Allah neden Hz. İsa`yı değil de ona benzeyen birinin

1
İçindekiler
Allah neden Hz. İsa'yı değil de ona benzeyen birinin öldürülmesini uygun gördü? ................3
Nefs mertebelerine nasıl çıkılır? Kalp, ruh, sır, hafi, ahfa ne işe yarar? ..................................4
Sünnet namazlara nasıl niyet edilir? Peygamberimiz namazda nasıl niyet ederdi? .................6
Peygamberimizin, Allah tarafından cezalandırıldığı iddiasına ne dersiniz? .............................7
Şafii mezhebinden olan bir bayan eski eşine vekalet vererek tekrar nikahlanabilir mi veli izni
şart mıdır? .....................................................................................................................................9
Şeyh Ahmet Yesevi hakkında bilgi verir misiniz? .....................................................................10
Hac boykot edilebilir mi? ...........................................................................................................13
Ayette, Yahudilerin parça parça olacakları bildirildiği halde neden hepsi birlik içindedir? ..14
“(Çocuğun) onları azgınlık ve nankörlüğe boğmasından korktuk..” ayetinin anlamı nedir ve
burada kim korkuyor? ................................................................................................................15
Kur’an-ı Kerim indirilirken Cebrail’e ne ihtiyaç vardı? ..........................................................16
2
Allah neden Hz. İsa'yı değil de ona benzeyen birinin
öldürülmesini uygun gördü?
Allah’ın Hz. İsa’yı göğe çıkarması sadece öldürülme acısını çekmemesi için değildir. Çünkü
başka peygamberler de düşmanları tarafından öldürülmüştür. Kaldı ki, Allah onu başka şekilde
de koruyabilirdi. O halde, Hz. İsa’nın göğe kaldırılmasının başka hikmetlerine bakmak gerekir.
Bize göre bu hikmetlerin bazıları şunlar olabilir:
a) Hz. İsa babasız dünyaya gelen bir peygamber olarak Allah’ın sonsuz kudretinin açık bir
alameti olmuştur. “Meryem’in oğlunu ve annesini birer ibret vesilesi kıldık ve onları
pınarları akan ve yerleşmeye elverişli yüksekçe bir yere yerleştirdik.” (Müminun, 23/50)
mealindeki ayette bu gerçeğe işaret edilmiştir.
Böyle harikulade bir doğumla dünyaya gelen bir insanın, yine harika bir şekilde göklere
çıkarılması, bu harika nakşı dokumayı ön gören ilahî hikmete uygundur.
b) Hz. İsa’nın babasız dünyaya gelmesi, Hz. Cebrail’in üflemesiyle -Allah’ın bir tekvini
kelimesi olarak- yaratılması, ona bir nevi melek hüviyetini de kazandırmıştır. Hz. İsa’nın
melekler gibi bir süre göklerde hayat sürmesi, ona yarım melek kimliğini ön gören ilahi
hikmetin bir tezahürdür.
c) Allah Hayyu-Kayyum olduğunu göstermek hikmetiyle, diğer insanlardan farklı olarak
yeryüzünde Hz. Hızır ve Hz. İlyas’ı ikinci hayat tabakasında yaşattığı gibi, Hz. İsa ve Hz.
İdris’i de gökyüzünde üçüncü tabaka-yı hayatta bulundurmuştur. (bk. Nursi, Mektubat, Birinci
Mektup)
Kâinatın bu iki mahallesinde, bu dört nurani şahsiyeti, diğer insanlardan farklı bir hayat
mertebesine mazhar kılması, kendisinin ezeli ve ebedi hayatına ve sermedi kayyumiyyetine çok
açık birer burhan olmasından dolayıdır.
d) Hz. İsa, bütün dünyada popüler ve tabileri çok olan bir peygamber olmasına rağmen, dininin
mensupları olan Hristiyanların bu dine teslis akidesi gibi -Vahiy gerçekliğiyle taban tabana zıt
olan- bir hurafeyi bulaştırmaları son derece çirkin olmuş ve Hz. İsa’nın şanına yakışmayan bir
durum söz konusu olmuştur.
Bu sebeple, dinine bulaştırılmış olan bu oldukça çirkin olan teslis akidesini ve “Allah’ın oğlu”
yaftasını yalanlamak üzere yeniden bizzat dünyaya gelip dinini bu hurafelerden temizlemesi, bu
harika şahsiyete tanınmıştır ki, ilahi hikmet bunu uygun görmüştür.
Bunun ahir zamanda yeninden dünyaya geri gelmesi için semaya çıkarılması en uygun yoldur.
İlginçtir, teslis akidesine bağlı Hıristiyanlar da bu geri gelişi beklemektedir.
Bediüzzaman hazretleri bu hakikati şöyle ifade etmiştir:
“Evet her vakit semavattan melaikeleri yere gönderen ve bazı vakitte insan suretine vaz'eden
(Hazret-i Cibril'in "Dıhye" suretine girmesi gibi) ve ruhanîleri âlem-i ervahtan gönderip beşer
suretine temessül ettiren, hatta ölmüş evliyaların çoklarının ervahlarını cesed-i misalîyle
dünyaya gönderen bir Hakîm-i Zülcelal, Hazret-i İsa Aleyhisselâm'ı, İsa dinine ait en mühim
bir hüsn-ü hâtimesi için, değil sema-i dünyada cesediyle bulunan ve hayatta olan Hazret-i İsa,
belki âlem-i âhiretin en uzak köşesine gitseydi ve hakikaten ölseydi, yine şöyle bir netice-i
azîme için ona yeniden cesed giydirip dünyaya göndermek, o Hakîm'in hikmetinden uzak
değil.. belki onun hikmeti öyle iktiza ettiği için vadetmiş ve vadettiği için elbette gönderecek.”
(Mektubat, On Beşinci Mektup)
3
Nefs mertebelerine nasıl çıkılır? Kalp, ruh, sır, hafi, ahfa ne
işe yarar?
- Nefsin içinde bulunduğu belli alışkanlıkları vardır.
Bu alışkanlıklarından vazgeçmesiyle bir yukarı mertebeye çıkması söz konusudur. Mesela:
nefsin ilk mertebesi; Nefs-i emare (kötü emmarelik mertebesi) dir. Bu makamda bulunan bir
nefis sürekli sahibini kötüye teşvik eder. Bütün telkinleri, dürtüleri bu yönde olur.
Nefs-i emmare, insan nefsinin en aşağı mertebesi ve “Muhakkak nefis kötülüğü
emredicidir.” âyetinin haber verdiği büyük düşmandır.
Şehvet, hırs ve hasedin emrine girmekle, ruh ve kalbi aşağıların ve bayağıların hizmetine
sokmağa çalışır. Kötülüğe aşık, harama düşkün, sefahate hayrandır. Hayırlı işlerde tembel ve
ürkek, şerde cesur ve atılgandır. Şeytanı meleklere secdeden men eden haset ve kibir, bu nefsin
önde gelen sıfatları ve en belirgin özellikleridir.
İkinci mertebesi Nefs-i Levvamedir. Bu mertebeye yükselen bir nefis, sahibini daha önce
yaptığı yanlışlardan dolayı levmeder, ayıplar, böyle şeyleri bir daha yapmaması gerektiğini
telkin eder.. Daha sonra mutamainne, radiye, mardiye mertebeleri gelir. Her birinin kendine
has özellikleri vardır.
Bu imtihan dünyasında, insanlar nefislerinden ve şeytandan gelen kötü telkinlerle, İlâhî
fermandan gelen hidayet haberleri arasında bir mücadele verirler. Kazanılan her mücadele, yani
yapılan her ibadet, vazgeçilen her kötülük, uzak durulan her haram nefis için bir terakki
basamağı ve bir temizlenme ameliyesi olur. Yükselme yoluna giren bu nefsin son durağı rıza
makamıdır; Allah’ın taktir ettiği her şeyi rıza ile karşılayan ve böylece Allah’ın da kendisinden
razı olduğu bir nefis olma makamı.
Bu makama eren nefse, Cenab-ı Hak şu hitapta bulunur: “Ey mutmainne nefis (Güvenceye
kavuşmuş ruh)! Sen Ondan O da senden razı olarak Rabbine dön. Seçkin kullarım
arasına karış (dahil ol) ve cennetime gir.” (Fecr, 27-30)
- Kalb, ruh, hafi gibi ıstılahlar Kur’an’dan alınmıştır. Kalb, daha çok duygusallığın, hissiyatın
yer aldığı yer olması hasebiyle, ehl-i tarik onun bu özelliğinden yaralanarak Allah sevgisini
özümsemek için kalbi bir mekanizma olarak kullanmışlardır. Çünkü, sevginin gözü kördür.
Allah’a aşk-ı hakikiyle bağlananlar, onun isim ve sıfatları hakkında olduğu gibi, yaptığı fiilleri
hakkında da hiç bir dedi-koduya kulak asmazlar.
Bediüzzaman hazretlerinin yalnız kalb ayağıyla yapılan seyr-u süluku şöyle eleştirmiştir:
“Eğer insan yalnız bir kalbden ibaret olsaydı; bütün masivayı terk, hattâ esma ve sıfâtı dahi
bırakmak, yalnız Cenab-ı Hakk'ın zâtına rabt-ı kalb etmek lâzım gelirdi. Fakat insanın akıl, ruh,
sır, nefis gibi pek çok vazifedar letaifi ve hasseleri vardır. İnsan-ı kâmil odur ki: Bütün o letaifi;
kendilerine mahsus ayrı ayrı tarîk-ı ubudiyette, hakikat canibine sevketmek ile sahabe gibi
geniş bir dairede, zengin bir surette, kalb bir kumandan gibi, letaif askerleriyle
kahramanane maksada yürüsün. Yoksa kalb, yalnız kendini kurtarmak için askerini bırakıp
tek başıyla gitmek, medar-ı iftihar değil, belki netice-i ızdırardır.” (Sözler, 495 )
- Ruh dairesi, kalb dairesinden daha geniş bir dairedir. İnsanın “Elestü bezmi”nde verilen söz
doğrultusunda ilahî hakikatlerle hayat bulması ruh dairesinin bir tezahürü olur. Kalbin, aklın,
fikrin dahi bazen haberdar olmadığı sahada seyr-u süluk eden ruhun dairesi oldukça geniştir.
İman ve salih amelin ihlasla tahakkuku nisbetinde kişinin ruhanî seyru seyahati kuvvet bulur.
4
- Hafi kelimesi kalbdeki sırrın öte tarafı anlamına gelir. Kalb, sır, hafi, ahfa terimleri
Kur’an’dan alınmıştır. “İster yavaş konuş, ister açıktan, O’na göre birdir. Zira O SIRRI da
(gizliyi de), AHFAyı da (gizlinin gizlisini de) bilir.” (Ta ha, 20/7) mealindeki ayette, SIRR
ve AHFA kelimeleri kullanılmıştır.
- Kalb: İmanın mahallidir. Hissiyatın mâkesi olduğu için, aşk dercesine varan ilahi aşkın da
mahallidir. Kur’an’ın Hz. Muhammed’in kalbine indirilmesi, kalbin önemini göstermeye yeterli
bir vakadır. Kalb gizli bir duygu madeni olduğu için, hem ihlasın hem de nifakın yeri olabilir.
Bu sebeple, kalbe ihlası kazandırmak kişiyi en yüksek bir kulluk kulesine çıkardığı gibi,
kalbteki samimiyetsizlik, özellikle nifak duygusu kişiyi esefel-i safiline atar.
Sır ise, kalbten daha içeride olan bir gizlilik odasıdır. Oradaki samimiyet kişiyi daha da parlak
bir makama ulaştırır. Hafi ve Ahfa ise, daha da kapalı kapılar ardında bulunan ihlasın
odalarıdır. Bütün benliğini dinine veren ve bütün samimiyetiyle Allah’ın rızasını esas maksat
yapan kimsenin bu makama gelmesinde, sır ve ahfasının rolü büyüktür.
- Şunu özellikle belirtelim ki, bizim bu isimleri bilmemiz bu odaları girdiğimizi göstermediği
gibi, onların ne olduğunu bilmememiz de bizim oralardaki ihlas ve samimiyeti bulmadığımız
anlamına gelmez.
Bize düşen, Kitab ve Sünnet dairesindeki Allah’ın emir ve yasaklarına riayet etmektir.
Bunlara riayet etmek ise, samimi bir imandan geçer. Samimi bir iman ise, imanın
mertebelerini tahkiki bir şekilde öğrenmek ve onları hayatımıza aktarmaktan geçer.
- Bir akciğer taraması için, basitten derinliğe doğru, normal bir röntgen, tomoğrafi ve Emar
çekilir. Sır, Hafi ve Ahfa da bunun gibi, en ince iman ve ihlasın, tevekkül ve teslimiyetin
derecelerini ortaya çıkaran mekanizmalardır.
Kimi, Cennet kazanmak için, kimi cehennemden kurtulmak için amel eder.
Kimi Allah’ın azabından, kimi gazabından kurtulmak için amel eder.
Kimi sadece Allah’ın rızasını kazanmak için amel eder.
Kimi, bir batman sıkıntıya, kimi yüz batman, kimi de bin batman sıkıntıya tahammül eder.
Kiminin ufak bir sıkıntıdan dolayı Allah’a olan muhabbeti kaybolur veya azalır.
Kimi de Hz. Eyyüb peygamber gibi sonsuza dek bu muhabbeti kalbinden eksiltmez. İmanın
kalbteki, sırdaki, hafi ve ahfadaki kuvvetinin dercesine göre kişilikler meydana gelir.
Dinini bir dinara satanlar yanında, bütün dünyayı dinin bir tek meselesine feda edenler de
vardır.
Hülasa: Allah’a olan iman, teslimiyet, tevekkül ve muhabbetin kuvveti, bu olguların sır, hafi
ve ahfaya yerleşmesi derecesine göredir. Onun içindir ki, evliyalar için “Allah sırlarını takdis
etsin” diye dua edilir.
İlave bilgi için tıklayınız:
Nefsin mertebeleri nelerdir?
5
Sünnet namazlara nasıl niyet edilir? Peygamberimiz
namazda nasıl niyet ederdi?
Alimlerin cumhuruna göre farz olsun, sünnet/nafile olsun bütün namazlar için niyet şarttır.
Ancak niyet kalbe ait bir düşünce ürünüdür. (V. Zuheyli, El-Fıkhu’l İslami, 611-620)
Hz. Peygamberden (asm) niyeti lisan ile telaffuz ettiğine dair hiç bir delil yoktur. Efendimizin
ve sahabenin dil ile telaffuz etmeden kalben niyet getirdikleri bilinmektedir.
Niyet aslen bir azimden ve kesin bir iradeden ibarettir. Kalbin bir şeye karar vermesi ve bir işin
ne için yapıldığını düşünmeksizin bilmesi demektir.
Namazla ilgili niyet, Yüce Allah'ın rızası için ihlasla namazı kılmayı istemek ve hangi namazın
kılınacağını bilmektir. Yapılan işlerin önemleri ve sevapları niyetlere göredir. İnsanın niyeti
halis (sırf Allah rızası için) olmalıdır. İnsan yapacağı bir ibadeti şuurlu bir halde yapmalıdır.
Yapacağı işle, Allah rızası gibi, yüksek bir gaye gözetmeli ve gaflet içinde bulunmamalıdır.
Niyet kalbe aittir. Bununla beraber kalp ile niyet yapıldıktan sonra dil ile de söylenmesi daha
iyidir. Bir insan başlayacağı bir namaza, kalp ile niyet edip de dili ile bir şey söylemese, o
namazı geçerlidir. Fakat kalp ile niyet etmekle beraber "şu vaktin farzını veya sünnetini
kılmaya niyet ettim" demesi, daha iyidir. Bu şekilde, hem kalp, hem de dil ile niyet edilmesi,
sahih olan görüşe göre müstehabdır. Kalben niyet olmaksızın dil ile yapılan niyet geçerli
değildir.
Nafile namazlara gelince: Bunlarda sadece namaza niyet etmek kafidir. Fakat şu vaktin ilk
sünnetine veya son sünnetine niyet ettim, diye de kılınırlar. Bu namazların müekked veya gayri
müekked olduklarını belirlemeye de gerek yoktur. Ancak teravih namazı için: "Teravih
namazını veya vaktin sünnetini kılmaya niyet ettim" demelidir, ihtiyat olan budur.
6
Peygamberimizin, Allah tarafından cezalandırıldığı iddiasına
ne dersiniz?
Bu iddia küfrün insanı ne kadar ahmaklaştırdığının açık bir göstergesidir. Çünkü bu iddia
gösteriyor ki, inkârcılar, bir taraftan Kur’an’ın Allah’ın kelamı olduğunu gösteren yüzlerce
mucize görseler bile inkar ederken, diğer taraftan hiç kale alınmaması gereken bir ihtimale
ihtimal verebiliyorlar. Adeta güneş bütün parlaklığıyla ortada olduğu halde, gözlerine bir
gölgenin gelmesiyle güneşi inkâr etmek kabilinden hezeyanlara giriyorlar.
Bu konu cevap vermeye değmez. Ama yine de bir kaç madde halinde bu iddianın tutarsızlığını
ortaya koymakta fayda vardır:
a) Her şeyden önce bu iddiaya göre, Kur’an Allah’ın sözüdür; Hz. Muhammed ise, onun
peygamberi değildir. Onun niçin Allah’ın Kur’an’da -mealen- “Eğer Muhammed bana bir
tek söz uydurup yalandan isnat ederse, onun şah damarını koparıp onu derhal
öldüreceğim” demiş ve Hz. Muhammed de ona -haşa- yalandan sözler isnat ettiği için onu
öldürmüştür.
- Acaba bu iddiadan daha ahmakça, daha geri zekâlı, daha mantıksız bir iddia olabilir mi?
Olamaz; Çünkü bu iddia sahibi de kabul ediyor ki, “Eğer o Resul bizim adımıza birtakım
sözler uydursaydı, onu elimizle yakalar, sonra da onun şah damarını keserdik. Sizden
kimse de buna mani olamazdı.” (Hakka, 44-47) mealindeki ayet, Allah’ın sözüdür. Halbuki,
Allah’ın vahyine mazhar olan kimse hak peygamberdir. Hz. Muhammed bu ayetin vahyine
mazhar olduğuna göre o da hak peygamberdir. Peki hak peygamber olan bir kimsenin Allah’ın
sonsuz şiddetteki azabını bildiği halde, ona kalkıp iftira eder mi?
- Bu iddia sahibinin mantık tutarsızlığı; güneşin doğduğunu, dünyayı aydınlattığını kabul eden,
ancak gündüzün olduğunu kabul etmeyen bir kimsenin tutarsızlığına benzer. Kur’an güneşinin
Hz. Muhammed’in kalbine doğduğunu kabul ettiği halde, onun kalbinin bu manevi güneşin
ışığı olan iman nuruyla aydınlanmadığını düşünen kimsenin durumu ondan çok daha karmaşık
bir mantık çelişkisini içeriyor.
Şunu matematiksel bir format içindeki bir kesinlikte ifade edebiliriz ki, aynı anda hem gece
hem gündüz, hem ak hem kara, hem kış hem yaz, hem ölü hem canlı olmak ne kadar muhal ve
imkânsız ise, Hz. Muhammed’in hem “Hakka suresinin ilgili ayetlerini” vahiy olarak alan bir
peygamber, hem de Allah’a iftira ettiği için -haşa yüz bin defa haşa- Allah tarafından öldürülen
bir müfteri olması bundan milyon defa daha fazla imkânsızdır, muhaldir.
b) Hakka suresi Mekke’de inmişti. Bu surede geçen ilgili ayetlerin de Mekke’de indiğinde
şüphe yoktur. Hz. Peygamber, bu ayetlerin inmesinden yaklaşık 15 yıl sonra vefat etmiştir. Bu
zaman zarfında yüzlerce ayet inmiştir. Eğer Hz. Muhammed’in vefatı Allah’ın ona verdiği bir
ceza olsaydı, bu kadar uzun bir zamandan ve en az iki binden fazla ayetin inmesinden sonra mı
verilecekti?
Üstelik, Kur’an vahyinin artık tamamlamak üzere olduğunu bildiren “Bu gün artık sizin
dininizi kemale erdirdim.” (Maide, 5/3) ayetini ve vefatını haber veren Nas suresini
indirdikten (yaklaşık 81 gün) sonra vefat ettirmiştir.
c) Kaldı ki, ayette yer alan “VETİN” kelimesi ile hadiste yer alan “Ebher” kelimesinin
manaları farklıdır. VETİN kelimesi, tefsir ve lügat kitaplarında kalpten geçen bir damar/atar
damar olduğu belirtilmekte, meallerde ise genellikle ŞAH-DAMARI olarak ifade edilmektedir.
EBHER kelimesi de kaynaklarda sırttaki bir damar veya kalpten geçen bir damar olarak
açıklanmıştır. (bk. İbn Hacer, 8/131)
7
İlgili hadiste, Ümmü Mübeşşir özetle diyor ki: Ben: “Ya resulellah! Oğlumun (Bişr b. Bera)
ölümü Hayber’de yediği zehirlenmiş etten olduğunu biliyorum. Siz de şu andaki hastalığınızın
bir sebebini düşünüyor musunuz?” dedim. O da “ben de şu andaki sıkıntılarımın o zehirden
olduğunu düşünüyorum ve o şu anda belimin koptuğunu/ ciğerimin söküldüğünü
hissediyorum” dedi. (İbn Hacer, a.y.)
d) Hayatı boyunca gösterdiği harikulade mucize ve diğer halleriyle peygamber olduğunda
şüphe olmayan Hz. Muhammed’in getirdiği İslam dininin dünya çapında saygı görmesi ve
(Kur’an’ın binlerce mümin tarafından hıfzedilmesi, her gün milyonlarca insanın namaz kılarak
bu dine olan saygılarını göstermesi gibi) hiç bir dinde olmayacak kadar bir takdir ve tebcile
mazhar olmasıyla Allah’ın Hz. Muhammed hakkındaki inayetini, himayesini görmeyip de
yakın hiç bir ilişkinin olması aklen mümkün olmayan bir kuruntudan hareket ederek dinsizliğe
prim vermek gerçekten anlaşılır bir şey değil..
- Aslında Hakka suresinin ilgili ayetlerin hemen ardından gelen “Şüphesiz o (Kur’an)
müttakiler için bir irşaddır. Elbette sizden bazılarının Peygamberi “yalancı” saydığını
biliriz.” (Hakka, 68/48-49) mealindeki ayetlerde Hz. Muhammed’in peygamberliğine açıkça
vurgu yapılmıştır.
e) “Hiç şüphe yok ki o zikri, Kur’ân’ı Biz indirdik, onu koruyacak olan da Biz’iz.” (Hicr,
15/9) mealindeki ayette Kur’an’ın Allah’tan gelen hak bir vahiy olduğuna ve Allah’ın
himayesinde olduğuna işaret edildiği gibi, “Ey Peygamber! Rabbinden sana indirilen
buyrukları tebliğ et! Eğer bunu yapmazsan risalet vazifesini yapmamış olursun. Allah
seni, zarar vermek isteyenlerin şerlerinden koruyacaktır. Allah kâfirleri hidayet etmez,
emellerine kavuşturmaz.” (Maide, 5/67) mealindeki ayette de Hz. Muhammed’in (asm),
Allah’ın elçisi olduğuna açıkça vurgu yapılmış ve Allah tarafından özel korunduğuna işaret
edilmiştir.
Gerçekten Hz. Muhammed’in 23 yıllık bir süre zarfında tek başına bütün dünyaya meydan
okuduğu ve düşmanları pek çok olduğu halde, öldürülmeden yatak döşeğinde vefat etmesi onun
Allah’ın özel himayesinde olduğunun göstergesidir.
8
Şafii mezhebinden olan bir bayan eski eşine vekalet vererek
tekrar nikahlanabilir mi veli izni şart mıdır?
Hanefilerde akıl-baliğ olan kadın, aynen erkek gibi velisinin aracılığına gerek olmaksızın
evlenebilir. Ancak yetişkin bir kız veya kadın dengi (küf’ü) olmayan bir adamla evlenmişse
velisi bu evliliği feshettirebilir (Merginani, Hidaye, I, 231 ).
Hanefilerin dışındaki mezheplerde ise ister kız olsun ister dul, bir kadını ancak velisi
evlendirebilir. Ayrıca veli bakire olan kızı evlendirmek için ondan izin alması gerekmez. Fakat
velayeti altındaki kadının dul olması halinde ise, veli ancak ondan izin alarak evlendirebilir. Bu
mezhepler “Velisiz nikah olmaz.” (Buhari, Nikah, 36; Ebu Davud, Nikah, 19; Tirmizi, 14, 17)
hadisini ve benzeri hadisleri mutlak olarak değerlendirmekte ve kızların -rızaları alınsa bilesadece velileri aracılığıyla evleneceklerini söylemektedirler. (Şafii, el-Üm, V, 21; Sahnun, elMüdevvenetü’l-Kübra, II, 165; İbn Hazm, el-Muhalla, IX, 31–32; İbn Kudame, el-Muğni, VII,
5).
Hanefiler ise bu hadisleri tam ehliyetli olmayan kız ve kadınların ancak velileri aracılığıyla
evlenebilecekleri şeklinde yorumlamaktadırlar. Bu hükümleri uygulama açısından dul olan
bayanların kendilerinden boşandıkları kocaları veya bir başkası ile evlenmeleri arasında bir
farkı yoktur.
Evlilikte velayet kurumunun ön plana çıkması, hayat boyu birlikteliği başlatacak olan evlilik
akdinin gerekli araştırmalar yapılarak mümkün olduğu ölçüde sağlam temellere oturtulması,
telafi edilmesi ve geri dönülmesi imkansız olan hataların önceden görülmesi ve önlenmesi, bir
yönüyle de evlenecek tarafların aileleri arasında kaynaşmanın kolay sağlanması gibi hedeflere
yöneliktir.
Sonuç olarak, evlilik ciddi bir müessesedir. Dolayısıyla nikah kıyılırken velilerin izni
alınmalıdır. Velinin izni alınmadan kıyılan nikah her ne kadar bazı İslam alimlerine göre
geçerliyse de taraflar, evlenirken Hz. Peygamber’in (s.a.v.) yukarıda zikredilen hadisini dikkate
alarak, velilerin iznini alma cihetine gitmelidirler. Evliliğe engel ahlaki, dini ve sosyoekonomik bir engel yoksa velilerin yetkilerini kötüye kullanarak zorluk çıkarmamaları gerekir.
Ancak kadın dul olursa, dul kadının rızası olmadan babası onun nikahını kıyamaz.
Çünkü Peygamber Efendimiz (a.s.m): “Dul kadın, kendisinin açık izni olmadan nikah
olunmaz" buyurmuştur. (Buhari, Nikah 41, Hiyel 3; Müslim, Nikah 64, (1419); Tirmizi, Nikah
17, 18, (1107, 1109) Bu nedenle İmam Şafi de dahil olmak üzere fakihler dul kadının rızası
alınmadan veya istemediği halde birisiyle evlendirilemeyeceğinde ittifak etmişlerdir.
Eğer kadının babası yine de razı olmazsa, Hanefi mezhebini takliden nikah kıyabilirler.
9
Şeyh Ahmet Yesevi hakkında bilgi verir misiniz?
AHMED YESEVİ: Orta Asya Türkleri’nin dini-tasavvufi hayatında geniş tesirler icra eden ve
“Pir’i Türkistan” diye anılan mutasavvıf –şair, Yeseviyye tarikatının kurucusu.
Ahmed Yesvi’nin tarihi şahsiyetine dair vesikalar vardır, mevcut olanlarda menkibelerle
karışmış haldedir. Bunlardan sağlam bir neticeye varmak oldukça güç, hatta bazı hususlarda
imkansızdır. Buna rağmen hikmetlerinden, onunla ilgili tarihi kaynaklardan,
menakıbnamelerden elde edilecek bilgiler ve çıkarılacak sonuçlar, menkibeyi de olsa, hayatı,
şahsiyeti, eseri ve tesiri hakkında bir fikir vermektedir.
Batı Türkistan’daki Çimkent şehrinin doğusunda bulunan ve Tarım ırmağına dökülen Şahyar
nehrinin küçük bir kolu olan Karasu üzerindeki Sayran kasabasında doğdu. İspicap (İsficap)
veya Akdeniz adıyla da anılan Sayran kasabası eskiden beri önemli bir yerleşme merkeziydi.
Bazı kaynaklar onunYesi’de, bugünkü adıyla Türkistan’da doğduğu kaydedilmektedir. Ahmed
Yesevi’nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak Yûsuf el-Hemedâniye (ö.
535/1140-41) intisabı ve onun halifelerinden oluşu dikkate alınırsa XI. yüzyılın ikinci yarısında
dünyaya geldiğini söylemek mümkündür. Sayram'ın tanınmış şahsiyetlerinden olan babası,
kerametleri ve menkıbeleri ile tanınan ve Hz. Ali soyundan geldiği kabul edilen Şeyh İbrahim
adlı bir zattır. Annesi ise Şeyh İbrahim'in halifelerinden Mûsâ Şeyh'in kızı Ayşe Hatun'dur.
Şeyh İbrahim'in Gevher Şehnaz adlı kızından sonra ikinci çocuğu olarak dünyaya gelen Ahmed
Yesevî önce annesini, ardından da babasını kaybetti. Kısa bir müddet sonra Gevher Şehnaz,
kardeşini de yanına alarak Yesi şehrine gitti ve oraya yerleşti.
Tahsiline Yesi'de başlayan Ahmed Yesevî. küçük yaşına rağmen birtakım tecellî’lere mazhar
olması, beklenmeyen fevkalâdelikler göstermesi ile çevresinin dikkatini çekmiştir. Menkıbelere
göre, yedi yaşında Hızır'ın delâletine nail olan Ahmed Yesevî Yesi'de Arslan Baba'ya intisap
ederek ondan feyiz almaya başlar. Yine menkıbeye göre, ashaptan olan Arslan Baba'nın
Yesİ'ye gelerek Ahmed Yesevfyi bulması ve Hz. Pey-gamber'in kendisine teslim ettiği emaneti
vermesi, terbiyesi ile meşgul olup onu irşad etmesi, Hz. Peygamber'in manevî bir işaretine
dayanmaktadır. Arslan Baba'nın terbiye ve irşadı ile Ahmed Yesevî kısa zamanda mertebeler
aşar, şöhreti etrafa yayılmaya başlar. Fakat aynı yıl veya ertesi yıl içinde Arslan Baba vefat
eder.
Baba'nın vefatından bir müddet sonra zamanın önemli İslâm merkezlerinden biri olan
Buhara'ya gider. Bu şehirde devrin önde gelen âlim ve mutasavvıflarından Şeyh Yûsuf elHemedânfye intisap ederek onun İrşad ve terbiyesi altına girer. Yûsuf el-Hemedânrnİn vefatı
üzerine İrşad mevkiine önce Abdullah-ı Berkî, onun vefatıyla Şeyh Hasan-ı Endâkî geçer. 1160
yılında Hasan-ı Endâki'nin de vefatı üzerine Ahmed Yesevî irşad postuna oturur. Bir müddet
sonra, vaktiyle şeyhi Yûsuf ei-Hemedânrnin vermiş olduğu bir işaret üzerine irşad makamını
Şeyh Abdülhâlik-ı Gucdüvânî’ye bırakarak Yesi'ye döner; vefatına kadar burada irşada devam
eder.
Ahmed Yesevî altmış üç yaşına geldiğinde geleneğe uyarak tekkesinin avlusunda müridlerine
bir çilehane hazırlatır, vefatına kadar burada ibadet ve riyazetle meşgul olur. Çilehanede ne kadar kaldığı belli değildir, fakat ölünceye kadar buradan çıkmadığı ve hücrede vefat ettiği
muhakkaktır. Doğum tarihi bilinmediğinden kaç yıl yaşadığı hususunda da kesin bir şey
söylemek mümkün değildir. Sayram'da İmam Muhammed b. Ali neslinden gelenlere hâce denildiği gibi onlara bağlı olanlara da aynı isim veriliyordu. Ahmed Yesevî de bu silsileye bağlı
olduğu için Hâce Ahmed. Hâce Ahmed Yesevî. Kul Hâce Ahmed şekillerinde de anılmaktadır
(bk. hAce-GAN).
10
Kerametlerinin vefatından sonra da devam ettiği ileri sürülen Ahmed Yesevî. rivayete göre,
kendisinden çok sonra yaşayan Timur'un rüyasına girer ve ona zafer müjdesini verir. Timur
zafere erişince. Türkistan ve Kırgız bozkırlarında şöhreti ve nüfuzu iyice yayılmış olan Ahmed
Yesevi'nin kabrini ziyaret için Yesi'ye gelir. Kabrin üstüne, devrin mimari şaheserlerinden olan
bir türbe yapılmasını emreder. Birkaç yıl içinde inşaat tamamlanır ve türbe, camii ve dergâhı ile
bir külliye halini alır. Ahmed Yesevi'nin türbesi civarına gömülmek bozkır göçebeleri için ayrı
bir değer taşır. Bu sebeple birçok kişi daha hayattayken türbe civarında toprak satın alarak
kabirlerini hazırlarlar. Hatta kışın ölen bir kimse keçeye sarılarak ağaca asılır ve bahara kadar
bekletilir; bahar gelince götürülüp Ahmed Yesevi'nin türbesi civarına defnedilir. Bu gelenek
Ahmed Yesevi'nin Orta Asya Türklüğü üzerinde ne derece tesirli olduğunu açıkça
göstermektedir.
Rivayete göre Ahmed Yesevi'nin İbrahim adında bir oğlu olmuşsa da kendisi hayatta iken vefat
etmiştir. Ayrıca Gevher Şehnaz ve Gevher Hoşnaz adlarında iki kızı dünyaya gelmiş, soyu
Gevher Şehnaz vasıtasıyla devam etmiştir. Türkistan, Mâverâünnehir ve diğer Orta Asya
bölgelerinde olduğu gibi Anadolu'da da kendilerini Ahmed Yesevrnin neslinden sayan pek çok
ünlü şahsiyet çıkmış-.tır. Bunlar arasında Semerkantlı Şeyh Zekeriyyâ, Üsküplü Şâir Atâ ve
Evliya Çelebi zikredilebilir.
Ahmed Yesevi'nin Yesi'de irşada başladığı sıralarda Türkistan'da, Yedisu havalisinde kuvvetli
bir İslâmlaşma yanında İslâm ülkelerinin her tarafına yayılan tasavvuf hareketleri de vardır.
Medreselerin yanında kurulan tekkeler tasavvuf cereyanının merkezleri durumundaydı. Yine bu
yıllarda Mâverâünnehir'i kendi idaresi altında birleştiren Sultan Sencer vefat etmiş (1157),
Hârizmşahlar kuvvetli bir İslâm devleti haline gelmeye başlamışlardı. Bu uygun şartlar altında
Ahmed Yesevî Taşkent ve Siriderya yöresinde, Seyhun'un ötesindeki bozkırlarda yaşayan
göçebe Türkler arasında kuvvetli nüfuz sahibi olmuştu. Etrafında İslâmiyet'e bütün
samimiyetiyle bağlı olan yerli halk zümresi ile yan göçebe köylüler toplanıyordu. İslâmî ilimlere vâkıf olan, Arapça ve Farsça bilen Ahmed Yesevî, çevresinde toplananlara İslâm'ın
esaslarını, şeriat hükümlerini, tarikatının âdâb ve erkânını öğretmek gayesiyle sade bir dille ve
halk edebiyatından alınma şekillerle hece vezninde manzumeler söylüyor, “Hikmet” adı verilen
bu manzumeler, aynca dervişleri vasıtasıyla en uzak Türk topluluklarına kadar ulaştırılıyordu.
Hikmetlerin muhtevası, Ahmed Yesevi'nin hayatı hakkında bazı bilgiler vermektedir. Ancak
bunların tarihî hakikatlere ne derece uygun olduğunu tesbit etmek güçtür. Buna rağmen
Yesevi'nin şiirlerinde yer alan bu bilgiler hayatına, tahsiline, sülük’üne. ulaştığı makam ve
mertebelere dair bazı açıklamalar getirmesi bakımından oldukça değerlidir.
Rivayete göre, Ahmed-Yesevi'nin on iki bini kendi yaşadığı muhitte, doksan dokuz bini de
uzak ülkelerde bulunan müridleri ve geleneğe uygun olarak hayatta iken tayin ettiği pek çok
halifesi bulunmaktaydı. İlk halifesi Arslan Baba'nın oğlu Mansûr Atâ idi. Mansûr Atâ 1197
yılında vefat edince yerine oğlu Abdülmelik Atâ. Abdülmelik Atanın vefatından sonra yerine
oğlu Tâc Hâce, daha sonra da onun oğlu Zengî Atâ irşad mevkiine geçtiler. İkinci halifesi
Hârizmli Saîd Atâ, üçüncü halifesi. Yesevî tarzındaki hikmetleri ve menkıbeleri İle Türkler
arasında büyük bir şöhret ve nüfuz kazanan Süleyman Hakîm Atâ'dır. Hakîm Atâ Hârizm'de
yerleşip irşada başladı, 1186 yılında vefat edince Akkurgan'a defnedildi. Hakîm Atâ'nın en
meşhur müridi Zengî Atâ idi. Zengî Atâ'nın başlıca müridleri ise Uzun Hasan Atâ, Seyyid Atâ,
Sadr Atâ ve Bedr Atâ1-dır. Yeseviyye silsilesi bilhassa Seyyid Atâ ile Sadr Atâ'dan
gelmektedir.
Mürşidi Şeyh Yûsuf el-Hemedânî gibi Ahmed Yesevî de Hanefî bir âlimdir. Kuvvetli bir
medrese tahsili görmüş, din ilimleri yanında tasavvufu da iyice öğrenmiştir. Bununla beraber
devrinin birçok din âlim ve mutasavvıfı gibi belli bir sahada kalmamış, inandıklarını ve öğrendiklerini çevresindeki yerli halka ve göçebe köylülere anlayabilecekleri bir dil ve alıştıktan
şekillerle aktarmaya çalışmıştır. Bir mürşid ve ahlâkçı hüviyetiyle onlara şeriat hükümlerini,
tasavvuf esaslarını, tarikatının âdâb ve erkânını öğretmeye çalışmak.
11
İslâmiyet'i Türkler'e sevdirmek. Ehl-i sünnet akidesini yaymak ve yerleştirmek başlıca gayesi
olmuştur. Bu öğreticilik vasıfları sebebiyle hikmetleri, bazılarınca lirizmden uzak ve sanat
endişesi taşımadan söylenmiş şiirler olarak kabul edilmiştir. İslâm şeriatına ve Hz.
Peygamber'in sünnetine sık sıkıya bağlı olan Ahmed Yesevi'nin şeriat ile tarikatı kolayca telif
etmesi, Yesevîliğin Sünnî Türkler arasında süratle yayılıp yerleşmesinin ve daha sonra ortaya
çıkan birçok tarikatlara tesir etmesinin başlıca sebebi olmuştur.
Ahmed Yesevî edebî şahsiyetinden ziyade fikrî şahsiyetiyle, tarihî hayatından ziyade
menkıbevî hayatıyla Orta Asya Türk dünyasının en büyük ismidir. Onun gibi geniş bir sahada
ve asırlarca tesirini devam ettirebilmiş bir başka şahsiyet gösterebilmek mümkün değildir.
Eserleri
Dîvân-ı Hikmet Ahmed Yesevi'nin hikmetlerini içine alan mecmuanın adıdır. Dîvân-ı Hikmet
nüshalarının muhteva bakımından olduğu kadar dil bakımından da önemli farklılıklar
arzetmesi. bunlann farklı şahıslar tarafından değişik yerlerde meydana getirildiğini açıkça
göstermektedir. Bir kısmı kaybolan veya zamanla değişikliğe uğrayan hikmetler derlenirken
araya aynı ruh ve ifadedeki yeni hikmetler de ilâve edilmiş, böylece gittikçe aslından uzaklaşılmıştır. Kime ait olursa olsun bütün hikmetlerin temelinde Ahmed Yesevi'nin inanç ve
düşünceleri, tarikatının esasları bulunmaktadır. Hikmetler Türkler arasında bir düşünce
birliğinin teşekkül etmesi bakımından çok önemlidir.
Ahmed Yesevi’ye izafe edilen Fakrnâme ise Dîvân-ı Hikmetin Taşkent (1) ve bazı Kazan
baskılarında (2) yer almaktadır. Müstakil bir risaleden çok Dîvân-ı Hikmet'in mensur bir
mukaddimesi durumunda olan Fakrnâme'nin Dîvân-ı Hikmeti yazmalarının hiçbirinde
bulunmaması, Ahmed Yesevî tarafından kaleme alınmadığını, daha sonra Dîvân-ı Hikmeti
tertip edenler tarafından yazılıp esere dahil edildiğini göstermektedir. Fakmâme, metnin dil hususiyetlerinin ele alındığı geniş bir incelemeyle birlikte Kemal Eraslan tarafından
yayımlanmıştır.
1- Hikmet-i Hazret-i SultSnü'l-ârifin Hâce Ahmed b. İbrahim b. Mahmûd İftihâr-ı Yesevî,
1312, s. 2-15.
2- meselâ, Sultânü'l-ârifin Hâce Ahmed b. İbrahim b. Mahmûd İftihâr-ı Yesevî, 1311, s. 3 17.
Bibliyografya
1) Ali Şir Nevâî, Nesâyimü'l-mehabbe min şemayimi'l-fütüvve, İstanbul 1979; köprülü, Türk
Edebiyatı Tarihi;
2) a.mlf, Araştırmalar;
3) a.mlf., İlk Mutasavvıflar;
4) a.mlf. “Ahmed Yesevî”, İA, 210-215;
5) a.mlf.. “Ahmed Yesevî”, UDMİ, II, 157-166;
6) Kemal Eraslan. Dîvân-ı Hikmetten Seçmeler, Ankara 1983;
7) a.mlf.. “Yesevî'nin Fakinâme si”, TDED, XXI! (1977), s. 45, 120;
8) a.mlf.. “Çağatay Edebiyatı”, İA, lif, 270-323;
9) Banarlı. RTET, I, 276-281;
10) M. Kemal özergin, “Dînî Tasavvufî Edebiyatımızdan Dîvân-ı Hikmet”, Nesil, sy. 45-46,
İstanbul 1980, s. 8-12;
11) F. İz, “Ahmad Yasavî”, El2 (Ing) 1,298-299.
(Bk. Kemal Eraslan, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/159-161.)
12
Hac boykot edilebilir mi?
Bu konuyu değerlendirirken müzakere edilmesi gereken bazı hususların olduğunu
düşünüyoruz. Bu noktalardan bazıları şunlar olabilir:
a) Hacc’a gitmeme meselesi sadece bir fıkıh meselesi olarak değil, siyaset-i İslamiyenin
maslahatı açısından da değerlendirilmelidir.
b) Böyle bir karar alınacaksa, ilgili İslam ülkeleriyle birlikte alınmalıdır. Bu sebeple, bizim ve
söz konusu ülkelerin din adamları yanında siyasi adamlarından bazılarının da katılacağı
toplantılar yapılmalıdır.
c) Maksat bağcıyı dövmek değil, üzümü yemek olmalıdır. İlle de Suud krallığının
yıkılmasından ziyade, onun İslam aleminde üstlenmesi gereken müspet bir tavır almasını
sağlamaya yönelik tedbirler alınmalıdır. Aksi takdirde, müminlerin zaten olmayan birliklerinin
daha çok parçalanmaya sebep olması sadece zarar getirir.
d) Sütçü İmam’ın cuma namazını kıldırmaması ile bugünkü Suud krallığının tavrına karşı
alınacak hac etmeme ve umreye gitmeme duruşu arasında bir benzerlik kurulabilir mi? Bunun
müzakeresi gerekir.
e) Böyle bir kararın İslam ittihadına getirisi-götürüsünün iyi değerlendirilmesi gerekir.
f) Böyle bir tedbirin alınmasının, ekonomik açıdan suudlara olumsuz bir yanının olacağını
düşünmüyoruz. Yalnız, İslam âlemindeki prestijinin zedelenmesi söz konusu olur. O zaman
prestiji zedelenecek olan bu ülkenin ABD ve diğer batı ülkelerin kucağına daha da itilme riski
ne olabilir? Yahut böyle bir durum, Arap milliyetçiliğini körükler mi? Bunu değerlendirmek
gerekir.
h) Hülasa: İslam dünyası diye bir realitenin olmadığı doğrudur. Fakat bunun yeniden teessüsü
için yapılan adımları iyi tespit etmek gerekir. Onun için acele etmeden, belki önce diyalog
yoluyla Suudları ikna etmeye çalışmak, krallık olsa bile seçimlere yer vermek gibi bazı
demokratik düzenlemelere gitmelerini sağlamaya yönelik çabalar denenmelidir.
13
Ayette, Yahudilerin parça parça olacakları bildirildiği halde
neden hepsi birlik içindedir?
Ayette, Yahudilerin geçmişteki durumları anlatılıyor. "Ve onları yeryüzünde parça parça
ümmetler kıldık” mealindeki ifadeden de bunu anlamak mümkündür. Bu ayetin gelecekte de
Yahudilerin sürekli parçalar halinde dağınık olarak dünyada yaşayacaklarına dair bir yorum
çıkarmak isabetli olmadığı gibi, realiteye terstir.
Kaldı ki, Kur’an Yahudilerle ilgili bu bilgiyi verdiği zaman yaklaşık iki bin yıl geçmişti. Araf
suresi Mekke’de indiğine göre, Kur’an’ın Yahudilerle ilgili bu bilgiye vermesinden sonra da
yaklaşık on üç asır geçmiştir. Demek ki, bu ayette söz konusu edilen Yahudilerin paramparça
bir halde yeryüzüne dağılmalarına dair kendilerine verilen ilahi cezanın üzerinden yaklaşık
3350 yıl geçmiştir. Bu az bir zaman dilimi değildir.
Ancak İsrail devletinin kurulmasına kader cihetiyle izin verilmesinin elbette bilmediğimiz
hikmetleri vardır.
Yalnız şunu biliyoruz ki, Müslümanlar dinlerini bir kenara atarak, ırkçılık hastalığına
müptela olduklarından ötürü paramparça oldular ve şu anda da bu dağınıklığın cezasını
çekiyorlar.
Yahudiler ise, ırkçılık yapmakla beraber, ırklarının merkezine dinlerini oturttukları için,
lisan-ı halleriyle dini önceleyen âdil kaderden toparlanma iznini alabildiler.
Bediüzzaman hazretlerinin şu ifadeleri bu gerçeğe ışık tutmaktadır:
“Yahudi milleti hubb-u hayat ve dünyaperestlikte ifrat ettikleri için her asırda zillet ve
meskenet tokadını yemeğe müstehak olmuşlar. Fakat bu Filistin mes'elesinde (İsrail devletinin
Filistin topraklarında kurulmasında), hubb-u hayat ve dünyaperestlik hissi değil, belki Enbiya-i
Benî İsrailiyenin mezaristanı olan Filistin o eski peygamberlerin kendi milliyetlerinden
bulunması cihetiyle bir cihette bir ehemmiyetli hiss-i millî ve dinî olmasından çabuk tokat
yemiyorlar. Yoksa koca Arabistan'da az bir zümre hiç dayanamayacaktı, çabuk meskenete
girecekti.” (Şualar, 507)
14
“(Çocuğun) onları azgınlık ve nankörlüğe boğmasından
korktuk..” ayetinin anlamı nedir ve burada kim korkuyor?
“Oğlan çocuğuna gelince: Onun ebeveyni mümin insanlar idi. Bu çocuğun onları ileride
azgınlığa ve küfre sürüklemesinden korktuk.” (Kehf, 18/80) mealindeki ayette yer alan ve
“korktuk” diye meal verilen “HAŞİNA” kelimesi hakkında “ilim, kerahet, korku” olmak
üzere üç yorum yapılmıştır:
Birincisi: Buradaki korkudan maksat bilgidir/ilimdir ve Hızır için kullanılmıştır. Buna göre Hz.
Hızır Diyor ki: “Bu çocuğun onları ileride azgınlığa ve küfre sürükleyeceğini -Allah’ın
bildirmesiyle- bildim..”
İkincisi: Buradaki “korktuk” tabiri, Allah için kullanılmıştır. Buna göre Hz. Hızır diyor ki:
“Allah, bu çocuğun onları ileride azgınlığa ve küfre sürüklemesinden korktu..” Buradaki
korku ifadesi, -insanların düşünce dünyalarına hitap eden- bir mecazdır.
Üçüncüsü: Ayetteki haşyet/korku kavramı, kerih (hoş karşılamama) anlamında kullanılmıştır.
Ve yine bunu kerih gören kişi Hz. Hızır’dır. (krş. Maverdi, ilgili ayetin tefsiri)
Yorumların hepsi geçen geçerli olmak üzere, ayetteki “Bildik/ korktuk/kerih gördük” ifadesi
çoğul kalıbı olmakla beraber birinci tekil şahıs anlamında kullanılmıştır.
Aslında surede yer alan üç konu hakkında Hz. Hızır’ın farklı ifadeler kullanması dikkat
çekicidir.
Mesela: Hz. Hızır geminin durumunu anlatırken: “(Evvela, o gemi, denizde çalışan birtakım
fakirlere ait idi.) Ben onu kasden bir miktar zedeledim” diyor. Doğrudan işi kendisine
nispet ediyor. Çünkü geminin delinmesi zahiren bir kusur olduğundan ve insanlar tarafından
kolaylıkla yapılabilen bir iş olduğundan onu kendine isnat etmesi edebe daha uygundur.
Buna mukabil, bir kişiyi öldürme işi, hem icad hem zahir şartlara göre insana isnat edilmeyen
bir olay olduğundan; bu konuyu kendisine bildiren Allah’ın emri dairesinde bunu yaptığını
seslendirmek için “Biz korktuk ki..” ifadesine yer verilmiştir. Buradaki “Biz” -tazim için
değil-, tevazu için kullanılmıştır.
Duvardaki hazine meselesini anlatırken, Hz Hızır, konu tamamen Allah’ın lütuf ve
merhametinin eseri olduğu için, bunu öne çıkarma adına kendinden söz etmiyor ve sadece
Allah’ın rahmet dolu rububiyetini nazara veriyor: “(Gelelim duvara: O duvar şehirdeki iki
yetim çocuğa aitti. Duvarın altında onlara ait bir define gömülü idi. Babaları, salih, iyi bir
insandı). Rabbin onların reşit olacakları çağa gelip, definelerini o zaman çıkarmalarını
irade buyurdu.” (krş. İbn Aşur, ilgili yer)
İlave bilgi için tıklayınız:
Kur'an'da tekrar edilen Hz. Musa ve Hz. Hızır hadisesi nedir?
15
Kur’an-ı Kerim indirilirken Cebrail’e ne ihtiyaç vardı?
Allah insanlara gönderdiği vahyin şekillerini Kur’an’da şöyle belirtmiştir:
“Allah bir insana ancak vahiy yoluyla veya bir perde arkasından hitab eder yahut ona
Kendi izniyle dilediğini vahyedecek bir elçi gönderir. Çünkü O yüceler yücesidir, tam
hüküm ve hikmet sahibidir.” (Şura, 42/51)
Ayette zikredilen “Vahiy yolu” bir ilham veya rüyada görülen hakikatleri ifade etmektedir. Hz.
Muhammed, ilk altı ayda böyle rüyalarla vahiy/ilham almıştır. Gördüğü rüyalar olduğu gibi
çıkıyordu.
“Bir perde arkasında” yapılan vahiy ise, Hz. Musa’ya Tur-i Sina’da, bir ağacın arkasından
yapılan gaybi çağrı ve konuşma şeklinde tahakkuk etmiştir. (Ta Ha, 20/12-15; Kasas, 28/9-14;
Nisa,4/164)
“Elçinin gönderilmesi” meselesi ise, bütün peygamberler için söz konusu olan vahiy meleği
Hz. Cebrail’in vahiy getirmesi şeklinde tahakkuk etmiştir. Kur’an da Hz. Cebrail vasıtasıyla
Hz. Muhammed’in kalbine indirilmiştir. (Şuara, 26/192-195)
Ayette ifade edildiği üzere, Allah’ın insanlarla bir diyalog kurması bu üç şekilden başka
olmamış ve ön görülmemiştir. Allah’ın vahiy yollarının bu üç şeklini de kullanması, kapılarını
kullarına ardına kadar açması anlamına gelir.
Genelde peygamberlere, özelde Hz. Muhammed’e gelen vahiylere Hz. Cebrail’in bir vasıta, bir
elçi olarak gönderilmesinin bazı hikmetlerini şöyle sırlamak mümkündür:
a) İnsanlar daha çok gördükleriyle ikna oluyorlar. Hz. Cebrail’in bir melek olarak peygambere
gelmesi, Allah’ın katından gelen bir kimse olarak bizzat peygambere görünmesi, -beşer olarak
vesvese suretinde gelebilen- muhtemel bütün tereddütleri ortadan kaldırmıştır.
b) Genelde bütün vahiyleri, özelde Kur’an vahyini getiren Hz. Cebrail’in peygambere
görünmesi ve onunla konuşması onun inkârcılardan aldığı bütün sıkıntılarını hafifleten ve
teselli veren bir unsur olmuştur.
c) Hz. Cebrail’in bir insan suretinde gelmesi de söz konusudur. Ve oradaki sahabiler de onu bu
şekliyle görmüştür. Hz. Cebrail’in insan suretinde gelip mecliste oturduğu ve peygamberimize
iman, İslam, İhsan, kıyamet vakti ve alametleri gibi bazı meseleleri sorduğu ve “Cibril hadisi”
olarak meşhur olduğu bilinen bir gerçektir. (bk. Buharî, iman, 37; Müslim, İman,57; Ebu
Davud, Sünnet, 16; Tirmizi, İman,4) Bu ise müminlerin kalbini daha da tatmin eden ve
onların imanlarını daha da arttıran bir keyfiyettir.
d) “Dediler ki: Ne oluyor bu Peygambere, böyle Peygamber mi olur: Yemek yiyor, çarşı
pazarda dolaşıyor! Bari yanında heybetli bir melek olsaydı da etrafındaki insanları
korkutup uyarıda bulunsaydı.” (Furkan, 25/7) mealindeki ayette işaret edildiği üzere, bazı
insanlar, peygamberle birlikte bir meleğin de gelmesini istemişlerdir. Halbuki, Kur’an’ın
Hz.Cebrail vasıtasıyla indirilmesi ve onun bazı zamanlarda insan suretinde gelip insanlara
görünmesi, insanların bu fıtri arzularına cevap verdiği gibi, inkârcıların bu gibi bahanelerini de
ortadan kaldırmıştır.
e) Bazı İslami emirlerin icra edilmesi için bir örneğe ve rehbere ihtiyaç vardır. Günde beş
vakit olarak farz kılınan namazların nasıl kılınacağı, hangi vakitlerde eda edileceği, vakitlerin
başlangıç ve son sınırlarının nasıl bilineceği konusunda Hz. Cebrail iki gün peygamberimize
namazın kılınışını öğretmiş ve iki vakit arasındaki sınırı öğretmek için de bu namazları farklı
zamanlarda kıldırmıştır.
f) Özellikle en son vahiy olan Kur’an’ın Cebrail vasıtasıyla gelmesi, kesin ilim yollarının üçünü
de bir araya gelmesini sağlamıştır.
Kur’an bir yönüyle Hz. Cebrail vasıtasıyla gelen bir haber-i sadıktır. Bir yönüyle Hz.
Muhammed’in havass-ı selimelerine hitap eden bir melek ve bir vahiy olgusu söz konusudur.
Diğer bir yönüyle de Kur’an’ın Hz. Muhammed’in kalbine indirilmesi, onun kalbini, aklını
tatmin ettiğini göstermesi açısından da akıl yolunu ihtiva etmektedir.
16