Dünyada ve Türkiye`de Enflasyon

Dünyada ve Türkiye’de
Enflasyon
Erdem Başçı
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Başkan Yardımcısı
Doğuş Üniversitesi
Mayıs 2008
1
Sunum Planı
I.
Dünyada Enflasyon
II.
Türkiye’de Enflasyon
III. Türkiye’de Para Politikası
2
I. Dünyada Enflasyon
3
Enflasyonun Geçmişi

Bugün fiyat istikrarına sahip birçok ülke, geçmişte enflasyonu kontrol
altına alabilmek için gerektiğinde parasal sıkılaştırma uygulamak
zorunda kalmıştır.
ABD’de Politika Faiz Oranları (basit faiz) ve
Enflasyon (1976 – 1986, yüzde)
20
Güçlü parasal
sıkılaştırma
18
16
14
Gecikmeli
tepki
Brezilya’da Politika Faiz Oranları (basit faiz) ve
Enflasyon (2000 – 2007, yüzde)
30
Politika Faiz
Oranı
25
Politika Faiz Oranı
12
10
Güçlü parasal
sıkılaştırma
20
15
8
10
6
Enflasyon
5
Enflasyon
2
0
Kaynak: Amerikan Merkez Bankası
07-07
01-07
07-06
01-06
07-05
01-05
07-04
01-04
07-03
01-03
07-02
01-02
07-01
07-00
01-00
01-76
07-76
01-77
07-77
01-78
07-78
01-79
07-79
01-80
07-80
01-81
07-81
01-82
07-82
01-83
07-83
01-84
07-84
01-85
07-85
01-86
07-86
0
01-01
4
Kaynak: Brezilya Merkez Bankası
4
-2
Kaynak: Merkez Bankaları
07-96
01-96
07-95
01-95
-2
07-95
10-94
01-94
07-85
01-85
07-84
01-84
07-83
10
04-93
07-92
10-91
01-91
01-83
07-82
01-82
07-81
01-81
07-80
2
04-90
07-89
10-88
0
01-88
10
07-86
04-87
Enflasyon
01-80
12
10-85
6
6
01-85
Politika Faiz Oranı
04-84
12
07-83
İsveç
07-79
Enflasyon
10-82
6
01-79
8
01-82
Politika Faiz Oranı
07-78
12
07-80
04-81
14
01-78
16
10-79
İngiltere
01-79
8
07-94
10
01-94
07-91
01-92
07-92
01-93
07-93
01-94
07-94
01-95
07-95
01-96
07-96
10
07-93
01-93
07-92
01-92
14
07-91
18
01-91
07-90
01-90
0
07-89
07-85
01-86
07-86
01-87
07-87
01-88
07-88
01-89
07-89
01-90
07-90
01-91
01-85
2
01-89
07-88
01-88
2
07-87
01-87
Enflasyonun Geçmişi
Yüksek enflasyona karşı parasal sıkılaştırma örnekleri
Hollanda
Politika Faiz
Oranı
8
6
4
4
0
Enflasyon
Japonya
8
Politika Faiz Oranı
4
4
2
Enflasyon
0
5
Enflasyonun Bugünü
Dünyada Enflasyon Gelişmeleri
(Ocak 2005 - Mart 2008, Tüketici enflasyonu, yıllık yüzde değişim)
14
12
10
Türkiye
8
Gelişmekte olan ülkeler
6
Dünya
4
2
Gelişmiş ülkeler
03-08
01-08
11-07
09-07
07-07
05-07
03-07
01-07
11-06
09-06
07-06
05-06
03-06
01-06
11-05
09-05
07-05
05-05
03-05
01-05
0
Kaynak: IFS, Merkez Bankaları, TCMB
6
Enflasyonun Bugünü
Seçilmiş Ürünlerin Uluslararası Fiyat Endeksleri
Ham Petrol Fiyatı ve Küresel Büyüme Hızı
(Ocak 2004 – Mart 2008, 2002=100)
380
(1990 –2007)
80
Metal
70
330
60
280
230
%5
Küresel Büyüme Hızı
(sağ eksen)
50
Enerji
%6
Petrol Fiyatı (ABD
Doları, sol eksen)
%4
40
Buğday
180
%3
30
20
Pirinç
Kaynak: IMF
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
Spot Altın Fiyatları
(1 Ocak 2007 – 9 Mayıs 2008)
90
120
(1 Ocak 2007 – 9 Mayıs 2008)
800
110
ABD Doları cinsi (sağ
eksen)
70
1996
Kaynak: IMF
Avrupa Ham Petrol Fiyatı (Brent)
80
1995
1994
1993
1990
%1
1992
0
01-08
10-07
07-07
04-07
01-07
10-06
07-06
04-06
01-06
10-05
07-05
04-05
01-05
10-04
07-04
04-04
80
01-04
%2
10
1991
130
100
1100
1000
ABD Doları cinsi (sağ
eksen)
700
900
90
60
80
600
800
70
600
05-08
04-08
03-08
02-08
10-07
09-07
08-07
07-07
06-07
05-07
04-07
03-07
500
02-07
400
01-07
05-08
04-08
03-08
02-08
01-08
12-07
11-07
10-07
09-07
08-07
07-07
06-07
05-07
04-07
03-07
02-07
40
01-07
Euro cinsi (sol eksen)
50
30
Kaynak: Bloomberg
500
01-08
Euro cinsi (sol eksen)
40
700
12-07
60
11-07
50
7
Enflasyon ve Kur Rejimi
Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Enflasyon Gelişmeleri
(Ocak 2006 - Mart 2008, Tüketici enflasyonu, yıllık yüzde değişim)
15
14
Sabit Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler*
13
12
11
10
9
8
Yönetilen veya Çıpalı
(Pegged) Kur Rejimi
Uygulayan Ülkeler***
Türkiye
7
6
5
4
3
2
4-08
3-08
1-08
2-08
12-07
11-07
10-07
7-07
6-07
5-07
4-07
2-07
3-07
1-07
12-06
11-06
10-06
8-06
9-06
7-06
6-06
5-06
3-06
4-06
2-06
1-06
0
8-07
9-07
Dalgalı Kur Rejimi
Uygulayan Ülkeler**
1
* Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya
** Brezilya, Filipinler, Güney Afrika, Meksika, İsrail, Peru, Polonya, Şili
*** Çin, Ekvador Endonezya, Kolombiya, Hırvatistan, Hindistan, Malezya, Mısır, Nijerya, Peru, Romanya, Rusya,
Singapur, Slovenya, Tayland, Ukrayna
Kaynak: IFS, IMF
8
Enflasyondaki Ayrışmanın Nedeni
TÜFE Sepeti İçinde Gıda Kalemlerinin Payı (2006, yüzde)
Kişi Başına Milli Gelir (Satın Alma Paritesine göre, 2006, ABD Doları)
70
Haiti M yanmar
TÜFE Sepeti İçinde Gıda Kalemlerinin Payı (yüzde)
60
B eyaz Rusya
B angladeş Sri Lanka
Ermenistan
Kırgızistan
M ısır
Jamaika
Senegal
Cezayir B ulgaristan
Fas
Zimbabve
Rusya
Tunus
Yemen
HindistanUkrayna
50
Uganda
Romanya
Litvanya
P o rtekiz
Gana
Kenya
Guatemala Ko lo mbiya
Leto nya
Ho nduras
M akedo nya Ko sta Rika
İsrail
Tayland Uruguay Hırvatistan
Ekvado r
A rjantin
M alezya
40
P anama
Çin
Şili
Türkiye
M alta
Kuveyt
P o lo nya
Esto nya
Suudi A rabistan
Slo vakya
M acaristan
30
Ho ng Ko ng
Singapur
Kore
Japo nya
İsrail
Slo venya
İrlanda
B rezilya
A lmanya
Güney A frika
A vusturya
Fransa
Ho llanda İsviçre
A vustralya
İzlanda
B elçika
ABD
Kanada
No rveç
Finlandiya
İsveç
Yeni Zelanda
20
İngiltere
Danimarka
10
Gelişmiş Ülkeler
0
0
10000
20000
30000
40000
Kişi Başına Milli Gelir (ABD Doları)
Kaynak: ILO
9
Para Politikalarında Ayrışma
Gelişmekte Olan Ülkelerde* Politika Faiz
Oranları (Ocak 2007 – Nisan 2008, yüzde)
Gelişmiş Ülkelerde* Politika Faiz Oranları
(Ocak 2007 – Nisan 2008, yüzde)
4.2
7.5
4.0
7.3
3.8
7.1
3.6
6.9
3.4
6.7
3.2
* ABD, Euro Bölgesi, İngiltere, Japonya, Kanada
Kaynak: Merkez bankaları
04-08
03-08
02-08
01-08
12-07
11-07
10-07
09-07
08-07
07-07
06-07
05-07
04-07
03-07
02-07
04-08
03-08
02-08
01-08
12-07
11-07
10-07
09-07
08-07
07-07
06-07
05-07
04-07
6.1
03-07
2.6
02-07
6.3
01-07
2.8
01-07
6.5
3.0
* Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Çin, Güney Afrika, G. Kore, Macaristan, Malezya,
Meksika, Polonya, Romanya, Rusya, Şili, Tayland, Tayvan, Ukrayna
Kaynak: Merkez bankaları
10
Enflasyonun Geleceği: İngiltere
Politika Faizinin Piyasa Beklentisini
Yansıtması Durumunda İngiltere Merkez
Bankasının Enflasyon Tahmini
Politika Faizinin Mevcut Seviyede (%5)
Sabit Kalması Durumunda İngiltere
Merkez Bankasının Enflasyon Tahmini
Hedef: %2
11
II. Türkiye’de Enflasyon
12
İthal Enflasyon ?
Türkiye’de Enflasyon ve İthalat Birim Fiyatları*
(Ocak 2007 – Mart 2008, yıllık yüzde değişim)
60
50
Tarım Ürünleri
İthalat Birim Fiyatı
40
Madencilik Ürünleri
İthalat Birim Fiyatı
30
İthalat Birim
Fiyatı
Enflasyon (TÜFE)
20
10
0
03-08
02-08
01-08
12-07
11-07
10-07
09-07
08-07
07-07
06-07
05-07
04-07
03-07
02-07
01-07
-10
* ABD doları cinsinden
Kaynak: TÜİK, TCMB
13
Para Politikasının Gücü -1
Türkiye ve Dünyada Enflasyon Gelişmeleri
(2006 - 2007 Arası Enflasyon Farkı)
LETONYA
BOLİVYA
BULGARİSTAN
VENEZUELLA
BEYAZ RUSYA
ŞİLİ
UKRAYNA
ESTONYA
ÇEK CUMHURİYETİ
LİTVANYA
HIRVATİSTAN
ÇİN
SİNGAPUR
SUUDİ ARABİTAN
İSRAİL
GÜNEY AFRİKA
SLOVENYA
RUSYA
PERU
MALTA
POLONYA
AVUSTURYA
URUGUAY
İSVEÇ
EKVADOR
ROMANYA
İSPANYA
ABD
KORE
HONG KONG
BELÇİKA
ALMANYA
İSVİÇRE
BREZİLYA
KOLOMBİYA
ABD
LÜKSEMBURG
FRANSA
MACARİSTAN
YUNANİSTAN
HOLLANDA
İTALYA
KANADA
NORVEÇ
YENİ ZELANDA
DANİMARKA
JAPONYA
FİNLANDİYA
PORTEKİZ
ENDONEZYA
İRLANDA
TAYLAND
AVUSTRALYA
MEKSİKA
İNGİLTERE
FİLİPİNLER
MALEZYA
SLOVAK
HİNDİSTAN
İZLANDA
TÜRKİYE
Ortalama Artış
(1,9 puan)
Türkiye
-2
0
Kaynak: IMF, TÜİK, TCMB
2
4
6
8
14
Para Politikasının Gücü - 2
Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Ülkeler* ile
Türkiye Arasındaki Enflasyon Farkı
Türkiye’nin Enflasyon Sıralamasında Dünyadaki Yeri
(1997 – 2008 Ocak)
(Aralık 2005 – Nisan 2008, yıllık yüzde değişim)
170
Kur Kontrollü Dönem
Faiz Kontrollü Dönem
9
Parasal
Sıkılaştırma
160
151
150
148 148
151
145
Ülke Sayısı = 155
147 146
Parasal sıkılaştırma
140
8
Temkinli Faiz
İndirim Süreci
7
130 129
130
6
121
120
5
110
102
96
90
4
3
04-08
02-08
12-07
10-07
08-07
06-07
04-07
02-07
12-06
10-06
08-06
06-06
* 2008 yılı Ocak ayı itibarıyla açıklanan en son veriler
Toplam ülke sayısı 155 olup sıralama düşük enflasyondan yüksek enflasyona doğrudur
Kaynak: IMF, TÜİK, TCMB
2
04-06
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008*
02-06
80
12-05
100
* Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Ülkeler: Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Kolombiya,
Filipinler, Güney Afrika, İsrail, Macaristan, Meksika, Peru, Polonya, Romanya, Şili,
Slovakya, Tayland
Kaynak: Merkez Bankaları, TÜİK, TCMB
15
Para Politikasının Gücü - 3
Yıl Sonu Enflasyonunun Bileşenleri
(yüzde katkı)
2008 Yılı Nisan Ayı
2004 – 2006 Ortalaması
Tütün
Tütün
Diğer Mal ve
Hizmetler
9,7
Enerji
6,0
Enerji
28,4
25,5
17,0
Diğer Mal ve
Hizmetler
49,4
23,9
Gıda
40,0
Gıda
* Gıda: Gıda ve alkolsüz içecekler grubu
** Tütün: Tütün ürünleri ve alkollü içecekler
Kaynak: TÜİK, TCMB
16
Beklenti Yönetimi
Enflasyon ve Enflasyon Beklentileri
(Ocak 2005 – Mayıs 2008, yıllık yüzde değişim)
14
TÜFE
12
12 Aylık Beklenti
9,66
10
24 Aylık Beklenti
7,76
8
6,61
6
4
2008-2009-2010 Hedefi: %4
04-10
01-10
10-09
07-09
04-09
01-09
10-08
07-08
04-08
01-08
10-07
07-07
04-07
01-07
10-06
07-06
04-06
01-06
10-05
07-05
04-05
01-05
2
Kaynak: TCMB, TÜİK
17
Enflasyon – Genel Eğilim
Enflasyon Eğilimi
(Ocak 2006 – Nisan 2008, yüzde değişim)
11
10
9
8
7
6
5
4
3
03-08
01-08
11-07
09-07
07-07
05-07
03-07
01-07
11-06
09-06
07-06
05-06
03-06
01-06
2
* Mevsimsellikten arındırılmış ÖKTG-I endeksinin aylık değişiminin yıllıklandırılmış hali (3 aylık hareketli ortalama)
Kaynak:TÜİK, TCMB
18
III. Türkiye’de Para Politikası
19
Para Politikası Kararları
Para Politikası Kurulu Faiz Kararları
(Ocak 2007 – Mayıs 2008)
Toplantı Tarihi
16 Ocak 2007
15 Şubat 2007
15 Mart 2007
18 Nisan 2007
14 Mayıs 2007
14 Haziran 2007
12 Temmuz 2007
14 Ağustos 2007
13 Eylül 2007
16 Ekim 2007
14 Kasım 2007
13 Aralık 2007
17 Ocak 2008
14 Şubat 2008
19 Mart 2008
17 Nisan 2008
15 Mayıs 2008
Kaynak: TCMB
Politika Faiz
Oranı
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,25
16,75
16,25
15,75
15,50
15,25
15,25
15,25
15,75
Değişiklik
0
0
0
0
0
0
0
0
- 0,25
- 0,50
- 0,50
- 0,50
- 0,25
- 0,25
0
0
+ 0,50
20
Para Politikası Kararları

2008 Yılı Ocak Ayı Enflasyon Raporu: “Tahminlerin ana mesajı, 2007
Eylül ayında başlatılan ölçülü indirim sürecinin devamının olumlu veri ve
gelişmelere bağlı olacağıdır.”

14 Şubat 2008 Tarihli PPK duyurusu: “Küresel ekonomide süregelen
belirsizlikler ve fiyatlama davranışlarına ilişkin riskler para politikasında
temkinli olma gereğini artırmıştır.”

19 Mart 2008 PPK duyurusu: “Kurul, artan gıda ve enerji fiyatları ile
küresel belirsizliklerin enflasyon hedefine ulaşılmasını geciktirebileceği
değerlendirmesinde bulunmuştur.”

2008 Yılı Nisan Ayı Enflasyon Raporu: “Arz şoklarının beklenenden
daha uzun sürmesi ve ikincil etkilerin görülmeye başlanması,
tahminlerimizin belirgin olarak yukarı yönlü güncellenmesine neden
olmuştur. Bu doğrultuda, para politikası daha temkinli bir duruş almıştır.”
21
Para Politikası Kararları
Politika Faiz Oranları (basit faiz) ve Çekirdek Enflasyon
Göstergeleri (Ocak 2006 – Mayıs 2008, yüzde)
13
20
12
19
Politika Faiz Oranları
11
18
10
17
9
16
ÖKTG-H
8
15
7
14
6
13
5
12
İşlenmiş gıda hariç
ÖKTG-H
4
11
05-08
03-08
01-08
11-07
09-07
07-07
05-07
03-07
01-07
11-06
09-06
07-06
05-06
03-06
10
01-06
3
Kaynak: TÜİK, TCMB
22
Para Politikası Duruşu

Gıda ve enerji fiyatlarına ilişkin yeni risklerin ortaya çıkması, yüzde 4
olarak belirlenmiş olan enflasyon hedefine ulaşmanın öngörülenden
daha uzun bir zaman alabileceğine işaret etmektedir.

Para politikası orta vadede fiyat istikrarı hedefine odaklanmaktadır;
ancak içinde bulunulan konjonktür göz önüne alınarak bu hedefe ulaşma
süresi ile ilgili katı bir politika izlenmeyecektir.

Zira arz şoklarından kaynaklanan enflasyon artışına sert tepki verilmesi
iktisadi faaliyette ve göreli fiyatlarda arzu edilmeyen dalgalanmalara yol
açabilecektir. Bu nedenle, enflasyonun 2009 yılının sonunda hedefin
üzerinde gerçekleştiği bir çerçeve öngörülmektedir.

Merkez Bankası, belirsizliklerin ve risklerin arttığı bu dönemde,
enflasyonu kontrol altında tutacak ve orta vadede hedefe ulaşmasını
sağlayacak, fiyat istikrarı konusunda elde edilen kazanımların
korunmasına odaklı politikalar izlemeye devam edecektir.
23
Para Politikası Duruşu

Merkez Bankası, enflasyon beklentilerinde son dönemde gözlenen
yükselişin genel fiyatlama davranışlarında bozulmaya yol açmasına izin
vermeyecektir.

Bu doğrultuda önümüzdeki dönemde olumsuz haberlere karşı olumlu
haberlerden daha duyarlı bir duruş sergilenecek ve gerektiğinde ölçülü faiz
artışlarına gidebilecektir.

Dünyada ekonomik belirsizliklerin arttığı mevcut ortamda Merkez Bankası,
para politikasının nispeten öngörülebilir ama aynı zamanda şoklara karşı
dayanıklı olmasını sağlamak için çaba gösterecektir.
24
Para Politikası Duruşu
Para ve Maliye Politikalarında Uyumun Önemi:

Fiyat istikrarına ulaşılabilmesi için basiretli bir para politikası gereklidir,
fakat bu tek başına yeterli değildir.

Uygulanan maliye politikaları ve yapısal reform süreci de en az para
politikası kadar önem taşımaktadır.

Enflasyonun tek haneli seviyelere inmesinde maliye politikalarının katkısı
büyük olmuştur.

Bundan sonra da fiyat istikrarına giden yolda maliye politikalarının desteği
önemli olacaktır. Özellikle mevcut konjonktürde ekonomimizin
dayanıklılığını koruması için mali disiplin ve yapısal reformların
devamlılığı kritik önem taşımaktadır.
25
Enflasyon – Tahminler
Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahmini
Baz senaryo varsayımları:
2008
2009
2010
Petrol Fiyatları
105 $
105 $
105 $
Gıda Fiyatları
% 13
%8
%7
 Politika faizlerinin 2008 yılının
ortalarına kadar kademeli ve ölçülü bir
şekilde artırıldığı ve sonrasında yılın
kalan dönemi boyunca sabit tutulduğu
varsayımı altında...
12
Tahmin Aralığı*
Çıktı Açığı
Orta Vadeli Hedef
2008 için Belirsizlik Aralığı
10
8
6
4
2
0
-2
Enflasyon Tahminleri :
-4
2011-I
2010-IV
2010-III
2010-II
2010-I
2009-IV
2009-III
% 4,0
2009-II
2011 ortaları
2009-I
% 4,9
2008-IV
2010
-6
2008-III
% 6,7
2008-II
2009
2008-I
% 9,3
2007-IV
2008
*Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 70’tir.
Kaynak: TCMB
26
Enflasyon – Riskler
Kötümser senaryo varsayımları:
Enflasyon Tahmini (2007 4.Ç – 2011 1.Ç, yüzde)
2008
2009
2010
Petrol Fiyatları
125 $
150 $
150 $
Gıda Fiyatları
% 17
% 11
% 10
 Politika faizlerinin 2008 yılının sonuna kadar
kademeli olarak artırılması
12
Kötümser Senaryo
Baz Senaryo
10
İyimser Senaryo
Orta Vadeli Hedef
8
6
2011-I
0
2010-IV
 Politika faizlerinin önümüzdeki aylarda
sınırlı bir miktarda artırılması ve sonrasında
sabit tutularak 2008 yılının son çeyreğinden
itibaren kademeli olarak indirilmesi
2
2010-III
%4
2010-II
%5
2010-I
%9
2009-IV
Gıda Fiyatları
2009-III
85 $
2009-II
85 $
2009-I
95 $
2008-IV
Petrol Fiyatları
4
2008-III
2010
2008-II
2009
2008-I
2008
2007-IV
İyimser senaryo varsayımları:
Kaynak: TCMB
27
Enflasyon – Riskler
1.
Enerji ve gıda fiyatlarındaki artışların beklentiler ve genel fiyatlama
davranışları üzerindeki etkileri
2.
Birden fazla arz şokunun aynı anda ortaya çıkması ve süreklilik
kazanması
3.
Küresel ekonomideki yavaşlamanın beklenenden daha sert
gerçekleşmesi ve buna bağlı olarak finans piyasalarında
gözlenebilecek dalgalanmalar
4.
Kamu bütçesinde sıkılaştırma gereğinin ortaya çıkması
28
15 Mayıs Kurul Kararı
Karar:

Faiz artırımı: 0,50 puan
Ana Mesajlar:
1) Enflasyondaki düşüş son çeyrekte başlayacak.
2) Para politikası için 2009 sonu enflasyon tahminine atıf: % 6,7
3) Tahmin oluşturanlar için 2009 sonu enflasyonu: % 6,7
4) Gerektiği taktirde bir sonraki toplantıda da ölçülü artırım
olabilecek.
5) Artırımın miktar ve zamanlaması enflasyon görünümünü
etkileyen unsurlara bağlı olacak.
29
Dünyada ve Türkiye’de
Enflasyon
Erdem Başçı
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Başkan Yardımcısı
Doğuş Üniversitesi
Mayıs 2008
30