genelmuhasebe
advertisement
G E N E L M U H A S E B E MUHASEBE KAVRAMI İşletmeler, ekonomik anlamda ayrı bir kişiliğe sahiptirler. Bu kişilik, onları ilişkide bulunduğu tüm kişi ve kuruluşlardan ayırır. Farklı kişi ve kuruluşlar işletme ile ilişki içindedirler. Bu kişi ve kuruluşlar işletme hakkında sürekli bilgi sahibi olmak isterler. Muhasebe, bu kişi ve kuruluşların ihtiyaç duydukları malî nitelikteki bilgileri sağlar. 1. MUHASEBE İLE İLGİLİ ÇEŞİTLİ TANIMLAMALAR Muhasebe, işletmenin dilidir. Muhasebeyi böylesine önemli yapan özellik, işletme hakkında sağladığı bilgilerdir; a) Bir bilgi sistemi olan muhasebe; işletmenin varlıkları, kaynakları ve yaptığı faaliyetlerinin sonucu hakkında bilgi üretir. b) Bu bilgileri işletmeyle ilgili olan kişi ve kuruluşların kullanımına sunar. c) Muhasebe tarafından üretilen bilgiler malî nitelikteki durum ve işlemlere ilişkindir. Bir başka ifadeyle muhasebe, para ya da para ile ifade edilebilen durum ve işlemler hakkında bilgi üretir. Para ile ifade edilemeyen durum ve işlemler, muhasebeye konu edilemez. Örneğin, işletme yöneticilerinin yönetim konusundaki bilgi ve becerileri, işletme ile ilgili kişi ve kuruluşlar açısından önemli bir bilgidir. Ancak bu bilginin para ile ifade edilmesi söz konusu olmadığı için muhasebeye konu edilemez. Bu açıklamalardan sonra muhasebeyi şu şekilde tanımlayabiliriz: Muhasebe; malî nitelikteki işlem ve olayları para ile ifade edilmiş şekilde kaydetme, sınıflandırma, özetleme, analiz etme ve sonuçları yorumlama bilim ve sanatıdır. Muhasebenin daha kapsamlı bir tanımı ise şöyledir: Muhasebe; bir işletmenin varlıklarını ve kaynaklarını tespit ederek bunlarda meydana gelen değişmeleri kayıt ve sınıflandırma yoluyla izleyen, sonuçları özetleyerek üzerinde analiz ve yorumlar yapan ve ulaştığı bilgileri işletme ile ilgili olan kişi ve kuruluşlara raporlayan bir bilgi sistemidir. 2. MUHASEBENİN FONKSİYONLARI Muhasebenin temel görevi bilgi sağlamaktır. Muhasebe bu temel görevini aşağıda verilen BEŞ fonksiyonla yerine getirmektedir. Tespit etme fonksiyonu Muhasebenin tespit etme fonksiyonu, işletmenin sahip olduğu varlıklar ve kaynaklar ile bunlarda değişiklik meydana getiren işlem ve olaylar hakkında bilgi ve belgelerin derlenmesini ifade eder. Muhasebenin bu fonksiyonu, işe başlama veya herhangi bir tarihte işletmenin varlıklarının neler olduğu, bunların değerleri ile bu varlıkların hangi kaynaklardan sağladığını belirler. İzleme (kayıt ve tasnif) fonksiyonu Muhasebenin izleme fonksiyonu, varlık ve kaynaklarda meydana gelen değişmelerin kayıt ve sınıflandırılma yoluyla takibini ifade eder. Kayıt işlemi, varlık ya da kaynaklarda değişmeye neden olan işlem ve olayların ortaya çıkma tarihlerine göre sıralanarak “yevmiye defteri” ne kaydedilmesi ile gerçekleştirilir. Sınıflandırma ise yevmiye defterine kaydedilen işlem ve olayların özelliklerine göre sınıflara ayrılmasını ifade eder. Sınıflandırma işlemi, yevmiye defterine kaydedilen bilgilerin defterikebire aktarılması ile gerçekleştirilir. Özetleme fonksiyonu Muhasebenin özetleme fonksiyonu, kaydedilmiş ve sınıflandırılmış olan muhasebe bilgilerinin anlamlı bir biçimde kısaltılmasını ifade eder. Özetleme fonksiyonu, periyodik olarak hazırlanan malî tablolar aracılığıyla yapılır. Böylece, kaydedilmiş ve sınıflandırılmış olan çok sayıdaki muhasebe bilgisi malî tablo ve raporlar aracılığıyla özet hale getirilmiş olur. Analiz ve yorumlama fonksiyonu Kaydedilen, sınıflandırılan ve özetlenen muhasebe bilgilerinin daha anlamlı ve kullanılabilir hâle getirebilmesi muhasebenin analiz ve yorumlama fonksiyonu ile mümkündür. Analiz işlemi, mâli tablolarla özet hâle getirilen muhasebe bilgileri üzerinde matematik ya da istatistiksel teknik ve yöntemleri uygulayarak yeni bilgilerin üretilmesi işlemidir. Yorumlama ise tablo ya da rapor şeklinde özetlenen ve analiz yoluyla elde edilen bilgilerin ne anlama geldiğinin ifade edilmesidir. Yorumlama fonksiyonuyla olaylar ile sonuçları arasındaki ilişkiler ortaya konur. Bilgi verme fonksiyonu Muhasebe; kaydetme, sınıflandırma, özetleme, analiz ve yorum yoluyla ürettiği bilgileri, bu bilgilere ihtiyaç duyan kişi ve kuruluşlara iletir. Muhasebe bilgi verme fonksiyonunu, malî tablo ya da özel nitelikli olarak hazırlanmış raporlar aracılığıyla yerine getirir. 3. MUHASEBENİN BİLGİ ÜRETME ÖZELLİĞİ Muhasebenin işletme hakkında malî nitelikli bilgiler ürettiği ve bunları işletme ile ilgili olan kişi ve kuruluşlara sunduğu daha önce ifade edilmişti. Muhasebe bilgilerine ihtiyaç duyan kişi ve kuruluşlar çok çeşitli olmakla birlikte aşağıdaki biçimde gruplanabilir: İşletme yöneticileri, İşletme sahibi ya da sahipleri (ortaklar ), İşletme ile ticarî ilişkide bulunan kişi ve kuruluşlar, Devlet kurumları ( Vergi Dairesi ve SSK gibi ), Kredi kurumları, Sendikalar ve işletme çalışanları, Diğer kişi ve kuruluşlar. MUHASEBEDE KULLANILAN BELGELER (KALINAN YER-Yeni Slayt İçin) (VERGİ USUL KANUNU KAYNAKLI BELGELER) FATURA Tanımı (VUK Md. 229 ): Fatura satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır. Faturanın Şekli (VUK. Md. 230 ): Faturada en az bulunması gereken bilgiler. a)Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası, b)Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi, hesap no c)Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi hesap numarası, d)Malın veya işin türü, miktarı, fiyatı ve tutarı, e)Satılan malları teslim tarihi ve irsaliye numarası. Faturanın Nizamı (VUK. Md. 231 ): Faturanın düzenlenmesinde uyulacak esaslar. a) Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Aynı müessesenin muhtelif şube ve kısımlarında ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde bu faturalara şube ve kısımlara göre şube veya kısmın isimlerinin yazılması ve özel işaretle seri tefriki yapılması mecburidir. b) Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur. c) Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde birbirine kaçıncı örnek olduğu işaret edilir. d) Faturaların baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya mezun olanların imzası bulunur. Ticari örf ve teamüllere göre, müşterilerin borçlarını faturanın düzenlendiği anda ödemeleri halinde şirket veya işletme kaşesi faturanın alt tarafına basılarak düzenleyen tarafından imzalanır (Kapalı fatura ). Faturanın düzenlendiği anda ödeme yapılmamış ise işletme kaşesi ve imza faturanın sağ üst kısmına konur (Açık fatura ) e) Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami on gün içersinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır. f) Fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir, belgeyi ibraz etmek zorundadır. Nihai tüketicinin böyle bir sorumluluğu yoktur. Fatura Kullanmak Zorunda Olanlar (VUK. Md. 232 ) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar kazancı basit usulde tespit edilerek defter tutmak zorunda olan çiftçiler; a) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara, b) Serbest meslek erbabına, c) Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara, d) Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere, e) Vergiden muaf esnafa, Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak zorundadırlar. Nihai tüketicilerin birinci ve ikinci sınıf tüccarlardan satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 480,00 YTL’ yi geçmesi veya bedeli 480,00 YTL’ den az olsa dahi istemeleri halinde emtiayı satanın veya işi yapanın fatura vermesi mecburidir. SEVK İRSALİYESİ Tanımı (VUK. Md. 320/5): Mal hareketlerini kontrol etmek amacıyla getirilen, malın sevki anında mal ile birlikte bulunan bir belgedir. Şekil Şartlar: Sevk irsaliyesi, fiyat ve bedel hariç olmak üzere faturada yazılı olan bilgileri taşır, faturanın sekil ve nizamına ilişkin esaslara göre düzenlenir. Sevk irsaliyesi üç nüsha olarak düzenlenir ve malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir. Sevk irsaliyesinde tanzim tarihinden başka fiili sevk tarihine yer verilir. (VUK. GT. 253 ). Sevk İrsaliyesi Düzenlemek Zorunda Olanlar a) Satıcının sattığı malı, alıcıya teslim etmek üzere taşıdığı veya taşıttırdığı hallerde sevk irsaliyesi satıcı tarafından düzenlenir. Satıcı faturayı malla birlikte gönderse dahi, malla birlikte sevk irsaliyesini de bulundurmak zorundadır. b) Satıcının teslim ettiği malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde sevk irsaliyesi alıcı tarafından düzenlenir. Ancak, alıcı ve satıcının mutabık kalmaları halinde sevk irsaliyesi satıcı tarafından da düzenlenebilir. Buna göre, satıcının sevk irsaliyesi düzenlemesi halinde alıcı tarafından ayrıca sevk irsaliyesi düzenlenmesi gerekmez. c) Malın faturası olsa bile sevk irsaliyesinin sevk sırasında malla birlikte olması mecburidir. Ancak, alıcının nihai tüketici olması halinde ve malı bizzat veya nakliyeciye taşıttırması halinde sevk irsaliyesi düzenlenmez. Bu takdirde de malın üzerinde fatura veya perakende satış fişinin olması gerekir. İRSALİYELİ FATURA Vergi Usul Kanunu’ nun mükerrer 257.nci maddesinin Maliye ve Gümrük Bakanlığı’ na verdiği yetkiye dayanarak fatura ve sevk irsaliyesinin ayrı belgeler olarak değil, isteyen mükellefler açısından “ irsaliyeli fatura” adı altında tek belge olarak düzenlenmesi ve kullanılması esası getirilmiştir. Sattıkları mallar dolayısıyla VUK. 231.nci maddesinin 5 numaralı bendinin mükelleflere tanıdığı, malın tesliminden itibaren faturanın on gün içinde düzenlenmesi imkânında vazgeçerek, bu yükümlülüğü derhal yerine getirmek fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı düzenlemeksizin, diledikleri takdirde “irsaliyeli fatura” düzenleyebileceklerdir. İrsaliyeli fatura “uygulamasını seçen mükelleflerden mal satın alan mükelleflerin, bu malları taşımaları veya taşıttırmaları esnasında, “irsaliyeli fatura” bulunması halinde, bulunması halinde, bunların “sevk irsaliyesi” düzenleme yükümlülükleri yoktur. “İrsaliyeli fatura” mükellefler tarafından anlaşmalı matbaalarda fatura ölçülerinde bastırılacaktır. Malı satan mükellefler “irsaliyeli fatura”yı en az üç örnek olarak düzenleyeceklerdir. En az üç nüsha düzenlenmeyen “İrsaliyeli Fatura”lar hiç düzenlenmemiş sayılır. “İrsaliyeli fatura”nın iki nüshası mutlaka malı taşıyan taşıtta bulundurulacak, yoklama ve denetimlerde “irsaliyeli fatura”nın iki nüshası da ibraz edilecektir. “Mükellefler, faaliyetleriyle ilgili olarak irsaliyeli fatura kullanmalarının yanı sıra, fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı da kullanabilir. (VUK. GT. 211-232) PERAKENDE SATIŞ VESİKALARI Tanımı (VUK. Md. 233 ) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin fatura vermek zorunda olmayan satışları için, başka bir ifade ile 480,00 TL’lik haddi aşmayan perakende satışlarını ve yaptıkları işlerin bedellerini belgelendirmek için düzenlenen bir belgedir. Perakende satış vesikaları Çeşitleri; a) Perakende satış fişleri b) Makineli kasaların kayıt ruloları c) Giriş ve yolcu taşıma biletleri d) Ödeme kaydedici cihazlarla verilen belgeler Perakende satış vesikalarının Şekil Şartları a) Perakende satış fişleri: Perakende satış fişlerinde, işletme veya mükellefin adı, soyadı, vergi dairesi adı ve hesap numarası ile seri ve müteselsil sıra numarası yazılır. Fişin düzenlenme tarihi ve alınan paranın miktarına ilişkin bilgilere ait yerler bulunur. b) Giriş ve yolcu taşıma biletlerinde, işletmenin ticaret unvanı veya mükellefin adı ve hesap numarası yazılacaktır. Seri ve sıra numarası, düzenleme tarihi ve alınan paranın miktarına ilişkin bilgiler yer alır. c) Ödeme kaydedici cihaz fişleri: 3100 Sayılı Katma Değer Vergisi mükelleflerin ödeme kaydedici cihazları kullanmaları mecburiyeti hakkında kanun gereğince kullanılan ödeme kaydedici cihazlardan verilen satış fişleridir. GİDER PUSULASI Tanımı (VUK. 234 ): Fatura düzenlemek, vermek ve istemek, almak zorunda olanların bu yükümlülükleri bulunmayanlarla yaptıkları iş ilişkilerini belgelendirmeleri amacıyla kullanılan bir belgedir. Gider Pusulasını Düzenlemek Zorunda Olanlar Gider pusulaları, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar kazancı basit usulde tespit edilenlerde dahil defter tutmak zorunda olan serbest meslek erbabı ve çiftçiler tarafından düzenlenir. Vergiden muaf esnafa, yaptıkları işler veya onlardan satın aldıkları mallar için gider pusulası düzenleyerek, bu malı satana ya da işi yapana imza ettirirler. Bu belge, malı satan veya işi yapan tarafından verilmiş fatura yerine geçer. Birinci ve ikinci sınıf tüccarların şahsi eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için gider pusulası düzenlenir. Gider Pusulasının Şekli (VUK. Md. 234) Şartları Gider pusulasının şekline ilişkin yasal hüküm Vergi Usul Kanununun 234’ ncü maddesinde yer almaktadır. Bundan başka şekle ilişkin hüküm, Vergi Usul Kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelikte bulunmaktadır. Maliye bakanlığı, Vergi Usul Kanununun 227’ nci fıkrasının 225 sıra nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde gider pusulası ile ilgili düzenlemeler yapmıştır. Bu düzenlemeler aşağıdadır. Gider pusulalarında, işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı, tutar toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı, işi yaptıran ile işi yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadları (unvanları) adresleri, varsa vergi dairesi ve hesap numarası seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenleme tarihine ilişkin bilgilere yer verilecektir. Örneği bu tebliğ ekinde yer alan gider pusulası, mükellefler tarafından anlaşmalı matbaalara bastırılacak veya notere tasdik ettirilecektir. Gider pusulasının anlaşmalı matbaalarda bastırılması ve kullanılmasında “Vergi Usul Kanunu Uyarınca Vergi Mükellefleri Tarafından Kullanılan Belgelerin Basım ve Dağıtımı Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. Gider pusulası en az iki örnek olarak düzenlenecektir. En az iki örnek düzenlenmeyen ve yukarıdaki bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılacaktır. Düzenlenen gider pusulalarının ilk örneği işi yapana veya malı satana verilecek, ikinci örneği ise düzenleyen tarafından saklanacaktır. MÜSTAHSİL MAKBUZU Tanımı (VUK. Md. 235 ) : Küçük çiftçi ve vergiden muaf olan çiftçilerden satın alınan zirai ürünler için düzenlenen ve fatura yerine geçen bir belgedir. Şekil Şartları. Müstahsil makbuzunda düzenleme tarihi, malı satın alan tüccar veya çiftçinin adı, soyadı, unvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası, satın alınan malın cinsi, miktarı ve bedeli, tevkif edilen vergi miktarı, malı satan çiftçinin adı soyadı ve ikametgâh adresi, makbuzun seri ve müteselsil sıra numarası bulunur. Müstahsil Makbuzunu Düzenlemek Zorunda Olanlar Müstahsil makbuzunu, birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutmak zorunda olan çiftçiler düzenler. Bu mükellefler, vergiden muaf çiftçilerden, satın aldıkları mahsullerin bedelini ödedikleri sırada, müstahsil makbuzunu düzenlemek zorundadırlar. Mahsulü satın alanın bir adamı veya mutavassıt biri tarafından satın alınması halinde, alınan makbuz bunlar tarafından düzenlenir ve imza olunur. Mahsulün çiftçiden avans üzerine alınması halinde ise, makbuz malın teslimi sırasında düzenlenir. Müstahsil makbuzu, bedelin ödenmesi sırasında (avans suretiyle alınanlar hariç) seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilerek 2 nüsha düzenlenir. Makbuzun ikinci örneği, imzalanarak mahsulü satan çiftçiye verilir. Birinci nüshası ise, mahsulü satan çiftçiye imzalatılarak geriye alınır. Bu nüsha fatura yerine geçer. SERBEST MESLEK MAKBUZU Tanımı (VUK. 236 ): Serbest meslek erbabının, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için düzenlendiği bir belgedir. Şekli Şartlar: Makbuzu verenin adı soyadı veya unvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası ile makbuzun seri ve müteselsil sıra numarası yazılı olacaktır. Müşterinin adı, soyadı veya unvanı, adresi ve makbuz tarihi ile alınan paranın miktarını yazılabileceği yeterli aralıklarda boş yerler bulunacaktır. Serbest Meslek Makbuzunu Düzenlemek Zorunda Olanlar Serbest meslek erbabının, serbest meslek faaliyetlerinden dolayı tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu düzenlemek ve bir nüshasını müşterisine vermek ve müşteri de bu makbuzu istemek ve almak zorundadır. ÜCRET BORDROSU Tanımı (VUK. 238) : İşverenlerin her ay ödedikleri ücretleri gösterdikleri bordrodur. Bordronun Şekli Şartları: Ücret bordrosunda, hizmet erbabının soyadı, adı, ücretin alındığına dair imzası veya mührü (ücretin ödenmesinde makbuz alınıyorsa imza veya mühür konulmaz ), vergi karnesinin tarih ve numarası, birim ücreti, çalışma süreci veya ücretin ilgili olduğu süre, ücret üzerinden hesaplanan vergiler yer alır. Bordronun hangi aya ait olduğu baş tarafında gösterilir. İşverenler ücret bordrolarını bu esaslara uymak şartıyla diledikleri gibi tanzim edebilirler. Ücret Bordrosu Düzenlemek Zorunda Olanlar İşverenler, her ay ödedikleri ücretler için ücret bordrosu düzenlemek zorundadırlar. Vergide muaf ücretler ile götürü usulde vergiye tabi ücret erbabına ödenen ücretler için bordro düzenlenmez. Genel, katma, özel bütçeli daire ve müesseselerle belediyelerin ücret ödemelerinde kullandıkları vesikalar ücret bordrosu yerine geçer. TAŞIMA İRSALİYESİ Tanımı (VUK. 240): Ücret karşılığında eşya nakleden gerçek ve tüzel kişilerin düzenlediği bir belgedir. Taşıma İrsaliyesi Şekli Şartları: İrsaliyeyi düzenleyenin adı soyadı, irsaliyenin seri ve müteselsil sıra numarası yazılır. Malın ambara giriş tarihi, malın cinsi, malın miktarı, alınan nakliye ücreti tutarına ilişkin sütunlar ile malın kimin tarafından tevdi edildiği, tevdi edenin vergi dairesi ve hesap numarası, malın nereye ve kime gönderildiği, sürücünün adı ve soyadı, vergi dairesi ve hesap numarası, aracın plaka numarasının yazılacağı boş yerler bulunacaktır. Taşıma İrsaliyesi Düzenlemek Zorunda Olanlar Taşıma irsaliyesini, kara, hava ve denizyoluyla ücret karşılığında eşya nakleden gerçek ve tüzel kişiler düzenlemek zorundadır. Taşıma irsaliyesi üç nüsha halinde düzenlenir. Bir nüshası eşyayı taşıttırana, bir nüshası eşyayı taşıyan taşıtın sürücüsüne verilir. Diğer nüshası da taşımayı yapan tarafından saklanır. YOLCU LİSTELERİ Tanımı (VUK. 240 ) : Şehirlerarasında yapılan yolcu taşımalarında yolcu bileti kesmeye mecbur olan mükelleflerde düzenlendiği bir belgedir. GÜNLÜK MÜŞTERİ LİSTESİ Tanımı ( VUK. 240 ): Otel, motel ve pansiyon gibi konaklama yerlerinin odalar, bölmeler ve yatak planlarına uygun olarak düzenledikleri bir belgedir. Düzenlemek Zorunda Olanlar Otel, motel ve pansiyon gibi konaklama yeri işleten gerçek ve tüzel kişiler günlük müşteri listesini düzenlemek zorundadır. DİĞER BELGELER a) Muhabere evrakı (VUK. 241 ) Tüccarların her nevi ticari muamelelerini dolayısıyla yazdıkları ve aldıkları mektuplar (telgraflar ve hesap hülasaları dâhil ) muhabere evrakını teşkil eder. b) Diğer belgeler (VUK. 242) Tüccarlar belirtilenlerin dışında kalan ve bir hüküm ifade eden veya icabında bir hakkın ispatına delil olarak kullanılabilen, mukavelename, taahhütname, kefaletname, mahkeme ilamları gibi hukuki vesikalarla ihbarname, karar örnekleri vergi makbuzları gibi vergi evrakıdır. TÜRK TİCARET KANUNUNDAN KAYNAKLANAN BELGELER KAMBİYO SENETLERİ ÇEK: Tanımı: Çek, bir bankaya hitaben yazılan ve üzerine belirtilen paranın ödenmesini gerektiren kambiyo senettir. Çek emre yazılı bir senettir. Çek hamiline yazılı olarak da düzenlenebilir. Normalde Çeklerde vade yoktur. Fakat uygulamada vadeli çekler kullanılmaktadır. Bunun için keşide tarihi yerine ödenecek tarih yazılır. Örneğin, çeki 11.09.2005 tarihinde düzenliyorsak ve çeki 20.10.2005 tarihinde ödemek istiyorsak, çekin keşide tarihini 20.10.2005 yazmalıyız. Bu çeke vadeli çek denmektedir. Emre yazılı çekin devri ciro ve teslim ile gerçekleşir. Ciro (devir ) iki şekilde olur. 1) Tam ciro: Lehine ciro yapılan kişinin belirtildiği ciro şeklidir. 2) Beyaz ciro: Çekin hamiline yazılı çek gibi dolaşmasını sağlar. Ciro çekin arka yüzüne yapılır. Çekte ibraz aynı yerde 10 gün, başka yerde 1 ay, bir kıtadan başka bir kıtada ödenecekse 3 ay içinde çek bankaya ibraz edilmelidir ve banka tarafından ödenmelidir. Çekte şekil şartları ( TTK. Md. 692) 1) Çek kelimesi 2) Kayıtsız şartsız belli bir meblağın ödeme emri 3) Ödeyecek kimsenin adı, soyadı 4) Ödeme yeri 5) Keşide tarihi ve yeri 6) Keşidecinin imzası Çekte üç taraf vardır. 1) Muhatap (Borçlu)=Banka 2) Lehdar= Alacaklı 3) Keşideci= Çeki düzenleyen kişi BONO (Emre Muharrer Senet ): Bono, Muhatap (Borçlu) tarafından düzenlenip Lehdara (alacaklıya) verilen belli bir miktardaki bir paranın belli bir süre sonunda kayıtsız ve şartsız ödeneceğini gösteren bir kambiyo senettir. Bonoda ciro çeklerde olduğu gibi yapılır. Ciro bononun arka yüzüne yapılır. Bono’ da Şekil Şartları (TTK. Md. 688) 1) Bono veya emre muharrer senet kelimesi 2) Kayıtsız ve şartsız bir ödeme vaadi 3) Vade 4) Ödeme yeri 5) Kime ve kimin emrine ödenecek ise onun ad ve soyadı 6) Senedin düzenlendiği gün ve yer 7) Bonoyu düzenleyenin imzası Bonoda iki taraf var; 1) Borçlu (Muhatap) 2) Alacaklı (Lehdar ) Bonolar %07,5 Damga vergisine tabidir. POLİÇE: Poliçe, alacaklı tarafın alacağını ödeyecek borçlu (alıcı) üzerine düzenlenen belli bir paranın ödenmesini emreden bir kambiyo senettir. Poliçede şekil şartları (TTK. MD. 583) 1) 2) 3) 4) 5) Poliçe kelimesi Belirli bir meblağın kayıtsız şartsız ödenmesi emri Ödeyecek olan kimsenin adı ve soyadı Vade Ödeme yeri 6) Lehdar 7) Keşide tarihi ve yeri 8) Keşidecinin imzası Poliçe ciro edilmiş bonolara benzer. Poliçede üç taraf vardır. 1) Muhatap (Borçlu ) 2) Lehdar (Alacaklı ) 3) Keşideci (Senedi düzenleyen kişi ) Poliçe % 07, 5 Damga vergisine tabidir. DİĞER BELGELER: Bu kapsamdaki diğer belgeler ise TTK’dan kaynaklanan hisse senetleri, tahviller, emtia senetleri gibi belgelerdir. TÜRK MEDENİ KANUNUNDAN KAYNAKLANAN BELGELER Türk Medeni Kanunu’ndan kaynaklanan ipotekli borç senedi, irad senedi ve rehinli tahviller gibi belgelerdir. İŞLETME İÇİ İŞLEMLERİ KANITLAYICI BELGELER: İşletmenin özelliğine göre zorunlu olmayıp isteğe bağlı olarak düzenlenen belgelerdir. Muhasebe fişleri a) Kasa tahsil fişi: Kasaya giren paralar bu fişe kaydedilir. Amaç paranın nereden geldiğini izlemektir. b) Kasa Tediye (Ödeme) Fişi: Kasadan çıkan paralar bu fişe kaydedilir. Amaç paranın ne amaçla çıktığını izlemektir. c) Mahsup fişi: Kasa ile ilgili olmayan işlemler bu fişe kaydedilir. Amaç kasa ile ilgili olmayan işlemlerin giriş ve çıkışını izlemektir. d) “Açılış Fişi” Sadece açılış kaydında kullanılır. e) “Kapanış Fişi” Sadece kapanış kaydında kullanılır. TAHSİL FİŞİ TARİH: 25.10.2005 HESAP KODU 600 391 İZAHAT FİŞ NO: ALACAKLI HESAP İSMİ 36 YEVMİYE NO: ALACAK YURT İÇİ SATIŞLAR HESAPLANAN KDV TOPLAM HAZIRLAYAN KONTROL EDEN 150,00 22,50 126 AÇIKLAMA 15 NOLU FATURA İLE 15 NOLU FATURA İLE YETKİLİ İMZALAR TEDİYE FİŞİ TARİH: 15.10.2005 HS KODU 153 191 İZAHAT FİŞ NO: BORÇLU HESAP İSMİ TİCARİ MALLAR İNDİRİLECEK KDV TOPLAM HAZIRLAYAN 35 TUTAR 200,00 30,00 YEVMİYE NO: 256 AÇIKLAMA 66 NOLU FATURA İLE 66 NOLU FATURA İLE YETKİLİ İMZALAR KONTROL EDEN MAHSUP FİŞİ TARİH: 20.10.2005 HESAP KODU 153 191 320 İZAHAT FİŞ NO: HESAP İSMİ TİCARİ MALLAR İNDİRİLECEK KDV SATICILAR (Ahmet DEMİR ) TOPLAM HAZIRLAYAN 25 YEVMİYE NO: AÇIKLAMA 25 NOLU FATURA İLE 25NOLU FATURA İLE 25 NOLU FATURA İLE KONTROL EDEN 65 BORÇ 200,00 30,00 ALACAK 230,00 YETKİLİ İMZALAR İŞLETMELERİN TÜRLERİNE GÖRE TUTMALARI GEREKEN YASAL DEFTERLER 1) Bilanço Esasına Göre Tutulacak Defterler Birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına göre defter tutarlar. Bunlar (VUK. Md. 182 ) 1) Yevmiye Defteri (Günlük defter) 2) Defter-i Kebir (Büyük defter) 3) Envanter ve Bilanço defteri 2) İşletme Hesabı Esasına Göre Tutulacak Defterler İkinci sınıf tüccarlar işletme hesabı esasına göre defter tutarlar. Bunlar (VUK. Md. 193 ) 1) İşleme Hesabı Defteri 2) Serbest Meslek Erbabı Defteri 3) Envanter Defteri Serbest meslek erbabı (bağımsız çalışan doktor, avukat, mühendis, muhasebeci vb. ) Serbest meslek kazanç defteri tutar. (VUK. Md. 210) Defterin bir tarafına giderler, diğer tarafına da hasılat kaydolunur. Kayıt Nizamı ( Defter Tutma Kuralları ) VUK. 215, 216, 217, 218 maddelerinde defterlerin; 1) Türkçe tutulması mecburidir. 2) Mürekkeple veya makine ile yazılır. Kopya kâğıdı kullanılması ve ıstampa damga aletleri ile kopya konulması uygundur. Ancak defterler kapatılıncaya kadar, sadece toplamlar geçici kurşun kalemle yazılabilir. 3) Yevmiye defterinde maddelerde yapılan yanlışlar ancak muhasebe kurallarına göre düzeltilebilir. Diğer defterler ve kayıtlara rakam ve yazılar yanlış yazıldığı takdirde düzeltmeler ancak rakam ve yazı okunacak şekilde çizilmek, üst veya yan tarafına ve yahut ilgili bulunduğu hesaba doğru yazılmak suretiyle yapılabilir. 4) Defterlere geçirilen bir kaydı, çizmek veya silmek suretiyle okunmaz bir hale getirmek yasaktır. 5) Defterlerde kayıtlar arasında usulen yazılmaya mahsus olan satırlar, çizilmeksizin boş bırakılamaz ve atlanamaz. 6) Ciltli defterlerde defter sayfaları ciltten koparılamaz. Tasdikli görülen yapraklarda ve bu yaprakların sırası bozulmaz ve bunlar yırtılamaz. Kayıt Zamanı: VUK. MD. 219 işlemler defterlere zamanında kaydedilir. Şöyle ki; 1) İşlemlerin işin hacmine ve icabına uygun olarak muhasebenin düzen ve açıklığını bozmayacak bir zaman zarfında kaydedilmesi şarttır. Bu gibi kayıtların on günden fazla geciktirilmesi uygun değildir. 2) Kayıtları devamlı olarak muhasebe fişleri ve bordro gibi yetkili kişilerin imza parafını taşıyan belgelere dayanarak yürüten işletmelerde, işlemlerin bunlara işlemesi hükmündedir. Ancak bu kayıtlar esas defterlere 43 günden daha geç işlenmesine imkan vermez. 3) Serbest meslek kazanç defteri günü gününe kaydedilir. Defterlerin Tasdik Zamanı ve Makamı : VUK. Md. 221, 222,223 Defterlerin aşağıda yazılı zamanlarda tasdik ettirilmesi mecburdur. 1) Öteden beri işi devam etmekte olanlar defterlerin kullanacağı yıldan önce gelen son ayda; (Aralık ayı ) 2) Hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilenler, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ayda; 3) Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak 10 gün içinde; 4) Tasdike tabi defterlerin dolmasıyla ve diğer sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya başlamadan önce; 5) Defterlerini ertesi yılda da kullanmak isteyenler Ocak ayı, hesap dönemleri Maliye Bakanlığına tespit edilenler bu dönemin ilk ayı içinde; Defterler, İş yerinin; iş yeri olmayanlar için ikametgâhın bulunduğu yerdeki notere tasdik ettirilir. Tasdike Tabi Defterler Aşağıda yazılı olan defterlerin tasdik ettirilmesi mecburidir. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) Yevmiye defteri Envanter defteri İşletme defteri Çiftçi işletme defteri İmalat ve istihsal vergisi defteri Nakliyat vergisi defteri Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri Serbest meslek kazanç defteri Defter ve belgelerin saklanma süresi: a) V.U.K’na göre İşletmeler defterlerini ve bu defterlere ait belgelerin izleyen yıldan başlayarak 5 yıl, b) T.T. Kanunu’na göre 10 yıl saklanması zorunludur. c) Sosyal Güvenlik ile ilgili belgelerin ise 10 yıl saklanma zorunluluğu vardır. TEMEL MALİ TABLOLAR Muhasebe tarafından üretilen bilgiler, öncelikle iki mali tablo ile sunulur. Temel mali tablo olarak ifade edilen bu tablolardan birisi bilanço; diğeri ise gelir tablosu (kar- zarar tablosu) dur. 1. BİLANÇO: Bilânço, temel mali tabloların ilki olarak ifade edilebilir. Bilançonun farklı açılardan ve değişik biçimlerde tanımını yapmak mümkündür. Bilanço Tanımı; bir işletmenin belli bir tarihteki varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları net olarak gösteren mali tablodur. Bir başka tanımda bilanço; bir işletmenin belli bir tarihteki kaynaklarını ve bu kaynakların kullanıldığı yerleri (varlıkları) gösteren mali tablodur. Bu tanımlardan hareketle bilançonun; belli bir işletmeye ait olduğu, işletmenin belli bir tarihteki varlık ve kaynaklarını gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle bir bilânço düzenlendiğinde, hangi işletmeye ait olduğu (işletmenin adı) ve düzenlendiği tarih mutlaka belirtilmelidir. a. Bilânçonun Yapısı Bilançonun yapısı üç bölümde incelenir. Bunlar; Bilânço başlığı, Aktif taraf, Pasif taraf. Bilânço başlığında; bilançonun ait olduğu işletmenin adı ve bilançonun düzenlendiği tarih ile “bilânço” ibaresi yer alır. Aktif taraf; bilânçonun sol tarafı olup işletmenin bilanço tarihindeki sahip olduğu varlıkları gösterir. Pasif taraf; bilânçonun sağ tarafı olup işletmenin bilânço tarihindeki kaynaklarını gösterir. Bilânço Başlığı KAYA TİCARET İŞLETMESİ’NİN 31.12.20… BİLÂNÇOSU AKTİF VARLIKLAR ....................... Aktif toplamı KAYNAKLAR xxxxxxxxxx Pasif toplamı Aktif taraf PASİF ................... xxxxxxxxxxx Pasif taraf 1. Varlık Kavramı ve Unsurları Varlıklar, işletmenin sahip olduğu ekonomik değerleri ifade eder. Bir işletmenin varlıkları; sahip olduğu mevcutlar ile alacaklardan oluşur. Mevcutlar; para, mal, makine, taşıt, bina gibi ekonomik değerleri; alacaklar ise işletmenin çeşitli kişi ve kuruluşlardan olan alacak haklarını ifade eder. VARLIKLAR = MECUTLAR + ALACAKLAR 2. Kaynak Kavramı ve Unsurları İşletmeler faaliyetlerini sahip oldukları varlıklarla sürdürebilirler. Varlıkları iki kaynaktan sağlarlar. Bunlardan birincisi Öz kaynak (sermaye), ikincisi ise Yabancı Kaynak (borçlar) dır. Sermaye; işletme sahibi veya sahiplerinin işletmenin varlıkları üzerindeki haklarını gösterir. Borçlar ise işletme dışındaki kişi ve kuruluşların işletme varlıkları üzerindeki haklarını göstermektedir. İşletmenin Kaynaklarını şu şekilde formüle edebiliriz: KAYNAKLAR= BORÇLAR + SERMAYE b. Temel Bilânço Eşitliği Bilânço bir işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları belirttiğine göre; bilânçoda yer alan varlık ve kaynakların doğal olarak birbirine eşit olması gerekir. Bu da bilânçonun sağ ve sol tarafının birbirine eşit olduğu anlamına gelir. Bu eşitlik “bilânço temel eşitliği” veya “ bilanço temel denkliği” olarak ifade edilir. Buna göre bilanço temel eşitliğini, aşağıdaki biçimde yazabiliriz: VARLIKLAR ( AKTİFLER )= KAYNAKLAR (PASİFLER ) VEYA MEVCUTLAR+ ALACAKLAR= BORÇLAR + SERMAYE KAYA TİCARET İŞLETMESİ’NİN 31.12.20... BİLÂNÇOSU AKTİF MEVCUTLAR ALACAKLAR ........................ BORÇLAR ......................... SERMAYE Aktif toplamı xxxxxxxxx PASİF ......................... ......................... Pasif toplamı xxxxxxxxxx İşletmenin sahibi veya sahipleri tarafından konan ekonomik değerleri temsil eden sermayeyi yukarıdaki eşitlikten yararlanarak aşağıdaki biçimde formüle edebiliriz: SERMAYE= VARLIKLAR - BORÇLAR c. Varlık ve Kaynaklardaki Değişmelerin Bilançoda İzlenmesi İşletmeler, faaliyetlerini sürdürürken varlık ve kaynaklarındaki değişmelere sebep olan işlemler yaparlar. Varlık ve kaynaklar üzerinde değişmelere sebep olan bu işlemlere malî ve finansal nitelikli işlemler adı verilir. Mali nitelikteki işlemlere “ muhasebe işlemleri” de denilmektedir. Mali nitelikteki işlemlerin yapılması sonucu işletmenin sahip olduğu varlık ve kaynaklarda değişmeler meydana gelir. Ancak bu değişmeler hiçbir zaman bilânçonun temel eşitliğini bozamaz. Bir başka ifadeyle bilânçonun aktif, pasif eşitliği sürekli olarak korunur. Çünkü sahip olunan her varlığın mutlaka bir kaynağının olması gerekir. Malî nitelikteki işlemlerin varlık ve kaynaklarda meydana getirdiği değişmelerin bilanço üzerinde örneklerle izlenmesi, konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Örnek: 1 Aralık 20.… tarihinde 545,00 TL nakit değerle kurulan Bayraktar Ticaret İşletmesinin aralık ayında yapmış olduğu malî nitelikteki işlemlere ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir: İşletmenin kuruluş tarihindeki bilançosu aşağıdaki biçimde düzenlenecektir. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ’NİN 01.12.20… BİLANÇOSU AKTİF 100 KASA 545,00 Aktif Toplamı 545,00 500 SERMAYE Pasif Toplamı PASİF 545,00 545,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir: İşletmenin, tamamı kasada nakit olan 545,00 TL varlığı vardır. Bu varlığın tamamı işletme sahibi ya da sahipleri tarafından sermaye olarak karşılanmıştır. Adı geçen Bayraktar Ticaret İşletmesinin 2016 yılı aralık ayında yapmış olduğu mali nitelikteki işlemlere ilişkin bilgiler şu şekildedir: İşlem 1: İşletme 03.12.20… tarihinde, 245,00 TL’ lik malı peşin olarak satın alıyor. İşletmenin 3 Aralık 20… tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. AKTİF BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ’NİN 03.12.20.… BİLÂNÇOSU 100 KASA 153 TİCARİ MALLAR Aktif Toplamı 300,00 500 SERMAYE 245,00 545,00 Pasif Toplamı PASİF 545,00 545,00 Yukarıdaki bilânço şu anlamı ifade etmektedir. İşletmenin toplam 545,00 TL varlığı mevcuttur. Bu varlığın 300,00 TL’ si nakit, 245,00 TL’ si işletmedeki mevcut maldır. Varlıkların tamamı işletme sahibi ya da sahipleri tarafından sermaye olarak karşılanmıştır. İşlem 2: İşletme, 6 Aralık 20… tarihinde 200,00 TL’ lik malı borçlanarak satın alıyor. İşletmenin 6 Aralık 20… tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. AKTİF BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ’NİN 06.12.200… BİLANÇOSU PASİF 100 KASA 153 TİCARİ MALLAR 300,00 445,00 320 SATICILAR (BORÇLAR) 200,00 500 SERMAYE 545,00 Aktif Toplamı 745,00 Pasif Toplamı 745,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir. İşletmenin toplam 745,00 TL varlığı mevcuttur. Bu varlığın 300,00 TL’ si kasada nakit, 445,00 TL’ si maldır. Varlıkların 545,00 TL’ lik kısmı sermaye ile 200,00 TL’ lik kısmı satıcılara yapılan borçlanma ile karşılanmıştır. İşlem 3: İşletme 10 Aralık 20… tarihinde alış (maliyet) değeri 100,00 TL olan malı aynı değerden peşin satıyor. Bu durumda, işletmenin 10 Aralık 20… tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. AKTİF BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ’NİN 10.12.20… BİLANÇOSU 100 KASA 153 TİCARİ MALLAR Aktif Toplamı 400,00 345,00 745,00 320 SATICILAR (BORÇLAR) 500 SERMAYE Pasif Toplamı PASİF 200,00 545,00 745,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir: İşletmenin toplam 745,00 TL varlığı mevcuttur. Bu varlığın 400,00 TL’ si kasada nakit, 345,00 TL’ si mevcut maldır. Varlıkların 545,00 TL’ lik kısmı işletme sahibi ya da sahipleri tarafından konan sermaye, 200,00 TL’ lik kısmı ise satıcılara yapılan borçlanma ile karşılanmıştır. İşlem 4: İşletme, 20 Aralık 20… tarihinde satıcılara olan borcunun 150,00 TL’ lik kısmını ödüyor. Bu durumda, işletmenin 20 Aralık 20… tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. AKTİF BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ’NİN 20.12.20... BİLANÇOSU 100 KASA 153 TİCARİ MALLAR Aktif Toplamı 250,00 345,00 595,00 320 SATICILAR (BORÇLAR) 500 SERMAYE PASİF 50,00 545,00 Pasif Toplamı 595,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir: İşletmenin toplam 595,00 TL değerinde varlığı mevcuttur. Bu varlığın 250,00 TL’ si kasada nakit, 345,00 TL’ si maldır. Varlıkların 545,00 TL’ lik kısmı sermaye ile 50,00 TL’ lik kısmı satıcılara yapılan borçlanma ile karşılanmıştır. İşlem 5: İşletme 31 Aralık 20… tarihinde alış (maliyet) değeri 150,00 TL olan malı 170,00 TL’ ye veresiye satıyor. Bu durumda, işletmenin 31 Aralık 20... tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ’NİN AKTİF 06.12.20… BİLANÇOSU 100 KASA 250,00 320 SATICILAR (BORÇLAR) 153 TİCARİ MALLAR 195,00 500 SERMAYE 121 ALICILAR (ALACAKLAR) 170,00 Aktif Toplamı 615,00 Pasif Toplamı PASİF 50,00 565,00 615,00 AKTİF (Varlıklar) ……….…… TİCARET / SANAYİ / HİZMET İŞLETMESİNİN …/…/….. TARİHLİ ………. ………. BİLANÇOSU I. DÖNEN VARLIKLAR “ “ “ “ “ “ “ “ “ II. DURAN VARLIKLAR “ “ “ “ “ “ “ “ “ Aktif Toplam TUTAR ------------------------------------------------------- III. KISA VAD. YABANCI KAY. “ “ “ “ “ “ IV. UZUN VAD. YABANCI KAY. “ “ “ V. ÖZ KAYNAKLAR “ “ “ “ “ “ Pasif Toplam PASİF (Kaynaklar) TUTAR ------------------------------------------------------- 3. GELİR TABLOSU VE YAPISI Gelir tablosu, temel mali tabloların ikincisidir. Bu tablonun adı “gelir tablosu” olmakla birlikte işletmenin giderlerini de kapsar. Bu sebeple, söz konusu tabloya “gelir- gider tablosu” veya “kâr- zarar tablosu” gibi isimlerde verilmektedir. Gelir Tablosu Tanımı, bir işletmenin belli bir faaliyet döneminde elde ettiği gelirler ve yaptığı giderler ile sonuçta ulaştığı kâr ya da zararı gösteren tablodur. Bilânço, işletmenin belli bir andaki varlık ve kaynaklarını gösterirken; gelir tablosu, belli bir zaman aralığındaki gelir ve giderlerini göstermektedir. Belli bir dönemde elde edilen gelirler ile yine o döneme ait giderler arasındaki fark da işletmenin kâr ya da zararını gösterecektir. Gelir tablosu, bilânçodaki kâr ya da zararın oluşumunu gösteren bir tablo konumundadır. Gelir tablosu, hesap tipi ve rapor tipi gelir tablosu olmak üzere iki biçimde düzenlenebilir. a. Hesap tipi gelir tablosu: Hesap tipi gelir tablosunu üç bölümde inceleyebiliriz. 1) Gelir tablosu başlığı, 2) Gelir tarafı, 3) Gider tarafı. Gelir tablosu başlığında; ait olduğu işletmenin adı, gelir tablosunun ait olduğu dönemin başlangıç ve bitiş tarihi ile “Gelir Tablosu” ibaresi yer alır. Gelir Tarafı; gelir tablosunu sağ tarafı olup işletmenin gelir tablosu başlığında verilen tarihler arasındaki gelirlerini gösterir. Gider tarafı; gelir tablosunun sol tarafı olup işletmenin gelir tablosu başlığında verilen tarihler arasındaki giderlerini gösterir. Hesap tipi gelir tablosunda gelir tarafı gider tarafından fazla ise fark, kâr olarak tablonun sol tarafına; şayet gider tarafı gelir tarafından fazla ise fark, zarar olarak tablonun sağ tarafına yazılarak tablo denkleştirilir. Gelir tablosu başlığı KAYA TİCRET İŞLETMESİ’NİN 01.01.20…-31.12.20… DÖNEMİ GELİR TABLOSU GİDERLER Satılan Malın Maliyet Faaliyet giderleri Diğer faaliyetlerden Olağan gider ve zararlar Finansman giderleri Diğer faaliyetlerden Olağan dışı gider ve zararlar ………….. ................... ................... .................. GELİRLER ...................... Satışlar Diğer faaliyetlerden Olağan gelir ve kârlar Diğer faaliyetlerden Olağan dışı gelir ve karlar ...................... ..................... .................. Gider toplamı Kâr xxxxxxx xxxx Gelir toplamı Zarar Genel Toplam xxxxxxx Genel Toplam Gider tarafı xxxxxxxx xxx xxxxxxxxx Gelir tarafı b. Rapor Tipi Gelir Tablosu: Rapor tipi gelir tablosunda satış gelirlerinden başlanarak gelirler toplanıp, giderler çıkartılarak elde edilir. Gelir Tablosu Başlığı KAYA TİCARET İŞLETMESİ 01.01.200… - 31.12.200… DÖNEMİ GELİR TABLOSU BRÜT SATIŞLAR SATIŞLARIN MALİYETİ (-) BRÜT SATIŞ KÂRI VEYA ZARARI FAALİYET GİDERLERİ (-) FAALİYET KÂRI VEYA ZARARI DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZAR. (-) FİNANSMAN GİDERLERİ (-) OLAĞAN KÂR VEYA ZARAR OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI ........................... (........................) .......................... (..........................) ............................ ........................... (..........................) (..........................) ....................... (............................) (..........................) ............................. …………………. (..........................) ............................ Gelir Tablosu ve Bilanço İlişkisi Bilânço, işletmenin belli bir dönemine ait varlık ve kaynaklarının yanında elde edilen kâr ya da zararını da gösterir. Ancak kâr ya da zararın oluşumunu bilançoda görmek mümkün değildir. Kâr veya zararın oluşumu, ayrıntılı bir biçimde ancak gelir tablosunda görülebilir. a. Gelir kavramı ve unsurları İşletmenin yaptığı mali nitelikteki işlemlerden bazıları sermayeyi artırır. Faaliyet sonucu sermayede artış meydana getiren unsurlar, “gelir” dir. Bir başka ifade ile mal ve hizmet satışından, faiz, kira ve benzeri konu ve olaylardan elde edilen nakit veya diğer tüm varlıkların brüt tutarı işletmenin geliridir. Buna göre aşağıdaki işlemler, gelir tablosunda gelir unsurlarını oluşturmaktadır: Mal ve hizmet satışından elde edilen hasılat, Kira, komisyon, faiz gibi diğer faaliyetlerden elde edilen gelirler, Arızî ( olağan dışı) olarak elde edilen gelirler. b. Gider kavramı ve unsurları İşletmenin yaptığı mali nitelikteki işlemlerden bazıları sermayeyi azaltır. Sermayede meydana gelen azalma, ortakların işletmeden sermaye çekmeleri biçiminde olmayıp; yaptığı faaliyet sonucu gerçekleşmiş ise sermayeyi azaltan unsurlar “gider” dir. İşletme, faaliyetlerini yürütmek ve gelir elde edebilmek için bir kısım varlıklarını kullanmak ya da tüketmek zorundadır. Varlıkların gerek kullanılması gerekse tüketilmesi, işletmenin aktifinde bir azalma meydana getirecektir. Aktifte meydana gelen azalmalar ise işletmenin sermayesini azaltacaktır. İşletme giderlerinin bir kısmını borçlanma yoluyla gerçekleştirebilir. Ancak sonuçta borcun ödenmesi, yine işletme varlıklarında bir azalmaya neden olacaktır. Buna göre aşağıdaki işlemler, gelir tablosunda gider unsurlarını oluşturmaktadır: Satılan mal ve/veya hizmetin maliyet değeri, İşletmenin genel yönetimi, pazarlama ve satış gibi faaliyetlerini gerçekleştirmek için yapılan (malzeme tüketimi, kira, işçilik, elektrik, su vb. )giderleri, Komisyon gibi diğer olağan faaliyetler ile ilgili giderler, Arızî olarak yapılan giderler. MUHASEBEDE HESAP KAVRAMI VE HESAPLARA İLİŞKİN KURALLAR İşletmede meydana gelen her mali nitelikteki işlemden sonra; varlık, kaynak, gelir ve giderlerdeki değişmelerin bilanço ve gelir tablosu üzerinde izlenmesi güçleşir hatta işlem sayısı arttıkça imkânsız hâle gelir. Muhasebede bu zor duruma çözüm olarak HESAP KAVRAMI geliştirilmiştir. Bilançodaki varlık ve kaynak kalemleri ile gelir tablosundaki gelir ve gider kalemleri ayrı ayrı izlenerek yukarıda belirtilen sakınca ve zorluklar ortadan kaldırılabilir. Bunun için varlık, kaynak, gelir ve gider unsurlarının her birinde meydana gelen artış ve azalışların ayrı çizelgelerde toplanması gerekmektedir. Aynı nitelikteki işlemlerin artış ve azalış olarak üzerinde izlendiği bu çizelgelere hesap adı verilir. 1. HESABIN ŞEKLİ Bir hesabın sol kısmına borç, sağ kısmına ise alacak tarafı denmektedir. Hesabın her iki yanında kaydın yapıldığı tarih, işlemle ilgili açıklama ve parasal tutar için ayrılmış sütunlar bulunur. Her hesabın bir adı vardır. Örneğin; para hareketleri kasa hesabında, senetsiz ticari alacaklar ise alıcılar hesabında izlenir. ......................HESABI BORÇ Yev. Mad NO ALACAK TARİH AÇIKLAMA TUTAR Yev. Mad NO TARİH BORÇLU TARAF AÇIKLAMA TUTAR ALACAKLI TARAF 2. HESAPLARA İLİŞKİN TERİMLER Hesap açma: Bir hesabın borç ya da alacak tarafına ilk kez bir işlemin yazılması suretiyle kullanılmaya başlanmasına “ hesap açma” denir. Hesabın borçlandırılması: Bir işlemin, hesabın borç tarafına yazılmasına “hesabın borçlandırılması” denir. Hesabın alacaklandırılması: Bir işlemin, hesabın alacak tarafına yazılmasına “hesabın alacaklandırılması” denir. Hesabın kalan (bakiye) vermesi: Hesabın borç ve alacak taraflarında rakamların altının çizilmesi rakamların toplandığını ifade eder. Bir hesabın borç ve alacak taraflarının toplamları arasındaki farka “kalan” ya da “bakiye” denir. Bir hesabın; Borç tarafı toplamı, alacak tarafı toplamından büyükse hesap, borç kalanı verir. Borç tarafı toplamı, alacak tarafı toplamından küçükse hesap, alacak kalanı verir. Örnek: Bir işletmenin belli bir tarihteki kasa hesabının durumu aşağıdaki gibidir. BORÇ TARİH 03.09.200… 12.09.200… 25.09.200… AÇIKLAMA Peşin mal satışı Alıcılardan tahsilat Bankadan çekilen KASA HESABI TUTAR TARİH 500,00 04.09.200... 800,00 15.09.200… 200,00 AÇIKLAMA Satıcılara ödenen Kira ödemesi ALACAK TUTAR 400,00 500,00 900,00 1.500,00 Kasa hesabının borç toplamı ( 1.500,00 TL), alacak toplamından (900,00 TL) büyük olduğu için hesap, borç kalanı ( 1.500,00- 900,00= 600,00 TL ) vermektedir. Aktif karakterli hesap: Açılışı borç tarafından yapılan ve borç kalanı veren hesaba “aktif karakterli hesap” denir. Aktif karakterli hesapların kalanları bilançonun aktifinde yer alır. Bu hesaplar, varlık hesapları olarak da ifade edilir. Pasif karakterli hesap: Açılışı alacak tarafından yapılan ve alacak kalanı veren hesaba “pasif karakterli hesap” denir. Pasif karakterli hesapların kalanları bilançonun pasifinde yer alır. Bu hesaplar kaynak hesapları olarak da ifade edilir. Hesabın kapanması: Bir hesabın borç ve alacak tarafı toplamlarının birbirine eşit olduğunda altının çift çizgi ile çizilmesine, hesabın kapanması denir. Bir başka deyişle hesabın kapanması, hesabın kalan vermemesini ifade eder. Örnek: Bir işletmenin belli bir tarihteki kasa hesabının durumu aşağıdaki gibidir. BORÇ TARİH 04.09.20.. 20.09.20.. AÇIKLAMA Mal satışı Mal satışı KASA HESABI TUTAR TARİH AÇIKLAMA 1.800,00 05.09.20.. Satıcıya ödenen 1.200,00 25.09.20.. Bankaya yatırılan 3.00.000 ALACAK TUTAR 800,00 2.200,00 3.00.000 Kasa hesabını borç toplamı ( 3.00.000 YTL ) ile alacak toplamı ( 3.00.000 YTL) birbirine eşit olduğu için hesap, kalan ( 3.00.000 – 3.00.000= 0,00 TL) vermemektedir. Muhasebe öğretimi sırasında kolaylık sağlamak amacıyla hesaplar, (T) sembolü ile gösterilebilir. Borç ............. Hesabı Alacak 3. HESAPLARIN TÜRLERİ VE İŞLEYİŞ KURALLARI Hesapların işleyişine ilişkin kuralları belirlemek için hesapları önce bilanço ve gelir tablosu (gelir- gider) hesapları şeklinde ayırmak gerekir. A. BİLANÇO HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Bilanço hesapları, bilançonun aktif ve pasif tarafında yer alan varlık ve kaynak hesaplarından oluşur. 1. AKTİF HESAPLAR - Varlık hesapları (Dönen ve Duran Varlık Hesapları Varlık hesapları, işletmenin sahip olduğu mevcutlar ile alacakların izlendiği hesaplardır. Bu hesaplarda ilk kayıt, ilgili aktif hesabın borcuna yazılır. Bir başka ifadeyle varlık hesaplarının açılışı ve değerlerini arttıran işlemler, aktif hesaplar borçlandırılarak yapılır. Varlıklardaki artışlar ilgili aktif hesabın borcuna, azalışlar ise alacağına yazılır. Örneğin; peşin para ile mal satışından sağlanan nakit girişi, işletmenin nakit mevcudunu artırdığından kasa hesabının borcuna yazılır. İşletmeden yapılan nakit çıkışları ise nakit mevcudunu azalttığından kasa hesabının alacağına yazılır. Aktif hesaplar herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA borç kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir aktif hesap alacak kalanı vermez. Borç ........Aktif (Varlık) Hesabı Alacak İlk kayıt (hesabın açılması) Azalış yaratan işlemler ve Artış yaratan işlemler (+) (-) 2. PASİF HESAPLAR [Kaynak Hesapları (Yabancı ve Öz Kaynaklar)] Kaynak (pasif) hesapları, işletmenin sahip olduğu varlıkların sağlandığı sermaye ve borçların izlendiği hesaplardır. Sermaye ve sermaye niteliğindeki hesaplar öz kaynak, borçlar ise yabancı kaynak hesapları olarak ifade edilir. Kaynak (pasif) hesaplarında ilk kayıt, hesabın alacağına yazılır. Bir başka ifadeyle kaynak hesaplarının açılışı, hesaplar alacaklandırılarak yapılır. Kaynaklardaki (pasif hesaplardaki) artışlar ilgili hesabın alacağına, azalışlar ise borcuna yazılır. Pasif (kaynak) hesapları herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA alacak kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir pasif hesap borç kalanı vermez. Örneğin; kredili(veresiye) olarak bir malın satın alınmasında, satıcılara olan borç tutarı artacağından, bu işlem satıcılar hesabının alacağına yazılır. Satıcılara yapılan bir borç ödemesi ise satıcılara olan borç tutarını azaltacağından, satıcılar hesabının borcuna yazılır. Borç ..........Pasif (Kaynak) Hesabı Alacak Azalış yaratan işlemler İlk kayıt (hesabın açılması) ve Artış yaratan işlemler (-) (+) B. GELİR TABLOSU ( GELİR- GİDER veya SONUÇ ) HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Mali nitelikteki işlemlerden bazıları öz kaynağı artırır, bazıları ise azaltır. Öz kaynağı artıran işlemlere gelir, azaltan işlemlere ise gider denir. Öz kaynaktaki artışları izlemek üzere gelir, azalışları izlemek üzerede gider hesapları kullanılır. Bu hesaplara sonuç hesapları ya da gelir tablosu hesapları da denilmektedir. 1. Gelir hesapları Gelir ortaya çıktığında, işletmenin öz sermayesinde artış yaratır. Bu nedenle bir gelir doğduğu zaman ilgili gelir hesabının alacağına yazılır. Daha önceden kaydedilmiş bir gelirde azalma olursa ilgili gelir hesabı borçlandırılır. Gelir hesapları herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA alacak kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir aktif hesap borç kalanı vermez. Borç ...........(Gelir) Hesabı Azalış yaratan işlemler (-) Alacak İlk kayıt (hesabın açılması) Artış yaratan işlemler (+) 2.Gider Hesapları Gider, ortaya çıktığında işletmenin öz sermayesinde azalış yaratır. Bu nedenle bir gider doğduğu zaman ilgili gider hesabının borcuna yazılır. Daha önceden kaydedilmiş bir giderde azalma olursa ilgili gider hesabı alacaklandırılır. Gider hesapları herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA borç kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir aktif hesap alacak kalanı vermez. Borç .........( Gider ) Hesabı Alacak İlk kayıt( hesabın açılması) Artış yaratan işlemler Azalış yaratan işlemler (+) (-) MALİYET (7/A ve 7/B) HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Maliyet hesapları; işletmelerin yapısal durumlarına göre departman veya çeşit esaslı olarak yaptıkları harcamaların kaydedildiği hesaplardır. Bu hesaplar özü itibariyle işletme giderlerini oluştururlar. GİDER hesapları olduğundan çalışma esasları da aynen GİDER hesaplarında olduğu gibidir. HESAPLARLA BİLANÇO VE GELİR TABLOSU ARASINDAKİ BAĞLANTI Dönem boyunca hesaplarda izlenen mali nitelikteki işlemler, dönem sonunda bilânço ve gelir tablosunda özetlenir. a. Hesapların Bilânço ile Bağıntısı Dönem sonunda varlık hesaplarının borç kalanları bilânçonun aktifine, kaynak hesaplarının alacak kalanları da bilânçonun pasifine yazılır. Gelir tablosu hesapları yardımıyla hesaplanan döneme ilişkin kâr, pasife kaydedilir. Dönem zararla sonuçlanmış ise hesaplanan zarar yine pasife (-) değerli olarak yazılır. Yani bilanço denkliğinin bozulmaması için (-) eksi olarak gösterilir. b. Hesapların Gelir Tablosu ile Bağıntısı Gelir hesaplarının kalanları (+) artı, gider hesaplarının kalanları da (-) eksi olarak gelir tablosuna yazılır. Gelir ve gider toplamları arasındaki fark, kâr ya da zarar olarak belirlenir ve bilançoya aktarılır. MUHASEBE SÜRECİ İşletmelerin malî nitelikli işlemlerine ilişkin bilgiler, muhasebe tarafından belirlenmekte, izlenmekte ve raporlanmaktadır. Muhasebenin bu fonksiyonlarını yerine getirebilmesi belli bir süreci gerektirir. Buna muhasebe süreci denilmektedir. Bu sürecin bir başlangıcı bir de sonu vardır. Muhasebe sürecinin başlaması ile tamamlanması arasında geçen süreye muhasebe dönemi denir. Muhasebe dönemi bir yıl olabileceği gibi bir yıldan daha kısa da olabilir. Ülkemizde Vergi Kanunları’na göre muhasebe dönemi genel olarak bir takvim yılı olarak belirlenmiştir. Buna göre muhasebe dönemi 1 Ocakta başlar, 31 Aralıkta sona erer. Yeni işe başlayan işletmelerde muhasebe dönemi işe başlama tarihi ile yılsonu arasında kalan süredir. Muhasebe sürecinin aşamalarını aşağıdaki biçimde sıralayabiliriz: 1. Açılış bilançosunun düzenlenmesi, 2. Yevmiye defterine kayıt, 3. Defteri kebire kayıt, 4. Aylık mizanların düzenlenmesi, 5. Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması 6. Dönemin gelir tablosunun düzenlenmesi, 7. Sonuç (gelir- gider) hesaplarının kapatılması, 8. Kesin mizanın düzenlenmesi, 9. Dönem sonu bilançosunun düzenlenmesi, 10. Bilânço hesaplarının kapatılması Muhasebe sürecinin aşamalarına aynı zamanda çift taraflı kayıt sisteminin aşamaları da denir. 1. AÇILIŞ BİLANÇOSUNUN DÜZENLENMESİ Muhasebe süreci, açılış bilançosu ile başlar. Yeni işe başlayan işletmelerde açılış bilançosu aynı zamanda işe başlama bilançosu olarak da ifade edilebilir. Bunun için işletmenin kuruluşunda mevcut olan varlıkları ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları bilanço çizelgesine yazılır. Öteden beri işe devam eden işletmelerde ise açılış bilançosu, bir önceki dönemin sonunda düzenlenmiş olan bilançodur. Örneğin; 31.12.20… tarihinde düzenlenen dönem sonu bilânçosu 01.01.2005 tarihinde yeni başlayan dönemin açılış bilânçosu olacaktır. Açılış bilânçosu, dönem başı bilançosu olarak da ifade edilebilir. 2) YEVMİYE DEFTERİNE KAYIT İşlemlerin tarih sırasında ve maddeler halinde düzenli olarak yazıldığı defterdir. Günlük defter olarak da ifade edilen bu defterde sayfa numaraları birbirini takip eder. Yevmiye defteri ciltli olabileceği gibi bilgisayarda kullanılacak şekilde müteharrik yapraklı (sürekli formlar) biçiminde olabilir. Yevmiye defterinin tutulmasındaki amaç; büyük deftere kaydedilecek işlemlerin doğru ve bütünlük içerisinde kayıtlara geçirilmesini sağlamaktır. İşlemlerin ilk defa kaydedildiği defter yevmiye defteridir. İşleme esas belgeler en geç 10 gün içerisinde kayıtlara geçirilir. Yevmiye defterinde işlemler sadece tarihlerine göre sıralanmakta olduğundan herhangi bir zamanda kasada mevcut para miktarını, bir şahsın alacağının veya borcunun neden ibaret olduğunu yevmiye defterinden anlamak güçtür. Bu sebeple işlemlerin sadece tarihlerine göre sıralanması yeterli gelmemekte, bir de konularına göre sınıflandırılması icap etmektedir. Aşağıda yevmiye defterinin şekli verilmiştir. Alacaklı hesabın büyük defter bağlantı numarası Borçlu hesabın büyük defter bağlantı numarası Sayfa No: 001 YMN 1 2 3 4 YEVMİYE DEFTERİ HESAPLAR VE AÇIKLAMA BORÇ Tarih BORÇLU HESAP ALACAKLI HESAP İlgili belge ve açıklamalar Tarih BORÇLU HESAP ALACAKLI HESAP İlgili belge ve açıklamalar Tarih BORÇLU HESAP ALACAKLI HESAP İlgili belge ve açıklamalar Tarih BORÇLU HESAP ALACAKLI HESAP İlgili belge ve açıklamalar SAYFA TOPLAMI ALACAK XXX XXX XXXX XXXX XXXXX XXXXX XXX XXX XXXXXX XXXXXX İşlemler yevmiye defterine yevmiye maddesi halinde kaydedilir. Yevmiye defterinde iki tarih çizgisi arasında terimlerin tümü bir yevmiye maddesini oluşturur. Bir yevmiye maddesinde aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekmektedir. (TTK mad. 70) Madde sıra numarası: Her madde bir sıra numarası taşır. Madde sıra numarası yevmiye defterine yapılan ilk kayıtla “1” den başlar ve dönem sonuna kadar sıra takip ederek devam eder. Tarih: İşlemin yevmiye defterine kaydedildiği tarihi belirtir. Tarih, çizilen iki çizgi arasına yazılır. Bu çizgiler bir yevmiye maddesinin bitip diğerinin başladığını gösterir. Borçlu ve alacaklı hesaplar: Yevmiye maddesinde borç ve alacak kaydı yapılan hesaplardır. Borç kaydı yapılan hesaba “borçlu hesap”, alacak kaydı yapılan hesaba “alacaklı hesap” ifadesi kullanılır. Tutar: Borçlu ve alacaklı hesapların parasal değerlerini gösterir. Her hesabın karşısına tutarı yazılır. Bir yevmiye maddesine yazılan borç ve alacak tutarları toplamı birbirine eşittir. Açıklama: Kaydedilen yevmiye maddesine esas teşkil eden işleme ilişkin kısa ve öz bilgileri içerir. Defteri kebir sayfa numarası: Yevmiye defterindeki tutarı işlendiği defteri kebir sayfasının numarası, yevmiye maddesindeki hesabın karşısına (sol tarafına) yazılır. Defterlerin bilgisayar ortamında tutulması halinde, bu sütun kullanılmaz. Bunun yerine uygulamada her hesabın hesap kodu yazılır. Örnek: 15.08.200… tarihinde, satıcı Kadriye GÜL’E olan 500,00 YTL borca karşılık 300,00 YTL nakit verilmiş, kalanı ise bankadaki hesaptan ödenmiştir. 25 5 BORÇ 05.08.20… 320 SATICILAR HESABI 100 KASA HESABI 102 BANKALAR HESABI Satıcı Kadriye Gül’e yapılan ödeme ALACAK 500,00 300,00 200,00 3.BÜYÜK DEFTER (DEFTER-İ KEBİR): Defteri kebir, yevmiye defterine işlem sırasına göre kaydedilen işlemlerin, bir düzen içerisinde tasnif edildiği defterdir (TTK mad. 71). Defteri kebirde bir hesap, defterin karşılıklı iki sayfasında yer alır. Defterin sol sayfası hesabın borç; sağ sayfası ise alacak tarafı olarak kullanılır. Borç ve alacak sayfaları için aynı sayfa numaraları verilir. Bir başka ifadeyle, sayfa numaraları yevmiye defterinde olduğu gibi 1,2,3,... Şeklinde değil, karşılıklı iki sayfasına 1-1, 2-2, 3-3, ... Şeklinde numara verilir. Yevmiye defterinde borçlu ve alacaklı olarak yazılan hesapların tutarları defteri kebirde açılmış olan aynı hesabın borcuna ya da alacağına yazılır. Yevmiye defterinde bir hesap borçlu ise defteri kebirde de borç tarafa, alacaklı ise alacak tarafa kayıt yapılır. Defteri kebirde bazı hesaplar için birer sayfa ayırmak yeterli olmaz. Bazı hesaplar için birden fazla sayfa ayırmak gerekmektedir. Her bir hesaba ayrılacak sayfa miktarının tayininde işletmenin bünyesi ve iş hacminin nazarı dikkate alınması gerekmektedir. DEFTER-İ KEBİR ÖRNEĞİ BORÇ Yev. Mad No. TARİH ......................... HESABI AÇIKLAMA TUTAR Yev. Mad No. TARİH ALACAK AÇIKLAMA TUTAR ENVANTER VE BİLANÇO DEFTERİ: Envanter bir işletmenin bütün mevcutlarını mal, demirbaş, makine, tesisat, kasa v.s. sayması, ölçmesi, tartması ve değerlendirmesidir. Envanter neticeleri envanter defterine kaydedilir. Envanterin çıkarıldığı tarihe “Bilanço Günü” denir. Her tacir envanter defterine işe başlama tarihinde ve müteakiben de her hesap döneminin sonunda çıkardığı envanter ve bilançoları kaydeder. Envanter defteri ilk işe başlayışta ve onu izleyen her hesap devresi sonunda çıkarılan bilanço ve envanterlerin kaydına mahsustur. Envanter defterinin ilk çift sayfasına, aktif sol tarafa, pasif sağ tarafa gelmek üzere bilanço kaydedilir. Bilanço ile envanterin, envanter defterine ne şekilde kaydedildiğini göstermek üzere aşağıda bir örnek verilmiştir. AKTİF ABC LTD. ŞTİ.’NİN 31.12.200… BİLANÇOS KASA BANKALAR ALICILAR TİCARİ MALLAR TAŞITLAR 500,00 150,00 200,00 650,00 800,00 AKTİF TOPLAM: 2.300,00- PASİF SATICILAR BORÇ SENETLERİ SERMAYE KÂR 400,00600,001.000,00300,00- PASİF TOPLAM: 2.300,00- ÖRNEK OLAY ( MONOGRAFİ) Bir Ticari İşletmenin Muhasebe sürecine ilişkin toplu uygulama örneği aşağıda verilmiştir. Kaya Ticaret İşletmesi 10 Aralık 200… tarihinde aşağıdaki varlık ve borçlarla işe başlamıştır. Nakit Para Ticari mallar 40,00 TL 100,00 TL Banka mevduatı Satıcılara Senetsiz Borçlar 80,00 TL 40,00 TL Aralık ayında yapılan işlemler 1. 12 Aralık 20… tarihinde 20,00 TL değerindeki mal, peşin olarak satın alınıyor. 2. 15 Aralık 20… tarihinde 40,00 TL maliyet değeri olan mal, 50,00 TL’ ye peşin satılıyor. 3. 18 Aralık 20… tarihinde satıcı A. Can’ dan 30,00 YTL’lik, B. Kaya’dan 25,00 TL’lik mal veresiye (kredili ) olarak satın alınıyor. 4. 24 Aralık 20… tarihinde 60,00 TL maliyet değeri olan mal, 80,00 TL’ ye TUTİBAY Ltd. Şirketine veresiye (kredili) olarak satılıyor. 5. 25 Aralık 20… tarihinde satıcı A. Can’a olan borcun 20,00 TL’lik kısmı, B. Kaya’ ya olan borcun 30,00 TL’lik kısmı işletmenin bankadaki hesabından ödeniyor. 6. 26 Aralık 20… tarihinde kasadaki paradan 15,00 TL’lik kısmı bankaya yatırılıyor. 7. 28 Aralık 20… tarihinde TUTİBAY Ltd. Şirketi borcunun 40,00 TL’lik kısmı işletmenin bankadaki hesabına yatırıyor. Banka dekontu aynı gün işletmeye geliyor. 8. 29 Aralık 20… tarihinde satıcı A. Can’a olan borcun 10,00 TL’lik kısmı için bir senet (bono) imzalanıp veriliyor. 9. 30 Aralık 20… de iş yerinin Aralık ayı kirası olan 8,00 TL, iş yeri sahibine nakit olarak ödeniyor. 10. 31 Aralık 20… tarihinde iş yeri çalışanlarının aralık ayı ücreti (genel yönetim ile ilgili ) olan 20,00 TL, bordro karşılığında nakden ödeniyor. Dönem sonu envanter bilgileri 1. 31.12.2005 tarihi itibarıyla bankadan alınan hesap özetinde işletmenin banka mevduatının 87,00 YTL olduğu gibi görülmüştür. İşletmenin kayıtları ile bankadan alınan hesap özeti arasındaki 2,00 YTL tutarındaki farkın, banka tarafından kayıtlara alınan ancak işletme tarafından henüz kaydedilmemiş dönem faizinden ileri geldiği anlaşılmıştır. 2. Diğer varlık ve kaynak kalemleri işletme kayıtlarında görüldüğü gibidir. AKTİF KAYA TİCARET İŞLETMESİ’NİN 10.12.200.. BİLANÇO PASİF I.DÖNEN VARLIKLAR III. K.V.YABANCI KAYNAKLAR 100 KASA HS. 40,00 320 SATICILAR HS. 40,00 102 BANKALARHS. 80,00 153 TİCARİ MALLARHS. 100,00 IV. UV. YABANCI KAYNAKLAR ___ II.DURAN VARLIKLAR Aktif toplamı ____ 220,00 V. ÖZKAYNAKLAR 500 SERMAYE HS. 180,00 Pasif toplamı 220,00 Yevmiye Defter Kayıtları 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10.12.20… 100 KASA HESABI 102 BANKALAR HESABI 153 TİCARİ MALLAR HESABI 320 SATICILAR HESABI A. Can 15,00 B. Kaya 25,00 500 SERMAYE HESABI Açılış bilançosu 12.12.20… 153 TİCARİ MALLAR HESABI 100 KASA HESABI Peşin bedelle mal alışı 15.12.20… 100 KASA HESABI 600 YURT İÇİ SATIŞLAR Peşin mal satışı 15.12.20… 621 SATILAN TİC. MALLAR MALİYETİ HS. 153 TİCARİ MALLAR HESABI Satılan malın maliyetinin ilgili hesaba aktarılması 18.12.20… 153 TİCARİ MALLAR HESABI 320 SATICILAR HESABI Veresiye mal alışı 24.12.200… 120 ALICILAR HESABI 600 YURT İÇİ SATIŞLAR HESABI Kredili Mal satışı 24.12.20… 621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HS 153 TİCARİ MALLAR HESABI Satılan malın maliyetinin ilgili hesaba aktarılması 25.12.20… 320 SATICILAR HESABI 102 BANKALAR HESABI Satıcılara olan borcun bankadan ödenmesi 26.12.20… 102 BANKALAR HESABI 100 KASA HESABI Kasadan bankaya para yatırılması 40,00 80,00 100,00 40,00 180,00 20,00 20,00 50,00 50,00 40,00 40,00 55,00 55,00 80,00 80,00 60,00 60,00 50,00 50,00 15,00 15,00 10 28.12.20… 102 BANKALAR HESABI 120 ALICILAR HESABI Bankaya müşterinin para yatırması 11 29.12.20… 320 SATICILAR HESABI 321 BORÇ SENETLERİ HESABI Satıcıya olan borca karşılık senet verilmesi 30.12.20… 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI 100 KASA HESABI İşyeri kirasının ödenmesi 12 31.12.20… 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI 100 KASA HESABI İşçi ücretlerinin ödenmesi SAYFA TOPLAMI 40,00 40,00 10,00 10,00 8,00 8,00 20,00 20,00 668,00 668,00 4. AYLIK (GEÇİCİ) MİZANLARIN DÜZENLENMESİ Muhasebe süreci, dönem başı bilançosunun çıkartılıp yevmiye defterine ilk kaydın yapılması ile başlar. Yevmiye defterine yapılan her bir kayıt defteri kebire aktarılır. Defteri kebir hesabının yardımcı hesapları varsa yardımcı defter kayıtları da yapılır. Bu işlemler muhasebe dönemi boyunca sürekli devam eder. Belirli aralıklarla ( ayda bir, üç ayda bir gibi ), yapılan kayıtlarda ve aktarmalarda matematiksel açıdan bir hata olup olmadığını kontrol etmek için bir çizelge düzenlenir. Düzenlenen bu çizelgeye mizan denir. Mizanın kontrol fonksiyonu yanında, tüm hesapların toplam ve kalanlarının toplu olarak bir arada sunmasından dolayı, özetleme ve bilgi sunma fonksiyonu da vardır. 1. Geçici mizan Mizanlar genellikle her ayın sonunda düzenlenir. Bu, defteri kebir ya da yardımcı defter mizanı olabilir. Aylık mizanlar, ilgili bulundukları ayın ismi ile ifade edilirler. Örneğin, ocak ayının sonunda düzenlenen mizana ocak ayı mizanı, kasım ayı sonunda düzenlenen mizana kasım ayı mizanı denir. Aylık mizanlar genellikle dönem başından itibaren mizanı çıkarılan ayın sonuna kadar yapılan işlemlerin tamamını kapsar. Bu nedenle aylık mizanlar, “genel mizan” olarak da ifade edilmektedir. Örneğin şubat ayı sonunda düzenlenen mizan, ocak ayı işlemlerini de kapsadığından şubat ayı genel mizanı olarak da ifade edilebilir. 2. Genel geçici mizan Genel mizan, dönem başından mizanın çıkarıldığı tarihe kadar olan işlemlerin toplam tutarını göstermekteydi. Bu durumda aralık ayı sonunda düzenlenen aralık ayı genel mizanı, dönem başından dönem sonuna kadar yapılan tüm kayıtların toplamını gösterecektir. Bu nedenle muhasebe döneminin sonunda, yani aralık ayının sonunda düzenlenen bu mizana genel geçici mizan adı verilir. 3. Genel Kesin mizan Genel geçici mizan düzenlendikten sonra dönem sonu işlemlerinin yapılması gerekmektedir. Dönem sonu işlemlerine ilişkin kayıtların yapılmasından sonra çıkarılan mizana da kesin mizan adı verilir. Kesin mizan, dönem sonu bilançosu ve döneme ait gelir tablosunun düzenlenmesini sağlayacak olan kesinleşmiş hesap durumunu gösterir. Kesin mizan ve genel geçici mizanın tarihleri ( 31.12.2005) aynıdır. Ancak biri (genel geçici mizan) dönem sonu işlemlerinden önce, diğeri (Genel Kesin Mizan ) dönem sonu işlemlerinden sonra düzenlenmektedir. KAYA TİCARET İŞLETMESİ’NİN 31.12.20… TARİHLİ GENEL GEÇİCİ MİZANI TUTARLAR (TL) KALANLAR (TL) HESAPLAR BORÇ ALACAK BORÇ ALACAK 100 KASA 90,00 63,00 27,00 -------------102 BANKALAR 135,00 50,00 85,00 -------------153 TİCARİ MALLAR 175,00 100,00 75,00 -------------120 ALICILAR 80,00 40,00 40,00 -------------320 SATICILAR 60,00 95,00 -------------35,00 321 BORÇ SENETLERİ -------------10,00 --------------10,00 500 SERMAYE -------------180,00 ---------------180,00 600 YURT İÇİ SATIŞLAR -------------130,00 --------------130,00 621 SAT. TİC. MAL. MALİYETİ 100,00 ------------100,00 -------------770 GENEL YÖN. GİDERLERİ 28,00 --------------28,00 -------------TOPLAMLAR 668,00 668,00 355,00 355,00 5. DÖNEM SONU ENVANTER İŞLEMLERİ İşletmenin bir dönemlik günlük işlemlerinin kaydından sonra dönem sonu itibarıyla “genel geçici mizan” çıkarılır. Dönem genellikle bir takvim yılı olduğundan, genel geçici mizan 31 Aralık tarihini taşır. Genel geçici mizanda, yer alan hesapların kalanları işletmenin o dönem içindeki faaliyetlerinin sonucunu vermekten uzaktır. Bunun için dönem sonunda ayrıca fiili durumu belirlemek gerekir. Bir başka ifadeyle, genel geçici mizanda yer alan hesapların kalanları ile o tarihteki (31 Aralık) varlık ve kaynakların gerçek durumlarının karşılaştırılması gerekir. Örneğin; bankalar hesabının kalanı, işletmenin bankadaki mevduatını göstermektedir. Bankanın da bu tutarı doğrulaması gerekir. Bu tür işlemler aşağı yukarı tüm hesaplar için geçerli olabilir. Yukarıdaki açıklamalardan sonra envanter işlemlerini şu şekilde tanımlayabiliriz: Envanter işlemleri; sayım, değerleme ve envanter kayıtlarının yapılmasını içeren bir süreçtir. Örneğin işletmenin bankadaki parasına faiz verilmesi, ancak bankanın bildirmesi ile öğrenilerek hesaplarda gerekli düzeltmeler yapılabilir. 14 31.12.200… 102 BANKALAR HESABI 642 FAİZ GELİRLERİ HESABI Mevduata ilişkin faizin kaydı 2,00 2,00 6. MALİYET HESAPLARININ (700’lü) GELİR TABLOSU HESAPLARINA (600’lü Eşdeğer Hesaplara) DEVREDİLMESİ Dönem GELİR TABLOSU ve BİLANÇOSUNUN sağlıklı düzenlenebilmesi için ilk yapılacak iş, 700’lü kaç tane kullanılmış Maliyet Hesabı var ise bunları 600’lü gruptaki eşdeğer hesaplara devretmektir. Bu işleme GİDER YANSITMASI da denir. (Bu konu ile ilgili daha geniş bili ilerleyen konularda sizlere verilecektir.) Gider yansıtması iki aşamada gerçekleştirilir. Birinci AŞAMADA Gider Yansıtmasıyla ilgili hesaplara alacak kaydı, 600’lü eş değer hesaplara ise borç kaydı yapılır. İKİNCİ aşamada ise Yansıtma hesaplarına borç kaydı yapılırken 700’lü Maliyet hesaplarına alacak kaydı yapılarak hesaplar kapatılır. ŞİMDİ; örneğimizde kullanılan 700’lü tek hesapla ilgili yansıtma işlemlerini yapalım; 31.12.200… 15 632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS. 771 GEN. YÖN. GİD. YANSITMA HS. Maliyet hesaplarının devri (Gider Yansıtması) 31.12.200… 16 771 GEN. YÖN. GİD. YANSITMA HS. 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS. Maliyet ve yansıtma hesaplarının kapatılması 28,00 28,00 28,00 28,00 7. DÖNEMİN GELİR TABLOSUNUN DÜZENLENMESİ Dönemin gelir tablosunun düzenlenmesi dönem sonu envanter işlemleri yapıldıktan sonra, gelir ve gider hesapları kapatılmadan önce yapılmalıdır. Bu özellikle bilgisayar uygulamalarında önemlidir. Gelir ve gider hesaplarından yararlanılarak işletmenin o döneme ait gelir tablosu düzenlenir. Gelir ve gider hesaplarının kapatılmadan önceki en son kalanları uygun gelir tablosu çizelgesine (rapor şeklindeki veya hesap şeklindeki) aktarılır. KAYA TİCARET İŞLETMESİ’NİN 01.12.200…- 31.12.200… GELİR TABLOSU (ÖZET TİP) BRÜT SATIŞLAR SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ (-) BRÜT SATIŞ KÂRI FAALİYET GİDERLERİ (-) Genel Yönetim Giderleri 28,00 FAALİYET KÂRI DİĞER FAAL. OLAĞAN GELİR VE KARLAR Faiz gelirleri 2,00 DİĞER FAAL. OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-) FİNANSMAN GİDERLERİ (-) OLAĞAN KAR OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) DÖNEM KÂRI 130,00 (100,00) 30,00 (28,00) 2,00 2,00 …….…. (.............) (.............) 4,00 ………... (.............) 4,00 7. SONUÇ (GELİR- GİDER) HESAPLARININ KAPATILMASI Dönem sonu envanter işlemleri tamamlandıktan ve gelir tablosu düzenlendikten sonra, gelir ve gider hesapları 690 Dönem Kâr- Zarar Hesabına devredilerek kapatılır. Bunun sebebi bir faaliyet dönemi sonunda işletmenin elde ettiği sonucu yani KAR / ZARARI görmektir. SONUÇ hesaplarının (600’lü hesaplar) 690 Dönem K/Z hesabına devri iki aşamalıdır. Aşamalardan birinde GELİR diğerinde ise GİDER hesapları 690 DÖNEM K/Z hesabına devredilerek kapatılır. 17 18 31.12.200. 600 YURT İÇİ SATIŞLAR 642 FAİZ GELİRLERİ HESABI 690 DÖNEM K/Z HESABI Gelir hesaplarının Kâr- Zarar hesabına devri 130,00 2,00 132,00 31.12.200. 690 DÖNEM K/Z HESABI 621 SAT. TİC. MAL. MALİYETİ HS. 632 GENEL YÖNETİM GİD. HS. Gider hesaplarının kâr- zarar hesabına devri 128,00 100,00 28,00 8. DÖNEM SONUCUNUN (KAR / ZARAR) BİLANÇO HESAPLARINA DEVRİ Gelir ve giderlerin 690 Kodlu Dönem K/Z hesabında toplanmasının nedeni, işletmenin bir faaliyet dönemi sonunda elde ettiği KAR / ZARAR’ın bulunmasıdır. Bu hesapta faaliyet sonucu KAR / ZARAR elde edildikten sonra; dönemim sonuçları bilanço hesapları içinde yer alan eşdeğer hesaplara devredilmesi gerekir. Eğer dönem sonucuna ilişkin hesaplar eşdeğer bilanço hesaplarına devredilerek kapatılmaz ise KAPANIŞ (Dönem Sonu) BİLANÇOSU düzenlenemez. 18 19 31.12.200. 600 YURT İÇİ SATIŞLAR 642 FAİZ GELİRLERİ HESABI 690 DÖNEM K/Z HESABI Gelir hesaplarının Kâr- Zarar hesabına devri 130,00 2,00 132,00 31.12.200. 690 DÖNEM K/Z HESABI 621 SAT. TİC. MAL. MALİYETİ HS. 632 GENEL YÖNETİM GİD. HS. Gider hesaplarının kâr- zarar hesabına devri 128,00 100,00 28,00 9. GENEL KESİN MİZANIN DÜZENLENMESİ Dönem sonu envanter işlemleri yapıldıktan ve gelir gider (sonuç) hesapları Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılır. Hesapların son durumuna göre çıkarılan mizan kesin mizandır. Kesin mizanda yalnızca bilanço hesapları kalan verir. Gelir gider hesapları kesin mizanda yer almakla birlikte kalan vermezler. Maliyet hesapları da Genel Kesin Mizanda yer almalarına rağmen kalan vermezler. NOT: Genel Kesin Mizanın kalanlar bölümündeki değerler yardımıyla; dönem sonu (Kapanış) bilançosu düzenlenir. Yani Genel Kesin Mizanın KALANLAR bölümü, işletmenin KAPANIŞ BİLANÇOSU verilerini sağlayan bölümdür. KAYA TİCARET İŞLETMESİ’NİN 31.12.200… TARİHLİ GENEL KESİN MİZANI TUTARLAR BORÇ ALACAK HESAP KODU VE ADI 100 KASA HESABI 102 BANKALAR HS. 120 ALICILAR HESABI 153 TİCARİ MALLARHS. 320 SATICILAR HESABI 321 BORÇ SENETLERİ HS. 500 SERMAYE HESABI 590 DÖNEM NET KARI HS 600 YURT İÇİ SATIŞLAR HS. 621 SAT. TİC. MAL. MALİYETİ HS. 632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS. 642 FAİZ GELİRLERİ HS. 690 DÖNEM KAR ZARARI HS. 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 771 GEN. YÖN. GİD. YANSITMA HS. TOPLAMLAR 90,00 137,00 80,00 175,00 60,00 -------------------130,00 100,00 28,00 2,00 132,00 28,00 28,00 990,00 KALANLAR BORÇ ALACAK 63,00 50,00 40,00 100,00 95,00 10,00 180,00 4,00 130,00 100,00 28,00 2,00 132,00 28,00 28,00 990,00 27,00 87,00 40,00 75,00 -----------------------------------------------------------------------229,00 --------------------35,00 10,00 180,00 4,00 -----------------------------------229,00 9. DÖNEM SONU BİLANÇOSUNUN DÜZENLENMESİ Kesin mizan düzenlendikten sonra, mizandaki borç ve alacak kalanları, düzenlenecek bilançonun yapısına uygun olarak bilanço çizelgesine aktarılarak dönem sonu bilançosu elde edilir. Kesin mizandaki borç kalanları bilânçonun aktifini, alacak kalanları ise pasifini oluşturur. KAYA TİCARET İŞLETMESİ’NİN AKTİF 31.12.2005 BİLANÇOSU PASİF I.DÖNEN VARLIKLAR III.K.V.YABANCI KAYNAKLAR 100 KASA HS. 27,00 320 SATICILAR HS. 35,00 102 BANKALAR HS. 87,00 321 BORÇ SENETLERİ HS. 10,00 123 ALICILAR HS. 40,00 IV.U.V.YABANCI KAYNAKLAR -----153TİCARİ MALLAR HS. 75,00 V.ÖZKAYNAKLAR II:DURA VARLIKLAR ------- 500 SERMAYE HS. 180,00 590 DÖNEM KÂRI HS. 4,00 Aktif toplamı 229,00 Pasif toplamı 229,00 10. BİLANÇO HESAPLARININ KAPATILMASI Dönem sonunda genel kesin mizan düzenlenip, kapanış bilançosu çıkarıldıktan sonra, o döneme ait tüm hesaplarının kapatılması gerekmektedir. Hesapların kapatılması, borç kalanı veren hesapların alacaklandırılması, alacak kalanı veren hesaplarında borçlandırılması şeklinde yapılır. Hesabın iki yanının toplamının birbirine eşit hale getirilmesi ile hesaplar kapatılmış ve o hesap dönemi sona erdirilmiş olur. 20 31.12.200… 320 SATICILAR HESABI 321 BORÇ SENETLERİ HESABI 500 SERMAYE HESABI 590 DÖNEM K/Z HESABI 100 KASA HESABI 102 BANKALAR HESABI 120 ALICILAR HESABI 153 TİCARİ MALLAR HESABI Bilanço hesaplarının kapatılması 35,00 10,00 180,00 4,00 27,00 87,00 40,00 75,00 11. YENİ DÖNEM HESAPLARIN AÇILMASI (Ertesi Yılın Başı) Buraya kadar anlatılan işlemlerle muhasebe süreci tamamlanmıştır. Dönem sonu bilançosu aynı zamanda yeni döneme başlama bilançosu olduğu için yeni dönemde yevmiye defterine yapılacak ilk kayıt, bu bilançonun kaydı olacaktır. Yeni muhasebe döneminin açılması; dönem sonu kapanış kaydının tersi biçimindedir. Yani kapanış kaydında borç yazılan hesaplara alacak, alacak yazılan hesaplara da borç yazılarak yeni dönem hesapları açılır. Hesapların açılış kaydının yapıldığı yevmiye maddesine, açılış maddesi denir. Yeni dönemin işlemleri bu açılış maddesi ile başlar. 1 01.01.200… 100. KASA HESABI 102. BANKALAR HESABI 120. ALICILAR HESABI 153. TİCARİ MALLAR HESABI 320 SATICILAR HESABI 321 BORÇ SENETLERİ HESABI 500 SERMAYE HESABI 590 DÖNEM KARI HESABI Bilanço hesaplarının açılışı 27,00 87,00 40,00 75,00 35,00 10,00 180,00 4,00 NOT: BURADAN İTBAREN (SLAYTLARA) HAZIR DEĞERLERE GEÇİLECEK
