Fibromiyalji ve majör depresyon hastalarının öznel uyku kalitesi

Güleç ve ark.
93
_____________________________________________________________________________________________________
Araştırma / Original article
Fibromiyalji ve majör depresyon hastalarının
öznel uyku kalitesi açısından karşılaştırılması*
Gülcan GÜLEÇ,1 Semiha TUFAN TEMİZ,2 Onur ARMAĞAN,3 M. Sacit GÜL EÇ4
_____________________________________________________________________________________________________
ÖZET
Amaç: Bu çalışmada benzer patofizyolojik düzeneği paylaştıkları ve aynı spektrum içinde sınıflanabileceği ileri
sürülen fibromiyalji sendromu ve majör depresyon hastalarında, bu iki bozukluk arasındaki ilişkinin tanımlanmasına katkıda bulunmak amacıyla, öznel uyku kalitesini karşılaştırmak ve uyku yakınmaları ile ilişkili klinik değişkenleri saptamak amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışma 52 fibromiyalji sendromu (FMS), 31 majör depresyon (MD)
tanısı konan hasta ve 37 sağlıklı kontrol ile yürütülmüştür. Çalışmaya katılanlar sosyodemografik veri toplama
formu, Durumluk-Sürekli Kaygı Ölçeği (STAI), Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği (HADÖ), Pittsburgh Uyku
Kalitesi Ölçeği (PUKÖ), Van Rüya Bunaltı Ölçeği (VRBÖ), Görsel Eşdeğerlik Ölçeği (GEÖ) ve Fibromiyalji Etkilenme Anketi (FEA) ile değerlendirilmiştir. Sonuçlar: Depresyon ve anksiyete puanları MD grubunda, durumluk
kaygı puanları FMS grubunda diğer gruplara göre yüksek saptanırken; uyku kalitesi puanları FMS ve MD hastalarında benzer düzeyde ve kontrol grubundan yüksek olarak saptanmıştır. MD hastalarında uyku kalitesindeki
kötüleşme depresyon ve anksiyete ile ilişkiliyken, FMS grubunda ağrı şiddeti, anksiyete ve rüya anksiyetesi ile
ilişkili bulunmuştur. Tartışma: Bu bulgular iki hastalık grubunda da farklı nedenlerle uyku kalitesinde benzer
düzeyde bozulmanın olduğuna işaret etmekte ve serotonin, noradrenalin gibi ortak nörotransmitterlerin rol oynadığı FMS, uyku bozukluğu, ağrı, anksiyete, depresyon ilişkisinin anlaşılabilmesi için daha kapsamlı çalışmaların
yapılması gerekmektedir. (Anadolu Psikiyatri Derg 2011; 12:93-99)
Anahtar sözcükler: Fibromiyalji, depresyon, uyku kalitesi
Comparison of fibromyalgia and patients with
major depression according to sleep quality
ABSTRACT
Objective: In this study, we aimed to evaluate subjective sleep quality and to determine clinical variables related
with sleep complaints for contributing to the analyzing of the relationship between fibromyalgia syndrome and
major depression, which may have common pathophysiological mechanisms and can be classified in the same
spectrum. Methods: In this study we evaluated 52 fibromyalgia syndrome (FMS), 31 major depression (MD)
patients and 37 healthy controls. Patients and controls were evaluated with sociodemographic data form, StateTrait Anxiety Inventory (STAI), Hospital Anxiety and Depression Scale (HAD), Pittsburgh Sleep Quality Index
(PSQI), the Van Dream Anxiety Scale (VDAS), Visual Analog Scale (VAS) and Fibromyalgia Impact Questionnaire (FIQ). Results: Depression and anxiety scores were higher in MD group; trait anxiety scores were higher in
FMS group. Trait anxiety scores were found similar in FMS and MD groups but higher than control group. In MD
group deteroriation of sleep quality was related with depression and anxiety. In FMS group deteroriation of sleep
_____________________________________________________________________________________________________
* 44. Ulusal Psikiyatri Kongresi (Antalya, 2008) ve Avrupa Ağrı Kongresi’nde (Lizbon, 2009) sunulmuştur.
3
4
Yrd.Doç.Dr., ESOGÜ Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD,
Doç.Dr., Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ABD,
Prof.Dr., Algoloji BD,
Eskişehir
2
Dr., Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesi, Eskişehir
Yazışma adresi/Address for correspondence:
Yrd.Doç.Dr. Gülcan GÜLEÇ, ESOGÜ Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD, Eskişehir
E-mail: [email protected]
Geliş tarihi: 17.05.2010, Kabul tarihi: 30.07.2010
1
Anadolu Psikiyatri Derg 2011; 12:93-99
94
Fibromiyalji ve majör depresyon hastalarının öznel uyku kalitesi açısından karşılaştırılması
_____________________________________________________________________________________________________
quality was related with pain intensity, severity of anxiety and dream anxiety. Discussion: According to these
findings we showed that in both in MD and FMS patients different reasons cause similar impairment in sleep
quality. More studies are necessary for understanding the relationships between FMS sleep disorders, pain
anxiety and depression which are related with common neurotransmitters such as serotonin and noradrenalin.
(Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:93-99)
Key words: fibromyalgia, depression, sleep quality
_____________________________________________________________________________________________________
GİRİŞ
Fibromiyalji sendromu (FMS) yaygın kas ağrıları, kronik yorgunluk, dinlendirici olmayan uyku ve
belirli anatomik bölgelerde duyarlılık ile karakterize olan eklem dışı romatizma formudur.1 Nedeni tam olarak aydınlatılamamıştır ve özgül bir
tedavisi yoktur. Tedavide amaç belirtileri yatıştırmak, işlevi olası en yüksek düzeye çıkarmaktır.2,3 FMS için temel belirti olmamakla birlikte,
dinlendirici olmayan uyku yakınması, ağrı ile
ilişkili ölçütlere ek olarak, tanıyı doğrulamaya
yardımcı olarak tanımlanmakta ve FMS etiyolojisinde uyku bozukluklarının önemli bir yerinin
olduğu düşünülmektedir.4 Hastaların %70-80’inin dinlendirici olmayan uykudan yakındığı, kötü
uyku kalitesi veya uykusuzluğun ise kas duyarlılığını etkileyip ağrının artmasına neden olduğu
ileri sürülmektedir.1
Depresyon belirtilerinin sıklıkla FMS’ye eşlik ettiği ve yaşam boyu sendromal depresyon oranının %20-80 gibi geniş bir aralıkta değiştiği (ortalama %58) bildirilmektedir.1,3,5-7 FMS ile depreşyon arasındaki ilişkiye yönelik üç kuramsal bakış
vardır: 1. Depresyon ağrıya duyarlılığı artırarak
ağrıya neden olur, 2. Ağrı sonucunda depresyon
gelişir, 3. Ağrı ve depresyon benzer patofizyolojik yolları paylaşır.8 FMS hastalarında depreşyonun yaygınlığından yola çıkarak yapılan aile
çalışmaları sonucunda, FMS’nin bir depresif
spektrum bozukluğu olduğu da ileri sürülmektedir.9-11
Depresyon, FMS’ye göre toplumda daha yaygın
olup yorgunluk ve uyku bozuklukları yaygın
depresif belirtilerdir. Somatik yakınmalar da depresyonda sıktır.3 Uyku düzensizliklerinin depresyona özgü bir örüntüsünün olduğu, hatta uyku
yakınmalarının depresyonun erken belirtisi olduğu ve yeni bir depresif nöbet için risk etkeni
olabileceği ileri sürülmüştür.12
Uyku yakınmaları iki hastalığın kliniğinde de
önemli bir rol oynuyor gibi görünmektedir. Ağrı,
depresyon ve uyku bozuklukları belirtilerinden
her biri, birbiri ile ilişkide belirgin kötüleşmeye
yol açar. Bu çalışmada benzer patofizyolojik
düzeneği paylaştıkları ve aynı spektrum içinde
sınıflanabileceği ileri sürülen FMS ve majör
Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:93-99
depresyon (MD) hastalarında bu iki bozukluk
arasındaki ilişkinin tanımlanmasına katkıda
bulunmak amacıyla, öznel uyku kalitesini karşılaştırmak ve uyku yakınmaları ile ilişkili klinik
değişkenleri saptamak amaçlanmıştır.
YÖNTEM VE GEREÇ
Örneklem
Algoloji Bilim Dalı ve Fizik Tedavi Rehabilitasyon
Anabilim Dalı’na başvuran, Amerikan Romatoloji
Birliği13 ölçütlerine göre FMS tanısı konan hastalar Psikiyatri Anabilim Dalı Polikliniği’nde değerlendirilmiştir. Yaşları 18-65 arasında değişen;
psikoz, zeka geriliği, madde kullanım bozukluğu
olmayan; iletişimi etkileyecek düzeyde görme,
işitme kaybı ve nörolojik bozukluğu bulunmayan;
en az iki haftadır psikotrop ilaç kullanmayan
hastalar komorbid depresyonu olup olmadığına
bakılmaksızın araştırmaya alınmıştır.
MD grubuna, Psikiyatri Anabilim Dalı’na ardışık
başvuran ve DSM-IV’e14 göre majör depresif
bozukluk tanısı konan, en az iki haftadır psikotrop ilaç kullanmayan ve FMS düşündürecek
yaygın beden ağrısı bulunmayan hastalar alınmıştır.
Sağlıklı kontrol grubu, halen ve geçmişinde
psikiyatrik bozukluk öyküsü olmayan, ağrı yakınması bulunmayan, hastanede çalışan veya çalışanların yakınlarından olan ve gönüllü olarak
katılmayı kabul eden kişiler arasından seçilmiştir. Sağlıklı kontrol grubunun seçiminde hasta
gruplarının yaş ve cinsiyeti dikkate alınmıştır.
İşlem ve araçlar
Hasta ve sağlıklı gönüllüler araştırma hakkında
bilgilendirildikten sonra, katılmayı kabul eden
hastalardan yazılı onay alınmış, çalışmaya katılmayı reddeden olmamıştır. Araştırmamız yerel
etik kurul tarafından onaylanmıştır. Hepsi kendini değerlendirme ölçeği olan sosyodemografik
veri toplama formu, Durumluk-Sürekli Kaygı
Ölçeği (STAI), Hastane Anksiyete ve Depresyon
Ölçeği (HADÖ), Pittsburgh Uyku Kalitesi Ölçeği
(PUKÖ), Van Rüya Bunaltı Ölçeği (VRBÖ) çalışmaya katılan üç gruba da uygulanırken; Görsel
Güleç ve ark.
95
_____________________________________________________________________________________________________
Eşdeğerlik Ölçeği (GEÖ), Fibromiyalji Etkilenme
Anketi (FEA) yalnız FMS grubuna uygulanmıştır.
Sosyodemografik veri toplama formu: Yaş,
cinsiyet, yıl olarak eğitim süresi, medeni durum,
ekonomik durum, ağrı yakınmasını süresini
araştıran soruları içerir.
Görsel Eşdeğerlik Ölçeği (GEÖ): Price ve
arkadaşları tarafından geliştirilen bir ölçek olup,
hastada ağrının şiddetini ölçmektedir.15 Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılan bu ölçek 10
cm uzunluğunda olup, dikey veya yatay hat
üzerinde iki ucu farklı olarak isimlendirilmiştir
(0=ağrı yok, 10=en şiddetli ağrı). Hastadan bu
hat üzerinde kendisinin hissettiği ağrı şiddetine
karşılık gelen bir noktayı işaretlemesi istenir.
İşaret konan nokta ile hattın en düşük ucu
(0=ağrı yok) arasındaki mesafe santimetre
olarak ölçülmekte ve bulunan sayısal değer
hastanın ağrı şiddetini göstermektedir.
Fibromiyalji Etkilenme Anketi (FEA): FMS
hastalarının durumlarını ve sonuçlarını izleyen,
10 maddeden oluşan kendini değerlendirme
ölçeğidir. İlk madde, her biri 0-3 arası puanlanan
Likert tipi 10 sorudan oluşmuştur. İkinci ve üçüncü maddelerde ‘hastalıktan etkilenme’ ve ‘işe
gidememe’nin belirlenmesi için gün sayısının
işaretlemesi istenir. Elde edilen puan 10’a uyarlanır. Kalan yedi soru Görsel Eşdeğer Ölçeğinde
uygun yerin işaretlenmesi temeline dayanır.
Puan aralığı 0-100’dür. Burckhardt ve arkadaşları16 tarafından geliştirilmiş olup ülkemizde
geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Sarmer ve
arkadaşları17 tarafından yapılmıştır.
Durumluk-Sürekli Kaygı Ölçeği (STAI): Spielberg ve arkadaşları18 tarafından geliştirilen ve
yirmişer maddelik iki alt ölçekten oluşan durumluk ve sürekli kaygı düzeyini değerlendiren bir
ölçektir. Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Öner
ve Le Compte19 tarafından yapılmıştır.
Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği
(HADÖ): Hastanın anksiyete ve depresyon
yönünden riskini belirlemek, düzeyini ve şiddet
değişimini ölçmek amacıyla uygulanan bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Bedensel hastalığı
olan hastalara ve birinci basamak sağlık hizmetine başvuranlara uygulanır. Toplam 14 soru içerir; bunların yedisi anksiyeteyi ve yedisi depreşyonu ölçer. Anksiyete için kesme puanı 11,
depresyon için kesme puanı 8’dir.20
Pittsburgh Uyku Kalitesi Ölçeği (PUKÖ): Son
bir aydaki uyku kalitesi ve uyku bozukluğunun
tipi ve şiddeti konusunda ayrıntılı bilgi sağlayan
özbildirime dayalı bir tarama ve değerlendirme
testidir. Toplam 24 sorudan oluşan formda yedi
bileşene ait puanlar elde edilir. Bunlar öznel
uyku kalitesi, uykuya dalma süresi, uyku süresi,
alışılmış uyku etkinliği, uyku bozukluğu, uyku
ilacı kullanımı ve gündüz işlev bozukluğudur.
Toplam PUKÖ puanı 0-21 arasında bir değer
alır. Toplam puanı beş ve altında olanların uyku
kalitesi ‘iyi’, beşin üzerinde olanların uyku kalitesi ‘kötü’ olarak değerlendirilir. Bu ölçeğin Türkçe
geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Ağargün ve
arkadaşları21 tarafından yapılmıştır.
Van Rüya Bunaltı Ölçeği (VRBÖ): Ağargün ve
arkadaşları22 tarafından geliştirilmiş, 17 maddeden oluşan ölçeğin dört sorusu sadece klinik
bilgi amaçlı olup puanlamaya katılmaz. Kalan 13
soru 0-4 arasında puanlanır, toplam puan 0-52
arasında değişmekte olup yüksek puanlar anksiyetenin yüksekliğine işaret eder.
Verilerin değerlendirilmesi
Ölçümlerle elde edilen verilerin normal dağılıma
uygunluğu Kolmogorov Smirnov testi ile incelenmiştir. Normal dağılıma uyan verilerin çözümlemesinde tek yönlü varyans analizi (post hoc
olarak Fisher LSD yöntemi), normal dağılıma
uymayanların çözümlenmesinde Kruskal-Wallis
tek yönlü varyans analizi (post hoc olarak
Dunn’s yöntemi) kullanılmıştır. MD ve FMS
gruplarında ölçekler arasında ilişkinin değerlendirilmesi için ilişki (Spearsman korelasyon) analizi uygulanmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi
p<0.05 olarak kabul edilmiştir.
SONUÇLAR
FMS grubu 46 kadın, altı erkekten oluşmuş ve
yaş ortalaması 42.12±10.53; MD grubu 25
kadın, beş erkekten oluşmuş, yaş ortalaması
41.30±11.84; kontrol grubu ise altı erkek 31
kadından oluşmuş, yaş ortalaması 37.73±11.94
olarak saptanmıştır. Gruplar arasında yaş ve
cinsiyet farkı bulunmamıştır. Medeni durum ve
ekonomik durum açısından da gruplar arasında
istatistiksel fark bulunmazken, kontrol grubunun
MD grubuna göre anlamlı derecede daha eğitimli olduğu saptanmıştır (p<0.05). Gruplara ait
demografik değişkenler Tablo 1’de gösterilmiştir.
FMS grubunun GEÖ ile değerlendirilen ağrı
şiddeti ortalama puanı 6.45±2.62, FEA ortalama
puanı 51.85±16.47 olarak saptanmıştır.
HADÖ’den elde edilen depresyon ve anksiyete
ortalama puanlarının MD grubunda hem FMS,
hem de kontrol grubuna göre istatistiksel olarak
anlamlı derecede yüksek olduğu görülmüştür
(sırasıyla, p<0.001, p<0.001).
Anadolu Psikiyatri Derg 2011; 12:93-99
96
Fibromiyalji ve majör depresyon hastalarının öznel uyku kalitesi açısından karşılaştırılması
_____________________________________________________________________________________________________
Tablo 1. Grupların sosyodemografik özelliklerinin karşılaştırılması
___________________________________________________________________________________________
FMS (s=52)
Sayı
%
MD (s=30)
Sayı
%
Kontrol (s=37)
Sayı
%
F/Q/χ2
p
__________________________________________________________________________________________
Yaş (Ort.±SS)
42.12±10.53
ortanca (%25-75)
Eğitim süresi (yıl)
8 (5-13.5)
41.30±11.84
37.73±11.94
1.71
>0.05
ortanca (%25-75)
5 (5-11)
ortanca (%25-75)
13 (6.75-15)
2.98
<0.05
0.53
0.05
7.36
0.05
6.12
0.05
Cinsiyet
Kadın
Erkek
46
6
88.5
11.5
25
5
83.3
16.7
31
6
83.8
16.2
Medeni durum
Evli
Bekar
Ayrı-dul
43
9
0
82.7
17.3
0
20
7
3
66.7
23.3
10.0
24
11
2
64.9
29.5
5.4
Ekonomik durum (aylık gelir)
<500 TL
14
26.9
500-2000 TL
34
65.4
>2000 TL
4
7.7
8
22
0
26.7
73.3
0
7
24
6
18.9
64.9
16.3
___________________________________________________________________________________________
Tablo 2. Grupların ölçeklerden aldıkları ortalama puanlar ve karşılaştırmaları
______________________________________________________________________________________
FMS (s=52)
Ort.±SS
MD (s=30)
Ort.±SS
Kontrol (s=37)
Ort.±SS
F/Q
p
______________________________________________________________________________________
HAD-Depresyon*
7.52±3.12
12.90±4.70
6.97±4.46
22.10
<0.001
HAD-Anksiyete*
9.32±4.16
12.43±4.83
7.73±4.06
10.08
<0.001
STAI-Sürekli
48.64±6.44
50.80±6.9
48.54±4.48
1.50
0.05
2.74
<0.05
2.74
<0.05
STAI-durumluk**
ortanca (%25-75) ortanca (%25-75) ortanca (%25-75)
39 (37-42)
39.5 (37-42)
42 (38-46.25)
VRBÖ
6.4 (2.4-15.0)
PUKÖ Toplam**
P1
P2
P3
P4
P5
P6**
P7
8 (6-11.5)
1 (1-2)
2 (1-3)
0 (0-1)
0 (0-1)
2 (1-2)
0 (0-1.5)
1 (0-2)
15.1 (6.3-21.8)
9 (6-14)
1.5 (1-2)
2 (0-4)
0 (0-2)
0 (0-2)
2 (1-2)
0.5 (0-2)
1 (1-2)
7 (1-13.1)
6 (4-9)
1 (0.75-2)
1 (0-3)
1 (0-1)
0 (0-1)
1 (1-2)
0 (0-0)
1 (0-1)
2.98
<0.05
0.05
0.05
0.05
0.05
0.05
<0.001
0.05
______________________________________________________________________________________
STAI: Durumluk-Sürekli Kaygı Ölçeği, HADÖ: Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği, PUKÖ:
Pittsburgh Uyku Kalitesi Ölçeği, VRBÖ: Van Rüya Bunaltı Ölçeği,
*ANOVA: HAD-depresyon; MDkontrol, FMS; HAD-anksiyete; MDkontrol, FMS
** Kruskal-Wallis Tek Yönlü Varyans Analizi: PUKÖ toplam, FMS=MDkontrol; P6, MDkontrol; P1=Öznel uyku
kalitesi, P2=uykuya dalma süresi, P3=uyku süresi, P4=alışılmış uyku etkinliği, P5=uyku bozukluğu, P6=uyku ilacı
kullanımı ve P7=gündüz işlev bozukluğu
STAI-durumluk kaygı ortalama puanlarının, FMS
grubunda kontrol grubuna göre istatistiksel
olarak yüksek olduğu (p<0.05), STAI-sürekli
kaygı ortalama puanlarının ise gruplar arasında
Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:93-99
anlamlı fark göstermediği saptanmıştır.
VRBÖ ortalama puanlarının MD grubunda kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı
Güleç ve ark.
97
_____________________________________________________________________________________________________
yüksek olduğu görülmüştür (p<0.05). PUKÖ
toplam puan ortalamaları MD ve FMS grupları
arasında istatistiksel fark göstermezken, iki
grubun ortalama puanları kontrol grubundan
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek
saptanmıştır (p<0.01). PUKÖ alt ölçeklerine
baktığımızda öznel uyku kalitesi (P1), uyku
latansı (P2), uyku süresi (P3), alışılmış uyku
etkinliği (P4), uyku bozukluğu (P5), gündüz işlev
bozukluğu (P7) açısından gruplar arasında fark
saptanmazken; uyku ilacı kullanımı (P6) MD
grubunda kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı oranda yüksek olarak saptanmıştır
(p<0.001).
Üç grubun uygulanan ölçeklerden aldıkları ortalama puanlarının karşılaştırılması Tablo 2’de
gösterilmektedir.
FMS grubunda PUKÖ toplam ortalama puanlarının, GEÖ (r=0.34, p<0.05), HAD-anksiyete
(r=0.44, p<0.01), VRBÖ (r=0.37, p<0.01) ile
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki içinde olduğu
saptanmıştır. MD grubunda ise PUKÖ toplam
ortalama puanlarının, HAD-anksiyete (r=0.45,
p<0.05) ve HAD-depresyon (r=0.50, p<0.01) ile
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki içinde olduğu
saptanmıştır. FMS grubunda GEÖ puanlarının
PUKİ toplam puanları (r=0.345, p<0.05) ve uyku
bozukluğu (p5) alt ölçeği (r=0.287, p<0.05) ile
ilişkili olduğu saptanmıştır.
TARTIŞMA
Bu araştırmada hem FMS, hem de MD gruplarında kontrol grubuna göre uyku kalitesinin kötü
olduğu saptanmıştır. Ancak PUKÖ alt ölçeklerinin gruplar arasında farklılık göstermemesi
nedeni ile FMS ve MD gruplarında uyku kalitesindeki bozukluğun uyku yapısının hangi bileşeninden kaynaklandığı saptanamamıştır. Ossorio
ve arkadaşları23 FMS hastalarında PUKÖ ile
uyku kalitesini değerlendirdiğinde, çalışmamız
ile uyumlu olarak toplam puanlarda kontrol
grubuna göre anlamlı fark saptarken, bizden
farklı olarak uyku ilacı kullanımı (P6) dışındaki
alt ölçeklerde de kontrol grubuna göre anlamlı
farklılık saptamıştır. Ağargün ve arkadaşları1
PUKÖ ortalama puanlarını FMS hastalarında
kötü uyku kalitesini yansıtacak şekilde 7.4±4.9
olarak saptamış ve bu hastalarda ağrı eşiği ile
PUKÖ toplam puan, uyku kalitesi, alışılmış uyku
etkinliği, uyku bozukluğu arasında ters ilişki
olduğunu, FMS hastalarında ağrı duyarlılığının
artması ile uyku bozukluğunun artması arasında
ilişki olduğunu bildirmiştir. Çalışmamızdaki ağrı
şiddeti ile uyku kalitesindeki kötüleşme arasındaki ilişki bu sonucu desteklemektedir. Ancak
bizim çalışmamızda Hastane Anksiyete ve Van
Rüya Bunaltı Ölçeği puanları diğer gruplardan
farklı olmamakla birlikte, FMS grubunda ağrı
şiddeti ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Ağargün ve
arkadaşları24 intihar eğilimi olan MD hastalarında PUKÖ toplam, uyku kalitesi, uyku latansı,
uyku süresi alışılmış uyku etkinliği puanlarının
intihar eğilimi olmayan MD hastalarına göre
daha yüksek olduğunu bildirmiştir. Ancak MD
hastalarında intihar eğilimi ile uyku bozuklukları
arasında ilişkinin bağımsız bir ilişki olmadığını,
intihar eğilimi olan hastalarda depresyon şiddetinin de daha yüksek olarak saptandığını bildirmişlerdir. Çalışmamızda da MD grubunun uyku
kalitesi kontrol grubuna göre daha kötü ve uyku
kalitesindeki kötüleşme depresyon ve anksiyete
şiddeti ile ilişkili bulunmuştur.
STAI durumluk anksiyete puanlarının FMS
hastalarında yüksek olması, bu grubun belirli bir
anda ve belirli koşullarda kendini kontrol grubuna göre anksiyeteli hissetmekte, durum ve
koşullardan bağımsız olarak kontrol grubu veya
MD hastalarına göre daha fazla anksiyete yaşamadıklarını göstermektedir. FMS hastalarında
depresyon ve anksiyete şiddetini yüksek olarak
saptayan çalışmalar olsa da,25-28 literatürde
bulgularımız ile uyumlu çalışmalar da vardır.29
Clark ve arkadaşları29 FMS hastaları ile diğer
tıbbi hastalığı olanlar arasında depresyon ve
anksiyete açısından bir fark bulamamıştır. Kirmayer ve Robbins30 depresif belirtiler ve yaşam
boyu depresyon öyküsünde romatoid artrit (RA)
hastalarına göre FMS hastalarında belirgin bir
yükseklik saptamamıştır. Ahles ve arkadaşları31
yaşam boyu bir psikiyatrik bozukluk açısından
FMS, RA ve sağlıklı kontroller arasında farklılık
saptamamıştır. Yunus ve arkadaşları2 ile Thieme
ve arkadaşları32 ise, yukarıdaki çalışmaların
sonuçlarındaki farklılıkların açıklanmasına yardımcı olacak şekilde, FMS’nin homojen bir tanı
olmadığını, farklı alt gruplardan oluştuğunu ve
ruhsal özelliklerin bu alt gruplara göre değişebileceğini bildirmiştir. Ek olarak Thieme ve arkadaşları32 iki grup anksiyete hastasından söz
etmiş, anksiyete bozukluğu olan FMS hastalarında daha fazla FMS ile ilişkili fiziksel belirti ve
daha fazla ağrı yoğunluğu bulunduğunu; duygudurum bozukluğu olan FMS hastalarında daha
fazla duygusal sıkıntı, ancak daha az fiziksel
belirti ve ağrı yoğunluğu olduğunu bildirmiştir.
Çeliker ve arkadaşları33 ağrı şiddetini sürekli
kaygı puanları ile ilişkili bulurken, Evren ve arkadaşları28 ile Sayar ve arkadaşları27 ağrı şiddetiAnadolu Psikiyatri Dergisi 2011; 12:93-99
98
Fibromiyalji ve majör depresyon hastalarının öznel uyku kalitesi açısından karşılaştırılması
_____________________________________________________________________________________________________
nin anksiyete şiddeti ile ilişkili olduğunu saptamıştır. Çalışmamızda FMS grubunda durumluk
kaygı puanları kontrol grubuna göre yüksek olsa
da, ağrı şiddetinin sadece uyku kalitesindeki
kötüleşme ve PUKÖ uyku bozukluğu (P5) alt
ölçeği ile ilişkili olduğu saptanmış, anksiyete ile
ağrı şiddeti arasında doğrudan bir ilişki saptanmamıştır. Bu sonuç duyarlı nokta sayısı, yorgunluk, miyalji gibi FMS’ye özgü özelliklerin ruhsal
durumdan bağımsız olduğunu ve kötü uyku
kalitesi ile ilişkili olduğunu bildiren çalışmalar ile
uyumludur.34,35 Ancak kötü uyku kalitesi ve
uykusuzluğun ağrının artmasına neden olduğunu ileri süren çalışmaların1 yanında, çalışmamızda FMS grubundaki ağrı şiddeti ile uyku kalitesindeki bozulma ve uyku kalitesindeki bozulma
ile anksiyete arasındaki saptamış olduğumuz
ilişkilerden yola çıkarak, anksiyetenin uyku kalitesinde bozulmaya neden olarak ağrı şiddetini
dolaylı olarak etkileyebileceği yorumu da yapılabilir.
Çalışma grubumuzun küçüklüğü, kontrol grubunun MD grubuna göre eğitim düzeyinin daha
yüksek olması, FMS grubunda yapılandırılmış
görüşmeler ile psikiyatrik komorbiditenin araştırılmamış olması çalışmamızın sınırlılıklarıdır.
Sınırlılıklarına karşın, bu çalışmada MD ve FMS
hastalarının uyku kalitesinde benzer düzeyde
bozukluk saptanmıştır. MD grubunda uyku
bozukluğu depresyon ve anksiyete ile ilişkiliyken; FMS grubunda ağrı şiddeti, anksiyete
şiddeti ve rüya anksiyetesi ile ilişkilidir. Serotonin, noradrenalin gibi ortak nörotransmitterlerin
rol oynadığı FMS, uyku bozukluğu, ağrı, anksiyete ve depresyon ilişkisinin anlaşılabilmesi için
daha kapsamlı çalışmalara gereksinim vardır.
KAYNAKLAR
1. Ağargün MY, Tekeoğlu I, Günes A, Adak B, Kara H,
Ercan M. Sleep quality and pain threshold in patient with
fibromyalgia. Compr Psychiatry 1999; 40:226-228.
2. Yunus MB, Ahles TA, Aldag JC, Masi AT. Relationship
of clinical features with psychological status in primary
fibromyalgia. Arthritis Rheum 1991; 34:15-21.
3. Korszun A. Sleep and circadian rhythm disorders in
fibromyalgia. Curr Rheumatol Rep 2002; 2:124-130.
4. Rains JC, Penzien DB. Sleep and chronic pain:
challenges to the alpha-EEG sleep pattern as a pain
specific sleep anomaly. J Psychosom Res 2003; 54:7783.
5. Epstein SA, Kay G, Clauw D, Heaton R, Klein D, Krupp
L, et al. Psychiatric disorders in patients with fibromyalgia. A multicenter investigation. Psychosomatics
1999; 40:57-63.
6. Reilly PA. The differential diagnosis of generalized pain.
Baillieres Best Pract Res Clin Rheumatol 1999; 13:391401.
7. Hudson JI, Pope HG Jr. The relationship between fibromyalgia and major depressive disorder. Rheum Dis Clin
North Am 1996; 22:285-303.
8. Walter B, Vaitl D, Frank R. Affective distress in
fibromyalgia syndrome is associated with pain severity.
Z Rheumatol 1998; 57:101-104.
9. Hudson JI, Hudson MS, Pliner LF, Goldenberg DL,
Pope HG Jr. Fibromyalgia and major depressive
disorder: a controlled phenomenology and family history
study. Am J Psychiatry 1985; 142:441-446.
10. Hudson JI, Arnold LM, Keck PE Jr, Auchenbach MB,
Pope HG Jr. Family study of fibromyalgia and affective
spectrum disorder. Biol Psychiatry 2004; 56:884-891.
11. Raphael KG, Janal MN, Nayak S, Schwartz JE,
Gallagher RM. Familial aggregation of depression in
fibromyalgia: a community-based test of alternate hypotheses. Pain 2004; 110:449-460.
12. Landis CA, Frey CA, Lentz MJ, Rothermel J, Buchwald
D, Shaver JL. Self-reported sleep quality and fatigue
Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:93-99
correlates with actigraphy in midlife women with fibromyalgia. Nurs Res 2003; 52:140-147.
13. Wolfe F, Smythe HA, Yunus MB, Bennett RM, Bombardier C, Goldenberg DL, et al. The American College
of Rheumatology 1990 criteria for the classification of
fibromyalgia. Report of the Multicenter Criteria Committee. Arthritis Rheum 1990; 33:160-172.
14. Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental Bozuklukların Tanısal
ve Sayımsal Elkitabı (DSM IV), dördüncü baskı, E
Köroğlu (Çev. Ed.), Ankara, Hekimler Yayın Birliği,
1994.
15. Price DD, McGrath PA, Rafii A, Buckingham B. The
validation of visual analogue scales as ratio scale
measures for chronic and experimental pain. Pain 1983;
17:45-56.
16. Burckhardt CS, Clark SR, Bennett RM. The Fibromyalgia Impact Questionnaire: development and validation. J
Rheumatol 1991; 18:728-733.
17. Sarmer S, Ergin S, Yavuzer G. The validity and reliability
of the Turkish version of the Fibro-myalgia Impact Questionnaire. Rheumatol Int 2000; 20:9-12.
18. Spielberg CD, Gorsuch RL, Lushene RE. Manual for
State-Trait Anxiety Inventory. Palo Alto, California
Consulting Psychologists Press, 1970.
19. Öner N, LeCompte A. Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri
El Kitabı. İkinci baskı, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi
Matbaası, 1985.
20. Aydemir Ö. Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği
Türkçe Formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk
Psikiyatri Dergisi 1997; 8:280-287.
21. Ağargün MY, Kara H, Anlar O. Pittsburgh Uyku Kalitesi
İndeksinin geçerliği ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi
1996; 7:107-115.
22. Agargun MY, Kara H, Bilici M, Cilli AS, Telcioglu M,
Semiz UB, et al. The Van Dream Anxiety Scale: a
subjective measure of dream anxiety in nightmare
sufferers. Sleep and Hypnosis 1999; 4:204-211.
Güleç ve ark.
99
_____________________________________________________________________________________________________
23. Osorio CD, Gallinaro AL, Lorenzi-Filho G, Lage LV.
Sleep quality in patients with fibromyalgia using the
Pittsburgh Sleep Quality Index. J Rheumatol 2006;
33:1863-1865.
24. Agargun MY, Kara H, Solmaz M. Subjective sleep
quality and suicidality in patients with major depression.
J Pschiatr Res 1997; 31:377-381.
25. Pagano T, Matsutani LA, Ferreira EA, Ferreira EA,
Marques AP, Pereira CA. Assessment of anxiety and
quality of life in fibromyalgia patients. Sao Paulo Med J
2004; 122:252-258.
26. Güleç H, Sayar K, Topbaş M, Karkucak M, Ak İ. Fibromiyalji sendromu olan kadınlarda aleksitimi ve öfke.
Türk Psikiyatri Dergisi 2004; 15:191-198.
27. Sayar K, Gulec H, Topbas M, Kalyoncu A. Affective
distress and fibromyalgia. Swiss Med Wkly 2004;
134:248-253.
28. Evren B, Evren C, Yapıcı A, Güler MH. Fibromiyalji
hastalarında ağrı şiddeti ile psikiyatrik belirtiler arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Derg 2005; 6:69-74.
29. Clark S, Campbell SM, Forehand ME, Tindall EA,
Bennett RM. Clinical characteristics of fibrositis. II. A
"blinded," controlled study using standard psychological
tests. Arthritis Rheum 1985; 28:132-137.
30. Kirmayer LJ, Robbins JM, Kapusta MA. Somatization
and depression in fibromyalgia syndrome. Am J
Psychiatry 1988; 145:950-954.
31. Ahles TA, Kahn AS, Yunus MB, Spiegel DA, Masi AT.
Psychiatric status of patients with primary fibromyalgia,
patients with rheumatoid arthritis, and subjects without
pain: a blind comparison of DSM-III diagnoses. Am J
Psychiatry 1991; 148:1721-1726.
32. Thieme K, Turk DC, Flor H. Comorbid depression and
anxiety in fibromyalgia syndrome: relationship to somatic and psychosocial variables. Psychosom Med 2004;
66:837-844.
33. Celiker R, Borman P, Oktem F, Gökçe-Kutsal Y, Başgöze O. Psychological disturbance in fibromyalgia: relation to pain severity. Clin Rheumatol 1997; 16:179-184.
34. Yunus MB. Fibromyalgia syndrome: clinical features and
spectrum. R Pillemer (Ed.), The Fibromyalgia Syndrome: Current Research and Future Directions in
Epidemiology, Pathogenesis and Treatment, New York,
The Haworth Medical Press, 1994, p.5-21.
35. Moldofsky H. Sleep and pain. Sleep Med Rev 2001;
5:385-396.
Anadolu Psikiyatri Derg 2011; 12:93-99