02.Mesut ŞÖHRET - Karadeniz Araştırmaları Merkezi

KIRIM SORUNUNUN ULUSLARARASI HUKUKTA
DEVLETLERİN KURULMA VE SONA ERME ŞEKİLLERİ
BAKIMINDAN İNCELENMESİ
Mesut ŞÖHRET∗
ÖZET
Kırım sorunu uluslararası toplumun gündemini son dönemde
meşgul eden en önemli olayların başında gelmektedir. Bu sorununun günümüz uluslararası sistemine etki eden siyasi, ekonomik,
sosyal, jeopolitik ve tarihsel birçok sebebi ve sonucu bulunmaktadır. Bununla birlikte soruna uluslararası hukuk perspektifinden
bakıldığında yine potansiyel olarak birçok yansımasının olduğu
görülmektedir. Öyle ki, Kasım 2013'te başlayan Ukrayna içindeki
yerel nitelikli karışıklık ve çatışmalar bir anda Kırım yarımadasına
sıçrayarak bu bölgenin Şubat 2014’ten itibaren bağlı olduğu anavatan Ukrayna kopmasına ve sonrasında Rusya Federasyonuna
katılmasıyla sonuçlanmıştır. Ortada teknik olarak geçerli bir sebep
veya problem yokken bağımsız bir devlete ait özerk bir bölgenin
önce bağımsızlık ilan edip ardından da kendi kaderini tayin hakkını Rusya Federasyonu ile birleşmekten yana kullanması elbette
uluslararası ilişkiler içinde yeni tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Bu çalışma genel itibariyle Kırım Sorununu uluslararası
hukukta var olan devletlerin kurulma şekilleri içinde kendi kaderini tayin (self-determinasyon), bölünme (secession), birleşme
(unification or merger) ile devletlerin sona erme şekilleri içinde
fesih (dissolution), ilhak (annexation) ve gönüllü emilme (voluntory absorption) yöntemleri kapsamında incelemektedir.
Anahtar Kelimeler: Kırım, Ukrayna, Kırım Sorunu, Devlet Oluşumu, Devletin Sona Erme Şekilleri, Uluslararası Hukuk,
ABSTRACT
The Crimean question has become top agenda issue of international community in recent time. There are many factor of this
question that affects international system in terms of political,
economical, social, geopolitical, historical aspects. With this regard, when we look at the Crimea question in the international
law perspective there are also many reflections and potential affects to international system as a whole. In fact, the local qualified
confusion and conflict in Ukraine starting at November 2013 suddenly has been leaping to Crimean peninsula and then it was resulted with breaking away from bounded Ukrainian motherland
and later on unification with Russian Federation since February
2014. Without any reasonable reason in appearance break-up of
∗
Yrd. Doç. Dr. Gaziantep Üniversitesi, [email protected]
Karadeniz Araştırmaları • Bahar 2017 • Sayı 53 • s.1-27
Mesut Şöhret
an autonomous region from Ukraine and then declaration of independence and furthermore unification with Russian Federation
have been brought new discussion within international law. This
study mainly aimed analyze the Crimea question in the context of
state formation; self determination, secession, unification, and extinction of state formations; dissolution, annexation, voluntary absorption methods.
Keywords: Crimea, Ukraine, Crimean Dispute, State Formation,
Types of Extinction of States, International Law
Karadeniz’de jeopolitik açıdan çok önemli bir konumda olan Kırım, tarih
boyunca birçok devlet tarafından istila edilmiş ve çatışmalara sahne olmuştur. Ukrayna’dan başlayarak Karadeniz’e doğru uzanan ve Karadeniz’i Azak
denizinden ayıran büyük bir yarımada konumunda olan bu bölge günümüzde bir siyasal sorun olarak son zamanlarda dünya gündeminde yeniden
ön plana çıkmıştır. Kırım, Sovyetler Birliği döneminde, 19 Şubat 1954 tarihinde Ukrayna orijinli bir Musevi olan dönemin devlet başkanı Nikita Kruşçev tarafından Ukrayna devletinin kuruluş yıldönümü bahane edilerek ve
bir iyi niyet göstergesi olarak SSCB Yüksek Presidiumu tarafından Ukrayna
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine devredildi. Bu devir işlemi dönemin şartları
dikkate alındığında Rusya Federasyonu açısından bir sorun teşkil etmediğini söylemek mümkündür. Çünkü teknik açıdan aynı ideolojiyi ve aynı amacı
taşıyan ve aynı devlet mekanizması içinde yer alan iki Sosyalist Cumhuriyet
arasında bir el değiştirme olarak görülmekteydi. Ancak SSCB’nin dağılmasının ardından yeni bağımsız devletlerin ortaya çıkmasıyla birlikte Kırım’ın
Rusya Federasyonu ve Ukrayna arasında bir sorun olarak görülmeye başladığını söylemek mümkündür. Zira jeopolitik açıdan hayati bir konuma sahip
olan bu yarımada üzerindeki haklarından vazgeçmeyen Rusya Federasyonu
eline fırsat geçtikçe bu yarımadayı istediği gibi kullanmış ve bir türlü Ukrayna’ya bırakılmasını hazmedememiştir.
Bununla birlikte son dönemde Kırım Sorunu’nun ortaya çıkmasında
belki de en büyük nedenin Soğuk Savaşın ardından bağımsızlığını kazanan
Ukrayna’da yaşanan iç karışıklıklar ve siyasi gelişmelerin olduğunu söylemek mümkündür. Zira Sovyetler Birliği’nin tarihe karışmasının ardından
bağımsız bir devlet haline gelen Ukrayna’daki siyasal sistemin temel özelliği, son derece kırılgan bir yapıda olmasıdır. Bu kırılganlık, siyasetin konsolide olmasını engelleyerek istikrarlı bir iç düzenin oluşmasına imkan vermemiştir. Sovyetlerin en gelişmiş sanayi bölgesi ve “buğday ambarı” olarak
bilinen Ukrayna, bağımsızlık yıllarında söz konusu kırılgan siyasal sistemin
kaosundan kendisini bir türlü kurtaramamış ve bu yapı ülke-içi politikada
sürekli gelgitlere neden olmuştur. Öyle ki, 1990’lardan günümüze kadar
hiçbir siyasi parti veya blok, ülkenin siyasi hayatına tam olarak hâkim olamamıştır. 1991–2014 yılları arasında yapılan yedi genel seçimde parlamentoda hiçbir parti, hükümeti kurmak için yeterli çoğunluğu sağlayamamış ve
sürekli koalisyon hükümetleri kurulmuştur. Bu kapsamda ülkenin bağımsızlığını kazanmasının ardından geçen yaklaşık 24 yılda 20 hükümetin görev yapması, siyasi istikrarsızlığa çarpıcı bir örnek olmuştur. Böyle bir or-
2
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
tamda parlamentonun da sağlıklı çalışması her zaman sağlanamamış ve
kürsüler uzun bir süre karşıt gruplar tarafından işgal edilmiştir (İmanbeyli,
2014: 2). Yaklaşık 46 milyon nüfuslu ülkede Siyasal istikrarın bir türlü sağlanamaması, ülke ekonomisinin bir türlü sağlıklı bir gelişme kaydedememesi, ayrıca dış borç yükünün gittikçe artması, yönetime gelen hükümetler ile halk arasında gerilimi tırmandırmış ve ülkedeki politikacılara olan
güveni azaltmıştır.
Kasım 2013’te yaşanan krizde ise Ukrayna’nın AB ile ortaklık anlaşmasını rafa kaldırmasının ardından 23 Kasım 2013’te muhalefet partilerinin
liderliğinde Turuncu Devrim'in sembolü olan Bağımsızlık Meydanı’na çok
yakın mesafedeki Avrupa Meydanı’nda o dönemin devlet başkanı Viktor
Yanukoviç yönetimine karşı ilk gösteriler başlamıştır.
Bu süreçte ortaya çıkan krizi siyasi yollarla çözme kıvraklığını gösteremeyen Yanukoviç, giderek meşruiyetini yitirmiş; hükümeti istifaya zorlanmış, kendi partisi tarafından da terk edilmiştir. İlk başlarda yapılan sivil
protestoların polis tarafından çok şiddetli bir şekilde bastırılması olayları
tırmandırmış, göstericiler de artık Avromeydan olarak bilinen Bağımsızlık
Meydanı’nda savunma hatları kurarak protestolarına devam etmişlerdir.
Televizyonlardan tüm dünyanın neredeyse canlı yayında izlediği şiddet ve
çatışmalar bir anda Ukrayna’yı dünya gündeminin ilk sıralarına taşımıştır.
Kış aylarında yaşanan ciddi protestolar neticesinde devlet başkanı Viktor Yanukoviç 21 Şubat 2014’te muhalefetle yaptığı anlaşmayı onaylamadan ertesi gün başkent Kiev’i terk ederek Rusya’ya kaçmıştır. Hemen ertesi
günü 22 Şubat tarihinde Ukrayna Parlamentosu, Yanukoviç’i azlederken
ana muhalefet partisi Batkivşina (Anavatan) mensubu Aleksandr Turçinov’u da Meclis Başkanlığına seçerek kendisine Cumhurbaşkanlığına
vekâlet etme yetkisi vermiştir. Daha sonra yine Batkivşina’nın liderlerinden
Arseniy Yatsenyuk’un başkanlığında karma bir hükümet oluşturulmuş ve
bu hükümet 450 milletvekilinin 371’inin güvenoyunu alarak göreve başlamıştır.
Fakat yeni Ukrayna iktidarını meşru görmeyen Rusya Federasyonu,
beklenmedik bir hamle ile Kırım’a özel kuvvetlerini çıkarmış ve Karadeniz’de çok stratejik öneme sahip olan yarımadayı fiilen işgal etmiştir. Ayrıca
Rusya devrimle gelen Ukrayna’nın son iktidarını yasa dışı olarak kabul etmiştir (Derman ve Ongarova, 2014: 22). Diğer taraftan 16 Mart 2014 referandumu sonrasında Kırım Özerk Cumhuriyeti ile Sivastopol özel statülü
şehirleri Ukrayna’dan ayrılmıştır. Adı geçen bölgeler Kırım Cumhuriyeti ile
Sivastopol federal şehirleri adı altında Rusya Federasyonu’na bağlanmıştır.1
1 Bunun yanında Ukrayna’nın doğu şehirlerinden biri olan Donetsk’te 7 Nisan 2014’te ayrılıkçı Donetsk Halk Cumhuriyetinin kurulduğu duyurulmuştur. Bunun yanında 28 Nisan 2014'te
Lugansk Halk Cumhuriyeti’de Ukrayna'da özerk, egemen bir ayrılıkçı cumhuriyet olarak
kuruldu. Her iki oluşumun kurucuları 24 Mayıs 2014'te konfederasyon antlaşması imzalamıştır. Her iki özerk bölge fiilen Ukrayna devletinin kontrolünde olmasa da hukuken Ukrayna’nın
toprak parçasıdır.
3
Mesut Şöhret
Bu aşamadan sonra Kırım, Ukrayna’nın iç meselesi olmaktan çıkarak
adeta bölgesel ve küresel bir soruna dönüşmüştür. Zira gelinen noktada
Kırım Sorunu, sadece siyasal gelişmeler ve uluslararası ilişkiler açısından
değil aynı zamanda uluslararası hukuk açısından da ele alınacak kadar
önemli bir sorun olmuştur. Çünkü Kırım’ın 18 Mart 2014 tarihinde Rusya
Federasyonuna bağlanması veya Rusya Federasyonu tarafından ortada
hiçbir geçerli sebep yokken ilhak edilmesi açık bir şekilde uluslararası hukuk normlarının ve BM üyesi bağımsız bir devlet olan Ukrayna’nın toprak
bütünlüğünün ihlali anlamına gelmektedir. Bunun yanında Kırım özelinde
öne sürülen kendi kaderini tayin hakkı ilkeleri ve bir bölge üzerindeki yönetim hakkının devri konularında büyük tartışmalara neden olmaktadır (Saluschev, 2014: 37-38). Bu nedenle Kırım’ın bugünü ve geleceği, uluslararası
sistemin önümüzdeki yıllarda içine gireceği yeni yapılanmalar açısından
önem taşımaktadır. Bu nedenle Kırım sorununun uluslararası hukuk içinde
devletlerin kurulması ve sona ermesi kapsamında incelenmesi konunun
anlaşılması bakımından büyük katkı sağlayacaktır.
Uluslararası Hukukta Devletlerin Kurulma ve Sona Erme Şekilleri
Kapsamında Kırım’ın Rusya Federasyonuna Katılması
Günümüz şartlarında devletlerin kurulması ve sona ermesi oldukça karmaşık bir durumdur. Genel hatlarıyla günümüzde bir devletin kurulması ve
sona ermesini canlandırdığımızda aşağı yukarı şu şekilde bir tablo ile karşılaşılmaktadır. Öncelikle bir grup insanın bir devlet kuracaklarını düşünelim
Bunu başarabilmek için bu insanların ilk olarak yapmaları gereken ve ihtiyaç duyacakları şeyleri sıralayacak olursak, karşımıza şu adımların çıktığını
görürüz.
1) Bir kişi tek başına bir devlet kurmayacağına göre evvela devlet
kurmak isteyen bir grup insanın bir araya gelmesi ve devlet kurmak istedikleri bölgede kendileri gibi düşünen veya benzer değerleri paylaştıkları insanları ikna ederek bu amaç doğrultusunda harekete geçirmeleri ve bir
amaca yönlendirmeleri gerekir.
2) Belli bir sayıya ulaşan bu insanların ikinci aşamada ihtiyaç duyacakları şey elbette bir toprak parçasıdır. Çünkü insanların bir siyasal otorite
(devlet) kurabilmeleri ancak belirli ülke üzerinde kontrol sağlamaları ile
mümkündür. Bu nedenle belirli bir toprak parçasına sahip olmadan bir
devletten bahsetmek mümkün olmamaktadır. Fakat günümüzde dünyadaki
tüm topraklar şu veya bu şekilde bir devletin egemenliği (kontrolü) altında
olduğundan bu insanlar kaçınılmaz olarak başka bir devletin egemenliği
altındaki toprak parçasında kendi kontrollerini sağlamak zorundadırlar.
3) Yeni devlet kurmak isteyen bu insanların bu amaçlarını gerçekleştirmek için önlerine iki seçenek çıkacaktır. Buna göre ya barışçı yollardan
yeni bir devlet kuracaklar ya da savaşarak yeni bir devlet kuracaklardır.
Eğer hali hazırda söz konusu toprak parçası üzerinde egemenliği devam
eden devlete bu toprak parçası üzerindeki egemenlik haklarını devretmesini isterlerse ve bu devlette bunu kabul ederse yeni devlet barışçı yollardan
4
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
kurulmuş olur.2 Fakat tarihsel süreç incelendiğinde bir toprak parçasını
egemenliği altında tutan bir devletin egemenlik hakkını kolay kolay başka
bir devlete ya da yeni devlet kurmak isteyen burada yaşayan bir topluluk
olsa bile vermediği görülmektedir.3
4) Söz konusu toprak üzerinde egemen olan devlet egemenlik hakkını
devretmek istemez ve genellikle de bunu yapmaz. Bu durumda yeni devlet
kurmak isteyen insanların bu devletle savaşmaları gerekmektedir. Öncelikli
olarak böyle bir egemenlik isteği açığa çıktığında o topraklara egemen olan
devlet zaten yeni devlet kurmak isteyen bu insanları etkisiz hale getirmek
için polis veya askerini göndererek bunları tutuklamak veya öldürmek isteyecektir. Bu durumda yeni devlet kurmak isteyen bu insanlar yakalanmamalı ve ölmemeli bilakis kendilerini etkisiz hale getirmek isteyen bu polis
ve askerleri savaşarak etkisiz hale getirmelidirler. Fakat bu oldukça düşük
bir ihtimaldir. Çünkü hali hazırda polis ve düzenli bir orduya sahip olan bir
devlet kolay kolay yeni devlet kurmak isteyen bu insanlara yenilmediği
görülmektedir. Birkaç istisnai örnek dışında (Eritre’nin ayrılmak istediği
Etiyopya silahlı kuvvetlerini yenerek 1993’te bağımsız olması gibi).
Söz konusu bu aşamalar incelendiğinde Kırım özelinde de bazı benzer
aşamaların olmasına karşılık bazı yönlerden de farklı bir seyir izlediği görülmektedir. Zira Ukrayna anayasasına göre kendi içinde özerk bir statüde
olan Kırım, iç egemenlik bakımından esasında kendi kendini yönetebilen ve
dış egemenlik bakımından Ukrayna’ya bağlı özerk bir bölge konumunda
bulunmaktadır. Ancak bölgede yaşayan nüfusun büyük bir çoğunluğu (yaklaşık % 60) Rus orijinli olduğundan bu insanlar kendi geleceklerini Rusya
Federasyonu’na bağlanmakta görmüşler ve bunun sonucunda merkezi Ukrayna hükümetinden ayrılmak istediklerini beyan ederek ülkedeki siyasi
krizden de istifa ederek ayrılmayı tercih etmişlerdir.
Fakat bu işlem genel itibariyle bir çatışma yoluyla gerçekleşmemiş daha çok Rusya destekli bir güç kullanım tehdidi ile meydana gelmiştir. Bir
başka deyişle Kırım’da bağımsızlık talebiyle bir araya gelen insan topluğu
(Rus çoğunluk) Rusya Federasyonu’nun askeri ve siyasi desteğini almak
suretiyle ilk olarak Ukrayna’dan ayrılmış ve daha sonra da Rusya Federasyonu’na katılma kararı almıştır. Bu durumda birkaç küçük çaplı çatışma göz
ardı edilirse Kırım bölgesi Rusya Federasyonuna bağlanırken veya Rusya
tarafından ilhak edilirken neredeyse bir çatışma yaşanmadan ancak bir
başka devletin başka bir devletin iç işlerine karışması ve güç kullanım tehdidi sonucu olmuştur denilebilir.
2 Örneğin sömürge altındaki ülkelerin bağımsızlıklarını kazanarak devlet olmaları bu şekilde
değerlendirilebilir. Ancak bu noktada şunu belirtmekte fayda vardır. Sömürgelerin bağımsızlık kazanmaları gönüllü olarak egemenlik devri değil daha çok kendi kaderini tayin hakkına
dayanılarak kazanılmasına dayanmaktadır.
3 Tarihte gönüllü egemenlik devri gibi sömürgelerin bağımsızlıklarını kazanmalarının dışında
birkaç istisnai durum olabilmektedir. Örneğin ABD’nin coğrafi olarak en büyük ve nüfus
yoğunluğu olarak en az eyaleti olan Alaska Rusya İmparatorluğu’ndan 30 Mart 1867’de 7,2
milyon dolar karşılığında satın alınarak ABD’ye katılmıştır.
5
Mesut Şöhret
Devletlerin Kurulma Şekilleri
Yeryüzünde keşfedilmemiş bir toprak parçası neredeyse kalmadığından
yeni bir devletin kurulması çoğunlukla mevcut bir devletin egemenliği altındaki bir toprak parçasının o devletten ayrılması sonucu gerçekleşmektedir. Bununla birlikte bir siyasal otoritenin devlet sayılabilmesi için genel
olarak şu asgari unsurlara sahip olması gerekmektedir.
1) Nüfus
2) Ülke
3) Egemenlik
4) Başka hükümetlerle ilişki kurabilme kabiliyeti
5) Uluslararası Tanınma
Uluslararası hukuk bakımından yukarıdaki ilk 3 madde asgari unsurlar
olup birlikte olma zorunluluğu kabul edilmektedir. Diğer 4.ve 5. madde ise
tamamlayıcı niteliktedir (Gözler, 2011: 5-6).
Söz konusu unsurların ortaya çıkmasında objektif olarak belirlenmesinde esas itibariyle 1933 yılında Uruguay’ın başkenti Montevideo’da düzenlenen 7. Amerikan Devletleri Uluslararası Konferansı’nın büyük bir katkısının olduğunu söylemek mümkündür. Bu konferansta kabul edilen Devletlerin Hakları ve Yükümlülükleri başlıklı toplam 16 maddeden ve çekincelerin yer aldığı kısımdan oluşan antlaşma oldukça önemlidir.4 Her ne kadar
Montevideo kriterleri 1933 yılından beri uluslararası hukukun bir parçası
olsa da devlet teorisine ilişkin başka antlaşmalarda yapılmıştır. 19. yüzyılda
devlet, sınırları içinde hakimiyet kuran bir siyasal yapı olarak düşünülürdü.
Bu kavrama hukuki boyut kazandırma, kavramın teoride ve uygulamada
etkinliğinin artmasını sağladığını söylemek mümkündür.
Uluslararası hukuka göre yeni devletlerin kurulması ve uluslararası siyasi sisteme katılması birçok yöntemle olmaktadır. Bu yöntemler içinde en
çok görülenleri şunlardır:
1) Kendi kaderini tayin (self determinasyon): en popüler ve en yaygın
olan yöntem olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle son dönemde kurulan yeni devletler çoğunlukla bu ilkeyi kullanarak bağımsızlıklarını elde
etmektedirler.5
2) Bölünme
3) Birleşme
Montevideo Convention on the Rights and Duties of States Council on Foreign Relations,
http://www.cfr.org/sovereignty/montevideo-convention-rights-duties-states/p15897 (08.03
2016)
5 Örneğin 1945 yılında Birleşmiş Milletler teşkilatı ilk kurulduğunda bu teşkilata üye olan 51
bağımsız devlet bulunmaktaydı. Ancak geçen yaklaşık 70 yıllık süre içinde teşkilata üye olan
devlet sayısı Ağustos 2016 itibariyle 193’tür. Bkz. (Growth in United Nations membership,
1945-present, 2016) Bu durum esasında uluslararası sisteme katılan yeni egemen devletlerin
sayısının zaman içinde 4 katlık bir artış gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bir başka deyişle
uluslararası sistem içinde yeni egemen devletlerin kurulduğunu ve bu kurulan devletlerin
büyük çoğunluğunun son 50–60 yıllık dönemde gerçekleştiğini göstermektedir.
4
6
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
Kırım özelinde devlet oluşumu incelendiğinde yukarıda yer alan devlet
oluşum şekilleri içinde bu bölgenin yukarıda yer alan neredeyse tüm oluşum şekillerini içerdiğini görmek mümkündür.
Kendi Kaderini Tayin Yöntemi
Uluslararası hukukta yer alan “milletler” ya da “milliyetler prensibi” (principe des nationalites) olarak adlandırılan ilke günümüzde birçok devletin
kurulmasına neden olan self-determinasyon ilkesine dayanak olmuştur.
Özellikle 1789 Fransız İhtilali sonrasında ortaya çıkan bu ilke o dönemin
büyük devletleri sayılan Osmanlı ve Avusturya Macaristan İmparatorluğu
ile Rus Çarlığı gibi çok milletli devletlerin parçalanmasına zemin hazırlamıştır. Bu prensibe göre millet vasfına sahip olacak derecede gelişmiş her
insan topluluğu kendi bağımsız devletini kurma hakkına sahiptir (Pazarcı,
1998: 8). Başka bir deyişle millet vasfına sahip olan ne kadar millet varsa bu
milletlerin her biri kendi devletini kurmalıdır.
Self determinasyon kısaca, bir ülkede yaşayan kişilerin (halkın) kendi
hükümetlerini (kendilerini yönetecek birimleri) özgürce seçebilmeleridir.
Başka bir tanıma göre; bir halkın, idaresi altında yaşayacakları ya da yaşadıkları yönetim biçimini seçebilmeleridir. Bu ilke uluslararası alanda çok
kullanılan bir terim olmasına rağmen içeriği konusunda özellikle devletlerin parçalanması korkusu nedeniyle, kesin bir uzlaşı bulunmamaktadır
(Acer ve Kaya, 2010: 88). Bu nedenle uluslararası hukukta siyasal bir ilke
olarak kalmış ve günümüze kadar hukuki bir bağlayıcılığı olmamıştır. Zaten
teknik olarak tüm milletlerin devlet kurması modern dünya içinde pek
mümkün olamamıştır. Zira her devletin içindeki farklı etnik kökene sahip
toplulukların veya azınlıkların her birinin devlet kurması halinde dünyadaki devlet sayısı 1.000’lerle ifade edilecektir. Bununla birlikte milliyetler
prensibinin geçmişte olduğu gibi günümüz uluslararası ilişkilerinde de bazı
büyük devletlerin diğer devletlere müdahale etmelerini meşrulaştıran diplomatik bir araç olarak kullanıldığını söylememiz yanlış olmayacaktır.
Self-determinasyon ilkesine siyasi istikrarsızlığa ve isyan girişimlerine
neden olacağı endişesiyle Milletler Cemiyeti’nin kuruluş antlaşmasında yer
verilmemiştir. Ancak BM şartının 55/1 hükmü self-determinasyon hakkını
tanımaktadır (Charter of the United Nations, Article 55, 2016). Bununla
beraber devletler hukukunda bu hak tartışmalıdır ve tartışılmaya devam
edilmelidir. Öğretinin büyük bir bölümü bu hakkın her azınlık için değil
kolonilerde ve işgal altındaki topraklarda yaşayan yerel halklar için tanınan
bir hak olduğunda birleşmektedirler. Çünkü maddeyi devletlerin ulusal
bütünlüklerinin ortadan kalkması şeklinde yorumlamak bizzat BM Şartının
metni ve ruhu ile bağdaşmaz. Zaten öğretide bu yaklaşım destek bulmaktadır.
Diğer yandan çoğu zaman halkların kendi geleceğini belirleme hakkının dayanağı olarak görülen BM Şartının 55. maddesinin de bu konuda belirsiz ve amaca hizmetten uzak olduğu söylenebilir. Zira söz konusu maddede dostane ilişkilerden söz edilmesi bir yana “istikrar” vurgusu yapılmaktadır. Bu durum da sömürge yönetimi altındaki halklar dışında kalan halkla-
7
Mesut Şöhret
rın yönetimi altında yaşadıkları devletten “ayrılma hakkına” sahip oldukları
yorumunu güçleştirir. BM Şartını (M.55/I) birden çok etnik ulus bir arada
barındıran devletlerden ayrılma hakkı verir tarzda yorumlamak maddenin
amacına ters düşmektedir. Böyle olunca kendi geleceğini belirleme hakkı
bağlamında ancak “moral” bir hak anlayışından söz edilebilir (Doğan, 2008:
172).
Sömürge olmayan bir devletten kendi geleceğini belirleme hakkı gerekçesiyle ayrılma talebi belli koşullar mevcut değilse devletler hukukuna
aykırı olacaktır. Nitekim Milletler Cemiyeti I. Dünya Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan ederek Finlandiya’dan ayrılmak isteyen çoğunluğu İsveç dili
konuşan Aaland Adaları halkının ayrılma isteklerini bu manada bir devletler hukuku normu olmadığı gerekçesiyle reddetmiştir. Aynı görüşün BM
döneminde de sürdüğünü görmekteyiz. BM bağımsızlık elde eden Kongo’dan ayrılmak isteyen Katanga bölgesine ilişkin 1961 de ve 1967’de Nijerya’dan ayrılmak isteyen Biafra bölgelerine ilişkin kararlarda kendi geleceğini belirleme ilkesinin koloni yönetiminden çıkma hakkı tanıdığını ama
bu bölgelerin kendi devletlerinden ayrılma hakkını içermediğini açık bir
ifadeyle ortaya koymuştur. BM Örgütünü toprak bütünlüğü karşısında kendi geleceğini belirleme ilkesini tercih ettiği Bangladeş ve Eritre örnekleri bir
yana bırakılacak olursa her zaman ülkelerin toprak bütünlüğünden yana
tercihte bulunmuştur (Doğan, 2008: 174). Çünkü BM Güvenlik Konseyi toprak bütünlüğü ilkesi ışığında bu şekilde bağımsızlığını kazanan bir devletten
ayrılma ve tek taraflı bağımsızlık ilanlarını uluslararası hukuka uygun görmemektedir. Başka bir deyişle BM Güvenlik Konseyi buna uygun olarak self
determinasyonunun etnik gruplar tarafından ayrı ayrı, bağımsız olarak
kullanılma iddiasının gündeme geleceği örneklerde toprak bütünlüğü ilkesini tercih etmektedir (Arsava, 2009: 195).
Günümüzde self determinasyon ağırlıklı olarak ülke sınırları içinde yaşayan farklı etnik gruplar tarafından iddia edilmektedir. BM Antlaşması’nın
en yüce ilkesi olan devletlerin toprak bütünlüğü ilkesi ile BM Antlaşması’nda yer alan bir ilke olarak self determinasyonunun bağdaştırılması yöntemi 1970 tarihli Devletler Arasında Dostça İlişkiler ve İşbirliği başlığını
taşıyan BM genel kurulu kararında öngörülmüştür. Bu karara göre self determinasyonunun toprak bütünlüğü korunarak “iç self determinasyon”
olarak etnik gruplara genel iradeye katılma ve yine her etnik grubun kendi
dini, etnik, kültürel özelliklerinin korunmasına yönelik yetkiler verilerek
(olanağı verilerek) kullanılması mümkündür.
Diğer taraftan uluslararası hukuk açısından geleneksel olarak bir halkın kendi geleceğini belirleme hakkına sahip olduğu kabul edilse bile sözü
edilen etnik unsurun bağımsızlık hakkı iddia ettiği bölgede çoğunluğu oluşturması ve ekonomik açıdan güçlü olması her zaman tek başına yeterli olmadığı görülebilmektedir. Örneğin İspanya’nın kuzeydoğusunda 1979 yılından beri özerk bölge statüsünde yer alan ve yaklaşık 7,5 milyonluk bir
nüfusa sahip olan Katalonya bölgesi sahip olduğu nüfus potansiyeline ve
ekonomik açıdan İspanya’nın en gelişmiş bölgelerinden biri olmasına rağ-
8
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
men self-determinasyon hakkı kullandırılmamaktadır.6 Eğer Katalonya
bölgesi ile Kırım bölgesi arasında bir karşılaştırma yapılacak olursa nüfus
ve ekonomik gelişmişlik bakımından Katalonya bölgesinin Kırım’a göre
daha fazla bağımsızlığı hak ettiği ortadadır.
Hukuk düzeni içerisinde bir hakkın varlığı ile bu hakkın kimin tarafından ve hangi şartlarda kullanılabileceği birbirinden ayrı şeylerdir. Şüphesiz
self determinasyon hakkı ve bu hakkın referandum vasıtası ile kullanılması,
uluslararası hukukta mevcut bir haktır. Ancak, bu hakkın kimlere tanındığı
ve nasıl kullanılacağı da hukuken belirlenmiştir. Buna göre Yabancı yönetime tâbi toplumların yanı sıra günümüzde self determinasyon ağırlıklı olarak ülke sınırları içinde yaşayan farklı etnik gruplar tarafından iddia edilmektedir. BM Antlaşması’nın en temel ilkesi olan devletlerin toprak bütünlüğü ilkesi ile BM Antlaşması’nda yer alan bir ilke olarak self determinasyonunun bağdaştırılması yöntemi 1970 tarihli devletler arasında dostça ilişkiler ve işbirliği başlığını taşıyan BM genel kurulu kararında öngörülmüştür.
Bu karara göre self determinasyonunun toprak bütünlüğü korunarak “iç
self determinasyon” olarak etnik gruplara genel iradeye katılma ve yine her
etnik grubun kendi dini, etnik, kültürel özelliklerinin korunmasına yönelik
yetkiler verilerek (olanağı verilerek) kullanılması mümkündür. Bu olanakların sağlanmaması özellikle ayrımcılık, insan hakları ihlalleri, söz konusu
etnik grubun varlığının tehlikeye girmesi, adil olmayan yönetim durumlarında nihai çare olarak (ultima ratio) “iç self determinasyonun” “dış self
determinasyona” dönüşmesi söz konusu olmaktadır. Bu durumlarda farklı
etnik grupların bir arada yasama şansının kalmadığı, devletin işlevini kaybettiği varsayılarak bağımsızlık, başka bir devletle birleşme veya başka bir
devlete katılarak self determinasyon’u kullanabilmesi söz konusu olabilmektedir (Arsava, 2009: 195-196).
Kırım özelinde kendi kaderini tayin hakkı incelendiğinde bölgede yaşayan insanların bu hakka sahip olup olmadıkları veya bu hakkın meşru
yöntemlerle kullanılıp kullanılmadığı sorusuna cevap vermek gereklidir.
Buna göre uluslararası hukuka göre 1954’ten beri Ukrayna’ya bağlı bir bölge olan Kırım’ın Rusya’ya katılması Kırım halkının katıldığı bir referandum
yolu ile yapıldığından, bu ilhakın yasal olduğuna dair bir algı oluşturmak
kolay gözükmektedir. Çünkü sonuçta referandum temelinde Rusya Federasyonu’na katılım iradesinin yasal, hukuka ve özellikle de uluslararası hukukun ilgili prensiplerine uygun bir katılış olduğu kolaylıkla iddia edilebilmek hem Rusya hem de Kırım tarafından mümkündür.
Ancak referandum, bu katılım sürecinin yasal olmasını sağlamak için
hukuken makul ya da yeterli bir neden değildir. Çünkü uluslararası hukukçular arasında ve İkinci Dünya Savaşı’ndan beri yaşanan gelişmelerle tartışmasız bir şekilde yerleşmiş ve oldukça yakın bir geçmişte, 2010 yılında,
6 İspanya'yı oluşturan 17 özerk yönetimden biri olan Katalonya, ülkenin en zengin bölgelerinden biri. İspanya'daki üretimin % 19'unun yapıldığı Katalonya'da kişi başına düşen milli
gelir de ülke ortalamasının % 20 üzerinde: $ 26.550 Yaklaşık 7,5 milyon Katalan, 32 bin
km2’lik bir alanda yaşıyor. Bkz. (İspanya Çatırdıyor, 2006)
9
Mesut Şöhret
Uluslararası Adalet Divan’ının Kosova’ya ilişkin aldığı kararda da ima edilen
bir husus olmuştur (Acer, 2014). Bununla birlikte Kırım halkı şüphesiz ki
sömürge altındaki bir topluluk değildir. Ukrayna’ya bağlı, kendi içinde belirli bir özerkliği bulunan otonom bir cumhuriyettir. Ayrıca genel iradeye katılma ve temsil sorunu7 veya bu bölgede yaşayan insanlara karşı Ukrayna
devleti ve hükümetleri tarafından uygulanan sistematik bir ayrımcılık politikası bulunmamaktadır. Dolayısıyla uluslararası hukukun ilgili kurallarına
göre Kırım haklının self determinasyon hakkının bulunduğunu söylemek
hukuken mümkün değildir. Kırım için hukuken mevcut olmayan bu hakkın
bir referandum vasıtası ile kullanılması da uluslararası hukuka uygun değildir.
Buna rağmen Kırım Parlamentosu (Verkhovna Rada)8 27 Şubat 2014’te Kırım’ın kendi kaderini tayin etmesini öngören referandum yapılması
yönünde bir karar almıştır. Bu şekilde Ukrayna’dan ayrılmak istediğini beyan etmiştir. Toplam 100 milletvekilinden oluşan Kırım Meclisinde oylamaya katılan 81 milletvekilinden 78 milletvekilinin oyuyla kabul edilen bu
karar, neticesinde 16 Mart 2014’te referandum yapılması kararlaştırılmıştır. Her ne kadar Ukrayna Anayasasına göre aykırı olsa da Parlamento bu
kararı almıştır. Bunu yapmasının nedeni teknik olarak 16 Mart 2014 tarihine alınan Kırım’ın bağımsızlığını ilan etmesi için yapılacak olan referandum
öncesi atılması gereken bir zorunlu ve yasal bir adım olmasıdır. Bağımsızlık
Bildirisi olarak anılan belgede, Kırım Parlamentosu şu ifadelere yer vermektedir:
“Otonom Kırım Cumhuriyet Parlamentosu ve Sivastopol Şehir Konseyi
olarak 22 Temmuz 2010 tarihli Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı
(UAD) kararında belirtildiği gibi Kosova’nın statüsünü teyit eden belgelerde
ve diğer uluslararası belgeler ile Birleşmiş Milletler Şartı’na uygun olarak
Parlamento’nun aldığı bir ülkenin tek taraflı bağımsızlığını ilan etmesi kararı
uluslararası normları ve kuralları ihlal etmemektedir.” (Özçelik, 2014)
16 Mart’ta düzenlenen Referandum ile Kırım halkına, “Rusya'ya bağlanmaya razı mısınız?” ve “1992 yılı Kırım Anayasası'nın yeniden yürürlüğe
girmesi ve Kırım'ın Ukrayna'nın bir parçası olmasına razı mısınız?” soruları
yöneltildi. Resmi Sonuçlara göre katılımın % 83,1 olduğu referandumda
halkın % 96.77’si Rusya'ya bağlanmaya razı olduklarını belirtmişlerdir.
Bununla birlikte Kırım Parlamentosu’nun tek taraflı bağımsızlık kararının
bildirisinde BM Uluslararası Adalet Divanı’nın Kosova konusunda aldığı
tavsiye kararı ile paralellik kurması oldukça ilginçtir.9
450 üyeli Ukrayna meclisinde Kırım bölgesi 10 milletvekili ile temsil edilmektedir.
Kırım Parlamentosunun üye sayısı toplam 100 olup bu üyelerin yaklaşık yüzde 78’i yani 78
parlamento üyesi ayrılıkçı düşüncelere sahip olan ve Rusya yanlısı Bölgeler Partisi bağlıdır.
Bkz. (Özçelik, 2014).
9 Uluslararası Adalet Divanı, Kosova ile Sırbistan Cumhuriyeti arasındaki çatışma konusu olan
Kosova Bölgesi hakkında, Divan tavsiye görüşünü 4’e karşı 10 olumlu oyla almıştır. Bu karara
göre, Kosova’nın 17 Şubat 2008 tarihinde tek taraflı olarak aldığı bağımsızlık ilanı kararı
genel uluslararası hukuk kurallarını ihlal etmemektedir. Ayrıca bu bağımsızlık kararı, BM’nin
1244 sayılı Güvenlik Konseyi (GK) kararının da ihlali anlamına gelmemektedir. 1244 sayılı GK
7
8
10
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
Referandum ülkenin etnik azınlıkları olan Kırım Tatarlarının % 99’u
tarafından boykot edilmiştir. Referandum’un ardından 85 milletvekili ile
toplanan Kırım Parlamentosu Bağımsız Kırım Cumhuriyeti'ni ilan ettiğini
açıkladı. Parlamento, yayımladığı bağımsızlık deklarasyonunda, Sivastopol’un özel statüye sahip olacağı bağımsız ve egemen Kırım devletini ilan
ediyoruz" ifadesi kullanıldı. Kırım parlamentosu tarafından onaylanan belgede, "Kırım Cumhuriyeti, bağımsız bir devlet olarak tanınmak için Birleşmiş Milletler ve dünyadaki tüm ülkelere çağrıda bulunmaktadır" denilmiştir. Bağımsızlık ilanının ardından hiç vakit kaybetmeyen Kırım Parlamentosu 17 Mart 2014’te Rusya Federasyonuna katılmak için resmi başvuruda
bulundu. Rusya Federasyonu devlet başkanı Vladimir Putin 18 Mart 2014
tarihinde yaptığı açıklamada, Kırım'ın yaptığı Rusya'ya bağlanma talebinin
kabul edildiğini açıklamış, bu açıklamanın ardından da Rusya federal parlamentosu Kırım'ı Rusya toprağı yapan talebini 21 Mart 2014 tarihinde
onaylamıştır (Kırım’ın sözde bağımsızlığı sadece 4 gün sürmüştür). Bu tarihte sözde bağımsızlığına son veren Kırım, Rusya devlet başkanı Putin'in
yaptığı açıklama ile Kırım'ın ülkenin dokuzuncu federal bölgesi olarak Rusya Federasyonu içerisinde yer alacağını ifade edilmiştir.
Diğer taraftan self determinasyon hakkı bulunmasa dahi acaba, Kırım
halkına kendi hukuki statüsünü bir referandum vasıtası ile ya da başka bir
yöntem ile belirleme yetkisi kendi yasalarınca ya da Ukrayna yasalarınca
verilmekte midir? Kırım, özerk bir cumhuriyet olarak kendi anayasası, kendi meclisi ve kendi yürütme organı bulunan bir yönetim birimidir. Ancak,
Kırım Anayasası’nın 2. maddesi, açık bir ifade ile “Otonom Kırım Cumhuriyeti"nin, Meclisi’nin ve Bakanlar Kurulu’nun statüsü ve yetkilerinin yasal
temeli Ukrayna Anayasası, Ukrayna yasaları ve Kırım Anayasasıdır” demektedir. Ayrıca, “Şayet Kırım Meclisi’nin ve Bakanlar Kurulu’nun kararları,
Ukrayna Anayasası ile ya da Ukrayna yasaları ile çatışırsa, Ukrayna Anayasası ve yasaları üstündür” denmektedir (Acer, 2014).
Açıkça görüldüğü gibi Kırım, kendisine ne uluslararası hukuk ne de
ulusal hukuk düzenleri tarafından verilmiş yani hukuken mevcut olmayan
bir “hakkı” kullanarak referandum ve Rusya Federasyonu’na katılma kararı
almıştır. Dolayısı ile ne referandum yapılması kararının ne de sonrasında
aldığı Rusya Federasyonu’na katılma kararının yasal bir dayanağı bulunmadığını söylemek mümkündür. Nitekim Ukrayna Parlamentosu ve Ukrayna
Anayasa Mahkemesi, Kırım Meclisi’nin aldığı kararın ve referandumun Anayasa’ya aykırı ve geçersiz olduğuna dair kararlar almışlardır. 27 Mart 2014
tarihinde BM Genel Kurulu da, 100 olumlu, 58 çekimser ve 11 karşı oyla
Kırım’da yapılan referandumun geçersiz olduğuna ilişkin bir karar almıştır
(UN General Assembly Resolution - GA / 11493, 2014).
Esas itibariyle Kırım’ın bu tür bir referandum kararı ile bağımsızlık veya bir başka devlete katılma yolunun açılmasının, neredeyse her bir devletkararı Kosova’nın son statüsü hakkında bir tanımlama içermediği için Kosova Parlamentosu’nun aldığı bu karar uluslararası normlara UAD tarafından uygun bulunmuştur. Bkz. (Özçelik, 2014).
11
Mesut Şöhret
lerin siyasal ve ülkesel bütünlüğünü tehdit edecek bir örnek oluşturduğu
görülmektedir. Bu durum gelecek dönemde birçok devletin bölünmesine
veya parçalanmasına siyasi ve hukuki bir dayanak oluşturacak potansiyele
sahiptir.
Bölünme
Bölünme teknik olarak mevcut bir devletin kendi içinde birden fazla devlete
ayrılmasıdır. Bölünen devletin hukukî kişiliği sona ererken yeni kurulan
devlet veya devletlerin hukuki kişilikleri “kritik tarihten”10 itibaren başlamış kabul edilir. Bölünme yoluyla mevcut bir devletin bünyesinden yeni
devletlerin doğması esas itibariyle zaman içinde bölünen devlet tarafından
şu veya bu şekilde egemenlik hakları elinden alınmış devletler veya milletler olabileceği gibi kendi istekleri ile bir federasyon veya konfederasyon
kuran devletlerde daha sonradan kurdukları bu devletin hukuki kişiliğini
sona erdirerek ayrı bağımsız devlet formuna dönüşebilmektedirler. Örneğin
SSCB 1917 Bolşevik İhtilali ile kurulduktan sonra kendi yakın çevresindeki
Letonya, Litvanya, Estonya, Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Gürcistan, Kırgızistan, Moldova, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna ve Özbekistan
gibi devletleri zaman içinde bir bakıma zorla bünyesine katarak Sosyalist
bir federasyon kurmuştur. Söz konusu bu devletler yaklaşık 70 yıl SSCB
bünyesinde federal sistem içinde varlıklarını devam ettirmiş ancak 1991’de
SSCB’nin dağılması ile tekrar bağımsızlıklarını kazanmışlardır.
Bölünme yoluyla devlet oluşumuna bir başka örnek olarak Çekoslovakya verilebilir. Söz konusu devlet Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun 1. Dünya Savaşı’nda yenilmesinden sonra bugünkü Çek Cumhuriyeti
ve Slovakya topraklarında tek meclisli federal yapıda kurulmuştur. Devlet 2.
Dünya Savaşı sonrasında 1945–1990 arası dönemde SSCB’ye katılmış, SSCB
dağılınca, 1 Ocak 1993'te Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye ayrılmıştır. Bu tarihten sonra Çekoslovakya’nın tüm hakları ve halefiyeti Çek
Cumhuriyeti’ne geçmiştir. Çekoslovakya'nın yaşadığı bölünme; dünyada
hiçbir sorun yaşanmadan ve tek bir kurşun atılmadan ortaya çıkan tek hükümranlık bölünmesidir. Bu modele Çekoslovakya tipi bölünme modeli
denmektedir (Bayar, 2009: 232).
Bununla birlikte bölünme yoluyla devlet kurulmasının şiddet kullanılarak gerçekleştirildiği örneklerde bulunmaktadır. Örneğin Bangladeş devletinin kurulması hem bir iç savaş hem de Pakistan ile Hindistan’ın kendi
aralarında savaşmaları sonucunda gerçekleşmiştir. Bunun yanında devletler bazı durumlarda birlik kurup sonra bu birliği kısa sürede feshedebilmektedirler. Örneğin Senegal ile Mali arasındaki federe devlet birliği kısa
süren bu birlikteliklerden biridir. Kısa süren bu bölünmelere bir başka örnek olarak Singapur ve Malezya arasındaki birlik gösterilebilir. Buna göre 2.
10 Kritik tarih: Belirli bir ülke üzerinde egemenliğin kesin olarak kurulduğu tarihtir. Yeni bir
devletin kurulmasında ve devletlerin halefiyeti meselesinde, devletlerin hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi için, mevcut bir devletin ne zaman sora erdiği ve yerine geçen devlet veya
devletlerin hangi tarihte kurulduğunun zaman itibarıyla tam olarak tespiti zorunlu bir durumdur. Bu tarihe uluslararası hukukta “kritik tarih” denir. Bkz. (Crawford, 2006: 651–666)
12
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
Dünya Savaşı sırasında, 1942–1945 yılları arasında Singapur, Japon İmparatorluğu tarafından işgal edilmesine rağmen Savaş sona erdiğinde Singapur
kendi öz yönetimini alana kadar İngiliz kontrolü altına girmiştir. Bağımsızlığını 1963 yılında kazandıktan sonra Malezya ile birleşmiştir. Ancak, sosyal
huzursuzluk ve iktidardaki Singapur Halk Hareketi Partisi ve Malezya İttifak Partisi arasındaki anlaşmazlıkları, Malezya ile Singapur’un ayrılığı sonuçlandı. Singapur, 9 Ağustos 1965 tarihinde bağımsız bir cumhuriyet olmuştur. Bu tarihten sonra uluslararası arenada hem Malezya hem de Singapur varlıklarını bağımsız devletler olarak sürdürmektedirler.
Tarihsel süreçte bölünme yoluyla devlet kurulumuyla yollarına ayrı
bağımsız devletler olarak devam eden oluşumlar olduğu gibi ayrılma işlemi
başarısız olmuş ya da bölünememiş oluşumlarda olmuştur. Örneğin Kanada’dan ayrılmak isteyen Fransız orijinli etnik grupların çoğunlukta olduğu
Quebeck eyaleti Kanada’da 1867’de kurulan federal sistemin kurucu bir
eyaleti olmasına rağmen 1968, 1980, 1995 yıllarında referanduma giderek
kurucusu olduğu bu federal devlet sisteminden ayrılmak istemiştir. Kanada
Anayasası’nda, ülkeyi oluşturan eyaletlerin kendi istekleri ile ayrılmalarına
ilişkin herhangi bir husus bulunmadığından Quebec eyaletinin statüsünün
durumu tartışmalı bir hale dönüşmüştür. Bu durumda Quebec eyaletinin
ayrılma işlemi mevcut şartlarda ya Kanada Anayasasının değiştirilmesi ya
da Quebec dışındaki 10 eyalet ve 3 özel statülü bölgenin rıza göstermesi ile
mümkün olabilmektedir. Çünkü Kanada anayasası, federasyonu oluşturan
eyaletlere ne tek taraflı ayrılma izni tanımıştır ne de ayrılmanın koşullarını
tartışan herhangi bir madde içermektedir (Kalaycı, 2008: 158–159).
Bölünme yoluyla devlet kurulmasında uluslararası hukuk ve uluslararası ilişkiler bakımından yaşanabilecek en büyük sorun aslında bölünen
devlet ile ortaya yeni çıkan devlet veya devletler arasında yaşanabilecek
halefiyet, selefiyet sorunudur. Uluslararası hukuka göre hukuki kişiliği sona
eren devlet “selef devlet”, onun yerine geçen devlet ise “halef devlet” olarak
isimlendirilir. Hukuki kişiliği sona eren büyük bir devletten sayıca daha
fazla yeni devlet oluşmaktadır. Bu durumda yeni kurulan devletlerden biri,
parçalanan devletin asıl halefi olur. Bu asıl halef ile önceki büyük devlet
arasında devamlılık ilişkisi vardır. Bu iki devletin aynı devlet olduğu kabul
edilir. Örneğin Osmanlı İmparatorluğu 1. Dünya Savaşı sonucunda parçalanmış, yerine pek çok devlet kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyetinin Osmanlı İmparatorluğunun asıl halefi olduğu, Osmanlı İmparatorluğu ile Türkiye
Cumhuriyeti arasında devamlılık ilişkisi olduğu, Osmanlı İmparatorluğu ve
Türkiye Cumhuriyeti devletlerinin aynı devletler olduğu kabul edilmektedir. Keza 1991 yılında SSCB parçalanmış yerine 15 ayrı bağımsız devlet
kurulmuştur. Ancak bu devletlerden biri olan Rusya Federasyonu’nun
SSCB’nin asıl halefi olduğu kabul edilmiştir. Bu halefiyet sonucuna göre BM
Güvenlik Konseyinde SSCB’nin daimi üyeliği, Rusya’ya geçmiştir. Böylece
Rusya Federasyonu’nun SSCB’nin hukuken devamı olduğu kabul edilmiştir.
Bölünme konusunu Kırım Sorunu kapsamında ele aldığımızda çok ilginç noktaların olduğu göze çarpmaktadır. Öncelikle Kırım 1954 yılında
13
Mesut Şöhret
Ukrayna devletine devredildikten sonra bu bölge üzerindeki egemenlik
hakları ve bölgenin mülkiyeti uluslararası hukuk açısından Ukrayna devletine geçmiştir. 1991 yılında SSCB’nin dağılmaya başlaması ile Ukrayna’da
bağımsızlık için bir referandum yapıldığında Ukrayna’nın genelinde % 90
çoğunluk bağımsızlık yönünde oy kullanırken bu referandumda Kırım da
%54 ile Ukrayna’nın SSCB’den bağımsızlığı yönünde olumlu oy kullanmıştır.
Bu referandumun sonrasında Kırım Meclisi (Verkhovna Rada), 26 Şubat
1992 tarihinde Ukrayna Kırım Özerk Cumhuriyeti adının “Kırım Cumhuriyeti” olarak değiştirildiğine ilişkin bir karar almış ve 5 Mayıs 1992 tarihinde
öz yönetim ilan edip 6 Mayıs 1992’de Kırım Anayasası’nı kabul etmiştir. Bir
tür bağımsız Kırım Cumhuriyeti anlamına gelen bu gelişmeler sonunda, 13
Mayıs 1992’de Ukrayna Parlamentosu, Kırım’ın bağımsızlık kararının geçersiz olduğuna dair bir karar almıştır. Haziran 1992’de Ukrayna ve Kırım
uzlaşmaya varmıştır. Buna göre Kırım, Ukrayna içerisinde bir “Otonom
Cumhuriyet” olarak kalmıştır. 19 Mayıs 1992 tarihinde Kırım Meclisi Ukrayna’nın bir parçası olduğunu ve öz yönetimin kaldırıldığını ilan etmiştir.
Diğer taraftan Ukrayna’nın bağımsızlığı ve Kırım dahil toprak bütünlüğü 5
Aralık 1994 tarihinde imzalanan Budapeşte Memorandumunda11 Ukrayna’nın elinde bulunan SSCB dönemine ait nükleer silahların Rusya Federasyonu’na devredilmesine karşılık ABD, İngiltere Rusya Federasyonu tarafından da tanınarak garanti altına alınmıştır (Budjeryn, 2014: 5-6).
Bu nedenle Kırım meclisinin Ukrayna Anayasa’sında yer almamasına
rağmen bağımsızlık ilan etmek için referandum kararı alması ve referandum sonucunda bağımsızlık ilan ederek Ukrayna’nın sınırları içinde fiilen
bir devlet olduğunu ilan etmesi uluslararası hukuka uygun bir eylem olarak
görünmediğini söylemek mümkündür. Ayrıca Kırım meclisinin Ukrayna
topraklarının bölünmesine sebep olduktan sonra Rusya ile birleşme kararı
alması ve bunun için Rusya’ya katılmak için başvurması ve Rusya Federasyonu’nunda bu başvuruyu kabul ederek Kırım’ı Federasyon sınırları içine
alması öncelikle 1994 tarihli Budapeşte Memorandumu’nun ihlali anlamına
gelmektedir. Bu nedenle uluslararası hukuk açısından Kırım’ın tek yanlı
bölünme işlemi ve sonrasında yaşanan gelişmelerin uluslararası hukuka
aykırı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Demokratik bir toplumda halkın her kesimi zaten yönetimde bir şekilde temsil edilmekte olduğundan bu ülkelerdeki farklı etnik gruplara bağımsızlığını destekleme adı altında yardımda bulunulmasının devletler hukukuna aykırılık teşkil ettiği ortadadır. Ancak demokratik olmayan devletlerde özellikle bazı etnik, dinsel veya sosyal gruplar yönetimde temsil edilemediklerinde veya baskı görmeleri sonucu bu grupların isyan etmeleri uluslararası toplum tarafından normal görülebilmektedir. Diğer taraftan bağımsızlık ya da kendi geleceğini belirleme hakkı sömürge olmayan topluluklar
11 Resmi adıyla The Budapest Memorandum on Security Assurances antlaşmasında Ukrayna
“sınırlarının tanınması” karşılığında nükleer silahlarını elden çıkarmıştı. Ancak mutabakat,
Ukrayna’nın savunulması için askeri bir müdahale garantisi getirmemektedir. Bkz. The Budapest Memorandum on Security Assurances, 1994.
14
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
açısında alındığında geleneksel olarak iç içe yaşayan halkların ayrılmasına
destek olmak hukuksal olarak meşru olarak nitelenemez. Söz konusu bu
yaklaşımın BM tarafından da kabul edilmediğini alınan kararlarda da görmek mümkündür. Örneğin BM Genel Kurulunun 24 Ekim 1970 tarihinde
Devletler Arasında Dostça İlişkiler ve İşbirliği ile ilgili Uluslararası Hukuk
İlkeleri Bildirgesi başlıklı bildiride bağımsızlık savaşının güç kullanma yasağını ihlal etmeyeceği ve haksız saldırı olarak nitelenemeyeceği belirtilmektedir. Ancak bu kararın somut bir durumu ifade itmek için alındığı gözden kaçırılmamalıdır (UN General Assembly Resolution, A/RES/2625- XXV,
1970).
Birleşme
Birden fazla bağımsız devletin bir araya gelerek yeni bir devlet kurmalarıdır. Bu durumda birleşen eski devletlerin uluslararası hukukî kişilikleri
sona ererken yeni kurulan devletin hukuki kişiliği başlamış olur. Esas itibariyle bu tarz yeni bir devlet oluşumu genellikle komşu devletler arasında
görülmektedir. Buna göre devletler bazı durumlarda kendi ulusal çıkarları
gereği başka devletlerle birleşerek kendi hukuki kişiliklerini sonlandırıp
yeni bir devlet bünyesinde hukuki kişilik kazanabilirler. Örneğin 1961’de
İngiltere’den bağımsızlığını kazanan Tanganyika ile yine 1963’te İngilitere’den bağımsızlığını kazanan Zanzibar devleti, Nisan 1964’te birleşerek
Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti devletini kurmuşlar ve bu şekilde de Tanganyika ve Zanzibar’ın uluslararası kişilikleri sona ermiştir. Söz konusu
devletlerin birleşmeleri sonucu günümüzde uluslararası sistemde Tanzanya
her iki devletin adına hukuki kişiliğe sahip olarak yer almaktadır.
Birleşme konusu her ne kadar birleşme arzusunda olan devletleri ilgilendiren bir durum olarak görülse de birleşme sonunda ortaya çıkacak olan
yeni devlet yapısı bazı durumlarda diğer komşu devletlerin istemediği bir
adım olarak görülebilmektedir. Konumuz açısından birleşme durumu incelendiğinde her ne kadar uluslararası hukuka göre uygun ve meşru olmasa
da Ukrayna’ya bağlı olan Kırım bölgesi fiili olarak Rusya Federasyonu ile
birleşmiş ve kendi sözde hukuki kişiliğini bu devlete devretmiş durumdadır. Esas itibariyle bu fiili durum Rusya Federasyonu açısından bir olmasa
da diğer bölge devletleri açısından ve özellikle Rus orijinli insanların fazla
olduğu Kazakistan gibi devletler açısından ayrıca sorun oluşturmaktadır. Bu
noktada Kafkasya bölgesinde yer alan diğer bölünmüş yerler özellikle Gürcistan’dan ayrılan Güney Osetya ve Moldovya’dan ayrılan Transdinyester
bölgesinin gelecekte yine Rusya Federasyonu ile birleşme durumları bulunmaktadır. Elbette bu durum bölgede bulunan hassas dengelerin değişmesine neden olabilecek ve bölgeyi yeniden bir çatışma ortamına dönüştürebilecek potansiyele sahiptir.
Devletlerin Sona Erme Şekilleri
Bir devletin sona ermesi o devletin hukukî kişiliğinin ortadan kalkması demektir. Bir başka deyişle uluslararası hukuk bakımından bir devletin mevcudiyetinin hukuksal olarak ortadan kalkmasıdır. Esas itibariyle bir devletin
15
Mesut Şöhret
varlığının sona ermesi için devletin asgari unsurları olarak ifade edilen millet, ülke ve egemenlik unsurlarından ikisinin veya üçünün birden ortadan
kalkması durumunda devletin de otomatik olarak ortadan kalkacağını söylemek mümkündür.
Devletin insan unsurunun, yani milletinin yok olması teorik olarak
mümkündür. Devletin bütün vatandaşları bir doğal felaket, bir salgın hastalık veya bir nükleer savaş sonucunda ölürse, o devlet zaten fiilen ortadan
kalkar. Ancak nüfusu büyük bir ülkenin örneğin (ABD, Almanya, Çin, Hindistan gibi) bütün vatandaşlarının ölmesi düşük bir ihtimaldir. Birkaç kişi hayatta kalsa bile diğer iki unsur varlığını sürdürüyorsa devletin varlığı devam eder. Kaldı ki böyle bir felaket yaşanması durumunda o devletin dışarıda yaşayan vatandaşları mutlaka vardır. Bu nedenle böyle bir durumda o
devletin dışarıda yaşayan vatandaşları kendi ülkelerine gelerek devletlerinin varlığını devam ettirebilirler.
Diğer yandan devletin ülke unsurunun yok olması da ihtimal olarak
düşünülebilir. Bir ada devletinin ülkesi, deprem veya suların yükselmesi
gibi bir sebeple suların altında kalırsa, su altında kurulu bir devlet olamayacağına göre, bu devlet, diğer iki unsur devam ediyor olsa bile sona erer.
Örneğin İngiltere devleti büyük bir ada üzerine kuruludur. Eğer bu ada deprem gibi bir sebeple yerle bir olup sulara gömülürse söz konusu ada denizin
içinde varlığını sürdüremeyeceği için millet ve egemenlik unsuru devam
etse bile devlet vasfını devam ettiremeyeceği için teorik olarak İngiltere
ülkesi üzerindeki varlığı ortadan kalkacaktır. Zaten bir devlet ülkesinden
bahsedilmek için o devlet ülkesinin mutlaka ve mutlaka bir kara parçasına
sahip olması gerekmektedir. Ancak İngiltere’nin sahip olduğu diğer kara
parçalarında örneğin Cebelitarık ve Falkland Adaları üzerindeki varlığı devam edecektir.
Bunun yanında bir başka durum da bir devletin bir savaş sonucunda
devlet ülkesini kaybetmesidir. Şüphesiz, bir devlet bir savaş sonucunda
ülkesinin tamamını veya bir kısmını bir başka devlete kaptırabilir. Böyle bir
durumda da ülke kaybı olduğu düşünülebilirse de ortada ülkenin yok olması değil, o ülke üzerinde egemenliğin kaybedilmesinden başka bir şey yoktur. Söz konusu bu durum ile geçmişte olduğu gibi günümüzde de karşılaşmak mümkündür. Örneğin 2. Dünya Savaşı sırasında Almanya, Fransa’yı
askeri yönden yenip tüm ülkeyi ele geçirince Fransa devleti millet unsuru
hariç egemenlik ve ülke unsurlarını kaybetmişti. Ancak her ne kadar Fransa
devletinin fiili varlığı ortadan kalksa da savaş şartları nedeniyle Fransa’nın
müttefiki olduğu diğer devletler Fransa’nın legal personality (hukuki kişiliğini) tam olarak kaybetmediği ve bu durumun geçici olacağını düşündüklerinden Londra’da kurulan sürgündeki Fransız hükümetini muhatap almışlardır. Almanların, Fransa’yı işgali sırasında kurdukları Vichy Fransa’sı olarak adlandırılan kukla devlet uluslararası toplum tarafından muhatap alınmamıştır. Yaklaşık 4 yıl boyunca Fransa topraklarını sözde egemenliği altında tutan bu devlet herhangi bir anayasa yapamadan savaş sonrasında
16
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
otomatik olarak meşruiyetini yitirmiş ve bu devleti yöneten Fransızlar savaş sonrasında ya idam edilmişler ya da ömür boyu hapis cezası almışlardır.
Devletlerin sona erme şekilleri incelendiğinde genel olarak beşeri ve
fiziki unsurların kaybolması ile sona erdiği ender olarak görülse de asıl
sona erme veya devletin hukuki kişiliğinin ortadan kalkması çoğunlukla söz
konusu bu iki unsur nedeniyle değil devletlerin egemenlik unsurunu kaybetmeleriyle olduğu görülmektedir. Başka bir ifade ile belirli bir insan topluluğu kendi devlet ülkesi üzerindeki egemenliğini kaybederse bu insan
topluluğunun kurmuş olduğu devlet sona ermiş olmaktadır. Bu duruma
uluslararası hukukta egemenliğin kaybı denir. Bir devletin egemenliğinin
kaybı aynı zamanda devletin ölümü demektir. Bu yaklaşım dayanağını Roma Özel Hukuku’ndan almış ve özellikle 19. yüzyılda benimsenmiştir (Aladağ, 2008: 132).
Diğer taraftan devletler bazı durumlarda kendi ulusal çıkarları gereği
ülkelerinin belirli bir kısmı üzerindeki egemenlik haklarından vazgeçtikleri,
egemenliği altındaki bazı bölgelerin bir kısmını başka devletlere devrettikleri görülmüştür. Örneğin Osmanlı devleti 1877–1878 yılları arasında Rusya Çarlığı ile giriştiği savaşta zor durumda kalınca İngiltere’nin desteğini
almak adına Kıbrıs adasının idaresini mülkiyeti kendinde kalmak şartıyla
İngiltere’ye bırakmıştır. 4 Haziran 1878’de imzalanan Kıbrıs Antlaşmasına
göre İngiltere adayı işgal edecek ve Padişah adına idare edecekti. Giderlerden arta kalan gelirler yıllık olarak Osmanlı hazinesine ödenecek, Osmanlılar adanın adalet, din ve eğitim kurumlarını yönetmeyi sürdüreceklerdi.
İngiltere de Rusların Osmanlı topraklarına saldırması hâlinde Doğu Anadolu’yu savunmak üzere gerekli bütün yardımı yapmaya söz veriyordu (Günay, 2007: 117). Ancak bu tarihten sonra İngilizler Kıbrıs adasını bir daha
Osmanlı devletine devretmemişler ve Lozan Antlaşması ile de Osmanlı devletinin halefi olan Türkiye Cumhuriyeti devleti adanın İngiltere’ye geçmesini kabul etmiştir.
Buna paralel olarak bir devlet kendi ülkesinin bir bölümünü başka bir
devlete geçici olarak kiraya verebilir. Örneğin İngiltere 1898 yılındaki antlaşma ile Çin’in güney kısmında yer alan Hong Kong adasını ve çevresini
kiralayarak burayı 99 yıllığına yönetmiş ve burayı bir finans merkezi haline
dönüştürmüştür. Günümüzde buna benzer ancak amaç yönünden farklı
kiralama ve satış yöntemleri göze çarpmaktadır. Özellikle son yıllarda zengin devletler fakir devletlerin tarım arazilerini satın alarak ya da kiralayarak buralar üzerinde geçici olarak egemenlik elde etmektedirler. BM istatistiklerine göre 2007–2010 arası dönemde 30 milyon hektar (300.000 km2
yani İtalya büyüklüğünde) tarım arazisi yabancı sermaye tarafından satın
alındı veya kiralandı. Bu eğilim giderek yayılıyor. Dünya Tarım Örgütü
(FAO) dünya yüzeyinde 2,7 milyar hektar tarım yapılabilir arazi olduğunu
ama bunun sadece 1,5 milyarının ekildiğini söylüyor. Bu işlenmeyen arazi
genellikle Güney yarımkürede (Güney Amerika, Afrika, Avustralya, Güneydoğu Asya) ve % 80’i kalkınmakta olan ülkelerde yer almaktadır. Artan
nüfusunu beslemekte zorlanan bu ülkeler, tarım arazilerine yapılan bu ya-
17
Mesut Şöhret
bancı yatırımları ülke tarımını geliştirmek ve teknoloji transferi yapmak
için bir fırsat olarak görüyorlar. Örneğin Petrol zengini Suudi Arabistan,
başka ülkelerin arazilerini satın alarak veya kiralayarak gıda ve tarım üretimi yapmak istediğini saklamıyor. Yılda 1 milyon ton pirinç ithal etmek
zorunda olan ülke, hükümetin, İslam Kalkınma Bankası’nın ve Suudi işadamlarının sermaye koyduğu FORAS International adlı bir yatırım fonu
kurdu. Fon, uzun vadede 700.000 hektar arazi ekerek yılda 7 milyon ton
pirinç elde etmeyi planlıyor (Sarpkaya, 2010). Aslında benzer bir kiralama
yöntemi Ukrayna devleti içinde de bulunmaktadır. Buna göre Ukrayna tarım topraklarının %5’lik bir kısmı (Miktar olarak Ermenistan ve Belçika’dan
daha büyük bir toprak parçasına denk gelmektedir) Çin’e kiralanmış durumdadır (Uygun, 2014).
Söz konusu bu durum arazisini kiralayan veya kiraya veren devlet açısından egemenliğin kazanımı veya kaybı anlamına gelmemekle birlikte araziyi kiraya veren veya kiralayan devlet içinse o ülke toprakları içinde tam
anlamıyla bir ülke veya egemenlik kazanımı anlamına gelmemektedir. Çünkü arazinin yer aldığı devlet ülkesinde kural koyma ve bunu uygulama hakkı yine bu ülkede kalmaktadır. Yani araziyi kiralayan veya satın alan devlet
bu topraklar üzerinde fiili olarak kontrolü kaybetmemekte ve diğer devletlerde bu devletin kurallarına göre işlem yapabilmektedirler. Bir başka deyişle toprakların mülkiyeti kiraya veren devlete aitken kullanım hakkı ise
kiralayan devlete ait olmaktadır.
Devletin egemenlik unsurunu kaybetmesi ile gerek devletin egemen
olduğu ülke sınırlar üzerinde gerekse ülke üzerinde yaşayan millet üzerinde
hiçbir otoritesinin kalmadığı anlamına gelir. Zaten böyle bir durumda devletin kural koyması ve bu kuralları uygulatacak gücü ortadan kalkmış demektir. Örneğin 2008 yılında Gürcistan’la Rusya Federasyonu arasında yaşanan savaştan sonra uluslararası hukuka göre Gürcistan’ın kendi ülkesi
içinde kabul edilen Güney Osetya ve Abhazya bölgelerinde fiili olarak egemenliğini kaybetmesi ile Gürcistan’ın söz konusu topraklar üzerinde egemenliğinin sona erdiğini söylemek mümkündür. Çünkü Rusya Federasyonu’nun fiili koruması altına giren bu bölgelerde Gürcistan’ın kanun koyması
ve bu kanunları uygulatacak otoritesi kalmamıştır.
Esas itibariyle yukarıdaki duruma benzer bir durum Kırım konusunda
da geçerlidir. Buna göre Ukrayna’ya bağlı özerk bir bölge olan Kırım üzerinde hali hazırda Ukrayna’da devletinin fiili otoritesi Mart 2014 itibariyle
ortadan kalkmış ve ardından bu bölge üzerindeki fiili otorite ve egemenlik
tasarrufu Rusya Federasyonu’na geçmiştir. Zaten bundan sonraki süreçte
Rusya Federasyonu kendi egemenliğini pekiştirmek adına bölgenin idari,
hukuki, ekonomik, sosyo-kültürel yapısını değiştirmeye başlamıştır. Bu
doğrultuda kamu otoritesini tesis etmek adına bölgenin güvenliğinin sağlanması için askeri üsleri kontrol altına almış, bürokratik işlemlerin yürütülmesi için personel atamış, bölgede yaşayan insanlara Rusya Federasyonu
pasaportları vermiş ve para birimini değiştirmiştir. Ayrıca kamu binaları ve
bütün alanlardaki Ukrayna Devleti’ne ait bayrak ve devlet armaları hızla
18
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
kaldırılmaya başlanarak, Kırım Parlamentosu'nun adı da Kırım Cumhuriyeti
Devlet Konseyi olarak değiştirilmiştir. Tüm bu gelişmeler bir bakıma bölge
üzerinde Ukrayna egemenliğinin ortadan kalktığını yerine Rusya Federasyonun egemenliğini tesis edildiğini göstermektedir (Kırım’da Ukrayna İzleri
Siliniyor, 2014). Bu noktadan hareketle bugün için Kırım üzerinde hukuksuz bir şekilde gerçekleşmiş olmakla birlikte Ukrayna’nın egemenliğini yitirdiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Bununla birlikte Ukrayna devleti
adına bu anlamda ortaya çıkan bir başka egemenlik kaybı sorunu da ülkenin doğusunda Rusların çoğunlukta olduğu bölgelerde Luhansk Halk Cumhuriyetinin yürüttüğü bağımsızlık yanlısı silahlı çatışmalardır. Zira Ukrayna
silahlı kuvvetleri hali hazırda bu bölgedeki ayaklanmayı sonlandırabilmiş
değildir. Bu nedenle bu bölge üzerinde geçici de olsa fiili otoritesini tesis
edememiştir.
Egemenliğin kaybı konusunda diğer bir hususta hiçbir devletin, ülkesinin bütünü üzerinde egemenlik hakkından vazgeçmeyi kabul etmeyeceğidir; zira bu durum o devletin bütünüyle sona ermesi demektir. Bu nedenle
bir devletin sona ermesi, yani o devletin ülkesel egemenliğini bütünüyle
kaybetmesi çoğunlukla kuvvet kullanımıyla, yani savaş yoluyla olur. Tarihte
bir başka devlet tarafından askerî olarak işgal edilip hukukî varlığı sona
ermiş pek çok devlet vardır. Egemenliğin kaybı yoluyla bir devletin sona
ermesi ister barışçı yolla ister güç kullanma yoluyla olsun aşağıda yer alan
şu hukukî şekillerde ortaya çıkmaktadır (Gözler, 2011: 15).
Fesih Yöntemiyle Devletin Sona Ermesi
Bir devletin varlığına ve hukuki kişiliğine bütünüyle son verilmesidir. Örneğin 1. Dünya Savaşı sonunda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu feshedilerek yerine pek çok devlet kurulmuştur. Söz konusu devlet Avrupa’nın
birçok ülkesinde hüküm süren Habsburg Hanedanı yönetmiştir. Avusturya
ve Macaristan aslında içişlerinde bağımsız olan iki ayrı ülkeydiler. Fakat
dışişleri açısından tek bir Habsburg İmparatoru tarafından yönetilmekteydiler. Savaş sonrasında 10 Eylül 1919 tarihinde imzalanan Saint-Germain
Antlaşması ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu hukuken ortadan kalkarak bu devletin egemenliği altındaki topraklardan Yugoslavya, Çekoslovakya ve Polonya ile Avusturya ve Macaristan olmak üzere 5 yeni devlet
kurulmuştur.
Devletlerin feshedilmesi Çekoslovakya’da olduğu gibi nadirde olsa gönüllü olabileceği gibi, Yugoslavya’nın dağılması sürecinde olduğu gibi gönülsüz ya da zorunlu olabilmektedir. Her iki durumda da bir devletin hukuki varlığı sona ererken başka bir devletin veya devletlerin hukuki varlıkları
fesih tarihinden (kritik tarih) itibaren başlamaktadır. Devletlerin fesih işlemi bir bakıma bölünme yoluyla devlet kurulması ile yakından ilgilidir. Çünkü fesih işleminin sonucunda bir devlet tarih sahnesinden çekilirken bu
yıkılan devletin yerine o devletin yerini alan yeni bir devlet kurulmaktadır.
Buna göre Kırım özelinde incelendiğinde Ukrayna devleti bütünüyle ortadan kalkmamış sadece Kırım bölgesi kendisinden ayrılmıştır. Daha sonra
gönüllü olarak kendisini feshederek Rusya Federasyonuna katılmıştır.
19
Mesut Şöhret
İlhak Yöntemiyle Devletin Sona Ermesi
Bir devletin başka bir devlet tarafından kendi topraklarına zorla katılmasına ilhak denilmektedir. İlhak, esas îtibâriyle uluslararası hukukta kullanılan
bir terim olup, bir devletin daha önce egemenliği altında bulunmayan bir
bölgeyi/toprak parçasını ele geçirmesini, kazanmasını, topraklarına katmasını ifâde etmektedir. İlhak, bütün kullanma, hâriç tutma, ferağ, temlik ve
kamu mülkiyeti haklarını ve diğer hakları ilhâkı yapan devlete kazandırır.
İlhak edilen bölgenin insanlarının sadâkatinin otomatik olarak ilhak
eden devlet tarafından kazanıldığı varsayılır. İlhak edilen yerde var olan
hukuk sistemi ve mahallî yönetim organizasyonu varlığını koruyabilir, ancak bunlar ilhak eden devletin çıkarlarıyla çatışmadığı sürece müsâade edilir. Bundan dolayı, ilhâkın hâmîlikten veya askerî işgalden ayrı tutulması
gerekir. Bunlar hâkim devlet açısından bir egemenlik temdidi (genişlemesiuzatılması) sağlar fakat tam bir egemenlik vermez. İlhak aynı zamanda sömürgeleştirmekten de ayrı tutulmalıdır. İlhakta, ilhak eden devletin veya
onun vatandaşlarının fiilî işgali gerekli değildir (İnal, 2012).
Uluslararası hukuk çerçevesinde, bir devletin ilhak edilen bölgesi tümüyle veya kısmen ilhak edilen devletin rızâsıyla veya (daha önceden başka
bir devletin elinde bulunmayan bir bölgenin durumunda olduğu gibi) uluslararası toplum tarafından rızâ gösterilmesi hâlinde geçerlilik kazanabilir.
İlhak bölgesindeki eski devletin rızâsı, zorlama altında, sessizce (zımni olarak) ve bir anlaşma biçiminde verilebilir. Her iki durumda da ilhak edilen
bölgenin sakinleri self-determinasyon haklarından mahrumdur. Orijinal
olarak ilhak, keşfedilen yeni toprakların keşfi yapan devlete verilebilmesi
mekanizması olarak düşünülmüştür; şimdi ise, basitçe, büyük güçlerin küçük güçlerin bölgelerini kendi coğrafyasına katmasının çok sayıdaki yollarından biridir.
Toprakların anlaşmalarla ya da satışla el değiştirmesinin tersine ilhak
fiilen el koyma ile gerçekleştirilen ve genel tanınma ile meşruluk kazanan
tek taraflı bir eylemdir. İlhak edilen topraklar genellikle önceden istilâ ve
işgal edilmiştir. 1938’de Almanya'nın Avusturya'yı ilhâkında olduğu gibi
istilâ sıcak çatışma olmaksızın güç kullanma tehdidi ile de gerçekleşebilir
(İnal, 2012). Esas itibariyle Kırım’da yaşanan gelişmeler de bir bakıma bu
şekilde askeri güç kullanma tehdidi ile gerçekleşmiştir. Zira Kırım bölgesinde yer alan Ukrayna askerleri ile görünüşte resmi üniformaları bulunmayan
ancak sonrasında Rusya Federasyonu özel birliklerinden oldukları resmen
kabul edilen askeri birlikler birkaç küçük çatışma dışında savaşmamışlardır12 (Şahin, 2014). Ancak Rusya Federasyonu bölge üzerinde diplomatik
kanallardan güç kullanımı tehdidinde bulunmuştur. Bu açıdan Kırım’ın te12 27 Şubat’tan itibaren Kırım’da kimlikleri meçhul üniformalı asker grupları hareket etmeye
başladı, bu gruplar hükümet binalarını ve stratejik tesisleri ele geçirdikleri gibi Kırım’daki
Ukrayna askeri noktalarını da ablukaya aldılar. (Kırım’ın Rusya’ya bağlanmasına kadar yarımadada kalan kimliği meçhul askerlerin Rusya’ya ait olduklarını Rus yetkililer ilk başta reddetseler de, sonunda Rusya Devlet Başkanı Putin 17 Nisan’da canlı yayında halkın sorularını
yanıtladığı televizyon programında bunu teyit eden ifadeler kullandı. Bkz. Şahin, 2014).
20
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
melde güç kullanımı tehdidi ile ilhak edildiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
Diğer taraftan BM kurulduktan sonra her ne kadar askeri güç kullanarak toprak kazanımını yasaklamış olsa da ilhak yoluyla toprak kazanımının
devam ettiği görülmektedir. BM Genel Kurulu’nun 1974 tarihinde almış
olduğu bir kararla, savaş îlan edilmiş olsun veya olmasın bir devletin silahlı
kuvvetlerinin diğer bir devleti istilâ etmesi veya ona hücum etmesi veya ne
kadar geçici olursa olsun, herhangi bir askerî işgal veya kuvvet yoluyla başka bir devletin ülkesinin tamamını veya bir bölümünü ilhak etmesinin “saldırı” olarak kabul edileceği ifade edilmiştir. (UN General Assembly Resolutions 1974), Bu açıdan değerlendirildiğinde Kırım’ın Rusya Federasyonu’na
bağlı askerler tarafından ilhak edilmesi (fiili büyük bir çatışmaya girmese
dahi resmi üniformasız asker göndermesi) BM Genel Kurulu’nun almış olduğu bu kararın açıkça ihlali ve güç kullanma tehdidi ile toprak kazanımı
anlamına geldiği için uluslararası hukuka aykırı olduğunu söylemek mümkündür.
Gönüllü Emilme Yoluyla Devletin Sona Ermesi
Gönüllü emilme; bir devletin başka bir devlete kendi rızasıyla katılması ve
onun içinde erimesidir. Böyle bir durumda eriyen devletin uluslararası hukukî kişiliği sona erer. Ayrıca emilen devletin halefiyeti (borç ve alacakları
ile yaptığı antlaşmalardaki sorumlulukları) katıldığı devlete geçmiş sayılır.
Örneğin 2. Dünya Savaşından sonra SSCB’ye bağlı uydu bir devlet olarak
1949 yılında kurulan Demokratik Alman Cumhuriyeti savaştan önce mevcut
olan Almanya devletinin ikiye bölünmesi sonucu bir bakıma suni olarak
kurulmuş bir devlettir.
Soğuk Savaş döneminde SSCB’nin kontrolünde olan devlet 18 Mart
1990’da yaptığı ilk serbest seçimlerden sonra, yönetimdeki Sovyet yanlısı
Sosyalist Birlik Partisi (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands -SED)
Volkskammer'deki (Doğu Almanya Cumhuriyeti ulusal parlamentosu) çoğunluğunu kaybetmiştir. Daha sonraki dönemde Demokratik Alman Cumhuriyeti ve Federal Almanya Cumhuriyeti arasındaki görüşmeler Birleşme
Anlaşması ile sonuçlanmıştır. Alman Demokratik Cumhuriyeti, Almanya
Federal Cumhuriyeti ve dört işgalci gücün “İki Artı Dört Antlaşması” olarak
anılan anlaşma ile birleşmiş Alman devletine tam özgürlük bağışlamaktadır.
3 Ekim 1990'da Volkskammer, Doğu Alman toprağında Federal Alman
Cumhuriyeti (Batı Almanya) yasalarının geçerliliğini 294’e karşı 62 oyla
kabul ederek bu devletin varlığına bir bakıma son vermiştir (Hessler, 2005).
Bir başka deyişle 3 Ekim 1990 tarihi Demokratik Alman Cumhuriyeti için
ölüm günü olurken (Federal Almanya Devleti içinde gönüllü olarak eriyerek
yok olmuştur) içinde eridiği Federal Almanya devleti için ise bu devletin
halef devleti olma günü olmuştur. Söz konusu bu erimeyle Batı Almanya
devlet ülkesinin sınırları ile bu ülke üzerinde yaşayan nüfus sayısını artmış
ve Almanya AB ülkeleri içinde en fazla nüfusa sahip devlet konumuna yükselmiştir. Yeniden birleşmiş Almanya o dönemdeki adıyla Avrupa Toplulu-
21
Mesut Şöhret
ğu'nun (yeni adıyla Avrupa Birliği) ve NATO'nun bir üyesi olarak kalmaya
devam etmiştir.
Gönüllü emilme yoluyla birleşme konusunda verilebilecek diğer bir
örnek ise 7 Eylül 1938’de kurulan bağımsız Hatay Devlet’inin 29 Haziran
1939’da devlet meclisinin aldığı kararla Türkiye Cumhuriyeti devletine
gönüllü olarak katılmasıdır. Yaklaşık 10 ay tarih sahnesinde bağımsız bir
devlet olarak yer alan Hatay devleti çoğunluğu Türk uyruklu olmasına rağmen mandater olarak burayı 1936 yılına kadar yöneten Fransa devleti tarafından Suriye’ye verilmek istenmiştir. Türkiye ile Fransa arasında yapılan
1921 tarihli Ankara Antlaşmasına istinaden özerk statüde bir bölge olması
gerekirken bölgenin Suriye’ye verilmek istenmesine itiraz eden Türkiye
devleti Milletler Cemiyeti nezdinde yaptığı girişimlerle nüfusunun çoğunluğu Türk olan bölgenin kısa sürede olsa bağımsız bir devlet olmasını sağlamıştır. Söz konusu Hatay devleti yaklaşan 2. Dünya Savaşı sebebiyle kendi
çıkarlarını Türkiye Cumhuriyetine katılmakta gördüğünden Hatay Devlet
Meclisinin 29 Haziran 1939’da Abdulgani Türkmen’in sunduğu “Hatay Millet Meclisinin dağılmasına” dair teklifi oybirliği ve alkışlarla kabul ederek
kendi varlığına son vermiştir (Akçora, 1995: 395–400). Bundan sonraki
süreçte Türkiye ile Hatay devleti arasındaki sınır kaldırılmış ve daha sonra
Suriye ile Türkiye devleti arasında ortak sınır çizilerek Hatay devletinin
varlığı hukuken sona ermiştir.
Gönüllü emilme yoluyla bir devletin veya bir bölgenin başka bir devlete katılımına verilebilecek başka bir örnek ise Hawaii adalarının 1959 yılında Amerika Birleşik Devletlerine (ABD) katılmasıdır. Öyle ki 1899 yılında
ABD’nin himayesi altına giren bölge 1959 yılında düzenlenen bir referandumla bugünkü ABD’yi oluşturan 50. ve son eyalet olmuştur. Ayrıca Hawaii
Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı olup Birleşik Krallık bayrağı taşıyan tek
eyalet konumundadır.
Kırım özelinde konu incelendiğinde Kırım Meclisi’nin yetkisiz ve hukuksuz bir şekilde referandum kararı alarak uygulamaya koyması ve referandum sonucunda da Rusya Federasyonu ile birleşmesi yukarıda örneklerle açıklanan gönüllü emilme yoluyla devletin sona erme şekline uygun bir
önek oluşturmaktadır. Bir başka açıdan değerlendirildiğinde 16 Mart
2014’te sözde bağımsızlık ilanında bulunan Kırım Cumhuriyeti daha sonra
almış olduğu kararla 20 Mart 2014 tarihinde Rusya Federasyonu tarafından
gönüllü olarak emilmek suretiyle hukuki varlığına 4 gün içinde son vermiştir.
SONUÇ
Günümüz uluslararası sisteminde ulus devlet modeli hakim olduğundan
devletlerin sınırları kutsal hale gelmiştir. Ayrıca dekolonizasyon süreci de
tamamlanmış olduğundan yani bundan böyle sömürge altında yaşayan bir
devlet yeni devlet olarak ortaya çıkmayacağından teknik olarak egemen
devletlerin oluşturduğu dünya siyasi haritası dondurulmuş durumdadır.
Ancak bu sistem içinde bazı hallerde ve bazı zamanlarda yeni devletlerin
mevcut bir devletin sınırlarının içinden çıkarak uluslararası sisteme katıl-
22
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
dıkları görülmektedir. Bir başka deyişle günümüzde yeni bir devlet kurulurken söz konusu yeni devlet çoğunlukla mevcut bir devletin egemenliği
altındaki bir bölgede ortaya çıkmaktadır. Bu durum yeni kurulan devlet
açısından egemenlik ve hukuki tüzel kişilik hakkı doğururken ilgili bölge
üzerinde egemenliğini kaybeden devlet açısından da hukuki kişiliğin ve
mülkiyetin sonu anlamına gelmektedir. Dolayısıyla belli bir bölgede devlet
meydana gelirken bu durum mevcut devletin sona ermesi (en azından o
bölge açısından) anlamına gelmektedir.
Buna göre Mart 2014’te Ukrayna’dan ayrılarak bağımsız bir devlet olduğunu ilan eden Kırım Özerk Cumhuriyeti’nin yeni bir devlet olarak ortaya
çıkış süreci ve sonrasında Rusya Federasyonu’na katılması uluslararası
hukuk açısından incelendiğinde Devletlerin Kurulma ve Sona erme şekillerinin neredeyse tümünü görmek mümkündür. Buna göre;
1) Kırım’ın tek taraflı referandum ve bağımsızlık ilanı kararları iç hukuk ve uluslararası hukuk açısından geçersiz olsa da bir self-determinasyon
ilanı olarak değerlendirilebilir.
2) Kırım Özerk Cumhuriyeti tek yanlı bağımsızlık ilan ederek bağlı bulunduğu Ukrayna’dan fiilen ayrılmış bu şekilde Ukrayna’nın toprak bütünlüğü bozulmuş ve ülke bölünerek içinden 2. bir devlet çıkmıştır.
3) Kırım Cumhuriyeti Referandum sonrası 16 Mart 2014’te bağımsız
olduktan 1 gün sonra Kırım Cumhuriyeti Parlamentosu’nun aldığı kararla
Rusya’ya bağlanma talebinde bulunmuştur. Bu talebin Rusya Federasyon’u
tarafından 21 Mart 2014’te kabul edilmesinden sonra devletin fiili varlığı
sona ermiştir.
4) Yani hukuken ortaya çıkma süreci ve varlığı tartışmalı olan bir devlet kendi aldığı kararla ve Rusya’nın onay vermesiyle kuruluşundan 5 gün
sonra kendi kendini gönüllü olarak fesh etmiştir. (voluntary dissolution)
5) Tarihsel süreçte daha önce uzun bir süre Rusya Çarlığı ve SSCB
egemenliği altında kalan (1783 – 1954 – 171 yıl) Kırım yaklaşık 60 yıl Ukrayna’nın resmi toprağı olduktan sonra çoğunluğu Rus etnik kökene sahip
olduğundan (yaklaşık %60 Rus) kolaylıkla “ana vatan olarak gördükleri”
Rusya Federasyonu ile her ne kadar hukuki olmasa da yeniden birleşme
kararı almışlardır.
6) Sözde Kırım Cumhuriyeti’nin bağımsızlık sonrasında 17 Mart
2014’te aldığı kararla Rusya Federasyonu’na gönüllü olarak katılmak için
başvurması Gönüllü emilme olarak ifade edilebilir. Esasında Kırım krizi
çıktığından beri nihai amaç Rusya Federasyonuna katılmak olduğu için Kırım gönüllü olarak Rusya tarafından emilerek kendi varlığına 5 gün içinde
son vermiştir.
7) Rusya Federasyon’u hali hazırda kendi içinde siyasi sorunlar yaşayan Ukrayna’nın yönetimini hizaya getirmek ve kendi istediği yöneticilerle
çalışma imkanı görmediğinden Rus nüfusun güvenliğini bahane ederek
bölgeye Karadeniz Birliğine bağlı askerlerini göndermiştir. Bölgedeki askeri
üsleri ve devlet binalarını kontrolleri altına alan Rus birlikleri de-facto olarak bölgenin İlhak edilmesini sağlamıştır. Bu şartlar altında yapılan bir refe-
23
Mesut Şöhret
randumun adil olması ve BM Güvenlik Konseyi’nde Rusya Federasyonu
aleyhine bir karar çıkması (Rusya Federasyonu BM Güvenlik Konseyi’nin
veto hakkına sahip beş daimi üyesinden biri olduğu için) teknik olarak
mümkün değildir.
Esasında tüm bu olaylar sırasında Kırım’ı ilginç kılan nokta belki de yaşanan ayrılma ve katılma ve sürecinin oldukça kısa sürede olmasıdır. Çünkü
aşağı yukarı 1 aylık bir süre zarfında hiç gündemde yokken bir devlet kurulup akabinde de 5 gün içinde dünya sahnesinden kalkmıştır. Şüphesiz bu
süreçte yaşananlar ve politik gelişmeler önümüzdeki dönemde benzer uluslararası gelişmelere yol gösterici nitelikte olacaktır.
Kırım’da yaşanan gelişmeler ve Rusya’nın yönlendirmesiyle ortaya çıkan fiili durumda Kırım özelinde bugün için ayrılma ve self-determinasyon
hakkı tartışması yapılmaktadır. Self-determinasyon ve ayrılma konusunda
önemli yayınlar yapan bir akademisyen olan Allen Buchanan’a göre “topluluklar sadece ve sadece ciddi ve düzeltilmesi mümkün olmayan bir adaletsizlik, ayrımcılık söz konusu olduğunda son çare olarak başvurmak üzere'
ayrılma hakkına sahiptir.” Halihazırda, Kırım’da yaşayan toplumun kendi
özerk yönetimi ve politik, sosyal hayata katılma imkânı bulunmaktadır. Bu
nedenle ayrılmayı gerektirecek bir durum teknik olarak mümkün görünmemektedir (Pehlivan, 2014). Örneğin BM’ye üye olarak katılan en son
devlet olan Güney Sudan’da gördüğümüz şiddette bir insan hakları ihlali
Kırım’da yaşanmamıştır.
Öte yandan Kırım’da toplumun politik ve sosyal yaşama katıldığı,
Özerk Bölge’ye sahip olduğu dolayısıyla self-determinasyon hakkını defacto
olarak kullandığı ortadadır. Gerçekleşen referandum, Kırım’a, uluslararası
hukuka göre self-determinasyon, iç hukuka göre ise ayrılma hakkı tanımayacaktır (Pehlivan, 2014). Ayrıca bu konuda ezici bir Rus baskısı yüzünden
Kırım halkının özgürce hareket edemediği gerçeğini de vurgulamak gerekmektedir. Çünkü bağımsızlık referandumu öncesinde Rus askeri varlığının
Kırım’da bulunması ve referandumun BM ve AGİT gibi kurumların gözetimi
dışında yapılması referandumun meşruluğuna gölge düşürmektedir. Bu
açıdan Kırım’da izlenen devlet kurulma sürecinin uluslararası hukuk açısından geçerli olmadığını söylemek yanlış olmayacaktır.
Diğer taraftan Birleşmiş Milletlerin tekelinde olan kuvvet kullanma yolunun Rusya tarafından hiçbir uluslararası karara dayanmadan kullanılması, uluslararası alanda ciddi tepkilere yol açmıştır. Zira BM çatısı altında
bütün üye ülkeleri kapsayan bir ortak güvenlik düzeni varken, hiçbir devletin güvenlik sağlama bahanesi ile bir başka ülkeye müdahale etmesi ya da
askeri işgal yoluna gitmesi açık bir şekilde uluslararası hukukun işgali anlamına gelmektedir. Çünkü Birleşmiş Milletlere üye olan bütün devletler
gibi Ukrayna devleti de hem iç işlerine karışılmama, hem üniter bütünlüğünü koruma hem de sınırlarına dokunulmama haklarına sahip bulunmaktadır. Ancak Rusya Federasyonu Kırım’da gösterdiği saldırı eylemi veya en
azından güç kullanma tehdidi Rusya’nın uluslararası toplum nezdinde bir
kez daha saldırgan devlet olarak görülmesine neden olmuştur. Ayrıca bu
24
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
konuda Rusya Federasyonu’nun ortaya koyduğu İnsani müdahale gerekçesinin her zaman geçerli olamayacağı, istenirse her an için böyle bir müdahaleyi gerektirebilecek yapay koşulların yaratılabileceği öne sürülmüştür.
Rusya’nın Kırım konusunda, ancak Birleşmiş Milletler sözleşmesinin 51.
Maddesinde belirtilen meşru müdafaa durumunda kullanılabilecek kuvvet
kullanma yoluna ilhak amaçlı olarak yönelmesi, bütünüyle çağdaş hukuk
düzenine ters düşmekte ve bu yüzden geçerliliği tartışma konusu olmaktadır.
Fakat Kırım’ın Rusya Federasyonuna katılmasının (ilhak) ardından ortada bir realite bulunmaktadır ve Rusya Federasyonu özellikle Soğuk Savaş
sonrası dönemde uluslararası hukukta ortaya çıkan boşlukları kullanarak
etki alanını genişletici adımları kararlı ve soğukkanlı bir biçimde atmaktadır. 2008’de Gürcistan ve şimdilerde Kırım’da kendi çıkarlarına uygun hamleler yaparak Uluslararası hukuk kurallarını ihlal etmektedir. Ayrıca Rusya,
Rusların haklarının ihlal edildiğini düşündüğü herhangi bir durumda, gerekli gördüğü yerlere müdahale edebileceğini bir kez daha göstermiştir. Bu
durum ciddi oranda Rus nüfus barındıran eski Sovyet cumhuriyetleri için
ifade ettiği risklerin yanı sıra Rusya’nın kendi etki alanının sınırlarının belirsizliği de göz önüne alındığında bu yaklaşım özellikle Batı dünyasına yöneltilmiş önemli bir meydan okuma olarak da görülebilir.
KAYNAKLAR
ACER, Yücel - KAYA, İbrahim (2010), Uluslararası Hukuk Temel Ders Kitabı,
Ankara: USAK Yayınları
AKÇORA, Ergünöz (1995), “Hatay’ın Anavatan’a İlhakının Türk Dış Politikasındaki Yeri” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XI (32): 379–405
ALADAĞ, Itır (2008), “SSCB Sonrası Antlaşmalara Halefiyet Sorunu”, Manas
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (19):129–146
ARSAVA, Füsun (2009), “Kosova, Güney Osetya, Abhazya ve KKTC Örneklerinde Kendi Kaderini Tayin Etme Hakkının Değerlendirilmesi”, Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, V (17): 195–199
BAYAR, Halil İbrahim (2009), Sosyoloji, Ankara: USAK Yayınları No 31
CRAWFORD, James, (2006), The Creation of States in International Law,
Oxford: Oxford University Press.
DERMAN, Giray Saynur–ONGAROVA, Yerkinay (2014), “Ukrayna’da Siyasi
Kriz” Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (42): 11–23
DOĞAN, İlyas (2008), Devletler Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık
GÖZLER, Kemal, (2011), Devletin Genel Teorisi, Bursa: Ekin Kitapevi Yayınları
GÜNAY, Necla (2007), “Kıbrıs’ın İngiliz İdaresine Bırakılması ve Bunun
Anadolu’da Çıkan Ermeni Olaylarına Etkisi”, Akademik Bakış Dergisi, I
(1): 115–127
İMANBEYLİ, Vügar (2014), “Ülke-İçi Krizden Uluslararası Soruna UkraynaKırım Meselesi”, SETA Perspektif Yayınları, (36): 1–11
25
Mesut Şöhret
KALAYCI, Hüseyin (2008), “Referandumla Ayrılma Konusunda Yüksek
Mahkemenin Tutumu: Kanada-Quebec Örneği” Ankara Üniversitesi SBF
Dergisi, LXIII, (1): 151–174
PAZARCI, Hüseyin (1998),
Uluslararası Hukuk Dersleri - Cilt 2, Ankara:
Turhan Kitapevi
SALUSCHEV, Sergey, (2014) “Annexation of Crimea: Causes, Analysis and
Global Implications” Global Societies Journal, II, : 37-46
İnternet Kaynakları
ACER, Yücel, “Kırımın İlhakı ve Uluslararası Hukuk”, 14 Nisan 2014,
http://www.ankarastrateji.org/yazar/prof-dr-yucel-acer/kirim-in-ilh
aki-ve-uluslararasi-hukuk/ (17.08.2016)
BUDJERYN, Mariana (2014), “The Breach: Ukraine’s Territorial Integrity
and the Budapest Memorandum”, Nuclear Proliferation International
History Project Issue No:3, https://www.wilsoncenter.org/sites/defau
lt/files/Issue%20Brief%20No%203--The%20Breach--Final4.pdf, (19.
08.2016)
Charter of the United Nations, Article 55, http://www.un.org/en/docume
nts/charter/chapter9.shtml (Erişim Tarihi 16 Ağustos 2016)
Growth in United Nations membership, 1945-present, Growth in Unied Nations membership, 1945-present, http://www.un.org/en/sections/
member-states/growth-united-nations-membership-1945-present/in
dex.html (15.08.2016)
HESSLER, Uwe (2005) “The End of East Germany” http://www.dw.de/theend-of-east-germany/a-1687204-1(22.08. 2016)
İnal, Ercan (2012), “İşgal, İlhak, İstila” http://ercaninal.blogspot.com/2012
/12/isgal-ilhak-istila.html (20.08.2016)
İspanya Çatırdıyor, (2006), http://savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID
=5&ArsivAnaID=31504 (17.08.2016)
Kırım’da Ukrayna İzleri Siliniyor, 17 Mart 2014, http://www.sabah.com.
tr/Dunya/2014/03/17/kirimda-ukrayna-izleri-siliniyor/ (19.08.2016)
ÖZÇELİK, Sezai, (2014),“Kırım’daki Son Gelişmelere Uzman Bakışı” http:
//www.turksam.org/tr/haberin-yorumu-detay/996-kirim-daki-songelismelere-uzman-bakisi (18.08.2016)
PEHLİVAN, Oğuz Kaan (2014), “Kırım Referandumla Ukrayna’dan Ayrılabilir mi?, http://www.radikal.com.tr/yorum/kirim_referandumla_ukray
nadan_ayrilabilir_mi-1180960 (23.08.2016)
SARPKAYA, Necmiye Çakıcı (2010), “Zengin Ülkeler Fakirlerin Tarım Arazilerini Alıyor”
https://www.xing.com/communities/posts/zengin-uelkeler-fakirlerin-tari
m-arazilerini-aliyor-1006983117 (19.08.2016)
ŞAHİN, Liaisian (2014),“Ukrayna Krizinde Kırım Tatarları Faktörü”, http://
www.bianet.org/bianet/siyaset/156738-ukrayna-krizinde-kirim-tata
rlari-faktoru (21 .08. 2016)
26
Kırım Sorununun Uluslararası Hukuk Bakımından İncelenmesi
The Budapest Memorandum on Security Assurances, (1994) http://www.
cfr.org/nonproliferation-arms-control-and-disarmament/budapest-me
morandums-security-assurances-1994/p32484 (19.08.2016)
UN General Assembly Resolution - GA / 11493, (2014) General Assembly
Adopts Resolution Calling upon States Not To Recognize Changes in
Status of Crimea Region, http://www.un.org/News/Press/docs/2014/
ga11493.doc.htm (18.08.2016)
UN General Assembly Resolution, A/RES/2625- XXV, (1970) Declaration on
Principles of International Law Concerning Friendly Relations and Cooperation Among States in Accordance with The Charter of the United
Nations, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/
2625(XXV)&Lang=E&Area=RESOLUTION, (19.08.2016)
UN General Assembly Resolutions (1974), A/RES/3314(XXIX), Definition of
Aggression, http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=
A/RES/3314%28XXIX%29&Lang=E&Area=RESOLUTION (22.08.2016)
UYGUN, Özlem (2014), “Mesut Hakkı Caşin Kırımda Yaşananları Değerlendirdi”, http://www.ajanshaber.com/mesut-hakki-casin-kirimda-yasan
anlari-degerlendirdi-haberi/46523 (19.08.2016)
27