GENEL MUHASEBE - Z. Ferhan Aydoğan
advertisement
İçindekiler İŞLETME ................................................................................................................................................... 4 Amaçları:.............................................................................................................................................. 4 İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri) ......................................................................................................... 4 İşletmenin Varlıkları ve Kaynakları ...................................................................................................... 5 MUHASEBE .............................................................................................................................................. 6 Kapsamı: .............................................................................................................................................. 6 Bölümleri: ............................................................................................................................................ 7 MALİ TABLOLAR....................................................................................................................................... 8 BİLANÇO .............................................................................................................................................. 9 Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi ..................................................................................................... 10 Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi İle İlgili Örnekler: ......................................................................... 12 GELİR TABLOSU.................................................................................................................................. 15 HESAP KAVRAMI .................................................................................................................................... 17 Muhasebe Eşitliği ve Hesapların İşleyişi ............................................................................................ 17 Hesaplarla İlgili Terminoloji ............................................................................................................... 19 Hesaplar ve Bilanço Arasındaki İlişkiler ............................................................................................. 19 Gelir Tablosu Hesapları (Sonuç Hesapları - Gelir ve Gider Hesapları) ............................................... 21 Gelir ve Gider Hesaplarının Kaydı ...................................................................................................... 21 Hesapların Bölümlenmesi.................................................................................................................. 23 Hesap Türleri ..................................................................................................................................... 23 Hesap Planları .................................................................................................................................... 23 Tek Düzen Hesap Planı Uygulaması................................................................................................... 24 MUHASEBEDE KAYIT BELGELERİ ve DEFTERLER .................................................................................... 26 Muhasebe Bilgi Akışı.......................................................................................................................... 26 Belgeler.............................................................................................................................................. 26 Defterler ............................................................................................................................................ 26 Günlük Defter ................................................................................................................................ 26 Büyük Defter.................................................................................................................................. 27 Büyük Defter Kayıtlarının Sağlaması - Mizan................................................................................. 27 Mizan Eşitliği .................................................................................................................................. 28 1 Yardımcı Defterler ......................................................................................................................... 28 MUHASEBE SÜRECİ................................................................................................................................ 29 Muhasebe Sürecine İlişkin Sayısal Örnek .......................................................................................... 32 MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI.................................................................................................... 36 15 STOKLAR ......................................................................................................................................... 38 Mal Alım Satımında Katma Değer Vergisi ve İzlenildiği Hesaplar ...................................................... 38 191 İNDİRİLECEK KDV HESABI:....................................................................................................... 38 391 HESAPLANAN KDV HESABI: .................................................................................................... 38 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI.................................................................................... 38 190 DEVREDEN KDV HESABI .......................................................................................................... 39 153 TİCARİ MALLAR HESABI .............................................................................................................. 39 Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Kaydı: ........................ 45 VARLIK HESAPLARI................................................................................................................................. 46 1 DÖNEN VARLIKLAR ........................................................................................................................... 46 10 HAZIR DEĞERLER ......................................................................................................................... 46 100 KASA HESABI ........................................................................................................................... 46 101 ALINAN ÇEKLER HESABI .......................................................................................................... 49 102 BANKALAR HESABI .................................................................................................................. 50 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ HESABI ....................................................................... 51 11 MENKUL KIYMETLER .................................................................................................................... 52 110 HİSSE SENETLERİ HESABI ........................................................................................................ 52 12 TİCARİ ALACAKLAR ..................................................................................................................... 54 120 ALICILAR HESABI .................................................................................................................... 54 121 ALACAK SENETLERİ HESABI..................................................................................................... 55 2 DURAN VARLIKLAR............................................................................................................................ 58 25 MADDİ DURAN VARLIKLAR: ......................................................................................................... 58 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI ...................................................................................... 59 Maddi Duran Varlıkların Satışı ....................................................................................................... 61 26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR: ..................................................................................... 62 MALİ BORÇLAR ...................................................................................................................................... 62 300 BANKA KREDİLERİ ...................................................................................................................... 62 TİCARİ BORÇLAR ................................................................................................................................ 63 2 320 SATICILAR HESABI ................................................................................................................... 63 321 BORÇ SENETLERİ HESABI ........................................................................................................ 64 ÖZKAYNAKLAR (ÖZSERMAYE)................................................................................................................ 65 50 ÖDENMİŞ SERMAYE...................................................................................................................... 65 500 SERMAYE HESABI .................................................................................................................... 65 GELİRLER VE GİDERLER ...................................................................................................................... 66 3 GENEL MUHASEBE İŞLETME Toplumun gereksinimlerini sağlayan mal ve hizmetleri üreten ekonomik birimlere işletme denmektedir. İşletme bu amaçla para, araç-gereç, malzeme, hammadde ve personel gibi faktörleri bilinçli ve sistemli bir şekilde bir araya getirir ve çeşitli faaliyetler de bulunarak mal ve hizmeti üretir. Amaçları: 1. Kar 2. Topluma hizmet 3. Hayatını sürdürmek Bu amaçların hepsi çok önemlidir, ancak öncelik sıraları işletmeye göre değişebilir. İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri) İşletmelerin mal ve hizmet üretmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. Bunlar: 1. Üretim İşlevi: İş gücü, hammadde, malzeme, bilgi ve teçhizat kullanmak suretiyle mal veya hizmetin ortaya konulması faaliyetidir. 2. Pazarlama İşlevi: Kişilerin veya kurumların amaçlarına uygun şekilde değişimi sağlamak üzere, ürünlerin, hizmetlerin ve düşüncelerin ortaya çıkartılması, bunların fiyatlandırılması ve tüketicilere ulaştırılması ve pazarda tutundurulması faaliyetleridir. 3. Finansman İşlevi: İşletmelerin ihtiyaç duydukları para, fon, veya sermayenin uygun koşullarda sağlanması ve bunun en ekin şekilde kullanılmasını sağlayacak faaliyetler bütünüdür. 4. Yönetim İşlevi: işletmenin amaçlarını gerçekleştirmek için planlama, örgütleme, yürütme ve kontrol işlevlerini sistemli ve bilinçli bir şekilde yerine getirilmesidir. Yöneticiler tarafından gerçekleştirilir. a. Planlama: İşletmenin amacına ulaşmak için neyin, kiminle, nerede, ne zaman ve nasıl yapılacağının belirlenmesidir. b. Örgütleme: Planların gerçekleştirilebilmesi için gereken yapı ve düzenin oluşturulmasıdır. c. Yürütme (Yöneltme): Oluşturulan yapı ve düzenin harekete geçirilmesini sağlayacak şekilde yöneltme faaliyetleridir. d. Kontrol: Ypılan çalışmaların ve elde edilen sonuçların planlara uygun gerçekleşip gerçekleşmediğini saptayarak, önleyici, düzeltici ve iyileştirici faaliyetlerde bulunmaktır. İşletmede ana faaliyetlerle birlikte bunlara yardımcı bazı destek faaliyetler de söz konusu olmaktadır: 1. İnsan Kaynakları: İşletme için gerekli iş gücünün sağlanması ve yasalara uygun olarak çalıştırılması ve iş ortamının uygun bir duruma getirilmesini sağlayıcı faaliyetleri kapsar. 2. Muhasebe: İşletmenin varlıklarının ve kaynaklarının oluşumunu ve finansal açıdan durumunu açıklayan bilgilerin üretilmesi ile ilgili faaliyetlerdir. 3. Araştırma-Geliştirme: İşletmenin piyasadaki rekabet durumunu geliştirmeye ve karlılığını arttırmaya yönelik olan faaliyetlerdir. 4. Halkla İlişkiler: Belirlenmiş kitlelerin tutum ve davranışlarına yön vermek, ilişkileri sürdürmek, geliştirmek ve tepkilerini değerlendirmek amacıyla yapılan planlı faaliyetlerdir. 4 İşletmenin Varlıkları ve Kaynakları İşletmenin faaliyete geçebilmesi için para, araç-gereç, malzeme, hammadde, personel gibi unsurlara gereksinim vardır. Bunlar işletmenin VARLIKLAR’ını (ekonomik değerler) oluşturular. İşletme kuruluşunda işletme sahiplerinin ortaya koyduğu varlıklara sahiptir. Bu da işletme sahiplerinin kendi öz kişilikleri yanında bir de iktisadi kişiliğe (işletme) sahip olması anlamına gelir. İşletmede bazı varlıklar mevcutsa bunların sağlandığı bazı KAYNAKLAR’ında bulunması gereklidir. Bu anlamda işletmenin varlıkları ve bu varlıkların sağlandığı kaynaklar arasında mutlaka bir eşitlik olması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. VARLIKLAR = KAYNAKLAR İşletmenin kaynakları işletme sahipleri tarafından sağlanabileceği gibi, borçlanma yoluyla yani yabancı kaynak kullanarak da elde edilebilir. Bu durumda işletmenin sahip olduğu varlıkların elde edildiği kaynakları sağlayanlar işletme sahipleri ve işletmeye borç verenler olarak iki gruba ayrılabilir. Bunun anlamı işletme üzerinde işletme sahipleri gibi, işletmeye borç verenlerin de haklarının olduğudur. İşletme sahiplerini varlıklar üzerindeki hakları SERMAYE kavramı, işletmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki hakları ise BORÇLAR kavramı ile ifade edilir. Buna göre; VARLIKLAR = SERMAYE + BORÇLAR VARLIKLAR, işletmenin sahip olduğu iktisadi değerlerdir. Verlıklar para, bina, makine, taşıt aracı, mal, malzeme gibi değerler olabileceği gibi, işletmenin başka kişi ve kuruluşlardan tahsil edeceği bir alacak veya bir değeri kullanma hakkı da olabilmektedir. SERMAYE, işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak ifade eder. BORÇLAR, işletrmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak, ifade eder. Borçlanma işletme sahipleri dışındaki kişi ve kuruluşlardan daha sonra ödemek, iade etmek üzere çeşitli nedenlerle ve farklı koşullarda iktisadi değerler sağlamanın sonucunda oluşur. Varlıkların, sermayenin ve borçların çeşit ve tutar bakımından yapısı, işletmenin mali yapısını ve gücünü oluşturur. Bunlar işletmenin faaliyetlerini yürütülmsi sırasında tutar ve değer olarak değişime uğrarlar. İşletmenin sahipleri tarafından konulan varlıklarda işletme faaliyetleri sonucunda artış olursa, işletme sahiplerinin de hakları artmış olur. Bu artıştan dolayı ortaya çıkan farka KAR denir. Bunun tersi bir şekilde varlıklarda oluşan azalış ise ZARAR’dır. Bu durumda işletmenin borçları artmış olur. 5 MUHASEBE Hangi sınıfta yer alırsa alsın işletmenin varolabilmesi için daha önce de söz edildiği üzere para, araç, hammadde, bina, malzeme ve personel gibi bir takım varlıkların ve bu varlıkların finanse edilmesinde kullanılan kaynakların bulunması gerekir. İşletmede yapılan çeşitli parasal (mali) işlemler de bu varlık ve kaynaklar üzerinde değişme yaratırlar. Örneğin para vererek mal alınması işlemi, nakit mevcudunun stoka (mal) dönüşmesi sonucunu; malın kredili olarak satılması işlemi ise stokun alacağa dönüşmesi sonucunu doğurur. Sürekli olarak tekrarlanan bu mali nitelikteki işlemlere ilişkin verilerin toplanıp işlenerek ilgili kişi ve grupların yararına sunulması gerekir. Buradan hareketle muhasebeyi, bir örgütün kaynaklarının oluşumunu, bu kaynakların kullanılma biçimini, örgütün işlemleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artış veya azalışları ve örgütün finansal açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kişi veya kuruluşlara ileten bir “bilgi sistemi” olarak tanımlayabiliriz. Muhasebenin görevlerini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: 1. Kaydetme: Para ile ifade edilmiş mali nitelikli işlem ve olayları derleyip kendi kuralları çerçevesinde kaydeder. Genel Müdürün istifası gibi para ile ifade edilmeyen ama çok önemli bir olay bir muhasebe işlemi oluşturmazken, kasada 1 TL noksan çıkması gibi önemsiz bir olay bir muhasebe işlemi yaratır. 2. Sınıflandırma: Derlenen ve zaman sırasına göre kaydedilen bilgileri niteliklerine göre sınıflandırır. Örneğin alınan senetler, banka dekontları veya gider makbuzları ayrı ayrı sınıflandırılır. 3. Özetleme (Rapor etme): Muhasebe sisteminde üretilen işletmeye ait bu bilgiler evrensel bir dille ilgili kişi ve kuruluşlara iletilir. Bu ilgi grupları, Yöneticiler İşletmeye sermaye koyanlar veya koymayı düşünenler İşletmeye kredi verenler, ya da işletmenin kredi sistemi ile karşı karşıya bulunanlar İşletme kârı üzerinde direkt veya endirekt olarak pay sahibi olanlar Borsa yönetimleri, finansal analistler Hatta ilgi derecesi değişmek üzere tüm toplum olarak sayılabilir. Bu kişi veya gruplar ilgi nedenlerine bağlı olarak farklı zamanlarda farklı nitelikte bilgilere ihtiyaç duyarlar. Muhasebe ürettiği bilgileri belli bir dönemin sonucunu ve özetini gösterecek raporlar haline dönüştürür. Rapor döneminin uzunluğu rapordan yararlanacak kişi veya kuruluşların amacına bağlı olarak değişir, ençok bir yıldır. 4. Analiz ve Yorumlama: Muhasebe raporlarında yer alan bilgilerin anlamının ve olaylar ile sonuçları arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. Muhasebe raporlarının yorumu işletmenin geleceğine ait kararların alınmasında en önemli yol göstericidir. Bütün bunlardan muhasebenin defter tutmaktan farklı olduğu anlaşılmaktadır. Muhasebe kavramı defter tutma işlemini içine alan, aynı zamanda raporlama ve yorumlama görevini de kapsayan geniş bir sistemdir. Muhasebe “işletme dili” ya da “finansal kararlar dili” olarak da tanımlanabilir. Kapsamı: Muhasebe kendinden istenene bağlı olarak çeşitli boyutlarda görevler yüklenir. Bazı işletmeler için sadece vergi matrahının belirlenmesi ve borç ve alacakların takibi önemli iken, bazı işletmeler ise tüm ilgi gruplarının ihtiyaçlarına cevap verebilecek bilgilerin üretilmesi ve rapor edilmesini isterler. Günümüzde başarılı bir yönetim için bazı bilgi ve teknikleri kullanmak zorunlu hale gelmiştir. İşletmenin mali ve ekonomik yapısına ait bilgiler olmadan ve bunları yorumlamadan yönetim imkansız 6 hale gelmiştir. Yönetimin etkinliğinin kontrolü, yatırımların seçimi, kaynakların sağlanması, üretim, satış ve finansman planlarının yapılması ve sonuçların yorumlanmasında hep muhasebenin sağlayacağı bilgilerden faydalanılır. Bu nedenle muhasebe yasal kuralların emrettiğinden daha kapsamlı bir biçimde tutulur. Bölümleri: 1. Genel Muhasebe: İşletmenin varlıklarındaki ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklardaki değişmelerin izlenmesi ve ortaya çıkan özkaynak azalışları ile artışlarının belirlenerek işletmenin çeşitli aşamalarda kâr veya zararının bulunması genel muhasebenin görevidir. İşletmenin mali yapısını gösterir. 2. Maliyet Muhasebesi: Üretilen mal veya hizmetlerin maliyetini ve satış fiyatını belirler. İşletme giderlerini önceden belirlenen standardlarla karşılaştırarak giderleri kontrol altında tutma imkanı sağlar. Planlama safhasında çeşitli seçenekler arasında karar verilebilmesi için, her seçeneğin işletme karlılığı üzerindeki etkisi maliyet muhasebesinden alınan bilgiler ışığında değerlendirilir. 3. Yönetim Muhasebesi: Genel muhasebe ve maliyet muhasebesinden elde edilen verilerden yararlanarak işletme yöneticilerinin karar almada gereksinim duydukları sayısal bilgileri içeren yeni veriler üretir. Özet olarak muhasebe; 1. bilgi aracıdır. Geçmiş bilgileri kaydederek bellek görevi yapar. 2. kontrol aracıdır. Bütçe ve standardlarla belirlenen hedeflerin ne derecede gerçekleştiğini saptar. 3. öngörme aracıdır. Geleceğe ait planlamalara yardımcı olur. 7 MALİ TABLOLAR İşletmenin amaçlarına ulaşması işletme yönetiminin üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları gibi işlevleri iyi yönetmesine bağlıdır. İyi yönetim ise uygun ve başarılı kararlar alabilmekle mümkündür. Kararların uygunluğu işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklarını oluşturan unsurlarda yarattığı değişimle ölçülür. İşletmenin varlıklarını ve kaynaklarını oluşturan unsurların nitelik ve nicelik yönünden yapısı işletmenin mali yapısını gösterir. Faaliyetler sonucunda ulaşılan yeni yapıda işletme sahiplerinin haklarında da değişmeler olur. Kar işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarını arttırır, zarar ise azaltır. İşletme faaliyetlerini sonucu kadar, sonucun oluşumunu etkileyen olayların bilinmesi de önemlidir. Bilindiği gibi işletmelerin kar amacı dışında devamlılık ve topluma hizmet gibi amaçları da vardır, bu amaçlara ulaşmak için kar etmenin yanında mali yapının da iyi olması gereklidir. Yönetimin başarısı alınan ve uygulanan kararların sonucunda varlıklar, kaynaklar ve bunları oluşturan unsurlar üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen bireysel olaylar ile ölçülemez. Bu bakımdan belirli bir süre içinde oluşan olayların bir bütün halinde ele alınmaları, özetlenerek analiz ve yoruma sunulmaları gerekir. Bu gereklilik çerçevesinde çok sayıdaki mali işlemlere ait bilgiler “Mali Tablolar” adı altında özetlenerek ilgililere sunulur. İşletmenin mali yapısını, faaliyet sonucu ve bu sonucun oluşumunu ve genelde bu bilgilere dayalı diğer bazı amaçları karşılayacak bilgileri içeren bu özetlere Mali Tablolar denir. Temel olarak iki mali tablo vardır: Bilanço ve Gelir Tablosu. Bunların dışında genellikle bu iki tablodaki bilgilerden üretilen bazı Ek Mali Tablolar da bulunmaktadır: Satışların Maliyeti Tablosu, Fon Akım Tablosu, Nakit Akım Tablosu, Kar Dağıtım Tablosu, Dağıtılmamış Karlar Tablosu, Özkaynak Tablosu bunlar arasındadır. Planlama, ölçme ve kontrol işlevlerini gerçekleştirilebilmesi ve bunların sağlıklı sonuç vermesi için süreklilik gösteren işletme faaliyetlerinin belli zaman aralıklarında kesilmiş sayılması gerekmektedir. Bu zaman aralıklarına dönem denilir. Muhasebe öğretiminde temel alınan dönem 1 Ocak’ta başlayarak 31 Aralık’ta sona eren bir takvim yılını kapsar. 8 BİLANÇO Bilançonun Tanımı: Bilanço bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren tablodur. BİLANÇO TEMEL EŞİTLİĞİ: Varlıklar = Özsermaye + Yabancı Sermaye Varlıklar = Sermaye + Borçlar Eşitliğin sol yanı sahip olunan varlıkları, sağ yanı ise bunların sermaye koyma ya da borçlanma yolu ile karşılandığını anlatır. Örnek: X kişisi 750.000 TL değerindeki varlığını sermaye olarak koyarak kırtasiye alım satımı konusunda faaliyet gösterecek bir işletme açar. Varlıklar (nakit) = Sermaye (işletme sahibinin hakları) 750.000 = 750.000 Daha sonra Y kişisi’nden borçlanarak satmak üzere 50.000 TL lik kırtasiye malzemesi satın alır. Varlıklar (Nakit + Mal)= Sermaye + Borçlar(Y’nin Varlıklar üzerindeki hakları) 750.000 + 50.000 = 750.000 + 50.000 Bilanço bu eşitliğin çizelge haline getirilmiş şeklidir. Bu çizelgede eşitliğin sol tarafına aktif, sağ tarafına pasif denir. Yani işletme varlıkları aktifi, sermaye ve borçlar pasifi oluşturur. Varlıklar = Borçlar + Sermaye Aktif = Pasif VARLIKLAR (Dönen + Duran) = KAYNAKLAR (Yabancı + Öz) X İşletmesi …/…/20…. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR ………………… ………………… ………………… ………………… AKTİF TOPLAMI xxxxx xxxxx xxxxx xxxxx XXXXX SERMAYE ……………… BORÇLAR ……………. ……………. XXXXXX PASİF TOPLAMI Pasif XXXXX xxxxx XXXXX xxxxx xxxxx XXXXXX 9 Aktif kısımda yer alan varlıklar işletmenin sahip olduğu para, mal, makine, bina, taşıt gibi maddi ve haklar, şerefiyeler, kuruluş giderleri gibi maddi olmayan değerlerden ve işletmenin müşterilerden (alıcılar), personelden ve diğer üçüncü kişilerden olan alacaklarından oluşur. Pasifte yer alan sermaye, işletme sahiplerinin işletmeye verdikleri değerlerden doğan haklarını; borçlar ise işletmenin satıcılara, bankalara, personele ve diğer üçüncü kişilere olan borçlarını göstermektedir. Örnek: X İşletmesi …/…/20…. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Mal 800.000.- SERMAYE 750.000.- BORÇLAR 50.000.- 750.000.50.000.- AKTİF TOPLAMI Pasif 800.000.- PASİF TOPLAMI 800.000.- Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi Mali nitelikleki olaylar işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde para ile ifade edilebilen değişiklik yaratırlar. Bilanço temel eşitliği, mali işlemler sonucu çeşitli değişikliğe uğrar. Ancak, varlıklar kaynaklardan az veya çok olamayacağından eşitlik sürekli olarak korunur. Yeni kurulan bir ticari işletmede çeşitli işlemlerin bilanço üzerindeki etkisi aşağıda gösterilmiştir. Örnek 1: ABC işletmesi işletme sahiplerinin sermaye olarak koyduğu 100.000 TL nakit ve 150.000 TL’lık bina ile işe başlıyor. Varlıklar = Sermaye + Borçlar Kasa + Bina = Sermaye + Borçlar 100.000 + 150.000 = 250.000 + 0 ABC İşletmesi …/…/20…. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Bina Pasif 250.000.- SERMAYE 250.000.- 250.000.- PASİF TOPLAMI 250.000.- 100.000.150.000.- AKTİF TOPLAMI Örnek 2: 25.000 TL’lık mal nakit karşılığı alınıyor (Bilanço toplamı değişmiyor). Kasa + Bina + Mal = Sermaye 75.000 + 150.000 + 25.000 = 250.000 250.000 = 250.000 Örnek 3: Kredi ile 80.000 TL lık mal alınıyor (Bilanço toplamı artıyor). Kasa + Bina + Mal = Sermaye + Borçlar 75.000 + 150.000 + 105.000 = 250.000 + 80.000 330.000 = 330.000 10 Örnek 4: 60.000 TL maliyetli mal vadeli olarak 82.000 TL ya satılıyor. (Bilanço toplamı artıyor). Kasa + Bina + Mal + Alıcılar (işletmenin alacakları) = Sermaye + Kar + Borçlar 75.000 + 150.000 + 45.000 +82.000 = 250.000 + 22.000 + 80.000 352.000 = 352.000 Örnek 5: İşletmenin borcu olan Satıcı B 50.000 TL’lık alacağına karşılık işletmeye ortak oluyor (Bilanço toplamı değişmiyor). Kasa + Bina + Mal + Alıcılar = Sermaye + Kar + Borçlar 75.000 + 150.000 + 45.000 +82.000 = 300.000 + 22.000 + 30.000 352.000 = 352.000 Örnek 6: 10.000 TL maliyetli mal peşin olarak 9.000 TL ya satılıyor (Bilanço toplamı azalıyor.) Kasa + Bina + Mal + Alıcılar = Sermaye + Kar + Borçlar 84.000 + 150.000 + 35.000 +82.000 = 300.000 + 21.000 + 30.000 351.000 = 351.000 Örnek 7: Çalışanlara 5.000 TL ücret ödeniyor (Bilanço toplamı azalıyor). Kasa + Bina + Mal + Alıcılar = Sermaye + Kar + Borçlar 79.000 + 150.000 + 35.000 + 82.000 = 300.000 + 16.000 + 30.000 346.000 = 346.000 Örnek 8: Binadan 10.000 TL kira tahsilatı yapıyor (Bilanço toplamı artıyor). Kasa + Bina + Mal + Alacaklar = Sermaye + Kar + Borçlar 89.000 + 150.000 + 35.000 + 82.000 = 300.000 + 26.000 + 30.000 356.000 = 356.000 ABC İşletmesi …/…/20…. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Bina Mal Alacaklar AKTİF TOPLAMI 89.000.150.000.35.000.82.000.- Pasif 356.000.- SERMAYE Kar 350.000.26.000.- BORÇLAR 30.000.- 356.000.- PASİF TOPLAMI 356.000.- Dönemsonu Özsermayesi = 356.000 – 30.000 = 326.000 Dönembaşı Özsermayesi = 250.000 – 0 = 250.000 Dönemsonu Özsermayesi - Dönembaşı Özsermayesi = Sonuç (Kar/Zarar) 326.000 – 250.000 = 76.000 TL fark vardır. Ancak 5.örnek işletmeye 50.000 TL lik bir ortaklık (sermayeye ilave) söz konusu olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle Faaliyet Karı = 76.000 – 50.000 = 26.000 TL’dır. 11 Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı üzere çeşitli mali işlemlerin bilançoyu oluşturan kalemler üzerindeki etkisini dört grupta toplamak mümkündür: 1. 2. 3. 4. Aktifteki kalemlerden birinin artması diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi (Örnek 2), Pasifteki kalemlerden birinin artması diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi (Örnek 5), Hem aktifteki hem pasifteki kalemlerde artış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının artması (Örnek3, 4, 8), Hem aktifteki hem pasifteki kalemlerde azalış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının azalması (Örnek 6, 7). Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi İle İlgili Örnekler: Örnek 1: Y işletmesinin …/…/20.. tarihli bilançosu ve bu tarihten sonra yapılan işlemler aşağıda gösterilmiştir. Y İşletmesi …/…/20…. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Ticari Mallar Alıcılar Taşıtlar 200.000.400.000.270.000.300.000.- AKTİF TOPLAMI 1.170.000.- SERMAYE BORÇLAR Banka Kredileri Satıcılar İşletmenin borçları Pasif 420.000.750.000.400.000.350.000.- 1.170.000.- PASİF TOPLAMI 1.170.000.- İşletmenin alacakları (a) Alıcılardan 150.000 TL tahsil edilmiştir (Aktifteki kalemlerden birinin artması diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi) (b) İşletme 200.000 TL borçlu olduğu bir satıcıyı kendisine ortak olarak kabul etmiştir. (Pasifteki kalemlerden birinin artması diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi) (c) Bankadan 200.000 TL kredi alınmıştır. (Hem aktifteki hem pasifteki kalemlerde artış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının artması (d) Satıcılara 150.000 TL ödenmiştir. (Hem aktifteki hem pasifteki kalemlerde azalış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının azalması). Y İşletmesi …/…/20…. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Ticari Mallar Alıcılar Taşıtlar AKTİF TOPLAMI 400.000.400.000.120.000.300.000.- 1.220.000.- SERMAYE BORÇLAR Banka Kredileri Satıcılar 1.220.000.- PASİF TOPLAMI Pasif 620.000.600.000.600.000.0.- 1.220.000.12 Örnek 2: Satıcılar . . . . . Kasa . . . . . . . . Makine . . . . . . Borç Senetleri Alıcılar . . . . . . Sermaye . . . . . : : : : : : 30.000 TL ? 80.000 TL 50.000 TL 40.000 TL ? (a) Sermaye 100.000 TL ise Kasa mevcudu ne kadardır? Varlıklar = Sermaye + Borçlar Kasa + Makine + Alıcılar = Sermaye + Satıcılar + Borç Senetleri Kasa +120.000 = 180.000 Kasa = 60.000.(b) Sermaye 200.000 TL ise toplam varlıklar ne kadardır? Varlıklar = Sermaye + Satıcılar + Borç Senetleri Varlıklar = 280.000.(c) Kasa mevcudu 70.000 TL ise sermaye ne kadardır? Kasa + Makine + Alıcılar = Sermaye + Satıcılar + Borç Senetleri 190.000 = Sermaye + 80.000 Sermaye = 110.000.(d) (c)’deki sonuca göre bilançoyu hazırlayınız. ….. İşletmesi …/…/20…. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Alıcılar Makine 70.000.40.000.80.000.- AKTİF TOPLAMI 190.000.- SERMAYE BORÇLAR Satıcılar Borç Senetleri 190.000.- PASİF TOPLAMI Pasif 110.000.80.000.30.000.50.000.- 190.000.- Örnek 3: Aşağıdaki mali işlemlerin bilançoya etkisi ne şekilde olacaktır? (a) 10.000 TL’ye veresiye mal alındı. Satıcılar , Ticari Mallar Bilanço Toplamı (b) 50.000 TL peşin verilerek, makine alındı. Kasa , Makine Bilanço Toplamı değişmez (c) Satıcıya ait 80.000 TL’lik borç ödendi Kasa , Satıcılar Bilanço Toplamı 13 Örnek 4: Kristal Oto Yıkama Şirketi’nin 30.9.2015 tarihindeki bilanço kalemleri aşağıda görülmektedir. Sermaye tutarını hesaplayınız ve bilançoyu hazırlayınız. Satıcılar . . . . . Alıcılar . . . . . Bina . . . . . . . . Kasa . . . . . . . Arazi . . . . . . . Makine . . . . . Borç Senetleri : 140.000 TL : 80.000 TL : 520.000 TL : 25.000 TL : 380.000 TL : 100.000 TL : 185.000 TL Varlıklar = Sermaye + Borçlar Alıcılar + Bina + Kasa + Arazi + Makine = Sermaye + Satıcılar + Borç Senetleri 80.000 + 520.000 + 25.000 + 380.000 + 100.000 = Sermaye + 140.000 + 185.000 1.105.000 = Sermaye + 325.000 Sermaye = 1.105.000 – 325.000 = 780.000 TL Kristal Oto Yıkama 30.9.2015 tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Alıcılar Arazi Bina Makine AKTİF TOPLAMI 25.000.80.000.380.000.520.000.100.000.- 1.105.000.- SERMAYE BORÇLAR Satıcılar Borç Senetleri 1.105.000.- PASİF TOPLAMI Pasif 780.000.325.000.140.000.185.000.- 1.105.000.- 14 GELİR TABLOSU İşletmenin amaçlarından biri kar etmektir. Bilindiği gibi kar dönem içindeki mali olaylar nedeni ile işletme sahiplarinin haklarında meydana gelen artışı ifade eder. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bulunan büyüklükte dönem içindeki sertmaye artışı ya da sermaye azaltımının etkisinin bulunmamasıdır. Yani kar ya da zarar işletme faaliyetleri sonucunda oluşmalıdır. İşletmenin başarısının ölçülmesinde ve geleceğinin planlanmasında, karı ya da zararı oluşturan olaylar hakkında bu ayrımlar gözetilerek üretilmiş bilgilere ihtiyaç vardır. Dönem içinde işletme sahibi haklarında artış yaratan olaylar gelir (hasılat), azalış yaratan olaylar gider niteliğindeki olaylardır. Gelir (hasılat) bir varlık veya hizmetin satışından elde edilen ya da faiz veya kiradan kazanılan aktiflerin brüt tutarıdır. Gider, gelir sağlama amacı ile yapılan varlık (aktif) tükenmeleri (ya da borçlarda olulan artışlar) dır. Aktifte oluşan azalma aynı zamanda işletme sahibinin varlıklar üzerindeki haklarının toplam büyüklüğünü azaltır. Gelir ile gider arasındaki olumlu fark kar, olumsuz fark zarardır. Örnek: İşletmenin 150.000 TL maliyetli malı peşin olarak 180.000 TL ya satılıyor. Aynı gün 200.000 TL değerindeki malı yanıyor. Satış sonucu elde edilen; Kar = Gelir (Satış hasılatı) – Gider (hasılat elde etmek için tüketilen varlık maliyeti) Kar = 180.000 – 150.000 = 30.000 TL. Malın yanması ile meydana gelen; Zarar = 200.000 TL. Toplam Kar veya Zarar; 200.000 – 30.000 = 170.000 TL zarar Ancak bu başarısızlık satıştan sorumlu departmana yüklenemez. Aslında işletmenin ana faaliyeti olan satıştan 30.000 TL karı vardır. Malın yanması tedbirsizlik veya önlenemez başka nedenlerle meydana gelmiş olabilir. Görülüyor ki işletmenin ya da yönetimin başarısını değerlendiriken geleceğe ait planları yapılmasında önemli rolü olan çeşitli gelir ve giderlerin dönem içinde kaydedilmeleri, sınıflandırılmaları ve sonucuı verecek şekilde özetlenmeleri gerekir. Gelir tablosu, bir işletmenin belirli bir döneme ait net sonucunu, brüt satış karı, faaliyet karı büyüklüklerine ve bunları oluşturan ana olaylara yer vererek gösteren bir mali tablodur. Gelir tablosunda ana faaliyetlerin hacmı, bu faaliyetin getirdiği hasılat ile direkt olarak ilgili olan giderler ve indirimler; ana faaliyetin oluşması sırasında meydana gelen ana faaliyetle ilgili endirekt giderler ve son olarak da finansal gelir ve giderler, olağanüstü gelir ve giderler, önceki yıllarda yapılan ancak çeşitli nedenlerle sonradan düzeltilmesi gereken gelir ve giderler hakkındaki bilgiler gruplandırılarak verilmelidir. Bu açıklamalar dikkate alındığında gelir tablosunun en basit şekli ana hatlarıyla aşağıdaki gibi olacaktır: 15 X İşletmesi 01.01.20..– 31.12.20.. dönemi GELİR TABLOSU A. Brüt Satış Karı Bölümü Satışlar Satış İndirimleri () Satılan Malın Maliyeti () Brüt Satış Karı / Zararı B. Faaliyet Karı Bölümü Faaliyetle İlgili Giderler () Faaliyet Karı / Zararı C. Olağan Kar Bölümü Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir / Giderler (+ ) Finansman Giderleri ( ) Olağan Kar / Zarar D. Dönem Karı Bölümü Olağandışı Gelir / Giderler (+ ) Dönem Karı / Zararı E. Net Kar Bölümü Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler ( ) Net Kar / Zarar ………… (…………) (…………) …………. (…………) …………. …………. (…………) …………. …………. …………. …………. (…………) …………. Örnek: Daha önce yapılan mali işlemlerin bilançosuna etkisini gösterdiğimiz ABC İşletmesine (yapılan işlemler aşağıda sıralanmıştır) ait gelir tablosu şu şekilde hazırlanabilir. Gelir Tablosunu ilgilendiren işlemler italik ve kırmızı olarak yazılmıştır. İşlem 1. ABC işletmesi işletme sahiplerinin sermaye olarak koyduğu 100.000 TL nakit ve 150.000 TL’lık bina ile işe başlıyor. İşlem 2. 25.000 TL’lık mal nakit karşılığı alınıyor. İşlem 3. Kredi ile 80.000 TL lık mal alınıyor. İşlem 4. 60.000 TL maliyetli mal vadeli olarak 82.000 TL ya satılıyor. İşlem 5. İşletmenin borcu olan Satıcı B 50.000 TL’lık alacağına karşılık işletmeye ortak oluyor. İşlem 6. 10.000 TL maliyetli mal peşin olarak 9.000 TL ya satılıyor. İşlem 7. Çalışanlara 5.000 TL ücret ödeniyor. İşlem 8. Binadan 10.000 TL kira tahsilatı yapıyor. A. B. C. ABC İşletmesi 01.01.20..– 31.12.20.. dönemi GELİR TABLOSU Brüt Satış Karı Bölümü Satışlar Satılan Malın Maliyeti () Brüt Satış Karı (veya Zararı) Faaliyet Karı Bölümü Faaliyetle İlgili Giderler (Ücretler) () Faaliyet Karı (veya Zararı) Net Kar Bölümü Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelirler (Kira Gelirleri) Net Kar 91.000 (70.000) 21.000 (5.000) 16.000 10.000 26.000 16 HESAP KAVRAMI Her bir mali nitelikteki işlemin, varlıklarda ve kaynaklarda (bilanço kalemlerinde) ya da işletmenin faaliyetleri sonucu oluşan kalemlerde (gelir ve giderlerde) yarattığı değişimi tek bir tablo üzerinde izlemek olanaksızdır. Bu nedenle varlık veya kaynakların herbirinde ve faaliyetler sonucu oluşan unsurlarda meydana gelen artış veya azalışlar önce oluş sırasına göre günlük defter denen bir deftere kaydedilir, bundan sonra niteliklerine göre ayrılarak hesap denilen çizelgelere aktarılır, bu çizelgelerdeki artış veya azalış farkı da dönem sonlarında bilanço veya gelir tablosuna nakledilir. Mali nitelikteki olayların her bir bilanço unsurunda (varlık, sermaye, borç) ve faaiyet sonucunu oluşturan her bir unsurda yarattığı değişmlerin izlenmesine yarayan, başka bir deyişle aynı nitelikteki işlemlerin üzerinde toplandığı çizelgeye hesap denir. Artış ve azalışlar hesap denilen çizelgenin karşılıklı iki tarafında izlenir. Artış veya azalışların hesabın hangi tarafına yazılacağı hesabın niteliğiyle (Bilanço ya da Gelir Tablosu hesapları) ilgilidir. + veya (−) Tarih + veya (−) ................. HESABI Açıklama Tutar Tarih Açıklama Tutar Muhasebe öğrenimi sırasında ya da uygulamada zamandan ve yerden kazanmak için hesaplar “T” simgesi ile gösterilir. ............ Hesabı Muhasebe Eşitliği ve Hesapların İşleyişi Daha önce Bilanço temel eşitliğini “Varlıklar = Sermaye + Borçlar” şeklinde göstermiştik. Bu eşitliğe paralel olarak varlıkların, borçlar ve sermayedeki unsurların değişimlerini göstermeleri nedeniyle hesapların da eşitlik halinde iki grup oluşturacakları açıktır. Birinci grup hesaplar, varlıklardaki değişimleri gösteren hesaplardır. Bu hesap grubuna Varlık Hesapları veya Aktif Hesaplar denir. 17 İkinci grup hesaplar farklı borçlar ve farklı sermaye unsurlarını temsil eden hesaplar olup bunlara Kaynak Hesapları veya Pasif Hesaplar adı verilir. Hesapların İşleyiş Kuralları Her hesabın bir yanına yapılan kayıt o hesabın temsil ettiği varlık, kaynak, gelir yada giderdeki artışı, diğer yanına yapılan kayıt ise azalışı gösterir. Artış veya azalışların hesabın hangi yanına yazılacağını hesabın niteliği belli eder. Mali işlemler çift taraflı etkiye sahiptir (en az iki hesabı ilgilendirir). Yani her bir mali işlemin hesaplara yapılacak kaydında çeşitli hesapların sol tarafına kaydedilecek tutarlar ile sağ tarafına kaydedilecek tutarlar eşit olmalıdır. Örneğin varlıktaki unsurlardan birindeki artış varlık hesabının bir tarafına, söz gelimi sol tarafına kaydedildiği taktirde, işlemin dengeye getirici karşı etkisinin de bir diğer hesabın sağ tarafına kaydedilmesi gerekecektir. Böylece işlemin iki taraflı etkisi hesapların zıt taraflarına kaydedileceğinden, hem bu tutarlar arasında eşitlik sağlanacak hem de işlemin büyüklüğü toplu olarak görülecektir. Bu kayıt şekli ile kayıtların doğruluğu da hesapların sol taraf ve sağ taraf kayıtlarının toplamları arasında sağlanacak eşitlikle her an kontrol edilebilecektir. Bu açıklamalar çerçevesinde aktif (varlık) ve pasif (sermaye + borçlar) hesapların hangi tarafına artışların, hangi tarafına azalışların kaydedileceğini aşağıdaki gibi gösterebiliriz: Aktif Hesaplar = Pasif Hesaplar Varlık H. Borç H Sermaye H = + (+) () () (+) () (+) Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış Bilanço temel denklemine uygun olarak varlık hesaplarındaki artış ilgili hesabın sol tarafına, azalış ilgili hesabın sağ tarafına kaydedilir. Sermaye ve borçlardaki artış ilgili hesabın sağ tarafına, azalış ilgili hesabın sol tarafına kaydedilir. Gerçek hayatta işlemlerin hesaplara kaydında hesapta artış veya azalış ifadeleri kullanılmaz. Mali nitelikteki işlemlerin hesaplara kaydedilmesi ve izlenmesine ve hesapların kullanılışına ait özel terimler vardır. Muhasebe terminolojisinde artış veya azalış ifade etmesine bakılmaksızın herhangi bir hesabın sol tarafına hesabın borcu veya borç tarafı, sağ tarafına hesabın alacağı veya alacak tarafı denir. Bu nedenle hesap hangi gruba (Aktif/Pasif) girerse girsin, hesabın sol tarafına (borcuna) yazılmasına hesabın borçlandırılması, sağ tafına (alacağına) yazılmasına hesabın alacaklandırılması denir. ............ Hesabı Borç tarafı Borçlandırmak Alacak tarafı Alacaklandırmak 18 Hesaplarla İlgili Terminoloji Hesabın niteliğine göre bir hesabın borçlu ya da alacaklı kısmına ilk kez bir işlemin yazılması yoluyla kullanılmaya başlanmasına hesap açmak denir. Bir hesabın iki yanının toplamları arasındaki farka hesap kalanı veya hesabın bakiyesi denir. Hesabın borç tarafının alacak tarafı toplamından büyük olması durumunda borç kalanı’ndan, alacak tarafının borç tarafı toplamından büyük olamsı durumunda da alacak kalanı’ndan söz edilir. Hesap kalan vermez ise, yani hesabın borç ve alacak toplamları birbirine eşit olduğunda hesap kapalıdır veya hesap kapanmıştır şeklinde ifade edilir. Hesaplar ve Bilanço Arasındaki İlişkiler Bilanço temel denklemine uygun olarak; varlık hesaplarındaki artış için ilgili hesap borçlanır; kaynak hesaplarındaki artış içinse ilgili hesaba alacak kaydedilir. Varlık (Aktif) hesapları borç, kaynak (Pasif) hesapları ise alacak kalanı verirler. Örnek: İşlem 1: A işletmesi 500.000 TL nakit sermaye ile çalışmaya başlamıştır. Buna göre Açılış Bilançosu; A İşletmesi Aktif …………….. tarihli Bilançosu Pasif KASA 500.000 SERMAYE 500.000 Aktif Toplamı 500.000 Pasif Toplamı 500.000 B KASA HS A = B SERMAYE HS (1) 500.000 A (1) 500.000 İşlem sonucunda her iki hesaptada artış meydana gelmiştir. Kasa hesabı Varlık hesabı olduğundan hesaba borç, Sermaye hesabı ise Kaynak hesabı olduğundan hesaba alacak kaydı yapılmıştır. İşlem 2: İşletme 100.000 TL borç almıştır. B KASA HS (1) 500.000 A = B SERMAYE HS A (1) 500.000 + B BORÇLAR HS A (2) 100.000 (2) 100.000 Hem aktif hem de pasif hesaplarda artış olmuştur. Kasa hesabındaki artış hesaba borç, Borçlardaki artış da hesaba alacak kaydedilmiştir. 19 İşlem 3: İşletme 300.000 TL tutarında malı peşin olarak satın almıştır. B KASA HS (1)500.000 A + B (3)300.000 MAL HS A = B SERMAYE H (3)300.000 A + B (1)500.000 BORÇLAR H A (2)100.000 (2)100.000 Aktif bir hesap olan kasa hesabında azalma olurken, diğer bir aktif hesap olan Mal hesabında artış olmuştur. Bu nedenle Kasa Hesabı alacaklandırılmış, Mal hesabı ise borçlandırılmıştır. İşlem 4: İşletme yaptığı bir hizmet (gelir) karşılığında 70.000 TL almıştır. B KASA HS (1)500.000 A + B (3)300.000 MAL HS A = B SERMAYE H (3)300.000 A + B (1)500.000 (2)100.000 BORÇLAR H A (2)100.000 (4) 70.000 (4) 70.000 Hizmet karşılığı elde edilen bir gelir söz konusudur. Hizmet karşılığı elde edilen para aktifleri arttırmakta, varlıklardaki bu artış ise işletme sahiplerinin haklarında bir artış meydana getirdiğinden Sermayeyi arttırmaktadır. Bu nedenle Kasa hesabındaki artış için hesap borçlandırılmış, Sermaye hesabındaki artış içinse hesap alacaklandırılmıştır. İşlem 5: İşletmede çalışanlara 50.000 TL ücret ödenmiştir. B KASA HS A (1)500.000 (3)300.000 (2)100.000 (5) 50.000 + B MAL HS A = B (3)300.000 SERMAYE H (5) 50.000 A + B (1)500.000 BORÇLAR H A (2)100.000 (4) 70.000 (4) 70.000 Gider işlemidir. Sermaye azaldığı için borç kaydı, kasa da da azalış olduğu için alacak kaydı yapılmıştır. Dönem sonunda hesap kalanları; B KASA HS A (1)500.000 (3)300.000 (2)100.000 (5) 50.000 + B MAL HS A = B (3)300.000 SERMAYE H (5) 50.000 A (1)500.000 + B BORÇLAR H A (2)100.000 (4) 70.000 (4) 70.000 670.000 320.000 350.000 300.000 50.000 300.000 570.000 100.000 520.000 100.000 Hesap kalanlarından düzenlenecek bilanço ise aşağıdaki gibi olacaktır. A İşletmesi Aktif …………….. tarihli Bilançosu Pasif KASA 320.000 SERMAYE 520.000 MAL 300.000 BORÇLAR 100.000 Aktif Toplamı 620.000 Pasif Toplamı 620.000 20 Bilanço Hesaplarının İşleyişi ile İlgili Örnek: Aşağıdaki işlemleri ilgili hesaplara kaydediniz ve işletmenin bilançosunu hazırlayınız. İşlem 1. X İşletmesi 300.000 TL nakit sermaye ile işe başlamıştır. İşlem 2. Senetle 50.000 TL Tutarında mal alınmıştır. İşlem 3. 30.000 TL maliyetli mal peşin olarak 40.000 TL ya satılmıştır. İşlem 4. Çalışanlara 20.000 TL tutarında ücret ödenmiştir. Gelir Tablosu Hesapları (Sonuç Hesapları - Gelir ve Gider Hesapları) Gelir bir varlık kaynağıdır. Sermaye işletme sahipleri tarafından verilen bir varlık kaynağı, gelir de sermaye dışında işletmenin günlük işlemlerinden doğan bir varlık kaynağıdır. Mal satış tutarının kasaya girmesi, kredili bir satış ise işletmenin alacağının doğması gelir yani aktif kaynağıdır. Buna göre, Gelir işletme sahipleri haklarında, işletmenin faaliyetlerinden doğan brüt bir artışı ifade eder. Gider ise, işletmenin faaliyetlerinden dolayı işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarında meydana gelen azalışı ifade eder. Bu bakımdan gelir elde etmek amacıyla bir aktifin kullanılması veya tüketilmesi sonucunda meydana gelen azalışları gösterir. Faaliyetlerin sürdürülmesi için çalışanlara verilen ücretler, reklam bedelleri, kira ve sigorta bedelleri birer gider unsurudur. Yukarıdaki örneklerde işletmenin ermayesini azaltan gider (borç kjaydı) ve çoğaltan gelir (alacak kaydı)sermaye hesabında gösterilmiştir. Oysa dönem sonunda işletme sahibinin haklarında dönem başına göre oluşan farkın (kar/zarar) hangi olayların sonucu olduğunun bilinmesi, işlemlerin analizi ve gelir tablosunun hazırlanabilmesi için gereklidir. Bu nedenle bu olayların ayrı ayrı hesaplara kaydedilmesi çok önemlidir. Bu amaçla işletme sahiplerinin haklarında artış yaratan mali işlemler için Gelir (hasılat) Hesapları veya azalış yaratan işlemler için de Gider Hesapları adı verilen özel geçici Sonuç Hesapları geliştirilmiştir. Bu hesaplara Gelir Tablosu Hesapları da denilmektedir. Gelir ve Gider Hesaplarının Kaydı Gelir hesapları artışların yazıldığı sermaye hesabının alacak (sağ) tarafını, gider hesapları da azalışların yazıldığı sermaye hesabının borç (sol) tarafını temsil edecektir. Dolayısıyla sermayeyi arttıracağından gelir ilgili hesabın alacağına, gider ise sermayeyi azaltacağından ilgili hesabın borcuna kaydedilir. B (−) SERMAYE HESABI Azalışlar-Giderler B GİDER HS Yapılan Giderler (+) A Artışlar-Gelirler A = B GELİR HS A Elde Edilen Gelirler Gelir bir kez oluştuktan sonra azalma olmaz, gelir hesaplarında elde edilen gelirler nedeni ile daima bir artış söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın borç tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gelir hesapları her zaman alacak kalanı verirler. 21 Gider de bir kez oluştuktan sonra azalmaz, daima birikim söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın alacak tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gider hesapları her zaman borç kalanı verirler. Gelir ve Gider hesapları dönem sonunda KAR veya ZARAR HESABI denilen bir hesaba devredilirler. Bu hesabın alacak kalanı vermesi gelir fazlalığını yani KAR’ı, borç kalanı vermesi gider fazlalığını yani ZARAR’ı ifade eder. VARLIKLAR = BORÇLAR HS + SERMAYE HS Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış + − − + − + GİDERLER HS GELİRLER HS Artış Azalış Azalış Artış + − − + KAR veya ZARAR HESABI Sonuç = Gelir – Gider = Kar /Zarar Gelirler > Giderler Kar Giderler > Gelirler Zarar Giderler Gelirler Zarar Kar Yukarıdaki örnekte verilen A işletmesinin gelir ve gideri şöyle kaydedilecektir. B KASA HS A (1) 500.000 (3) 300.000 (2) 100.000 (5) 50.000 + B MAL HS A = B (3) 300.000 SERMAYE H A + B (1) 500.000 BORÇLAR H A (2)100.000 20.000 (4) 70.000 GİDERLER HS (5) 50.000 GELİRLER HS (6) 50.000 (7) 70.000 (4) 70.000 KAR veya ZARAR HESABI (6) 50.000 (7) 70.000 KAR : 20.000 TL 22 Hesapların Bölümlenmesi Işletmede kullanılan hesaplar ikiye ayrılır: 1. Bilanço Hesapları a) Aktif Hesaplar (Varlık Hesapları) b) Pasif Hesaplar (Kaynak Hesapları) c) Nazım Hesaplar 2. Gelir Tablosu Hesapları a) Gelir Hesapları b) Gider Hesapları Hesap Türleri Bir hesap ister bilanço ister gelir tablosu hesabı olsun teknik açıdan esas alınan bazı farklılıklara göre nitelendirilir. Örneğin mali nitelikteki olayların varlıkların ve kaynakların unsurlarında para ile ifade edilen değişmeler yarattığını biliyoruz. Ancak bu olayların yarattığı değişmeleri bazı durumlarda, sadece bilanço unsurlarına ait hesaplar üzerinde izlemek sınırlı bilgi verir. Analiz ve yorum için daha kapsamlı bilgiler gerekli olabilir. Farklı sonuçlara yönelik bilgi üretmek için temel eşitliği bozmayacak bazı hesaplar yaratılır: 1) Hesapların olayların kaydı için direkt olarak temel nitelikte olup olmama durumuna göre: a) Asli Hesaplar: Kendi başlarına olayların etkilerini kesin sonuçları ile veren veya vermesi mümkün olan hesaplardır. Kasa Hesabı, Mal Hesabı, Bina Hesabı gibi b) Düzenleyici Hesaplar: Meydana gelen olayın yarattığı etki değişmeden özel anlamı olan bazı bilgilerin elde edilmesi ve bunların açık şekilde kayıtlarda görülebilmesi amacıyla kullanılan hesaplardır. Birikmiş Amortismanlar Hesabı gibi c) Geçici Hesaplar: Bu hesaplar asli hesabı ilgilendiren fakat henüz tamamlanmamış işlemleri kayda alırlar. Kısa bir süre için köprü vazifesi görürler. İşlemin tamamlanmasından sonra görevleri son bulur, taşıdıkları değer asli hesaplara devredilir. (Örn: Glecek Aylara Ait Gelirler/Giderler, İndirilecek/Hesaplanan KDV, sayım ve Tesellüm Fazlaları/Noksanları) 2) Aynı karakterde olup da ana bir unsuru toplu ya da bireylerine inerek göstermeleri durumuna göre: Ana ve Yardımcı Hesaplar: Örneğin, Alacaklar Hesabı ve bireysel tali hesapları gibi 3) Nazım Hesaplar: Mali karakterde olmayan dolayısıyla bilanço unsurlarını etkilşemeyen bazı olayların unutulmaması için kaydedildiği hesaplardır. Bilanço eşitliğini bozmamak amacı ile aynı kayıt içinde borçlandırılıp, alacaklandırılır. Hesap Planları Bir işletmede kullanılacak hesapların sistemli ve gruplandırılmış olarak yeraldığı listeye hesap planı denir. Hesaplar, hesap planında belirli bir sıralama içinde bulunur. Sıralama hesapların kodlanması ile sağlanır. 23 Tek Düzen Hesap Planı Uygulaması Ülkemizde 1994 yılı başından beri finansal kurumlar dışında kalan işletmelerin tümünde tek düzen hesap planı uygulanmaya başlamıştır. THP’da hesaplar önce 9 ana gruba bölünmüştür. 1-5 BİLANÇO HESAPLARI 1 DÖNEN VARLIKLAR 3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR (Nakit mevcudu + 1 yıl içinde paraya (Vadesi bir yıla kadar olan borçlar) çevrilebilen veya kullanılabilen varlıklar) 4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 2 DURAN VARLIKLAR (Vadesi 1 yıldan daha uzun olan borçlar) (1 yıldan daha uzun sürede paraya çevrilebilen veya kullanılacak varlıklar) 5 ÖZKAYNAKLAR (Işletme sahiplerinin koydukları kıymetler + işletmede tutulan karlar) 6 GELİR TABLOSU HESAPLARI (Gelir ve gider hesapları) 7 MALİYET HESAPLARI (İşletme giderlerinin oluşumunun izlendiği hesaplar) 8 SERBEST HESAPLAR (Özel ihtiyaçlar için açılacak hesaplar) 9 NAZIM HESAPLAR (Bilanço dışı hak ve yükümlülüklerin ve diğer bilgilerin izlendiği hesaplar) 24 THP’da Bilanço Hesapları grubunda ana hesaplardan sıklıkla kullanılanlar ve kodlamaları ise şöyledir: Aktif 1 2 BİLANÇO HESAPLARI DÖNEN VARLIKLAR 10 HAZIR DEĞERLER 100 KASA 101 ALINAN ÇEKLER 102 BANKALAR 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ (-) 11 MENKUL KIYMETLER 110 HİSSE SENETLERİ 12 TİCARİ ALACAKLAR 120 ALICILAR 121 ALACAK SENETLERİ 122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-) 15 STOKLAR 153 TİCARİ MALLAR 19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR 190 DEVREDEN KDV 191 İNDİRİLECEK KDV 197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI DURAN VARLIKLAR 25 MADDİ DURAN VARLIKLAR 250 ARAZİ ve ARSALAR 252 BİNALAR 253 TESİS, MAKİNA ve CİHAZLAR 254 TAŞITLAR 255 DEMİRBAŞLAR 257 BİRİKMİŞ AMORTISM. (-) 29 DİĞER DURAN VARLIKLAR 291 GELECEK YILLARDA İNDİRİLECEK KDV 3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 30 MALİ BORÇLAR 300 BANKA KREDİLERİ 32 TİCARİ BORÇLAR 320 SATICILAR 321 BORÇ SENETLERİ 322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-) 36 ÖDENECEK VERGİ ve DİĞ. YÜKÜMLÜLÜKLER 360 ÖDEN. VERGİ ve FONLAR 39 DİĞ. KISA VAD. YABANCI KAYNAKLAR 391 HESAPLANAN KDV 397 SAYIM ve TESELLÜM FAZLALARI 4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 40 MALİ BORÇLAR 400 BANKA KREDİLERİ 5 ÖZ KAYNAKLAR Pasif 25 MUHASEBEDE KAYIT BELGELERİ ve DEFTERLER Muhasebe Bilgi Akışı Objektif Belgeler Günlük Defter Maddeler Büyük Defter Hesaplar Mizanlar Mali Tablolar Belgeler Belgeler mali nitelikteki işlemin tarihini, taraflarını, konusunu, miktarını ve tutarını belirleyen temel kayıt araçlarıdır. Muhasebede yapılan her kaydın bir belgeye dayanması gerekir. Bu amaçla ülkemizde kullanılan belli başlı belgeler: − − − − − − − − Fatura, sevk irsaliyesi Perakende satış fişi Bonolar (senetler) Çekler Gider pusulaları Müstahsil makbuzları Taşıma belgeleri Bordrolar Defterler Günlük Defter Daha önce mali işlemlerin etkilerinin ilgili hesaplara borçlandırma ve alacaklandırma yoluyla kaydedileceği açıklanmıştı. Ancak hesapların çokluğu ve hesapların yer alacağı büyük defter içinde her bir hesap için ayrı ayrı sayfalar kullanılacağı düşünülürse, işlemlerin kaydı sırasında gerekli bir kaydın unutulması, aynı kaydın iki kere yapılması ve tutarlardaki hatalı kayıtlar, vb. nedenlerle hatalı sonuçların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu nedenle işlemlerin hesaplara kaydından önce bu kayıtlara temel olacak, kayıtların hatalı yapılmasını önleyecek veya hiç değilse en aza indirecek bir araca gereksinim vardır. Bu araç günlük defterdir (yevmiye defteri). Belgelere dayalı olarak yapılacak kayıtlar önce günlük deftere kaydedilir, sonra büyük deftere aktarılır. Günlük defter işlemlerin çift taraflı etkisini görebilmek açısından çok önemlidir. İşlemler bir bütünlük içinde oluş sıralarına göre etkiledikleri hesaplara borç veya alacak kaydedilir. Her madde içinde borçlandırılan ya da alacaklandırılan tutarlar birbirine eşit olacağından, her sayfa sonunda alınacak borç ve alacak tutarları toplamı da birbirine eşit olacaktır. Bu eşitliğin bozulması kayıtta hata yapıldığını gösterir. Günlük deftere kayıt yapıldığı anda değişmezlik kazanır. Hatalı bir kayıt yapıldığı zaman bu kayıda dokunulmaz, düzeltme yapılacak bir başka kayıtla düzeltilir. Günlük deftere yapılan kayıtların değiştirilmesini önlemek amacıyla, ait olduğu hesap döneminin ilk ayı içinde defterin notere ibraz edilerek “görüldü” sözcüğünün yazılıp, mühür basılması ve imza ettirilmesi, yapılan yanlışların da ancak muhasebe kurallarına uygun bir biçimde değiştirilmesi yasal bir zorunluluk haline getirilmiştir. (TTK m.70, VUK m.183-217) 26 Örnek: 12.06.2015 tarihinde 750.000 TL nakit paranın sermaye olarak konulması suretiyle, işe başlanması günlük defter maddesi olarak aşağıdaki gibi yazılacaktır. B 1 A 12.06.2015 KASA 750.000.SERMAYE 750.000.- İşe başlama sermayesi. Günlük deftere yapılan bu kayıt daha sonra hesapları içeren büyük defterde maddede yer alan hesapların kendi sayfalarına geçirilir. Büyük deftere aktarılan kaydın hangi yevmiye maddesinden alındığını göstermek üzere (kaynağı kolaylıkla saptayabilmek amacıyla) madde numarası da ilgili sütuna kaydedilir. Maddeler 3 şekilde oluşabilir: − Bir hesap borçlanırken diğeri alacaklanır (Basit madde). − Bir hesap borçlanırken birden fazla hesap alacaklanır, ya da tersi olur (Bileşik madde). − Birden çok hesap borçlanırken, birden çok hesap alacaklanır (Karışık madde). Büyük Defter Günlük deftere tarih sırasına göre kaydedilen işlemlerin niteliklerine göre sınıflandırılarak büyük defter hesaplarına kaydedilir. TTK ve VUK kanunlarına göre tutulması zorunludur. Büyük defterin sayfaları numaralıdır. Açık şekilde defterin karşılıklı iki sayfasına aynı numara verilir. 100 KASA HESABI Madde 100 Madde Tarih No 12/06 1 Açıklama Sermaye olarak konulan Tutar 750.- Tarih No ../.. 2 Açıklama Mal alımı için kullanılan Tutar 500.- Büyük Defter Kayıtlarının Sağlaması - Mizan Günlük defterdeki rakamsal büyüklüğün büyük defterde de oluşup oluşmadığını kontrol etmek için hazırlanmış bir çizelgedir. Hesapların adlarının, borç ve alacak tutarları ile kalanlarının yer aldığı bir listedir. Büyük defter mizanının kalanlarından yaralanılarak, bilanço ve gelir tablosu hazırlanır. Mizan hazırlamak için apılacak işlemler: 27 1. Günlük defter toplamları alınır. 2. Büyük defterdeki hesapların borç ve alacak toplamları alınır. 3. Hesap planındaki sıraya göre mizan çizelgesine yazılır. 4. Borç ve alacak tutarlarının toplamı alınır, bu toplamların aynı taihteki günlük defter toplamına eşit olması sağlanır. 5. Hesapların borç ve alacak kalanları toplamlarının da birbirine eşit olması sağlanır. Mizan Eşitliği Borç Toplamı = Alacak Toplamı = Günlük defter toplamı Borç kalanı = Alacak kalanı Bu eşitlik günlük defterdeki işlemlerin büyük deftere matematiksel olarak doğru geçirildiğini gösterir, ancak hatalı kayıt yapılan işlemler var ise bunu göstermez (Örnek: Kasa hesabı yerine Banka hesabı alacaklandırılmış) Dönem içinde herhangi bir tarihte çıkarılan mizana geçici mizan denir. Normal olarak geçici mizan her ayın sonunda çıkarılır ve o ayın adı ile anılır. Ocak ayı mizanı gibi. Mizanların kısa aralıklarla çıkarılması hataların kısa süreler içinde saptanmasına olanak sağlar. Böylece hataların birikerek bulunmalarının zorlaşması önlenmiş olur. Muhasebe döneminin bir yıl olması, mizanların da her ay sonunda çıkartılması halinde ilk ayın hariç takip eden diğer ayların sonlarında çıkartılanlar sürekli önceki ayları da kapsayacak şekilde kümülatiftirler. 12. ayın sonunda çıkarılan mizana Genel Geçici Mizan denir. Daha sonra görüleceği gibi yıl sonu ayarlama ve düzeltme kayıtları yapıldıktan sonra bu kayıtların doğruluğunu araştıran bir mizan daha çıkarılır. Bilançoya esas olan bu mizana Kesin Mizan ya da Kat’i Mizan denir. Yardımcı Defterler Bir ana hesabı oluşturan birden fazla unsur ya da birey varsa ana hesapla birlikte o unsurlara ya da bireylere ait değişmelerin de izlenmesi gerekir. Örneğin Alacaklar hesabının kalanı işletmenin toplam alacağını gösterir, fakat bu alacağın kimlerden ve hangi tutarlardan oluştuğu bilgisini vermez. Bir ana hesaba ait yardımcı hesapların toplandığı deftere yardımcı defter denir. 28 MUHASEBE SÜRECİ İşletmenin kuruluşu bir defa gerçekleşip ondan sonra yaşamı süreklilik göstereceğinden, işine devam etmekte olan bir işletmede her dönem tekrar eden işlemler sırasıyla şöyledir: 1. Açılış bilançosunun hazırlanması ve açılış kaydının günlük deftere yapılması 2. Açılış kaydının büyük deftere aktarılması 3. Günlük işlemlerin belgelendirilmesi ve günlük deftere kayıt 4. Büyük deftere kayıt 5. Aylık mizanların düzenlenmesi 6. Genel geçici mizanın düzenlenmesi (Aralık ayı mizanı) 7. Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması 8. Dönem sonu muhasebe işlemleri 9. Kesin mizan düzenlenmesi 10. Mali tabloların düzenlenmesi 11. Kapanış kayıtlarının yapılması Açılış bilançosunun hazırlanması ve açılış kaydının günlük deftere yapılması İşletmelerin hukuki yapısı ne olursa olsun ilk kez işe başlarken kuruluş tarihi itibariyle mali durumları, yani işletmenin varlıkları, borçları ve sermayesi saptanır. İşletmenin varlıklarının ve borçlarının, dolayısıyla sermayesinin belirlenmesi işlemine envanter çıkarma denir. Envanter çıkarmak, saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle bilanço günündeki varlıkları ve borçları kesin bir şekilde ve ayrıntılı olarak saptamaktır. Bilanço günü yeni işe başlayan bir işletme için işe başladığı gündür. Örnek: ABC İşletmesinin envanter kayıtları aşağıdaki gibidir. ABC İŞLETMESİ 10.9.20.. tarihli Envanteri VARLIKLAR Kasa-nakit para Bankalar-bankaya para 26.000 yatırılmış olan 180.000 Demirbaşlar Masa 3 adet 750 Sandalye 10 adet 400 Yazar kasa 1 adet 500 Bilgisayar 2 adet 2.000 Telefon 2 adet 350 Taşıtlar Binalar-satış mağazası 90.000 700.000 29 Buna göre işletmenin açılış bilançosu: ABC İşletmesi Aktif 10.9.20.. tarihli Bilançosu KASA 26.000 BANKALAR Pasif SERMAYE 1.000.000 Pasif Toplamı 1.000.000 180.000 DEMİRBAŞLAR 4.000 TAŞITLAR 90.000 BİNALAR 700.000 Aktif Toplamı 1.000.000 Açılış kaydı: 1 10.9.20.. KASA H. BANKALAR H BİNALAR H. TAŞITLAR H. DEMİRBAŞLAR H. 26.000 180.000 700.000 90.000 4.000 SERMAYE H. 1.000.000 10.9.20.. tarihli açılış bilançosuna göre hesapların açılışı Açılış kaydının büyük deftere aktarılması B KASA HS A B (1)26.000 B DEMİRBAŞLAR HS BANKALAR HS A (1)180.000 A B BİNALAR H (1)700.000 SERMAYE HS (1)4.000 B A B TAŞITLAR H A (1)90.000 A (1)1.000.000 Günlük İşlemlerin Belgelendirilmesi İşlemlerin fatura, makbuz, perakende satış fişi, bordro, senet vb belgelere dayanarak kaydedilmesidir. Bu belgeler işlemlerin konusunu, ne zaman, kimler arasında, nerede yapıldığını ve tutarı belirtirler. Günlük Deftere Kayıt Günlük deftere yapılan ilk kayıt olan açılış kaydından sonra günlük işlemler belgelere dayanarak günlük deftere tarih sırasına göre maddeler şeklinde kayda alınır. Büyük Deftere Kayıt Günlük deftere tarih sırasına göre kaydedilen işlemler niteliklerine göre sınıflandırılarak büyük defter hesaplarına kaydedilir. 30 Aylık Mizanların Düzenlenmesi Günlük defterdeki rakamsal büyüklüğün büyük defterde de oluşup oluşmadığını kontrol etmek için her ayın sonunda mizan çizelgesi hazırlanır. Mizan çizelgesi hesapların adlarının, borç ve alacak tutarları ile kalanlarının yer aldığı bir listedir. Genel Geçici Mizanın Düzenlenmesi Dönem sonunda yapılacak envanter ve muhasebe işlemlerine temel olması amacıyla 31 Aralık itibariyle hazırlana mizan çizelgesidir. Dönemsonu Envanterinin Yapılması Dönem sonunda düzenlenen genel geçici mizandaki hesapların kalanları işletmenin o dönem içindeki işlemlerden kaynaklanan öz sermayesindeki artış veya eksilmeyi tam olarak göstermez. Bunu göstermesi için mizandaki kalanlar ile işletmenin o andaki bütün mevcut alacak ve borçlarının gerçek miktarları arasındaki farkların ortadan kaldırılması gerekir. Bunun sağlanabilmesi envanter çıkarılmış olmasına bağlıdır. Envanter çıkarmak saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek yolu ile işletmenin ekonomik değerlerinin kesin ve ayrıntılı olarak saptanması demektir. Bu işleme Muhasebe Dışı Envanter denir. Dönemsonu Muhasebe İşlemleri Muhasebe dışı envanterde bulunan sonuçlar çeşitli nedenlerle hesapların kalanlarına eşit olmayabilir. Hesap kalanları ile envanterle saptanan gerçek tutarlar arasında varolabilecek farkların ortadan kaldırılması gerekir. Farklar nedenlerine göre düzeltme, ayarlama ve değerleme işlemlerinin sonucuna bağlı olarak muhasebeleştirildikten sonra hesapların kalanları gerçek (fiili) sonuçlara eşit duruma getirilir. Bu işlemler Muhasebe İçi Envanter veya Dönemsonu Muhasebe İşlemleri denir. Kesin Mizanın Düzenlenmesi Envanter işlemleri günlük deftere ve büyük deftere işlendikten ve kalanlar Kar ve Zarar hesabına aktarıldıktan sonra kesin mizan çizelgesi hazırlanır. Mali Tabloların Düzenlenmesi Kesin mizandaki hesap kalanlarından dönem sonu bilançosu hazırlanır. Sonuç Hesaplarından yararlanarak da işletmenin o döneme ait Gelir Tablosu düzenlenir. Gelir tablosu, işletmenin bir hesap dönemi boyunca elde ettiği gelirleri, yüklendiği giderleri ve bu gelir ve giderlerin farkından oluşan dönem kar veya zararını gösterir. Kapanış Kayıtlarının Yapılması Dönemsellik kavramı gereğince her hesap dönemi diğerinden bağımsız olduğundan, envanter işlemleri tamamlanıp, kesin mizan ve kapanış bilançosu düzenlendikten sonra, o döneme ait hesaplarda kapatılır. Dönem sonunda bu amaçla yapılan ve kesin mizanda borç kalanı veren hesapların alacaklı, alacak kalanı veren hesapların da borçlu yazıldığı yevmiye maddesine kapanış maddesi veya kapanış kaydı denir. Hesapların Yeniden Açılması Dönem başında önceki dönemin sonunda yapılan kaydın tersi yapılarak eski dönem defterinde kapatılan hesaplar, aynen ve yeniden yeni dönem defterinde açılmış olur. Diğer bir deyişle önceki dönem sonu kesin mizanında borç kalanı veren hesaplar borçlandırımak, alacak kalanı veren hesaplar da alacaklandırılmak suretiyle günlük defterde bir açılış maddesi düzenlenir. 31 Muhasebe Sürecine İlişkin Sayısal Örnek 1. Ahmet Onur 1 Aralık 20.. tarihinde aşağıdaki değerlerle yeni bir işletme kurmuştur. − Nakit para : 150.000 TL − Bankadaki para : 950.000 TL 2. 1 Aralık-31 Aralık 20.. dönemine ait günlük işlemler aşağıdaki gibidir: − 2 Aralık : 60.000 TL lık demirbaş alınmış bedeli nakden ödenmiştir. − 3 Aralık: 400.000 TL lık mal satın alınmış, bedeli bankadaki hesaptan ödenmiştir. − 5 Aralık: 80.000 TL lık mal peşin olarak satılmıştır. − 12 Aralık: 250.000 TL lık mal senetle alınmıştır. − 19 Aralık: 150.000 TL lık mal kredili olarak satılmıştır. − 31 Aralık: İşyerinin Aralık ayı kirası olan 25.000 TL kasadan ödenmiştir. 3. Dönemsonu envanter bilgileri (31 Aralık): − Bankadan gelen ekstreye göre bankadaki paraya 10.000 TL faiz işlemiştir. − Yapılan sayımda Ticari mal mevcudunun 500.000 TL olduğu saptanmıştır. Çözüm: Açılış Bilançosu: Ahmet Onur İşletmesi Aktif 1.12.20.. tarihli Açılış Bilançosu KASA 150.000 BANKALAR 950.000 Aktif Toplamı 1.100.000 Pasif SERMAYE 1.100.000 Pasif Toplamı 1.100.000 Günlük Defter Kayıtları: 1 1.12.20.. KASA HS. 150.000 BANKALAR HS 950.000 SERMAYE HS 2 1.100.000 2.12.20.. DEMİRBAŞLAR HS. 60.000 KASA HS. 3 60.000 3.12.20.. TİCARİ MALLAR HS. BANKALAR HS 400.000 400.000 32 4 5.12.20.. KASA HS. 80.000 YURTİÇİ SATIŞLAR HS. 5 80.000 12.12.20.. TİCARİ MALLAR HS 250.000 BORÇ SENETLERİ HS 6 250.000 19.12.20.. ALICILAR HS 150.000 YURTİÇİ SATIŞLAR HS 7 150.000 31.12.20.. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS 25.000 KASA HS 25.000 Sayfa Toplamı: 2.260.000 2.260.000 Dönemsonu İşlemleri: 8 31.12.20.. BANKALAR HS 10.000 FAİZ GELİRLERİ HS 9 10.000 31.2.20.. SATILAN MALIN MALİYETİ HS 150.000 TİCARİ MALLAR HS 150.000 Dönemsonu İşlemleri (devam) 10 31.12.20.. YURTİÇİ SATIŞLAR HS. FAİZ GELİRLERİ HS 230.000 10.000 DÖNEM KARI VEYA ZARARI HS 240.000 Gelirlerin K/Z’a devri 11 31.12.20.. DÖNEM KARI VEYA ZARARI HS. 175.000 SATILAN MALIN MALİYETİ HS. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS 150.000 25.000 Giderlerin K/Z’a devri 12 31.12.20.. DÖNEM KARI VEYA ZARARI HS DÖNEM NET KARI HS 65.000 65.000 Dönem net karının devri 33 Büyük Defter Kayıtları: B B KASA HS A B BANKALAR HS (1)150.000 (2)60.000 (1)950.000 (4)80.000 (7)25.000 (8)10.000 TİCARİ MALLAR HS (3) 400.000 A B (9)150.000 (10)230.000 SERMAYE H A B DEMİRBAŞLAR H (1)1.100.000 A B BORÇ SEN H (4) 80.000 A (1)60.000 A B (5)250.000 ALICILAR H A (6)150.000 (6)150.000 GEN.YÖN.GİD. HS (7) 25.000 B (3)400.000 YURTİÇİ SATIŞLAR HS (5)250.000 B A A B (11) 25.000 FAİZ GELİRLERİ HS (10)10.000 A B (8)10.000 SAT.MAL.MALİYETİ H (9)150.000 A B (11)150.000 DÖNEM K/Z H (11)175.000 A (11)240.000 (12)65.000 B DÖNEM KARI HS (12) 65.000 A (12) 65.000 Genel Geçici Mizan: Ahmet Onur İşletmesi 31.12.20.. tarihli Genel Geçici Mizan TUTARLAR HESAPLAR BORÇ KALANLAR ALACAK BORÇ ALACAK KASA 230.000 85.000 145.000 - BANKALAR 950.000 400.000 550.000 - ALICILAR 150.000 - 150.000 - TİCARİ MALLAR 650.000 - 650.000 - DEMİRBAŞLAR 60.000 - 60.000 - BORÇ SENETLERİ - 250.000 - 250.000 SERMAYE - 1.100.000 - 1.100.000 25.000 - 25.000 - - 230.000 - 230.000 2.225.000 2.225.000 1.580.000 1.580.000 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YURTİÇİ SATIŞLAR TOPLAM Satılan Malın Maliyeti = Ticari Mallar hesabı kalanı – Depodaki Mal Tutarı = 650.000 – 500.000 = 150.000 TL 34 Kesin Mizan: Ahmet Onur İşletmesi 31.12.20.. tarihli Kesin Mizanı HESAPLAR TUTARLAR BORÇ KALANLAR ALACAK BORÇ ALACAK KASA 230.000 85.000 145.000 - BANKALAR 960.000 400.000 560.000 - ALICILAR 150.000 - 150.000 - TİCARİ MALLAR 650.000 150.000 500.000 - DEMİRBAŞLAR 60.000 - 60.000 - BORÇ SENETLERİ - 250.000 - 250.000 SERMAYE - 1.100.000 - 1.100.000 25.000 25.000 - - SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ 150.000 150.000 - - YURTİÇİ SATIŞLAR 230.000 230.000 - - 10.000 10.000 - - 240.000 240.000 - - - 65.000 - 65.000 2.705.000 2.705.000 1.415.000 1.415.000 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ FAİZ GELİRLERİ DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI DÖNEM KARI TOPLAM Dönemsonu Bilançosu: Ahmet Onur İşletmesi Aktif 1.12.20.. tarihli Bilançosu Pasif KASA 145.000 SATICILAR 250.000 BANKALAR 560.000 SERMAYE 1.100.000 ALICILAR 150.000 DÖNEM NET KARI TİCARİ MALLAR 500.000 DEMİRBAŞLAR 60.000 Aktif Toplamı 1.415.000 Pasif Toplamı 65.000 1.415.000 35 Gelir Tablosu: Ahmet Onur İşletmesi’nin GELİR TABLOSU (1.12.20.. – 31.12.20.. dönemi) BRÜT SATIŞLAR 230.000 (150.000) SATIŞLARIN MALİYETİ () Brüt Satış Karı 80.000 FAALİYET GİDERLERİ () (25.000) Genel Yönetim Giderleri () Faaliyet Karı 55.000 DİĞER FAAL.OLAĞAN GELİR ve KARLAR Faiz Gelirleri 10.000 Dönem Karı 65.000 MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI Muhasebenin Temel Kavramları muhasebe uygulamalarının dayanağını oluşturan, gözleme dayalı temel düşünceler ve çıkış noktalarıdır. 1. Sosyal Sorumluluk Kavramı: Muhasebenin organizasyonunda, uygulamalarının gerçekleştirilmesinde, üretilen bilgilerin rapor edilmesinde belli bir grubun değil tüm ilgi gruplarının hatta tüm toplumun çıkarı gözetilmelidir. Bu şekilde muhasebenin verdiği bilgiler “gerçeğe uygun, tarafsız ve adil” olabilir. Örneğin işleri iyi gitmeyen bir işletmede durumun tarafsız bir biçimde ortaya konması, ilgililer tarafından zamanında gerekli önlemlerin alınmasına ve başta ortaklar ile çalışanlar olmak üzere ilgili kişi ve grupların zarara uğramalarının önlenmesine imkân sağlar. Bunun için muhasebe, ahlaki ve mesleki sorumluluk duygusunu işlemlerin yürütülmesi ve değerlemelerde ölçüt olarak almalıdır. 2. Kişilik Kavramı: İşletme muhasebe işlemleri açısından sahiplerinden, yöneticilerinden ve personelinden ayrı bir kişilik olarak düşünülür. Buna “muhasebe kişiliği” denir. Kişilik kavramının sonucu olarak, muhasebe sadece işletmeye tahsis olunan değerlerle ilgilenir. Örneğin bireysel bir işletmede, işletme sahibinin işletmeye tahsis ettiği binanın kirası işletme gelirlerine eklenirken, aynı kişinin işletmeye tahsis etmediği bir binanın kirası işletmenin gelirlerine etki etmez. 3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı: İşletmenin sonsuz bir ömre sahip olduğunun varsayılması demektir. Süreklilik Kavramının pratik etkisi işletmedeki bazı olayların değerlendirilmesinde ortaya çıkar. Örneğin bu kavramın kabul edilmemesi, yararı gelecek yıllarda görülecek bir piyasa araştırmasının giderlerinin o yıl için zarar olarak gösterilmesine neden olur. İşletmenin Sürekliliği Kavramının gözardı edilmesi halinde, gelir ve giderleri karşılaştırarak kârı belirlemek yerine, işletme varlıklarının tasfiye değerleri ile edinme değerleri arasındaki farka göre kârı belirlemek gerekirdi. 4. Dönemsellik Kavramı: İşletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak 36 saptanması ve değerlendirilmesidir. Muhasebe dönemi genellikle bir takvim yılıdır. Yani 1 Ocak’ta başlayıp 31 Aralıkta sona erer. Hasılat, gelir ve kârlar aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılır. Örneğin ısıtma için alınan 20 ton kömürün yarısı içinde bulunulan dönemde tüketilmiş, yarısı gelecek döneme kalmışsa; sadece 10 ton kömürün gideri içinde bulunulan dönemin gelirleri ile karşılaştırılır. Tüketilmeyen kömürün gideri ise, gelecek dönemin gelirleri ile karşılaştırılmak üzere, gelecek döneme aktarılır. 5. Parayla Ölçülme Kavramı: İşlemler yapıldıkları anda yürürlükteki para birimi ile ifade edilirler. Böylece muhasebe kayıtlarının objektif olarak değerlendirilmesi sağlanır. 6. Maliyet Esası Kavramı: Bu kavram para mevcudu ve alacaklar ile maliyetinin belirlenmesi mümkün olmayan diğer kalemler hariç; işletme tarafından edinilen varlık veya hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bu varlıkların elde etme maliyetinin esas alınmasını öngörür. Bu kavram “İşletmenin Sürekliliği Kavramı” ile bağlantılıdır. Böylece edinilen varlığın değeri tasfiye değeri değil, elde edildiği zamanki değeri olarak kabul edilmektedir. 7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı: Muhasebe kayıtlarının dayanağı fatura, makbuz, senet, bordro gibi objektif belgeler olmalıdır. Örneğin, bir mal alınışında ambar memurunun ifadesi yerine, satıcının faturasına ve ambara giriş fişine dayanılarak muhasebeleştirme yapılmalıdır. Bu kavram, muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve önyargısız davranılmasını da içerir. 8. Tutarlılık Kavramı: Muhasebe politikaları birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanmalıdır. İşletmenin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması gerekmektedir. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda muhasebe politikaları elbette değiştirilebilir. Ancak bu değişikliklerin ve parasal etkilerinin açıklanması gerekir. Örneğin, maliyet uygulamasında bir değişiklik yapmak durumunda kalan işletme, bu değişikliğin stoklara ve satışların maliyetine yaptığı etkiyi bilanço ve gelir tablosu “dipnot”larında açıklamalıdır. 9. Tam Açıklama Kavramı: Mali tablolar bunlardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmalıdır. Örneğin, raporda sadece borç miktarının yazılı olması, işletmenin mali durumu hakkında yorum yapılabilmesi için yeterli değildir. Bu borçların vadelerinin de bilinmesi gerekir. Borç miktarları aynı olduğu halde, borcunun büyük kısmı uzun vadeli olan işletmenin mali durumunun, borcunun büyük kısmı kısa vadeli olan işletmeden daha iyi olduğu düşünülebilir. Muhasebenin tam açıklayıcı şekilde yapılamadığı durumlarda muhasebe raporlarına konulacak “dipnot”larla gerekli açıklamalar yapılmalıdır. 10. İhtiyatlılık Kavramı: Muhasebe olaylarında temkinli davranılması, tarafsız bir muhakeme ile işletmenin karşılaşabileceği risklerin ve belirsizliklerin göz önünde tutulması gereğini anlatır. Bu kavram gereğince, bir gelir ancak gerçekleştikten sonra işletmenin gelirleri arasına katılırken, gider ve zararlar kesinleşmese de karşılıkları ayrılır ve ortaya çıktıklarında da işletmenin sonuç hesaplarında gider ve zararları arasına katılır, yani işletmenin karından düşülür. 11. Önemlilik Kavramı: Üretilen bilgilerin muhasebe raporlarına aktarılmasında, belli özetlemeler yapılarak, raporların kullanıcıları tarafından kolayca anlaşılması ve yorumlanması sağlanmalıdır. Ancak bu özetlemeler sırasında sayısal sonucu küçük olmakla birlikte onu doğuran olay önemli ise bu rakam diğer rakamlarla birleştirilmemeli ve ayrıca gösterilmelidir. Bir bilgi verilmediği taktirde mali tablo doğru yorumlanamıyorsa o bilgi “önemli”dir. 12. Özün Önceliği Kavramı: İşlemlerin muhasebeleştirilmesinde biçimden çok, finansal özellikleri ve işletme için ne ifade ettiği önemlidir. Genel olarak öz ile biçim aynıdır, ama bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Örneğin, vergi hukuku açısından şüpheli bir alacak sayılan kanuni takipteki bir alacağın tahsili pratik açıdan şüpheli görünmüyorsa bu alacağa şüpheli alacak işlemi yapılmamalıdır. 37 15 STOKLAR Stoklar (a) işletme faaliyetleri içinde satılmak için elde bulundurulan, (b) böyle bir satışa yönelik imalat aşamasında bulunan veya (c) satılacak mal ve hizmetlerin üretiminde tüketilecek olan gözle görülen varlıklardır. Stoklar işletmenin niteliğine göre farklılık gösterir. Üretim işletmesinde hammade, mamul, yarımamul ve yardımcı malzemeler stokları oluştururken, ticaret işletmelerinde söz konusu olan stok çeşidi ticari mallardır. İşletmenin niteliği ne olursa olsun, stoklar finansal durumunu ve karlılığını etkileyen en önemli faktördür. Ticari işletmelerde bu kapsama giren varlıklar 153 TİCARİ MALLAR hesabında izlenir. Mal Alım Satımında Katma Değer Vergisi ve İzlenildiği Hesaplar Katma değer vergisi, harcamaları vergilendiren bir vergilendiren bir vergi türüdür. İşletmeler mal ve hizmet alımında satıcılara bedelin belirli bir yüzdesi kadar KDV öderler, alıcılardan da teslim edilen veya yerine getirilen hizmetlerin bedeli üzerinden yine belirli bir yüzde oranında hesaplanan KDV alırlar. Mal ve hizmet alım satımında ortaya çıkan KDV nin muhasebeleştirilmesinde kullanılan hesaplar tek düzen hesap planına göre şunlardır: 191 İNDİRİLECEK KDV HESABI: Satın alınan mal ve hizmet bedeli üzerinden satıcıya ödenecek KDV bu hesabın borcuna kaydedilir. Aktif karakterli bir hesaptır, alacak kaydı sadece düzeltme ve kapatma işlemleri sırasında yapılır. Örnek: 100 TL’lik mal alınmış, %10 KDV si ile birlikte bedeli nakit olarak ödenmiştir. Ticari Mallar Hesabı İndirilecek KDV Hesabı Kasa Hesabı 100.10.110.- 391 HESAPLANAN KDV HESABI: Satılan mal ve hizmet bedeli üzerinden müşteriden alınan KDV bu hesabın alacağına kaydedilir. Pasif karakterli bir hesaptır, borç kaydı sadece düzeltme ve kapatma işlemleri sırasında yapılır. Örnek: 160 TL’lik mal peşin olarak satılmıştır, KDV oranı %10’dur. Kasa Hesabı 176.Yurtiçi Satışlar Hesabı Hesaplanan KDV H. B İndirilecek KDV H. 10.- A 160.16.- B Hesaplanan KDV H. 16.- A 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu aldığı KDV (Hesaplanan KDV) tutarı, ödediği KDV (İndirilecek KDV) tutarını aşarsa, bu fark ay sonunda bu hesabın (Yardımcı hesabı: Ödenecek Katma Değer Vergisi) alacağına aktarılır. 38 Katma Değer Vergisi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar vergilendirme ayını izleyen ayın 25.günü akşamına kadar KDV beyannamelerini verirler ve bu süre içinde beyannamede bildirdikleri tutarı bağlı oldukları vergi dairesine öderler. Yukarıdaki işlemde Ödenen vergi 10 TL, alınan vergi ise 16 TL’dir. Ay sonunda 6 TL’lik vergi izleyen ayda vergi dairesine ödenmek üzere Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı’nın alacağına kayıtlanır. Hesaplanan KDV İndirilecek KDV Ödenecek Vergi ve Fonlar 16.10.6.- Ödeme sırasında yapılacak kayıt ise aşağıdaki gibidir. Ödenecek Vergi ve Fonlar Kasa Hesabı 6.6.- 190 DEVREDEN KDV HESABI İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu ödediği KDV (İndirilecek KDV) tutarı, aldığı KDV (Hesaplanan KDV) tutarını aşarsa, içinde bulunulan ayda indirilemeyen KDV, izleyen ay veya aylarda indirilmek üzere ay sonunda bu hesaba aktarılır. Hesaplanan KDV Devreden KDV İndirilecek KDV XX X XX 153 TİCARİ MALLAR HESABI Ticari Mallar Hesabı işletmenin üzerinde değişim işlemleri uygulamadan satmak üzere aldığı ticari malların izlendiği hesaptır. Alınan mallar maliyet bedeli üzerinden Ticari Mallar hesabının borcuna kayıtlanır. Satış işlemi sırasında yapılan kayıt ise işletmede uygulanan yönteme göre farklılık gösterir. Mal alım satım işlemleri ile birlikte bunlarla ilgili giderler, mal iadeleri, yapılan iskontolar mal stoklarının miktarını ve değerini etkileyen faktörlerdir. İşletmelerde Ticari Malların izlenmesinde iki esas yöntem kullanılmaktadır. 1. Aralıklı Envanter Yöntemi 2. Sürekli Envanter Yöntemi Aralıklı Envanter Yöntemi mal çeşidinin çeşitli, ucuz ve küçük hacimli birimlerden oluştuğu işletmelerde (kırtasiyeci, konfeksiyoncu, gıda marketi gibi) kullanılır. Bu işletmelerde satış sırasında satılan birim malın maliyeti ve bu nedenle satıştan sağlanan kar veya zararın bilinmesi ve kayıt altına alınması neredeyse olanaksızdır. Satılan malın maliyeti dönem sonu envanterinden sonra belirlenmektedir. 39 Ancak işletmede optik okuyuculu barkod sistemi uygulanıyorsa ya da malın çeşidi az, büyük hacımlı ve yüksek fiyatlı birimlerden oluşuyorsa Sürekli Envanter Yöntemi kullanılır, diğer bir ifadeyle satış esnasında satılan malın maliyeti bilinmektedir. Maliyeti belirlemek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir, bu yöntemlerden daha sonra (Muhasebe II) bahsedilecektir. Sürekli Envanter Yönteminde dönem içinde Ticari Mallar Hesabının kalanı sürekli olarak ambardaki mal mevcudunu gösterir. İki yöntem arasındaki farlılık satışlar ve satışlardan iadelerde yapılan kayıtlarda ortaya çıkmaktadır. Mal ile ilgili tüm diğer işlemlerin kayıtları her iki yöntemde de aynıdır. İki yöntemin işleyişini örneklerle görelim: MAL ALIŞLARI : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 1: A Koll. Şirketinden 300.-TL lık peşin mal satın satındı. (KDV oranı %15) Ticari Mallar İndirilecek KDV 300.45.Kasa 345.- Örnek 2: B Koll. Şirketinden 200.-TL lık vadeli olarak mal alındı. (KDV oranı %18) Ticari Mallar İndirilecek KDV 200.36.Kasa 236.- Örnek 3: C Koll Şirketinden 75 TL’sı peşin, kalanı senetle 100 TL lık mal alındı. (KDV oranı %15) Ticari Mallar İndirilecek KDV 100.15.Kasa Borç Senetleri 75.40.- ALIŞ GİDERLERİ : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 4: D Koll Şirketinden 100.-TL lık mal vadeli olarak satın alındı (KDV %10). Nakliye bedeli olan 10.-TL peşin ödendi (KDV %20). (Nakliye bedeli malın maliyetini artırıcı bir unsur olduğundan Ticari Mallar Hesabına eklenir.) Ticari Mallar İndirilecek KDV 110.12.Kasa Satıcılar 12.110.- 40 ALIŞ İADELERİ : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 5: B Koll Şirketinden vadeli olarak satın alınan 200.- TL lık mal iade edildi. (KDV oranı %18) Satıcılar 236.Ticari Mallar Hesaplanan KDV 200.36.- ALIŞ İSKONTOLARI : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 6: B Koll Şirketinden daha önce alınan 250 TL’lik mal için %10 iskonto alındı. Satıcı tarafından bankadaki hesaba havale edildi. Bankalar 30.Ticari Mallar Hesaplanan KDV B Ticari Mallar Hesabı 250.- 25.5.- A 25.- 225.- SATIŞLAR : Kayıt her iki yönteme göre farklılaşmaktadır. Örnek 7: 100.-TL maliyetli mal 150.-TL ya senetle satıldı (KDV %10). Sürekli Envanter Yöntemine göre: Alacak Senetleri 165.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar 150.15.100.100.- Örnek 7: 150.-TL lık mal senetle satıldı (KDV %10). Aralıklı Envanter Yöntemine göre: Alacak Senetleri 165.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 150.15.- 41 Örnek 8: 100.-TL maliyetli mal 200.-TL ya nakit olarak satıldı (KDV %15). Sürekli Envanter Yöntemine göre: Kasa 230.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar 200.30.100.100.- Örnek 8: Nakit olarak 200.-TL lık satış yapıldı (KDV %15). Aralıklı Envanter Yöntemine göre: Kasa 230.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 200.30.- Örnek 9: 200.-TL maliyetli mal vadeli olarak 250.-TL ya nakit olarak satıldı (KDV %20). Sürekli Envanter Yöntemine göre: Alıcılar 300.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar 250.50.200.200.- Örnek 9: Vadeli olarak 250.-TL lık satış yapıldı (KDV %20). Aralıklı Envanter Yöntemine göre: Alıcılar 300.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 250.50.- 42 SATIŞ GİDERLERİ : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 10: İşletme sattığı malın kargo ve sigorta gideri Olarak 60 TL ödemiştir. Yapılan sözleşmeye göre giderlerin yarısı müşteriye aittir. (KDV %20) Alıcılar Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri İndirilecek KDV Kasa 36.30.6.72.- Örnek 11: İşletme sattığı malın kargo giderleri için 100 TL ödemiştir. Yapılan sözleşmeye göre giderler işletmeye aittir. (KDV %18) Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri İndirilecek KDV Kasa 100.18.118.- SATIŞLARDAN İADELER : Kayıt her iki yönteme göre farklılaşmaktadır. Örnek 12: Örnek 7’de ki maliyeti 100 TL olup senetle 150 TL ya satılan mal iade ediliyor. (KDV %10). Sürekli Envanter Yöntemine göre: Satışlardan İadeler İndirilecek KDV 150.15.Alacak Senetleri Ticari Mallar 165.100.- Satılan Ticari Mallar Maliyeti 100.- Örnek 12: Örnek 7’de senetle 150 TL ya satılan mal iade ediliyor. (KDV %10). Aralıklı Envanter Yöntemine göre: Satışlardan İadeler İndirilecek KDV 150.15.Alacak Senetleri 165.- 43 SATIŞ İSKONTOLARI : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 13: Daha önce 250 TL ya vadeli olarak satılan mal için %10 satış iskontosu yapılıyor. (%20 KDV) Satış İskontoları İndirilecek KDV 25.5.Alıcılar 30.- Bu işlemlerden sonra her iki yönteme göre kullanılan hesapların durumu aşağıdaki gibi olacaktır: Sürekli Envanter Yöntemi: Aralıklı Envanter Yöntemi: TİCARİ MALLAR alış (1) 300.alış (2) 200.alış (3) 100.alış gid (4) 110.iade (12) 100.810.185.- (5) (6) (7) (8) (9) 200.25.100.100.200.625.- TİCARİ MALLAR iade iskonto satış satış satış YURTİÇİ SATIŞLAR (7) 150.(8) 200.(9) 250.600.- SATIŞLARDAN İADELER (12) 150.- SATILAN MALIN MALİYETİ (7) 100.(12) 100.- iade (8) 100.(9) 200.300.- (1) (2) (3) (4) 300.200.100.110.710.485.- (5) 200.- iade (6) 25.- iskonto Net Alışlar 225.- YURTİÇİ SATIŞLAR (7) 150.(8) 200.(9) 250.600.- SATIŞLARDAN İADELER (12) 150.- SATIŞ İSKONTOLARI (13) 25.- SATIŞ İSKONTOLARI (13) 25.- 44 Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Kaydı: Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyeti dönem sonunda hesaplanmaktadır. Dönem içinde Ticari Mallar Hesabına satılan malın kaydı yapılmadığından hesabın kalanı dönem sonu mal mevcudunu göstermez. Satılan malın maliyetini bulmak için mutlaka dönemsonunda malların sayımının yapılması gerekir. Sayım sonucu bulunan dönemsonu mal mevcudu, dönem başı mal mevcudu ile dönem alışlarından oluşan mal toplamında (T.M.H.nın borç kalanı) düşüldüğünde satılan malların maliyet bulunur. Eğer yapılan sayım sonucunda depoda 185 TL’lık mal olduğu görüldüyse; Satılan Ticari Mallar Maliyeti (STMM) = Ticari Mallar H.nın kalanı – Dönem sonu stok (sayım sonucu) STMM = 485 – 185 = 300 TL olarak bulunur. Buna göre dönem sonu envanter kaydı aşağıdaki gibi yapılır: 14 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar Hesabı 300.300.- Net Satışların Bulunması: Net Satışlar = Yurtiçi Satışlar – Satıştan iadeler + Satış İskontoları Net Satışlar = 600 – (150 + 25) = 425 TL Dönem Kar ya da Zararının Bulunması ve Kaydı: Dönem Karı ya da Zararı = Net Satışlar – STMM Dönem Karı = 425 – 300 = 125 TL Buna göre Gelir/Gider hesaplarının (sonuç hesapları) kapatılması: 15 Yurtiçi Satışlar Dönem Karı/Zararı 600.- Dönem Karı/Zararı Satıştan İadeler H Satış İskontoları . Satılan Malın Maliyeti H 475.- B 600.- 150.25.300.- Dönem Karı/Zararı 475.- A 600.- 125.- 45 VARLIK HESAPLARI Varlıklar işletme sahibinin veya ortakların işletmeye koydukları sermaye ile üçüncü kişilere borçlanarak elde edilen maddi ve maddi olmayan değerlerin bütünüdür. Bu hesaplar, işletmeye tahsis edilen kaynakların yatırıldığı alanları yani kullanma yerlerini gösterir ve bilançonun aktifini oluşturur. 1 DÖNEN VARLIKLAR İşletmenin nakit olarak elinde tuttuğu paralarla, vadesiz veya 1 yıla kadar vadeli olarak bankaya yatırdığı paralar ve normal koşullarda 1 yıl içinde ya da işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlıklar işletmenin “dönen varlıkları”nı oluşturur. 10 HAZIR DEĞERLER 100 KASA 101 ALINAN ÇEKLER 102 BANKALAR 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 100 KASA HESABI İşletmenin elindeki nakit paranın kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Türk parası mevcudu itibari (üzerinde yazılı) değer, yabancı paralar ise Türk parası karşılığı üzerinden değerlenerek kaydedilir. 1. Türk parası işlemleri: Kasaya konana paralardan (tahsil) dolayı borçlanır, kasadan verilen paralardan (ödeme-tediye) dolayı alacaklanır. Kasa hesabı sadece borç kalanı (kasa mevcudu) verir. Örnek: Aşağıdaki işlemleri günlük deftere kaydediniz, Kasaya ait Büyük defter kayıtlarını gösteriniz İşlem 1. 5.000 TL sermaye konuyor. İşlem 2. Bankada 2.500 TL lık hesap açtırılıyor. İşlem 3. Vadesi gelen 3.000 TL alacak senedi tahsil ediliyor. İşlem 4. Nakit olarak 4.000 TL’lık mal alınıyor. (%10 KDV) İşlem 5. 200 TL lık kira ödeniyor. İşlem 6. Nakit olarak 6.000 TL lık satış yapılıyor (KDV oranı % 10 içinde). 1 Kasa 5.000.Sermaye 5000.- 2 Bankalar Kasa 2.500.- 3 Kasa 3.000.- 2.500.- Alacak Senetleri 4 Ticari Mallar İndirilecek KDV Kasa 5 Genel Yönetim Giderleri Kasa 6 Kasa 3.000.4.000.400.4.400.200.200.6.600.- Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 6.000.600.46 B 100 KASA HESABI A 5.000 3.000 6.000 2.500 4.400 200 14.000 7.100 Borç kalanı: 14.000 - 7.100 = 6.900 Kasa mevcudu 2. Yabancı Paralar: Nakit halindeki yabancı paralara “efektif”, nakit dışındaki yabancı para ödeme araçlarına (senet, çek) ise “döviz” denmektedir. Yabancı paralar işlemin yapıldığı günkü kur üzerinden Türk lirasına çevrilerek Kasa Hesabına kaydedilir. Örnek: Otelden ayrılan müşteri 300 TL olan borcunu ödemek üzere $100 veriyor. Yabancı para $1=3,50 TL kuru üzerinden satın alınarak müşterinin hesabı kapatılıyor. kalan Türk liraları müşteriye nakten ödeniyor. Söz konusu yabancı daha sonra para Iş Bankası’nda bozduruluyor. Banka yabancı paranın karşılığını $1=3,70 TL kuru üzerinden işletmenin hesabına kaydediyor. Yabancı paranın alınması: Kasa 350.- Yabancı Paralar Alıcılar Kasa 300.50.- Türk Lirası Alış fiyatı $100 = 100x3,50 = 350 TL Yabancı paranın satılması: Bankalar 370.Kasa 350.- Yabancı Paralar Kambiyo Karları 20.- Satış fiyatı $100 = 100x3,70 = 370 TL Örnek: X İşletmesi 800 TL’lik mal satarak karşılığında $200 almış, geri kalan miktarı ise TL olarak tahsil emiştir. İşlem günündeki kur $1=3,50 TL dir. Malın satışındaki KDV oranı ise %10 dur. Kasa 880.- Yabancı Para 700.Türk Lirası 180.- Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 800.80.- Alış fiyatı $200 = 200x3,50 = 700 TL 47 Örnek: Daha önce 3.50 TL’lik kur üzerinden alınan $200; 3,40 TL’lik kur üzerinden satılmıştır. Kasa Türk Lirası Kambiyo Zararları Kasa 680.20.700.- Yabancı paralar Satış fiyatı $200 = 200x3,40 = 370 TL Örnek: Bu para 3,60 TL’lik kur üzerinden satılsaydı. Kasa 720.- Türk Lirası Kasa 700.- Yabancı Paralar Kambiyo Karları 20.- Satış fiyatı $200 = 200x3,60 = 370 TL Kasa Hesabı ile İlgili Örnekler: 1. Müşteri otelden ayrılırken 400 TL’lik hesabını kapatmak için 100€ veriyor. Hesabın üstü müşteriye Türk lirası olarak ödeniyor. 1€ = 4,20 TL 2. Alınan 100 € bankada bozduruluyor. Kur değeri: 1€ = 4,15 TL. 3. İşletme 700 TL’lik malı nakit olarak satıyor (%20 KDV), karşılığında 250$ alıyor. Üstünü Türk lirası olarak geri veriyor. Kur değeri: $1 = 3,70 TL 1 Kasa 420.- Yabancı Paralar Alıcılar Kasa 400.20.- Türk Lirası Alış Fiyatı $100 = 100x4,20 = 420 TL 2 Kasa Türk Lirası Kambiyo Zararları Kasa 415.5.420.- Yabancı Paralar 3 Kasa 925.- Yabancı Paralar Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Kasa 700.140.85.- Türk Lirası 48 101 ALINAN ÇEKLER HESABI İşletmeler para mevcutlarının önemli bir kısmını bankalarda bulundurmaktadırlar, bu nedenle ödemelerin önemli bir kısmı çekle yapılmaktadır. Çek: Bir bankaya hitaben ve belli kurallara uyularak yazılan ödeme emridir. Çekte, çek kelimesi, belli bir bedelin ödenmesi için havale, ödeyecek olanın ünvanı, ödeme yeri, keşide gününün yeri ve tarihi, çeki çeken kişinin imzası olmalıdır. Çeki düzenleyen bankada bulunan şahıs, parasının tamamının veya bir kısmının kendisine, üçüncü bir kişiye veya çek hamiline ödenmesi konusunda bankaya emir vermektedir. Keşide: Çek düzenleme Keşideci: Çeki düzenleyen kişi Lehdar: Çeki almaya yetkili olan kişi Muhatap: Çek tutarını ödeyen banka. Karşılık: Bir çekin çekilebilmesi için bankada keşidecinin emrine ayrılmış bir karşılığın bulunması gerekir. Ciro: Çek üzerindeki hakkın devredilmesi için yapılan işleme denir. İşletme başkasından aldığı çekin arkasını imzalayarak borçlu olduğu bir başka kişiye ödeme aracı olarak devredebilir. Ciro ve teslim ile çekten doğan tüm haklar devredilmiş olur. 101 Alınan Çekler Hesabı gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya gönderilmemiş veya ciro edilmemiş çeklerin izlendiği hesaptır. Aktif karakterli bir bilanço hesabı olup, artışlar için borç, azalmalar için alacak kaydı yapılır. Çekte vade yoktur. İbraz edildiği gün ödenir. Damga vergisine tabi değildir. Çek bedeli hem yazıyla hem rakamla yazılır. İkisi arasında fark olması halinde yazı ile yazılan bedel geçerlidir. Çekin geçerli olduğu süreler vardır (aynı yerde 10 gün, aynı kıtada 1 ay, başka kıtada 3 ay). Bu sürelerin dolması halinde keşideci çekten cayabilir. Örnekler: 1. 14.000 TL lık mal satılıyor. Karşılığında 10.000 TL lik çek alınıyor. Kalan tutar ile %20 KDV nakit olarak tahsil ediliyor. 2. İşletme satıcıya olan 20.000 TL lık borcuna karşılık, elinde bulunan ve henüz tahsil etmediği aynı tutardaki çeki ciro ediyor. 3. İşletme elindeki 50.000 TL lik bir çeki bankaya ibraz ederek bedelini nakden tahsil ediyor. 4. İşletme 20.000 TL lik alacağına karşılık 5.000 TL nakit, 15.000 TL lik çek alıyor. 5. 8.000 TL lik çek tahsil edilmek üzere bankaya gönderiliyor. Gelen dekonttan bankadaki hesaba geçtiği anlaşılıyor. 1 Kasa Alınan Çekler Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 2 Satıcılar Alınan Çekler 3 Kasa Alınan Çekler 4 Kasa Alınan Çekler Alıcılar 5 Bankalar Alınan Çekler 6.800.10.000.14.000.2.800.20.000.20.000.50.000.50.000.5.000.15.000.20.000.8.000.8.000.49 102 BANKALAR HESABI İşletmeler genellikle nakit verilmesi yoluyla yapmak durumunda oldukları ödemeleri kasalarında tutar, fazlasını vadeli ya da vadesiz olarak bankaya yatırırlar. Bankalar Hesabı, işletmece yurt içi ve yurt dışı banka ve benzeri fnans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlendiği hesaptır. Uygulamada Bankalar Hesabına mevduat hesabı veya alacaklı cari hesap da denmektedir.Bankalar Hesabından yapılan ödemeler genellikle çek keşidesi veya ödeme emri gönderilmesi ile gerçekleştirilir. Bankalarda tutulan ve vadesi 1 yıldan fazla olan vadeli mevduat istenildiğinde faiz kaybı ile paraya çevrilebildiğinden hazır değer sayılmaktadır. Dekont: İşletmenin mevduat hesabı üzerinde yapılan işlemlerin hesapta meydana getirdiği artışı veya azalışı göstermek üzere bankanın hazırladığı ve işletmeye gönderdiği yazılı belge. Ekste: Dönem sonlarında işletmenin mevduat hesabının ayrıntılı özetini gösteren ve banka tarafından gönderilen yazılı belge Virman (ödeme emri): Aynı bankada hesapları bulunan kişilerin hesapları arasında yapılan aktarma işlemidir. Virman talimatını ödemeyi yapacak olan hesap sahibi verir. Örnek: 1. X İşletmesi bankaya hesap açtırıyor ve 75.000 TL yatırıyor. 2. Alıcı Y borcuna karşılık bankadaki hesaba 8.000 TL yatırıyor. 3. Bankadaki hesaptan 10.000 TL çekiliyor. 4. Satış nedeniyle alınan 25.000 TL lık çek hesaba geçirilmek üzere aynı gün bankaya ciro ediliyor. 5. 80.000 TL lık bir senet vadesinden önce iskonto ettiriliyor. Senedin net tutarı 79.000 TL hesaba geçiriliyor. 6. 15.000 TL virman talimatıyla satıcı Z’nin hesabına aktarılıyor. 1 Bankalar Kasa 2 Bankalar Alıcılar 3 Kasa Bankalar 4 Bankalar Alınan Çekler 5 Bankalar Finansman Giderleri Alacak Senetleri 6 Satıcılar Bankalar B 75.000.75.000.8.000.8.000.10.000.10.000.25.000.25.000.79.000.1.000.80.000.15.000.15.000.- 102 BANKALAR HESABI (1) 75.000.(2) 8.000.(4) 25.000.(5) 79.000.187.000.- A (3) 10.000.(6) 15.000.- 25.000.- Bankadaki mevduat: 187.000 25.000 = 162.000 TL 50 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ HESABI İşletmenin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya ödeme emri (virman) ile yapacağı ödemelerin izlendiği hesaptır. Hesap çekin düzenlendiği tarihte açılıp, bankanın dekontu gönderdiği tarihte kapatıldığından geçici bir hesaptır. Pasif karakterli bir hesap olup bu geçici sürede alacak kalanı verir. İşletmenin banka hesaplarındaki azalmayı gösterir. Bilançoda Bankalar Hesabından indirim şeklinde gösterilir. A BİLANÇO 100 Kasa XXXXX 100 Alınan Çekler XXXXX 102 Bankalar xxxx 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (xxx) 120 Alıcılar P XXXXX XXXXX İşletmenin verdiği çekleri, ödeme yapılmadan önce geçici bir hesapta göstermesinin bazı yararları vardır: Lehdar çeki tahsil etmekten vazgeçebilir veya işletme müddeti içinde tahsil edilmeyen çeki iptal edebilir. Bu durumda Bankalar Hesabına gereksiz yere alacak kaydı yapılmamış olur. Örnek : İşletme satıcılara olan 700 TL lık borcuna karşılık çek veriyor. Satıcılar 700.Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri 700.- Çek tutarı lehdarına fiilen ödenmediği için geçici hesap olan Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesabının alacağına kayıt yapılmıştır. Örnek 2: Çekin muhatabı olan banka çek tutarını ödediğini işletmeye dekontla bildiriyor. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Bankalar 700.700.- Örnek 3: İşletme hesabından 1.500 TL nın, satıcıya ilişkin hesaba aktarılması için bankaya ödeme emri (virman) veriyor Satıcılar 1.500.Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri 1.500.- Örnek 4: Bankadan emrin yerine getirildiğine dair dekont geliyor. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Bankalar 1.500.1.500.51 11 MENKUL KIYMETLER İşletmelerin kısa vadeli amaçlarla faiz geliri veya kar payı sağlamak için satın aldığı hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılım belgesi, gelir ortaklığı senedi, kar-zarar ortaklığı belgesi vb varlıklar menkul kıymet olarak adlandırılır. Bu kapsama giren ve geçici yatırım olarak ifade edilen menkul kıymetlerin muhasebeleştirilmesinde Menkul Kıymetler grubunda şu ana hesaplar kullanılır: 110 HİSSE SENETLERİ 111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI 112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI 118 DİĞER MENKUL KIYMETLER 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) Hisse Senedi: Sermayesi paylara bölünmüş anonim1 ve hisseli komandit2 şirketlerin çıkardığı sermayeye katılma payını gösteren belgedir. Elinde hisse senedi bulunduran şirket, hisse senedini aldığı şirketin ortağı olur, yönetimine katılır ve dönem sonunda kar (zarar) eder. Tahvil: Anonim şirketlerin, kamu iktisadi kuruuşları ile bazı kamu kuruluşlarının borç para bulmak amacıyla çıkardıkları nominal değerleri birbirine eşit borç senetleridir. Elinde tahvil bulunduran şirket, tahvili çıkaran şirkete borç para vermiş olur, şirketin yönetimine katılamaz ve tahvilin vade bitiminde faiz geliri elde eder. Tahvil, elinde bulunduran açısından alacak, çıkaran firma açısından borç senedi niteliğindedir. Bir şirketin çıkaracağı tahvil tutarının toplamı, onaylanmış olan en son bilançodaki ödenmiş sermayeyi aşamaz. Tahvillerin tamamı satılmadan yeni tahvil çıkarılamaz. 110 HİSSE SENETLERİ HESABI İşletmenin geçici olarak elinde tuttuğu hisse senetlerinin izlendiği hesaptır. Aktif karakterli bir bilanço hesabı olup, hisse senedi almı nedeniyle oluşan artışlar hesabın borcuna, hisse senedinin herhangi bir nedenle elden çıkarılması durumunda alacağına kayıtlanır. Alış İşlemi: Hisse senetleri satın alındığında, hisse senedinin üzerinde yazılı olan fiyat (nominal değer) üzerinden değil, alış fiyatı üzerinden hesabın borcuna kayıt yapılır. Alış işlemi sırasında aracı finans kurumuna ödenen komisyon maliyete eklenmeyip, komisyon gideri olarak kayıtlanır. Örnek: Nominal değeri 100 TL olan hisse senedi, birimi 140 TL den 100 adet satın alınıyor. Aracı kuruma %2 komisyon nakit olarak ödeniyor. Hisse Senetleri Komisyon Giderleri Kasa 1 14.000.280.14.280.- Sermayesi belirli ve paylara bölünmüş ve borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir. 2 Sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir veya birkaçı şirket alacaklılarına karşı bir kollektif şirket ortağı (ortaklar şirketin borçlarından tüm mal varlığı ile sorumlu), diğerleri bir anonim şirket pay sahibi gibi (şirket borçlarından dolayı yanlız mal varlığı ile sorumlu) sorumlu olan şirkettir. 52 İşletme hisse senetlerinin o günkü piyasa değeri olan 14.000 TL ödemesine karşın, ilgili şirketin 10.000 TL’lık ortağıdır. Satın aldığı hisse senetlerinden doğan ortaklığının parasal değerini (10.000 TL) nominal değeri üzerinden izlemek isterse Nazım Hesapları1 kullanacaktır. Satış İşlemi: Geçici yatırım amacıyla alınan hisse senetleri satıldığında satış fiyatı ile alış fiyatı arasındaki olumlu fark 645 Menkul Kıymetler Satış Karları hesabının alacağına, olumsuz fark ise 655 Menkul Kıymetler Satış Zararları hesabının borcuna kaydedilir. Komisyon ödemesi alış işleminde olduğu gibi kaydedilir. Örnek: Daha önce 14.000 TL ya alınan hisse senetlerinin 20 adedi 3.600 TL ya satılmış, aracı kuruma % 2 komisyon ödenmiştir. Satış Fiyatı: 3.600/20= 180 TL Menkul Kıymet Satış Karı: 3.600 – 2.800 = 800 TL Alış Fiyatı: 140 x 20 = 2.800 TL Komisyon Gideri: 3.600 x 2/100 = 72 TL Kasa Komisyon Giderleri Hisse Senetleri Menkul Kıymet Satış Karı 3.528.72.2.800.800.- Örnek: Daha önce 14.000 TL’ya alınan hisse senetlerinin 10 adedi peşin olarak 1.200 TL’ya satılmış, aracı kuruma %2 komisyon ödenmiştir. Satış Fiyatı: 1.200/10= 120 TL Menkul Kıymet Satış Zararı: 1.400 – 1.200 = 200 TL Alış Fiyatı: 140 x 10 = 1.400 TL Komisyon Gideri: 1.200 x 2/100 = 24 TL Kasa Komisyon Giderleri Menkul Kıymet Satış Zararı Hisse Senetleri 1.176.24.200.1.400.- Yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere satın alınan 100 adet hisse senedinin 30 adedi farklı fiyatlarla satılmış ve elde 70 adet hisse senedi kalmıştır. Bu hisse senetlerinin piyasa değeri 9.800 TL olduğu halde işletme hisse senetlerini satın aldığı şirketin 70 x 100 = 7.000 TL lık (100 TL lık nominal değer üzerinden) ortağıdır. B 11 HİSSE SENETLERİ HESABI (1) 14.000.14.000.9.800.- A (2) 2.800.(3) 1.400.4.200.- Hisse senetlerinin satışından doğan toplam kar ise 800 – 200 = 600 TL’dir. Bu kar dönem sonunda 690 DÖNEM KARI veya ZARARI Hesabına aktarılacaktır. 1 Nazım Hesaplar işletmenin varlık ve kaynaklarında değişme yaratmayan, ancak işletme yönetimi ve ilgililer tarafından bilinmesi ve izlenmesi gereken işlemlere ait hesaplardır. Bu hesaplar sadece bilgi toplama, saklama ve izleme görevi gördüğünden, bilanço ve gelir gider hesaplarıyla karşılaştırılamaz. Bir Nazım Hesap borçlandırıldığında mutlaka diğer bir Nazım Hesap alacaklandırılır. 53 12 TİCARİ ALACAKLAR 120 ALICILAR HESABI İşletmelerin satış hasılatını arttırmak için kredili (vadeli) satış yapmaları yaygın bir uygulamadır. Eğer, satış yapılan kişi ya da kuruluşa güven söz konusuysa, satış bedeli için senet alınmayarak belirli bir tutara kadar açık cari hesap kredisi olanağı sağlanabilir. Bu durumda müşteriden senetsiz ticari alacak doğar. Alıcılar Hesabı kendilerine vadeli olarak mal veya hizmet satılan kişilerin borçlarının izlendiği hesaptır. Alıcılar Hesabı ana hesap olması bakımından işletmenin mal satışından doğan alacakları toplam olarak veren, kimden ne kadar alacak olduğunu ayrı ayrı göstermeyen hesaptır. Alıcılara ait bireysel durumlar yardımcı defterlerde izlenir. Alıcılar Hesabı, satışın gerçekleşmesine bağlı olarak, vadeli satışa konu olan malın veya hizmetin bedeli, alıcı adına ödenen giderler, satış sözleşmesi uyarınca hesaba yürütülen faizler gibi işlemler nedeniyle borçlandırılır; alıcının nakden ve hesaben yaptığı ödemeler, müşterinin kredili maldan aldığı iadeler ile söz konusu mallara yapılan iskontolar gibi işlemler nedeniyle alacaklandırılır. Ana faaliyetler ya da stokların satışı dışındaki işlemlerden doğan alacaklar bu hesaba kaydedilmez. Tamamı Kredili (Vadeli) Satış Örnek: Alıcı X’e tamamı vadeli 12.000 TL lık mal satılıyor. KDV %20 Alıcılar 14.400.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 12.000.2.400.- Alıcı Adına Gider İşletme tarafından ödenen ancak anlaşma koşulları gereği alıcıya ait olması gereken giderler Alıcılar hesabının borcuna kaydedilir. Örnek: Taşıma gideri olarak 120 TL ödeniyor. Anlaşma koşulları gereği gider alıcıya aittir. KDV %20 Alıcılar 144.Kasa Hesaplanan KDV 120.24.- Faiz Tahakkuku Örnek: Alıcı borcunu zamanında ödemediğinden 700 TL faiz tahakkuk ettiriliyor. Alıcılar 700.Faiz Gelirleri 700.- 54 Tahsilat Örnek: Alıcı 14.400 TL lık borcunun 4.500 TL lık kısmını nakten ödüyor, 5.000 TL’yi banka hesabına havale ediyor, kalan borcunun ise işletmeye sattığı maldan olan alacağına mahsup edilmesini istiyor. Kasa Bankalar Satıcılar 4.500.5.000.4.900.Alıcılar 14.400.- 121 ALACAK SENETLERİ HESABI Kredili satış işlemleri güvene dayalı sözlü anlaşma ile yapılabileceği gibi (Alıcılar Hesabı), alacaklı olanların hakkını göstermede ve kanıtlamada kullanılabilecek yazılı bir belge (alacak senedi) karşılığında da olabilir. Alacak senetleri işletmenin alacağına bir güvence sağlayabileceği gibi bu senetlerin ciro edilerek ödemelerde kullanılması ya da iskonto ettirilerek vadesinden önce nakde dönüştürmesi gibi olanaklara imkan tanır. Bu belgeler T.T.K. da kambiyo senetleri adı verilen Poliçe, Bono ve Çek’tir. Alacak Senetleri Hesabı, işletmenin üçüncü kişilere sattığı mal ve gördüğü hizmetlere ya da senetsiz alacaklarına karşılık aldığı bono ve poliçelerin izlendiği hesaptır. Poliçe: Üç taraflı ilişkiyi düzenleyen bir senettir. İşletmenin alacağını, kendi borçlu olduğu üçüncü bir şahsa devretmesi temeline dayanır. Poliçeyi düzenleyen kişi borçlu diğer bir kişiye poliçede adı belirtilen kimseye belli bir tutarı ödeme emri verir. Muhatap (parayı ödeyecek kişi olan kişi) poliçeyi kabul edip etmemekte serbesttir. Kabul ettikten sonra senedin esas borçlusu durumuna geçer. Poliçenin kabulu, muhatapın poliçenin üzerine “kabul edilmiştir” yazıp imzalaması sonucunda poliçeyi vaktinde ödeyeceğini onaylaması demektir. Poliçedeki taraflar; Keşideci: Poliçeyi düzenleyerek ödeme emrini veren kişi, Muhatap: Poliçeyi ödeyecek kişi, Lehtar: Poliçede belirtilen miktarı tahsil edecek kişi olmaktadır. Bono: Borçlu tarafındanimzalanan, alacaklı emrine belirlenen tarihte ve yerde, kayıtsız şartsız belirli bir tutarın ödenmesi yükümlülüğünü kapsayan bir senettir. Senedin üzerinde yazılı değere nominal değer denir, senet ancak vadesinin sonunda bu değere ulaşır. Ciro: Bir senet üzerindeki hakkın 3. bir kişiye devredilmesi işlemine denir. Alacak senetleri vadesi geldiğinde bizzat işletme tarafından ya da banka eliyle tahsil edilir. İşletme senet bedelini daha önce almak isterse senedi bankaya iskonto ettirme (kırdırma) yoluna başvurabilir. Bu taktirde banka faiz ve komisyon alır. Senedin alınması: Örnek: Alıcı X’e 9.000 TL lık mal bono karşılığı satılıyor. (KDV %20) Alacak Senetleri 10.800.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 9.000.1.800.- 55 Örnek: Daha önce vadeli olarak mal satılan ve halen işletmeye 20.000TL tutarında borçlu olan X’den bono alınıyor. (alacağın şekil değiştirmesi) Alacak Senetleri 20.000.Alıcılar Alıcı X 20.000.- Örnek: İşletme Alıcı X’e 60.000 TL lık poliçe keşide ediyor. Alıcı poliçeyi kabul ederek işletmenin aynı tutarda borçlu olduğu Satıcı X’e gönderiyor. 1 Alacak Senetleri Alıcılar 60.000.60.000.- Alıcı X 2 Satıcılar 60.000.- Satıcı X Alacak Senetleri 60.000.- Örnek: Alıcı X’e 35.000TL lık mal satılıyor. Alıcı elindeki aynı değerdeki alacak senedini işletmeye ciro ediyor, %20 KDV yi nakit ödüyor. Alacak Senetleri Kasa 35.000.7.000.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 35.000.7.000.- Senedin tahsili: Vadesi dolan senetler ya doğrudan doğruya muhataptan veya banka aracılığıyla tahsil edilir. Tahsilat banka aracılığıyla yapılırsa bankaya komisyon ücreti ödenir, bu ücret 770 Genel Yönetim Gideri olarak kaydedilir. Örnek: Vadesi gelen 125.000 TL lik senet doğrudan tahsil ediliyor. Kasa 125.000.Alacak Senetleri 125.000.- Örnek: Vadesi gelen 75.000 TL lık senet tahsil için bankaya veriliyor. Banka 250 TL lık tahsil komisyonu alıyor, kalan tutarı işletmenin hesabına yatırıyor. Bankalar Genel Yönetim Giderleri Alacak Senetleri 74.750.250.75.000.- 56 Senedin Cirosu: İşletme elindeki alacak senedini ciro etmek yoluyla borcunu ödeyebilir ya da mal satın alabilir. Örnek: Eldeki 98.000TL lık senet Satıcı X’e olan borcun ödenmesi amacıyla adı geçene ciro ediliyor. Satıcılar 98.000.Alacak Senetleri 98.000.- Örnek: Nominal değeri 26.000 TL olan bononun cirosu suretiyle aynı miktar mal alınıyor. %20 KDV nakit olarak ödeniyor. Ticari Mallar İndirilecek KDV 26.000.5.200.Alacak Senetleri Kasa 26.000.5.200.- 57 2 DURAN VARLIKLAR İşletmenin faaliyetlerinin yürütülmesinde kullanılan ve bir yıldan fazla kullanım süresine sahip aktif değerlere duran varlıklar denir. Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar olarak ikiye ayrılır: 25 MADDİ DURAN VARLIKLAR: İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla olan fiziki varlık kalemlerinin ve bunlarla ilgili birikmiş amortismanların izlendiği hesap grubudur. Arazi ve Arsalar Binalar Tesis, Makine ve Cihazlar Taşıtlar Demirbaşlar vs. Örnek: İşletme banka kredisi ile 500.000 TL’ya ile bir arazi satın almıştır. KDV %10 Arazi ve Arsalar İndirilecek KDV 500.000.50.000.Banka Kredileri 550.000.- Örnek: İşletme banka hesabındaki para ile 700.000 TL’ya bir bina satın almış, %10 KDV yi nakit olarak ödemiştir. Binalar İndirilecek KDV 700.000.70.000.Bankalar Kasa 700.000.70.000.- Örnek : Senetle 18.000.- TL tutarında makine satın alınmıştır. %20 KDV nakit olarak ödenmiştir. Tesis, Makine ve Cihazlar İndirilecek KDV Borç Senetleri Kasa 18.000.3.600.18.000.3.600.- Örnek: Nakit olarak 300.- TL lık demirbaş eşya satın alınmıştır. KDV %10 Demirbaşlar İndirilecek KDV 300.60.Kasa 360.- 58 254 TAŞITLAR HESABI İşletme faaliyetlerinde kullanılan her türlü taşıma araçlarının izlendiği hesaptır. Taşıtlar maliyet bedeli üzerinden muhasebeleştirilirler. Bir taşıtın maliyeti, alış bedeli, gümrük vergisi (ithal edildiyse), taşıma gideri, taşıma sırasında siğorta gideri, taşıt alım vergisi ve alımla ilgili diğer giderlerden oluşur. Binek otomobillerin satın alınması sırasında ödenen KDV yasa gereğince hesaplanan KDV’den indirilemez, ya maliyete eklenir veya yıl sonunda dönem gideri olarak kayıtlanır. Örnek: İşletme senetle 45.000 TL’ya binek otomobil satın almıştır KDV %20 Taşıtlar Genel Yönetim Giderleri Borç Senetleri 45.000.9.000.54.000.- 1. KDV’nin maliyete eklenmesi: Taşıtlar 9.000.Genel Yönetim Giderleri 9.000.- 2. KDV nin dönem sonunda gider olarak kaydı: Dönem Karı veya Zararı Genel Yönetim Giderleri 9.000.9.000.- Örnek: İşletme 24.000 + 2.400 KDV TL’ya anahtar teslim bir kamyonet satın almıştır. Fatura tutarının 6.000 TL sını nakit olarak ödemiş, geri kalanı için çek vermiştir. Taşıtlar İndirilecek KDV 24.000.2.400.Kasa Verilen Çekler Öd.Emir. 6.000.20.400.- 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI İşletmede bir yıldan daha uzun sürede kullanılan ve bu süre içinde fiziki ya da ekonomik nedenlerle değer kaybına uğrayan duran varlıkların yıpranma vb gibi nedenlerle değer kayıpları söz konusudur. Bu kayıpların bir döneme yüklenmesi “Dönemsellik Kavramı1” ile bağdaşmaz. Duran varlık bedelinin ekonomik ömrünü tamamladığı dönemde gider yazılması da pek doğru olmaz. Duran varlığın 1 İşletmenin sonsuz olan ömrü belli dönemlere bölünür, her dönemin faaliyet sonucu diğer dönemlerden bağımsız olarak değerlendirilir. 59 kullanma süresi boyunca işletme gelirlerinde bir artış doğurduğu halde, yapılan harcamanın sadece bir dönemde gider yazılması hem söz konusu giderin ilgili dönemin gelirleriyle karşılaştırılmasını önler, hem de duran varlıkların bilançoda ya olduğundan düşük ya da yüksek değerlerle yer almasına neden olur. Duran varlıkların maliyetlerini sistemli ve anlamlı bir biçimde varlıkların kullanılma sürelerine dağıtmak gerekir. Bu işleme “Amortisman” diyoruz. Yani amortisman sözcüğünü işletmede kullanılan duran varlıkların kullanıldıkları sürece uğradıkları değer azalmalarının gider yazılması veya duran varlığın elde edilmesi için yapılan giderin, o duran varlıktan yararlanılan dönemlere bölünmesi olarak tarif edebiliriz. Arazi ve arsalar dışında kalan maddi duran varlıklar için hizmet süreleri esas alınarak amortisman ayrılır. Amortisman çeşitli şekillerde hesaplanabilir. Normal Amortisman Yöntemi Bu hesaplama yöntemine göre herhangi bir maddi duran varlık için Amortisman = Varlık Maliyeti / Varlık Hizmet Süresi denklemiyle hesaplanabilir. Yıllık Amortisman Oranı ise aşağıdaki gibi hesaplanır: Amortisman oranı = 1 / Varlık Hizmet Süresi Örnek: Maliyet değeri 950 TL olan makineden yararlanma süresinin 5 yıl olduğu varsayıldığında yıllık amortisman; 950 / 5 = 190 TL olarak hesaplanabilir. Amortisman oranı = 1 / Ekonomik ömür = 1/5 = %20 olarak bulunur. Örnek: Maliyet bedeli 16.000 TL olan ve yönetimde kullanılan otomobil için %20 amortisman ayrılıyor. Genel Yönetim Giderleri 3.200.- Amortisman Giderleri Birikmiş Amortismanlar B TAŞITLAR 16.000.- A B 3.200.- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 3.200.3.200.3.200.3.200.3.200.- A 1.yıl 2.yıl 3.yıl 4.yıl 5.yıl Taşıtlar Hesabının alacağına bir kayıt yapılmadığından hesap, duran varlık işletmede kullanıldıkça aktifte 16.000 TL olarak yer alacaktır. Buna karşılık amortisman miktarı Birikmiş Amortismanlar her yıl 3.200 TL artarak 5.yılın sonunda 16.000 TL na ulaşacaktır. Birikmiş amortisman, bir kaynağı temsil etmediğinden bilançonun pasifinde yer alması uygun değildir. Bu nedenle Birikmiş Amortisman aktifte ilgili varlıktan düşülmek suretiyle gösterilir. 60 Herhangi bir Duran Varlığın Net Aktif Değeri (Defter Değeri), Maliyet değerinden son bilanço döneminde ki Birikmiş Amortismanının çıkarılmasıyla bulunur. Net Aktif Değer = Maliyet Değeri – Birikmiş Amortismanlar Maddi Duran Varlıkların Satışı Duran varlığın satış tutarı net aktif değerinden (defter değeri) büyükse kar, değilse zarar söz konusudur. Bu tutar 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar ya da 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesaplarında kayıt altına alınır. Örnek: Yukarıdaki örnekte sözü geçen otomobil 3.yılın sonunda nakit olarak 7.000 TL ya satılıyor. KDV %20 Net Aktif Değer = 16.000 – (3.200x3) = 16.000 – 9.600 = 6.400 TL Kar = 7.000 – 6.400 = 600 TL Birikmiş Amortismanlar Kasa Taşıtlar Hesaplanan KDV Diğer Olağandışı G/K 9.600.8.400.16.000.1.400.600.- Örnek: Maliyet bedeli 5.000 TL, birikmiş amortismanı 2.000 TL olan bir makine peşin olarak 2.600 TL ya satılmıştır. KDV %20 Net Aktif Değer = 5.000 – 2.000 = 3.000 TL Zarar = 3.000 – 2.600 = 400 TL Birikmiş Amortismanlar Kasa Diğer Olağandışı G/Zararlar Tesis, Makine ve Cihazlar Hesaplanan KDV 2.000.3.120.400.5.000.520.- Örnek: Maliyet bedeli 4.000 TL olan ve üretim departmanında kullanılan bir demirbaşın amortisman oranı %20 dir. Bu demirbaş 2.yılın sonunda vadeli olarak 3.200 TL ya satılmıştır. 2.yılın sonunda amortisman ve satış kaydını yapın. KDV %10 Yıllık Amortisman Tutarı = 4.000 x 20/100 = 800 TL Net Aktif Değer = 4.000 – (800x2) = 4.000 – 1.600 = 2.400 TL Kar = 3.200 – 2.400 = 800 TL 1 Genel Üretim Giderleri Birikmiş Amortismanlar 2 Birikmiş Amortismanlar Alıcılar Demirbaşlar Hesaplanan KDV Diğer Olağandışı G/K 800.800.1.600.3.840.4.000.640.800.- 61 26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR: Herhangi bir fiziksel varlığı olmayan, yararlanılmaları sonucunda işletmenin hasılatında artış yaratan bir kısım haklarla, işletmeye yarar sağlayan imtiyaz vb varlıklardır. Bu grupta yer alan kalemlere yapılan ödemeler/harcamalar ilgili hesaplarda aktifleştirilir ve uygun sürede amorti edilir, yani gidere dönüştürülür. Patentler Telif hakları Ticaret ünvanı Marka vs. MALİ BORÇLAR Mali borçlar bilançonun aktifinde yer alan varlıkların finansmanında kullanılan yabancı kaynaklardan biridir. Mali borçları işletmenin diğer borçlarından ayıran özellikleri bu borçların ya kredi kurumlarından ya da sermaye piyasası araçlarından sağlanmasıdır. 300 BANKA KREDİLERİ 303 UZUN VADELİ KREDİLERİN ANAPARA TEKSİTLERİ VE FAİZLERİ 304 TAHVİL ANAPARA BORÇ, TAKSİT VE FAİZLERİ 309 DİĞER MALİ BORÇLAR 405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 300 BANKA KREDİLERİ İşletmelerin sadece öz kaynaklarıyla faaliyetlerini yürütebilmeleri olanaksızdır. Yabancı kaynaklardan da yararlanmaları, yani borçlanmaları kaçınılmazdır. Bankalar, işletmelerin bu gereksinimlerini karşılayan en önemli mali kuruluşlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Alınan krediler bankaya olan bir borç olması bakımından pasif karakterli bir yabancı kaynak hesabı olan "300 Banka Kredileri Hesabı"nın (uzun vadeli kredilerde 400 Banka Kredileri Hesabı’nın) alacağına kaydedilir. Alınan kredilerin çeşitli şekillerde ödenmeleri halinde bu hesaba borç kaydedilir. "300 Banka Kredileri Hesabı" bir büyük defter hesabı olduğundan, çeşitli bankalardan alınan kredileri toplam olarak göstereceğinden kredi alınan herbir banka için yardımcı hesap açılması gerekir. Örnek: İşletme, İş Bankasından aldığı 200.000 TL lık kredi ile bir gayrımenkul almıştır. KDV %20 Binalar İndirilecek KDV 200.000.40.000.Banka Kredileri 240.000.- Örnek: İşletme, bankaya talimat vererek ticari mevduat hesabından 100.000 TL nın kredi borcu hesabına aktarılmasını istemiştir. Banka Kredileri 100.000.Bankalar 100.000.- 62 Örnek: Bankanın gönderdiği hesap özetinden 1 Nisan-30 Haziran dönemi için kredi borcuna 20.000 TL faiz tahakkuk ettirdiği görülmüştür. Finansman Giderleri Banka Kredileri 20.000.20.000.- TİCARİ BORÇLAR 320 SATICILAR HESABI "320 Satıcılar Hesabı", işletmenin faaliyet konusu ile ilgili kredili mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz borçların izlendiği hesaptır. Satıcılar hesabı, kredi ile (vadeli) alınan mal ya da yararlanılan hizmet nedeniyle alacaklandırılır. Sözü edilen işlemler nedeniyle doğan borçların çeşitli şekillerde (nakden, çekle, senetle) ödenmeleri sonucu borçlandırılır. Hesabın alacak kalanı, işletmenin kredili mal ya da hizmet sağladığı işletmelere olan henüz ödenmemiş senetsiz borçlarını gösterir. Bir büyük defter hesabı olan "300 Satıcılar Hesabı" işletmenin kredili mal alımlarından doğan toplam senetsiz borçlarını gösterir. Her bir satıcıya olan borçların izlenebilmesi için ayrıca yardımcı hesaplara ihtiyaç vardır. Yardımcı defterlerde bireysel satıcı hesaplarının borç ve alacak toplamları, ana hesap olan "320 Satıcılar Hesabı" nın borç ve alacak toplamına eşit olması gerekir. Örnek: İşletme vadeli olarak 4.000 TL lık mal satın almış, %20 KDV yi nakit olarak ödemiştir. Ticari Mallar İndirilecek KDV 4.000.800.Satıcılar Kasa 4.000.800.- Örnek: Satıcı, nakit olarak ödediği ancak sözleşme gereği işletmeye ait olan 500+100 KDV TL lık nakliye faturasını işletmeye göndermiştir. Ticari Mallar İndirilecek KDV 500.100.Satıcılar 600.- Örnek: Vadeli olarak satın alınan malın 1.500+ 300 KDV TLlık kısmı iade edilmiştir. Satıcılar 1.800.Ticari Mallar Hesaplanan KDV 1.500.300.- Örnek: Satıcıya olan borcun 2.000 TL lık kısmını aynı tutarda çeki ciro ederek ödemiştir. Satıcılar 2.000.Alınan Çekler 2.000. 63 321 BORÇ SENETLERİ HESABI Senetli borç, satın alınan mal veya sağlanan hizmetin bedeline ya da daha önceki borca karşılık, bir bono imzalanıp verilmesi ya da işletme üzerine çekilen poliçenin kabul edilmesiyle doğar. İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senede bağlı borçları "321 Borç Senetleri Hesabı"nın alacağına kaydedilirken, bu senetlerin çeşitli şekillerde ödenmeleri, borcuna kaydedilir. Bu hesap, borç senetlerinin üzerindeki yazılı değerler üzerinden alacaklanıp borçlandığından herhangi bir andaki alacak kalanı işletmenin ödemesi gereken borç senetlerinin yazılı değerleri (nominal değerler) toplamına eşit olur. Senetle mal alımında, mal mevcudunda ve senetli borçlarda bir artış meydana gelir. Senetli borçlardaki bu artış "321 Borç Senetleri Hesabı" nın alacağına kaydedilir. Örnek: İşletme, 20.000 + 4.000 KDV TL lık mal satın almıştır. Karşılığında bono keşide etmiştir. Ticari Mallar İndirilecek KDV 20.000.4.000.Borç Senetleri 24.000.- Örnek: İşletme satıcıya olan 15.000 TL lık vadeli borcuna karşılık senet keşide etmiştir. Satıcılar 15.000.Borç Senetleri 15.000. Poliçe, bir kişinin borçlusundan olan alacağını kendi borçlu olduğu üçüncü kişiye devretme esasına dayanır. Muhatap poliçeyi kabul etmekle senetsiz borcunu, senetli hale getirmiş olur. Poliçenin kendisine, keşideci veya lehdar tarafından sunulması fark yaratmaz. Örnek: İşletme 18.000 TL borçlu bulunduğu Satıcı X’in keşide ettiği aynı değerde bir poliçeyi kabul etmiştir. Satıcılar 18.000.Borç Senetleri 18.000. Görüldüğü gibi senetsiz borca karşılık bir senet keşide edilmesi ile poliçe kabulü arasında muhasebeleştirme bakımından da bir fark olmamıştır. Vadesi gelen senetler, alacaklısı tarafından ya işletmeye ibraz edilerek bedeli talep edilir; ya da bir bankaya tahsile verilir. Her iki durumda da işletme senet bedelini ya nakden ya da bankadaki ticari mevduat hesabı üzerine keşide edilmiş çek vermek suretiyle öder. Örnek: İşletme, vadesi gelen 48.000 TL nominal değerli senedini ilgili bankaya ödemiş ve senedini geri almıştır. Borç senetleri 48.000.Kasa 48.000. 64 Senedin vadesi dolduğunda nakit durumu elverişli olmayan işletme, senedin değiştirilmesi konusunda senedin alacaklısı ile anlaşabilir. Bu durumda yeni senedin tutarının uzatılan vade için hesaplanacak faiz kadar büyük olması doğaldır. Örnek: İşletme, vadesi gelen 250.000 TL nominal değerli bir senedi, ödeyemeyeceğinden senedin alacaklısı ile anlaşmış 300.000 TL nominal değerli yeni bir senetle değiştirmiştir. Borç Senetleri Finansman Giderleri Borç Senetleri 250.000.50.000.300.000.- ÖZKAYNAKLAR (ÖZSERMAYE) Bir işletmenin sahip olduğu dönen ve duran varlıkların edinilmesinde kullanılan kaynaklar, yabancı kaynaklar ve özkaynaklar (özsermaye) olarak iki ana gruba ayrılır. Özsermaye, işletme sahip veya ortaklarının bilanço tarihinde işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermaye ile sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllar karları ve dönemin net karını kapsar. Eğer varsa, geçmiş yıllar zararları ve dönemin zararı özsermayeden düşülür. 50 ÖDENMİŞ SERMAYE Ödenmiş sermaye, ortakların şirkete koymayı taahhüt ettikleri esas sermayeden ödemiş oldukları tutarı ifade eder. Buna göre; ödenmiş sermaye, esas sermaye ile ödenmemiş sermaye arasındaki fark olmaktadır. Sermaye ile ödenmemiş sermaye için ayrı hesaplar açılmakta ödenmiş sermaye tutarını gösteren bir hesap bulunmamaktadır. Tek şahıs işletmelerinde sermaye taahhüdü işlemi olmadığından, bu tür işletmelerde Sermaye Hesabındaki tutar aynı zamanda ödenmiş sermayeyi gösterir. 500 SERMAYE HESABI Sermaye, işletme sahibi ya da ortakların işletmenin kuruluşunda koymayı taahhüt ettikleri (üstlendikleri) sermaye paylarının toplamını ifade eder. İşletme sahiplerinin kişisel varlıklarından işletmeye tahsis ettikleri veya işletmelerin ana sözleşmelerinde yer alan ve Ticaret Siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarı "500 Sermaye Hesabı"nın alacağında yer alır. Bu sermayeye, esas sermaye de denir. Kişi işletmelerinde sermaye, işletme sahibinin işletmeye koyduğu varlıklar ile yüklendiği borçlar arasındaki farktan oluştuğundan (Sermaye=Varlıklar-Borçlar), "500 Sermaye Hesabı" da bu esasa göre işlem görür. Örnek 1: X kişisi .../…/….. tarihinde kurduğu işletmesine 100.000 lira nakit, 50.000 liralık hisse senedi ve 60.000 liralık bir taşıt aracı koymuştur. Kasa Hisse Senetleri Taşıtlar 100.000.50.000.60.000.Sermaye 210.000.- 65 Örnek 2: Aynı kişi …/…/….. tarihinde işletmesinden kuruluşta koyduğu hisse senetlerini çekerek, bir anlamda sermaye azaltımına gitmiştir. Sermaye 50.000.Hisse Senetleri 50.000.- Örnek 3: 31.12.200. tarihindeki 250.000 TL lık dönem net karı, izleyen yılın başında sermayeye eklenmiştir. Dönem Net Karı 250.000.Sermaye 250.000.- Yukarıdaki üç işlemi "500 Sermaye Hesabı"nda gösterelim: B 500 SERMAYE (2) 50.000.50.000.- A (1) 210.000.(3) 250.000.460.000.410.000.- GELİRLER VE GİDERLER İşletmeler amaçlarına ulaşabilmek için faaliyetleri sırasında çok sayıda mali nitelikte işlemler gerçekleştirirler. Bu işlemlerden bazıları işletmenin sadece varlıklarında ve borçlarında değişme yaratırken, bazıları özsermayesinde de değişmeler, yani özsermayesinde artış ya da azalışlar meydana getirirler. İşletmenin özsermayesinde değişme yaratmayan işlemler bilanço hesaplarında muhasebeleştirilirler. Buna karşılık işletmenin özsermayesinde artış yaratan gelirler ile azalış yaratan giderler, Gelir Tablosu Hesapları adı verilen hesaplara kaydolunur. Gelir tablosu hesapları içinde yer alan gelir ve gider hesapları işletmenin ticaret, hizmet veya üretim işletmesi oluşuna ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Gelir ve gider yaratan olaylar ana faaliyetlere bağlı olarak doğabileceği gibi (olağan gelir ve karlar), işletmede tekrarı normal olmayan ve ana faaliyet dışındaki bazı işlemler sonucu (olağandışı gelir ve karlar) doğabilir. Gelir tablosundan yararlanarak işletme hakkında karar verme durumunda olanlara bu bilgilerin ayrı ayrı sunulması gerekir. THP’nında gelir ve giderlere ait hesap grupları ve büyük defter hesapları ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Gelir tablosu hesapları şu hesap gruplarından oluşur: 60 Brüt Satışlar 61 Satış İndirimleri (-) 62 Satışların Maliyeti (-) 63 Faaliyet Giderleri (-) 64 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar 65 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-) 66 Finansman Giderleri (-) 67 Olağandışı Gelir ve Karlar 68 Olağandışı Gider ve Zararlar (-) 69 Dönem Net Karı (Zararı) 66
