Kamu Yönetimi - SABİS - Sakarya Üniversitesi

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
Kamu Yönetimi
Hafta 12
Yrd. Doç. Dr. Hale BİRİCİKOĞLU
Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine
uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü
ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve
dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır © 2013 Sakarya Üniversitesi
2
Onikinci
Bölüm
İnsan Kaynakları Yönetimi
Sakarya Üniversitesi
Kamuda İnsan Kaynakları
Yönetimi
Hedefler
Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
o Türkiye’de insan kaynakları rejiminin temel ilkelerini öğrenECEK
o Türkiye’de insan kaynakları rejiminin temel Özelliklerinin neler olduğunu
öğrenecek
o Kamu görevlileri kavramını tanımlayabilecek
o Kamu kurumlarındaki istihdam biçimlerinin neler olduğunu öğrenecek
o Kamu hizmetine girişteki anayasal ilkelerin neler olduğunu öğrenecek
o Kamu hizmetine girişte aranacak genel şartların neler olduğunu öğrenecek
o Kamu hizmetine alma politikalarının neler olduğunu öğrenecek
o Ülkemizde memuriyete giriş sürecinin nasıl olduğunu öğrenecek
Anahtar Kavramlar
Kamu görevlisi, memur, sözleşmeli, personel, 657 sayılı Devlet Memurları
Kanunu
İçindekiler
I)
Türkiye’de İnsan Kaynakları
B) Kamu Kurumlarındaki İstihdam
yönetiminin Temel ilkeleri ve
Biçimleri
Özellikleri
A) İnsan Kaynakları Rejiminin
Temel İlkeleri
B) İnsan Kaynakları Rejiminin
Temel Özellikleri
II) Kamu Görevlileri
A) Kamu Görevlileri Kavramı
III) Kamu Hizmetine Giriş
A) Devlet Memurları Kanununa
Göre Kamu Hizmetlerine Girişte
Aranacak Genel ve özel Şartlar
B) Hizmete Alma Politikası
C) Memuriyete Giriş
D) Adaylık
I. TÜRKİYE’DE İNDAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İLKELERİ VE
TEMEL ÖZELLİKLERİ
Hedef: Türkiye’de insan kaynakları rejiminin temel ilkelerini öğrenmek
Türkiye’de insan kaynakları rejiminin temel Özelliklerinin neler olduğunu
öğrenmek
Bu başlık altında öncelikle kamuda insan kaynakları yönetiminin temel ilkelerini, daha
sonra ise temel özelliklerini inceleyeceğiz.
A) İNSAN KAYNAKLARI REJİMİNİN TEMEL İLKELERİ
Ülkemizde insan kaynakları rejimini düzenleyen temel yasa, 657 sayılı Devlet
Memurları Kanunu’dur. Söz konusu Kanun, insan kaynakları yönetimi ile ilgili olarak
“sınıflandırma”, “kariyer” ve “liyakat” olmak üzere üç temel ilke belirlemiştir.
 Sınıflandırma: İşe alma, ücret, eğitim, terfi ve emeklilik gibi personel
işlemlerinin aynı şartlara tabi tutulması gereken benzer nitelikteki hizmetlerden
oluşmuş gruplara ayrılmasını ifade eder. 657 sayılı DMK, devlet memurlarını on
hizmet sınıfına ayırmıştır. Bunlar, genel idare hizmetleri sınıfı (yönetim, icra,
büro, vb. nitelikteki hizmetler), Teknik hizmetler sınıfı (Mühendis, mimar, fizikçi
vb.), Sağlık hizmetleri ve yardımcı sağlık hizmetleri sınıfı, Eğitim ve öğretim
hizmetleri sınıfı, Avukat hizmetleri sınıfı, din hizmetleri sınıfı, yardımcı hizmetler
sınıfı, emniyet hizmetleri sınıfı, mülki idare amirliği hizmetleri sınıfı, milli
istihbarat hizmetleri sınıfı.
 Kariyer: Kariyer, memurluğun bir meslek durumuna getirilmesi olgusudur. Bu
ilke memurlara, yaptıkları hizmetler için gerekli bilgilere ve yetişme şartlarına
uygun biçimde, sınıfları içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme olanağını
sağlar. Uygulamada kariyer, memurun iş hayatına genç yaşta girmesini, hizmet
güvenliğini, düzenli terfi olanağını ve emekliliğine kadar işte çalışabilme
garantisini veren bir anlam kazanmıştır.
 Liyakat: Liyakat, göreve girişte ve hizmet içindeki ilerlemelerde, bilgi, görgü ve
diplomayı esas alan bir ilkedir. Başka bir deyişle liyakat, etkin, verimli ve
rasyonel bir insan kaynakları rejiminin kurulmasına olanak sağlayan kural ve
uygulamaların bütünüdür.
4
Sakarya Üniversitesi
İnsan Kaynakları Yönetimi
B) İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ
Günümüzdeki insan kaynakları rejiminin, yasalar, siyasalar ve uygulamalardan
kaynaklanan özellikleri şöyle sıralanabilir.
 Memurluk kapalı bir kariyer düşüncesine dayanmaktadır. Hiç memurluk
yapmamış kişilerin bürokrasinin orta ve üst kademelerinde görev alması
mümkün değildir. Dolayısıyla, özel sektörden kamu kurumlarına personel
geçişleri söz konusu olmaz ya da çok sınırlıdır. Olsa bile bu “memur” statüsünde
değil, “sözleşmeli” statüde gerçekleştirilebilir.
 Memurluğa girişte genel öğrenim esastır. Kamu kurumları belirli bir iş için
değil, genel bir meslek ve hizmet alanı için personel alınmaktadır. Bu nedenle
hizmete giriş sınavları genel kültüre ve okul bilgisine dayanır.
 Hizmete giriş merkezi bir sınav sistemiyle gerçekleştirilir. Her bakanlık veya
kamu kurumu, alacağı personelin sayısını ve niteliğini, hükümet politikaları
çerçevesinde devletin ilgili kurumlarıyla (Maliye Bakanlığı, Devlet Personel
Başkanlığı, Hazine Müsteşarlığı gibi) birlikte kararlaştırır. Alınacak memur
kadroları, o yılın Bütçe Kanununda gösterilir. Personelin sınavları da, ÖSYM
başkanlığı tarafından gerçekleştirilir. Yerleştirmeler, yine ya ÖSYM başkanlığı ya
da kurumların bilgi-işlem merkezlerince yapılır.
 Yükselmelerde kıdem ve öğrenim düzeyi belirleyici ölçüttür.
 Aylıklar ve ücret sınıf ve derece esasına göre düzenlenmiştir. Memurların
aylıkları, eğitim durumu, sınıfı ve kıdemlerine göre belirlenmektedir. Ancak aynı
eğitim durumuna ve kıdeme sahip olduğu halde, farklı kurumlarda ve değişik
statülerde çalışan memurlar arasında önemli ücret farklılıkları ortaya
çıkmaktadır. Ülkemizde maaş ve ücretlerin belirlenmesi, büyük ölçüde siyasi
iktidarların kararlarıyla sonuçlanmaktadır.
 Memurluk güvenceli bir statüdür. Memur, görevden atılmayı gerektiren ceza
ve disiplin suçu işlemediği sürece, emekli oluncaya kadar çalışma hayatına
devam eder. Ehliyetsizlik ve yetersizlik sebebiyle memurların görevine son
verilmesi olağan bir işlem değildir. Memurluk statüsü, yasalarla güvence altına
alınmıştır.
 Memurluk gelenekçi ve şekilci bir statüdür. Büyük ölçüde hizmetlerde etkinlik,
verimlilik ve hızlılık gibi çağdaş yönetim değerlerinden çok, işlemleri yazılı
normlara ve bürokratik değerlere uydurmaya dayanmaktadır.
 Memurluk rejimi yasalarla düzenlenmektedir. Memurların özlük işleriyle ilgili
en küçük ayrıntılar bile yasalarda yer almaktadır. Anayasa’ya göre; memurların
ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve
İnsan Kaynakları Yönetimi
yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir
(md.128).
 Kamu personelinin yargısal denetimi özel kurallara bağlanmıştır. Bu konuda
Fransa’dan alınan “idari yargı” sistemi söz konusudur; memurun göreviyle ilgili
işlediği iddia edilen bir suçtan dolayı mahkemede yargılanabilmesi için idareden
“izin alma” koşulu bulunmaktadır. Bütün bunlar, insan kaynakları hukukunun
gelişmesinde, şekillenmesinde ve memurluk rejiminin işleyişinde önemli rol
oynamıştır.
II. KAMU GÖREVLİLERİ
Hedef: Kamu görevlileri kavramını tanımlamak
Kamu kurumlarındaki istihdam biçimlerinin neler olduğunu öğrenmek
A) KAMU GÖREVLİLERİ KAVRAMI
Bir kişinin kamu görevlisi sayılabilmesi için, bir kamu kurumunda çalışması gerekir. Bu
nedenle, kamu hizmeti gördükleri halde bir kamu kurumuna bağlı olarak çalışmayan
kişiler, kamu görevlisi sayılmamaktadır. Örneğin, bir doktorun yaptığı iş, kamu hizmeti
olduğu halde, bir kamu kurumuna bağlı olarak çalışmıyorsa, “kamu görevlisi” olarak
nitelendirilmemektedir. Kamu görevlileri, “dar” ve “geniş” anlamda olmak üzere iki
şekilde tanımlanır.
 Geniş anlamda kamu görevlileri: Kamu kesiminde görev yapan ve farklı
hukuki statülere sahip tüm personeli içine alır. Buna göre,
Cumhurbaşkanından işçisine kadar kamuda çalışan herkes, bu anlamda birer kamu
görevlisidir.

Dar anlamda kamu görevlisi: Devletin, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer
kamu tüzel kişilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü
oldukları kamu hizmetlerini asli ve sürekli olarak yerine getiren personele
denir. Bunlar «memurlar» ve «diğer kamu görevlileridir».1961
Anayasası’nda yalnızca memurlar için öngörülen nitelikler, 1982
Anayasası’nda “diğer kamu görevlileri” için de söz konusu edilmiştir. Buna
göre, memurların çalıştıkları işlerde, diğer kamu görevlileri de istihdam
edilebilecektir.
5
6
Sakarya Üniversitesi
İnsan Kaynakları Yönetimi
ÖNEMLİ
DİĞER KAMU GÖREVLİLERİ
Kendi özel personel yasaları olan, kısmen de 657 sayılı DMK’ya tabi bulunan
üniversite öğretim üyeleri, hâkim ve savcılar ile askeri personel, diğer kamu
görevlileri kavramı içinde değerlendirilirler.
B) KAMU KURUMLARINDAKİ İSTİHDAM BİÇİMLERİ
1) Memur
DMK’ya göre, devlet ve diğer kamu tüzel kişilerince genel idare esaslarına göre
yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilenler memur sayılır.
2) Sözleşmeli Personel
Sözleşmeli personel çalıştırılmasına ilgili kurumun teklifi üzerine Devlet Personel
Başkanlığı ile Maliye Bakanlığı’nın görüşleri alınarak Bakanlar Kurulunca karar verilir.
Kamu kurumlarında sözleşmeli statüde personel de çalıştırılabilir. Kamuda, çeşitli
sözleşmeli personel statüsü söz konusudur. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun
dışında, çeşitli kurumların kendi mevzuatlarında düzenlenmiş sözleşmeli personel
statüsü bulunmaktadır.
657 sayılı Kanunun 4/B maddesine göre sözleşmeli personel; kalkınma planı, yıllık
program ve iş programlarında yer alan önemli projelerin hazırlanması,
gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve işlerliği için şart olan, zaruri ve istisnai hallere münhasır
olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına ihtiyaç gösteren geçici işlerde
sözleşme ile çalıştırılan ve işçi sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir.
3) Geçici Personel
Bir yıldan az veya mevsimlik hizmet olduğunda sözleşme ile çalıştırılan ve işçi
sayılmayan kimseler geçici personeli grubunda yer alır.
4) İşçi
Memur, sözleşmeli personel ve geçici personel dışında kalan görevlilerdir. İşçiler
hakkında DMK uygulanmaz, İş Kanunu uygulanır.
İnsan Kaynakları Yönetimi
III. KAMU HİZMETİNE GİRİŞ
Hedef: Kamu hizmetine girişteki anayasal ilkelerin neler olduğunu öğrenmek
Kamu hizmetine girişte aranacak genel şartların neler olduğunu öğrenmek
Kamu hizmetine alma politikalarının neler olduğunu öğrenmek
Ülkemizde memuriyete giriş sürecinin nasıl olduğunu öğrenmek
İnsan kaynakları yönetiminde en önemli konu, örgütün ihtiyaç duyduğu en iyi elemanı
hizmete almaktır. Sağlam bir insan kaynakları yönetimi sistemi, hizmet için ihtiyaç
duyulan personelin, “liyakat/ehliyet” ve “tarafsızlık” ilkelerine uygun olarak işe
alınmasıyla kurulur. Hizmete alma politika ve yöntemlerinin “tarafsızlık” ve “liyakat”
esasına dayalı metotlarla düzenlenmesi, kamu hizmetlerinin etkinliğini artırır ve verimli
bir yönetim sistemi kurulmasını sağlar. Anayasa ve Devlet Memurları Kanunu, kamu
hizmetlerine giriş ile ilgili bazı ilke ve esaslar belirlemiştir.
Anayasa, kamu hizmetlerine girmeyi bir “hak” olarak kabul etmiştir. “Kamu
Hizmetlerine Girme Hakkı” nı düzenleyen Anayasa’nın 70. maddesi şöyledir:
“Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada görevin
gerektirdiği niteliklerden başka hiç bir ayırım gözetilemez”.
Anayasanın bu düzenlemesi, kamu hizmetlerine girişte üç temel ilke esastır:
 Serbestlik
 Eşitlik
 Görevin gerektirdiği nitelikler
A) Devlet Memurları Kanunu’na Göre Kamu Hizmetine Girişte Aranacak
Genel ve Özel Şartlar
1) Genel Şartlar
 Vatandaşlık: DMK, devlet memurluğuna alınacaklarda Türk vatandaşı olma
şartını aramakla birlikte, belirli bazı alanlarda yabancı uyruklu personelin
«sözleşme ile istihdamına da imkan tanımıştır.
 Yaş: DMK memuriyete girişte yaş için bir taban belirlediği halde tavan tespit
etmemiştir. Bu göre 18 yaşını tamamlayanlar memur olabilir. Ayrıca bir meslek
ve sanat okulunu bitirenler , en az 15 yaşını doldurmuş olmak ve ergin kılınma
kararı alınmak suretiyle memur olabilirler.
7
8
Sakarya Üniversitesi
İnsan Kaynakları Yönetimi
 Öğrenim Durumu: Memurluğa girişte en az ilköğretim diplomasına sahip olmak
gerekmektedir. Ancak işin niteliğine göre adaylarda aranacak öğrenim düzeyi
farklı olabilmektedir.
 Sağlık: Genel olarak, kamu hizmetlerine alınacak kişilerin sağlıklı olması gerekir.
Bu sağlık şartı, kişinin görevini devamlı yapmasına engel olabilecek vücut veya
akıl hastalığı veya vücut sakatlığı ile ilgili özürlerin olmamasını gerektirir.
Kısacası “fiziki” ve “zihni” özrü bulunanların kamu hizmetlerine girişi mümkün
olmamaktadır. Bununla beraber, sakatların devlet memurluğuna girişi, tümüyle
engellenmiş değildir. Devlet Memurları Kanunu, sakatların da belirli iş kollarında
çalışabileceklerini belirtmiş; bunların hizmete alınma şartları ile hangi işlerde
çalıştırılacaklarını bir yönetmelik ile düzenlenmesini hükme bağlamıştır
 Kısıtlılık: Memur olmak isteyenlerde, kamu haklarından yoksun bulunmamak,
bazı suçlardan dolayı mahkum olmamak şartı aranır. Memur olabilmek için,
kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya
da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve
bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık,
sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin
ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya
kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak gerekir.
 Askerlik Durumu: Devlet Memurları Kanunu da, memurluğa alınacaklarda,
askerlikle ilgisi bulunmaması; askerlik çağına gelmemiş bulunması; askerlik
çağına gelmiş ise, muvazzaf askerlik hizmetini yapmış ya da ertelemiş veya
yedek sınıfa geçirilmiş olması şartını aramaktadır.
2) Özel Şartlar
Belirtilen bu genel şartlardan başka memur olmak isteyenlerde özel bazı koşullar da
aranabilir. Bu koşullar, belli bir görevin gereği ile ilgilidir. Örneğin, kaymakam olabilmek
için Siyasal Bilgiler Fakülteleri, Hukuk ile İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerinden mezun
olmak; araştırma görevliliği için yabancı dil bilmek, avukatlık için avukatlık ruhsatına
sahip olmak gibi koşullar bu kapsamdadır.
B) Hizmete Alma Politikası
Hizmete alma politikasında iki yöntem bulunmaktadır. Birincisi, hizmete alma yetkisinin
bağımsız “merkezi bir organ” tarafından yürütülmesi; ikincisi ise “bakanlık ya da ilgili
kamu kurumlarına” bırakılmasıdır.
1) Hizmete alma yetkisinin merkezi bir organa verilmesi
İnsan Kaynakları Yönetimi
Bu yöntemde, Bakanlıklar ve ilgili kamu kurumları, ihtiyaç duydukları personelin sayı ve
niteliğini önceden merkezi organa bildirirler. Bu merkezi organ, sınav ve seçme işlerini
doğrudan doğruya kendisi yürütür. Bu kurum, belirlenen her sınıf için ayrı ayrı yaptığı
sınavlar sonucunda, başarı listeleri düzenler. Bu listelerde, alınacak eleman sayısından
üç ya da daha fazla isim yer alır. Bakanlık ve kamu kurumları, belirlenen bu başarı
listelerine göre, mülakat yaparak ihtiyaç duyduğu kadrolara atama yapar.
2) Hizmete alma yetkisinin bakanlık ve ilgili kamu kurumlarına bırakılması
Bu yöntemde, hizmete alma yetkisi, doğrudan bakanlık ve ilgili kamu kurumları
tarafından kullanılır. Sınav ve seçme işlemleri, ilgili kurum ya da bakanlıklarca
yürütülür. Bakanlıklar ya da kurumlar, hizmete alma yetkilerini, oluşturdukları sınav
komisyonları vasıtasıyla yürütürler.
C) Memuriyete Giriş
Memuriyete girişte sınav esastır. Kamu kurum ve kuruluşlarında ilk defa devlet
memuru olarak çalışmak isteyenlerin sınavları, ülke çapında, Kamu Personeli Seçme
Sınavı (KPSS) adıyla merkezi olarak Devlet Personel Başkanlığı’nın inisiyatifinde, Ölçme,
Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı’na (ÖSYM) yaptırılmaktadır. Bu merkezi sınav
sisteminde başarılı sayılmak için 100 tam puan üzerinden en az 70 puan almak
zorunluluğu bulunmaktadır. Yerleştirmeler, adayların tercihlerine ve puanlarına göre
ÖSYM tarafından gerçekleştirilmektedir.
Mecburi hizmeti olanlarla bazı hizmetlere girişte (istisnai memuriyetler gibi) sınav şartı
uygulanmaz.
D) Adaylık
Sınavda başarılı olanlar kurumlarınca aday memur olarak atanırlar. Ülkemizde adaylık
süresi en az bir yıl, en çok iki yıldır. Adaylık süresi içinde başarısız olanlar veya disiplin
cezası alanlar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile memuriyetle
ilişkileri kesilmektedir.
Asil Memurluğa Atanma: Adaylık süresi sonunda başarılı olanlar disiplin amirlerinin
teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile asli memurluğa atanırlar.
KAYNAKLAR
ERYILMAZ, Bilal (2011), Kamu Yönetimi, Okutman Yayıncılık, Ankara.
9
10
Sakarya Üniversitesi
İnsan Kaynakları Yönetimi