4. Ünite Bunlar› Biliyor musunuz? Merak Ediyorum

4. Ünite
Bunlar› Biliyor musunuz?
Baz› opera sanatç›lar› ç›kard›klar› sesle bir barda¤›
k›rabilirler. Bir ‹spermeçet balinas›, ç›kard›¤› yüksek
sesle av›n› sersemletebilir, hatta öldürebilir.
3. Sesin ‹flitmedeki Önemi
Merak Ediyorum
Büyük kulakl› canl›lar daha m› iyi duyar?
Sabahleyin çalar saatin sesiyle uyan›r, uyand›ktan sonra da bütün gün birçok
ses duyar›z. Duydu¤umuz baz› sesler bize bir anlam ifade ederken kimi sesler de
bir anlam ifade etmez. Ama bildi¤imiz bir fley vard›r ki ses ve iflitme birbirini
tamamlayan iki kavramd›r.
‹nsanlar›n yaflam›nda ses ile duyma aras›nda nas›l bir iliflki vard›r?
Kulak kepçesi
Kulak zar›
Bütün sesler havay› titrefltirir. Kulak kepçesine gelen ses kulak zar›na ulaflt›¤›nda
zar› titrefltirir.
Uzaktaki birine sesimizi duyurabilmek için ba¤›rmam›z gerekir. Su dalgalar›n›
göz önünde bulundurarak bunun nedenini anlamaya çal›flal›m.
Bulundu¤umuz odadaki televizyonun sesini rahatl›kla duyabiliriz. Ancak baflka
odaya geçip televizyondan uzaklaflt›kça sesini duymakta güçlük çekeriz.
O hâlde kula¤›m›z›n her sesi duyamayaca¤› sonucunu ç›karabilir miyiz?
152
Ifl›k ve Ses
Normalde duyamad›¤›m›z kol saatimizin
S: 92
sesini duyabilmek için saati kula¤›m›za
E: 18
yaklaflt›r›r›z.
Dosya k⤛d›ndan bir rulo yap›p bir ucunu kula¤›m›za
di¤er ucunu da kol saatine dayad›¤›m›zda saatin sesini
yine duyar›z.
Sizce bunun nedeni ne olabilir?
Yandaki resimde de görüldü¤ü gibi kol
saatinden ç›kan ses her do¤rultuda yay›larak
k›sa mesafede enerjisini kaybeder. Bu nedenle
kolumuzdaki saatin sesini duyamay›z. Fakat
saat üzerine yerlefltirilen bir rulo sesin bir
do¤rultudan yay›lmas›n› sa¤layarak belli bir
mesafeden kol saatinin sesinin duyulmas›n›
sa¤lar.
Ses, havada yay›l›rken havay› oluflturan taneciklerin titreflmesine neden olur.
Titreflen tanecikler, çevresindeki di¤er taneciklere enerji aktar›r. Ancak ses,
kayna¤›ndan uzaklaflt›kça enerji aktar›m›nda azalma olur.
Her Sesi Duyabilir miyiz?
Yarasalar›n gözleri iyi görmez, ama kulaklar› çok iyi duyar. ‹flitme duyular›n› avlanmak
ve karanl›kta yönlerini bulmak için kullan›rlar.
Yarasalar›n 盤l›klar› çevredeki canl› ve cans›z
nesnelere çarparak geri döner. Böylelikle
nesnelerin büyüklüklerini ve yerlerini anlayabilirler.
Yarasalar›n ç›kard›¤› bu özel sesleri duyamay›z. Çünkü kulaklar›m›z bu sesleri
duymak için uygun de¤ildir.
Balinalar da bizim duyamayaca¤›m›z sesler
ç›kar›rlar. Balinalar›n görmesi zay›ft›r. Koklama
organlar› yoktur ya da körelmifltir. Buna ra¤men
iflitme duyular› çok geliflmifltir.
Di¤er balina
fiiddetli depremlerde meydana gelen sesi
sesi iflitir.
duyabiliriz. 1999 Marmara ve Düzce depremBalina ses üretir.
lerinde oluflan ses, birçok kifli taraf›ndan duyulmufltur. Hafif fliddetteki depremlerin sesini duyamay›z. Bu depremlerin sesini,
iflitme duyular› çok geliflmifl olan kümes hayvanlar›, atlar ve köpekler duyabilir.
153
4. Ünite
Herhangi bir sesi de¤iflik uzakl›klardan dinleyelim. Sesin fliddetinin uzakl›¤a
göre de¤iflti¤ini fark ettiniz mi?
Yak›n›m›zdaki radyoyu rahatça duyabiliriz. Radyodan uzaklaflt›kça sesini
duymakta güçlük çekeriz. Belli bir uzakl›ktan sonra radyonun sesini duyabilmemiz
imkâns›zlafl›r. Çünkü sesin fliddeti iyice azalm›flt›r.
Kula¤›m›z›n duyamad›¤› titreflimlerden birçok alanda yararlan›l›r. Petrol arama,
t›p ve yer kabu¤u incelemeleri bu alanlar›n bafl›nda gelir.
Günlük hayatta, neden sesin fliddetini art›rma gereksinimi duyar›z?
Sesin daha uzaktan duyulabilmesi için hoparlörler kullan›l›r.
Eskiden kula¤› az ifliten
insanlar böyle bir alet
kullan›rd›.
Günümüzde doktorlar
stetoskopla kalbin sesini
dinler.
Doktorlar, vücudumuzu dinlemek için stetoskop kullan›rlar. Stetoskop ile yap›lan dinleme, kalp
ve akci¤er hastal›klar›n› teflhiste önemli bir rol oynar. Ultrason ad› verilen cihaz vücudumuzun iç görüntüsünü ekrana aktarabilir. Ultrason vücuda insanlar›n iflitemedi¤i ses titreflimleri gönderir. Bu cihaz
sayesinde vücuttaki hastal›kl› bölgelerin tesbit
edilmesinin yan›nda, anne karn›ndaki bebe¤in sa¤l›k
taramas› ve cinsiyeti de ö¤renilebilmektedir.
Sesin fiiddeti De¤ifltirilebilir mi?
Seslerin farkl› fliddetleri vard›r. Sesin fliddetine gürlük
ad› da verilir. Ses fliddetini artt›rmak ve sesimizi daha
uzaklara duyurmak için megafon denilen bir alet
kullan›r›z. Koni fleklinde olan megafon sesin istenilen
do¤rultuya daha fliddetli gitmesini sa¤lar. Böylelikle sesi
çok uzaklardan da duyabiliriz.
154