Slayt 1 - İstanbul Tıp Fakültesi
advertisement
İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz Aydın İlişki: Hücre-hormon/ büyüme faktörü Soluble ligant 1-İlişki: Hücre-hücre Sabit ligant 2-İlişki: Hücre-Ekstrasellüler matriks Sabit ligant 1- Hücre- hücre bağlantıları: hücrelerin doğrudan birbirleri ile teması ve birbirlerine tutunmaları 2-Hücre- Matriks bağlantıları: Ekstrasellüler matriks tarafından hücrelerin bir arada tutunmaları Çok hücreli organizmalar birbirlerine bağlanabilmeleri nedeni ile bütünlüklerini sağlayabilirler Bağlanma işlemini sağlayan hücre özelliği “hücre yapışması / hücre adezyonu”olarak isimlendirilir. Hücreler ya “hücre-hücre adezyonu” ile doğrudan birbirlerine Ya da Yapısal çerçeve sağlayan hücre dışı elemanlar ile yani ECM ile bağlanırlar Hücrelerin ECM’e bağlanamasına “hücre matriks / hücre-substrat “ yapışması denir Ekstrasellüler Matriks (ECM) Hücreler arasındaki boşlukları doldur, Birbirine bağlar ve destekler Besin ve madde alış verişini sağlar ECM moleküllerinin en fazla yapıldığı hücreler bağ dokusu hücreleridir Fibroblastlar Kondroblast Osteoblast Bağ doku, kemik, kıkırdak gibi dokularda dağınık hücrelerin etrafında yaygın bir şekilde izlenir. Hücre-hücre adezyonu Hücreler arası bağlanma proteinleri Hücre-adezyon Hücre iskeleti proteinleri molekülleri Hücrematriks adezyonu Kollojen lifler Glikozaminoglikanlar Hücre-yüzey Proteoglikan Öz proteinleri Matriks proteoglikan öz proteinleri Çeşitli adezyon proteinleri Hücre adezyonu yalnızca hücrelerin birbirlerine tutunmasını sağlayan yapısal bir eleman değildir. Adezyon son derece dinamik bir işlemdir. Epidermis derinin en dıştaki tabakasıdır. Esas olarak "Kerotinosit" adı verilen hücrelerden oluşur. KERATİN ÖLMEKTE OLAN KERATİNOSTLER Stratum corneum Stratum granulceum Stratum spirosum BAZAL HÜCRELER Stratum basale En alt tabakada oluşan Kerotinositler yapılarını değiştirerek üst tabakalara doğru hareket ederler. Bir kerotinositin bütün tabakaları kat ederek cansız bir keratin tabakası haline gelmesine kadar geçen süre "derinin çevrimi (turnover)" olarak adlandırılır. Kerotinositler yaklaşık olarak 28 günde bir yenilenirler. Bu işlem Hücre-hücre ve hücre-ECM yapışmasındaki değişiklikler ile sağlanır Serbest halde kanda dolaşan trombositler yaralanma halinde hızla yapışkan hale geçer ve kanamayı engelleyen pıhtılaşma işlemine katılırlar (hemeostaz) Ekstrasellüler matriks (ECM) Fibronectine Hayvan hücreleri bir hücre duvarı ile çevrili değildir. Bir çok hücre tarafından salgılanan ECM olarak isimlenen Kalın bir glikoprotein tabakası içine gömülüdür Hücreleri dışarıdan çeviren bu tabaka içinde ayrıca protein lifler de yer alır Ekstrasellüler matriks (ECM) 1- Kollojen lifler 2- Glikozaminoglikanlar (GAG) 3- Elastik lifler 4- Laminin 5- Fibronektin Ekstrasellüler matriks (ECM) 1- Kollojen - ECM’de bulunan en bol proteindir Fibröz protein ailesidir. Genetik olarak farklı 26 ayrı proteinden oluşan bir ailedir. Birbiri üzerine sarılmış üç alfa zincirden meydana gelirler özellikle kemik, kıkırdak, lif ve eklemleri oluşturan proteindir Kollojen hastalıkları Kondroplazi, Osteojenezis imperfekta, Alport sendromu, Ehler-Danlos sendromu Kollajen genlerindeki mutasyonlar sonucu ortaya çıkar Ekstrasellüler matriks (ECM) 2- Glikozaminoglikanlar uzun karbonhidrat zincirlerdir (GAG) Su tutucu özellikleri vardır GAG’lar proteinler ile birleşir ve proteoglikanları meydana getirirler 1- ŞEKER ZINCIRI+PROTEIN- GLIKOPROTEIN 2-ŞEKER ZINCIRI+LIPIT- GLIKOLIPIT 3-EKSTRAUZUN ŞEKER ZINCIRI (GLİKOZAMİNOGLİKAN) +PROTEİNPROTEOGLİKAN Ekstrasellüler matriks (ECM) GAG’lar- şekerlerin çoğu karboksil asit taşıdığı için-negetif yüklüdür Kondriotin sülfat Dermatan sülfat Heparan sülfat Keratan sülfat amino şekerler sülfatlıdır Hiyaluronik asit sülfatsızdır Hiyaluronik asit Kondroitin sülfat Dermatan sülfat Öz protein Heparan sülfat Hücre zarı Ekstrasellüler matriks (ECM) 3- Elastik lifler Dokuların; Gerilmeye, bükülmeye (torsiyon) ve çok yönlü kuvvetlere direnç göstermelerinin yanında büyük bir elastikiyete de sahip olmaları gereklidir Ekstrasellüler matriks (ECM) 3- Elastik lifler Elastik liflerin ana elamanları Elastin ve fibrilin dokuya elastikiyet özelliği kazandırır. Deride, akciğerlerde ve kan damarlarında özellikle önemli Liflerdir. Ekstrasellüler matriks (ECM) 4- Laminin Bazal membranların ana elamanıdır. Epitel ve endotel hücre tabakalarının altında yatar, Kas, yağ ve Schwann hücrelerinin çevreleyen İnce ECM katmanlarıdır. Laminin α, β ve γ zincirlerinden meydana gelir. Zincirler bir araya gelerek haç şeklinde bir molekül oluşturur. Laminin Laminin-5 faHemidezmozomal yapışmalara katılır rklı bir formu oluşturur Ekstrasellüler matriks (ECM) 5- Fibronektin Hücrelerin matrikse bağlanmasına yardım eden, hücre dışı büyük glikoprotein Hücre çoğalması, farklılaşması ve hücre göçünde önemli etkiye sahip Hücre adezyon molekülleri Fonksiyonel ve yapısal benzerliklerine göre Kaderinler, İntegrinler, İmmünglobulin benzeri süperaile ve Selektinler olarak sınıflandırılırlar. Hücre adezyon moleküllerinin homofilik ve heterofilik bağlantıları Homofilik bağlantılar Heterofilik bağlantılar Komşu hücre ligandı Ig domainleri ile bağlantı Fibronektin N-terminal domain komşu hücreden kaderin dimerine bağlanarakdimerizasyona neden olur N-CAM Hücre-hücre Hücre-matriks Kaderin Hücre-hücre Lektin domain karbonhidrat domaine bağlanır P-selektin Hücre-hücre İntegrin Hücre-hücre Hücre-matriks I- Kaderin’ler kalsiyum bağımlı hücre-hücre adezyon moleküllerdir Epitel hücrelerinde çokça ifade edilirler Kalsiyum bağlayan domain Molekülden Ca+2 ayrılması yapışkanlık özelliğinin kaybolmasına neden olur. Ekstrasellüler domain Molekülün sitoplazmik kısmı katenin moleküllerine bağlanır Hücre membranı Ekstrasellüler alan Transmembran domain İntrasellüler domain Sitoplazma Kateninler Hücre iskeleti ile ilişki E-kaderin (epitel hücrelerdeki kaderin) N-kaderin (sinir hücrelerindeki kaderin) Kaderinler homofilik bağlantı özelliği gösterirler. II- İmmünglobulin benzeri süperaile Ig alt alanlarının yapısı disülfit bağları ile stabilize olur Adezyon homofilik veya heterofiliktir. Genellikle hücre-hücre adezyonu olmakla beraber hücre-matriks birleşmeleri de vardır NCAM- nöral hücre adezyon molekülü Nektin- Epitel hücrelerdeki Ig ailesi ICAM- endotel hücrelerdeki hücre-hücre adezyon molekülü VCAM- vasküler hücreler adezyon molekülü III- İntegrinler heterodimer yapıdaki moleküllerdir Bir α ve bir β biriminden oluşurlar, Yanlızca heterofilik etkileşimlere katılan, hücre-hücre ve hücre –matriks yapışma ailesidir. Omurgalılarda 18 farklı α alt birimi ve 8 farklı β alt birimi vardır III- İntegrinler (2) β1 matriks proteinleri ile bağlanmaktadır α5β1 fibronektine bağlanır. α6β1 laminine bağlanır. α7β1 kastaki laminine bağlanır. IV- Selektinler L-selektin /Lökosit P-seletin /Trombosit E-selektin /Endotelyal Karbonhidrat bağlı adezyon melekülleridir Yanlızca heterofilik hücre-hücre bağlantıları vardır Sitoplazmik bölgeleri hücre iskeleti ile ilişkilidir Adezyon kalsiyuma bağımlıdır Selektinler Özellikle enflamatuar ve hemostatik tepkimelerde önemlidir Selektinler lökosit ve trombosit yapışmasının başlamasında rol oynarlar Hücre adezyonu ve ECM Doku yapı ve işleyişinin gelişimi ve korunması için önemlidir. Hücre adezyonu ve matriks anormalileri doku işleyişinin bozulmasına Ve İnsanda hastalıklara neden olur. Bağlantılar önemli mi? Kanserli dokudalarda bazal lamina yapısı değişir Pek çok kanser tipinde bazal lamina tamamen kaybolur Teşekkürler...
