Dördüncü Ders: Türk Kamu Personel Rejiminin Özellikleri

DördüncüDers:TürkKamuPersonelRejimininÖzellikleriveİstihdamBiçimleri
DersinAmacı
Budersinamacı,Türkkamupersonelrejimininözelliklerivekamukesimindeuygulananistihdam
biçimlerihakkındabilgilervermektir. Dersinİçeriği
•
•
•
•
TürkKamuPersonelRejimininÖzellikleri
KamuGörevlisiKavramı
İstihdamBiçimleri
o Memur
o SözleşmeliPersonel
o GeçiciPersonel
o İşçi
İstihdamBiçimlerininKarşılaştırılması
TürkKamuPersonelRejimininÖzellikleri
Türkkamupersonelrejiminin,özelliklerişöylesıralanabilir.
•
Memurluk kapalı bir kariyer düşüncesine dayanır: Ülkemizde uygulanan kişiye yönelmiş
kariyersistemindememurlukmeslekhalinegelmektedir.Memurluğagençyaştagirilmekte,
emekli oluncaya kadar çalışılmaktadır. Özel sektörden kamuya, kamudan özel sektöre
geçişleryokturyadaçoksınırlıdır.
•
Memurluğagiriştegenelöğrenimesastır:Kişiyeyönelmişkariyersistemindeişingerektirdiği
bilgi ve becerilerin hizmet içinde kazanılacağı varsayılmıştır. Bu nedenle ülkemizde kamu
hizmetinegiriştegenelliklegenelkültüreveokulbilgisineağırlıkverilmektedir. •
Hizmete giriş merkezi bir sınav sistemiyle gerçekleştirilir: Kamu kurumları alacakları
personelin sayısını ve niteliğini kendileri belirlerler, ancak Kamu Personeli Seçme Sınavı
(KPSS)veyerleştirmelerÖSYMbaşkanlığıtarafındanyapılır. •
Yükselmelerdekıdemveöğrenimdüzeyibelirleyicibirölçüttür:Diploma,kişininhemhizmete
girişderecesini,hemdehizmetiçerisindeyükselebileceğiüstdereceyibelirler.15derecelik
rütbehiyerarşisiiçerisindeheryılbirkademe,üçyıldabirdebirdereceilerlenir. 1
•
Aylıklarveücretlersınıfvedereceesasınagöredüzenlenmiştir:Memurlarınaylıkları,temelde
sınıflarınavebulunduklarıderecevekademeyegörebelirlenmektedir.Aynıvebenzerişleri
yürüttüklerihalde,farklıkurumlardavedeğişikstatülerdeçalışanmemurlararasındaönemli
ücretfarklılıklarıbulunmaktadır. •
Memurluk güvenceli bir statüdür: Memurların görevlerine, devlet memurluğundan
çıkarılmayı gerektiren bir disiplin suçu işlemediği sürece son verilemez. İş yapmadığı ya da
performansının yetersiz olduğu düşüncesiyle görevine son verilen bir memura rastlamak
mümkündeğildir.Ülkemizdememurlukstatüsü,yasalarlagüvencealtınaalınmıştır.
•
Memurluk gelenekçi ve şekilci bir statüdür: Ülkemizde memurluk Osmanlı geleneğinin bir
devamıniteliğindedir. •
Memurlukrejimiyasalarladüzenlenmektedir:1982Anayasası’nagöre;memurlarınvediğer
kamugörevlilerininnitelikleri,atanmaları,görevveyetkileri,haklarıveyükümlülükleri,aylık
veödeneklerivediğerözlükişlerikanunladüzenlenir(md.128).
•
Kamu personelinin yargısal denetimi özel kurallara bağlanmıştır: Ülkemizde kamu
görevlilerinin görevleriyle ilgili işledikleri suçlardan dolayı yargılanabilmeleri için idareden
“izinalma”koşulugetirilmiştir.
KamuGörevlisiKavramı
Kamugörevlileri,“dar”ve“geniş”anlamdaolmaküzereikişekildetanımlanır.
DarAnlamdaKamuGörevlileri
1982Anayasası,Madde128:“Devletin,kamuiktisaditeşebbüslerivediğerkamutüzelkişilerinin
genelidareesaslarınagöreyürütmekleyükümlüolduklarıkamuhizmetleriningerektirdiğiaslive
sürekligörevler,memurlarvediğerkamugörevlilerieliylegörülür.”
•
Memurlar
•
Diğer kamu görevlileri: Kendi özel personel kanunları olan, genel hükümler itibarıyla 657
sayılıDMK’yatabiolanüniversiteöğretimüyeleri,hâkimvesavcılarileaskeripersonel. GenişAnlamdaKamuGörevlileri
Geniş̧ anlamda kamu görevlilerinin kapsamına Cumhurbaşkanı’ndan, kamuya ait herhangi bir
fabrikadaişçiolarakçalışankimseyekadarherkesgirmektedir.
İstihdamBiçimleri
Kamu görevlileriyle ilgili temel kanun olan 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre, dört
istihdam biçimi bulunmaktadır. Bunlar “memur”, “sözleşmeli personel”, “geçici personel” ve
2
“işçi”dir. Bu dört istihdam şekli dışında kamu kurumlarında personel çalıştırılması mümkün
değildir.
Memur
Mevcutkuruluşbiçiminebakılmaksızın,Devletvediğerkamutüzelkişiliklerincegenelidareesaslarına
göreyürütülenaslivesüreklikamuhizmetleriniifailegörevlendirilenler,buKanununuygulanmasında
memursayılır.
Yukarıdaki tanımlananlar dışındaki kurumlarda genel politika tespiti, araştırma, planlama,
programlama, yönetim ve denetim gibi işlerde görevli ve yetkili olanlar da memur sayılır. (657, md.
4/A)
SözleşmeliPersonel
Kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer alan önemli projelerin hazırlanması,
gerçekleştirilmesi,işletilmesiveişlerliğiiçinşartolan,zaruriveistisnaihalleremünhasırolmaküzere
özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına ihtiyaç gösteren geçici işlerde, Bakanlar Kurulunca belirlenen
esasveusullerçerçevesindekurumunteklifiveDevletPersonelBaşkanlığınıngörüşüüzerineMaliye
Bakanlığıncavizelenenpozisyonlarda,maliyıllasınırlıolaraksözleşmeileçalıştırılmasınakararverilen
veişçisayılmayankamuhizmetigörevlileridir. Ancak,yabancıuyrukluların;tarihibelgeveeskiharflerleyazılmışarşivkayıtlarınıdeğerlendirenlerin
mütercimlerin; tercümanların; Millî Eğitim Bakanlığında norm kadro sonucu ortaya çıkan öğretmen
ihtiyacının kadrolu öğretmen istihdamıyla kapatılamaması hallerinde öğretmenlerin; dava adedinin
azlığınedeniilekadroluavukatistihdamınıngerekliolmadığıyerlerdeavukatlarını,kadroluistihdamın
mümkün olamadığı hallerde tabip veya uzman tabiplerin; Adli Tıp Müessesesi uzmanlarının; Devlet
Konservatuvarları sanatçı öğretim üyelerinin; İstanbul Belediyesi Konservatuvarı sanatçılarının; bu
Kanunatâbikamuidarelerindevedışkuruluşlardabelirlibazıhizmetlerdeçalıştırılacakpersonelinde
zorunluhallerdesözleşmeileistihdamlarıcaizdir. Sözleşmeli personel seçiminde uygulanacak sınav ile istisnaları, bunlara ödenebilecek ücretlerin üst
sınırları ile verilecek iş sonu tazminatı miktarı, kullandırılacak izinler, pozisyon unvan ve nitelikleri,
sözleşme fesih halleri, pozisyonların iptali, istihdamına dair hususlar ile sözleşme esas ve usulleri
Devlet Personel Başkanlığının görüşü ve Maliye Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca
belirlenir.Buşekildeistihdamedilenler,hizmetsözleşmesiesaslarınaaykırıhareketetmesinedeniyle
kurumlarıncasözleşmelerininfeshedilmesiveyasözleşmedönemiiçerisindeBakanlarKurulukararıile
belirlenenistisnalarhariçsözleşmeyitektaraflıfeshetmelerihalinde,fesihtarihindenitibarenbiryıl
geçmedikçekurumlarınsözleşmelipersonelpozisyonlarındaistihdamedilemezler.(657,md.4/B)
Burada,sözleşmelipersoneleilişkinfarklıbirdüzenlemegetiren5393sayılıBelediyeKanunu’nun
49.maddesinedeyervermektefaydabulunmaktadır.
Belediyevebağlıkuruluşlarında,normkadroyauygunolarakçevre,sağlık,veterinerlik,teknik,hukuk,
ekonomi, bilişim ve iletişim, plânlama, araştırma ve geliştirme, eğitim ve danışmanlık alanlarında
avukat,mimar,mühendis,şehirvebölgeplâncısı,çözümleyiciveprogramcı,tabip,uzmantabip,ebe,
hemşire,veteriner,kimyager,teknisyenveteknikergibiuzmanveteknikpersonelyıllıksözleşmeile
çalıştırılabilir. Sözleşmeli personel eliyle yürütülen hizmetlere ilişkin boş kadrolara ayrıca atama
yapılamaz. Bu personelin, yürütecekleri hizmetler için ihdas edilmiş kadro unvanının gerektirdiği
nitelikleri taşımaları şarttır. Bu fıkra uyarınca sözleşmeli olarak istihdam edileceklere ödenecek net
ücret,sözkonusukadrounvanıiçinbirincidereceninbirincikademesiesasalınmaksuretiyle657sayılı
3
Devlet Memurları Kanununa göre tespit edilecek her türlü ödemeler toplamının net tutarının yüzde
25 fazlasını geçmemek üzere belediye meclisi kararıyla belirlenir. Genel hükümlere göre birinci
dereceden kadro ihdas edilemeyen kadro unvanları için ise o kadro unvanından ihdası yapılmış en
yüksek kadro derecesinin birinci kademesi esas alınır ve yapılacak ödemenin azami tutarı yukarıda
belirtilen usûle göre tespit olunur. Bu fıkra hükümlerine göre çalıştırılacak personel için İçişleri
Bakanlığıunvanlaritibarıylasınırlamagetirebilir. Avukat,mimar,mühendis(inşaatmühendisiveharitamühendisiolmakkaydıyla)veveterinerkadrosu
bulunmayan veya işlerin azlığı nedeniyle bu unvanlarda kadrolu personel istihdamına ihtiyaç
duyulmayanbelediyelerde,buhizmetlerinyürütülmesiamacıyla,haftanınyadaayınbelirligünveya
saatlerindekısmizamanlıolaraksözleşmeilepersonelçalıştırılabilir.Kısmizamanlıolarakçalıştırılacak
personelsayısıyukarıdabelirtilenherunvaniçinbirdenfazlaolamazvebunlarlayapılacaksözleşme
süresi takvim yılını aşamaz. Bunlara ödenecek net ücret, aynı unvanlı kadroların birinci derecesinin
birincikademesiiçinyapılmasıgerekenbütünödemelertoplamınınnettutarınınyarısınıgeçmemek
veçalıştırılacaksüreileorantılıolmaküzerebelediyemeclisikararıiletespitedilir.Bufıkrauyarınca
sözleşmeli personel olarak çalıştırılanlar için iş sonu tazminatı ödenmez ve işsizlik sigortası primi
yatırılmaz. Bunlardan yaptıkları başka işler sebebiyle herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tâbi
olanlar için sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası primi yatırılmaz ve aynı kişi birden fazla belediye
veyabağlıkuruluştaçalıştırılamaz. Üçüncüvedördüncüfıkrahükümleriuyarıncaçalıştırılacakpersoneleherneadaltındaolursaolsun
sözleşmeücretidışındaherhangibirödemeyapılmazveücretmahiyetindeaynîyadanakdîmenfaat
teminedilmez.BupersonelhakkındabuKanunladüzenlenmeyenhususlardavizeşartıaranmaksızın
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (B) fıkrasına göre istihdam edilenler
hakkındaki hükümler uygulanır. Bu personele ait sözleşme örnekleri sözleşmenin imzalanmasını
izleyen30güniçindeİçişleriBakanlığınagönderilir.(5393,md.49)
Herikikanundakisözleşmelipersonelstatüsüşöylekarşılaştırılabilir: DevletMemurlarıKanunu BelediyeKanunu
Kalkınmaplanı,yıllıkprogramveişprogramlarında
yeralanönemliprojelerinhazırlanması,
gerçekleştirilmesi,işletilmesiamacıyla Çevre,sağlık,veterinerlik,teknik,hukuk,ekonomi,
bilişimveiletişim,plânlama,araştırmave
geliştirme,eğitimvedanışmanlıkalanlarında Zaruriveistisnaihallerde
Zaruriveistisnaiolmaşartıyok;isteğebağlı(ister
memur,istersözleşmeli)
Özelbirmeslekbilgisiveihtisası Kadrounvanınıngerektirdiğinitelikleritaşıma
Geçiciişlerde İşingeçiciolmaşartıyok BakanlarKuruluncabelirlenenesasveusuller
çerçevesindekurumunteklifiveDevletPersonel
Başkanlığı’nıngörüşüüzerineMaliyeBakanlığınca
vizelenenpozisyonlarda Normkadroyauygunolarakbelirlenenkadrolarda
(boşkadrolaraayrıcamemuratamasıyapılamaz) 4
Maliyıllasınırlısözleşme Yıllıksözleşme ÖdenebilecekücretlerinüstsınırlarıDevletPersonel
BaşkanlığınıngörüşüveMaliyeBakanlığınınteklifi
üzerineBakanlarKuruluncabelirlenir. Ödeneceknetücret,sözkonusukadrounvanıiçin
birincidereceninbirincikademesiesasalınmak
suretiyle657sayılıDevletMemurlarıKanununa
göretespitedilecekhertürlüödemelertoplamının
nettutarınınyüzde25fazlasınıgeçmemeküzere
belediyemeclisikararıylabelirlenir. İstisnalarvar(yabancıuyruklular;mütercimler;
tercümanlar;MillîEğitimBakanlığındanormkadro
sonucuortayaçıkanöğretmenihtiyacınınkadrolu
öğretmenistihdamıylakapatılamamasıhallerinde
öğretmenler;davaadedininazlığınedeniilekadrolu
avukatistihdamınıngerekliolmadığıyerlerde
avukatlar,kadroluistihdamınmümkünolamadığı
hallerdetabipveyauzmantabiplervb.) İstisnayok Kısmizamanlısözleşmeyok
Avukat,mimar,mühendis(inşaatmühendisive
haritamühendisi)veveterinerkadrosubulunmayan
veyaişlerinazlığınedeniylebuunvanlardakadrolu
personelistihdamınaihtiyaçduyulmayan
belediyelerde,buhizmetlerinyürütülmesiamacıyla,
haftanınyadaayınbelirligünveyasaatlerindekısmi
zamanlıolaraksözleşmeilepersonelçalıştırılabilir. GeçiciPersonel
BiryıldanazsüreliveyamevsimlikhizmetolduğunaDevletPersonelBaşkanlığıveMaliyeBakanlığı’nın
görüşlerine dayanılarak Bakanlar Kurulunca karar verilen görevlerde ve belirtilen ücret ve adet
sınırlarıiçindesözleşmeileçalıştırılanveişçisayılmayankimselerdir.(657,md.4/C)
İşçi
(A),(B)ve(C)fıkralarındabelirtilenlerdışındakalanveilgilimevzuatıgereğincetahsisedilensürekli
işçikadrolarındabelirsizsüreliişsözleşmeleriyleçalıştırılansürekliişçilerilemevsimlikveyakampanya
işlerinde ya da orman yangınıyla mücadele hizmetlerinde ilgili mevzuatına göre geçici iş
pozisyonlarındaaltıaydanazolmaküzere belirlisüreliişsözleşmeleriyleçalıştırılangeçiciişçilerdir.
BunlarhakkındabuKanunhükümleriuygulanmaz.(657,md.4/D)
İstihdamBiçimlerininKarşılaştırılması
Sözü edilen istihdam biçimlerini çeşitli açılardan karşılaştırdığımızda şöyle bir tablo ortaya
çıkmaktadır:
5
Statüler Memur
Sözleşmeli
Personel
GeçiciPersonel
İşçi
Süreklilik-Geçicilik Sürekli
Geçici
Geçici
Sürekli
Güvenlik +
-
-
+
Performans–Verimlilik–
Motivasyon -
+
+
-
Zihinsel
Zihinsel
Bedensel
Bedensel
Ağırlıklıçaba İLAVEKAYNAKLAR
BilalEryılmaz(2011),KamuYönetimi,OkutmanYayıncılık,Ankara,s.290-295.
6