KAN HASTALIKLARI VE BAKIMI Kaynak

KAN
HASTALIKLARI VE
HEMŞİRELİK
BAKIMI
Prof. Dr. Tülin BEDÜK
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
2016
KAN HASTALIKLARI VE
BAKIMI
Kan damarların içinde dolaşan sıvı bir
ortamdır.Plazma(%55) ve şekilli
elemanların (%45) karışımından oluşur
 Kan hücrelerinin yapımından sorumlu
organlar;kemik iliği,dalak,karaciğer ve
lenfoid dokulardır.
 Kan ve kan yapıcı organlarla ilgili bilim
dalına HEMATOLOJİ denir.

Kanın Görevleri





Dokulara O2 ve besin maddelerini getirir.
Dokulardan metabolik atıklar ve CO2 yi
atılmak üzere böbrek deri ve akciğere taşır.
Endokrin bezlerden salgılanan hormonları
vücudun gerekli yerlerine iletir.
Lökosit ve antikorları enfeksiyonun olduğu
yere iletir.
Vücut ısısını düzenler
Kanın Özellikleri




Rengi:Arter kanı kırmızıdır.Kana bu rengi
eritrositlerdeki hemoglobin ve O2 karışımı
verir.
Viskozitesi:(akışkanlığı) sudan 3-4 kez daha
yoğundur.
Reaksiyonu:Hafif tuzlu tadı olup hafif alkali
reaksiyonu vardır.(pH:7.35-7.45)
Volümü:Yetişkin bireyde 5-6lt dir.Kg başına
70-75 ml kadar kan mevcuttur.
Hemopoiezis
(kan yapımı)

Fetal hayatta kan önce göbek
kesesinde yapılır.Doğumdan sonra
karaciğer,kemik iliği(KI),dalak,ve lenf
düğümlerinde yapılmaya başlar.Çocuk
büyüdükçe bu işi KI üstlenir.Tüm kan
hücreleri KI deki retikulum hücresinden
(kök hücre=stem cell) yapılır.Yani
retikulum hücresi multipotansiyeldir.
ERİTROSİTLER



Bikonkav,çekirdeksiz,disk şeklinde
hücrelerdir.Yaşam süreleri 120 gündür.
Eritrosit yapımı için çeşitli besin maddeleri
gerekir.Bunlar:demir,B12 ve folik
asit,vit.C,proteindir.
Eritrosit yapımı böbreklerden salgılanan
eritropoietin hormonunun kontrolündedir
Doku pO2sinin artması eritropoietin
salgısını azaltır.pO2 azaldıkça yapımı artar.
Bilirubin Metabolizması


Yaşlanan eritrositler RES organlarında
parçalanınca Hem+Globin açığa çıkar.
Geride bilirubin adı verilen madde kalır
hemoglobinden ayrılan demir tekrar yeni
eritrositlerin yapımında kullanılmak üzere
vücudun demir depolarında saklanır.
Globin bir proteindir.Amino asitlere
parçalanır.
LÖKOSİTLER

Eritrositlerden daha büyük,çekirdekli
hücrelerdir.İki temel tipi vardır
(a)Polimorfonükleer lökositler:toplam
lökositlerin %75 ini oluşturur.Üç tipi
vardır;nötrofil,bazofil,eozinofil.
(b)Mononükleer lökositler:bunların da iki tip
vardır;monositler ve lenfositler.Lenfositler de
B ve T olmak üzere iki tiptedir.
TROMBOSİTLER
Çekirdeksiz ve oldukça küçük
hücrelerdir.Hayat süreleri 9-11
gündür.Kanın pıhtılaşma sürecinde rol
oynarlar.Bir milimetreküp kandaki
değeri 250000-500000 dir.
Olgunlaşmamış kan hücrelerine blast
adı verilir.

Kan Hastalıklarında
Kullanılan Tanı
İşlemleri
ERİTROSİT
HASTALIKLARI
ANEMİLER
Dolaşımdaki hemoglobin miktarının
dolayısıyla eritrosit miktarının kişinin
yaş ve cinsiyetine göre normalden az
oluşudur.
Anemiler eritrosit içindeki hemoglobin
miktarına ve eritrositlerin hacmine göre
sınıflandırılırlar
Eritrosit içindeki Hb
miktarına göre

Normalde bir eritrosit içindeki Hb 30
milimikrondur.Eğer bu miktar 28 den
az ise anemi hipokrom anemi,32 den
yüksekse hiperkrom anemi olarak
adlandırılır.
Ör; Fe eksikliği hipokrom,Talasemi ise
hiperkrom anemidir.
Eritrosit hacmine göre
Bir eritrositin hacmi ortalama 85
mikronküptür. Eğer eritrosit hacmi 80
mikronküpten az ise mikrositik anemi
(örneğin demir eksikliği anemisi), 95
mikronküpten fazla ise makrositik
anemi olarak adlandırılır.(örneğin
pernisiyoz anemi)
Etiyolojilerine göre
anemiler
 Kan
kaybına bağlı
Akut hemorajik
Kronik hemorajik
 Yapım bozukluğuna bağlı
Aplastik anemi
Demir Eksikliği Anemisi
Yetersiz demir alınması,alınan demirin
emilememesi ya da fazla kaybı sonucu
gelişen mikrositik , hipokromik bir
anemidir.
Demir vücutta 2-6 gr ya da ortalama 4
gr kadar bulunur.Bunun yaklaşık %65 i
hemoglobin içindedir.
Pernisiyöz Anemi

B 12 vitamini eksikliğine bağlı olarak
gelişen makrositik bir anemidir.B12 en
çok et karaciğer,yumurta,süt ve
peynirde bulunur.Günlük B 12
gereksinimi 3 mikrogramdır.Besinlerle
alınan B12 nin emilip kana geçmesi
için mideden salgılanan “intrensek
faktör” ün varlığı gereklidir.Bu nedenle
B12 ye “olgunlaşma faktörü” de denir.
Folik Asit Yetersizliği
Anemisi

Folik asit yetersizliğine bağlı pernisiyöz
anemiye bağlı bir anemi gelişir.B12
tedavisine yanıt vermeyen durumlar
folik asit verilmesiyle düzelir.Folik asit
yeşil sebzeler,portakal,limon ve
karaciğerde bulunur.
Aplastik Anemi

Kemik iliğinin çeşitli nedenlerle
baskılanması(aplazisi)sonucu,eritrosit
lokosit ve trombositlerin sayıda
yapılamamasıdır.Bunun sonucunda
ortaya çıkan tablo pansitopeni olarak
adlandırılır.Bu hastalığa hipoplastik
anemi de denmektedir.
Polistemiler



Eritrosit sayısının ve hemoglobin
konsantrasyonunun artmasıdır.Eritrosit
sayısı 8-12 milyona,Hb ise 8-25 gr/100 ml
ye ulaşır.
Etiyoloji:yüksek yerlerde yaşama ve kronik
akciğer hastalıklarında ortaya çıkar.Arter
kanında oksijen saturasyonu azalınca
eritropoetin uyarılır ve polistemi olur.
Polisteminin primer nedeni bilinmiyorsa
hastalık “polistemia vera”olarak adlandırılır.
LÖKOSİT
HASTALIKLARI
Agranulositozis
Nötropeni ile karakterize, akut fatal bir
kan hastalığıdır.
Etiyoloji: İlaçlar, özellikle
kemoterapötik ajanlar (Nitrojen
mustard), radyasyon, radyoizotoplar,
trankilizanlar, antitroid ilaçlar,
antikonvulsif ilaçlar, antibiyotikler.
Lösemiler
Lökositlerin anormal ve kontrolsüz bir
şekilde çoğalmalarıyla karakterize fatal
seyirli neoplastik bir hastalıktır. Kemik
iliği dalak ve lenf nodlarını tutar
Etiyoloji : Tam olarak bilinmemekle
birlikte radyasyon, virüsler, kalıtım ve
bazı kimyasal maddelerin önemi
üzerinde durulmaktadır.
Akut lenfoblastik
Lösemi (ALL)

2-4 yaş arasındaki çocukların
hastalığıdır. 10 yaşından sonra
görülme sıklığı belirgin olarak düşer.
ALL Lenfoid dokunun hiperplazisi ile
karakterizedir.
Akut Myeloblastik
Lösemi (AML)


Herhangi bir yaşta görülebilirse de 55 y↑ ve
adölesan dönemde görülme sıklığı daha
fazladır. Kemik iliğinde olgunlaşmamış
myeloblastların gelişimi ile karakterizedir.
Belirti ve Bulgular : ALL deki gibidir.
Hipoksi enfeksiyon belirtileri ve kanamalar
ön plandadır. Lökositler genellikle normalin
altındadır. Periferik yayma ve kemik iliğinde
çok sayıda myeloblast vardır.
Kronik Lenfositik
Lösemi (KLL)
Erkeklerde kadınların 3 katı sık
görülür, en çok 50-70 yaşları arasında
görülür.
 B Lenfositlerinin anormal bir şekilde
çoğalmasıyla karakterizedir. Lenf
nodlarına ve kemik iliğine infiltrasyon
vardır.

Kronik Myelositik
Lösemi (KML)


Herhangi bir yaş grubunda görülebilirse de
30-50 yaş arasında daha fazladır.
Erkeklerde kadınlardan daha sıktır.
Stem hücresinin anormalliğine bağlı olarak
dolaşımda granülositlerin sayısı artar.
Vakaların çoğunda 22. ve 9. kromozomu
ilgilendiren bir bozukluk vardır. Buna
“Philadelphia Kromozomu” denmektedir.
(Kemik İliğinde)
Lösemide Hasta
Problemleri (1)
Lösemili Hastaların yüzyüze olduğu pek çok
problem vardır. Bunlar;
 Eritrositlerin azalması sonucu ortaya çıkan anemi
ve hipoksi,
 Olgunlaşmamış lökositlerin fonksiyon görememesi
sonucu enfeksiyona yatkınlık,
 Trombositlerin azalması sonucu kanamaya eğilim,
 Ağız mukozasının bütünlüğünün bozulma eğilimi,
 Radyoterapinin neden olabileceği sorunlar
(radyasyon hastalığı, KI baskılanması v.b.)
 Kemoterapinin neden olabileceği sorunlar (alopesi
KI depresyonu, ürik asit değerinde artma, bulantı
kusma, diyare v.b.)
Lösemide Hasta
Problemleri(2)



Karaciğer, dalak, lenf nodları ve kemik iliği
gibi dokularda lökositlerin birikime bağlı,
organların gerilmesinden kaynaklanan ağrı,
Ölüm korkusu ve ölümcül bir hastalığa
yakalanmış olmaktan kaynaklanan
depresyon ve anksiyete,
Uzun süreli tedavi ve bakım
gereksiniminden kaynaklanan ailesel, sosyal
ve çalışma hayatına ilişkin sorunlar (rol
kaybı, sosyal izolasyon v.b.)
Lösemilerde Hemşirelik
Bakımı(1)


Anemi ve hipoksi sorunu olan hastaların en
az 8 saat uyuması ve her gün öğleden
sonra biraz yatması sağlanmalıdır. Çünkü
aşırı hücre yıkımı nedeniyle metabolik
atıklar normalden fazladır. Aynı zamanda bu
hastalarda anemi ve hipoksi de vardır.
Kişinin O2 gereksinimini azaltmak ve hipoksi
nedeniyle oluşan kronik yorgunluk nedenleri
ile dinlenme ve uykuya gereksinimleri vardır.
Ayrıca kan ya da eritrosit transfüzyonu ve
eritropoetin kullanımı yararlı olabilir.
Lösemilerde Bakım(2)
Enfeksiyona yatkınlık sorunu olan hastaların
bu sorunlarını önlemeye yönelik olarak
yapılacaklar şunlardır
 Beden ısısı, nabız ve solunumda olabilecek
değişiklikler değerlendirilir. Eğer bu belirtiler
bir enfeksiyonun varlığını gösteriyorsa kan,
boğaz, idrar, dışkı varsa yara kültürleri
alınarak laboratuara gönderilir.
Lösemilerde Bakım(3)

CBC (kan sayımı) her gün izlenerek
hastanın lökosit ve nötrofil sayısı
izlenir. Eğer lökosit sayısı 5000 nin
altına düşmüşse lökopeni olarak
adlandırılır. Hastada granülosit sayısı
1500/mm3 ün altında ise bu risk
önemli derecede artmıştır.
Tedavi ve Bakım(4)
Hastaya koruyucu izolasyon uygulanır.
Hastanın odasına ziyaretçiler alınmaz,
maske, önlük ve eldiven ile girilir.
 Diyeti nötropenik diyettir (yemekler
basınçlı buharda pişmiş, kapalı şişe
suyu, meyveler soyularak verilir.
 Odasında durgun su vazo, çiçek
bulundurulmaz.

Tedavi ve Bakım(5)
Kalıp sabun kullanılmaz.
 Derecesi steteskobu ve TA aleti ayrılır.
Tabak, bardak, çatal, kaşık ve tepsi
için de aynı dikkat gösterilir.
 Hastalara granülosit transfüzyonu
yapılabilir.
 Koruyucu ya da tedavi edici amaçla
sistemik antibiyotik kullanılır.

Tedavi ve Bakım(6)
Lösemili hastalarda lökopeni trombositopeni
nedeniyle enfeksiyona çok uygun bir ortam
olan ağızda enfeksiyonlar, ülserasyonlar
olabilir.
 Bu nedenle sistematik analjezikler
kullanılabilir.
 Ağız pH sını yükseltici diyet almanın (sebze
ağırlıklı) ve ağzı sık sık alkali solüsyonlarla
(NaHCO3 ) çalkalamanın pH yı alkali tarafa
kaydırarak ülser oluşumunu önlediğine
ilişkin yayınlar bulunmaktadır.
Tedavi ve Bakım(7)



Hastanın ağız mukozası sık sık gözlenerek
değerlendirilmelidir
Ağzında ülserasyon olmayan hastanın
dişleri 4 saatte bir çok yumuşak fırça ile
fırçalanmalıdır. Eğer yara açılmışsa 2 saatte
bir gazlı bez ile temizlenmeli (Klorheksidin
%2, kanama ve pıhtı varsa %50 H2O2)
ardından dudaklar vazelin ile yağlanmalıdır.
Ülser varsa hastanın ağzındaki lezyonların
üstüne lokal anestetik solüsyon sürülmelidir.
Böylece hasta ağrı hissetmeden yemeğini
yiyebilir
Tedavi ve Bakım(8)
Kanamanın önlenmesi ve kontrol
edilebilmesi için hemşire hastada
oluşabilecek kanama belirti ve
bulgularına yönelik çok dikkatli
olmalıdır
 TA ↓ si kanama belirtisidir.
 İdrar, dışkı, kusmuğu kanama
açısından incelenir.
 Derisi peteşi, ekimoz ve purpura
açısından izlenir.
Tedavi ve Bakım(9)




Hastaya verilecek eğitim tüm sorunların
giderilmesinde çok etkili olacaktır.
Yumuşak diş fırçası kullanması, sert
yiyeceklerden kaçınması (kanamaya yol
açabilir), konstipe kalmaması, başağrısı ve
görme değişikliğini hemen haber vermesi
kanama ve enfeksiyon belirtilerine karşı
dikkatli olması, nötropenik diyete ilişkin bilgi
verilmelidir.
Hemşire bu hastalara IV veya IM enjeksiyon
yaparken ince iğneler kullanmalı ve bölgeyi
kanama açısından gözlemelidir.
Tedavi ve Bakım(10)




Kanamaların önlenmesi için hastaya
trombosit transfüzyonu (kan grubuna göre)
yapılır.
Hastalar günde en az 3000-4000 ml sıvı
almalıdır. (sakıncası yoksa) (Hücre yıkımı
fazla olduğundan ürik asit artmıştır. Taş
oluşumunu engellemek için)
İştahsızlık nedeniyle yiyeceklerin iştah açıcı
biçimde sunulması,
Bulantı kusma varsa ve bu hastanın
beslenmesini engelliyorsa IV yolla beslenir.
Kemik İliği
Transplantasyonu







Hastanın kendisinden ya da doku grubu
kendisine % 100 benzer kişilerden alınan
iliğin
hastaya yeniden verilmesi işlemidir.
Kemik İliği Transplantasyonunun kullanıldığı
hastalıklar; akut ya da kronik lösemiler,
Akdeniz anemisi, orak hücreli anemi ve
aplastik anemilerdir.
Kemik İliği Transplantasyonu iki şekilde
yapılabilir;
Allotransplantasyon
Ototransplantasyon
Multipl Myeloma

Plazma hücrelerinin anormal
proliferasyonu, kemik iliğinde anormal
plazma hücrelerinin neden olduğu tek
yada birden fazla tümör oluşumu ve
kemik harabiyeti ile karakterize
neoplastik bir hastalıktır. İlerleyerek
karaciğer, dalak, lenf nodları,
böbrekleri de tutar. 40 y↑ görülür.
LENFOMALAR


Lenfoid dokunun tümörleridir. Lenf
düğümleri Retiküloendotelial ve diğer
lenfatik yapıların tümörlerine lenfoma
adı verilir.
Lenfomalar iki büyük gruba ayrılarak
incelenir.
Hodgkin hastalığı
Hodgkin dışı lenfomalar
KANAMA
HASTALIKLARI
İdyopatik Trombositopenik Purpura(ITP)
Trombositlerin yıkımının immünolojik
nedenlerle artmış olduğu bir hastalıktır.
Trombositlerin yaşam süresi 3 gündür.
Akut ITP özellikle 8 yaşın altında
görülür.Görülme sıklığı çocuklukta her
iki cinsiyette eşit erişkin yaşlarda ise
kadınlarda daha fazladır.
PIHTILAŞMA
HASTALIKLARI
Hemofili-A (Faktör VIII eksikliği-Klasik
hemofili)
Sıklıkla ailenin erkek çocuklarında
görülür.Ender olarak taşıyıcı anne ve
hasta babadan doğan kız çocuklarda
görülür.Hastalık X kromozomu ile
geçer.kadınlar taşıyıcı,erkekler ise
klinik olarak hastadır.
Disemine İntravasküler
Koagülasyon(DIC)



Pıhtılaşma bozukluklarının en ağırlarından
biridir.
Etiyoloji:Enfeksiyonlar,septik düşükler,
plasentanın erken ayrılması,intrauterin
ölüm,lösemi,şok.hemolitik transfüzyon
reaksiyonları
Belirti ve Bulgular:En tipik belirtisi
kanamadır.Yaygın peteşi ve ekimoz, şok,
ani vajinal kanama ya da cerrahi sonrası
insizyon yerinde kanama ,ile DIC
başlar.Koagülasyon testleri bozuktur.
Kan Transfüzyonları
Direkt:vericiden alınan kan aynı anda
alıcıya verilir.
 İndirekt:Vericiden alınan kan
laboratuvara gönderilerek test edilir.
Uygun şartlarda saklanır.(+4 derecede
en fazla 21 gün)Gerektiğinde alıcıya
verilir.
 Exchange transfüzyon:kanın
değiştirilmesi demektir.Alıcının kanı
vericininkiyle tamamen değiştirilir.

Kan Transfüzyonları



1 Ünite kan: ACD(Asit Citrat Dextroz) ve
CPD(Citrat Phosphate Dextroz) konulmuş
vakumlu şişeye vericiden 450 mlt kan
alınır.Buna 1 ünite kan denir.
Kan verileceği zaman buz dolabında
çıkartılarak oda sıcaklığına gelmesi beklenir.
Verilmeden önce şişedeki kan alıcınınkiyle
aynı olsa bile Cross-Match (karşılaştırma)
yapılır.Şişedeki kan serumu ile alıcının
eritrositleri,alıcının serumu ile de şişedeki
kanın eritrositleri bir lam üzerinde karıştırılır.
Aglütinasyon olup olmadığına bakılır.
Kan Transfüzyonları
Kan filtreli set ile verilir.Ara sıra torba
ya da şişe hafifçe çalkalanır.
 Torba takılınca en çok 5 saat içinde
gönderilip bitirilmelidir.

Vericinin Özellikleri
18-59 yaş aralığında olmak
 50 kilonun üzerinde olmak
 Sifiliz,sıtma,hepatit,Tbc,AIDS
olmamak
 Hamile olmamak
 Yakın zamanda aşılanmamış olmak

Kan Transfüzyonlarının
Komplikasyonları