İslâm âlimleri Ansiklopedisi
advertisement
İslâm âlimleri Ansiklopedisi ALFABETİK SIRAYA GÖRE (İ) İçindekiler Tablosu ...................................................................... 1 ICL-İ YEMENÎ (Muhammed bin Ahmed) ........ 5 IRÂKÎ-ZÂDE MUHAMMED ............................. 5 İBN-İ ABD-İ RABBİH (Ahmed bin Muhammed) ...................................................................... 6 İBN-İ ATTÂB KURTUBÎ (Abdurrahmân bin Muhammed) ............................................... 70 İBN-İ AYDERÛSÎ ........................................... 71 İBN-İ BÂRİZÎ ................................................. 72 İBN-İ ABDİLBERR ......................................... 15 İBN-İ BÂRİZÎ (Muhammed bin Muhammed) 73 İBN-İ ABDİLBERR (Muhammed bin Abdilberr es-Sübkî) ..................................................... 20 İBN-İ BATTÛTA (Ebû Abdullah Muhammed Tancî) .......................................................... 74 İBN-İ ABDÜLAZÎZ ......................................... 21 İBN-İ BAYRAM-I RÛMÎ (Vişne-zâde İzzetî) ... 78 İBN-İ ABDÜLKERÎM (Abdülkerîm-zâde Muhammed Efendi) .................................... 22 İBN-İ BELBÂN (Ali bin Muhammed) ............. 79 İBN-İ ABDÜSSELÂM ..................................... 23 İBN-İ ÂBİDÎN ................................................ 24 İBN-İ ACÎMÎ (Muhammed bin Muhammed) 30 İBN-İ ADLÂN ................................................ 31 İBN-İ AFÎF .................................................... 32 İBN-İ AKÎL .................................................... 32 İBN-İ AKÛLÎ .................................................. 33 İBN-İ ALLÂN MEKKÎ...................................... 33 İBN-İ ALVÂN ................................................ 36 İBN-İ ALVÂN YEMÂNÎ (Ahmed bin Alvân) .... 36 İBNİ ÂMİR EL-YAHSUBÎ ................................ 37 İBN-İ AMMÂR .............................................. 38 İBN-İ BEŞKUVAL (Halef bin Abdülmelik) ...... 80 İBN-İ BETTA (Ubeydullah bin Muhammed) . 81 İBN-İ EBBÂR (Muhammed bin Abdullah)... 136 İBN-İ EBÎ ASRÛN (Abdullah bin Muhammed) .................................................................. 138 İBN-İ EBÎ CEMRE ENDÜLÜSÎ (Abdullah bin Sa’d) .......................................................... 139 İBN-İ EBÎ DÂVÛD-İ SİCİSTÂNÎ (Abdullah İbni Ebî Dâvûd) ................................................. 145 İBN-İ EBÎ DAYYÂF ....................................... 146 İBN-İ EBÎ HÂTİM (Abdurrahmân bin Muhammed) ............................................. 147 İBN-İ EBÎ ŞERÎF (İbrâhim bin Muhammed) 149 İBN-İ BEYLÛNÎ.............................................. 82 İBN-İ EBÎ ŞERÎF (Muhammed bin Muhammed) .................................................................. 150 İBN-İ BİNTİ’L-EAZ (Abdülvehhâb bin Halef) . 83 İBN-İ EBÎ ŞEYBE.......................................... 151 İBN-İ BİNT-İL-AKSARÂYÎ ............................... 83 İBN-İ EBÎ Zİ’B ............................................. 153 İBN-İ BÜLKÎNÎ .............................................. 84 İBN-İ CÂBİR .................................................. 86 İBN-İ EBİ’L-FEVÂRİS (Muhammed bin Ahmed) .................................................................. 154 İBN-İ CEMÂ’A (Muhammed bin Ebî Bekr) ... 86 İBN-İ EBİ’L-HAMÂİL ................................... 155 İBN-İ CEMÂA (Muhammed bin İbrâhim) ..... 88 İBN-İ EBİ’L-VEF (Abdülkâdir bin Muhammed) .................................................................. 155 İBN-İ CEVHERÎ.............................................. 89 İBN-İ CEVZÎ .................................................. 91 İBN-İ CEYŞÎ (Yahyâ bin Ebî Mensûr Harrânî) .................................................................. 107 İBN-İ EBİ’S-SÜRÛR EL-MAKDİSÎ ................. 156 İBN-İ EBİDDÜNY ...................................... 157 İBN-İ EBİSSAKRÎ EL-VÂSITÎ ......................... 160 İBN-İ CEZERÎ (Şemseddîn Muhammed bin Muhammed) ............................................. 108 İBN-İ EHDEL ............................................... 160 İBN-İ CÜREYC (Abdülmelik bin Abdülazîz) . 116 İBN-İ ÇAKMAK (Muhammed bin Çakmak) . 118 İBN-İ EHDEL (Hüseyn bin Sıddîk bin Hüseyn) .................................................................. 162 İBN-İ ARRÂK ................................................ 43 İBN-İ DAKÎK-UL-IYD.................................... 118 İBN-İ EHI’L-MENÛFÎ ................................... 163 İBN-İ ASÂKÎR (Ali bin Hasen)........................ 44 İBN-İ DEBBÂG ENDÜLÜSÎ (Ebü’l-Velîd Yûsuf bin Abdülazîz) ............................................ 125 İBN-İ EMÎR HAC (Muhammed bin Muhammed) ............................................. 164 İBN-İ DECÂCÎ (Sa’dullah bin Nasr) ............. 126 İBN-İ EMŞÂTÎ ............................................. 164 İBN-İ ÂŞİR FÂSÎ ............................................ 62 İBN-İ DEHHÂN (Sa’îd bin Mübârek bin Ali) 127 İBN-İ ESED ................................................. 165 İBN-İ AT ..................................................... 63 İBN-İ DEMÂMÎNÎ (Muhammed bin Ebî Bekr) .................................................................. 128 İBN-İ ESÎR .................................................. 167 İBN-İ DEYRÎ (Sa’d bin Muhammed) ........... 129 İBN-İ EZRAK ............................................... 181 İBN-İ ATIYYE (Abdullah bin Atıyye Dımeşkî) 65 İBN-İ DİYBA’ (Abdurrahmân bin Diyba’) .... 130 İBN-İ FÂRİD (Ömer bin Ali) ........................ 182 İBN-İ ATIYYE (Abdülhak bin Gâlib el-Endülüsî) .................................................................... 66 İBN-İ DÛST (Abdurrahmân bin Muhammed) .................................................................. 131 İBN-İ FASÎH (Ahmed bin Ali bin Ahmed) .... 185 İBN-İ ATIYYE İSKENDERÎ (Muhammed Avfî) 68 İBN-İ DÜBEYSÎ (Muhammed bin Sa’îd) ...... 132 İBN-İ ARABŞAH ............................................ 39 İBN-İ ARAFE (Muhammed bin Muhammed) 41 İBN-İ ARÎF (Ahmed bin Muhammed Sanhâcî) .................................................................... 42 İBN-İ ASKER (Abdürrahmân bin Muhammed) .................................................................... 62 İBN-İ ATÂY (Abdülkerîm bin Atâullah İskenderî) .................................................... 64 İBN-İ DÜREYHİM (Ali bin Düreyhim).......... 132 İBN-İ EHDEL (Hüseyn bin Abdürrahmân)... 161 İBN-İ EŞKÂR (Muhammed bin Osman) ...... 180 İBN-İ FEHD (Muhammed bin Muhammed) 185 İBN-İ FEHD (Ömer bin Muhammed) .......... 186 İBN-İ FERH (Ahmed bin Ferh) .................... 187 İBN-İ FERHÛN (Ali bin Muhammed) .......... 188 İBN-İ İVAZ DEMÎRÎ (Behrâm bin Abdullah) 293 İBN-İ FERKÂH............................................. 189 İBN-İ KAMER.............................................. 294 İBN-İ FET (Süleymân bin Abdullah) ......... 190 İBN-İ KAMMÂH (Muhammed bin Ahmed) 294 İBN-İ FURÂT............................................... 191 İBNİ KÂSIM ................................................ 295 İBN-İ FÛTÎ .................................................. 192 İBN-İ KÂVÂN (Hüseyn bin Ahmed) ............ 296 İBN-İ GÂNİM MAKDİSÎ ............................... 193 İBN-İ KAVVÂM ........................................... 296 İBN-İ GÂNİM MAKDİSÎ (Abdüllatîf bin Abdürrahmân)........................................... 193 İBN-İ KAZRÛNÎ (Ebüssü’ûd bin Yahyâ) ....... 302 İBN-İ GARS................................................. 194 İBN-İ HABÎB EL-HALEBÎ .............................. 195 İBN-İ HÂC .................................................. 205 İBN-İ HÂC KINÂVÎ (Şis bin İbrâhim Kıftî) .... 212 İBN-İ KEBBEN (Muhammed bin Sa’îd) ....... 304 İBN-İ KENÂN HALVETÎ................................ 305 İBN-İ KEREKÎ .............................................. 306 İBN-İ KİRMÂNÎ (Yahyâ bin Muhammed) ... 307 İBN-İ MÜSTEVF ERBİLÎ (Mübârek bin Ahmed) ..................................................... 364 İBN-İ NÂDİR MAYORKÎ (Yûsuf bin Abdülazîz Lahmî) ....................................................... 365 İBN-İ NÂSIRUDDÎN..................................... 366 İBN-İ NECCÂR ............................................ 367 İBN-İ NECCÂR ............................................ 369 İBN-İ NÛH (Abdülgaffâr bin Ahmed) ......... 370 İBN-İ NUKTA (Muhammed bin Abdülganî) 373 İBN-İ NÜCEYD ............................................ 373 İBN-İ NÜCEYM MISRÎ ................................. 375 İBN-İ NÜCEYM-İ ÖMER MISRÎ.................... 378 İBN-İ KUDÂME (Abdürrahmân bin Muhammed) ............................................. 308 İBN-İ NÜCEYYE (Ali bin İbrâhim) ................ 378 İBN-İ KUDÂME (Ahmed bin Îsâ) ................. 310 İBN-İ ÖMER MELÎKEŞÎ (Muhammed bin Ömer) ........................................................ 381 İBN-İ HACER-İ MEKKÎ HEYTEMÎ ................. 236 İBN-İ KUDÂME MUVAFFAKUDDÎN MAKDİSÎ .................................................................. 311 İBN-İ RASSÂÎ .............................................. 381 İBN-İ HÂCİB ............................................... 248 İBN-İ KURKÛL (İbrâhim bin Yûsuf Hamzî) .. 330 İBN-İ HÂCİB (Ömer bin Muhammed) ........ 248 İBN-İ KURTUBÎ (Abdullah bin Hasen) ......... 331 İBN-İ HAFÎF ................................................ 249 İBN-İ KUTLUBOĞA (Muhammed bin Muhammed) ............................................. 332 İBN-İ HACCÂC NİŞÂBÛRÎ (Muhammed bin Muhammed) ............................................. 213 İBN-İ HACER-İ ASKALÂNÎ ........................... 214 İBN-İ HÂİM ................................................ 254 İBN-İ HAKÎM (Muhammed bin Es’ad) ........ 254 İBN-İ HALÂV (Muhammed bin Meâlî) ..... 255 İBN-İ HALDÛN ........................................... 256 İBN-İ HALÎL (Yûsuf bin Halîl) ...................... 258 İBN-İ HAMÎS KA’BÎ (Hüseyn bin Nasr)........ 259 İBN-İ HAMMÛYE ....................................... 262 İBN-İ HANBELÎ ........................................... 262 İBN-İ HÂRESTÂNÎ (Abdüssamed bin Muhammed) ............................................. 264 İBN-İ KÜHEYL ............................................. 332 İBN-İ LEBBÂD ............................................. 333 İBN-İ MÂCE ................................................ 334 İBN-İ MAKBÛL ........................................... 336 İBN-İ MAKBÛL ZEYLAÎ ................................ 337 İBN-İ MÂLİK (Muhammed bin Abdullah) ... 337 İBN-İ MECDÎ (Ahmed bin Receb) ............... 339 İBN-İ MELEK .............................................. 339 İBN-İ MENDE ............................................. 340 İBN-İ HATÎB ............................................... 267 İBN-İ MENFELÛTÎ....................................... 343 İBN-İ HATÎB CİBRÎN (Osman bin Ali) .......... 267 İBN-İ MENZÛR ........................................... 344 İBN-İ HATÎB DÂREYY DIMEŞKÎ ................. 268 İBN-İ MERDÜVEYH .................................... 345 İBN-İ HATÎB-ÜD-DEHŞE.............................. 268 İBN-İ MERZÛK (Muhammed bin Ahmed bin Muhammed) ............................................. 346 İBN-İ HILLİGÂN (Ahmed bin Muhammed) . 269 İBN-İ HİBBÂN ............................................. 270 İBN-İ HİCCÎ................................................. 282 İBN-İ HİŞÂM (Abdullah bin Yûsuf) ............. 283 İBN-İ MERZÛK MISRÎ (Sa’d bin Osman) ..... 349 İBN-İ MOLLA (Ahmed bin Muhammed Haskefî) ..................................................... 350 İBN-İ RÂŞİD ................................................ 382 İBN-İ RECEB (Abdürrahmân bin Ahmed) ... 382 İBN-İ RECEB ET-TÛHÎ (Ahmed bin Muhammed) ............................................. 393 İBN-İ REDDÂD (Ahmed bin Ebî Bekr) ......... 394 İBN-İ REKBÛN (Ali bin Hüseyn) .................. 395 İBN-İ RESLÂN (Ahmed bin Ebî Bekr) .......... 395 İBN-İ REYÛLÎ (Kâsım bin Feth Ferecî) ......... 396 İBN-İ REZÎN (Abdüllatîf bin Muhammed) .. 396 İBN-İ RİF’A ................................................. 397 İBN-İ SÂ’ÂTÎ (Ahmed bin Ali) ..................... 398 İBN-İ SA’D .................................................. 400 İBN-İ SABBÂG ............................................ 401 İBN-İ SÂÎ .................................................... 418 İBN-İ SÂİG (Muhammed bin İbrâhim edDerûrî) ....................................................... 419 İBN-İ SALÂH ............................................... 420 İBN-İ SÂLİH ................................................ 424 İBN-İ SÂLİM HALVETÎ ................................. 425 İBN-İ SÂLİM YEMENÎ.................................. 426 İBN-İ SAYRAFÎ ............................................ 427 İBN-İ MUFADDAL MAKDİSÎ ........................ 351 İBN-İ SAYRAFÎ ............................................ 427 İBN-İ MUKRÎ (İsmâil bin Ebî Bekr) .............. 352 İBN-İ SEKKÂF ............................................. 428 İBN-İ MUZAFFER (Abdülkâdir bin Muhammed) ............................................. 353 İBN-İ SEM’ÛN (Muhammed bin Ahmed) ... 429 İBN-İ HÜSBÂNÎ (Ahmed bin İsmâil) ........... 286 İBN-İ HÜSEYN MERÂGÎ (Ebû Bekr bin Hüseyn) .................................................................. 287 İBN-İ MÜHELL ......................................... 353 İBN-İ HİŞÂM (Abdülmelik bin Hişâm) ........ 283 İBN-İ HÜMÂM ........................................... 285 İBN-İ IRÂKÎ ................................................. 288 İBN-İ İMÂD (Abdülhay bin Ahmed) ........... 290 İBN-İ İMÂM EL-KÂMİLİYYE (Muhammed bin Muhammed) ............................................. 290 İBN-İ İMRÂN .............................................. 291 İBNİ İSHÂK ................................................. 292 İBNİ SEMMÂK ............................................ 431 İBN-İ MÜLAKKIN (Ömer bin Ali) ................ 354 İBN-İ SEYYÎDİNNÂS (Muhammed bin Muhammed Ya’merî Endülüsî) .................. 435 İBN-İ MÜNÂDÎ (Ahmed bin Ca’fer) ............ 355 İBNİ SÎRÎN .................................................. 436 İBN-İ MÜNÂVÎ ........................................... 356 İBN-İ SÛDÛN ............................................. 439 İBN-İ MÜNÂVÎ (Zeynel’âbidîn bin Abdürraûf) .................................................................. 357 İBN-İ SUGDÎ (Ali bin Hüseyn) ..................... 440 İBN-İ MÜNÎR .............................................. 359 İBN-İ MÜNZİR (Muhammed bin İbrâhîm).. 360 İBN-İ SULTAN............................................. 441 İBN-İ SUYÛFÎ .............................................. 441 İBN-İ SÜFYÂN HUVÂRÎ (Muhammed bin Süfyân) ...................................................... 442 İBN-İ SÜNEYNE (Muhammed bin Abdullah) .................................................................. 443 İBN-İ SÜVVÂR (Abdülkâdir bin Muhammed) .................................................................. 444 İBN-İ ŞÂHİN ............................................... 445 İBN-İ ŞEDDÂD (Yûsuf bin Râfi’) .................. 446 İBN-İ ŞERÎF TİLMSÂNÎ (Abdullah bin Muhammed) ............................................. 449 İBN-İ ZEYN (Muhammed bin Zeyn) ........... 495 İBN-İ ZİY (Muhammed bin Ahmed) ......... 496 İBN-İ ZUGDÂN ........................................... 496 İBN-İ ZUKKÂÎ.............................................. 499 İBN-İ ZÜBEYR GIRNÂTÎ (Ahmed bin İbrâhim) .................................................................. 500 İBN-İ ZÜHRE (Muhammed bin Yahyâ) ....... 501 İBN-ÜL-EHDÂR (Abdülazîz bin Mahmûd) .. 502 İBN-ÜL-FURÂDÎ (Abdullah bin Yûsuf Ezdî) . 503 İBN-İ ŞEYHÂN ............................................ 450 İBN-ÜL-HATÎB (Abdullah bin Muhammed) 504 İBN-İ ŞIHNE EL-KEBÎR................................. 451 İBN-ÜL-MÜNÎR .......................................... 506 İBN-İ ŞIHNE ES-SAGÎR (Muhammed bin Muhammed) ............................................. 452 İBN-ÜN-NEFÎS ............................................ 506 İBNİ ŞİHAB-ÜZ-ZÜHRÎ ................................ 454 İBN-ÜS-SEM’ÂNÎ ........................................ 508 İBNİ ŞİHAB-ÜZ-ZÜHRÎ ................................ 457 İBN-ÜS-SÜKKERÎ (Abdürrahmân bin Abdül’alâ) .................................................. 509 İBN-İ ŞİREVEYH (Abdullah bin Muhammed) .................................................................. 460 İBN-ÜS-SÂBÛNÎ (Muhammed bin Ali) ....... 508 İBRÂHİM CA’BERÎ (Ebû İshâk İbrâhim bin Mu’dâd) .................................................... 540 İBRÂHİM EFENDİ (Mevlânâ Seyyid İbrâhim) .................................................................. 541 İBRÂHİM ESNEVÎ ....................................... 543 İBRÂHİM GÜLŞENÎ ..................................... 544 İBRÂHİM GÜRÂNÎ ...................................... 549 İBRÂHİM GÜRÂNÎ ...................................... 549 İBRÂHİM HAKKI ......................................... 550 İBRÂHİM HALEBÎ ....................................... 568 İBRÂHİM HAMZA (İbn-i Hamza) ................ 569 İBRÂHİM HARBÎ ......................................... 570 İBRÂHİM KEREKÎ (İbrâhim bin Mûsâ) ........ 572 İBRÂHİM MASMÛDÎ .................................. 573 İBRÂHİM NAZÎRA EFENDİ .......................... 574 İBRÂHİM NEHÂ’Î ( radıyallahü anh ) .......... 574 İBRÂHİM BİN ABDULLAH ........................... 510 İBRÂHİM SUMÂDÎ ..................................... 577 İBN-İ TAGRÎBERDÎ ...................................... 461 İBRÂHİM BİN ABDÜRRAHMÂN.................. 511 İBRÂHİM ZÂHİD-İ GEYLÂNÎ ........................ 577 İBN-İ TAKIYYÜDDÎN SÂLİHÎ ........................ 461 İBRÂHİM BİN AHMED ER-RAKKA ............... 511 İBRÂHÎM-İ HAVVÂS ................................... 580 İBN-İ TAYLESÂN (Kâsım bin Muhammed) . 462 İBRÂHİM BİN ALİ (Takıyyüddîn Ebû İshâk). 512 İBRÂHÎM-İ HEMEDÂNÎ ............................... 585 İBN-İ TENESÎ (Ahmed bin Muhammed) ..... 463 İBRÂHİM BİN ALİ BİN ADDÜLAZÎZ.............. 513 İBN-İ TÛLÛN .............................................. 463 İBRÂHİM BİN ALİ ED-DIMEŞKÎ (İbn-i Abdülhak) .................................................................. 514 İBRÂHÎM-İ KASSÂR (İbrâhîm bin Dâvûd erRakkî) ........................................................ 586 İBN-İ TÜRKMÂNÎ (Ali bin Osman el-Mârdînî) .................................................................. 465 İBRAHÎM-İ MAKDİSÎ ................................... 589 İBRÂHİM BİN ALİ EL-A’ZEB ........................ 514 İBRÎ (Abdullah bin Muhammed el-Hâşimî) 594 İBN-İ UKBERÎ (Muhammed bin Osman) .... 465 İBRÂHİM BİN CEMÂA ................................ 516 İBŞÎTÎ (Ahmed bin İsmâil) .......................... 594 İBN-İ ÜMM-İ VELED ................................... 466 İBRÂHİM BİN CEMÂA ................................ 517 İDRÎS-İ BİTLİSÎ ............................................ 595 İBN-İ ÜSTÂD-ÜL-A’ZAM (Abdullah bin Alevî) .................................................................. 466 İBRÂHİM BİN DÎNÂR NEHREVÂNÎ .............. 517 İKLÎŞÎ (UKLÎŞÎ) (Ahmed bin Muad) ............. 596 İBN-İ ÜSTÂD-ÜL-A’ZAM (Muhammed bin Abdullah) ................................................... 470 İBRÂHİM BİN EBÎ ABELE ............................ 518 İKLÎŞÎ (UKLÎŞÎ) (Ahmed bin Muad) ............. 604 İBRÂHİM BİN EDHEM ................................ 519 İKRİME....................................................... 612 İBN-İ ÜSTÂZ ŞİBLÎ ...................................... 470 İBRÂHİM BİN HASEN EL-HAMEVÎ .............. 527 İKRİME BİN EBÎ CEHİL ( radıyallahü anh ) .. 614 İBN-İ VADDÂH (Ali bin Muhammed) ......... 471 İBRÂHİM BİN HASEN EL-KAYREVÂNÎ (İbrâhim Tunûsî) ...................................................... 527 İLYÂS GÜRÂNÎ (Kürdî) ................................ 616 İBN-İ VEF (Ali bin Muhammed) ............... 472 İBNİ VEHB .................................................. 475 İBN-İ VEHBÂN (Abdülvehhâb bin Ahmed) . 478 İBN-İ VEKÎL ................................................ 479 İBRÂHİM BİN HÜSEYN SARRÂF TENNÛRÎ .. 529 İBRÂHİM BİN MENSÛR EL-MISRÎ (Ebû İshâk el-Irâkî) ...................................................... 531 İBN-İ VEKÎL ................................................ 480 İBRÂHİM BİN MUHAMMED (Ebû Mes’ûd-i Dımeşkî) .................................................... 532 İBN-İ YEDDÂS EL-BERZÂLÎ (Muhammed bin Yûsuf) ........................................................ 481 İBRÂHİM BİN MUHAMMED EL-UKAYLÎ (İbn-i Adûn) ........................................................ 532 İBN-İ YEZDÂNYÂR ...................................... 482 İBRÂHİM BİN MUHAMMED ES-SARÎFÎNÎ ... 533 İBN-İ YÛNUS (Mûsâ bin Yûnus) ................. 483 İBRÂHİM BİN MÛS (İbrâhîm el-Ferrâ) ..... 534 İBN-İ ZÂGÛ ................................................ 484 İBRÂHİM BİN MUZAFFER .......................... 535 İBN-İ ZÂGÛNÎ (Ali bin Abdullah) ................ 485 İBRÂHİM BİN MÜNZİR EL-HİZÂMÎ ............. 535 İBN-İ ZÂHİR (Muhammed bin Ahmed) ...... 487 İBRÂHİM BİN SA’ÎD EL-MÜZENÎ ................. 536 İBN-İ ZAHÎRE.............................................. 487 İBRÂHİM BİN SIRRÎ ZECCÂC ....................... 536 İBN-İ ZÂHİRÎ (Ahmed bin Muhammed) ..... 488 İBRÂHİM BİN ŞEYBÂN................................ 537 İBN-İ ZEKÎ (Muhammed bin Ali Kuraşî) ...... 489 İBRÂHİM BİN USAYFİR ............................... 538 İBN-İ ZEMLİKÂNÎ (Muhammed bin Ali) ...... 492 İBRÂHİM BİN YA’KÛB EL-CÜRCÂNÎ ............ 539 İMÂDÎ ........................................................ 617 İMÂDÎ (Adburrahmân bin Muhammed) .... 618 İMÂDÜDDÎN KÂTİB MUHAMMED ELİSFEHÂNÎ ................................................... 619 İMÂDÜDDÎN-İ ERBİLÎ (Muhammed bin Yûnus) .................................................................. 620 İMÂM-I A’ZAM (Ebû Hanîfe) ..................... 621 İMÂM-I AHMED BİN HANBEL .................... 643 İMÂM-I BUHÂRÎ ........................................ 652 İMÂM-I EBÛ YÛSUF ( radıyallahü anh ) ..... 665 İMÂM-I EŞ’ARÎ ........................................... 670 İMAM-I GAZÂLÎ ......................................... 683 İMÂM-I İBNİ KESÎR .................................... 727 İMÂM-I MÂLİK ........................................... 727 İMÂM-I MÂTÜRİDÎ .................................... 733 İMÂM-I MUHAMMED (Şeybânî) ............... 739 İMÂM-I MÜSLİM ....................................... 741 İMÂM-I RABBÂNÎ ...................................... 749 İSHÂK BİN MİRÂR ...................................... 858 İSMÂİL BİN İSHÂK EL-EZDÎ ......................... 877 İMÂM-I SULTÂNÎ MEHMED EFENDİ .......... 804 İSHÂK BİN RÂHEVEYH ................................ 858 İSMÂİL BİN MUHAMMED ED-DIMEŞKÎ ...... 879 İMÂM-I ŞÂFİ’Î ............................................ 804 İSHÂK BİN YÛSUF EL-EZRÂK ...................... 859 İMÂM-I ŞEHRİYÂRÎ MAHMÛD EFENDİ ...... 816 İSHAK ÇELEBİ ............................................. 860 İSMÂİL BİN MUHAMMED EL-İSFEHÂNÎ (Kıvâm-üs-sünne İsmâil Teymî) ................. 880 İMÂM-I ZÜFER ........................................... 816 İSHAK FAKÎH .............................................. 862 İMÂM-ÜL-HAREMEYN CÜVEYNÎ ................ 817 İSHAK HOCASI AHMED EFENDİ ................. 863 İMÂMZÂDE (Muhammed bin Ebî Bekr)..... 821 İSHAK SİNDÎ ............................................... 864 İMÂM-ZÂDE MEHMED EFENDİ ................. 838 İSKENDERÂNÎ (Ömer bin Yûsuf) ................ 865 İMRAN BİN HUSAYN ( radıyallahü anh ) .... 839 İSMÂİL ACLÛNÎ (Cerrâhî) ........................... 866 ÎS BİN ABDÜLAZÎZ ................................... 841 İSMÂİL AĞA ............................................... 867 ÎS BİN MES’ÛD EL-MENKELLÂTÎ .............. 841 İSMÂİL BİN ABDULLAH SEMMÛYE ............ 867 ÎS BİN MUHAMMED BİN ÎS EL-HAKKÂRÎ 842 İSMÂİL BİN ABDURRAHMÂN ES-SÂBÛNÎ ... 868 ÎS EL-GAZZÎ (Îsâ bin Osman) .................... 843 İSMÂİL BİN ABDÜLVÂHİD EL-BÛŞENCÎ ...... 870 ÎS EL-KÜRDÎ ............................................. 843 İSMÂİL BİN AHMED HÎRÎ (Ebû Abdurrahmân Mukrî) ....................................................... 870 ÎS MAGRİBÎ .............................................. 844 İSBİCÂBÎ (Ahmed bin Mensûr) .................. 845 İSFERÂÎNÎ (Şehfûr, Tâhir bin Muhammed) 847 İSHÂK BİN ABDULLAH BEZZÂZ ................... 855 İSHÂK BİN BEHLÛL..................................... 856 İSHÂK BİN İBRÂHİM EL-MEDÎNÎ................. 856 İSHÂK BİN İBRÂHİM KARRÂB ..................... 857 İSMÂİL BİN YAHY EL-FÂLÎ ........................ 901 İSMÂİL BİN YAHY EL-MÜZENÎ .................. 902 İSMÂİL FERRÛH KIRÎMÎ.............................. 904 İSMÂİL HAKKI BURSAVÎ ............................. 905 İSMÂİL MEHÂSİNÎ ...................................... 914 İSMÂİL NABLÜSÎ (İsmâil bin Abdülganî) .... 914 İSMÂİL ŞİRVÂNÎ ......................................... 915 İSMÂİL TEMÎMÎ ......................................... 916 İTKÂNÎ (Lütfullah bin Emîr Ömer) .............. 916 İYÂS BİN MUÂVİYE .................................... 917 İZMİRLİ OSMAN NÛRÎ EFENDİ ................... 919 İSMÂİL BİN EBÜ’L-HASEN .......................... 871 İZNİKÎ (Ebü’l-Fazl Mûsâ) ............................ 920 İSMÂİL BİN EYYÛB ..................................... 872 İZZEDDÎN BİN ABDÜSSELÂM ..................... 921 İSMÂİL BİN HAMMÂD BİN EBÛ HANÎFE .... 873 İZZEDDÎN BİN HÂFIZ .................................. 931 İSMÂİL BİN HAMMÂD CEVHERÎ................. 874 İZZEDDÎN BİN NAÎM .................................. 932 İSMÂİL BİN İBRÂHİM EL-CEBERTÎ .............. 874 İZZEDDÎN MAKDİSÎ (Abdüsselâm bin Dâvûd) .................................................................. 932 İSMÂİL BİN İBRÂHİM ES-SERAHSÎ (El-Hirevî) .................................................................. 876 ICL-İ YEMENÎ (Muhammed bin Ahmed) eser kalmadı. Dedesi ona, insanları doğru yola çağırması için şehre dönmesini emretti.” Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin Ahmed’dir. Doğum târihi ve yeri belli değildir. 1011 (m. 1602) senesinde vefât etti. Fakîh İbn-i Acîl’in evinin bahçesine defnedildi. Yemen vâlisi Hasen Paşa, kabri üzerine 1) Hulâsat-ül-eser, cild-3, sh. 350 büyük bir kubbe yaptırdı. Muhammed Icl hazretleri vesile edilerek duâ edildiğinde, Allahü teâlânın dilekleri kabûl ettiği çok kere tecrübe edilmiştir. Muhammed Icl, hadîs ve fıkıh ilmini, Yemen mıntıkasının hadîs âlimi Abdürrahmân Dîbe’den öğrendi. Abdürrahmân Dibe, Muhammed Icl’e, kendisinden dinleyip öğrendiklerini rivâyet etmesi husûsunda umûmî bir icâzet verdi. Tasavvuf yolunu, evliyânın büyüklerinden Ebü’l-Kâsım bin Ali ve daha başka zâtlardan öğrendi. Muhammed Icl’in çok kerâmetleri görüldü. Fazilet sahibi idi. Hayır yapmakta çok gayretli idi. Vakitlerini ibâdet ve tâatsız geçirmezdi. Vakar sahibi idi. Ehl-i sünnet ve cemâat i’tikâdı husûsunda da çok titiz idi. Asla ta’viz vermezdi. Şeyh Sâlih Necmüddîn bin Ahmed Feyyûmî el-Mısrî şöyle anlattı: “1007 (m. 1598) senesinin Ramazan bayramında, beni uyku bastığı bir sırada rü’yâda Resûlullah efendimizi ( aleyhisselâm ) kabr-i şerîflerinde açıkça gördüm. A’zâlarından nûr saçılıyordu. Mübârek göğüslerinden çıkan nûrlar ise, iri yuvarlak halkalar hâlinde çıkıyordu. Muhammed Icl hazretleri o sırada mescidde zikr ile meşgûl idi. Resûlullah efendimizden ( aleyhisselâm ) gelen nûrlar, devamlı onun göğsüne giriyordu. Yine bu arada evliyâdan bir topluluğu da görüyordum. Onlarda Resûlullah efendimizden ( aleyhisselâm ) gelen bu nûrlara kavuşuyorlardı. Fakat onlara gelen nûrlar küçüktü. Muhammed Icl’e gelen nûrlar gibi değildi. Bu nûr, Allahü teâlânın Muhammed Icl’e bir lütfudur. Allahü teâlâ dilediği kullarına ihsân eder.” IRÂKÎ-ZÂDE MUHAMMED İslâm âlimlerinden ve tasavvuf büyüklerinden. İsmi, Irâkî-zâde Muhammed olup, Çerkezdir. Gençliğinde Cindi (yiğitler, pehlivanlar) taifesinin reîsi idi. Doğum târihi ve yeri bilinmemekte olup, 922 (m. 1516) senesinde Medîne-i münevverede mücavir iken vefât etti. Irâkî-zâde Muhammed Efendi, ilk zamanlarında çok zengin idi. Malının haddi hesabı yoktu. Sultanlar gibi köşklerde yaşar, emrinde binlerce insan hizmet ederdi. Çok heybetli idi. Kendisine çok i’tibâr edilir, hürmet gösterilirdi. Tam debdebeli bir hayat yaşardı, ölçüye sığmayacak kadar mala sahip olmasına ve binlerce hizmetçisi bulunmasına rağmen, çok âdil ve cömert idi. Çok yüksek bir ahlâka sahip idi. Fakirleri gözetirdi. Emrindeki insanlara ihsânlarını bol bol yapardı. Bunun için herkes onu sever, sayardı. Tasavvufa girmeseydi, iyi bir devlet başkanı olacak karaktere sahip idi. İçinde bulunan tasavvuf yolunda ilerlemek arzusu, onu bu debdebeli hayattan çekti. O zamanda bulunan tasavvuf büyüklerinden Seyyid Ali bin Magribî’nin emrine ve hizmetine girdi. Çok sıkı, zahmetli, meşakkatli riyâzet çekerek, yüksek derecelere kavuştu. Dünyalık hazîneler yerine, gönlünü bitmez tükenmez hazîneler ile doldurdu. Hocası Seyyid Ali bin Magribî, Irâkîzâde Muhammed’e önce çok sıkı riyâzet ile nefsini temizlemesini emreyledi. Uykuyu ve yeme-içmeyi o kadar azalttırdı ki, günlerce uyumaz, yemekleri de ayakta duracak Yine şöyle anlatır: “Muhammed Icl, bir zaman hasta olup, kadar yerdi. Ba’zan birkaç gün hiçbir şey yemezdi. Bir hastalığı iki sene devam etmişti. Gündüzleri uzak yerlere defasında yaz mevsiminde, günler çok sıcaktı. Her taraf yanıp gider, geceleyin gelir, dedesi Fakîh Ahmed bin Muhammed’in kavruluyordu. türbesine giderdi. Bir gece dedesi Fakîh Ahmed bin Muhammed, Muhammed Icl’e göründü. Ona parmağını verdi. Muhammıd Icl dedesinin parmağını emdi. Hastalığından hiçbir Birgün susuz durmak mümkün değildi. Böyle bir zamanda hocası, Irâkî-zâde Muhammed’e yirmi gün su içmemesini söyledi. Hocasının emrini tutarak, yirmi gün su içmeyip, bu sıkıntıya tahammül etti. Yirmi gün sonra hararetinin ve ateşinin tarihçi, Abd-i Rabbih’in vefâtını 348 (m. 959) olarak göstermiş şiddetlenmesi sebebiyle aklı başından gitti ve olduğu yere ise de bu târih doğru değildir. yığılıp kaldı. Onun bu hâlini, hocası kerâmetler hazînesi olan Seyyid Ali bin Magribî’ye haber verdiler. Su içmesine izin Abd-i Rabbih, uzun bir ömür yaşadı. Emevî emirlerinden bir vermesini istirhâm ettiler. “Susuzluk ateşinden ölecek hâle çoğunun zamanına yetişti. Bunlardan, Muhammed bin geldi” dediler. Seyyid Ali bin Magribî; “Ölürse emr-i Hak Abdurrahmân, Münzir bin Muhammed, Abdullah bin meydana gelmiş olur. Allahü teâlânın rahmetine kavuşur” Muhammed ile yakınlığı olup, zaman zaman görüşürlerdi. İbn-i dedi. Gelen kimseler su verilmesi için ısrar ettiklerinde, Ali bin Abd-i Rabbih, geniş edebiyat ve târih bilgisine sahipti. Magribî; “Su vermek, Allah sevgisinin ateşinin ocağına su Endülüslü âlimlerin yazdığı kaynak eserlerde, İbn-i Abd-i dökmektir” dedi ve su verilmesine müsâade etmedi. Ancak Rabbih’i medheden şiirler vardır. Üçüncü Abdurrahmân başına soğuk su dökmelerini söyledi. Bu emir üzerine Irâkî- zamanında çok meşhûr oldu. İbn-i Abd-i Rabbih, emir zâde’nin başına soğuk su döktüler ve bedenine su serptiler. O oluşundan itibâren Üçüncü Abdurrahmân’ın hayatının büyük zaman aklı başına geldi ve ayağa kalktı. Ayağa kalkması ve bir kısmını yazdı. Burada, onun yaptığı muharebeleri, doğrulması öyle dehşetli bir hâlle oldu ki, birkaç gün sonra emirliğinin mühim taraflarını anlattı. tasavvufta yüksek hâllere kavuştu. Allahü teâlânın cezbeleri kendisini kapladı. Bu aşk ateşi ile yanıp yakılırdı. Bütün bedeni, Allah yolunun ateşi ile doldu. Zühd ve takvâ ehli bir kimse oldu. Haramlardan ve şüphelilerden çok sakınırdı. Dünyâ malına zerre kadar kalbi meyl etmez, dünyâ malını aklına bile getirmezdi. Bütün vücûdu pür nûr idi. Mübârek vücûdu, karanlık gecedeki ay ışığı gibi etrâfını nûrlandırdı. Hocası Seyyid Ali vefât ettikten sonra, Medîne-i münevverede mücavir oldu. Mukaddes yerlerde bulunmanın verdiği saadet ile yaşamakta, ibâdet ve tâat ile meşgûl olmakta iken vefât etti ve orada defn olundu. İbn-i Abd-i Rabbih en çok “El-kad-ül-ferîd” kitabiyle meşhûrdur. Kitap, bu ismiyle geniş bir çevrede tanınmaktadır. Tahkîki yapılıp, yeniden basılmıştır. Eski kaynaklar, bu kitabı “El-Ikad” diye zikreder, Yeni kaynakların ekserisi “El-Ikd-ülferîd” diye yazmaktadır. İbn-i Abd-i Rabbih el-Ikd-ül-ferîd’in mukaddimesinde (önsözünde), bu kitabında ta’kib ettiği metodu gâyet açık bir şekilde anlatmaktadır. El-Ikd-ül-ferîd’in ifâdeleri akıcı ve tatlı, ma’nâlar kolay ve okuyucunun anlıyabileceği bir şekildedir. Kitapta bildirilen haberlerde, çoğunlukla bu haberleri bildirenlerin isimleri zikredilmemiştir. İbn-i Abd-i Rabbih, uzun isimlerin okuyucuya vereceği ağırlığı gidermek için böyle yapmıştır, İbn-i Abd-i Rabbih, bu kitabının çeşitli mevzûları, muhtelif haberleri, 1) Sicilli Osmanî cild-4, sh. 107 özellikle, değişik mevzûları içine alan bir eser olmasına dikkat etmiştir. 2) Şakâyık-ı Nu’mâniyye tercümesi (Mecdî Efendi) sh. 358 Bu husûsta o şöyle der: “Yazılmış olan kitaplara baktım. Onların çok az konuyu içerisine aldıklarını gördüm. Ben bu kitabı daha çok mevzûyu ihtivâ edecek şekilde yazdım. Bu İBN-İ ABD-İ RABBİH (Ahmed bin Muhammed) Meşhûr târih ve edebiyat âlimlerinden. İsmi, Ahmed bin Muhammed bin Abd-i Rabbih olup, künyesi Ebû Ömer, lakabı Şihâbüddîn’dir. Endülüsî veya Kurtubî diye de kitapta anlatılanlar, büyük-küçük, sultanların ve halkın konuşup anlata geldikleri haberleri içine alacak şekilde hazırladım.” El-Ikd -ül-ferîd kitabından seçmeler: lakablandırılmıştır. 246 (m. 860) senesinde Kurtuba’da doğup, Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki: “İstişâre 328 (m. 940) târihinde yine burada vefât etmiştir. Yakut isimli eden pişman olmaz. İstihâre eden zarar etmez.” Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde Resûlullaha, ( aleyhisselâm ) Halife Mehdî’nin kâtibi Ebû Ubeydullah dedi ki: “Kim, kibrin müşavere etmeyi emredip, meâlen şöyle buyuruyor: “...İş kötülüğünü bilmezse, dilinin hatâlarından kendini muhafaza husûsunda, onlarla müşavere et. Bir iş için azmettiğin zaman, edemez. Büyük olsa bile günahını büyük görmez.” Allahü teâlâya güvenip, dayan... (Âl-i İmrân-159). Meşhûr hükümdârlardan Erdeşir, halka şöyle nasîhatta “Hâkimler (hikmet sahibi olanlar) dediler ki: Sırrın senin kanın bulundu: “Birbirinize kin tutmayınız. Yoksa size düşman gibidir. Onu neşeye akıttığına bak. Onlar bununla, sırrı ifşa musallat olur. İhtikâr (karaborsacılık) yapmayınız, size kıtlık etmenin kanı akıtmak gibi olduğunu söylediler.” gelir. Bu dünyâya kıymet vermeyiniz. Çünkü bu dünyâ kimseye kalmamıştır. Fakat dünyâyı da büsbütün terk “Kişinin göğsü, kendi sırrı için dar olunca, sırrını emânet ettiği etmeyiniz, Çünkü, âhıret dünyâ ile kazanılır. (Dünyâyı terk kişinin göğsü daha dardır.” etmek iki türlüdür: Birisi, bütün haram olan şeyler ile beraber “Birisine: “Senin sırrını gizleme durumun nasıldır?” diye sordular. O, “Kalbim, sırrım için kabirdir” cevâbını verdi.” mübahları da, ya’nî günah olmayan lezzetlerin çoğunu da bırakıp, yaşamak için zarurî olan miktarını kullanmaktır. Ya’nî, dünyânın zevk, keyf ve eğlencelerine dalmak yolunu Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde Peygamber efendimize ( bırakarak, her türlü zevk ve lezzetlerden vazgeçip, bütün aleyhisselâm ) meâlen şöyle buyurdu: “...Eğer, kaba, katı zamanını ibâdet ile ve müslümanların rahatlıkları ve İslâm yürekli olsaydın, muhakkak onlar etrâfından dağılıp gitmişlerdi. dinini bilmiyenlerin, doğru yola kavuşmaları için lâzım olan ilmi Artık onları bağışla ve kendilerine Allahü teâlâdan mağfiret ve teknik usûlleri ve vâsıtaları, en ileri ve üstün şekilde dile...” (Âl-i İmrân-159). yapmak ve kullanmakla geçirmek ve durmadan çalışmaktır. Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Kendisine yumuşaklık verilen kimseye, dünyâ ve âhıret iyilikleri verilmiştir.” Ve dünyâ zevkini böyle çalışmakta aramak ve bulmaktır. Eshâb-ı kiramın hepsi ve büyüklerimizin çoğu, böyle idi. Dünyâyı bu söylediğimiz şekilde terk etmek, pekâlâ ve pek Ömer bin Abdülazîz, halife olunca, Sâlim bin Abdullah’a ve fâidelidir. İkincisi, dünyâda haram ve şüpheli şeylerden kaçıp, Muhammed bin Ka’b’a birisini gönderip, çağırttı. Onlar gelince: mübahları kullanmaktır. Bu kısım, bu zamanda çok “Bana tavsiyelerde bulunun, yol gösterin” dedi. Bunun üzerine, kıymetlidir.) Sâlim bin Abdullah: “Sen, insanları kendine; baba, oğul, kardeş yap. Baba makamında olanlara, babana yaptığın gibi iyilik yap. Kardeşin durumunda olanları koru ve gözet. Evlâdın mesabesinde olanlara, kendi çocuklarına yaptığın merhameti yap. Muhammed bin Ka’b da: Kendin için istediğini insanlar için de iste. Kendin için istemediğin, iyi görmediğin şeyi, onlar için de isteme. Şunu iyi bil ki, sen ilk ölen halife değilsin” buyurdular. Halife Mensûr, oğlu Abdullah bin Mehdî’ye “İyice düşünmeden bir iş hakkında karar verme. Çünkü, akıllı kimsenin düşünmesi, öyle bir aynadır ki, kişiye iyi ve kötü “Allahü teâlâ, kullarına onların güçlerine göre ni’met verir, ihsânda bulunur. Onları, güçleri ve tâkatlarına göre şükürle mükellef tutar.” “Ni’mete nankörlük, ni’metin yok olmasına sebeb olur. Ni’mete şükür ise, o ni’meti arttırır.” “İyilik sahibini iyiliğinden dolayı övmek, ona teşekkür etmek mesabesindedir.” “İyiliği yayan kimse, o iyilik için teşekkür vazîfesini eda etmiş olur. İyiliği gizliyen kimse de, o ni’mete nankörlük etmiş olur.” taraflarını gösterir. Halifeyi ancak takvâ, sultanı teb’asının ona itaati, halkı da adâlet ile muâmele etmek düzeltir. İnsanlardan Vâkıdî anlatır: Yahyâ bin Hâlid el-Bermekî’nin yanına gidip: affa en lâyık olanı, ceza vermeye en çok güç yetenidir, Burada ba’zı kimseler, sizin iyiliğinizi anlatıp medhediyorlar, insanların aklı en az olanı, kendisinden aşağıda olanlara dedim. Bunun üzerine o, bana: “Onlar (Yaptığım iyiliği) zulüm edenidir” diye nasîhat ettiler. övüyorlar. Bu durumda bize de, onların teşekkürüne karşılık teşekkür etmek gerekir” dedi. Adiy bin Erta ( radıyallahü anh ), Ömer bin Abdülazîz’e ( radıyallahü anh ) bir mektûb yazdı. Mektûbunda: “Ben bereketli, bolluk bir yerde bulunuyorum. Ancak, daha önce içtin. Bunun üzerine Ubeydullah bin Abbâs: Evet, hatırlıyorum, burada bulunan müslüman kardeşlerimin, Allahü teâlânın bu dedi. Biraz düşündükten sonra hizmetçisine; Yanında ne kadar ni’metlerine karşılık az şükür etmiş olmalarından kadar para var? diye sordu. Hizmetçisi: Onbin dirhem ve endişeliyim” dedi. Ömer bin Abdülazîz de ( radıyallahü anh ) ikiyüz dinar var, dedi. Ubeydullah bin Abbâs hizmetçisine ona cevâbında şöyle yazdı: “Allahü teâlâ bir cemâate onların hepsini, o şahsa vermesini, haddizatında, bu kadar (topluluğa) bir ni’met ihsân eder, onlar da o ni’metden dolayı paranın bile onun elinin hakkını ödemediğini söyledi. O şahıs Allahü teâlâya hamd ederlerse, onlara kavuştuklarından daha Ubeydullah bin Abbâs’ın bu cömertliğine hayran kaldı. fazlası verilir. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyurdu: “Gerçekten biz, Davud’a ve Süleymân’a bir ilim Ubeydullah bin Abbâs’a bir dilenci geldi. O, dilenciyi verdik de onlar şöyle dediler: “Hamd olsun o Allaha ki, bizi tanımıyordu. Ubeydullah’a ( radıyallahü anh ) bana sadaka mü’min kullarından çoğu üzerine üstün kıldı” (Neml-15). ver, çünkü ben, Ubeydullah bin Abbâs’ın kendisinden bir şey Birgün Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimiz, Hazreti Âişe’yi, Züheyr bin Cenâb’ın şu mısralarını okurken duydu. Senden daha güçsüz ve za’îf olana yardımcı ol. Onu tutup kaldır. Onun bu güçsüz durumundan sana bir şey zarar vermez. Belki bir gün onun durumu iyi olur da, sana faydalı olur veya daha önce kendisine yardımcı olduğundan dolayı seni iyilikle anar. Çünkü, yapılan iyiliğe karşı iyilik sahibini medhedip, öven, o iyiliğin karşılığını veren kimse gibidir. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimiz: “Doğru! Yâ Âişe, insanlara teşekkür etmiyen kimseyi, Allahü teâlâ övmez ve medh eylemez” buyurdular. Abd-i Rabbih, el-İkd-ül-ferîd kitabında ba’zı meşhûr cömert zâtlardan bahsetmiş ve onlara dâir menkıbeler anlatmıştır. Bu zâtlar ve ba’zı menkıbeleri şöyledir: istiyene bin dirhem verdiğini duydum, dedi. Ubeydullah bin Abbâs; ben nerede, Ubeydullah bin Abbas nerede? dedi. Dilenci, hangi husûsu kastediyorsun, mal çokluğu bakımından mı, yoksa şeref ve kıymet bakımından mı? diye sordu. Ubeydullah bin Abbâs her iki yönden de, herkesin bildiği, tanıdığı Ubeydullah bin Abbâs gibi olamam dedi. Dilenci, kişideki haseb, onun asâleti, yaptığı işler ve hareketlerinden belli olur. Bu bakımdan insan bir iyiliği, kendi isteğine bağlı olarak yapar. Eğer sen bir iyilik yaparsan, haseb sahibi olursun. Ubeydullah bin Abbâs, ona ikibin dirhem verdi. Daha fazla veremediği için özür diledi. Şimdi durumunun dar olduğunu söyledi. Bunun üzerine dilenci, eğer sen Ubeydullah bin Abbâs değilsen, sen ondan daha iyisin. Eğer sen o isen, bugün, dünden daha iyisin, dedi. Ubeydullah bin Abbâs ona bin dirhem daha verdi. Dilenci, Ubeydullah bin Abbâs’ın bu ihsânı karşısında çok duygulandı. “Ubeydullah bin Abbâs: Komşularına çok ikramda bulunan, gelip gidenlerin istifâde etmesi için, yollara sofralar kuran bir zâttır. Bir şâir onun hakkında şu meâlde şiir söylemiştir. “O kıtlık senede, acı, tatlı neyin varsa hepsini yedirdin. Sen yetimleri görüp gözetirsin. Herkese karşı şefkatli ve merhametli olan Ebü’l-Fadl senin babandır.” Ubeydullah bin Abbâs’a Ensâr’dan bir zât gelir: “Ey Resûlullahın ( aleyhisselâm ) amcasının oğlu! Bu gece benim çocuğum dünyâya geldi. Ben ona teberrüken (hayır umarak) sizin isminizi verdim. Fakat annesi vefât etti.” dedi. Bunun üzerine Ubeydullah bin Abbâs: “Allahü teâlâ, sana ihsân ettiği çocuğunu hayırlı mübârek eylesin. Hanımının vefâtı sebebiyle Anlatılır ki, ona bir gün bir adam geldi. O, evinin avlusunda de sana bol sabırlar versin” dedi. Hizmetçisini çağırıp: “Hemen bulunuyordu. Gelen şahıs onun yanına yaklaşıp, Ey İbn-i git, ona bakıp terbiye edecek bir câriye satın al, onun Abbâs! Benim senin yanında bir elim var, şimdi ona ihtiyâcım ihtiyâçlarına harcaması için de kendisine iki yüz dînâr ver” var, onu almaya geldim, dedi. Ubeydullah bin Abbas, o şahsa dedi. Sonra Ensârdan olan o mübârek zâta; “Birkaç gün sonra dikkatlice baktı, fakat tanıyamadı. Sonra ona: Senin benim tekrar bize gel. Çünkü bu gelişinde, biraz darlık içerisinde yanımdaki elin nedir? diye sordu. O şahıs: Birgün, seni, olduğumuz için fazla ikramda bulunamadık” dedi. O zât, Zemzem’in yanında dururken gördüm. Hizmetçin sana Ubeydullah bin Abbâs’ın bu iltifâtından son derece memnun Zemzem suyu verdi. Hava da gayet sıcak idi. Bu sırada sana, oldu. elbisemin bir tarafı ile gölgelik yaptım. Ondan sonra, sen suyu İbn-i Abd-i Rabbih’in el-İkd-ül-ferîd kitabında bildirdiği hadîs-i “Müslümanın müslüman üzerinde beş hakkı vardır: Selâmına şeriflerden ve büyüklerden ba’zılarının hutbe ve sözlerinden cevap vermek, hastasını yoklamak cenâzesinde bulunmak, bir kısmı şöyledir: da’vetine gitmek ve aksırıp elhamdülillah diyene, Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki; “Sizden biriniz bir şey yediği yerhamükellah diyerek cevap vermek” buyuruldu. zaman sağ eliyle yesin, sağ eliyle içsin. Muhakkak şeytan sol “(Birinin evine girileceği zaman) izin üç defa eliyle yer, sol eliyle içer.” istenir. (Birincisinde izin verilmezse, bir dakika kadar sonra ikinci defa istemeli, yine verilmezse, üçüncü defa istenmelidir. Yemekten önce ve yemekten sonra el yıkamak sünnettir. Yine izin verilmezse, dört rek’at namaz kılacak kadar beklemiş Başlarken besmele okumalıdır. Sonunda da elhamdülillah ise içeri girmemeli, gitmelidir.)” demelidir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Rabbim bana dokuz şeyi yapmamı bildirdi. Ben de size (ümmetime) bildiriyorum: Aşikâre olsun gizlilikte olsun ihlâsı, öfkeli anda da rahatlık ânında da adâleti, zenginlik ve “Sizden biriniz aksırıp elhamdülillah dediğinde, ona fakîrlikte orta yolu, bana zulmedeni affetmeyi, vermeyene “yerhamükellah” deyiniz. Hamd etmezse ona teşmitte vermeyi, benden alâkayı keseni arayıp sormayı, susmamın bulunmayınız.” tefekkür, konuşmamın zikir, bakışımın ibret olmasını.” İbn-i Ömer aksırdı ve elhamdülillah dedi. Oradakiler “Sizi boş ve lüzumsuz konuşmaktan, malı isrâf etmekten ve “yerhamükellah” deyince İbn-i Ömer, “Yehdîkümullah ve yuslih lüzumsuz çok soru sormaktan men ederim.” bâleküm” diye cevap verdi. Hadîs-i şerîfte: “Evlât kokusu, Cennet kokularındandır” buyuruldu. Hikmet sahipleri dedi ki: “Küçüklükte kim çocuğunu terbiye ederse, o büyüdüğünde sevindirir.” Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Mallarınızı zekât vererek koruyunuz. Hastalarınızı sadaka vererek tedâvi ediniz. Size gelecek belâları duâ ile önleyiniz.” “Veren el, alan elden hayırlıdır.” “İnsanoğlu malım malım der. Halbuki onun malım dediği; yiyip bitirdiği, giyip eskittiği yahut verip elinden çıkardığı şeylerdir.” “Tanıdığınız ve tanımadığınız müslümanlara selâm “İlmi, bir yere yazmakla koruyunuz” veriniz.” Allahü teâlâ Peygamberini ( aleyhisselâm ) en güzel edeb ile “Birbirinize selâm veriniz. Birbirinize yiyecek ikram ediniz, akrabanızın haklarını gözetiniz. Gece herkes uyurken namaz kılınız. Bunları yaparak selâmetle Cennete giriniz.” Selâmda sünnet şöyledir ki; önce büyük küçüğe, şehirli köylüye, devedeki ata binmiş olana, attaki merkepte olana, merkep üstündeki yaya yürüyene, ayakta olan oturana, az edeblendirmiştir. Onun için Kur’ân-ı kerîminde meâlen şöyle buyurdu: “Elini boynuna bağlı kılma (cimri olma) ve büsbütün de onu açıp isrâf etme ki, sonra kınanmış olursun ve eli boş açıkta kalırsın.” Burada orta hâli emretmektedir. Cimrilikten ve çok dağıtıp isrâftan sakındırdı. Onlar ki, harcadıkları zaman isrâf etmezler, sıkılık da yapmazlar ve harcamalar bu ikisi arası ortalama olur. olan çok olana, efendi hizmetçisine, baba oğluna, ana kızına Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmdeki şu âyetlerinde bütün güzel selâm verir. Rütbe ve ni’meti çok olan önce verir. ahlâkı Peygamberinde topladığını meâlen şöyle buyurdu: “Sen Birisi Resûlullaha geldi ve “Babam size selâm söyledi” dedi. Resûlullah buyurdu ki: “Aleyke ve alâ ebîkesselâm.” bağışlama yolunu tut, iyiliği emret ve câhillerden yüz çevir” (A’râf. 199). “Sana tabî olan mü’minlere kanadını indir (tevâzu Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: yap)” (Şuârâ: 215). “Uhud savaşında sen, Allahtan gelen bir merhamet “İlimle yapılan az amel, ilimsiz yapılan çok amelden sayesindedir ki onlara (Eshâba) yumuşak davrandım. Eğer hayırlıdır.” kaba, katı yürekli olsaydın, muhakkak onlar etrâfından dağılıp gitmişlerdi.” (Âl-i İmrân: 159). Esmâî dedi ki: “Hem iyilikle kötülük müsavî olmaz. Sen kötülüğü, en güzel “İlim öğrenmede ilk adım susmak, sonra dinlemek, sonra olan iyi hareketle önle. O vakit bakarsın ki, seninle arasında ezberlemek, sonra öğrenilen bilgi ile amel etmek, sonra da o bir düşmanlık bulunan, yakın bir dost gibi olmuştur”(Fussılet: bilgiyi insanlara öğretmektir.” 34). Abdullah bin Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Kişi âlim Şu âyet-i kerîme ile de Resûlullahın edebinin çok yüksek olarak doğmaz, ilim ancak çalışmakla öğrenilir.” olduğu meâlen şöyle bildirildi: “And olsun, size içinizden bir peygamber geldi ki, zahmet Abdullah bin Abbâs ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İki sınıf çekmeniz onu incitir ve üzer. Size çok düşkündür. Mü’minlere insan vardır ki doymaz. Biri âlim öğrenmeye doymaz. Diğeri çok merhametlidir, onlara hayır diler” (Tevbe: 128). de tamahkârdır, dünyânın malına, mülküne doymaz.” Hadîs-i şerîfte: “Haya îmândan bir şu’bedir” buyuruldu. Hazreti Ömer’in hutbesi: Hamd ve senadan sonra, şöyle Avn bin Abdullah dedi ki: “Haya, hilm (yumuşaklık) ve susmak îmândandır.” buyurdu: “Ey insanlar! Kur’ân-ı kerîmi öğreniniz. Onunla amel ediniz. Kur’ân-ı kerîm ehlinden olunuz.” Hazreti Ali’nin hutbesi: “İmdi, şüphesiz dünyâ sırt çevirip, veda İbn-i Ömer dedi ki: “Haya ve îmân birbirine bağlıdır. Birisi zamanının geldiğini bildirdi. Muhakkak ki, âhıret yolculuğu ayrılınca, diğeri de onunla birlikte gider. Her zaman beraber göründü. Dikkat ediniz. Siz şimdi amel günlerindesiniz. olurlar.” Arkanızda ecel var. Kim eceli gelmeden önce, şu günlerde, Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Mü’min yalancı olmaz.” amellerini Allahü teâlânın rızâsına uygun yaparsa, ameli ona fâide verir. Emeli ise zarar vermez. Kim de bu amel “Allahü teâlâ sizden ilmi almak için, ilmi ile âmil olan âlimleri günlerinde, ecel gelmeden önce âhırete hazırlığını eksik kaldırır, câhiller kalır. Dinden suâl edenlere, kendi akılları ile yaparsa, ameli boşa gider ve emeli de ona zarar verir. Dikkat cevap verip, insanları doğru yoldan ayırırlar.” ediniz! Cenneti istiyenleri de, Cehennemden korkup kaçanları da uyur görüyorum. Dikkat ediniz! Âhıret yolculuğu ile Hadîs-i kutside: “Kibriya benim ridâm, azamet izârımdır. emrolundunuz. Oraya azık hazırlamanıza işâret edildi. Sizin Bunlardan biri için benimle çekişmeye gireni Cehennem hakkınızda en çok korktuğum şey; arzu ve isteklerinize tâbi ateşine atarım” buyuruldu. olup, uzun emel sahibi olmanızdır.” (Tûl-i emel) kalb hastalıklarındandır. Tûl-i emel, zevk ve sefâ sürmek için, çok Abdullah bin Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İlmi yaşamağı istemektir. İbâdet yapmak için, çok yaşamağı öğreniniz. Öğrendikten sonra, o ilimle amel ediniz.” Şa’bîdedi istemek, tûl-i emel olmaz. Tûl-i emel sahipleri ibâdetleri ki: “Âlim ancak Allahü teâlâdan korkan kimsedir.” vaktinde yapmazlar. Tövbe etmeği terk ederler. Kalbleri katı olur. Ölümü hatırlamazlar. Va’z ve nasîhatten ibret almazlar. Hikmet sahipleri dedi ki: “Öğrendiğin ilmi, bilmiyene öğret. Bilenden de ilim öğren. Böyle yaparsan bildiğin şeyi çok iyi korumuş olursun ve bilmediğini de öğrenirsin.” Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “İlmin fazîleti, ibâdetin fazîletinden daha hayırlıdır.” Hadîs-i şerîfle: “Ölümden sonra olacak şeyleri, sizin bildiğiniz gibi hayvanlar da bilselerdi, yemek için semiz hayvan bulamazdınız” buyuruldu.) Zehrâ’nın hutbesi: “Ey insanlar! Benden şu beş şeyi öğreniniz alınız. Eğer, bunları elde etmek için bineklerinize binip yolculuklar yapmış olsaydınız bunların benzerini yine elde edemezdiniz. Dikkat ediniz! Allahü teâlâdan başkasından bir Ömer bin Abdülazîz’in ( radıyallahü anh ) Şam’a yakın şey beklemeyiniz. Bilmediğiniz şeyi öğrenmekten, bilmediğiniz Hünasva denilen yerde okuduğu son hutbe: Ömer bin bir şey sorulunca, bilmiyorum demekten utanmayınız. Dikkat Abdülazîz ( radıyallahü anh ), ölünceye kadar başka bir hutbe ediniz. Sabır imândandır. Sabır, cesede göre baş okumamıştır. O, Allahü teâlâya hamd ve senadan sonra şöyle mertebesindedir. Kur’ân-ı kerîmi düşünerek okumalı, ibadeti buyurdu: “Ey insanlar! Siz, boşuna yaratılmadığınız gibi, kim için ve niçin yaptığını bilerek yapmalı, hilm, ilimle başıboş da terk edilmiş, değilsiniz. Yarın kıyâmet günü Allahü güzelleşir. Dikkat ediniz! Size gerçek âlimi haber veriyorum. teâlâ sizin aranızda hükmedecektir. Allahü teâlânın her şeyi Allahü teâlânın kullarına, günahları, kötülükleri güzel kuşatan rahmetinden çıkan kimse, hüsrana uğramıştır ve göstermiyen, onlardan alıkoyan, onları Allahü teâlânın genişliği, gökler ve yer kadar olan Cennetten mahrûm kalır. mekrinden emîn kılmayıp, rahmetinden ümit kestirmiyen âlim, Biliniz ki, yarın kıyâmet gününde emniyet ve güven; bugünden gerçek âlimdir. Allahü teâlâya karşı kulluk vazîfesini yapanlar korkup, hazırlanan, azı (dünyâyı) verip, çoğu (ebedi âhıret için, mutlaka Cennete gidecek, günahkâr müslümanlar için de, se’âdetini) satın alan kimseler içindir. Görmüyor musunuz? mutlaka Cehenneme girecektir diye kesin söz söylemeyiniz. Siz, fâni olan kimselerin çoluk çocuklarısınız. Sizden sonra Bunu sadece Allahü teâlâ bilir. İyi kimseler için, onların artık onların soyunu, kalanlarınız devam ettirecek. Siz de Allahü teâlânın azâbından kurtulduklarına teminat vermeyiniz. gideceksiniz. Yine görmüyor musunuz ki, hergün aranızdan, Günahkâr müslümanları da Allahü teâlânın rahmetinden ümit ömrünü tüketen birisini âhırete uğurluyorsunuz. Sonra onu, kestirmeyiniz. Çünkü Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde topraktan bir çukur olan mezara gömüyorsunuz. Onu oraya, meâlen: “Allahü teâlânın rahmetinden ancak kâfirler ümid yastıksız ve yataksız bırakıyorsunuz. Artık o, orada hiçbir iş keser.” (Yûsuf: 87) buyurmaktadır. yapacak, bir ihtiyâcını temin edecek halde değildir. Dostlarından ve sevdiklerinden ayrılmış, hesap verme ile karşı Ömer bin Abdülazîz’in ilk hutbesi: “Ey insanlar! İçinizi karşıyadır. Onun orada, dünyâda bıraktığı malına mülküne düzeltiniz ki, dışınız da düzelsin. Âhıretinizi iyi yapın ki, ihtiyâcı yoktur. Fakat, dünyâda iken gönderdiği iyiliklere, dünyânız iyi olsun.” Başka bir hutbesi: Şüphesiz, her yolculuk yaptığı ibâdet ve tâatlere çok ihtiyâcı vardır. Vallahi ben size için bir azık hazırlığı vardır. Öyleyse, dünyâda iken âhıretiniz bunları söylüyorum. Fakat, aranızda kendimden daha günahı, için takvâdan azık hazırlayınız. Allahü teâlânın, ahırette çok birisini de görmüyorum. Allahü teâlâdan beni ve sizi af ve kendisi için hazırladığı sevâb ve ikâbı görüp tatmış olan bir mağfiret buyurmasını diliyorum.” kimse gibi olunuz. Böyle yaparsanız, günah işlemekten korkar, Allahü teâlânın emirlerine uymayı arzularsınız. Ömrünüz size Hârûn Reşîd’in hutbesi: “Ni’metlerinden dolayı Allahü teâlâya uzun gelmesin, yoksa kalbiniz katılaşır. Düşmanlarınıza boyun hamd ederiz. O’na karşı itâatta muvaffak olmamız için, O’ndan eğersiniz. Gece olunca, sabahlayıp sabahlamıyacağını, yardım isteriz. Düşmanlarına karşı, O’ndan zafer dileriz. O’na sabahlayınca, akşama kavuşup kavuşamıyacağını bilemiyen kâmil bir îmânla imân ederiz. İşlerimizi O’na havale eder, O’na kimse uzun emelli olamaz. Ba’zan, bu iki zaman arasında güvenip dayanırız. Ben şehâdet ederim ki, Allahü teâlâdan ölüm tehlikeleri olabilir. Dünyaya, ancak akıbetinden emîn başka ilâh yoktur. O’nun şeriki (ortağı) yoktur. Yine şehâdet olanlar meyleder. Dünyâda, bir yarasını iyileştiren kimseye, ederim ki, Hazreti Muhammed ( aleyhisselâm ) Allahü teâlânın başka taraftan bir yara isâbet eder. Öyleyse, insan dünyâya kulu ve Resûlüdür. Allahü teâlâ O’nu Cennetle müjdeleyici ve nasıl meyledebilir? Kendimi men ettiğim şeyleri size Cehennemle, korkutucu olarak gönderdi. Resûlullah ( emretmekten, Allahü teâlâya sığınırım. Yoksa, hak ve aleyhisselâm ) peygamberlik vazîfesini tebliğ etti. Ümmete doğruluktan başka bir şeyin fâide vermediği kıyâmet gününde, nasîhat eyledi. Allah yolunda muharebe eyledi. Allahü teâlânın rezil ve rüsvâ olurum..” rızâsına uygun iş yapanlar için yaptığı iyi va’dleri ve emrine karşı gelenler için yaptığı tehdidleri bildirdi. Vefâtlarına kadar Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) bu hutbesinden sonra ağladı. Orada bulunanlar da onunla beraber ağladı. bu vazîfeyi yerine getirdi. Resûlullaha ( aleyhisselâm ) salât (hayırlı duâlar) ve selâm olsun. Ey Allahın kulları! Size takvâyı tavsiye ederim. Çünkü takvâ günahları örter, iyilikleri katkat yapar. Takvâ, Cenneti kavimlere de yapmıştı. Hani nerede, o bütün güçleriyle kazanmaya ve Cehennemden kurtulmaya bir vesîledir. Sizi çalışanlar, servet yığanlar, yaldızlı ve süslü yüskek binalar öyle bir günden sakındırırım ki, o gün gözler korkudan dikilir kuranlar, hani nerede, aza kanaat etmeyip, çoktan da kalır, bütün sırlar ortaya dökülür. Siz yakında bu geçici dünyâ faydalanamıyanlar. Nerede büyük ordulara kumandanlık hayatından, ebedi âhıret yurduna göçeceksiniz. Öyleyse, edenler? Büyük bayrakları açanlar? Sonra toprak altında, tövbe etmek sûretiyle, Allahü teâlânın mağfiretine, takvâ ile ölüler hâline gelip, ufalıp, kırıntı hâline gelenler. Şimdi sizler, Allahü teâlânın merhametine, mabetle (Allahü teâlâya onların bardaklarıyla su içiyorsunuz, onların yürüdüğü yollarda dönmekle) onun hidâyetine koşunuz. Çünkü Allahü teâlâyı yürüyorsunuz. Ey Allah’ın kulları! Allahü teâlâdan korkun. anmak, müttekileri O’nun rahmetine, tövbe edenleri O’nun O’nun emirlerine uyunuz. Dağların yürütüleceği, semânın mağfiretine, O’na dönenleri ve yalvaranları da O’nun (göğün) yarılacağı, amel defterlerinin, sağ ve sol taraflardan hidâyetine kavuşturur. Nitekim Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde uçuşarak geleceği kıyâmet günü için amel-i sâlih yapınız, O meâlen şöyle buyuruyor: “Rahmetim, dünyâda her şeyi gün kendini hangisinden görüyorsun? “Gelin kitabımı kuşatmıştır. (Mü’mine de kâfire de şâmildir). Fakat ahırette okuyun” (Hakka-19) diyen mi, yoksa “Eyvah! Keşke kitabım onu, küfürden sakınanlara, zekâtı verenlere ve âyetlerimize bana verilmeseydi.” (Hakka-75) diyen mi? Emîrlerini yerine îmân etmiş olanlara has kılacağım” (A’râf-156). Başka bir getirdiğimiz zaman Cennetini va’deden Allahü teâlâdan, bizi âyet-i kerîmede ise meâlen şöyle buyurdu: “Bununla beraber, gazâbından muhafaza buyurmasını dileriz. En güzel söz ve en şüphe yok ki ben, tövbe eden, imân edip, sâlih amel işliyen, üstün nasîhat, Allahü teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîmdir.” sonra da hak yolda sebat gösteren kimse için gaffarım (çok bağışlayıcıyım)” (Tâhâ-82). Siz geçen asırlardaki hâdiseleri Hazreti Ebû Bekr’in ( radıyallahü anh ) halife olduğu zaman biliyorsunuz. Şunu da biliyorsunuz ki, babalarınızı, dedelerinizi yaptığı bir konuşma: “Ey insanlar! Sizin en üstününüz dostlarınızı, ölüm, evlerinizden aranızdan kapıverdi de, siz olmadığım halde, size halife seçildim. Bu sebeple, eğer siz onların ölümüne mâni olamadınız. Onlar dünyâdan ayrıldılar. beni hak üzere bulursanız, bana yardım ediniz. Eğer böyle Ellerinde hiçbir imkân kalmadı. Şimdi dünyâ onları, hesapları bulmazsanız, bana doğruyu gösteriniz. Sizin hakkınızda görülmek üzere amelleri ile başbaşa bıraktı. Dünyâda günah Allahü teâlâya itaat ettiğim müddetçe, siz de bana itaat ediniz. işlemiş, kötü işler yapmış olanlar, yaptıklarının cezasını Eğer Allahü teâlâya isyan edersem, bana itaat etmeyiniz. görecekler. Amel-i sâlih işliyenler ise mükâfatlarını Dikkat ediniz, muhakkak ki, hakkını alıncaya kadar, sizin göreceklerdir. Sözlerin en güzeli, nasîhatların en üstünü, zaîfleriniz benim yanımda en kuvvetli olanınızdır. En za’îfiniz Allahü teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîmdir. Allahü teâlâ, meâlen ise, za’îfin hakkını ondan alıncaya kadar, kuvvetlilerinizdir. buyuruyor ki: “Kur’ân-ı kerîm okunduğu zaman hemen onu Söyleyeceğim bunlardan ibârettir. Allahü teâlâdan beni ve sizi dinleyin ve susun. Olur ki, merhamet edilirsiniz” (A’râf-204). bağışlamasını diliyorum.” Hazreti Alinin hutbesi: Allahü teâlâya hamd-ü senadan sonra Yahyâ bin Hayyan dedi ki: “Şerefli ve asil olan kişi, kuvvetli şöyle buyurdu: “Ey Allahın kulları! Size ve kendime Allahü olunca, tevâzu (alçak gönüllülük) yapar. Düşük ve bayağı olan teâlâdan korkup, yasaklarından sakınmayı, Allahü teâlânın ise, kibirli olur.” Hakimlerden ba’zısı: “Topraktan yaratılan emirlerine itâata sarılmayı, sâlih ameller yapmayı, uzun emeli insanda kibir nasıl bulunur” demişlerdir. terk etmeyi tavsiye ederim. Ey gâfil insan! Allahü teâlânın habercisi (Azrail aleyhisselâm) sana geldiği halde, onun Mahmûd el-Verrâk: “Kibir, insanın dindarlığını bozar. Aklını kapısını çalmıyacağını sanıyorsan. Halbuki Azrail noksanlaştırır. İnsanların kınama ve kızgınlığını çeker. (aleyhisselâm) bu husûsta senden bir bedel kabûl etmiyecek. Güleryüz, güleryüz göstermeden verilen bağıştan daha Senden bir kefil de almıyacak. Senin küçük (çocuklarına) güzeldir” demiştir. acımıyacak, büyük (çoluk çocuğuna da) bu husûsta hürmet edip (seni bırakmıyacak). Nihâyet seni, karanlık mezarın Denilmiştir ki: “Her hastalığın bir ilâcı vardır, tedâvisi dibine bırakacak. O mezarın etrâfı sessiz ve sedasız ve mümkündür. Fakat, ahmaklığın tedâvisi zordur. Bu hastalık, kimseler yoktur. Azrail (aleyhisselâm) bunu daha önce geçmiş tabibleri bile yordu.” Ebû Atâhiyye dedi ki: “Ahmakla beraber olmaktan sakın. kimse, başkasınınkini büyük görür. Başkasının perdesini Çünkü ahmak, yamalı elbise gibidir. Bir tarafını yama yırtan kimsenin, evinin gizli şeylerini örten perdesi yırtılır. yaparsan, yine rüzgârla bir tarafından yırtılıp, sonunda İşlerinde başkasıyla yarışa kalkan kimse, başkalarının parçalanır.” kızgınlığını üzerine çeker. Kendi görüşünü beğenen kimse, Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kim tevâzu’ gösterirse, Allahü teâlâ onu yükseltir.” doğruyu bulamaz. Aklına güvenen kimse, hatâ eder. İnsanlara karşı büyüklük taslayan kimsenin ayağı kayar. Düşük ve bayağı kimselerle beraber olan kimse, hor görülür. Âlimlerle İbn-i Semmak, Îsâ bin Musa’ya: “Makam ve mevki sahibi iken beraber olan kimse ise hürmet görür. Kim kötü işlerin olduğu tevâzu göstermek, makam ve mevki sebebiyle kazandığı yerlerde bulunursa, töhmet altında kalır. Ahlâkı iyi olan şereften daha yüksek bir şereftir” demiştir. kimsenin, işleri kolay olur. Sözünü güzel yapan kimse, heybetli olur. Allahü teâlâdan korkan kimse, kazanır.” Hakimler (hikmet sahibi kimseler) dediler ki: “Yumuşaklıkla, şiddet ve sertlikle elde edilemeyecek şeylere kavuşulur. Şebib bin Şeybe dedi ki: “Edebli olunuz. Edeb, aklın Görülmüyor mu ki, su, yumuşak olmasına rağmen, çok sert bulunduğuna delâlet eder.” taşları aşındırmaktadır.” Süfyân-i Sevrî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki; “Kendini tanıyan Eşçe’ bin Amr es-Sülemî dedi ki: “İnsanlarla ve mal ile kimseye, başkasının hakkında söyledikleri zarar vermez.” kavuşulamıyan şeylere, yumuşaklıkla kavuşulur.” İbn-i Kuteybe; “Eğer âlim olmak istiyorsan, tek bir ilmi seç. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Ciddi de olsa, şaka da olsa, yalan söylemek caiz değildir” buyurdular. Yine şöyle Eğer edip olmak istiyorsan, çeşitli ilimlerden haberin olsun” dedi. buyurdular: “Mü’min yalancı olmaz.” Amr bin Utbe, oğlunun muallimine: “Oğlumu ıslâh etmek Abdullah bin Ömer ( radıyallahü anh ): “Va’dine muhalefet etmek, arfâkın (münâfıklığın) üçte ikisidir.” İbn-i Ömer, Tevrat’ta şöyle yazılı olduğunu bildirdi: “Haya etmezsen (utanmazsan) istediğini yap.” Kendisi de şöyle dedi: “Haya edilecek zâtlarla beraber olmak sûretiyle, hayayı ihyâ ediniz (yaşatınız).” istiyorsan, önce kendini ıslâh et. Çünkü onların gözleri senin gözündedir. Onlara göre güzel ve iyi, senin yaptığın şeylerdir. Çirkin ise, senin yapmayıp, terk ettiğindir. Onlara Allahü teâlânın kitabını (Kur’ân-ı kerîmi) öğret, onları fazla zorlama, yoksa birdenbire bıkkınlık gösterirler. Büsbütün de onları kendi hâllerine bırakma, sonra tamamen Kur’ân-ı kerîm okumayı terk ederler. Onlara en güzel sözleri anlat. En temiz (ahlâkı Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Sizi dedikodudan, malı zayi bozmayan) şiirlerden naklet. Bir ilmi iyice öğrenmeden, onları etmekten ve çok suâlden men ettim” buyurdu. başka bir ilme geçirme. Çünkü zihinde fazla ve kalabalık sözlerin birikmesi anlamayı zorlaştırır. Onlara büyük zâtların Resûlullahın ( aleyhisselâm ) buyurduğu hadîs-i şeriflerden birkaçı: hayatını ve yaşayışlarını öğret. Onlara lüzumsuz şeylerden bahsetme.” “Zekât vermek sûretiyle malınızı koruyunuz. Sadaka vermek sûretiyle, hastalarınızı tedâvi ediniz. Belâyı, duâ ile Urve bin Zübeyr ve Kâsım bin Muhammed şöyle anlattılar: karşılayınız..” (Hakkıyle duâ eden kimseyi, Allahü teâlâ belâ Hazreti Ebû Bekr, Âişe’ye ( radıyallahü anha ) vefât ettiği ve musibetlerden muhafaza buyurur.) zaman Resûlullahın ( aleyhisselâm ) yanına defn edilmesini “Hâkim, kızgın iken iki kişi arasında hüküm vermesin.” Hazreti Ali’nin ba’zı buyurdukları: “Kim kendi ayıbına bakarsa, başkasının ayıbını görmez. Kardeşine kuyu kazan kimse, oraya kendisi düşer. Kendi sürçmesini (hatâsını) unutan vasıyyet etti. Hazreti Ebû Bekr vefât edince, kendisi için, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) yanında bir kabir kazıldı. Başı, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mübârek iki omuzu hizasına kondu. (Hazreti Ömer’in başı ise, Hazreti Ebû Bekr’in böğrünün hizasına kondu.) Hişam bin Urve babasından anlatıyor: Ebû Bekr’in ( Abdullah bin Ömer anlattı: Tebük gazvesinde, müslümanlar radıyallahü anh ) cenâze namazı gece kılındı ve gece defn büyük bir açlık ve sıkıntıya düşmüşlerdi. Bunun üzerine edildi. Altmışüç yaşında iken vefât etti. Hazreti Ebû Bekr’in Hazreti Osman müslüman askerler için yiyecek aldı ve diğer babası kendisinden sonra biraz daha yaşayıp vefât etti. ihtiyâçlarını giderdi. Resûlullah ( aleyhisselâm ): Mübârek Hazreti Ebû Bekr’in yüzüğünde: “Allahü teâlâ ne iyi kadirdir ellerini kaldırıp, Hazreti Osman için “Yâ Rabbî! Ben (kudret sahibidir)” yazılı idi. Osman’dan râzıyım sen de ondan râzı ol.” diye duâ buyurdu. Muhammed bin Abdülazîz şöyle bildirdi: Hazreti Ebû Bekr vefâtına yakın, vasıyyetini yazdı. Bunu Hazreti Osman ve Ensârdan birisi ile, bütün Medîne-i münevverelilere okumaları için gönderdi. Herkes onların etrâfına toplandı. Hazreti Ebû Bekr’in vasıyyetini onlara okudular. Vasıyyet şöyle idi: “Bu dünyâdan ayrılıp âhıret hayatına gireceği zaman Ebû Kuhâfe’nin oğlu Ebû Bekr’in (size olan) vasıyyetidir. Ben size, Hazreti Ömer’i halife yaptım. Eğer adâletli olur ve (işleriniz husûsunda) Allahü teâlâdan korkarsa, zâten onun hakkında benim zannım ve ondan beklediğim de budur. Eğer böyle Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ), Hazreti Osman’ı, kerîmesi Rukiyye ( radıyallahü anha ) ile evlendirdi. O vefât edince, diğer kerîmeleri Ümmü Gülsüm ile evlendirdi. Zührî, Sa’îd bin Müseyyib’den şöyle bildirir: Rukiyye ( radıyallahü anha ) vefât edince, Hazreti Osman çok üzüldü. “Yâ Resûlallah! Benim seninle akrabalığım sona erdi” dedi. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Senin benimle olan akrabalığın sona ermez. Çünkü Cebrâil, Rukiyye’nin kızkardeşi (Ümmü Gülsüm) ile seni evlendirmemi, bunun Allahü teâlânın emri olduğunu söyledi” buyurdu. olmazsa, ben hayır ve iyiliği kastederek böyle yapıyorum. Resûlallah ( aleyhisselâm ) buyurdular ki: “Hasen ile Hüseyn, Gaybı ise ancak Allahü teâlâ bilir.” Cennetliklerin efendileridir. Babaları ise, oğullarından daha üstündür.” Leys bin Sa’d bildiriyor: Ebû Bekr ( radıyallahü anh ), Beyt-ülmal’den ve Fey’den hiçbir şey almazdı. Sâdece bir kere borç Birisi Ömer bin Abdülazîz’e: “Ne zaman konuşayım?” diye almıştı. Onu da vefâtına yakın, Hazreti Âişe’ye, ödemesini sorunca: “Susmayı arzu ettiğin zaman” cevâbını verdi. “Ne söyledi. Hazreti Ömer ise, her gün için Beyt-ül-mal’den kendisi zaman susayım?” diye sorunca da: “Konuşmayı arzu ettiğin için iki dirhem alıyordu. Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) zaman” dedi. halife olunca, ona dendi ki: Ömer bin Hattâb ( radıyallahü anh ) gibi sen de kendine Beyt-ül-mal’den biraz bir şey alsan dediklerinde: Hazreti Ömer’in (geçimini te’mîn edecek) hiçbir Buraya kadar olan bütün seçilmiş parçalar, İbn-i Abd-i Rabbih’in el-Ikd-ül-ferîd adlı kitabından alınmıştır. şeyi yoktu da aldı. Benim ise kâfi gelecek kadar malım var, dedi ve Beyt-ül-mal’den hiçbir, şey almadı. Hazreti Ömer buyurdu ki: Ebû Bekr bizim efendimizdir. Efendimizi âzâd etti. (Hazreti Ömer burada, Bilâl-i Habeşî’yi 1) Âdâb-ür-râfidîn sh. 352 2) Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh. 312 kasdetti. Bilâl-i Habeşî ( radıyallahü anh ), Umeyye bin Halefin kölesi idi. Müslüman olduğu ve putların ilâhlığını inkâr edip, 3) Mu’cem-ül-Udebâ cild-4, sh. 211 s Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Hazreti Muhammed O’nun kulu ve Resûlüdür dediği için, müşrikler ona çok eziyet ve 4) Vefeyât-ül-a’yân cild-1, sh. 110 işkence yapıyorlardı. Bunun üzerine Hazreti Ebû Bekr, onu Umeyye bin Haleften satın alıp âzâd etti.) 5) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 371 Şa’bî, Seleme’den rivâyet etti: Hazreti Ali’ye, Hazreti Ebû Bekr 6) El-Bidâye ven-nihâye cild-11, sh. 193 ile, Ömer’den (r.anhüm) soruldu. O da: “Vallahi ikisi de sâlih ve başkalarını da ıslâh eden halifelerdir” diye cevap verdi. 7) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 228 8) Mu’cem-ül-müellifîn cild-2, sh. 115 İbn-i Abdilberr buyurdu ki, “Yalnız, mü’min ve münâfık Ehl-i kıbleye suâl vardır.” İbn-i Abdilberr’in ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları: İBN-İ ABDİLBERR “Azîz ve Celil olan Allahü teâlâ, Peygamberlerden Endülüs’te yetişen, Mâlikî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimlerinden. birisine vahyederek buyurdu ki: (Din uğrunda İsmi Cemâleddîn Yûsuf bin Abdullah bin Muhammed bin olmayıp, başka maksatlar için fakîh olanlara, Abdilberr-i Kurtubî. Künyesi Ebû Ömer’dir, İbn-i Abdiberr diye amel gayesi olmayan ilim öğrencilerine, âhıret tanınır. Kendisine Hâfız-ül-Magrib de denir. Fıkıh, hadîs, ilmiyle dünyalık isteyenlere, dışarıdan koyun edebiyat, târih ve diğer ilimlerde derin âlim idi. Lizbon ve derisine bürünmüş, içleri kurt gibi olanlara, dilleri Şinterin kadılıklarında bulunmuştur. 368 (m. 978)’de Rebî’-ül- baldan tatlı fakat kalbleri sabır otundan acı âhir ayında Cum’a gecesi Kurtuba’da doğdu. 463 (m. 1071)’de olanlara, bana hîle edip benimle eğlenenlere Şâtibe’de vefât etti. Memleketinde bulunan âlimlerden ilim söyle, onlara öyle bir belâ kapısı açarım ki, tahsil ettikten sonra, İslâm âleminde ilim merkezleri olan halîm (yumuşak) insanları da hayrette bırakır).” yerleri gezdi. Oralarda bulunan âlimlerle görüşüp, kendilerinden ilim öğrendi. Mısır’da ve Mekke’de hadîs “Her şeyin bir direği, dayanağı vardır. İslamın âlimlerinden icâzet (diploma) aldı. Bu ilimde çok ilerleyip, dayanağı da âlimlerdir.” zamanındaki hadîs âlimlerinin en büyüklerinden oldu. Hadîs ilminde Hâfız idi. Ya’nî yüzbinden ziyade hadîs-i şerîfi, rivâyet edenlerin hâl tercümeleri ile birlikte ezbere bilirdi. İbn-i Abdilberr ( radıyallahü anh ) çok kitap yazdı. Yazdığı kıymetli kitaplardan ba’zıları şunlardır: Ed-Dürer fî ihtisâr-ilmegâzi ves-siyer, el-Aklü vel-ukalâ, (Eshâb-ı Kirâmın hâl tercümelerini anlatan) el-İsti’âb, Câmi’u beyân-il-ilm, elMedhal, Behcet-ül-mecâlis, et-Temhîd, el-İstizkâr, el-Kasd-ülümem, el-İnsâf fî mâ beyn-el-ulemâ-i min-el-ihtilâfi-el-kâfî filfıkh. “Kim rızkının bol olmasını ve ömrünün uzamasını severse, sıla-i rahm yapsın.” “İnsanlara merhamet etmiyene, Allahü teâlâ merhamet etmez.” “Allaha ve âhıret gününe imân eden kimse, komşusuna iyilik etsin. Allaha ve âhıret gününe imân eden kimse, misâfirine ikram etsin. Allaha ve âhıret gününe îmân eden kimse, ya hayır söylesin, yahut sussun.” Kâdı Ebü’l-Velîd el-Bâcî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki; “Hadîs “Ümmetimden iki sınıf düzelirse, bütün insanlar ilminde, Endülüs’de İbn-i Abdilberr gibisi yoktur. Zamanındaki düzelmiş olur. Bozuldukları, vakit, bütün insanlar hadîs âlimlerinin en yükseği idi.” da bozulur. Bunlar da; âmirler ile âlimlerdir.” İbn-i Abdilberr ( radıyallahü anh ), Mâlikî mezhebi âlimlerinden “Sâdık ve emîn tüccâr, kıyâmet gününde idi. Bununla beraber diğer üç mezhebin fıkıh bilgilerini de çok şehidlerle beraberdir.” iyi bilirdi. Ve bu husûsda, diğer âlimler tarafından sened kabûl edilirdi. İmâm-ı a’zam hazretlerine ve diğer mezheb “Rızkın onda dokuzu ticârettedir.” imamlarına olan muhabbet ve bağlılığı pek ziyâde idi. “Ebû Hanîfe’ye dil uzatmayınız ve ona dil uzatanlara inanmayınız. Allaha yemîn ederim ki, ondan daha üstün, ondan daha vera’ sahibi ve ondan daha bilgili kimse bilmiyorum” buyururdu. “Kazancın en faziletlisi, elle kazanılandır.” “Kazanan rızıklanmıştır. İhtikâr (karaborsacılık) yapan ise la’netlenmiştir.” İbn-i Abdilberr ( radıyallahü anh ) İsti’âb isimli eserinde: Nevfel muâmele ile karşılaşmamız bizi kızdırmasın. Biz kendi bin Umâre şöyle anlatıyor “Haris bin Hişâm ile Süheyl bin Amr kendimize kızmalıyız. Onlar, İslâma” da’vet olunduktan zaman (r.anhüm) Hazreti Ömer’in huzûruna gelip iki yanına oturdular. derhal kabûl ettiler. Biz ise ağırdan aldık. Geç kaldık. Allahü Bu sırada, ilk muhacirlerden ba’zıları gelmeye başladılar. teâlâya yemîn ederim ki, Allahü teâlânın dinini kabûl etmek ve Bunlar geldikçe Hazreti Ömer “Sen kalk şuraya otur yâ bu din için yaptıkları gayretler ile, bizim onlara katılmamızdan Süheyl’ Sen de kalk buraya otur yâ Haris!” derdi. Çünkü önceki kazançları, bizim kendimizde var olduğunu gelenler, bunlardan daha önce müslüman olmuşlardı. Böylece zannettiğimiz asâlet, şeref ve faziletten kat kat daha üstündür. bunlar en gerilerde kaldılar. Hazreti Ömer’in huzûrundan Onlar bizden çok üstünler. Bizim, onların derecelerine ayrıldıktan sonra, mahcûb bir hâlde biri diğerine; “Hazreti ulaşmamız mümkün değildir. Şimdi, İslâm ordusunun yaptığı Ömer efendimizin bize olan muâmelesini gördün mü? Keşke cihâdlara biz de katılalım. Umulur ki Allahü teâlâ bize de cihâd biz de daha önce müslüman olmuş olsa idik” dedi. Diğeri ise; sevâbı verir veya şehîd olmakla mükâfatlandırır” dedi.” “Elbette bize öyle muâmelede bulunur. Bunda kabahat kendimizin olduğu için, bizim kendimizi kınamamız lâzım. O Hasen-i Basrî hazretleri buyuruyor ki: “Süheyl bin Amr ( Muhacirler ki, İslama da’vet olundukları zaman hemen kabûl radıyallahü anh ) ne güzel söylemiş. Allahü teâlâya yemîn ettiler. Biz ise geç kaldık. Şimdi, müslüman olmakla ederim ki, O, emrine hemen icabet (kabûl) eden bir kulu ile şereflenmiş durumdayız ama, bize ilk tebliğ edildiği sırada icabet etmekte geciken bir kulunu bir tutmaz. Hemen icabet müslüman olmuş olsaydık, şerefimiz daha yüksek olurdu” eden, elbette daha kıymetlidir.” dedi. Daha sonra tekrar Hazreti Ömer’in huzûruna gelerek, “Ey mü’minlerin emîri! Bize bugün öyle davranmanızda kabahatin kendimizde olduğunu biliyoruz. Fakat, acaba diyoruz, geçmişteki kaybımızı telâfi edebileceğimiz bir yol yok mu?” dediler. Hazreti Ömer, İslâm ordusunun, Şam taraflarında Rum sınırında İslâmiyeti yaymak için cihâd etmekte olduğunu, oraya gidip katılmalarını emretti ve: “Sizin için bundan başka yol bilmiyorum” buyurdu. Onlar da gidip İslâm ordusuna katıldılar ve savaşta şehîd oldular.” Yine İsti’âb’da, Hazreti Enes’den rivâyetle şöyle anlatılıyor “Ebû Talhâ ( radıyallahü anh ), Berâe (Tevbe) sûresinin “Ey mü’minler! Gerek hafif (süvari) gerek ağırlıklı (piyade) olarak seferber olun ve mallarınızla, canlarınızla Allah yolunda muharebe edin. Eğer bilirseniz, bu, sizin için pek hayırlıdır.” meâlindeki 41. âyet-i kerîmesine gelince; cihâd aşkıyla coşarak, “Ben görüyorum ki, Allahü teâlâ, genç de ihtiyâr da Yine İsti’âb kitabında Hazreti Hasen-i Basrî’den rivâyetle şöyle olsa, cihâda koşmamızı emrediyor. Ey oğullarım, anlatılıyor: beni cihâda hazırlayınız, beni cihâda hazırlayınız” dedi. Oğulları ona dediler ki: “Babacığım. Allahü “Hazreti Ömer’in hilafeti zamanında, aralarında Süheyl bin teâlâ sana iyilik versin. Resûlullah efendimiz ( Amr, Ebû Süfyân ve Eshâb-ı Kirâmdan (r.anhüm) ba’zılarının aleyhisselâm ) vefât edinceye kadar sen O’nunla da bulunduğu bir topluluk halifenin huzûruna geldiler. beraber cihâd ettin. Ondan sonra, vefât edinceye Kendilerini karşılayan kapıcı, evvelâ Bilâl, Ammâr (r.anhüm) kadar Hazreti Ebû Bekr ile beraber idin. Ondan gibi Bedr harbinde bulunmuş olanları içeri aldı ve kalanların sonra Hazreti Ömer vefât edinceye kadar onunla üzülmemeleri için de “Vallahi, Ömer ( radıyallahü anh ) beraber idin. Müsâade et de artık biz cihâda Bedr’de bulundu. O harbe iştirâk etmiş olanları da çok sever. gidelim. Sen çok yaşlandın.” Ebû Talhâ “Hayır! Bana da böyle olmamı tavsiye etti” dedi. Ebû Süfyân ( Beni savaşa hazırlayın” dedi. Bir deniz savaşına radıyallahü anh ) “Sübhânallah, ben böyle bir hâdiseye ilk defa katıldı ve şehîd oldu. Kendisini defnedecek bir rastlıyorum. Dünyâ hâline bakılırsa biz asiliz, içeri girenler ise ada ancak yedi gün sonra bulunabildi. Orada köle ama esas asâletin ve şerefin İslâmiyete uymakta olduğu defnettiler. Vücûdu yedi günde hiç değişmemiş, bu hâdise ile ne güzel anlaşılmaktadır” buyurdu. Hazreti bozulmamıştı.” Süheyl de, geride kalanlara hitaben “Arkadaşlar! Böyle bir İsti’âb’da Ebû Zabyân’dan rivâyetle şöyle anlatıyor. “Ebû İst’âb’da Abdullah İbni Abbâs’dan ( radıyallahü Eyyûb-i Ensârî ( radıyallahü anh ) Hazreti Mu’âviye anh ) rivâyetle şöyle buyuruluyor: Ebû Sâib zamanında İstanbul’a 50 (m. 670) senesinde gelen ordu içinde Osman bin Mâz’ûn ( radıyallahü anh ) vefât bulunan Sahabelerden (r.anhüm) biri idi. Yolda durumu edeceği sırada Resûlullah ( aleyhisselâm ) geldi. ağırlaşınca, yanında bulunanlara: “Ben vefât ettiğimde, beni Birşeyler söyler gibi üzerine eğildi. Biraz sonra de beraberinizde götürünüz. Düşmana karşı saf olduğunuz başını kaldırdı. Bu hâl üç defa tekrar etti. Birinci yerde, beni defnediniz” buyurdu. Onlar da öyle yaptılar.” defada Resûlullahın ( aleyhisselâm ) gözleri yaşarmıştı, ikinci defada ağladığı, üçüncü defada Yine İsti’âb’da Yemâme cengi anlatılırken buyuruluyor ki: “Yemâme’de, İslâm askeri müşriklere saldırıp onları bir bahçe içine kıstırdılar. Allahü teâlânın düşmanı olan Müseylemet-ülkezzâb da oradaydı. Hz: Berâ bin Mâlik, müslümanlara: “Ey müslümanlar! Beni onların üzerine atınız!” dedi. Müslümanlar, kendisini bahçe duvarının üzerine kaldırdılar. O da duvardan içeri atlayıp, müşriklerle çok mücâdele eyledi. Bahçe kapısını da açıp İslâm askerinin içeri girmesini temin etti. Bundan sonra müşrik ordusu dağıtıldı. Müseyleme de orada katledildi.” İsti’âb’da Ali bin Ebî Tâlib’den naklen şöyle buyurulmaktadır “Birgün İbn-ün-Nebbâc, Hazreti Ali’ye gelerek “Ey mü’minlerin emîri? Beyt-ül-mâl altın ve gümüş ile doldu (ne yapalım?)” dedi. Hazreti Ali kalkıp, Beyt-ül-mâl’a geldi ve “İşte bu müslümanların ganîmetidir. Kim bunu hakkı olanlara vermezse pişmandır. Yâ İbn-ün-Nebbâc bunu ihtiyâcı olanlara dağıtacağım” buyurdu ve halka ilân, ettirip, Beyt-ül-mâl’daki paraların hepsini muhtaç olanlara dağıttı. Öyle ki, geride hiçbir şey bırakmadı. Sonra kendi elleriyle Beyt-ül-mâl’i süpürdü ve orada iki rek’at namaz kıldı. Kıyâmet günü kendisine şahitlik etmesi ümidi ile Beyt-ül-mâl’ın temizliğini yapar, süpürür, orada namaz kılardı. Birgün Kanber, Hazreti Ali’ye gelerek, “Ey Emîr-ül-mü’minîn! Gelen malı hiç bekletmeyip dağıtıyorsunuz. Halbuki bunda sizin ailenizin de ihtiyâcı var. Bunun için ben size vermek üzere ba’zı şeyler gizledim” dedi. “Nedir gizlediklerin?” buyurdu. Gelin de size göstereyim” dedi. Hazreti Ali’yi, içinde altın, gümüş ve çok kıymetli eşyaların bulunduğu bir odaya götürdü. Hazreti Ali bunları görünce, “Sen bizim evimizi ateşe vermek mi istiyorsun?” buyurdu ve bunları da müslümanlara dağıttı. Sonra da, “Bu müslümanların ganîmetidir. Kim onu yerine vermezse, yaptığına pişman olur. Ey mal, beni aldatma, git başkasını aldat!” buyurdu. içini çektiği görüldü. Orada bulunanlar Osman bin Maz’ûn’un ( radıyallahü anh ) vefât ettiğini anladılar. Onlarda bağırarak ağlamaya başladılar. O zaman Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ), “Susun! Ölünün arkasından (bağırarak) ağlamak şeytanın işidir. Allaha tövbe ve istiğfar ediniz” buyurdu. Sonra da, “Yâ Ebâ Sâib! Allahü teâlâ sana rahmet eylesin. Sâib! dünyaya bağlanmadan çekip gidiyorsun” buyurdu. Ka’b bin Alkam ( radıyallahü anh ) anlattı: Eshâbı Kirâmın (r.anhüm) büyüklerinden Garafe bin Haris ( radıyallahü anh ), bir hıristiyanın, Resûlullah ( aleyhisselâm ) hakkında kötü sözler söylediğini işitince, o hıristiyânı güzelce dövdü, burnunu kırdı. Garafe bin Hâris’i ( radıyallahü anh ) Amr bin As’ın ( radıyallahü anh ) huzûruna da’vet ettiler. Amr bin As ( radıyallahü anh ) Garafe bin Hâris’e ( radıyallahü anh ), “Biz onlara emân vermiş idik. Niçin onu dövdün?” diye sordu! Garafe bin Haris ( radıyallahü anh ) “Yâ Amr! Herhalde Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) küfür etsinler diye emân verilmedi. Bildiğim kadarıyle, onlara sâdece kiliselerine karışmayacağımıza, oralarda diledikleri gibi ibâdet edeceklerine, altından kalkamayacakları mükellefiyetler yüklemeyeceğimize, onlara bir düşman saldırırsa, onların yanında savaşacağımıza, kendi aralarında, diledikleri gibi karar verebileceklerine, ancak dinimizin emirlerine tâbi olmak isteyenler hakkında, Allah ve Resûlullahın emrettiği şekilde hüküm vereceğimize, istemezlerse zorlamayacağımıza dâir ahid ve emân verdik” dedi. O zaman Amr bin As ( radıyallahü anh ), “Doğru söylüyorsun. Sen daha hayırlıdır. Her sonraki nesil de, bir önceki nesilden daha haklısın” dedi. hayırlı değildir. Fakat âlim ve iyi kimselerinizin ölmesi bir felâkettir. Mes’elelerini şahsî görüşleri ile çözmeye çalışan Hazreti Ömer anlattı: “Geceleri karada ve denizlerde kavimler ortaya çıkacak, işte o zaman İslâm binası yıkılacak yönünüzü ta’yin edeceğiniz yıldız ilmini iyi öğrenin ve bu ilmi ve çökecektir.” ihmâl etmeyin.” İsti’âb’da Ebû Cuhayfe’den ( radıyallahü anh ) Abdullah bin Muhammed ( radıyallahü anh ) naklen şöyle anlatılıyor: “Birgün, yağlı etten anlattı: Câbir bin Abdullah’dan ( radıyallahü anh ) yapılma tirit yedim. Daha sonra Resûlullahın ( işittim. Bir kimsenin Resûlullahtan ( aleyhisselâm aleyhisselâm ) huzûruna vardım. Yemeği biraz ) bir hadîs-i şerîf öğrendiğini haber alınca, bir fazla kaçırmış olduğum için geğiriyordum. deve satın alıp yola koyuldum. Bir ay yolculuktan Bana: “Yâ Ebâ Cuhayfe! Git, uzakta geğir. sonra Şam’a geldim. Meğer hadîs-i şerîfi öğrenen Dünyâda karnını tıka basa dolduran, âhırette Abdullah bin Umeys ( radıyallahü anh ) imiş. uzun zaman aç kalacaktır” buyurdular.” Ebû Evine gittim. Hizmetçisine, “Câbir, sizinle Cuhayfe ( radıyallahü anh ), bu hâdiseden sonra, görüşmeye gelmiş deyiniz” dedim. Hizmetçi içeri ömrü boyunca hiç doyuncaya kadar yemek girip çıktı. “Abdullahın oğlu Câbir mi?” diye sordu. yemedi. Akşam yerse, sabah yemez, sabah “Evet” dedim. Biraz sonra Abdullah bin Umeys ( yerse, akşam yemezdi. radıyallahü anh ) dışarı çıktı. Kendisiyle sarılıp kucaklaştık. Ona, “Kısas hakkında senin İsti’âb kitabında İbn-i Abdilberr ( radıyallahü anh ), Hazreti Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîf Sa’d bin Ebî Vakkas’ın bildirdiği şu hâdiseyi naklediyor Hazreti işittiğini öğrendim. Onu öğrenmeden Abdullah bin Cahş yiğitliğin sembolüydü. Hazreti Sa’d, Uhud öleceğimden korktum. Bunun için bir aylık yoldan harbinde Hazreti Abdullah bin Cahş ile aralarında geçen bir geldim” dedim. Bunun üzerine hadîs-i şerîfi konuşmayı şöyle anlattı: “Uhud’da savaşın çok şiddetli devam nakletti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ettiği bir andı. Birdenbire yanıma sokuldu, elimden tuttu ve ki; “Allahü teâlâ, kıyâmet günü insanları, çıplak, beni bir kayanın dibine çekti. Bana şunları söyledi. “Şimdi sünnetsiz ve eli boş olarak haşreder. Sonra, burada sen duâ et, ben âmin diyeyim. Ben de duâ edeyim, onlara yakın ve uzakta olanların işitebileceği bir sen de âmin de! Ben de “Peki” dedim. Ve şöyle duâ ettim. sesle; “Hesap görücü benim. Tek hâkim benim. “Allahım, bana çok kuvvetli ve çetin kâfirleri gönder. Onlarla Cehenneme gideceklerden hiç bir kimse kıyasıya vuruşayım. Hepsini öldüreyim. Gazi olarak geri Cennetlik birisindeki hakkını almadan döneyim.” Benim yaptığım bu duâya bütün kalbiyle âmin dedi. Cehenneme girmeyecektir. Cennete Sonra kendisi duâ etmeye başladı: “Allahım, bana zorlu gireceklerden hiçbir kimse de, Cehennemlik kâfirleri gönder. Onlarla kıyasıya vuruşayım. Cihâdın hakkını birisinin kendisinde alacağı varsa, onu vereyim. Hepsini öldüreyim. En sonunda, bir tanesi de beni kendisinden almadan Cennete giremeyecektir. şehid etsin. Sonra benîm dudaklarımı, burnumu, kulaklarımı Herkesin hakkını alacağım” diye nidâ kessin. Ben kanlar içinde senin huzûruna geleyim. Sen bana edecek.” Biz, “Yâ Resûlallah! Biz oraya çıplak, “Abdullah! Dudaklarını, kulaklarını, burnunu ne yaptın?” diye sünnetsiz ve eli boş olarak geleceğiz. Bu nasıl sorduğunda, “Allahım, ben onlarla çok kusur işledim. Yerinde olur?” dedik. Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Çünkü kullanamadım. Senin huzûruna getirmeye utandım. Sevgili kısas; mükâfat ve ceza verilerek Peygamberinin de bulunduğu bir savaşta, toza toprağa yapılacaktır” buyurdu.” bulandım da öyle geldim”, diyeyim” dedi. Gönlüm, böyle bir duâya “âmin” demek arzu etmiyordu. Fakat, o istediği ve İbn-i Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki, “Her sonraki yıl, bir önceki yıldan daha kötüdür. Her önceki yıl, bir sonraki yıldan önceden söz verdiğim için mecbûren “âmin” dedim. Daha sonra kılıçlarımızı çektik. Savaşa devam ettik, ikimiz de görmeyen gözlere kandil olur. Kul, ilim önümüze geleni öldürüyorduk. O, son derece bahâdırâne sayesinde dünyâda da âhırette de seçilmiş harbediyor, düşman saflarını tarumar ediyordu. Düşmana, kimselerin kavuştukları mertebelere, en hamle üstüne hamle ediyor. Şehîd olmak için derin bir arzu ve yüksek derecelere ulaşır. İlme kafa yormak, istekle hücumlarını tazeliyordu. Allah Allah diye çarpışırken, gündüzleri oruç tutmaya, ilmi müzâkerelerde kılıcı kırıldı. O anda sevgili Peygamberimiz ona bir hurma dalı bulunmak da geceleri ihyâ etmeye denktir. uzatarak, savaşa devam etmesini buyurdu. Bu hurma dalı, İnsanlar, ilim vasıtasıyla akrabâlık bağlarını Resûlullah efendimizin bir mu’cizesi olarak kılıç oldu. Abdullah koparmazlar. Helâl ve haram, ilim sayesinde da ( radıyallahü anh ) bununla önüne geleni devirmeye birbirinden ayırd edilir, ilim, çalışanlara yol başladı. Müşriklerden bir çoğunu öldürdü. Savaşın sonuna gösterir. Amel, ilimden sonra gelir. Bahtiyar doğru Ebü’l-Hakem isminde bir müşriğin attığı oklarla arzu kimseler ilimden ilham alır. Bahtsızlar da ettiği şehâdete kavuştu. Canlı iken yanına yaklaşmaya cesâret ondan mahrûm olurlar.” edemeyen müşrikler, bu mübârek şehidin cesedine hücum edip, dudaklarını, burnunu, kulaklarını kestiler. Her tarafı kana Abdullah İbni Mes’ûd rivâyet etti: Resûlullah ( boyandı. Muharebe bittikten sonra, Hazreti Abdullah bin Cahş aleyhisselâm ) buyurdu ki: “İlim yok olmadan ve dayısı Seyyid-üş-şühedâ Hazreti Hamza’yı beraber evvel ilim öğrenin, İlmin yok olması demek, defnettik.” âlimlerin ölmesi demektir, İlim öğrenin. Çünkü hiçbiriniz, öğrendiklerinize ne zaman muhtaç İbn-i Abdülberr Câmi’u beyân-il-ilm kitabında der ki: olacağınızı bilemezsiniz.” Muâz bin Cebel’den ( radıyallahü anh ) rivâyetle “Kimse anasından âlim olarak doğmaz, ilim, Resûlullah buyurdu ki: “İlim öğrenin. Çünkü ilim, çalışmakla kazanılır.” Allaha olan saygınızı artırır, ilim taleb etmek ibâdettir, İlmî müzakere zikirdir. Araştırma yapmak cihâddır. Bilmiyenlere öğretmek sadakadır. İlmi lâyık olana vermek kurbettir. Kişiyi Allaha yaklaştırır. Çünkü ilim, helâl ve haramın kıstaslarını verir. Cennet ehlinin gideceği yolda kandil, yalnızlıkta dost, gurbette arkadaş, tenhâlarda yoldaş, sevinçli ve kederli, günlerde yol gösterici, düşmana karşı silâh ve dostlar indinde de bir meziyettir. Allah, milletleri ilimle yükseltir ve onları iyilikte, güzel şeylerde önder yapar. Diğer milletler, ilim sahibi olan milletlerin izinden yürürler. Onların hareketlerini taklid ederler, görüşlerine müracaat ederler. Melekler bile, ilim ehliyle arkadaşlık yapmak isterler. Kanatlarıyla onları okşarlar. Yaş, kuru ne varsa, hattâ denizdeki balıklar, karadaki yırtıcı kuşlar ve hayvanlar dahi onlar için istiğfar ederler. Çünkü ilim, cehâletten kararan kalbleri aydınlatır. Karanlık sebebiyle Ebüdderdâ’nın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Sabah akşam ilimle uğraşmayı cihâd kabûl etmeyen kimse, hem akılsız, hem de kısır görüşlüdür.” Muâz bin Cebel ( radıyallahü anh ) ölüm döşeğindeyken yanındakilere: “Bakın bakalım sabah oldu mu?” dedi. “Henüz olmadı” diye cevap verdiler. Biraz sonra tekrar “Sabah oldu mu?” diye sordu. “Henüz olmadı” dediler. Daha sonra da sabah olduğunu söylediler. Bunun üzerine Muâz ( radıyallahü anh ) şöyle duâ etti: “Sabahında Cehenneme gideceğim geceden Allaha sığınırım. Hoşgeldin ey ölüm, hoş geldin! Sevgilisini arayan ziyâretçi, ansızın gelen sevgili. Allahım, dün sana kavuşmaktan korkuyordum, bugün ise kavuşmayı arzu ediyorum. Allahım, sen de biliyorsun ki, ne dünyâyı ne de dünyâdan nehirler akıtmak, ağaçlar dikmek için uzun müddet yaşamayı isterim. Fakat ben, ilmî susuzluğumu gidermek, güçlüklere göğüs germek, ilim meclislerinde dizlerim şişinceye kadar âlimlerle oturmak için uzun ömür istiyorum.” Abdullah İbni Abbâs’ın rivâyet ettiği hadîs-i Abdullah İbni Mes’ûd’un ( radıyallahü anh ) şerîfte, Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah ( aleyhisselâm ki: “Allahın, Peygamberi Muhammed’e indirdiği ) buyurdu ki: “İki kişiye gıbta edilir ki, bunlar: Kur’ân-ı kerîm, yepyeni, apaçık ve tahrif Allahın kendisine mal verip hak yolunda sarfına edilmemiş bir vaziyyetde elinizde iken, nasıl olur muvaffak kıldığı kişi ile, Allahın kendisine verdiği da Ehl-i kitaba soru sorarsınız? Yoksa Allah, ilimle hükmeden ve onu (başkasına) öğreten Kur’ân-ı kerîmde, onların kendilerine gönderilen kişidir.” kitaplarını değiştirdiklerini, tahrif ettiklerini, elleriyle yeniden kitaplar yazarak, birkaç kuruşa satmak için, “Bu Allah katından inme bir kitaptır” dediklerini size haber vermedi mi? Sorduğunuz sorulara verdikleri cevâbı kabûl etmekden sizi men etmedi mi? Allaha yemîn ederim ki, onlardan herhangi birinin, Allahın indirdiği kitaptan birşey 1) Şezerât-üz-zeheb cild-3, sh. 314 2) Tezkiret-ül-huffâz cild-3, sh. 1128 3) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 357 sorduklarını görmedik.” 4) Vefeyât-ül-a’yân cild-7, sh. 66 Amr bin Avf’ın bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Size iki şey 5) El-A’lâm cild-8, sh. 240 bıraktım. Bunlara sımsıkı sarıldığınız müddetçe dalâlete düşmezsiniz: Allahın kitabı ve 6) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1016 Peygamberinin sünneti.” 7) Fâideli Bilgiler sh. 44 Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) anlatıyor: Resûlullahın ( aleyhisselâm ) zamanında iki 8) Câmi’u beyân-il-ilm kardeş vardı. Bunlardan birisi ailenin geçimini temin ederdi. Diğeri de Resûlullahın yanından 9) El-İsti’âb. ayrılmayarak birşeyler öğrenmeye çalışırdı. Ailenin geçimini temin eden, kardeşini Resûlullaha şikâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) ona: “Ne ma’lûm onun yüzü suyu İBN-İ ABDİLBERR (Muhammed bin Abdilberr es-Sübkî) hürmetine geçiminizi temin etmediğiniz?” diye cevap verdi. Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve meşhûr kadılardan. İsmi, Muhammed bin Abdilberr bin Yahyâ bin Ali bin Temmâm bin Yine Enes bin Mâlik’in ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “İlim öğrenmek, her müslüman erkek ve kadın üzerine farzdır.” Ebû Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “İnsanoğlu öldüğü vakit, amelinin sevâbı kesilir. Ancak üçü müstesna: Sadaka-i câriye, faydalanılan bir ilm veya kendisine duâ eden iyi evlât (bunların amel defteri kapanmaz).” Yûsuf bin Mûsâ bin Temmâm bin Hâmid es-Sübkî’dir. Künyesi Ebü’l-Bekâ, lakabı da Behâüddîn idi. “İbn-i Abdilberr” diye meşhûr oldu. 707 (m. 1307) senesi Rebî’ul-evvel ayında doğdu. Birçok âlimden ders aldı. Tefsîr, fıkıh, usûl, edebiyat, lügat ve nahiv ilimlerinde büyük bir âlim olarak yetişti. Dımeşk, Trablus ve Mısır diyârı kadılıklarına ta’yin edildi. Kadıaskerlik vazîfesinde de bulundu. Bir aralık, Beyt-ül-mâl işlerine vekâlet vazîfesini de yürüttü. Kıymetli eserler te’lîf etti. 777 (m. 1375) senesi Rebî’ul-âhır ayının onüçüncü günü Dımeşk’da (Şam’da) vefât etti. İbn-i Abdilberr, asrındaki âlimlerin arasında en üstün ilme edildi. Şeyh Cemâlüddîn el-Esnevî, onu, zamanının âlimlerinin sahip olanı idi. Yüksek bir zekâya ve çok derin bir tefekküre önünde tutuyor ve yükseltiyordu.” sahipti. Her mes’eleye vâkıf olup, delîlleri çok sağlam ve kuvvetli idi. İbn-i Abdilberr, cedel ilminde de mehâret sahibi idi. Sık sık latife yapardı. Bilhassa fıkıh derslerinde ayrı bir tatlılık ve İbn-i Hacer diyor ki “O, Şeyhülislâm kabûl edilen büyük güzellik vardı. âlimlerden olup, herkes tarafından kadrü kıymeti bilinirdi. Kâdılık işlerini yürütürken verdiği hükümler çok sağlam, Ebû Hâmid bin Zâhire, onun oğlu Bedreddîn’den rivâyet kuvvetli idi. Sanki o, âdil karar vermek husûsunda bir sabah ederek diyor ki: “İbn-i Abdilberr’in çok çeşitli ilimlerden elde yıldızı gibiydi. Dinde bir güneş ve ay mesabesinde idi. Her ettiğine, asrında hiç kimse sahip olamamıştı. Çok zeki olup, türlü ilimde büyük bir âlim olup, sanki ilim denizi idi. Şafiî sağlam bir zihne sahipti. Çok dikkatli idi. Her mes’eleyi mezhebindeki âlimlerin İmâmı kabûl edildi. Zamanındaki anlatması çok güzel olup, muarızlarını sustururdu. Aleyhinde âlimlerin reîsliği kendisine verilmişti. Mezhebinin nakkaşı ve lehinde konuşanlar hep böyle söylerdi. sayıldı. Tefsîr, lügat, nahiv ve edebiyat ilimlerinde tam bir huccet, kaynak idi. Usûl ve fıkıhda kendisine tâbi olunan bir âlimdi. Çok ibâdet edenlerdendi. Her memlekette ve her şehirde meşhûr olmuştu. Selef-i sâlihînin, kendisinden önce yaşayan doğru yoldaki âlimlerin yolundan hiç ayrılmadı. Ders Başlıca eserleri şunlardır: 1-Muhtasar-ül-matlab: Şerh-ülVesît’in muhtasarı olup, Şafiî fıkhı hakkındadır. 2- Şerh-ulHâviy-is-sagîr: Kazvînî’nin filan ilmine dâir eserinin şerhidir. 3Kıt’atün min şerhi muhtasar-ı İbn-i Hâcib. verir ve herkese faydalı olmaya çalışırdı. Fetvâları ile herkese doğru yolu gösterirdi. Mısır ve Şam’daki kadılık vazîfesini en güzel şekilde yürüttü.” 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 125 Zehebî, “Mu’cem”inde diyor ki “İbn-i Abdilberr, ilimde derya 2) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 152 gibi olan bir âlimdir. Her ilimde basireti, ince ve derin bilgisi çok olup, münâzaralarda karşısında duran kimse olmazdı. 3) El-A’lâm cild-6, sh. 184 Arab dili ve edebiyatına tam hâkimdi. Din bilgilerine vâkıf ve tasavvufda da yüksek idi.” 4) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 490 Yine İbn-i Hacer diyor ki: “O, büyük bir âlim ve münâzara ehli 5) Keşf-üz-zünûn sh. 625 idi. Çeşitli ilimleri kendisinde toplamıştı. Birçok eserler tasnif etti. Fıkıh ilmini; Kutb-üs-Sinbâtî’den, Mecd-üz-Zenkelûnî’den, Allâme Konevî’den, Zeyn-ül-Ketnânî’den öğrendi. Ayrıca yakını, akrabası olan Takıyyüddîn-i Sübkî’den, Ebü’l-Hasen eh-Nahvî’den, Vâlid İbni Mülakkîn’den, Celâl-ül-Kazvînî’den ilim tahsîl etti. Ebû Hayyân’dan hiç ayrılmazdı. O, Sitt-ülvüzerâ, Haccâr, Hatanî, Vânî ve daha başka âlimlerden hadîsi şerîf dinleyip rivâyet etti. O, Dımeşk’a geldiğinde, akrabası Takıyyüddîn-i Sübkî’ye kadılık işlerinde yardımcılık yaptı. İBN-İ ABDÜLAZÎZ Târih ve hadîs âlimi. İsmi, Hamûde bin Abdülazîz olup, künyesi Ebû Muhammed’dir. 1146 (m. 1733) senesinde Tunus’da doğdu. 1202 (m. 1787) senesinde doğduğu yerde vefât etti. Onun oğlu Tâcüddîn’in kadılıktan ayrılmasından sonra, tek başına kadılığa (hâkimliğe) ta’yin edildi. Sonra Trablus İbn-i Abdülazîz, babasının terbiyesinde yetişti. Babası, o kadılığına getirildi. Bir müddet sonra Kâhire’ye döndü ve mıntıkada çok okunan Muhtasar-ı Halîl adlı eseri en iyi okutan Kadıasker (Kazasker) olarak ta’yin edildi. Ayrıca Beyt-ül-mâl müderrislerdendi. İbn-i Abdülazîz, babasından ilim öğrendi. işlerini de vekâleten yürüttü, İbn-i Cemâ’a’dan sonra kâdı’l- Hattâ babası ona geceleyin siyer ve târih dersleri verirdi. İbn-i kudâtlığa getirildi. Bundan sonra da Dımeşk kadılığına ta’yin Abdülazîz, küçük yaşta babasını kaybetti. Daha sonra; Müftî İBN-İ ABDÜLKERÎM (Abdülkerîm-zâde Muhammed Efendi) Ahmed Mekûdi, Kâsım Mahcûb, Muhammed bin Hüseyn, Muhammed bin Hasen, Muhammed Garbânî, Ali Şerîf ve Osmanlı devri âlim ve şâirlerinden. İsmi, Muhammed bin Muhammed Şahmi’den ilim öğrendi. Tahsilini tamamladıktan Abdülvehhâb bin Abdülkerîm Rûmi olup, Abdülkerîm-zâde sonra, daha genç yaşta iken Zeytûne Câmii’nde ders vermeye diye tanınır. Doğum târihi bilinmeyen Abdülkerîm-zâde, Hanefî başladı. Kendisinden; Müftî Muhammed Birem es-Sâni, Müftî mezhebi âlimlerindendir. 975 (m. 1568) senesi Ramazân-ı Muhammed Mahcûb ve kardeşi Kâdı Ömer ilim öğrendi. şerîf ayının yirmiyedinci gecesinde, İstanbul’da vefât etti. Kabri Edirnekapı’da, Ahmed İbni Kemâl Paşa’nın yanında idi. Boğaz Genç yaşta hacca gitti. Yolda Mâlikî mezhebinin büyük fıkıh Köprüsü çevre yolu yapılırken, İbn-i Kemâl Paşa’nın kabri ile âlimlerinden Şeyh Muhammed Tâvüdî ile görüştü. Muhammed birlikte on metre kadar geriye alındı. Tâvüdî onun ilmini beğendi. Hattâ, mantık ilmine dâir olan Muhtaşar-ı Senûsî’yi oğluna okutmasını istedi. İbn-i Abdülazîz Abdülkerîm-zâde Muhammed Efendi’nin baba ve dedeleri de de, onun oğluna o kitabı okuttu. âlim, âbid, fazilet sahibi zâtlar idi. Dedesi Abdülkerîm Efendi, Fâtih Sultan Mehmed Hân zamanında kadıasker ve müftî idi. İbn-i Abdülazîz, 1182 (m. 1768) senesinde ikinci defa hacca Babası Abdülvehhâb Efendi de, Sultan Selim Hân zamanında gitti. Bu hac sırasında, Tunus kâfilesinin kadılığını yaptı. defterdarlık vazîfesinde bulunmuş olup, o da âlim ve şâir bir Onların mes’elelerini hâlletti. Hac dönüşünde, Tunus emîri Ali zât idi. Paşa’nın idâresi zamanında baş kâtiplik yaptı. İlk önce bu vazîfeyi kabûl etmek istemedi ise de, Ali Paşa, Müftî Abdülkerîm-zâde, çocukluğunda ve gençliğinde, ailesi Muhammed bin Hasen Banûdi vasıtasıyla ona bu vazîfeyi tarafından kâmil bir edeb ve terbiye ile yetiştirildi. Ahmed İbni kabûl ettirdi. Ali Paşa, onu sefir olarak İstanbul ve Cezayir’e Kemâl Paşa, Ebüssü’ûd Efendi, İsrâfil-zâde ve Çivi-zâde gibi gönderdi. zamanın en büyük âlimlerinden ilim öğrendi. Çok sıkı riyâzet ve mücâhedeler ile tasavvuf yolunda da ilerlemeye gayret etti. Ali Paşa, 1186 (m. 1773) senesinde İbn-i Abdülazîz’i Hem zâhiri, hem de bâtınî ilimlerde yükselerek kemâle geldi. çocuklarının terbiyesi ile vazîfelendirdi. İbn-i Abdülazîz, onlara; nahiv, sarf, târih ve Hanefî mezhebi fıkıh bügilerini öğretti. İlim öğrenmek husûsundaki gayreti ve istidâdı ve hocalarının yüksek ihtimâm ve hassasiyeti sebebiyle, ilimde çok yüksek İbn-i Abdülazîz’in yazmış olduğu eserlerden ba’zıları şunlardır: derecelere çıkan Abdülkerîm-zâde, zamanında bulunan 1- Hâşiyetün alel-akîdet-ül-vüstâ lis-Senûsî, 2-Risâletün fî âlimlerin büyüklerinden olup, etrâfa nûr ve ışık saçan bir tahrîr-i semt-il-kıble, 3-İstanbul âlimlerinin kelâm ilmine dâir güneş misâli parlamaya başladı. Emsal ve akranından ileride sordukları mes’elelerin cevâbına ihtivâ eden sekiz risale, 4- oldu. Şöhreti etrâfa yayılmaya başladı. Fıkıh, tefsîr ve kelâm Dîvân-ı şi’r, 5- El-Kitâb-ül-Bâşî: Emîr Ali bin Hüseyn Paşa gibi naklî ilimlerle birlikte; nahiv, edebiyat ve Arabî ilimlerde de zamanı olan 1172 (m. 1759) senesinden, 1196 (m. 1782) yükseldi. Tasavvufta yüksek derecelere kavuştu. Gelibolu’da senesine kadar olan târihî konuları alır. Ayrıca bu eserde, Sarıca Paşa ve Edirne’de Taşlık medreselerinde müderrislik Türkler’in Tunus’u fethinden zamanına kadar olan iktisâdî ve yaptı. Bu vazîfeleri asistanlık devreleri oldu. fikrî hayatı anlatır. Abdülkerîm-zâde, 951 (m. 1544) senesinde; Ebûssü’ûd Efendi ¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾ ve Mirim Kösesi Muhammed Efendi tarafından çeşitli ilimlerde imtihana tâbi tutulan ilim erbâbı arasında bulundu. Bunlardan 1) Terâcim-ül-müellimîn et-Tûnusiyyin cild-3, sh. 330 dört tanesi, diğer arkadaşları arasında ilim ve irfan bakımından çok yüksek derece alarak, muvaffakiyetle imtihanı kazandılar. Bu âlimlerden Abdülkerîm-zâde Muhammed Efendi, Kalenderhâne Medresesi’nde; Kara Abdürrahmân, Efdaliyye Medresesi’nde; Kâdı-zâde, Bursa’da Kaplıca Medresesi’nde; Vizeli Abdülkâdir Efendi, Yıldırım Hân kitaplara açıklamaları vardır. Üç dille şiir yazdı. Fakat Arabî Medresesi’nde müderris olarak vazîfelendirildiler. olarak yazdığı şiirler daha mükemmeldir. İ’câz, fesahat ve belagat bakımından Arabî şiirlerinin, Türkçe ve Fârisî lisanıyla 953 (m. 1546) senesi Şevval ayında, İznik’de bulunan yazdıklarından daha üstün olduğu bildirilmektedir. Süleymâniye Medresesi’ne müderris olan Abdülkerîm-zâde, bir sene sonra Sahn-ı semân, iki sene sonra da Sultan Selîm medreselerine müderris oldu. 958 (m. 1551) senesi başında Haleb, aynı senenin Şevval ayında Şam kadısı olarak ta’yin edildi, iki sene sonra Mısır kadılığına ta’yin olundu. Burada iki sene vazîfe yaptıktan sonra, ikinci defa Haleb kadılığına ta’yin edildi. Haleb’den sonra bir müddet Bursa kadılığı yapıp, daha sonra da Anadolu kadıaskeri olarak ta’yin olundu. Bu makamda yedi sene kaldıktan sonra 971 (m. 1563) senesi 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 270 2) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 379 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 250 4) El-A’lâm cild-6, sh. 256 Rebî’ul-evvel ayının yirmibirinci günü tekâüd (emekli) oldu. 975 (m. 1568)’de, Ramazân-ı şerîfin yirmiyedinci gecesi vefât 5) Sicilli Osmânî cild-4, sh. 118 etti. 6) Şakâyık-ı Nu’mâniyye zeyli (Atâî) sh. 114 İlimde bir derya misâli olan Abdülkerîm-zâde Efendi, ilmiyle âmil idi. Hâfızası çok kuvvetli olup, ezberlediği birşeyi kolay 7) Keşf-üz-zünûn sh. 191, 380 kolay unutmazdı, insanlara karşı gayet yumuşak huylu, merhametli ve cömert idi. İyilik, ikram ve ihsânları dillere destan olmuştu. Talebelerinden birisi şöyle anlatır: “Birgün meclisinde oturuyordum. Hâlinden fakir ve ihtiyâç sahibi olduğu anlaşılan bir kimse içeri girdi. Hâl lisânı ile maddî sıkıntıda olduğunu, kendisine yardım edilmesini istiyor gibi bir durumu vardı. Abdülkerîm-zâde gelen kimsenin durumunu anlayıp, âdeti olduğu üzere hizmetçisini çağırarak; “Altmış akçe getir!” dedi. Hizmetçi dalgınlıkla altmış akçe yerine altmış altın getirip arzedince, orada bulunanlar mes’eleyi bilmedikleri için, altınları görünce şaşırdılar. Abdülkerîm-zâde ( radıyallahü anh ) ihsânının bolluğundan dolayı, altmış akçeye karşı çok yüksek bir meblağ olan altmış altını geri çevirmeyip, öylece fakire verdi. Fakir, teşekkür ve duâ ederek ayrılıp gitti.” Abdülkerîm-zâde, dînimizin her emrine hassasiyetle riâyet eder, çok mecbûr kalmadıkça müstehabları dahî terk etmezdi. Kütüphâneye abdestsiz olarak girmezdi. Allahü teâlânın isimlerini ve âyet-i kerîmeleri özel bir kalemle yazardı. Bu kalemi başka işte kullanmazdı. Kâdı Beydâvî’nin Envâr-üt-tenzîl ismindeki tefsîrine “Tâhâ” sûresine kadar bir haşiyesi, Tecrîd’e bir haşiyesi ile, ba’zı İBN-İ ABDÜSSELÂM Fıkıh, usûl, kelâm ve beyân âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdüsselâm bin Yûsuf’dur. Künyesi Ebû Abdullah olup, lakabı Şeyh-ül-İslâm ve Kâdı-ül-Cemâa’dır. Aslen Tunusludur. 676 (m. 1277) senesinde doğdu. 749 (m. 1348) senesinde vefât etti. Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerinden olan İbn-i Abdüsselâm, Ebü’l-Abbâs Batrînî ve Abdullah bin Muhammed elKurtubî’den hadîs-i şerîf dinledi. Zamanın birçok âliminden ilim öğrendi. İlim tahsilini tamamladıktan sonra müderrislik yapmaya başladı. Vergamî ve Ebû Abdullah İbni Arefe yetiştirdiği âlimlerdendir. Hadîs âlimlerinden Rahhâle Muhammed bin Sa’îd el-Endüsî el-Fâsî’ye icâzet (diploma) verdi. İlim talibleri, onun derslerine çok rağbet ederdi. Zira, ilmi tahkîki çok olup, güzel konuşurdu. İlimdeki üstünlüğü her tarafa yayıldı. Sultan Ebû Hasen Mürînî, Tunus’a gelince, onun derslerini dinledi. Sultânın yanında da Fas’ın büyük âlimleri vardı. Onlar İbn-i Abdüsselâm ile ilmî sohbetlerde bulundular, İbn-i Abdüsselâm teker teker herbirinin suâllerine 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 171 doyurucu cevaplar verdi. 2) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 336 İbn-i Abdüsselâm, umûmî derslerine ilâveten, evinde ikindi vaktinde Muvatta’gibi ba’zı eserleri okuturdu. Bu şekildeki ikindi vaktindeki dersler, ba’zı âlimlerin umûmî derslerinin haricinde, yapageldikleri bir âdetti. İbn-i Abdüsselâm, umûmî derslerini Balgâciyye çarşısında bulunan Şemâiyye Medresesi’nde veriyordu. Emine Fatıma binti Emîr Ebû Zekeriyyâ Hafsî, Unuk-i Cemel denilen bir medrese yaptırmıştı. Kardeşi Sultan Ebû 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 155 4) El-A’lâm cild-6, sh. 205 5) Neyl-ül-ibtihâc sh. 242 6) Terâcim-ül-müellifîn et-Tunûsiyyin cild-3, sh. 325 7) Ed-Dürret-ül-hicâb cild-2, sh. 123 Yahyâ’dan, bu medresenin müderrisliğini İbn-i Abdüsselâm’a vermesini istedi. Sultan, kızkardeşinin bu isteğini yerine 8) Brockemann Gal-2, sh. 246 getirdi. Bunun üzerine İbn-i Abdüsselâm, haftanın bir kısmında Şemâiyye Medresesi’nde, bir kısmında da Unuk-i Cemel Medresesi’nde ders veriyordu. İbn-i Abdüsselâm, 734 (m. 1334) senesinde büyük âlim Ömer İBN-İ ÂBİDÎN bin Kaddâh el-Hevvârî’nin vefât etmesi üzerine, Cemâa kadılığına ta’yin edildi. Kâdılığı sırasında hak olandan asla ta’viz vermedi. Hakkın yerini bulması husûsunda asla çekinmedi Bu husûstaki cesâreti ile bilinirdi. İbn-i Arefe, onun kadı ta’yin edilmesini şöyle nakleder: “Sözüne çok i’timâd ettiğim birisi bana anlattı. Tunus’ta Kâdı İbn-i Kaddâh vefât edince, sultânın meclisinde bu mevzû konuşuldu. Mecliste bulunanlardan birisi, İbn-i Abdüsselâm’ı tavsiye etti. Bunun üzerine İbn-i Kaddâh’ın yerine kadı ta’yin edildi.” Şam’da yetişen âlimlerin en büyüklerinden. Osmanlıların en meşhûr fıkıh âlimi olan İbn-i Âbidîn’in ismi, Seyyid Muhammed Emîn bin Ömer bin Abdülazîz’dir. 1198 (m. 1784) senesinde Şam’da doğdu. Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî hazretlerinin sohbeti ile şereflenerek kemâle geldi. O vilâyet güneşinin Şam’da cenâze namazını İbn-i Âbidin hazretleri kıldırdı. Çok kitap yazdı. “Dürr-ül-mahtâr”a yaptığı haşiyesi beş cild olup, “Reddül-muhtâr” adı ile birkaç defa basılmıştır. Hanefî mezhebinde en sağlam fıkıh kitabıdır. İbn-i Abidîn 1252 (m. 1836) İbn-i Abdüsselâm, bilhassa fıkıh ilminde söz sahibi olup, senesinde Şam’da vefât etti. âlimlerin fetvâları arasında tercih yapabilme derecesinde bulunuyordu. Onun yaptığı tercihlere, aynı asırda yaşıyan âlimlerden Halîl bin İshâk ve başkaları i’timâd ederdi. İbn-i Abdüsselâm, aklî ve naklî ilimlerde çok yüksek derecelere sâhib idi. Dînin emir ve yasaklarına uymakta ve bunları yerine getirmekte çok dikkatli idi. Bu husûsta kınamalara asla i’tibâr etmezdi. Büyük, küçük herkes ona hürmet ederdi. İbn-i Abidîn, küçük yaşta Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Bir müddet babası ile birlikte ticâretle meşgûl oldu. Bu sırada bir taraftan da Kur’ân-ı kerîmi okumaya devam ediyordu. Birgün dükkânlarının önünde Kur’ân-ı kerîm okurken, oradan geçen biri; “Burada bu şekilde Kur’ân-ı kerîm okuman uygun değildir. Hem okumanı da daha iyi bir şekilde düzelt” dedi. Bunun üzerine babasından izin alarak, o zaman Şam’daki meşhûr İbn-i Abdüsselâm’ın yazmış olduğu eserlerden ba’zıları kırâat âlimlerinden Şeyh-ül-Kurrâ Sa’îd-ül-Hamevî’ye gitti. şunlardır: 1- Şerhu Tenbîh-it-tâlîb li fehmi el-fâzi Câmi-ül- Ondan tecvîd ilmine dâir “Meydâniye”, “Cezeriyye” ve ümmehât li İbn-il-Hâcib: Dördüncü cüz’ü Mâlikî fıkhına dâirdir. “Şâtıbıyye” kitaplarını okudu ve ezberledi. Kur’ân-ı kerîmin Birkaç cildlik bir eserdir. 2- Dîvânü Fetâvâ. doğru ve tam okunmasını bildiren kırâat ilmini iyice öğrendikten sonra, sarf, nahiv ve Şafiî fıkhını öğrendi. Bu ilimlere dâir ana metinleri de ezberledi. Bundan sonra, o zamanın en meşhûr âlimlerinden olan Seyyid Muhammed Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî tâ’ûn (veba) hastalığından şehîd Şâkir Sâlimî’nin derslerine devam etti. Fen ve sosyal ilimlerin, olarak vefât etti. Namazını İbn-i Abidîn kıldırdı. yanısıra, tefsîr, hadîs ve fıkıh ilimlerini de öğrendi. Hocası Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin tavsiyesi üzerine, Hanefî İbn-i Abidîn hazretleri, fakirlere pekçok sadaka verir, mezhebine geçti. Daha onyedi yaşında iken, fıkıh kitapları akrabasını ziyâret eder, annesine, babasına çok iyilik ve üzerine haşiye ve şerhler (açıklama ve izahlar) yaptı. Kıymetli hürmet ederdi. eserler yazmaya başladı. Hadîs ilminde de, Şam’da bulunan muhaddis Kuzberî’den icâzet (diploma) aldı. İlimde o kadar yükseldi ki, daha hocaları hayatta iken büyük bir şöhrete kavuştu. Onun meclisinde boş söz konuşulmazdı. Şam’da ve diğer şehirlerdeki şer’î mahkemelerde ihtilaflı hüküm verilse, derhal ona müracaat olunarak düzeltilirdi. En mühim ve zor mes’eleler ona sorulurdu. İhtilaflı birşey hakkında ona İbn-i Abidîn (rahmetullahi aleyh), zâhir ilimlerini öğrendikten müracaat edilmeden hüküm verilmezdi. İlim kitapları üzerine sonra, kelâm ve tasavvuf ilimlerini de zamanın en büyük âlimi kendi güzel yazısıyla öyle açıklamalar kordu ki, böylece en zor ve tasavvuf ehli, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’den öğrendi. Onun mes’eleler kolaylıkla anlaşılırdı. Kendisine sorulan sorulara sohbeti ile şereflenerek kemâle geldi. İbn-i Abidîn’in ilimdeki verdiği cevapları güzel bir üslupla yazardı. Birçok talebe üstün derecesini, ahlâkını ve hizmetlerini oğlu Alâeddîn yetiştirip icâzet (diploma) vermiştir. Başlıca talebeleri, kendi Muhammed şöyle anlattı: “Babam uzun boylu, heybetli ve kardeşi Allâme es-Seyyîd Abdülganî, akrabasından Emîn-ül- vekârlı idi. Yüzünde nûr parlardı. Vaktini, devamlı, ilim fetvâ Ahmed Efendi, Sâlih İbni Seyyid Hasen Abidîn, öğretmek ve talebe yetiştirmekle, ibâdet ve tâatla geçirirdi. İstanbul’da ikinci derecede Mecidiye nişanı (ilim rütbesi) almış Geceleri devamlı kitap yazar, az uyurdu. Gündüzleri ders olan ve o zaman Medine’de kadılık yapan, ilimde parmakla okutur ve sorulan sorulara cevap (fetvâ) verirdi. Ramazanda gösterilen Câbi-zâde de İbn-i Abidîn’den ders alarak çeşitli her gece hatim okur ve gözyaşı dökerdi. İnsanlara faydalı ilimleri öğrendi. Bunlardan başka; tasavvufda ve diğer olmak husûsunda çok titiz davranır, hiç abdestsiz durmaz ve ilimlerde meşhûr olan eş-Şeyh Yahyâ Serdest, “Kudûrî” ve vaktini boşa geçirmezdi.” “Akîdet-üt-Tahâvî”yi şerh eden Allâme Abdülganî Güneynî elMeydânî, Hanefî fıkhında icâzet alan Hasen el-Baytar, “Dürer”i İbn-i Abidîn hazretlerinin dîne uymaktaki hâlleri meşhûr olup, şerheden İstanbullu Ahmed Efendi, Şam’da mîrâs hesapları kerâmetleri ve menkıbeleri çoktur. Haramlardan, ve taksimi (ferâiz) işlerine bakan Seyyid Hasen er-Resâme, mekrûhlardan ve şüphelilerden kesinlikle uzak durur, fen, sosyal ve dînî ilimlerde birçok kıymetli kitaplar yazan mübahları çok az kullanır, ibâdetlerinde sünnetlere, Yûsuf Bedreddîn el-Magribî, Allâme Muhammed Cukıllî, İzmir müstehablara, edeblere uymakta son derece titiz davranırdı. ulemâsından ilim payesi (rütbesi) sahibi Muhammed Efendi, “Elfiye” ve “Dürr-ül-Muhtâr” kitaplarını geniş olarak açıklayıp Beş vakit namazda, tahıyyâti okurken, Resûlullah efendimizi ( yeni bir kitap yazan Abdülkâdir Hallâsi, Dımeşk müftîliği aleyhisselâm ) baş gözü ile görürdü. Göremediği zaman o yapmış olan Ali Murâdî Efendi, Şam kadılığı yapmış olan namazı yeniden kılardı. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin kıymetli Anadolu kadıaskeri Abdülhalîm Efendi, Hasen bin Hâlid talebelerinden olan İbn-i Abidîn, ondan ders aldığı sıralarda, Muhammed Tillovî, Muhyiddîn Yâfiî, zamanında Şeyh-ül-kurrâ birgece rü’yâda Resûlullahın ( aleyhisselâm ) üçüncü halîfesi olan Ahmed Mahlâvî el-Mısrî, Bağdat’ın meşhûr âlimlerinden Hazreti Osman’ın vefât ettiğini ve Câmi-i Emevî’de namazını Molla Abdürrezzâk Bağdadî, “Mecelle”yi hazırlayan kendisinin kıldırdığını gördü. Sabahleyin derse gidip Mevlânâ komisyonda bulunan oğlu Alâeddîn Muhammed gibi daha Hâlid-i Bağdadî hazretlerine bu rü’yâyı olduğu gibi anlatınca, o birçokları, İbn-i Abidîn’in derslerine devam ederek icâzet da; “Senin rü’yânın ta’biri, Allahü teâlâ bilir ki şöyledir: “Ben (diploma) almışlardır. yakında vefât ederim, sen benim cenâze namazımı Câmi-i Emevî’de kıldırırsın. Çünkü ben, Hazreti Osman’ın İbn-i Abidîn, fıkıh âlimlerinin yedinci tabakasındandır. Ya’nî torunlarındanım” buyurdu. Aradan birkaç gün geçince önceki tabakalarda bulunan fıkıh âlimlerinden doğru olarak nakil yapanlar derecesindedir. Hocası Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî’nin (rahmetullahi aleyh) İbâne, El-Ukûd-üd-dürriyye, İthâf-üz-zekî, Bugyet-ül-menâsik, kendisine yazdığı bir mektûp aşağıdadır. Tahrîr-ül-İbâre, Tahrîr-ün-Nükûl, Şifâ-ül’alîl, Ukûd-ül-le’âlî, îcâbet-ül-gavs, Sell-ül-hisâm-il-Hindî li Nusreti Mevlânâ Hâlid “Her sözü sened olan büyük âlim Mevlânâ Muhammed Emîn en-Nakşibendî (Bu eserinde Mevlânâ Hâlid hazretlerine dil Abidîn’e en güzel duâlarımı ve en latif medhlerimi bildiririm. uzatanlara cevap vermekte, kerâmetin hak olduğunu isbat Sizinle görüşüp buluşma arzumuz çoğaldı. Size olan muhabbet ateşimiz arttı. Şeyh İsmâil Enârânî’nin sizden tarafa gitmesini vesile ederek bu mektûbu yazıyorum. Yazdığınız pek kıymetli eserlerle İslâm âlemine yaptığınız büyük hizmet için, pekçok duâlara mazhar oldunuz. Siz de bizim hâlimizi sorarsanız, sevdiklerimizden uzak kalmamızın acısı içindeyiz. Allahü teâlâdan dileğimiz, sizin de öyle olmanızdır. Hâllerinizi bize bildirmeyi ihmâl etmeyiniz. etmektedir), El-İlm-üz-zâhir, El-Fevâid-ül-Adbe, Menhel-ülVâridîn (bu kitap, İstanbul’da Hakîkat Kitabevi tarafından ofset olarak yayınlanmıştır), El-Ukûdü Resm-il-müftî Nesemât-üleshâr gibi daha birçok kıymetli eserleri vardır. Dört mezhebin inceliklerine vâkıf, derin âlim, veliyyi kâmil ve mükemmil seyyid Abdülhakîm Efendi; “Hanefî mezhebindeki fıkıh kitaplarının en kıymetlisi, en faidelisi “İbn-i Âbidîn”dir. Her sözü delîl, her hükmü senettir...” buyurdu. Allahü teâlânın izni ile, her sıkıntınızda bütün gücümüzle size İbn-i Âbidîn hazretleri, her sözünü, her hükmünü yardım edeceğiz. müctehidlerden, onlar da İmâm-ı a’zamdan, o büyük İmâm da Selâm eder, bütün kalbim ve rûhumla yanınızda olduğumu bildiririm.” İbn-i Âbidîn, 1252 (m. 1836) senesinde ellidört yaşında iken Şam’da vefât etti. Vefât haberini duyan müslümanlar, böyle büyük bir âlimi kaybetmelerinden dolayı çok üzülüp gözyaşı döktüler. Cenâzesine gelenler görülmemiş bir kalabalık teşkil etti. Tabutu parmaklar üzerinde taşındı. Cenâze namazı Sinân Paşa Câmii’nde kılındıktan sonra, Şam’da “Bâb-üs-sagîr” denilen yerdeki kabristana götürüldü. Vefâtından yirmi gün önce, hocalarının ve büyük zâtların kabirlerinin yanında kendisi için kazdırmış olduğu kabre defnedildi. Eserleri: En meşhûr eseri Redd-ül-muhtâr’dır. İbn-i Âbidîn bilhassa bu eseriyle tanınmıştır. Bu kitabı, Dürr-ül-muhtâr kitabına yaptığı beş cildlik hâşiyesidir. Kitap, “İbn-i Âbidîn” ismiyle meşhûr olmuştur. Bu eseri Hanefî mezhebindeki fıkıh kitaplarının en kıymetlisi ve en faydalısıdır. Fukahâ (fıkıh âlimleri) tarafından, üzerinde söz edilmiş her mes’elenin Kitâbdan ve sünnetten almıştır. İbn-i Âbidîn’in bildirdiği hükümlere tâbi olan her müslüman, Kitaba ve sünnete tâbi olmaktadır. Ona uymak istemeyen kendi hevasına, nefsinin arzularına tâbi olmuş demektir. Böyle kimsenin Cehenneme gideceğini Kur’ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfler haber vermektedir. Derin fıkıh âlimi olan İbn-i Âbidîn hazretlerinin kitaplarından ba’zı fıkıh hükümleri aşağıdadır: Redd-ül-muhtâr, beşinci cild, beşyüzyirmidördüncü sahifede buyuruyor ki “Resûlullahı vesile kılarak, Allahü teâlâya duâ etmek güzel olur. Önce ve sonra gelen âlimlerden hiçbiri buna karşı birşey demedi. Yalnız İbn-i Teymiyye bunu kabûl etmedi. Hiç kimsenin söylemediğini söyleyerek, ortaya bir bid’at çıkarmış oldu. Böyle olduğunu, İmâm-ı Sübkî güzel açıklamaktadır.” Üçüncü cild, “Cihâd” bahsinde şöyle buyurmaktadır: “Düşman hücum ettiği veya hücum korkusu olduğu zaman, her müslümanın harb etmesi farz-ı ayndır.” hülâsası, bütün kelâm âlimlerinin kabûl ve takdîr ettiği bir Beşinci cild, ikiyüzaltmışdokuzuncu sahifede şöyle şekilde bu kitapta toplanmıştır. Hanefî mezhebinde kendi buyurulmuştur: “Anayı, babayı ve kadının zevcini, adları ile zamanına kadar yazılmış olan fıkıh kitaplarının sanki bir çağırması tahrîmen mekrûhdur, büyük günahdır. Ta’zîm ile, özetidir. Bu kitaba kendi oğlu tarafından “Kurret -ül-Uyûn-il- saygı anlatan kelimeler ile ve yanına giderek çağırmaları ahyâr” adında bir tekmile yazılmıştır. Şam âlimlerinden Ahmed lâzımdır. Uzakdan, yüksek sesle çağırmamalıdır.” Mehdî Hıdır da, İbn-i Âbidîn kitabının bir fihristini hazırladı ve 1962’de basıldı. Bundan başka; Tefsîr-ül-Beydâvî haşiyesi, El- Birinci cildin kırkyedinci sahifesinde şöyle buyurulmuştur: sagîr (ya’nî küçük) dediğinde, İmâm-ı Ebû Yûsuf vâsıtası ile “Hanefî mezhebinin bilgileri, sonraki âlimlere üç yoldan öğrendiklerini bildirmiş, kebîr dediği kitaplarda, yalnız İmâm-ı gelmiştir: a’zamdan işittiklerini bildirmiştir.” 1- “Usûl” haberleri olup, bunlara zâhir haberler de denir. “Âdem aleyhisselâmdan beri, her dinde bir vakit namaz var idi. Bunlar, Hanefî mezhebinin sahibi olan İmâm-ı a’zam Ebû Hepsinin kıldığı, bir araya toplanarak bize farz edildi. Namaz Hanîfe’den ve talebesinden (rahmetullahi aleyhim) gelen kılmak, îmânın şartı değil ise de, namazın farz olduğuna haberlerdir. Bu haberler, İmâm-ı Muhammed’in altı kitabı ile inanmak, imânın şartıdır. Namaz, duâ demektir. Dînin emir bildirilmektedir. Bu altı kitap; El-Mebsût, Ez-Ziyâdât, El-Câmi ettiği, bildiğimiz ibâdete, namaz “Salat” ismi verilmiştir. us-sagîr, Es-Siyer-üs-sagîr, El-Câmi’ul-kebîr, Es-Siyer-ül-kebîr Mükellef olan (ya’nî âkil ve baliğ olan) her müslümanın, kitaplarıdır. Bu kitapları İmâm-ı Muhammed’den, güvenilir hergün beş vakit namazı kılması “Farz-ı ayn”dır. Farz olduğu, kimseler getirdiği için, “Zâhir haberler” denilmiştir. Usûl Kur’ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmiştir. haberlerini toplayan Hakim Şehîd Muhammed’dir. Bunun Mi’râc gecesinde, beş vakit namaz emrolundu. Mi’râc, “Kâfi” kitabı meşhûrdur. Kâfi’nin şerhleri çoktur. hicretten bir yıl önce, Receb ayının yirmiyedinci gecesinde idi. Mi’râcdan önce, yalnız sabah ve ikindi namazı vardı” 2-Nevâdir haberleri olup, yine bu imamlardan gelen haberlerdir. Fakat, bu haberler, o altı kitapda bulunmayıp, “Yedi yaşındaki çocuğa, namaz kılmasını emretmek, on İmâm-ı Muhammed’in; El-Kîsâniyyât, El-Hârûniyyât, El- yaşında kılmaz ise, el ile döğmek lâzımdır. Mektebdeki Cürcâniyyât, Er-Rukiyyât adındaki kitapları ile bildirilmişdir. Bu muallim, talebesini çalıştırmak için el ile üç kerre döğebilir. dört kitap, yukarıdaki altı kitap gibi, açıkça ve sağlam gelmiş Daha fazla vuramaz. Sopa ile döğemez. Bu yaştaki çocuklara, olmadığından, bu haberlere “Zâhirî olmayan haberler” de başka ibâdetleri de öğretmek ve yapmağa alıştırmak, denir. Ayrıca, İmâm-ı a’zamın talebesinden Hasen bin Ziyâd’ın günahlardan menetmek lâzımdır.” “Muharrer” adındaki kitabı ve İmâm-ı Ebû Yûsuf’un “Emâlî” adındaki kitabı ile bildirilmişlerdir. Namazın mekrûhlarını anlatırken buyuruyor ki: “Kâfirlerin yaptıkları ve kullandıkları şeylerden birisi, âdet olarak, ya’nî 3-Vâkı’ât haberleri, üç İmâmdan bildirilmiş olmayıp, bunların her kavmin, her memleketin âdeti olarak yaptıkları şeylerdir. talebelerinin ve talebesi talebelerinin ictihâd ettikleri Bunlardan haram olmayıp, insanlara fâideli olanları yapmak ve mes’elelerdir. Böyle haberleri ilk toplayan, Ebü’l-Leys-i kâfirlere benzemeği düşünmeyerek kullanmak hiç günah Semerkandî olup “Nevazil” kitabını yazmıştır.” değildir. (Pantolon, çeşitli ayakkabı, çatal, kaşık kullanmak, yemeği masada yemek, herkesin önüne tabaklar içinde Birinci cildin otuzbeşinci sahifesinden: “Fıkıh bilgisi, ekmek koymak, ekmeği bıçak ile dilimlere ayırmak, çeşitli eşya ve gibi, herkese lâzımdır. Bu bilginin tohumunu eken, Abdullah âletleri kullanmak hep âdete bağlı şeyler olup mubâhdırlar. İbni Mes’ûd ( radıyallahü anh ) olup, Eshâb-ı Kirâmın Bunları kullanmak, bid’at olmaz, günah olmaz.) Resûlullah ( yükseklerinden ve en âlimlerinden idi. Bunun talebesi Alkama aleyhisselâm ) papazlara mahsûs olan ayakkabıyı bu tohumunu sulayarak, ekin hâline getirmiş ve bunun kullanmıştır. Bunlardan, fâideli olmayanları, çirkin ve mezmûm talebesinden olan İbrâhim Nehâî, bu ekini biçmiş, ya’nî bu olanları kullanmak ve yapmak haram olur. Fakat, iki bilgileri bir araya toplamıştır. Hammâd-ı Kufi, bunu harman müslüman bunları kullanınca, “Âdet-i İslâm” olur ve üçüncü yapmış ve bunun talebesi olan İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe kullanan müslümana haram olmaz. Birinci ve ikinci müslüman öğütmüş, ya’nî bu bilgileri kısımlara ayırmıştır. Ebû Yûsuf günahkâr olursa da, başkaları olmaz. (Kâfirlerin kullandıkları hamur yapmış ve İmâm-ı Muhammed pişirmiştir. Böylece şeylerin ikinci kısmı, ibâdet olarak yaptıkları ve kâfirlik alâmeti hazırlanan lokmaları, insanlar yemektedir. Ya’nî, bu bilgileri olan, İslâmiyeti inkâr etmek ve inanmamak alâmeti olan, tahkir öğrenip dünyâ ve âhıret saadetine kavuşmaktadırlar. İmâm-ı etmemiz vâcıb olan şeylerdir ki, bunları yapan ve kullanan Muhammed pişirdiği bu lokmaları dokuzyüz doksan dokuz imansız olur. Bunlar, ölümle veya bir uzvun kesilmesi ile veya kısım bilgi grubu halinde talebeye bildirmiştir. Altı kitabından, bunlara sebep olan; şiddetli dayak, hapis, bütün malını almak ile tehdit edilmedikçe kullanılamaz. Bunlardan meşhûr kitapları ve ödeyeceği borçlarıdır. Bu eşyanın mevcûd olması olanlarını bilmeyerek veya şaka olarak veya herkesi şart değildir. Eğer mevcûd iseler, zekât, fıtra ve kurban için güldürmek için yapan da imansız olur. Meselâ, papazlara nisâb hesabına katılmazlar. Ticâret için olmayan, ihtiyâcından mahsûs zünnârı kullanmak küfür olur. Buna “Küfr-i hükmî” artan eşya, kiradaki evler, evindeki süs eşyası, yere serili denir. Onlara mahsûs olan şeyleri kullanmanın küfür olduğu, olmayan halılar, kullanılmayan fazla ev eşyası, san’at ve İslâm âlimlerinin temel kitablarında yazılıdır.) ticâret âletleri, burada ihtiyâç eşyası sayılmaz. Bunlar fıtra ve kurban için, nisâb hesabına katılır. Oturduğu ev büyük ise, Aşağıdaki yazının hepsi, “Dürr-ül-muhtâr”dan ve bunun ihtiyâcından fazla, kullanılmayan odaların nisaba katılması haşiyesi olan İbn-i Abidîn’in “Redd-ül-muhtâr”ından alınmıştır. sahîhdir.” “İhtiyâcı olan eşyadan ve borçlarından fazla olarak, zekât Abdestin farzları sonunda diyor ki: “Elinde, yara, yarık bulunan nisabı kadar malı, parası bulunan her hür müslümanın, kimse, suyu kullanamaz ise, ya’nî ellerine su alamaz ve Ramazan bayramının birinci günü sabahı, tan yeri yüzünü, başını, kulaklarını, ayaklarını suya sokamaz ise, aydınlanırken, fıtra vermesi vâcib olur. Fıtra ve kurban nisabı teyemmüm eder. Kolundan, ayağından bir kısmı kesik olan hesabına katılacak malın ticâret için olması şart olmadığı gibi, kimse, kalan yerin yüzeyini yıkar.” elinde bir yıl kalmış olması da lâzım değildir. Bayramın birinci günü sabah namazı girdiği anda, nisâb mikdârı kadar mala “Kaynamayan sıcak suda bırakılan, içi boşaltılmamış tavuğun mâlik olmak şarttır. O ândan sonra nisaba kavuşanın, yalnız derisi necs olur, yolunup, içi boşaldıktan sonra, üç dünyâya veya imâna gelenin fıtra vermesi vâcib olmaz. Misâfir kerre, soğuk su ile yıkanınca, heryeri temiz olur. İşkembe de, olanın da fıtra vermesi lâzımdır. Ramazân-ı şerîfde veya böyle üç kerre yıkamakla temiz olur.” (Su, deniz seviyesinde Ramazan’dan önce ve bayramdan sonra vermesi de caizdir. yüz derecede kaynar.) Hattâ, bir kimse, fıtra veya zekât, keffâret veya nezr ettiği (adadığı) şeyi vermeden ölürse ve verilmesini vasıyyet etmedi Gasbı anlatırken diyor ki: “Gasb, bir kimsenin malını zor ile ise, vârislerinden birini, kendi malından (ölünün malından almak veya kendindeki emânet malı inkâr etmektir. Büyük değil), bunları fakirlere vermesi caiz olur. Fakat vâris, bunları günahtır. Malda değişiklik oldu ise, sahibi, malı ile vermeğe mecbûr değildir. Eğer, vasıyyet etmiş ise, bıraktığı kıymetindeki değişikliği veya yalnız kıymetini ister. Gasb ettiği malın üçte birinden verilmesi lâzım olur. Mal bırakmadı ise, yerde ödemesi lâzım olur. Tazminden sonra kullanması caiz vasıyyeti yapılmaz. Bayram namazından önce verilince, ise de, satarak ettiği kâr yine helâl olmaz. Kârı sadaka sevâbı daha çok olur. Şâfiîde Ramazan’dan önce, Mâlikîde ve vermesi lâzımdır. Muhtelif kimselerden gasb ettiklerini, Hanbelîde ise bayramdan önce verilmez. Bir kişinin fıtrası, bir birbirleri ile veya kendi mülkü ile karışdırır ve bunlar fakire veya birkaç fakire verilebildiği gibi, bir fakire birkaç ayrılamazlarsa, hepsi kendi mülkü olur. Fakat, tazmin kimsenin fıtrası da verilebilir. Küçük çocuğun ve delinin malları etmedikçe, bu karışımı kullanması helâl olmaz. Tazmin varsa, bunların fıtraları da, mallarından verilir. Velîleri etmekle, gasb günâhından kurtulmaz.” vermezse, çocuk büyüdükde, deli iyi oldukda, eski fıtralarını da kendileri verir. Baliğ olmayan çocukların malı yoksa, bunların fıtrasını babaları, kendi fıtrası ile birlikte verir. Ya’nî kendi zengin ise verir. Zevcesi için ve büyük çocukları için vermez. Fakat verirse sevâb olur. İhtiyaç eşyası demek, kıymetleri ne kadar çok olursa olsun, bir ev, bir aylık yiyecek, her yıl üç kat elbise, çamaşır, evde kulanılan eşya ve âletler, hizmetçiler, binecek vâsıtası, meslek “Cünüb olan her kadının ve erkeğin, hayzdan ve nifâsdan kurtulan kadınların, namaz vaktinin sonuna o namazı kılacak kadar zaman kalınca, gusl abdesti alması farzdır.” “Cünüb iken, kasıkları traş etmek mekrûhtur.” “Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmi, harf ve kelime olarak gönderdi. Bu harfler mahlûkdur. Bu harf ve kelimelerin ma’nası, kelâm-ı ilâhîyi taşımaktadır. Bu harflere, kelimelere Kur’ân denir. Kelâm-ı ilâhîyi gösteren ma’nâlar da Kur’ân’dır. Bu kelâm-ı ilâhî olan Kur’ân mahlûk değildir. Allahü teâlânın, başka “Namazın mekrûhları iki türlüdür Yalnız mekrûh denildiği sıfatları gibi ezelî ve ebedîdir.” zaman “Tahrîmen mekrûh” demektir ki, delîlinden zan ile anlaşılan yasaklardır. Yasak olmasına bir delîl, sened “Kur’ân-ı kerîm, Kadr gecesinde inmeğe başlamış ve hepsinin bulunmayıp, yapılmaması iyi olan şeye “Tenzîhen mekrûh” inmesi yirmiüç sene sürmüştür. Tevrat, İncîl ve bütün kitaplar denir. Namaz içindeki vâcibleri, müekked sünnetleri ve sahifeler ise, hepsi birden, bir defada inmişti. Hepsi, insan yapmamak “Tahrîmen”, müekked olmayan sünnetleri, sözüne benziyordu ve lafzları mu’cize değildiler. Onun için yapmamak “Tenzîhen” mekrûhdur. Sünnetlerin kuvveti çeşitli çabuk bozuldu, değişdirildiler. Kur’ân-ı kerîm ise, Muhammed olduğundan, tenzihi mekrûhların, tahrîmîye yakınlıkları da aleyhisselâmın mu’cizelerinin de en büyüğüdür ve insan çeşitlidir. Mekrûh olarak kılınan namaz sahih olursa da kabûl sözüne benzememektedir.” olmaz. Ya’nî, va’d edilen sevâba kavuşulamaz.” Namazın mekrûhları sonunda buyuruyor ki: “Kendinin “Bir kimse Kur’ân-ı kerîmin bir kısmını ezberlerse, kalanını yapması haram olan şeyi çocuğa yaptıran kimse, haram ezberlemek için vakit bulsa, kıymetli olan, fıkıh ilmi ile meşgûl işlemiş olur. Oğluna ipek elbise giydiren, altın takan ve olmasıdır. Çünkü Kur’ân-ı kerîmi ezberlemek farz-ı kifâye, çocuklarına içki içiren, kıbleye karşı abdest bozduran, kıbleye fıkhın lâzım olan miktarını öğrenmek ise farz-ı ayndır.” Hizâne ayak uzatmasına sebeb olan kimse, günah işlemiş olur. isimli kitapta da; “Muhammed Şeybânî, helâl ve haram “Bir emri yapmak, bir haram işlemesine sebep olursa, haramı işlememek için, o emr terk edilir, yapılmaz.” “Şüphelilerden sakınmağa, ya’nî şüphelilerden ittikâya “Vera’” denir. Haramlardan sakınmağa, “Takvâ” denir. Şüpheli olmak korkusu ile mübahların çoğunu terk etmeğe de “Zühd” denir.” “Bedende, elbisede ve namaz kılacak yerde necâset, pislik bulunmamalıdır. Baş örtüsü, başlık, sarık, mest ve na’lın da elbiseden sayılır. Boynuna sarılı atkının sarkan kısmı, namaz kılan ile birlikte hareket ettiği için, elbise sayılır ve burası temiz olmazsa, namaz kabûl olmaz. Yaygının, bastığı ve başını koyduğu yeri temiz olunca, başka yerinde necâset bulunursa, namaz kabûl olur. Çünkü yaygı, atkı gibi bedene bitişik değildir. Kucağa oturan üstü necâsetli çocuk, kedi, kuş, ağzı akan köpek bozmaz. Çünkü bunların kendileri durmaktadır. Fakat insan, bunları kucağında, omuzunda, başka yerinde tutarsa, taşımış olur ve namazı bozulur. Salyası akmayan yırtıcı hayvanın ve kedi gibi temiz hayvanların ve çocuğun üstleri temizse, bunları taşımakla, üstünde tutmakla namazı bozulmaz. Çünkü bunların içindeki necâsetleri, hâsıl oldukları yerde kapalıdır. Namaz kılan insanın kendi necâseti, kanı da hâsıl olduğu yerde kapalıdır. Cebde kanlı yumurta taşımak da hakkında ikiyüzbin mes’ele meydana getirmiştir. Öyle ki, her mes’eleyi bütün müslümanların mutlaka öğrenmesi lâzımdır” buyurulmaktadır.” “Bütün fıkhı öğrenmek mutlaka lâzımdır” sözünden, bunun farz-ı ayn olduğu anlaşılırsa da, maksat, bütün fıkhın bütün insanlara lâzım olmasındandır. Yoksa herkesin ayrı ayrı bütün fıkhı öğrenmesi farz-ı ayn değildir. Herbirimize farz olan miktar, muhtaç olduğumuz kadarını öğrenmektir. Zîrâ erkeğin hayz mes’elelerini, fakir bir kimsenin zekât ve hac gibi ibâdetleri öğrenmesi farz-ı kifayedir. Bunları öğrenen kimseler bulunursa, farz borcu diğerlerinden kalkar. Namaz için yetecek miktarda Kur’ân-ı kerîmi ezberlemek de böyledir. Dolayısıyla fıkhın hacetten fazla miktarını öğrenmek, Kur’ân-ı kerîmin fazlasını öğrenmekten efdaldir, kıymetlidir. Allahü teâlâ, fıkıh ilmine hayır adını vererek medhetmiştir. “Her kime hikmet verildiyse, ona pekçok hayır verilmiş demektir” (Bekâra-269) buyurmuştur. Tefsîr erbâbı pekçok âlim, hikmeti, fıkıh ilmiyle tefsîr etmiştir. Bunun içindir ki; “İlimlerin en hayırlısı fıkıh ilmidir. Çünkü bütün ilimlere vesiledir. Takvâ sahibi bir fıkıh âlimi, bin zâhidden daha faziletli ve üstündür” buyuruldu. böyledir. Yumurtadaki kan, hâsıl olduğu yerde kapalı olduğu Beş farz ile ihlâsı elde etmek için, lâzım gelen kalb bilgilerini için namazı bozmaz. Fakat, kapalı şişe içinde idrar taşıyanın öğrenmenin farz olduğunda şüphe yoktur. Çünkü amellerin namazı caiz olmaz. Çünkü şişe, bevlin meydana geldiği yer kabûl edilmesi buna bağlıdır. Helâli, haramı, riyayı, ucbu, değildir.” hasedi öğrenmek de farzdır. Zira, ibâdet eden bir kimse riya yaparsa, ucba yakalanırsa amelinin sevâbından mahrûm kalır. ve sarımsak gibi fenâ kokulu şeylere benzetilmesi, tütünün, bu Çünkü ucb ve hased, ateşin odunu yediği gibi ameli yerler. şeyler gibi, tab’an mekrûh olduğunu, şer’an mekrûh olmadığını Alış-veriş, nikâh, talak gibi şeyleri yapmak isteyenlerin de göstermekdir). Haram işlemeğe başlarken Besmele çekmek bunları öğrenmesi farzdır. Haram kılan, küfre sebep olan haramdır. Hattâ, kat’î haram olan şeye, bile bile Besmele şeyleri de öğrenmek farzdır. Yemîn ederek söyliyeyim ki, şu çeken imansız olur dediler. Kur’ân-ı kerîm niyeti ile, cünübün zamanda bunlar en mühim olan şeylerdendir. Zîrâ, çok defa Kur’ân-ı kerîm okuması haramdır.” halk arasında küfre varan sözler işitirsin. Hâlbuki bunu söyleyenler, söylediklerinin küfür olduğunu bilmezler, ihtiyâten ¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾ câhil olanlar îmânını hergün, hanımının nikâhını da ayda bir veya iki defa şâhid huzûrunda tazelemelidir. Çünkü, bu hatâ erkeklerde meydana gelmese bile, kadınlarda çok meydana gelir.” “Avret yerini örtmek, namazda da, namaz dışında da farzdır. 1) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh. 23 2) Tabakât-ül-usûliyye cild-3, sh. 147 3) Sefînet-ül-evliyâ cild-4, sh. 133 İpek ve gasp edilmiş, çalınmış kumaşla örtülü olarak namaz 4) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 33, 43, 93, 94, 95, 111, kılmak tahrîmen mekrûhtur. Hiçbirşey bulamayan bir erkeğin, 127, 129, 137, 152, 168, 197, 225, 241, 249, 251, 259, 301, yalnız ipek bulunca, ipekle de örtmesi lâzım olur. Yalnız iken 303, 309, 323 de, örtmek farzdır. Temiz elbisesi bulunan kimsenin, karanlıkta, yalnız iken de çıplak kılması caiz değildir. 5) Fâideli Bilgiler sh. 133 Kadınların, namaz dışında, yalnız iken, diz ve göbek arasını örtmesi farz olup, sırtını ve karnını örtmesi vâcib, başka 6) Redd-ül-muhtâr yerlerini örtmesi edebdir. Evde yalnız iken, başı açık dolaşabilir. Görünmesi caiz olan onsekiz erkek yanında, ince 7) Kurret-ü-uyûn-il-ahyâr sh. 3 baş örtüsü örtmeleri evlâdır, iyi olur. Yalnız iken, avret yeri ancak özr ile eçılabilir. Meselâ halâda açılır. Yalnız olarak gusl abdesti alırken açmak mekrûh olur ve caizdir veya küçük yerde caiz olur da denildi. Namaz dışında, necâsetli elbise ile İBN-İ ACÎMÎ (Muhammed bin Muhammed) de örtünmek lâzım olur.” Şafiî mezhebi hadîs âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin “Hayvan keserken, av hayvanına ok atarken, ava ta’lîm edilmiş köpeği gönderirken, “Bismillah” veya “Allahü ekber” demek vâcibdir. Besmeleyi tamam söylemek de olur. Her rek’atde, Fâtiha’dan önce, Besmele çekmek vâcib diyenler Muhammed bin Ahmed’dir. Lakabı Şemseddîn olup, İbn-i Acîmî diye meşhûrdur. Doğum yeri ve târihi bilinmemektedir. 938 (m. 1531) senesi Ramazan ayında, Kudüs’te Beyt-i Makdis’te vefât etti. vardır. Fakat, sünnet olduğu daha doğrudur. Abdest almağa, yemeğe ve her mübârek işe başlarken, Besmele çekmek Şeyhülislâm Kemâleddîn Burhan, Şeyhülislâm İbn-i Ebî Şerîf, sünnettir. Namazda Fâtiha ile sûre arasında Besmele çekmek, meşhûr hadîs-i şerîf âlimlerinden Hâfız Celâleddîn Süyûtî, caiz veya müstehâbdır. Yürümeğe, oturmağa, kalkmağa Şeyhülislâm Kâdı Zekeriyyâ, Hâfız Şemseddîn Sehâvî gibi başlarken okumak mübâhdır. büyük âlimlerden ilim tahsîl etti. İbn-i Tûlûn onun hakkında şöyle dedi; “O, faziletli bir zâttır. İbn-i Acîmî, Nâsıruddîn bin Avret yerini açarken, necâset bulunan yere girerken ve Berâe (Tevbe) sûresini, evvelki sûreye bitişik okurken ve sigara içmeğe ve bunun gibi, fenâ kokulu şeyleri, meselâ soğan, sarımsak gibi şeyleri yemeğe (ve sakal traşı olmağa başlarken), Besmele çekmek mekrûhdur. (Sigaranın, soğan Zerik’ten hadîs-i şerîf öğrendi. Daha sonra Anadolu’ya geldi. Burada çok iyi karşılandı. Tekrar memleketine döndü. Birkaç defa Dımeşk’a gidip geldi. Câmide va’z-ü-nasîhat etti. Müslümanlara din ve dünyâ saadetinin yollarını anlatırdı. Bir Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin müddet Füsûs kitabından dersler verdi.” Osman bin İbrâhim bin Adlan bin Mahmûd bin Lâhık olup, lakabı Şemsüddîn’dir. 663 (m. 1264) senesinde Mısır’da İbn-i Hanbelî de şöyle dedi: “İbn-i Acîmî, Haleb’e iki kere gitti. doğdu. 749 (m. 1349) senesinde Tâ’ûndan (vebadan) Şam’a da gitti. Şam’da ve Haleb’de insanlara va’z-ü-nasîhat Kâhire’de vefât etti. eyledi. Başına siyah sarık sarardı. 929 (m. 1522) senesinde buranın en büyük hadîs âlimi olan Zeynüddîn İbni Şemmâ’ ile İbn-i Adlân; el-İzz-ül-Harranî Hâfız Ebî Muhammed ed- görüştü. Birbirlerine icâzet verdiler. (Her iki âlim birbirinin Dimyâtî, Nazzâm bin el-Halîlî, Ebi’l-Hasen Ali bin Nasrullah, ilimdeki yüksek derecesini görerek, büyük âlim olduklarını İbn-üs-Savvâf ve İbn-i Dakîk-ıl-Iyd’den hadîs-i şerîf dinledi. bildirdiler.) Fıkıh ilmini, Şeyh Vecîhüddîn el-Behensî’den, usûl-i fıkhı, Şemsüddîn Muhammed bin Mahmûd el-İsfehânî’den, nahvi, İbn-i Şemmâ’ buyurdu ki: “İbn-i Acîmî’nin va’zında bulunan ve Şeyh Behâüddîn bin en-Nahhâs’dan okudu. Fıkıh ilminde ince kendine güvendiğim birisi; İbn-i Acîmî’nin ezbere çok şeyler bilgilere sahip olup, fetvâlar verdi. Takıyyüddîn İbni Dakîk-ıl- bildiğini, konuşmalarının pek tatlı olduğunu anlattı. İbn-i Acîmî, Iyd’den sonra yerine geçerek hüküm verdi. Daha sonra şüphesiz tefsîr ve hadîs ilminde mütehassıs idi. Müslümanlara Nâsıriyye Devleti hükümdârı Muhammed bin Kâlâvûn nasihat ederdi. Onları, Allahü teâlânın emirlerini yapıp, tarafından Yemen’e elçi olarak gönderildi. yasaklarından sakınmaları husûsunda teşvik ederdi. O, evliyâ ve âlimleri över, her hâlde, her işte ve sözde, evliyâ ve İbn-i Adlân, mezhebinin fıkıh bilgilerini iyi bilirdi. İlim sahibleri âlimlere uymayı tavsiye ederdi. Tasavvuf yolunda olduklarını arasında önde gelen ve kendisine danışılan, istişâre edilen bir söyleyip de, dînin emir ve yasaklarını bilmeyen ve onlara zât idi. Ayrıca kırâat, usûl ve Arab dilinide çok iyi bilirdi. Fıkıh riâyet etmeyen kimseleri kötüler, beğenmezdi. Böyle câhilce ilminde darb-ı mesel hâline gelmişti Zeki olup, çok güzel tarikat yolunda olduğunu söyleyenlerin yolunda bulunmaktan konuşurdu. Çok hızlı ve veciz bir şekilde mühim mes’eleleri müslümanları sakındırırdı.” açıklardı. Herkese karşı iyi davranırdı. Nâsıriyye Medresesi’nde ders verirken, Hâfız Kur’ân-ı kerîmde bir âyet Yine İbn-i Hanbelî, İbn-i Acîmî hakkında şöyle der: “O, okur, o da âyet-i kerîme hakkında, Ehl-i sünnet âlimlerinin bu Haleb’de va’z ederdi. Cemâat onun va’zlarını dikkatle ve husûstaki uzun açıklamalarını anlatırdı. El-Celâl el-Kazvinî büyük bir istekle dinlerdi. Yine o zamanın âlimlerinden Ebû hacca gittiğinde, onun yerine vekâleten ders verdi. Sultan Yezîd Hîşî de, İbn-i Acîmî’nin üslûbunda va’z ettiği hâlde, Nâsır’ın ölümünden sonra kadıaskerlik yaptı. insanlar İbn-i Admî’nin va’zlarına gösterdikleri ilgi kadar onun va’zlarına rağbet etmezlerdi.” Birgün İbn-i Adlân’a kasıtlı olarak; “Ebû Bekr es-Sıddîk mı, yoksa Ali bin Ebî Tâlib mi daha üstündür?” diye sorulduğunda, İbn-i Acîmî’ye, ömrünün son senelerinde Beyt-i Makdîs cevap olarak; “Sahabe olma bakımından Ebû Bekr, idâreciliği verildi. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ), akrabası olma bakımından da Ali bin Ebî Tâlib daha üstündür” diyerek fitne çıkmasına mâni oldu. 1) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 230 2) El-Kevâkib-üs-sâire cild-1, sh. 11, 12 İbn-i Adlân, Muhtasar-ül-Müzenî’yi şerh etti. Fakat bu şerhi tamamlayamadı. 1) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-9, sh. 97 İBN-İ ADLÂN 2) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 428 3) Ed-Dürer-ül-kamine cild-3, sh. 333 Muharrem ayında doğdu. 769 (m. 1367) senesi Rebî’ul-evvel ayında Kâhire’de vefât etti. İmâm-ı Şâfiî’in kabri yanında 4) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 164 defnedildi. 5) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-2, sh. 137 İbn-i Akil, Mısır’da yetişen büyük âlimlerden ve Kâdı’l- 6) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 288 kudâtlardandır. Aslen Hemedanlı olup, daha sonra ilim öğrenmek için Mısır’a gidip yerleşti. Ebû Hayyân’dan ders aldı ve onun en büyük talebelerinden oldu. Ebû Hayyân onu; “Gök kubbesi altında nahiv ilmini İbn-i Akil’den daha iyi bilen birisi yoktur” diye medhetti. İbn-i Akil, kırâat ilmini Takıyyüddîn İBN-İ AFÎF Sâig’den, fıkıh ilmini Kettânî’den, kelam, usûl-i fıkıh, hılâf, tefsîr ve edebiyat ilimlerini Alâüddîn Konevî’den öğrendi. Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Ali bin Muhammed İmâm-ı Gazâlî’nin Bidâyet-ül-Hîdâye isimli eserini Ebü’l-Hudâ bin İbrâhim Ca’fer en-Nablûsî’dir. İbn-i Afif ismiyle tanınmıştır. Ahmed bin Muhammed’den dinledi. Hasen bin Kürdî, İbn-i 752 (m. 1351) senesinde doğdu, 813 (m. 1410)’de vefât etti. Sa’îd, İbn-i Şehne Celâl Kazvini, Hasen bin Ömer Kürdî, Şeref Meydûmî’den, ilim aldı. 775 (m. 1373) senesinde İbn-i İbni Sâbûnî, el-Vânî ve birçok âlimin derslerine devam etti. Talâiyye’den bir miktar hadîs-i şerîf işitti. Ebü’l-Hasen İbn-i Akil, muhtelif ilimlerde mütehassıs olduktan sonra Dârimî’nin Müsned’inden, içinde müselsel hadîslerin Kutbiyye-i Atîka, Haşşâbiyye medreselerinde ve Tûlûn bulunduğu bir cüz’ü, ayn harfine kadar Ali bin Ahmed bin Câmii’nde ders verdi. Hocası Ebû Hayyan vefât ettikten sonra, İsmâil el-Fevî’den okudu. Ebû Hafs İbni Emîle’den, İbn-i Tûlûn Câmii’nde tefsîr hocalığı yaptı. Sem’ûn’un “Emâlî” adlı eserini ve diğer eserleri okudu. Ebû Bekr Kalkaşandî’den de hadîs-i şerîf işitti. “Raşf-ül-müdâm fî İbn-i Akil, talebesi olan Şeyh-ül-İslâm Sirâcüddîn Berkinî ile vasf-il-hammâm” ve “Keşf-ül-kunâ” fî vasf-il-vedâ’” adlı iki kızını evlendirdi. Berkinî’nin bu evlenmeden iki çocuğu eseri ve şiirleri vardır. Bir beytinin tercümesi şöyledir: dünyâya geldi. Birisi, dedesi gibi Kâdı’l-kudât olan Celâlüddîn, diğeri ise Bedrüddîn’dir. Cemâlüddîn İbni Zâhire ve “Ayrılıkla tehdit ettikleri zaman, kalbim, zifirî bir karanlık içinde Veliyyüddîn Irakî, İbn-i Akîl’den hadîs-i şerîf dinlediler ve feryâd edip inlemeye başladı. Göz bebeğim, göz yaşlarımla rivâyette bulundular. ıslanıyor, eriyip, su olup akan ciğerim gibi.” İbn-i Akil, Hüseyniyye’de Celâlüddîn Kazvînî’den, Kâhire’de İzzüddîn İbni Cemâa’dan sonra kadılık yaptı. Vazifesinden herkes memnun idi. Devlet adamları ona çok hürmet eder ve 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 176 severlerdi. 2) El-A’lâm cild-5, sh. 7 İbn-i Şuhbe, Tabakât’ında onun hakkında; “İbn-i Akil, Kur’ân-ı kerîmin tefsîrini yaparak, talebelerine yirmiüç senede 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 738 hatmettirdi. Kur’ân-ı kerîmi bu şekilde okutmaya tekrar başladığı zaman vefât etti” demektedir. Esnevî de onun hakkında şöyle demektedir: “İbn-i Akil, nahiv İBN-İ AKÎL Tefsîr, nahiv ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Abdullah bin Abdürrahmân bin Akîl bin Abdullah’tır. Künyesi, Ebû Muhammed olup, lakabı Behâüddîn’dir. 698 (m. 1298) senesi ve beyân ilimlerinde derin bir âlim idi. Fıkıh ve usûl-i fıkıh ilimlerini çok güzel izah eder ve anlatırdı. Cömert ve heybetli bir zât idi.” İbn-i Akil, çeşitli ilimlere dâir birçok eser yazdı. Bunlardan İbn-i Akûli, ilk önce babasından ilim öğrendi. Es-Sirâc el- ba’zıları şunlardır; 1- Tefsîr-ul-Kur’ân, 2- Et-Ta’lik-ül-vecîz. 3- Kazvînî’den hadîs-i şerîf dinledi. Meydûmî ve birçok âlimden Muhtasar-uş-şerh-il-kebîr, 4- El-Câmi-un-Nefîs: Fıkıh ilmine icâzet (diploma) aldı. Fıkıh, beyân, meâni, hadîs, nahiv ve dâir bir eser olup, altı cilddir. 5-El-Müsâadü fî şerh-ıt-teshîl, 6- edebiyat ilimlerinde söz sahibi âlimlerden oldu. Kendi Şerh-ül-elfiye, 7- Mes’eletü Ref-ül-yedeyn, 8-Resâil. 9-Teysîr- beldesinin Şeyh-ül-hadîsi idi. Mekke, Medine ve Şam’a ilim ül-isti’dâd, 10-El-Evhâm-ül-vûkia, 11- El-Fetâvâ. öğrenmek için gitti. El-Hâfız Şihâbüddîn bin Hacer onun hakkında; “Muhammed el-Âkûlî, babası ve dedesi gibi Mustansıriyye Medresesi’nde 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 70 2) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 47 3) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 537 4) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 266 5) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 215 müderris olup, onlar gibi ders verdi. Yine babası gibi Nizâmiyye Medresesi’nde de ders verdi. Babası, dedesi ve kendisi Bağdad’ın büyük âlimlerinden idi” demektedir. Hâfız Burhânüddîn el-Halebî de onun hakkında; “İbn-i Akûlî, büyük âlim olup, birçok ilimde derin bilgi sahibi idi. Zekâsı çok keskin idi. Her sene 100.000 (yüz bin) dirhemden fazla kazancı vardı. Bu kazancının hepsini Allah rızâsı için harcardı” demektedir. 6) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-2, sh. 239 İbn-i Akûlî birçok eser yazmıştır. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 7) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 109 1-Şerhu Mişkât-il-mesâbih lil-Begavî, 2- Er-Reddü aler-râfidati, 3- Erbeûne hadîsen, 4- Şerhu Minhâc-il-usûl lil-Beydâvi, 5- 8) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-1, sh. 233 Şerh-ül-gâyet-il-Kusvâ fî dirâyet-il-fetvâ. 9) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 467 10) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 152, 203, 406 cild-2, sh. 1219, 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 240 2003 2) Bugyet-ül-vuat cild-1, sh. 225 11) Brockelmann Gal-2, sh. 88 Sup-2, sh. 104 3) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 351 4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 175 İBN-İ AKÛLÎ 5) Keşf-üz-zünûn cild-2, sh. 1192, 1699, 1879 Hadîs ve fıkıh âlimi. İsmi Muhammed bin Muhammed bin 6) Brockelmann Gal-2, sh. 162 Sup-2, sh. 203 Abdullah bin Muhammed bin Ali bin Hammâd bin Sabit elVâsıtî el-Bağdâdî eş-Şâfiî olup, künyesi Ebü’l-Mekârim’dir. Lakabı ise Gıyâsüddîn’dir. 733 (m. 1333) senesi Receb ayında Bağdad’da doğdu. 797 (m. 1395) senesi Safer ayında Bağdad’da vefât etti. Mâ’rûf-i Kerhî’nin ( radıyallahü anh ) yanına defn edildi. İBN-İ ALLÂN MEKKÎ Mekke-i mükerremede yetişen Şafiî âlimlerinin en büyüklerinden. İsmi, Muhammed Ali bin Muhammed Allân bin İbrâhim bin Muhammed bin Allân bin Abdülmelik bin Ali bin Hadîs-i şerîf ilmindeki ihtisasının çokluğu, hadîs-i şerîfleri Mübârekşâh el-Bekrî es-Sıddîkî el-Mekkî olup, nesebi, almak ve yaymak husûsundaki hassasiyeti ve yazmış olduğu “Mişkât-ül-mesâbih” isimli meşhûr eserin sahibi olan kitap ve risalelerin fazlalığı gibi birçok husûslarda, Celâleddîn-i Veliyyüddîn Hatîb-i Tebrîzî hazretlerine dayanmaktadır. İbn-i Süyûtî hazretlerine benzerdi. Şeyh Abdürrahmân el-Hayâri; Allân Mekkî, İbn-i Allân Sıddîkî ve Muhammed Sıddîkî gibi “İbn-i Allân Sıddîkî zamanının Süyûtî’si idi” demiştir. isimlerle meşhûr oldu. 996 (m. 1588) senesi Safer ayının yirmisinde, Mekke-i mükerremede doğdu ve orada yetişti. Sâlihlerden bir zât, 1037 (m. 1627) senesi Receb ayının 1057 (m. 1647) senesinde Zilhicce ayının yirmibirinde Salı yirmialtıncı gecesi, rü’yâsında Mekke ile Medine arasında günü, Mekke-i mükerremede vefât edip, Cennet-ül-Mu’allâ bulunan Hacûn denilen yerde, Resûlullah ( aleyhisselâm ) kabristanında, İbn-i Hacer-i Mekkî hazretlerinin kabri yanına efendimizi gördü. Develerine binmiş olarak, Medîne-i defnolundu. münevvereden Mekke-i mükerremeye doğru gidiyorlardı. Hemen Resûlullah efendimizin mübârek ellerinden öptü ve; Doğum yeri olan Mekke-i mükerremede, ilk olarak Kur’ân-ı “Ey Peygamberlerin efendisi! Yâ Resûlallah! insanlar, sizi kerîmi ve çeşitli ilimlere dâir metinleri ezberledi. Nahiv ilmini ziyâret etmekle şereflenmek için Medîne-i münevvereye Abdürrahîm bin Hassan’dan öğrendi. Aruz, me’ânî ve beyân giderlerken, yüksek hazretinizin Mekke-i mükerremeye ilimlerini Abdülmelik el-Usâmî’den öğrendi. Hadîs, fıkıh, kırâat gitmelerinin hikmeti nedir?” diye arzedince, Peygamber ve tasavvufî ilimleri, amcası olan Ârif-i billah Şeyh Ahmed’den efendimiz ( aleyhisselâm ); “Mekke-i mükerremede, Mescid-i okudu. Bunlardan başka büyük hadîs âlimi Muhammed bin Harâm’da İbn-i Allân Mekkî, Sahîh-i Buhârî okutuyor. Sahîh-i Muhammed bin Cârullah el-Hâşimî, Seyyid Ömer bin Buhârî’nin hatmi (bitirilmesi) yaklaştı. İbn-i Allân’ın, Sahîh-i Abdürrahîm el-Basrî, Kemâl-ül-İslâm Ubeydullah el-Hûcendî Buhârî’yi hatmetmesinde bulunmak için gidiyorum” buyurdular. gibi âlimlerden ilim öğrendi. Celâleddîn Abdürrahîm bin Muhammed eş-Şirbînî, Allâme Hasen Bûrînî Dımeşkî, Müftî Aynı senenin Receb ayının yirmisekizinde (ya’nî bu rü’yâdan Abdullah en-Nehrâvî, Muhammed Hicâzî gibi âlimlerden icâzet iki gün sonra) Harem-i şerîfte İbn-i Allân Sahîh-i Buhârî’yi aldı. Böylece yetişerek zamanın en büyük âlimlerinden oldu. hatmetti (bitirdi). İlim tahsiline beş yaşında başladı. Ondokuz sene devamlı ilim öğrendi. Yirmidört yaşında ders ve fetvâ verecek hâle gelmişti. Tefsîr, hadîs, fıkıh, kırâat gibi naklî ilimlerle birlikte nahiv, arûz, me’ânî ve beyân gibi edebî ilimlerde çok yükseldi. Sâlihlerden başka bir zât, o gece rü’yâsında gördü ki, göklere uzanan büyük ve heybetli yeşil bir çadır kurulmuş. Resûlullah efendimiz de orada bulunuyor. Rü’yâyı gören kimseye denildi ki: “Bu zât Resûlullah efendimizdir ( aleyhisselâm ). İbn-i Allân, İbn-i Allân Sıddîkî ( radıyallahü anh ), Kur’ân-ı kerîmi çok Sahîh-i Buhârî’yi hatm eyledi. Resûl aleyhisselâm da bunun güzel tefsîr eder, (açıklar) Sahîh-i Buhârî gibi meşhûr büyük için buraya teşrîf ettiler.” hadîs kitaplarını okuturdu. Hicaz bölgesinde sünnet-i seniyyeyi ihyâ etmek için çok gayret gösterirdi. Mescid-i Harâm’da ders verirdi. İlimdeki derecesi o kadar yüksek idi ki, müşkil mes’elelerin hâlli için, herkes ona müracaat ederdi. Her ilimde âlim, her fende mahir idi. Kendisine bir mes’ele suâl edildiği zaman, sür’atle o mes’eleye dâir bir risale te’lîf ederdi. İlim ve ameli, rivâyet ve dirayeti kendinde toplamış idi. İlim ve evliyâlık, hafızasının kuvveti, öğrendiğini hıfz etmek, korumak, hadîs-i şerîflerin illet, sıhhat ve isnâdlarını iyi bilmek gibi birçok husûslarda, hafız derecesinde çok yüksek bir âlim, sika (güvenilir) bir zât idi. İbn-i Allân’ın yazısı çok güzel idi. Kendisini tamamen ilme vermiş idi. İnsanlar ondan çok istifâde ettiler. Büyük bir cemâat ondan ders alarak yetişmiştir. Rivâyet edilir ki: Mekke-i mükerremede İbn-i Allân ders verirken, onu çekemeyenler, büyüklüğünü inkâr edip, ona düşman oranlar vardı. Bunlar Mekke-i mükerremenin şerîfi olan zâta giderek, İbn-i Allân’ı şikâyet ettiler. Uygunsuz şeyler söyleyip, iftiralarda bulundular. Şerîf de söylenenleri dinleyince kızıp, İbn-i Allân’ın hapsedilmesi için emir verdi. İbn-i Allân’ı, hapse attılar. O ise tam bir tevekkül içinde, Kur’ân-ı kerîm okumaya başladı. Diğer taraftan Şerîf, akşam namazını kılmak üzere hazırlanıyordu ki, etrâftan sesler geldiğini ve köşkünün bin Mervân’ın vâlisi olan Haccâc’ın bize yaptığı kötülükleri sallanmakta olduğunu hissetti. Öyle ki, işitenler zelzele oluyor anlattık. Bunun üzerine bize; “Rabbinize kavuşuncaya kadar zannederlerdi. Şerîf hemen vezirini çağırarak bu hâlin sabrediniz. Çünkü, her gelen zaman öncekinden daha fenâdır. sebebini sordu. O da; “Bu hâl İbn-i Allân’ın bir kerâmetidir. Bunu Resûlullah’dan ( aleyhisselâm ) işittim” dedi. Yalancıların sözlerini doğru sanarak onu hapsetmekle hiç de iyi etmediniz. Hakkında söylenilenlerin hepsi iftiradan ibârettir” Şerh: İnsan meşakkat ve sıkıntılarla karşılaşsa, pekçok da dedi. Şerîf de; “Peki biz onu hapsettik. Olan oldu. Şimdi ne yorulsa, sâlih amelleri yapmakta acele etmelidir. “Meşakkat ve yapmamız uygundur?” dedi vezîr; “Çâre, derhâl onu serbest sıkıntılarımdan kurtulduktan, yorgunluklarım geçtikten sonra bırakıp hatırını almaktır” dedi. Bunun üzerine Şerîf hemen İbn- sâlih amel yaparım” diye beklememelidir. Çünkü, her gelen i Allân’ı serbest bıraktı. Ondan af diledi ve ona çok ikramlarda zaman önce geçen zamandan daha fenâdır. Nübüvvet bulundu. nûrundan (Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizin zamanından) uzaklaştıkça, bid’at ve fitneler çoğalmaktadır. Serbest bırakıldıktan sonra, gece vakti yine Kâ’be-i Gelen her zaman içerisinde bir sünnet-i seniyye kaybolmakta, muazzamanın yanına geldi ve Beytullahı tavaf etmeye ayrıca, gelen zamanla birlikte başka sıkıntılar da gelmektedir. başladı. Onu Şerîfe şikâyet edenler, bu tavaf eden kimsenin bir başkası olduğunu zannediyorlardı. Sabah olduğunda, Hulâsa: Zaman bir kılıç gibidir. Eğer zaman, sâlih amel geceden beri tavaf yapan zâtın İbn-i Allân olduğunu görünce yapmak sûretiyle kesilmezse, zaman insanı keser. Bu sebeple gözlerine inanamadılar. Durumu iyice anlayınca da pek mühim bir sermâye olan zaman, zayi olup gider. yaptıklarına pişman olup tövbe ettiler. İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( Te’lîf ettiği eserlerinin sayısı altmışdan ziyâde olup ba’zılarının aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “İki ni’met vardır ki, insanların isimleri şöyledir: 1-Dıyâ-üs-sebîl ilâ Me’âlim-it-tenzîl, 2-El- çoğu o ni’metlerin kadr-ü kıymetini bilmiyorlar da aldanıyorlar. İbtihâc fî hatm-il-Minhâc, 3-El-Akvâl-ül-ma’rife bi fedâili a’mâli Bu iki ni’met sağlık ve boş vakittir.” Arafe, 4-Bedî’ul-me’ânî fî şerhi Akîdet-üş-Şeybânî, 5-Bugyetüz-zurefâ, 6-El-Beyân ve nihâyet-üt-tibyân fî târih-i Âl-i Osman, 7-Cem’ul-letâif, 8-Hüsn-ül-inâye fî şerh-il-Kifâye, 9Delîl-ül-fâlihîn fî şerhi Riyâd-us-sâlihîn, 10-Ref’ul-iltibâs, 11Ref’ul-Hasâis, 12-Ravdat-üs-safâ fî âdabı ziyâret-il-Mustafâ ( aleyhisselâm ), 13-Zehr-ür-ribâ fî fadlı Mescid-i Kûba, 14-Ikdüs-semîn fî nazmı ümm-ül-berâhîn, 15-Ikd-ül-vefî fî nazmı akîdet-ün-Nesefî, 16-Feth-ül-vehhâb bi nazmı risâlet-ül-âdâb, 17-Fütûhât-ür-Rabbâniyye fî şerh-ıl-ezkâr-in-Neveviyye, 18Miftâh-ül-bilâd, 19-Mevâhib-ül-fethiyye fit-tarikat-il- Şerh: Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimiz sıhhat ile boş vakti (Ya’nî içerisinde ibâdet ve tâata mâni hâllerin bulunmadığı vakti) sermâyeye benzetmişlerdir. Çünkü sıhhat ile boş vakit, âhırette kazanç ve kurtuluşa vesile olan şeylerdendir. Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdular ki:“Cehennem, nefsin arzu ettiği şeylerle, Cennet ise nefsin sevmediği şeylerle kuşatılmıştır.” Muhammediyye, 20-Mevrid-üs-safâ fî mevlid-il-Mustafâ ( Şerh: Cennete, nefsin istediği şeyleri terketmek, bu husûsta aleyhisselâm ), 21-Nefehât-ül-ehâdiyye, 22-Nefehât-ül-erice fî sabır göstermekle ulaşılır. Cehennemden ise, nefsin hoşuna müteallekâtı beyti ümm-ül-mü’minîn Hadîce ( radıyallahü anha giden şeylerden uzak durmakla kurtulmak mümkündür. ), 23-Nefehât-ül-anberiyye fî medhı Hayr-ül-beriyye, 24-ElVech-üs-sabîh fî hatm-is-Sahîh, 25- El-Kavl-ül-hakku vennakl-üs-sarîh. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 178 Delîl-ül-fâlihîn kitabından ba’zı hadîs-i şerîflerin şerhi: 2) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 283 Zübeyr bin Adî ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Enes bin Mâlik’in ( radıyallahü anh ) yanına gitmiştik. Ona, Abdülmelik 3) El-A’lâm cild-6, sh. 293 4) Hulâsat-üleser cild-4, sh. 184 Dönüşte Dımeşk’a uğradı. Dımeşk dışındaki Mescîd-i Kasb’da va’z etti. Kendisine sorulan suâlleri cevaplandırdı. Orada 5) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 578 Dımeşk’ın ileri gelen âlimleri hazır bulundular. Kâdı Zeynüddîn, hazır bulunanlar arasında idi. İbn-i Alvân çok 6) Brockelmann Sup-2, sh. 533 güzel hutbeler okudu ve şiirler söyledi.” İbn-i Alvân, ma’nevî üstünlük ve hâller sahibi idi. Çok kerâmetleri görüldü. Allah korkusundan titrer ve ağlardı. İBN-İ ALVÂN Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Muhammed bin Ali bin Alvân Hamevî olup, lakabı Şemsüddîn’dir. İbn-i Alvân da denir. Hama şehrinde doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 954 (m. 1547) senesi Ramazân-ı şerîf ayı başında Hama’da vefât etti. Din ve fen ilimlerini babasından öğrendi. Tasavvuf ilminin inceliklerini de babasından öğrenip, vefâtından sonra yerine geçti ve çok talebe yetiştirdi. İbn-i Alvân’da, küçüklüğünde anlayış ve hafıza zayıflığı vardı. Bir gece seher vaktinde, İbn-i Alvân buyurdu ki: “Beni al, muhakkak ben senin için helâlim diyen şeyden başka birşey satın almadım.” Birgün evinin, merdiveninden tuttu ve buyurdu ki: “Evde olan şeyleri dışarı çıkarınız.” Denileni yaptılar ve hep birlikte oradan uzaklaştıklarında, ev büyük bir gürültüyle çöktü. İbn-i Alvân, kendisinden duâ istiyen bir topluluğa duâ etti. Hepsi maksadına kavuştu. Âsi, günahkâr bir topluluk için duâ etti. Topluca gelip tövbe ettiler. babasını bir hâl kapladı. Daha sonra bu hâli geçip, evden çıktı İbn-i Alvân’ın yazmış olduğu eserlerinden ba’zıları şunlardır: ve dışarıda büyükçe bir bakır kaptan abdest aldı. Bunu gören 1-Tuhfet-ül-Habîb, 2-Misbâh-ül-Hidâye, 3-Fetâvâ-üş-Şâfiî. İbn-i Alvân, gidip babasının abdest aldığı kabdan arta kalan suyu içti. Bereketi hemen görülüp, o günden sonra anlayışı ve hafızası çok kuvvetlendi. Rahatsızlığı kalmadı. İbn-i Alvân, babasının vefâtından sonra Hama’da insanlara va’z ve nasihat etti. Din ve fen ilimlerini okutup, ders verdi. Ders esnasında kendisine sorulan sorulara kolaylıkla cevap verirdi. Çok güzel va’z eder, açık ve tatlı konuşurdu. Gazzî’nin babası Hama’ya gelince, İbn-i Alvân, o büyük âlimi karşılamak için talebelerini gönderdi. Onu dergâhında misâfir etti. Sonra Gazzî’nin 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 28 2) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 304 3) Kevâkib-üs-sâire cild-2, sh. 50 4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 241 babası, “Matali’ul-bedriyye” adlı eserinde İbn-i Alvân’ı çok medhetti. Herkes onu; çok ibâdet eden, hayır ve hasenat 5) El-A’lâm cild-6, sh. 291 sahibi, âlim, kâmil, ecdadı gibi çok Kur’ân-ı kerîm okuyan, hayırlı eserler bırakan, güzel ahlâk sahibi bir zât olarak bilirdi. 6) Câmiu kerâmât-il-evliyâ cild-1, sh. 183 İbn-ül-Hanbelî, eserinde, İbn-i Alvân ile görüştüğünü, ondan 7) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 365 ilim öğrendiğini bildirdi. İbn-i Alvân iki defa Haleb’e geldi ve ilk gelişinde Eşrefiyye Medresesi’ne uğradı. O mecliste 8) Brockelmann Sup-2, sh. 462 Şihâbüddîn Antâkî, Şemsüddîn Sefiri, İbn-il-Hanaciz ve başka âlimler de bulundular. İbn-i Tûlûn, târihinde dedi ki: “İbn-i Alvân, 938 (m. 1531) senesinde, kardeşi faziletler sahibi Ebü’l-Vefâ ile hacca gitti. İBN-İ ALVÂN YEMÂNÎ (Ahmed bin Alvân) Tasavvuf âlimi, şâir, edîb ve kâtib. Künyesi Ebü’l-Abbâs ve Birgün ba’zı fakir kimseler geldi. Onlar, kendileri muhtaçken Ebü’l-Hasen olup ismi, Ahmed bin Alvân’dır. Yemen’de hediye getirmişlerdi. Onların hediyelerini kabûl edip, nakîb-ül- Eshâb-ı Kirâm yolundaki Resûlî Devleti’nin başşehri Ta’îzz fakîre vermelerini söyledi. Onlar da götürüp teslim ettiler. Bol yakınlarında Sabir dağı köylerinden Akâka’da doğdu. Yemânî bol duâlar aldılar. Sohbet edip ayrıldılar. Herkes kendi köyüne, ve Sûfî nisbet edildi. Müeddib ve Safiyüddîn lakabı verildi. 665 kendi evine gitti. Evlerine vardıklarında, götürdükleri şeylerin (m. 1267) yılında vefât etti. ayniyle evlerine gelmiş olduğunu gördüler. Ebü’l-Abbâs İbni Alvân, Abbasî halîfesince resûl (elçi) olarak Birçok kıymetli eser yazan Ebü’l-Abbâs İbni Alvân’ın gönderilen bir Türk’ün torunları tarafından Eyyûbîler’den sonra kitablarından ba’zıları şunlardır: “El-Fütûh-ül-müsavvene vel- Yemen’de kurulan Resûlî Devleti’ne kâtiblik yapan babası esrâr-ül-mahzûne”, “El-Bahr-ül-müşkil-il-garîb”, “Dîvân-ı şi’r” Alvân’dan aldığı derslerle ilim tahsiline başladı. Kırâat, nahiv, ve “Min kelâm-ı Safiyüddîn Ahmed bin Alvân”. lügat ve kâtiblik dersleri aldı. Babasının vefâtından sonra, Resûlî sultanlarına kâtiblik yaptı. Kitablar ve risaleler yazdı. Rivâyete göre; birgün yolda giderken yeşil bir kuş omuzuna kondu, gagasını ağzına doğru uzattı. O da, gayr-i ihtiyâri ağzını açtı. Kuş da, gagasında sakladığı şeyi onun ağzına döktü. Ondan sonra da uçup gitti. Bu durumdan sonra Ebü’lAbbâs İbni Alvân evine gidip kapandı. Kimseyle konuşmak, 1) Câmi’u Kerâmât-il-evliyâ cild-1, sh. 307 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-1, sh. 314 3) El-A’lâm cild-1, sh. 170 görüşmek istemiyordu. Kırk gün dışarı çıkmadı. Dışarı çıktığında bir taşın üzerine oturup, Allahü teâlâyı zikretmeye başladı. Taş birden parçalanıp, içinden bir el göründü. Bu elin kimin eli olduğunu sorduğunda; “Bu elle müsâfeha et. Bu, Ebû Bekr-i Sıddîk’ın ( radıyallahü anh ) elidir” diye cevap veren bir İBNİ ÂMİR EL-YAHSUBÎ ses geldi. Elini uzatıp, bu elle müsâfeha etti. O anda anlatamayacağı, kalemin yazamayacağı şeylere kavuştu. Zâhîr ve bâtında kemâle ulaştı. Elin sahibi ona; “Seni, insanları doğru yola çağırmak için vekîl ettim” buyurdu. Bu hâdiseden sonra, onun bir çok kerâmetleri görüldü. Bu hâdiseden sohbetlerinde bahseder, talebelerine anlatırdı. Pekçok talebe yetiştirdi. Allahü teâlânın dînine hizmet için durmadan çalıştı. Eshâb-ı Kirâm düşmanı kimselerin çok olduğu memleketinde, o mübârek kimselerin sevgisini yerleştirmeye gayret etti. Onların Selef-i sâlihînin yolunda giden müslümanlardan olmalarına vesile oldu. Ta’izz şehri yakınlarında, Yefrus köyünde dergâh yaptırdı. Oraya gelen talebelere, fakirlere yemek yedirirdi. Kendisi kimseden birşey kabûl etmezdi. Arzu ve isteğini yalnız, hakîkî matlub olan Allahü teâlâdan isterdi. Onun şu kerâmeti çok meşhûrdur Kendisini çeşitli yerlerden ziyârete gelen kimseler olurdu. Onlardan hediye getirenler olursa, dergâhta barınan fakirlere verilmek üzere nakîb-ülfakîre (fakirlerin işlerine bakan kimseye) vermelerini söylerdi. Yedi kırâat imamından dördüncüsü, işâreti kef’tir. Tabiînden olup, kırâat, hadîs ve fıkıh âlimi idi. İsmi, Abdullah bin Âmir bin Yezîd olup, en meşhûr künyesi, Ebû İmrân’dır. Şamlıların kırâat imâmı olduğu için ed-Dımaşkî, Hûd’un (aleyhisselâm) torunlarından olduğu için el-Yahsubî, kırâat âlimi olduğu için de el-Mukrî lakabı verilmiştir. İbni Âmir hazretleri, Peygamber ( aleyhisselâm ) zamanında 8 (m. 629) yılında doğdu. Doğum yeri olan Filistin’de Nablus yakınlarındaki Belkâ’ya bağlı Rihâb köyünden Şam’a göçtü ve orada 118 (m. 736) yılı Muharrem’inde vefât etti. Kırâat-ilmini, Ebudderdâ’dan ( radıyallahü anh ), Hazreti Osman’ın kırâatini de Mugîre bin Ebî Şihâb’dan aldı. Hazreti Muâviye, Fudâle bin Ubey, Vâsila bin Eskâ, Nu’mân bin Beşîr, Ebû Ümâme ve Ebû İdrîs-i Havlânî gibi mübârek zâtlardan da kırâat öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kırâatte Şamlıların imâmı ve Şam’ın ilk kadısı olan Ebûd-derdâ hazretleri, vefâtından sonra yerine İbni Âmir’in geçmesini istedi. O’ndan sonra Şamlılar İbni Âmir’in kırâatine göre Kur’ân-ı kerîm okudular. Şam Câmii’nde imâm olup, Cuma namazından gayrı namazları kıldıran İbni Âmir, İdrîs-i 5) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 34 Havlânî’den sonra Halîfe Velîd bin Abdülmelik zamanında Şam kadısı oldu. Vefâtına kadar aynı vazîfede kaldı. Şamlılar 6) Gâyet-un-nihâye cild-1, sh. 323 kırâatte kendisini imâm olarak kabûl edip, yıllarca arkasında namaz kıldılar. O’nun kırâatine göre okuyarak ibâdet ettiler. İbni Âmir’in kırâatini, Hişâm bin Ammâr-ı Sülemî ve Abdullah bin Ahmed bin Beşîr bin Zekvân-ı Kureşî rivâyet etti. Bu râvîlerden Hişâm, Eyyûb-i Temîmî, Arrâk-ı Mısrî, Yahyâ-i İBN-İ AMMÂR Zemmârî vasıtasıyla İbni Âmir’in kırâatini öğrendi. Diğer râvîsi Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin İbni Zekvân da, Eyyûb-i Temîmî vasıtasıyla öğrendi. Ammâr bin Muhammed bin Ahmed el-Kâhirî el-Mısrî olup, Zamanımızda Sudan’ın bir kısmında Kur’ân-ı kerîm, bu iki râvî vâsıtasıyle gelen İbni Âmir’in kırâatine göre okunmaktadır. Kendisinden, kardeşi Abdurrahmân, Râbi’a bin Yezîd, Abdullah bin Alâ, Abdurrahmân bin Yezîd bin Câbir, Ca’fer bin Râbi’a, Muhammed bin Velîd-i Zübeydî ve daha birçok âlim ilim tahsil etti. İsmâîl bin Abdullah bin Ebî Muhacir, Ebû Ubeydullah Müslim bin Meşkem, Yahyâ bin Hâris-i Zemmârî gibi âlimler de kırâat öğrendiler. Bunlardan Yahyâ-i Zemmârî, O’nun kırâatini nakletti. Âlimler, hadîs ilminde de sika (güvenilir) olduğunda ittifâk ederek O’nu övdüler. Bunlar arasında Iclî, İbni Hibbân, Nesâî ve Ebû Ehvazî sayılabilir. künyesi Ebû Yâser ve Ebû Şâkir’dir. Lakabı Şemseddîn olup, daha çok İbn-i Ammâr diye tanınır. 768 (m. 1367) senesi Cemâzil-âhır ayının yirmisine rastlayan Cumartesi günü, ikindi ezanı okunurken Mısır’da Kâhire’de doğdu. Doğumu, 758 (m. 1357) veya 767 (m. 1365) senesi olarak da rivâyet edilmiştir. 844 (m. 1441) senesi Zilhicce ayının 14. Cumartesi günü, Kâhire’de vefât etti. Babasının yanında ve himâyesinde büyüyüp yetişen İbn-i Ammâr, önce Kur’ân-ı kerîmi, daha sonra; Umde, Şâtıbiyye, Elfiyet-ül-hadîs ve Elfiyet-ün-nahv, Risâlet-ül-fer’ıyye, Muhtasar-ı İbn-i Hâcib ve bunlar gibi daha başka kitapları ezberledi. Ezberlediklerini; Takıyyüddîn Abdürrahmân bin Bağdadî, İbn-i Merzûk, Sadruddîn Münâvî, Ziyâüddîn Afifi, Nasrullah el-Kinânî, Bülkînî, Gamârî ve Nûreddîn ed-Demîri gibi âlimlere okudu. Karâfe’de meşhûr bir zaviyenin sahibi Bu âlimlerden Ebû Ehvazî “İbni Âmir, kırâat ilminde imâm ve olan Veliyyüddîn Abdullah el-Cebertî’den icâzet (diploma) aldı. âlimdi. Naklettiği ilimlerde güvenilir, rivâyetlerinde sağlamdı. Fıkıh ilmini Ebû Abdullah İbni Arafe’den öğrendi. İlim Bilgilerine yanlışları karıştırmadan muhafaza eden ârif, öğrenmek maksadıyla, İskenderiyye ve başka yerlere gitti. anlayışlı, sâhib olduğu her ilimde ihtisas sahibi, Tabiînin ileri gelenlerinden mübârek bir zât idi. Dînî yönüyle hiçbir zaman tenkite uğramadı, rivâyeti için şüpheye düşülmedi. Bir bid’ati gördüğü zaman hemen müdâhale eder, işlenmesine müsaade etmezdi” diyerek onu övmektedir. Tenûhî, Süveydâvî, Tâcüddîn İbn-ül-Fasîh, İbn-ül-Mülakkın, Muhibbüddîn bin Hişâm ve daha başka âlimlerden okudu. Hadîs, usûl, fıkıh, sarf ve nahiv gibi ilimlerde yüksek âlim oldu. Tasavvuf yoluna da intisâb edip, Muhammed Mugayribî ve Ebû Abdullah Muhammed ed-Dekkâlî’den feyz aldı. Zamanında bulunan âlimlerin ve evliyânın önde gelenlerinden oldu. 1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 274 İlim tahsilini tamamlayıp müderris olan İbn-i Ammâr, çeşitli 2) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 449 yerlerde talebelere ders vermeye başladı. Câmii Tûlûn, Müslimiyye, kubbet-üs-Sâlih, Berkûkiyye, Zâviye-i Cebertî ve 3) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 156 4) El-A’lâm cild-1, sh. 95 daha başka medreselerde talebe okuttu. Bir müddet Amr bin As ( radıyallahü anh ) Câmii civarında kaldı. Mısırlılar kendisinden çok istifâde ettiler. Şemseddîn-i Medenî’den 8) Keşf-üz-zünûn sh. 407, 1170, 1288, 1754 sonra bir müddet kadılık yaptı. 785 (m. 1383) senesinde hacca gitti. Kudüs’de bulunan Beyt-ül-makdîs’i de ziyâret etti. İbn-i Ammâr ( radıyallahü anh ); güzel ahlâk sahibi, herkesle iyi geçinen, herkese yumuşaklık ve kolaylık gösteren bir zât idi. Sâlihleri, hakîkî İslâm âlimlerini çok severdi. İ’tikâdı düzgün olup, Ehl-i sünnet ve cemâat i’tikâdında idi. Sözleri hâl ve hareketleri ile devamlı olarak emr-i ma’rûf ve nehy-i münker yapardı. Her ân Allahü teâlâya yönelmiş vaziyette idi. Çok duâ ve niyazda bulunurdu. Birçok güzel huyları kendisinde toplamış olan yüksek bir zât idi. Kâdılık yaptığı müddetçe, hiçbir kimseden hiçbir hediye ve başka birşey kabûl etmedi. Bir hüküm verdiği zaman, o hükmü mutlaka yerine getirirdi. Bunu yaparken büyük ve küçük ayırımı yapmazdı. İBN-İ ARABŞAH Târih lügat, sarf, nahiv, hadîs, edebî ilimler ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Ahmed bin Muhammed bin Abdullah bin İbrâhim bin Muhammed’dir. Künyesi Ebü’l-Abbâs olup, lakabı Şihâbüddîn’dir. “İbn-i Arabşah” veya “Acemî” diye meşhûr oldu. 791 (m. 1389) senesinde Dımeşk’da doğdu. 854 (m. 1451) senesinde Kâhire’de vefât etti ve oraya defn edildi. Birçok diyarları dolaşıp, devlet adamlarıyla ve âlimlerle karşılaşmış olan İbn-i Arabşah, doğum yeri olan Dımeşk’da büyüdü. Orada Zeynüddîn Ömer bin el-Lebân el-Makrî’den Kur’ân-ı kerîmi öğrendi. Timur Hân, Şam’ı alınca, İbn-i 844 (m. 1441) senesi Zilhicce ayının ondördüncü günü olan Arabşah’ı, annesini, kardeşlerini ve kız kardeşinin oğlu olan Cumartesi günü Kâhire’de vefât etti. Cenâze namazı Bâb-ün- Abdürrahmân bin İbrâhim bin Havlan ile birlikte Semerkand’a nasr’da kılındı. Cenâze namazını İbn-i Hacer-i Askalânî gönderdi. O sırada Semerkand, fethedilen memleketlerden kıldırdı. Cenâze namazı; çok kalabalık bir cemâat tarafından getirilen tanınmış âlim, tabîb, fakîh ve san’atkârlar ile dolu idi. kılındı. Gökay türbesine defnedildi. Burada, İbn-i Arabşah, yetişip ilim tahsîl etmesi için bir zemin bulmuştu. İbn-i Ammâr hazretlerinin yazmış olduğu kıymetli eserlerden ba’zılarının isimleri şunlardır: Ahkâm, zevâl-ül-mâni’ an şerhi İbn-i Arabşah, bir yandan Farsça, Türkçe ve Moğol yazısını cem’ul-cevâmi’, Şerhu Elfiyet-ül-Irâkî, Şerhu muhtasarı İbn-i öğrenirken, diğer tarafdan İdgutemur Medresesi’nde Seyyîd Hâcib, Gâyet-ül-ilhâm fî şerhi Umdet-ül-İslâm, Kâfi fî şerh-ıl- Şerîf Cürcânî hazretlerinin derslerine devam etti. Onun mugnî li İbn-i Hişâm, Müntehe-el-merâm. talebelerinden olan Mevlânâ Hâcî’den sarf ve nahiv, Şemsüddîn Muhammed. El-Cezerî’den hadîs ve kırâat ilmini tahsîl etti. Muhammed el-Buhârî, Hüsâmüddîn el-Vâ’iz, Ahmed-ül-Kasîr’den de çeşitli ilimleri öğrendi. Âlim Urban 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-8, sh. 232 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 74 3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 254 4) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 203 Edhemî ile görüşerek, ondan Farsça ve Moğol dillerini öğrendi. Sonra tahsilini tamamlamak gayesiyle, Mâverâünnehr ve Çin sınırına kadar uzanan Türkistan seyahatinde; Burhânüddîn Endekânî, Kâdı Celâlüddîn es-Sirâmî gibi birçok âlimle karşılaşıp, sohbetlerinde bulundu ve onlardan istifâde etti. Sonra Harezm’e giderek Nûrullah ve Ahmed bin Şems-üleimme’den ilim tahsîl etti. Türkistan’da bulunan “Deşt” denilen 5) El-A’lâm cild-6, sh. 311 beldeye giderek, orada Behâüddîn ez-Zâhir ve Mevlânâ Hâfızüddîn Muhammed bin Nâsırüddîn el-Bezâzî’den usûl 6) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 194 ilmini ve fıkıh ilmini öğrendi. Orada dört yıl kadar kalıp; Şerefüddîn, Muhammed-ül-Bulgarî gibi âlimlerin sohbetlerinde 7) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 364, cild-2, sh. 574, 614 bulundu. Kırım’a gidip, orada edîb ve Şâir Abdülmecîd ile görüştükten sonra, Karadeniz üzerinden Osmanlı pây-i tahtı hastalanan İbn-i Arabşah, hapishânede beş gün kaldı. Edirne’ye geldi. Sultan Çelebi Mehmed’in sarayına girerek, Hapisten tahliye edildikten oniki gün sonra vefât etti. birçok ikram ve iltifâta kavuştu. İznik Medresesi müderrislerinden olup, Karaman ve Mısır’da ilim tahsîl etmiş, İbn-i Arabşah; âlim, faziletli, tevâzu ve iffet sahibi bir zât idi. O, tasavvuf mantık ve diğer aklî ilimlerde mütehassıs olan büyük nesir ve şiirde, lügat ilminde, güzel yazı yazmada, tatlı ve beliğ âlim Molla Şemsüddîn bin Hamza el-Fenârî ve Burhânüddîn söz söyleme husûsunda zamanının bir tanesi idi. Onun Haydar el-Havafi gibi âlimlerden ilim tahsîl etti. sohbetinde bulunan, çok feyz ve lezzet alırdı. Arabca, Farsça ve Türkçeyi çok iyi bilirdi. Bu sebeple, ona Arab, Fars ve Türk İbn-i Arabşah Edirne’de bulunduğu zaman, Ebü’l-Leys-i dillerinin meliki denirdi. Yazmış olduğu eserlerin hemen Semerkandî hazretlerinin tefsîrini Arabcadan Türkçeye, hemen hepsini manzûm olarak yazmıştı. Onun beyitlerinden “Câmi’ul-Hikâyât ve Lâmi-ur-Rivâyât” adlı eseri Farscadan ikisinin tercümesi: Türkçeye tercüme etti. Edebiyattaki kudreti, ifâdede gösterdiği incelik ve birkaç yabancı dili bilmesi sebebiyle, Sultan Çelebi İstediğin gibi yaşa bu dünyâda, Mehmed Hân’ın iltifâtına kavuşup, Dîvân-ı Hümâyûn’da vazîfe Şan ile şöhret ile ulaş her murada. aldı. Sultan Çelebi Mehmed’in husûsî kâtipliğini yapıp, civar devlet başkanlarına mektûplar yazdı. Bu arada Burhânüddîn Haydar’dan Miftâh-ül-ulûm adlı eseri okumaya devam etti. 824 (m. 1421) senesinde Sultan Çelebi Mehmed’in vefât etmesi üzerine, on sene müddetle kaldığı Osmanlı ülkesinden vatanına dönmeye karar verip, ayrıldı. 825 (m. 1422) senesinde Haleb’e gelerek, orada üç sene kaldı. Daha sonra esas memleketi olan Dımeşk’a gitti. Memleketine vardığında, eski hemşehrilerinden onu tanıyan az kalmıştı. Hemşehrileri tarafından yabancı gibi karşılandığı için “Acemî” denilmiştir. Mescid-ül-Kasab’ın bir odasında, çok az kimse ile görüşerek münzevî bir hayat yaşadı ve eser yazmakla meşgûl oldu. Kâdı Şihâbüddîn Hanbelî’den Sahîh-i Müslim’i okudu. İbn-i Arabşah, 832 (m. 1428) senesinde Hicaz’dan Dımeşk’a dönen Mevlânâ Ebû Abdullah Muhammed bin Muhammed elBuhârî’ye talebe olup, ondan; tasavvuf, fıkıh, usûl, me’ânî, beyân ve diğer ilimleri öğrendi. Vefâtına kadar hocasından ayrılmadı. 841 (m. 1438) senesinde hocasının vefâtı üzerine, Hayat ipi dâim durur askıda, Ölümün hedefidir, koparılır birgün. İbn-i Arabşah’ın; fıkıh, târih, tefsîr, ahlâk, sarf, nahiv ilimlerine dâir birçok eserleri vardır. Bu eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1-Ukûd-ün-nasîha, 2-Mir’ât-ül-âdâb: Me’ânî ve beyân ilminin esaslarını anlatan 2000 beyitlik manzûm bir eserdir. 3-Hitâbül-İhâb-in-Nakîb ve cevâb eş-Şihâb-üs-Sâhib, 4-Maraznâme, 5-Câmi’ul-Hikâyât tercümesi, 6-Ebü’l-Leys tefsîri tercümesi, 7Ta’bîr-ül-Kâdirî tercümesi, 8-Tercümân-üt-terâcim bi müntehel-Arab fî Lügat-it-Türk vel-Acem vel-Arab: Lügat ilmine dâirdir. 9-Acâib-ül-Mahdûr fî Nevâib-üt-Temûr: Timur Hân’ın yaşadığı dönemdeki târihe dâirdir. 10-Te’lîf-üt-Tâhir fî Şeyh-il-Mâlik ez-Zâhir Ebî Sa’îd Çakmak: Mısır Sultânı Melik ez-Zâhir’in zamanını anlatan ve onu medh eden bir eserdir. 11-Fakîhat-ül-Hulefâ ve Mufâkahât ez-zürafâ: Ahlâka dâir yazılmış bir eserdir. 12-Ikd-ül-Ferîd fî ilm-it-tevhîd, 13-Gürretüs-siyer fî Düvel-it-Türki vet-Tatar. hac vecîbesini yerine getirmek üzere Hicaz’a, oradan da Mısır’a gidip, bir daha vatanına dönmemek üzere Kâhire’ye yerleşti. Kısa zamanda buranın âlimleri ve şâirleriyle yakınlık 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-2, sh. 122 peyda edip, Sultan Melik ez-Zâhir Çakmak’la tanıştı. Sultan ona iyi muâmelede bulunup, iltifât etti. Orada bulunan âlimlerle 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-2, sh. 126, 131 ve şâirlerle münâzarada bulundu. Yüksek ilmi, ince zekâsı ile etrâfındakilere doğruyu anlatmaktan geri durmadı. Bu sebeple 3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 280, 284 onu çekemiyenler çoğaldı. Onu çekemiyenlerden Burhânüddîn el-Bâunî’nin şikâyetleri üzerine hapse atıldı. Üzüntüsünden 4) Şakâyık-ı Nu’mâniyye tercümesi (Mecdî Efendi) sh. 73 5) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 397, 714, cild-2, sh. 1128, 1152, Ebû Abdullah el-Kaleşânî, el-Hâc Ebü’l-Abbâs Kalkaşandî ve 1198, 1646 oğlu Kâdı Ebü’l-Abbâs, Kâdı Ebû Mehdî Îsâ el-Vânûgî, Ebû Abdullah Muhammed bin Ömer el-Vânûgî, Kâdı Ebü’l-Abbâs 6) Ahwardt. Verzechniss der arabische Handschriften cild-6, Ahmed, Şeyh Ebû Abdullah bin Kalıl, Hâfız Ebü’l-Kâsım el- sh. 16 cild 7, sh. 377 Abdûsî el-Fâsî, İbn-i İkâb el-Cüzâmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed elBesîlî, Kâdı Ebû Yûsuf Ya’kûb Zagbî, Emîr Ebû Abdullah 7) Brockelmann Sup-2, sh. 24 8) De Slane, Catalogue des manuscrits arabes sh. 342 9) Mintana, Catalogue of arabic manuscripts sh. 488, 914 Muhammed el-Hafsî, İbn-üs-Sultan Ebi’l-Abbas, Kâdı Ebü’lKâsım bin Nâcî, Ebû Yahyâ bin Akîbe el-Kâfsî, Edîb Ebû Abdullah bin Ca’l, Seyyîd eş-Şerîf es-Sakalî et-Tabîb, el-İmâm eş-Şerîf Acîsî, Müftî Ebû Abdullah Muhammed ez-Zeydûnî ve bunlar gibi daha birçok talebe yetiştirdi. Magrib âlimlerinin çoğu, onun veya talebelerinin talebeleridir. İbn-i Cezerî, Tabakât-ül-Kurrâ kitabında onun hakkında; “O, İBN-İ ARAFE (Muhammed bin Muhammed) Tunus’un hatîbi, âlimi, imâmı idi. Birçok ilim dalında mütehassıs oldu. Fıkıh, nahiv, tefsîr ve başka ilimlerde üstün Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Muhammed bin Muhammed dereceye yükseldi. Magrib diyarında ondan faziletli bir zât bin Muhammed bin Arafe el-Vergamî et-Tûnusî olup, künyesi görmedim” demektedir. Ebû Abdullah’tır, İbn-i Arafe diye meşhûr oldu. 716 (m. 1316) senesi Receb ayının yirmiyedisinde Tunus’ta doğdu. 803 (m. Salâh el-Ekfehesî onun hakkında; “İbn-i Arafe, fıkıh öğrendi. 1401) senesi Cemâzil-âhır ayının yirmidördünde, Tunus’ta Usûl ve fürû’, Arab dili ve edebiyatı, me’ânî, beyân, ferâiz, vefât etti. matematik, kırâat ilimlerinde üstün dereceye yükseldi. Vera’, zühd ve takvâda zamanında onun gibisi yoktu, ilim ile meşgûl İbn-i Arafe; fıkıh, usûl, kelâm, mantık, beyân ve başka oldu. Talebe yetiştirdi. İnsanlar, akın akın onun ilim meclisine ilimlerde âlim idi. Fıkıh ilmini; Kâdı Ebû Abdullah bin koştular ve çok istifâde ettiler. Magrib’de, onun gibi ilimleri Abdüsselâm el-Hevârîden öğrendi. Usûl ve kırâat ilimlerini; kendinde toplamış birisi yoktu. Yakın-uzak her yerden fetvâ Ebû Abdullah Muhammed bin Muhammed bin Hasen İbni sormaya gelirlerdi” demektedir. selâme el-Ensârî’den okudu. Babası ve Ebû Abdullah el-Iylî İbni Sa’d bin Bezzâl, İbn-i Hârûn el-Ken’ânî, İbn-i İmrân bin el- Şey Ebû Abdullah er-Rasâ’ ise onun hakkında; “O, Şeyh-ül- Cübâb, İbn-i Süleymân en-Nabtî el-Fâsî, Ahmed bin Abdullah İslâm, allâme bir zât olup, babası da âlim, kâmil, sâlih birisi idi. bin Muhammed er-Rasâfî’den hadîs-i şerîf dinledi. Aklî ve Oğluna ders verdi ve duâda bulundu. Medîne-i münevverede naklî ilimlerde Ustün bir dereceye yükseldi. Magrib’de fetvâ vefât ettiği gece dahî, teheccüd namazından sonra oğluna duâ mercii (kendisine danışılan, fetvâ istenen) zât oldu. İlim etti. öğretmekte herkesten öne geçti. Ders okutmaktan usanmazdı. Kuvvetli îmân sahibi olup, talebeye çok ihsân ve iyilikte Babası, teheccüd namazını kıldıktan sonra, Resûlullahın ( bulunurdu, icâzet (diploma) verdiklerinin icâzetnamelerine; aleyhisselâm ) üzerine salât ve selâm getirir ve sonra da; “Yâ “Allahü teâlâ, beni ve bu diploma sahibini fâideli ilim ehlinden Resûlallah! Muhammed bin Arafe’yi himâyende bulundur” eylesin” diye yazdırırdı. Vefâtından sonra, orada onun gibisi derdi. Bu duâ sebebiyle, İbn-i Arafe’nin üzerinde bereket görülmedi. alâmetleri zâhir oldu. Babası gönül ehli bir zât idi. Hatîb Veliyyullah Halîlî Mekkî ile görüşüp, sohbetlerinde bulundu. Çok talebe yetiştirdi. Seyyîd Şerîf, Ebü’l-Fadl es-Silâvî, Kâdı Oğlu için de duâ istedi” demektedir. Ebû Mehdî Îsâ el-Gabrinî el-İmâm-ül-Ebî, El-Hâfız el-Berzelî, İbn-ül-Hatîb el-Kastînî, İmâm İbn-ül-Merzûk el-Hafîd, Ebü’t- İbn-i Arafe, çok ibâdet ederdi. Namaz, oruç, hac ve zekât gibi Tayyib İbni Alvân, Kâdı Ebû Abdullah el-Kaleşânî ve oğlu Kâdı ibâdetlerin edeblerine dahî uymayı kendine vazîfe bilirdi. 750 (m. 1349) senesinde, Büyük Câmi’de İmâm ve hatîb oldu. 773 Muhammed bin Mûsâ bin Atâullah’tır. Magrib’den gelip (m. 1371) senesine kadar bu vazîfede kaldı, ömründe, Endülüs’te yerleşen Berberîlerden Sanhâce kabilesine namazına mâni olacak hiçbir özrü olmadı. Çok hac etti. Dünyâ mensûp olduğu için Sanhâcî, Endülüs’deki Meriyye şehrinde ve âhıret hayırlarını cem’ etmiş (toplamış) idi. Her zaman, yerleştiği için Meriyyî ve Endülüsî nisbet edildi. 481 (m. 1088) önceki âlimlerden bahseder, delîllerini Selef-i sâlihînden yılında doğdu. 536 (m. 1142) yılında Merrâkeş’te vefât etti. getirirdi. Küçük yaşta Kur’ân ilimlerini öğrenmeye başlayan İbn-i Arîf; Talebesi İmâm Ubey şöyle demektedir: “Bizim hocamızda, Mevlâ-i Mu’tasım Ebû Hâlid Yezid, Ebû Bekr Ömer bin Ahmed küçüklüğünden beri sûret ve kemâlin güzelliği vardı. Allahü bin Rızk, Ebû Muhammed bin Abdülkâdir bin Muhammed teâlâdan çok korkardı. Ömrü boyunca “Yâ Rabbî! İslâm dîni Karvî, Ebü’l-Kâsım Halef bin Muhammed bin Arabî, Kâdı Iyâd üzere rûhumu al” diye duâ etti. Sevdiklerinden birine birşey ve daha birçok âlimin ilminden istifâde etti. Kâdı Iyâd ve İbn-i verip; “Bunu evlâdına götür, îmân ile vefâtım için duâ etsin. Beşküvâl’le mektûblaştı. Değişik ilimlerde söz sahibi oldu. Ümid ediyorum ki, Allahü teâlâ çocukların duâsını kabûl eder” Bilhassa kırâat ilmine karşı ayrı bir arzu ve isteği vardı. Yedi buyururdu.” kırâat imamının kırâatlerini, rivâyet ve tarîklerini, aralarındaki farklılıkları ve okunuş şekillerini çok iyi bilirdi. Kırâat râvîlerinin İbn-i Arafe, çok eserler yazdı. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- bütün husûsiyetlerine vâkıftı. Mâlikî mezhebi fıkıh bilgilerinde, El-Muhtasar-ül-kebîr (Mâlikî mezhebi fıkhına dâir), 2-El- târih ve tasavvufta âlim idi. Birçok kerâmetleri görüldü. Muhtasar-üş-Şâmil, 3-Muhtasar-ül-fevâid, 4-El-Mebsût, (Fıkha dâir yedi cild), 5-Et-Turûk-ül-Vâdiha fî amel-il-münâsaha, 6-El- İnsanlar, sohbetinden çok hoşlanır, meclisinde bulunmaya can Hudûd, 7-El-Hidâyet-ül-kâfiye. atarlardı. Sohbetlerinde Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirirdi. İbn-i Hazım gibi doğru yoldan sapmış olan kimselerin sapık fikirlerini, kuvvetli delîllerle çürüttü. Onun keskin zekâsı, 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-1, sh. 285 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 242 3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 38 kuvvetli delîlleri ve engin bilgisi karşısında tutunamayan sapık kimseler, halkın İbn-ül-Arîfin etrâfında toplanmasına haset ettiler. Onu sultan Ali bin Yûsuf bin Tâşfin’e şikâyet ettiler. “Etrâfına halkı toplayıp, senin saltanatına göz dikiyor” dediler. Sultan, adamlarını gönderip onu gemiyle Merrâkeş’e getirtti. Yolda veya Merrâkeş’e ulaştığı günün akşamı vefât etti. 4) El-Bustân sh. 190 Sultan, İbn-ül-Arîfîn böyle birşeyle ilgisi olmadığını anlayıp, kendisinin aldatıldığını öğrenince, yaptıklarına pişman oldu; 5) Neyl-ül-ibtihâc sh. 274 İftiracıların elebaşısı olan Meriyye şehri ileri gelenlerinden Ebü’l-Esved’i cezalandırdı. İbn-ül-Arîf, sultânın da katıldığı 6) El-A’lâm cild-7, sh. 43 7) Keşf-üz-zünûn cild-2, sh. 1246, 1582, 1626 8) Brockelmann Gal-2, sh. 247 sup-2, sh. 347 kalabalık bir Cemâat tarafından kılınan cenâze namazından sonra Merrâkeş’te toprağa verildi. Sevenleri, yıllarca kabrini ziyâret edip bereketlendiler. Kabri başında yaptıkları duâlarla arzularına kavuştular. İlimde çok yüksek, ibâdette gayretliydi. Dünyâ malına hiç kıymet vermez, eline geçenleri fakirlere sadaka olarak dağıtırdı. Birşeye başkasının ihtiyâcı varken; kendi ihtiyâcına harcetmezdi. Haram ve şüpheli şeylerden kaçar, günaha düşerim korkusuyla mübahları da zarûret İBN-İ ARÎF (Ahmed bin Muhammed Sanhâcî) miktarı kullanırdı. Vaktini, namaz kılmak, Kur’ân-ı kerîm okumak, ilim öğrenmek ve insanlara emr-i ma’rûf yapmakla Endülüs evliyâsının büyüklerinden, kırâat ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebü’l-Abbâs olup ismi Ahmed bin geçirirdi Yalnız Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için gayret 3) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 112 eder, O’nun dininin yayılması için çalışırdı. 4) Vefeyât-ül-a’yân cild-1, sh. 168 Pekçok talebe yetiştirdi. Sohbetleriyle, insanlara ilim ve feyz saçtı. Muhyiddîn-i Arabî, Ebû Abdullah Gazâlî, Ebû Rebi’ Kefif-i Maliki gibi büyükler onun talebeleri arasındaydı. Çok güzel şiirler söyledi, kıymetli kitaplar yazdı. “Metâli-ül-envâr ve Menâbi-ül-esrâr” ve “Mehâsin-ül-mecâlis” adlı eserler onun yazdığı kitaplar arasındadır. “Mehâsin-ül-mecâlis” basılmıştır. 5) İzâh-ül-meknûn cild-2, sh. 497 6) Keşf-üz-zünûn sh. 1609 7) Nefehât-ül-üns sh. 607 Talebesi Ebû Abdullah Gazâlî anlatır: “Birgün hocam İbn-i Arîfîn huzûrundan dışarı çıktım. Boş bir arazide yürümeye başladım. Gördüğüm her ağaç, yaklaştığım her ot dile gelip bana: “Beni kopar! Ben filan hastalığa iyi gelirim. Filanca hastalığın şifâsı bendedir” demekteydi. Ben bu hâle hayret İBN-İ ARRÂK ettim. Geri dönüp durumu hocama anlattım. Bana, “Biz seni böyle diyesin diye mi terbiye ettik. Allahü teâlâ takdîr Fıkıh, hadîs ve kırâat âlimi. İsmi, Ali bin Muhammed bin Ali bin etmedikçe, hiçbir şey sana fayda ve zarar veremez. Sana Abdürrahmân bin Arrâk eş-Şâmî el-Hicâzî olup, lakabı fayda veririz diyen otların ve ağaçların sana bir faydası oldu Sa’düddîn’dir. 907 (m. 1501) senesi Zilhicce ayının yedisinde, mu?” buyurdu. “Efendim! Tövbe ettim” dedim. Devam ederek Beyrut’ta doğdu. 963 (m. 1556) senesinde Medîne-i buyurdu ki: “Hak teâlâ seni imtihan etmiştir. Ben sana Allahü münevverede vefât etti. teâlânın yolunu gösterdim. Seni O’ndan başkasına ısmarlamadım. Eğer gerçekten tövbe ettiysen, geri dön, o ağaç ve otlar sana söz söylemezler.” Geri dönüp, ot ve ağaçların yanından geçtim. Hiçbir kelime işitmedim. Allahü teâlâya şükredip, hocamın huzûruna gelerek durumu arzettim. “Allahü teâlâya hamd ve şükürler olsun ki, sana kendi yolunda bulunmayı nasîb etti. Seni, bir kısım, insanlar gibi yanlış yollara saptırmadı” buyurdu. Ali bin Arrâk, beş yaşında iken, iki senede Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Altı sene, babasının her Cum’a indirdiği hatme iştirâk etti. Hatm-i şerîflerin bereketi üzerinde görüldü. Çeşitli ilim dallarında çok kitap ezberledi. Kırâat ilmini, ilk önce babasının mümtaz (seçilmiş) talebeleri olan Şeyh Ahmed bin Abdülvehhâb ve Şeyh Mahmûd bin Hamîdân el-Medenî’den öğrendi. Sonra Hatîb Şemsüddîn Muhammed bin Zeynüddîn’den okudu. Kırâat, fıkıh, hadîs, usûl-i fıkıh Muhyiddîn-i Arabî hazretleri Fütuhat’ında anlatır: “Birgün ilimlerinde üstün bir dereceye yükseldi. Bundan başka; ferâiz, İşbiliyye’de hocam Ebü’l-Abbâs İbni Arîf’in meclisinde matematik ve şiirde mehâret kazandı. bulunmakla şereflenirken, içimizden biri, bir kimseye sadaka olarak birşeyler vermek istedi. Bir diğeri, “Sadakayı akrabana vermek daha evlâdır” dedi. Bu hali gören Ebü’l-Abbâs İbni Arîf, “Sadakayı Allahü teâlâya karîb (yakın), olanlara vermek daha evlâdır” buyurdu.” İbn-i Arrâk, ağır başlı ve vekar sahibi idi. Mescid-i Nebevî’nin hatîbliği vazîfesini üzerine aldı. Gayretli, iffet sahibi ve cömert idi. Dımeşk, Haleb ve başka yerlere gitti. Dımeşk’a uğradığında, babasının talebesi olan Şeyh Muhammed el-Îycî ile sohbet etti. Dımeşk’da iki ikâmeti esnasında Muhyiddîn İbni Arabî hazretlerinin kabrini ziyâret etti. Kabrin yanından ayrılmayıp, orada geceledi. Beyt-i Makdîs’i ziyâret etti. Oradan 1) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 58 Mısır’a gitti. Medîne-i münevverede, Mescid-i Nebevî İmâm ve hatîbi iken vefât etti. 2) Kitâb-üs-sile cild-1, sh. 385 Birçok eser yazan İbn-i Arrâk’ın eserlerinin ba’zıları şunlardır: Babası Hasen bin Hibetullah, vefâtı: 519 (m. 1125) sâlih ve 1-Tenzîh-üş-şerî’at-il-merfua anil ahbâr-il-şeri’at-il-mevduâ, 2- âdil bir zât idi. Fıkıh âlimi Nasr-ül-Makdisî ile beraber bulundu Tehzîb-ül-Ahvâl vel-A’mâl, 3-Şerhu Sahîh-i Müslim, 4-Şerh-ül- ve ondan Sahîh-i Buhârî’yi dinledi. Ebü’l-Fadl bin Hayrûn’dan abâb fil-fıkh, 5-Es-Sırât-ül-müstekîm, 6-Neşr-ül-ketâif fî katr-il- icâzet aldı. Altıncı asırda, ilmî şöhreti bulunan, İmâm, katâif. muhaddis ve ulemâ ile dolu bir evin reîsi idi. Büyük ağabeyi Hibetullah bin Hasen, vefâtı: 563 (m. 1167) fıkıh âlimi idi. Asrının ileri gelen ulemâsından hadîs dinledi. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 218 2) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 337 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 746 4) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 494 cild-2, sh. 1077 Şam’da Ebi’l-Hasen bin el-Müslim ve Nasrullah bin Muhammed’den fıkıh ilmini öğrendi. Hılâf ilmini Es’ad Mihenî’den öğrendi. El-Gazâliyye Medresesi’nde de ders okuttu. Diğer ağabeyi Muhammed bin Hasen hakkında fazla bilgi olmamakla beraber, Şam’da kadılık yaptı. Annesi, elKureşî hânesindendi. Bu hâne, ilim ve irfanla tanınmıştır. Nesebi Benî-Ümeyye kabilesine dayanmaktadır. Şam kadıları uzun süre bu aileden çıkmıştır. Anne tarafından dedesi Yahyâ bin Ali bin Abdülazîz, vefâtı: 534 (m. 1139) fıkıh ilmini Nasr-ülmakdisî’den dinledi. Hadîs ilmini el-Kettânî’den öğrendi. Hatîb- İBN-İ ASÂKÎR (Ali bin Hasen) i Bağdadî ile görüştü. Yahyâ bin Ali, fıkıh ve hadîs ilmi yanısıra, nahiv ve arûz ilmini de iyi biliyordu. Şam’da bir süre Hadîs ve fıkıh âlimi. Künyesi Ebü’l-Kâsım olup ismi, Ali bin kadılık yaptı. Hasen bin Hibetullah bin Abdullah bin Hüseyn ed-Dimeşkî eşŞâfiî’dir. İbn-i Asâkir lakabı ile meşhûr oldu. Bu lakabı İbn-i Asâkir’in iki tane dayısı vardı. Bunlar da Şam kadılığı ailesinde ilk alan odur. Ancak bu lakabı almasının sebebi yapmış büyük âlimler idi. Birisi Ebü’l-Meâlî Muhammed bin bilinmemektedir. Ayrıca Sadr-ül-huffâz, Nâsır-üs-sünne, Yahyâ’dır. Vefâtı 537 (m. 1142). Nasr-ül-makdisî’den fıkıh Cemâl-üs-sünne, el-Hâfız lakabları da vardır. İbn-i Asâkir 499 ilmini öğrendi. Bağdad’a giderek hadîs dinledi. Hadîs” (m. 1105) senesinde Şam’da doğdu. 571 (m. 1175) dinlemek için ayrıca Mısır’a gitti. Tekrar Şam’a döndüğünde senesinde, doğduğu yerde vefât etti. Cenâzesinde zamanın kadılık yaptı. Diğeri, Ebü’l-mekârim Sultan bin Yahyâ vefâtı: sultânı Selahaddîn-i Eyyûbî de hazır bulundu. Bâb-üs-sagîr 530 (m. 1135) olup, ilim öğrenmek için Irak’a gitti ve orada kabristanına defn edildi. va’z ve nasihatte bulundu. Şam’a döndüğünde, kadılık İbn-i Asâkir’in yetiştiği çevre: İbn-i Asâkir’in yetişmiş olduğu çevrenin, dünyâya geldiği evin, görevinde babasına vekîllik yaptı. Orada da va’z ve nasihat etti. Sultan bin Yahyâ güzel sesli ve iyi bir hatîb idi. ilime yönelmesinde ve yetişmesinde büyük rolü İbn-i Asâkir’in kızkardeşi, Muhammed bin Ali bin Muhammed oldu. O, hadîs ve fıkıh ilminin meşhûr olduğu bir bin el-Feth es-Sülemi’nin nikâhı altında idi. Sülemî’nin evi de evde yetişti. Bu evde, Şam’ın en büyük âlim ve ilim ve fazilet yuvası idi. kadıları yetişti. İbn-i Asâkir, doğduğu günden i’tibâren âlimden başka kimse görmedi ve ilimden Hocaları: İbn-i Asâkir, 505 (m. 1111) yılında başka birşey işitmedi. Annesine bir rü’yâsında, daha altı yaşında iken babası ve kardeşinin “Hâmile olduğunda, şânı ve şerefi üstün birisini teşvikiyle ilme başladı, İlim öğrendiği hocaların dünyâya getireceksin” denildi. Babasına sayısı binüçyüze ulaştı. Hadîs ilmini Şam’da; rü’yâsında ise, “Senin bir oğlun olacak. Onunla Ebü’l-Kâsım en-Nesib, Kıvam bin Zeyd, Sebî’ İbni sünnet-i seniyye ihyâ edilecektir.” denildi. Kırat, Ebü’l-Hasen Sülemî, Ebû Tâhir el-Hanâî, Ebü’l-Hasen İbni Mevâzîni’den, Bağdad’da; Ebü’l- Kâsım bin Hasin, Ebü’l-Hasen Dîneverî, Ebü’l-İzz Alan ve daha yüzlerce kişi ondan ilim öğrenip İbni Kâdîş, Ebû Gâlib İbni Bennâ, Ebû Abdullah rivâyette bulundular. el-Bâri’, Kâdı el-Maristân ve başkalarından, Mekke’de; Abdullah bin Muhammed el-Gazzâl, İlmi üstünlüğü: İbn-i Asâkir; fıkıh, hadîs, kırâat, Ali bin Hasen Belhî ve Ömer bin İbrâhim hılâf ve nahiv gibi birçok ilimlerde söz sahibi idi. Zeydî’den, Kûfe’de; Ebû Abdullah el-Ferârî, Fakat hadîs ilmindeki üstünlüğü, diğer ilimlere Hibetullah bin Zebidî ve Abdülmün’im bin göre daha fazla idi. Hadîs ilminde İmâm idi. Hâfız Kuşeyrî’den, Nişâbûr’da; Sa’îd bin Ebi Recâ, Ebû Muhammed Abdülazîm bin Abdullah el- Hüseyn bin Abdülmelik el-Hallâl’dan, İsfehân’da; Münzirî: “Hocam Hâfız Ebü’l-Hasen Ali bin Yûsuf bin Eyyûb Hemedânî’den, Merv’de; Temim Mufaddal el-Makdisî’ye, altıncı asırda yaşıyan İbni Ebî Sa’îd el-Cürcânî’den dinledi. Fıkıh ilmini hadîs âlimlerinden hangisinin, üstün olduğunu Şam’da Ebül Hasen Sülemî’den ve Bağdad’da sorduğum zaman buyurdu ki: İbn-i Asâkir’dir” Ebî Sa’d Kirmânî’den öğrendi. Diğer hocalarının demektedir. Hocası Ebü’l-Hasen bin Kubeys, İbn- isimleri, Târih-i Dımeşk adlı eserin, neşredilen i Asâkir’e, “Allahü teâlânın seninle dînini kısmının sonunda mevcûttur. kuvvetlendirmesini ümid ediyorum” dedi. Gerçekten hocasının dediği ortaya çıktı. İbn-i Talebeleri: İbn-i Asâkir, 533 (m. 1138) senesi ile Asâkir büyük bir âlim oldu. 571 (m. 1175) senesi arasında aralıksız ders verdi. Bu esnada eserlerini tasnif ve te’lîf etti. İbn- Yine diğer hocası Ebü’l-Feth el-Muhtâr bin Abdülhamîd onun i Asâkir talebe yetiştirirken bile, hadîs dinlemek için: “Biz İbn-i Asâkir’in bir benzerini görmedik” dedi. için hiçbir fırsatı kaçırmadı. Emr-i ma’rûf ve nehy-i münkerden bir ân bile geri kalmadı. Ders okutması o kadar meşhûr oldu ki, nasıl kendisi ilim öğrenmek için uzak yerlere gittiyse, başkaları da ilim tahsil etmek için uzak yerlerden onun yanına geldiler. Sultanlar dahî ilim meclisine gelir sohbetini dinlerlerdi. Hakkı söylemekten hiçbir zaman çekinmedi. Yetiştirdiği talebelerden ba’zıları şunlardır: “Ma’mer bin Fakir, Ebü’l-Alâ elHemedânî, Ebû Sa’d Sem’ânî, oğlu Kâsım Nâsırus-sünne, Ebû Ca’fer Kurtubî, Zeyn-ül-emnâ Ebü’l-Berekât bin Asâkir, kardeşi Fahrüddîn, yeğeni İzzeddîn en-Nesâbe, Abdülkâdir rûhâvî, İbn-i Hallikân onun hakkında: “İbn-i Asâkir, çok faydalı eserler yazdı. Dâima ilim ve ibâdetle meşgûl oldu. Her ân kendini hesaba çekerdi. Dünyâya rağbet etmezdi. Dinî makamlardan imamlık, hatîblik v.s. kendisine teklif edildiğinde, hiçbirini kabûl etmedi. Âdil hükümdâr Nûreddîn Mahmûd bin Zengî, İbn-i Asâkir’e hadîs-i şerîf ilmi öğretmesi için bir medrese inşâ etti. Vefâtına kadar orada ders verdi. Başka birşeyle meşgûl olmadı Dünyânın süsüne, zînetine hiç düşkün olmadı.” demektedir. Hâfız es-Sem’ânî ise: “İbn-i Asâkir; ilmi çok, fazileti yüksek, hıfzı kuvvetli, vekar sahibi bir zât idi” demektedir. Ebü’l-Kâsım bin Sasrî, Yûnus bin Muhammed el- İlmi seyahatleri: İbn-i Asâkir, Şam’da 507 (m. Fârûkî, Ebû Nasır eş-Şîrâzî, Muhammed bin İbni 1113) senesinde Sebi’ bin Kırât’ın derslerine, 508 Ahî el-Beyân, Ebû İshâk İbrâhim İbni Huşuî, (m. 1114) senesinde Ebi’l-Kâsım Nesib’in 509 (m. Yûnus bin Mensûr Sekbânî Muhammed bin 1115) senesinde Ebi’l-Ferec Sûrî’nin ve Kıvâm Rûmî, Muhammed bin Gassân el-Hımsî, Müslim İbni Ziyâd’ın, 510 (m. 1116) senesinde Ebî Tâhir bin Ahmed el-Mâzinî, Abdurrahmân bin Râşid el-Hanâî’nin derslerine devam etti. Bir yandan da Sevâî, Ömer bin Abdülvehhâb Berâziî, Atîk dedesinin sohbetlerinde bulundu. Dedesinden; Selmânî, Behâuddîn Ali İbni Cümeyzî, nahiv, Arabca ve diğer ilimleri öğrendi. Oniki Reşidüddîn bin Mesleme, Sedidüddîn Mekkî bin yaşına geldiğinde, hocası Kıvam İbni Ziyâd vefât etti. İbn-i Asâkir, hocasının cenâzesinde ve defninde bulundu. Yine âkıl, bâliğ olmadan, 505 gelmişti. O, aslında Horasan’a gitmek istiyordu. Fakat oraya (m. 1111) senesinde Bağdad’ın hadîs âlimi gidememişti. Hocası niçin gitmediğini sorduğunda, annesinin Muhammed Ebnüsî, 507 (m. 1113) senesinde izin vermediğini söyledi. İbn-i Asâkir bu şehre ancak annesinin Ebû Gâlib Zehlî, 510 (m. 1116) senesinde vefâtından sonra gitti. Horasan’da Muhammed Ferâvî’den Horasan’ın âlimi Ebû Bekr-i Sirevî, 511 (m. 1117) ders okudu. Oradan Hirat’a gitti.” senesinde Ebû Zekeriyyâ İbni Mende ile mektûplaştı. Bu esnada Şam’da, Câmi-i Emevî Hocası Muhammed Ferâvî’nin vefâtından sonra, İbn-i Asakir, ilim merkezi idi. İbn-i Asâkir buraya da devam bugün Afganistan ve İran topraklarında bulunan Horasan etti. 514 (m. 1120) senesinde Emînidevle vilâyetinin şehirlerini dolaştı. Buralardaki meşhûr âlimlerden Gümüştekin, Şam’da Medrese-i Emîniyye’yi bina ilim aldı. Aynı zamanda bu seyahatlerde kendisine arkadaşlık ettirdi Bu medrese Şam’da Şâfiîlerin ilk eden İbn-i Sem’anî de birçok âlimlerden icâzet almıştır. medresesi idi. Bu medresede Ebü’l-Hasen Sülemî ders vermeye başladı. Bunun üzerine İbni Asâkir onun derslerine devam ederek, ondan hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh bilgisini öğrendi. O medresede ayrıca Sâin Hibetullah ve Nasr-ülMakdisî’nin de derslerine devam etti. Bu durum babasının vefâtına kadar devam etti. İbn-i Asakir babasının vefâtından sonra Şam’da fazla kalmadı. 520 (m. 1126) senesinde, hadîs ilmi öğrenmek için yola çıktı. İlk olarak Bağdad’a gitti. Orada bir sene kalan İbn-i Asâkir tekrâr Şam’a döndü. Hacca gidene kadar orada kaldı. 521 (m. 1127) senesinin hac mevsiminde Hacca gitti. Burada Ali bin Hasen Belhî ile karşılaşarak ondan ilim okudu. Ayrıca Mekke ve Medine’de bulunan diğer âlimlerden de ilim öğrendi. Bir müddet daha İbn-i Asâkir’in gittiği şehirler şunlardır: “Ebher, Ebyurd, Erciş, Esedâbâd, İsfehân, Bistâm, Beyhek, Tebrîz, Tun, Cey, Hulvân Harbârkân, Hüsrevcûnd, Huy, Damgan, Rey, Zencân, Zurderaverd, Semnân, Taberân, Tûs, Gışt, Mürgâb, Mürned, Mışkân, Merşahcân, Müheynet, Nevşene, Nevkân, Nişâbûr, Hirât, Hemedân ve Yakûdiyye. İbn-i Asâkir’in bu şehirlerde ne kadar kaldığı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ancak bu seyahatlerin dört sene devam ettiği ve 533 (m. 1138) senesinde sona erdiği bilinmektedir. İbn-i Asâkir, 533 (m. 1138) senesinde Bağdad’a geri döndü. Bağdad’dan da Şam’a geldiğinde 34 yaşında idi. Dedesinin hastalanıp ders veremiyecek hâle gelmesi üzerine, hocalarının izni ile ders vermeye ve hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmaya başladı. Mekke’de kaldıktan sonra Irak’a döndü. Orada Asrının Özelliği: İbn-i Asâkir zamanında, beş sene kaldı. Bağdad Nizamiye Medresesi’nde Şam’da dört mezhebin de fıkıh âlimleri bulunan meşhûr âlimlerden ders aldı Sonra bulunuyordu. Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden sırasıyla Irak’ın diğer şehirleri olan Kûfe, Musul, Kaşanî de o esnada Şam’da bulunuyordu. Rahbe, Cizre ve Mardin’i dolaştı. Buralardaki Burada ilmi toplantılar çok miktarda yapılıyordu. meşhûr âlimlerden hadîs-i şerîf dinledi. İbn-i Bağdad siyâsî hâkimiyetini kaybetmesine Asâkir Bağdad’da o kadar tanındı ki, Bağdadlılar rağmen, fıkıh, hadîs ve diğer ilimlerde ona, “Şulet-ün-nâr (Ateş alevi) adını vermişlerdi. hâkimiyetini devam ettiriyordu. Çünkü bu İbn-i Asâkir, buralarda öğrendiği hadîs-i şerîfleri, merkezlerde ilme duyulan arzu ve istek çok olup, sadece öğrenmekle kalmıyor, aynı zamanda buralarda ilmi kitaplar da bol idi. Buralarda hadîs naklediyordu. 525 (m. 1131) senesinde, başka rivâyetine, vera’ ve takvâya çok dikkat âlimlerden ilim almak için geri döndü. 529 (m. gösteriliyordu. O sıralarda Mısır taraflarına pek 1135) senesine kadar Şamda kaldı. rağbet edilmiyordu. Âlimler, o tarafa ilim için İbn-i Sem’ânî şöyle anlatır: “529 (m. 1135) yılında Nişabûr’da İbn-i Asakir’e rastladım, O benden bir ay önce Nişâbûr’a gitmeyi vakit kaybı olarak görüyorlardı. Nişâbûr ise âlimler harmanı olup, “Birini kaybetsen diğerini bulursun” deniliyordu. Horasan tarafları da, bilhassa hadîs toplayan için mühim merkez yekûnu müezzinen (Bir cüz), 30. Kitâbü zikr-il- olarak biliniyordu. İbn-i Asâkir, iki âdil hükümdârı beyânî an fadl-i Kitâbet-il-Kur’ân, 31. Kitabü Ref- gördü. Bunlar; Nûreddîn Mahmûd bin Zengî ve it-tesrib alâ men fessere ma’nât tesvîb (Bir cüz), Selâhaddîn Yûsuf bin Eyyûb’dür. Bu 32. Kitâbü fadl-il-kirâm âlâ ehl-il-harami, 33. hükümdârlar, kendisinden hadîs-i şerîf dinlediler Kitâb-ül-iktidâi bis Sâdıkı fî hafr-il-hanâdikı (Tek ve fıkıh öğrendiler. İbn-i Asâkir vefât ettiği zaman, cüz) 34. Kitab-ül-inzâr bi hudûs-il-zilzâl, 35. Sultan Selâhaddîn-i Eyyûbî cenâzeyle ilgilendi ve Kitabü sevâb-is-sabrı ale’l-musâbi bil veledi (İki cenâze namazında bulundu. cüz), 36. Kitâbü manâ kavli Osman (Bir cüz), 37. Kitâbü tertîb-is-Sahâbeti ellezîne fî müsnedi Eserleri: İbn-i Asâkir, hadîs ve fıkıh ilmine dâir Ahmed (Bir cüz), 38. Kitâbü müselsel-il-Iydeynî çok sayıda eserler yazdı. Yazdığı eserlerin (Bir cüz), 39. Kitâbü Hulûl-il-mihneti (Bir cüz), 40. ba’zıları şunlardır: 1. Kitâb-ül-muvâfakât aleş Kitâbü tertîb-is-Sahâbeti ellezîne fî müsnedi Ebî şüyûh-il-eimmet-is-sikât (Yetmişiki cüz), 2. Kitâbü Ya’lâ (Bir cüz), 41. Kitâbü Mu’cem-iş-şuyûhin Avâli Mâlik (Otuz cüz), 3. Et-Tâlî li hadîs-i Mâlik Nebli (Bir cüz), 42. Kitâbü Abbâr-il-Evzâî ve (Ondokuz cüz), 4. Kitâbü Mecmû-ir-Regâib fâdâilihî (Bir cüz), 43. Kitâbü mâ vakaa minel mimma vakaa min ehâdis-i Mâlik minel Garâib Avâli lil Evzâî (Bir cüz), 44. Kitâbü Ahbâri Ebî (On cüz), 5. Kitâb-ül-mu’cem, (On cüz), 6. Kitâbü Muhammed Saîd bin Abdülazîz ve avâlihî (Bir men semia minhü minen nisvân (Bir cüz), 7. cüz), 45. Kitâbü Avâli Süfyân-es-Sevrî ve Kitâbü Mu’cemi esmâ-il-kurâ vel-emsâr (Bir cüz), haberuhû (Dört cüz), 46. Kitâbü icâbet-is-suâl fî 8. Kitâbü menâkıb-iş-şübbân (Onbeş cüz), 9. ahâdisi şu’beti (Bir cüz), 47. Kitâbü Rivâyâti Kitâbü Fadl Eshâb-il-hadîs (Onbir cüz), 10. Sakinî Dâriyâ (Altı cüz), 48. Kitabü men nezele Kitâbü Tebyîni kizb-il-müfterî alâ Ebil-Hasen-il- mezzete ve haddese bihâ (Bir cüz), 49. Kitâbü Eş’arî (On cüz), 11. Kitâb-ül-muselselât (On cüz), ehâdîsi cemâati men kefera susiyye (Bir cüz), 50. 12- Kitâbü teşrîf-i yevm-il-Cum’a’ti (Yedi cüz), 13. Kitabü ehâdisî Suneâ-iş-Şam (İki cüz), 51. Kitabü Kitâbü Tecrîd-is-sibâiyyeti (Dört cüz), 14. Kitâb- ehâdisi Ebi’l Eş’as es-Su’nânî (Üç cüz) 52. Kitâbü üs-südasiyyât (Bir cüz), 15. Kitâb-ül-humâsiyyât ehâdisî Huneş vel-mat’am ve Hafas-as- ve Ahbâru İbni Ebiddünyâ (Bir cüz), 16. Kitâbü San’aniyyîn (Bir cüz), 53. Kitabü Fadl-ir-Rebvetî takviyet-il-meniyye alâ inşâi Dâr-is-sünneti (Bir ven-Niyrabi ve men hadese bihâ (Bir cüz), 54. cüz), 17. Kitâb-ül-Ahâdis el-Mütehayyirâti fî Kitâbü hadîs-i ehli karyet-il-Hımyeriyyin ve fedâil-il-aşarati (İki cüz), 18. Kitâbü men vâfahât Kayniyyeti (Bir cüz), 55. Kitâbü hadîs-i ehli fezâyâ künyetühû, künyetü zevcetihî (Dört cüz), 19. ve beyti Hânis ve beyti Kufâ (Bir cüz), 56. Kitabü Kitab-ül-erba’în et-Tivâl (Üç cüz), 20. Kitâbü hadîs-i ehli Kanyet-il-Balât (Bir cüz), 57. Kitâbü erbeîne hadîsen, an erbeîne şeyhan min erbeîne hadîs-i Selmete bin Ali el-Hüseynî el-Balâtî (İki Medine (iki cüz), 21. Kitâb-ül-cevâhir vel-leâlî fil- cüz), 58. Fadâilü Makâm-ı İbrâhim, 59. Kitâb-ül- ebdâl-il-avâlî (Üç cüz), 22. Kitâbü fadl Aşûrâ (Üç Ebdâl, 60. Kitabü Fadl-il-cihâd, 61. Müsnedü cüz), 23. Kitâb-ül-i’tizâz bil-Cevhereti (Bir cüz), Mekhûl ve Ebû Hanîfe, 62. Kitabü Fadlı Mekke, 24. Kitâb-ül-makâlet-il-Fâdihati lir-risâlet-il- 63. Kitabü Fadl-il-Medîneti, 64. Kitabü Fadâil-il- vâ’dıhati (Kalın bir kitap), 25. Kitâbü Ref-it-tahlit Beyt-il-makdis, 65. Kitâbü Fadli Kureyş ve Ehl-il- (Bir cüz), 26. Kitâb-ül-cevâb-il-Mebsût limen Beyt vel-Ensâr vel-Eş’ariyyîn ve zemmir Rafidati, enkera hadîs-il-hubût (Bir cüz) 27. Kitâb-ül-kavî fî 66. Kitabü Kebir fis sıfatı vel-Eşrafî alâ ma’rifetil eimmet-il-esânîd fî hadîs-il-müeyyed (Üç cüz), Etrâf (Kırksekiz cüz), 67. El-Müstefid fil-Ehâdis-is- 28. Kitâbü Turukî hadîs-i Abdullah bin Ömer (Bir Sibâiyyet-il-Esânid, 68. Târih-i Medînet-i Dımeşk cüz), 29. Kitâbü men lâ yekûnu mü’teminen lâ (Kısaca Târih-i Dımeşk diye tanınır): İbn-i Asâkir’in en meşhûr eseridir. Bu eseri yazmakla değil, aynı zamanda eyalete ya’nî, Sayda, Haleb, Ba’lebek, hadîs ilminde ve muhaddisler arasında önemli bir Remle v.b. şehirlere uğrayanları da kitabına almıştır. Kitabı mevki işgal etmiştir. Zîrâ ondan başka hiç harf sırasına göre tertîb etmiş, önce Ahmed isminde olanları kimseye seksen cild Şam târihi yazmak nasîb almış, sonra İbrâhimlerle devam etmiştir. Kitabında önce olmamıştır. Bu târih İslâm âleminde şehir târihleri senetleri, ondan sonra da rivâyetleri bildirmiştir. Muhaddislerin içinde en geniş ve en büyük olanı idi. Târih-i vefâtlarını umûmiyetle sonda ve ortada vermiştir. O kadar çok Dımeşk şehir târihleri içinde yazılan ilk kitap hadîs-i şerîf kaydetmiştir ki, Târih-i Dımeşk, bu bakımdan değildir. Bundan önce İmam-ı Kuşeyrî, Rakka hadîs kitabı olarak da kabûl edilmektedir, İbn-i Asâkir, hâl tarihi, Hâkim Nişâbûrî, Nişâbûr târihi, Ebû tercümelerini anlatırken, âlimlerin ilim aldıkları zâtları şehir Nuaym, İsfehan tarihi, Hatîb-i Bağdadî ise, şehir ayırarak tertîbe, koymuştur. Bağdad tarihi yazmışlardır. Târih-i Dımeşk’tan önce Şam ve civarı hakkında yazılan eserler İbn-i Hallikân, Târih-i Dımeşk’ı, Târih-i Bağdad’a benzetmekte vardı. Ebû Zür’a’nın târihi, Kalânisî’nin tarihi ve ise de, bu, birçok bakımdan mümkün değildir, İbn-i Asâkir İbn-i Mihne’nin telifleri bu kabilden eserlerdir. eserinde, Şam’ın topografyasını v.b. şeylerini de belirtmiştir. Ancak İbn-i Asâkir’in eseri bütün bu kitapları Ancak, Hatîb-i Bağdadî bunları zikretmemiştir. Bu bakımdan ihtivâ ettiği gibi, bunlarda bulunmayan bilgileri de Hatîb-i Bağdâdî’nin târihine benzetmek mümkün değildir. ihtivâ etmektedir. Kendisinden önce böyle geniş muhtevâlı bir eser yazılmadığı gibi kendisinden sonra da şehirler hakkında böyle bir eser yazılmamıştır. Arab tarihi bakımından bir benzeri bulunmayan bir eserdir. Tabakât kitaplarında, İbn-i Asâkir’in bu eseri ne zaman yazmaya başladığına dâir bir kayıt yoktur. Ancak böyle geniş bir eseri yazmaya çok önceden başlanılması icâb etmektedir. İbn-i Sem’anî, “Onu 533 (m. 1138) senesinde Nişâbûr’da gördüğümde, Târih-i Dımeşk adlı eserine başlamış idi” demektedir. Bu sözden anlaşıldığına göre İbn-i Asâkir bu eserini, seyahatlerine başlamadan önce yazmaya Târih-i Dımeşk’a birçok zeyller yazılmıştır. Kâsım İbn-i Musannet, Sadrüddîn Bekrî, Ömer bin Hacib, Kâsım bin Muhammed el-Bezâlî Târih-i Dımeşk’a zeyl yazan âlimlerdendir. Aynı zamanda, bu kitabı kısaltan birçok âlim de olmuştur. Bunlardan ba’zıları şunlardır. Kâsım bin Ali bin Asâkir, Ebû Sâine, Ahmed bin Abdüddâim Makdisî, İbn-i Mensûr, İbn-i Şühbe, İmâm-ı Süyûtî, Abdülkâdir Bedrân (Bu zâtın Tehzîbi İbn-i Asâkir adlı kısaltması yedi cild halinde basılmıştır.) Târih-i Dımeşk 1953 yılında Şam’da, Selâhaddîn Müneccid başkanlığında bir hey’et tarafından yayınlanmaya başlamıştır. Târih-i Dımeşk’dan ba’zı bölümler: başlamıştır. Sultan Nûreddîn Zengî’nin 549 (m. 1154) senesinde Şam’a girdiğinde bu eseri Tebük Seferi: Hıristiyan Arablar, Herakliüs’e, “Şu bitirdiği kabûl edilecek olursa, yirmi seneye yakın peygamberlik da’vası ile ortaya çıkmış bulunan kişi vefât etti! zamanda ilk bölümü bitirmiştir. Bu zamanda, 175 Müslümanlar, şimdi kıtlık ve yokluk içindeler. Eğer, onları cüz haline gelmişti. Bundan sonra İbn-i Asâkir dinine katmayı istiyorsan, şimdi tam sırasıdır!” diye mektûp eserine yeni yeni ilâveler yapmaya başlamış ve yazdılar. Bu mektûp üzerine Herakliüs, kırkbin kişilik bir eserini, nihâyet seksen cildde tamamlamıştır. orduyu, Kubad’ın kumandasında müslümanlarla savaşmak için yola çıkardı. İbn-i Asâkir eserinin birinci cildinde, Şam’ın târihini, fethini, mescidlerini, kiliselerini, şehir giriş ve çıkışlarını, nehirlerini Bu durumu haber alan Peygamber efendimiz ( anlatmış, ondan sonra şehre gelen veya şehre bağlı bölgelere aleyhisselâm ) müslümanları savaşa çağırıyor, uğrayan ve icâzet alanların hâl tercümelerini anlatmıştır, İbn-i savaşa teşvik ediyor ve mâli yardımda Asâkîr bu hâl tercümelerinde sâdece Şam şehri ve civarını bulunmalarını emrediyordu. Resûl-i ekremin bu da’vet ve emrine uyarak, müslümanlar pekçok savaşta faydalı olacak kadınların gönderdiği yardımda bulundular. İlk yardımı Peygamber pekçok eşyalar vardı. Tebük seferine efendimizin ( aleyhisselâm ) mağara arkadaşı hazırlandıkları zaman, müslümanlar çok sıkıntılı Ebû Bekr ( radıyallahü anh ) getirdi. Resûl-i bir zamanda idiler. ekrem ( aleyhisselâm ) ona, “Aile efradına ne bıraktın, yâ Ebâ Bekr?” diye sual edince o, Ordu hazırlıklarını tamamlayınca, Peygamber “Onlara, Allahü teâlâyı ve Resûlünü bıraktım” efendimiz ( aleyhisselâm ) orduyu seniyyet-ül- dedi. Hazreti Ebû Bekr’in hemen arkasından, vedâda topladı. Münâfıkların dışında, gazâya Hazreti Ömer malının yarısını yardım olarak katılmayan yok denecek kadar azdı. Resûl-i getirdi. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) ekrem ( aleyhisselâm ) orduyu toplayıp harekete ona da, “Ailene ne bıraktın, yâ Ömer?” diye süâl karar verince, Muhammed bin Mesleme’yi edince o, “Onlara, getirdiklerim kadar bıraktım” Medine’de kendi yerine bıraktı. Sefere dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ( başlıyacağı sırada Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ), “İkinizin arasındaki fark, sözleriniz aleyhisselâm ) “Yanınıza fazla ayakkabı alınız. arasındaki fark gibidir” buyurdu. Yedek ayakkabınız bulunduğu müddetçe sıkıntı çekmezsiniz.” buyurdu. Ordu hareket Eshâb-ı Kirâm, gücü yettiği kadar yardım etmeğe ettiği zaman, Abdullah bin Übeyy Müslümanları çalışıyordu. Fakat münâfıklar, siz gösteriş için korkutmak için olmayacak sözler söyledi. veriyorsunuz diye Eshâb-ı Kirâm ile alay ediyorlardı. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) Seniyyet-ül-Veda’dan ) “Kim bugün, bir sadaka verirse, sadakası Tebük’e hareket edeceği zaman, ordunun bayraklarını ve kıyâmet günü Allah katında onun lehinde şâhidlik sancaklarını açtırdı. En büyük sancağı Hazreti Ebû Bekr’e, en yapacaktır” buyurdu. Peygamber efendimizin ( büyük bayrağı da, Zübeyr bin Avvâm’a verdi. Evs kabilesinin aleyhisselâm ) bu mübârek sözleri üzerine, bayrağını Üseyd bin Hudayr’a, Hazrec kabilesinin sancağını mü’minler daha fazla yardım etmeye başladılar. Ebû Dücâne’ye, bir rivâyet’e göre Hubab bin Münzir’e verdi. Fakat münâfıklar, yine onlarla alay ediyorlardı. Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) kumandasındaki Hazreti Osman bin Affân ordunun üçte birini İslâm ordusu, onbini süvari olmak üzere, otuzbin kişi idi. teçhiz, etti. Böylece Hazreti Osman Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ), ensârdan her boya; müslümanların en fazla yardım edeni oldu. bayrak ve sancağı olan her kabileye sancak ve bayraklarını Hazreti Osman, ordunun üçte birinin ihtiyâçlarını almalarını emretti. öyle iyi karşılamıştı ki, su tulumlarını tamir ederken kullanacakları çuvaldızı bile teçhizatın içine koymuştu. Hazreti Osman’ın bu yardımı üzerine, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), “Bundan sonra, yapacağı işlerden dolayı Osman’a sorumluluk yok” buyurdu. Müslüman erkekler, ellerinden geldiği kadar yardıma çalışırken, kadınlar da ellerinden gelen her türlü yardımı yapmaya çalışıyorlardı. Eslem kabilesinden Ümmü Sinân gördüklerini şöyle anlatır: Hazreti Âişe vâlidemizin evinde bulunan Resûl-i ekremin, önünde bir yaygı vardı. Yaygının üzerinde küpeler, fildişi eşyalar yüzükler ve mü’minlere İslâm ordusu Tebük’e vardığı zaman, Rumlarla, Amile, Lahm ve Cüzam gibi hıristiyanlaştırılmış Arab kabilelerinden müteşekkil olan Rum ordular birliği dağılmıştı, İslâm ordusunun onlarla çarpışması mümkün olmadı. Rum orduları, Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) ve ordusuyla savaşmaktan korktular. Üsâme bin Zeyd’in ordu komutanı ta’yin edilmesi: Urve ( radıyallahü anh ) şöyle anlatır: Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), Hazreti Üsâme’ye, sekizbin kişilik bir kuvvetle Şam tarafına gitmesini emir buyurduktan sonra ona: “Haydi! Allahü teâlânın emriyle yürü!” buyurdu. Ordugâh bugün Sikâyet-i Süleymân denilen Cürf mevkiinde Ertesi gün, Üsâme ( radıyallahü anh ) Resûlullah kuruldu. İşlerini ve savaş hazırlığını bitiren bütün efendimizi ( aleyhisselâm ) ziyâret için tekrar müslümanlar, Üsâme’nin ( radıyallahü anh ) geldi. Resûl-i ekrem çok ağır hasta ve baygın karargâhına koşuyordu. İlk Muhacirlerin hepsi, bu vaziyette yatıyordu. Üsâme ( radıyallahü anh ), orduya çağırılmışlardı. Münâfıklardan ba’zısı, gözlerinden yaşlar boşanarak Peygamber Hazreti Üsâme’nin komutanlığı hakkında iyi efendimizin ( aleyhisselâm ) huzûruna girdi. olmayan sözler söylediler. Hazreti Ömer bu Resûlullah ( aleyhisselâm ) konuşmuyordu. husûsta konuşanlara kızarak derhal durumu Yalnız ellerini gökyüzüne doğru kaldırıyor ve Resûl-i ekreme ( aleyhisselâm ) bildirdi. Bu Üsâme’nin üzerine döker gibi yapıyordu. Üsâme ( durumu öğrenen Peygamber efendimiz ( radıyallahü anh ), O’nun kendisine duâ etmekte aleyhisselâm ) hasta haliyle ve başı sargılı olarak olduğunu anladı. Bu ziyâretten sonra, Üsâme ( hemen minbere çıktı ve onlara şöyle dedi: “Ey radıyallahü anh ) tekrar karargâha döndü. Ertesi İnsanlar! Üsâme’yi kumandan ta’yin ettiğim için gün, Üsâme ( radıyallahü anh ) tekrar sıhhate ba’zılarınızın ileri geri konuştuğunu duydum. kavuşmuş olan Resûl-i ekremin huzûruna geldi. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Üsame’yi Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) ona, kumandan ta’yin etmemi kınıyorsunuz. Daha “Haydi Allah yardımcın olsun!” buyurdu. Daha önce Üsâme’nin babasını kumandan yapmamı sonra Üsâme ( radıyallahü anh ) da kınamıştınız. Yemîn ederim ki, nasıl babası Peygamberimize veda etti. Resûlullahın ( kumandanlığa lâyık olduğunu göstermiş ise, aleyhisselâm ) durumu çok iyiydi. Üsâme ( Üsâme de, babasından sonra kumandanlığa radıyallahü anh ) karargâha varınca hareket lâyık kimsedir. Babası nasıl en sevdiklerimden emrini verdi. Ordunun Cürf’den ayrılacağı sırada, idiyse, Üsâme de sevdiğim kimselerdendir. Üsâme’nin ( radıyallahü anh ) annesinin Üsâme de, babası da her türlü hayrı yapacak gönderdiği bir kişi gelerek, Resûl-i ekremin ( yaratılışta kimselerdir. Onlardan hayırlı işler aleyhisselâm ) ölüm döşeğinde olduğunu haber bekleyiniz. Şüphe yok ki, Üsâme sizin en verdi. Ordugahtaki müslümanların ileri gelenleri, hayırlılarınızdandır.” Sonra minberden inerek, acele olarak Resûlullah efendimizin yanına mübârek hânelerine gittiler. geldiler. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) Rebi’ülevvel ayının onikisinde, Pazartesi günü güneş Hazreti Üsâme ile birlikte gazâya gidecek batarken, Allahü teâlânın rahmetine kavuştu. müslümanlar, aralarında Hazreti Ömer olduğu Bunun üzerine bütün müslümanlar, Cürf hâlde Peygamberimiz ile vedalaşmaya geldiler. mevkiinden Medine’ye döndüler. Büreyde bin Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) onlara, Husayb da ( radıyallahü anh ), Üsâme’nin ( “Üsâme’yi gazâya göndermeyi ihmâl etmeyin! radıyallahü anh ) sancağını ordugahtan getirerek, Üsâme mutlaka gazâya gitsin” buyurdu. Bu Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) kapısının sırada Ümmü Eymen (r anhâ) içeri girdi ve Resûl- önüne dikti. ı ekreme: “Yâ Resûlallah! Ordusu biraz daha kuvvetleninceye kadar Üsâme’yi ordugâhında Hazreti Ebû Bekr halîfe olarak seçildiği zaman, Büreyde’ye ( bıraksaydın. Zîrâ, Üsâme bu durumuyla savaşa radıyallahü anh ) sancağı Üsâme’nin evine götürmesini ve katılırsa ondan başarı beklenemez.” deyince, Üsâme’nin ( radıyallahü anh ) müslümanlarla savaşa Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); Üsâme mutlaka çıkmadıkça sancağı kat’iyyen açmamasını söyledi. Büreyde ( savaşa çıksın” buyurdu. Mü’minler Resûl-i radıyallahü anh ) şöyle anlatır: “Emîr-ül-mü’minînin emri ekremle ( aleyhisselâm ) vedâlaştıktan sonra üzerine, sancağı Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) evi önünden ordugâha döndüler. çıkarıp Üsâme’nin evine götürdüm. Daha sonra, o sancağı Üsâme’nin ordusuyla birlikte Şam’a kadar taşıdım. Sefer yola çıktığında, Hazreti Üsâme at üzerinde, Hazreti Ebû Bekr dönüşü sancağı tekrar Üsâme’nin evine getirdim. Sancak, ise yaya olarak yürüyordu. Bu hâl üzere bir saat kadar Üsâme ölünceye kadar onun evinde dürülü olarak kaldı.” yürüdüler. Bir ara Üsâme ( radıyallahü anh ), “Ey Resûlullahın ( aleyhisselâm ) halifesi! Ya sen de hayvanına bin, veya ben Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) defninden sonra, ineyim” deyince Hazreti Ebû Bekr, “Allahü teâlâya yemîn Hazreti Ebû Bekr Üsâme’ye ( radıyallahü anh ): “Resûlullahın ederim ki, sen inmeyeceksin, ben de binmeyeceğim. Allah sana gitmeni emrettiği tarafa yürü!” dedi. Müslümanlar yolunda bir saat olsun ayaklarımı tozlatsam ne olur? Hiç yeniden Cürf’deki karargâhlarında toplanmaya başladılar. şüphesiz ki, gazilere, attıkları her adım başına yediyüz sevâb Büreyde ( radıyallahü anh ) da sancağı çıkararak ordugâha yazılır, derecesi yediyüz defa yükseltilir ve yediyüz günâhı getirdi. Bu savaş hazırlığı Eshâb-ı Kirâmın ileri gelenlerinin affedilir. Savaş bitinceye kadar bu şekilde devam eder” diye hoşuna gitmemişti. Bir grup Eshâb-ı Kirâm Hazreti Ebû Bekr’in cevap verdi. huzûruna gelip: “Ey Allahü teâlânın Resûlünün halifesi! Bu büyük orduyu bölmeyelim. Yahudi, hıristiyan, mürted ve Üsâme’nin ( radıyallahü anh ) ordusu, yolda İslâmiyetten münâfıklar dine saldırıyorlar. Bu kadar kuvveti kendimizden dönmek isteyen kabilelere uğradıkça onlar “Eğer müslümanlar uzak tutmayalım. Rumlarla savaşı ileri bir tarihe erteleyelim” kuvvetli olmasalardı, böyle bir ordu çıkaramazlardı” diyorlardı. dediler. Hazreti Ebû Bekr onlara, “Başka söyleyeceğiniz birşey Üsâme ( radıyallahü anh ), ordusuyla Rumları yenilgiye var mı?” diye sorunca onlar, “Hayır! Söyleyeceklerimiz uğrattı. Sağ sâlim olarak geri döndü. İslâm ordusunun bu duyduklarından ibârettir” dediler. Bunun üzerine Hazreti Ebû zaferi, İslâmiyeti terk etmek isteyen kabilelerin, İslama Bekr, “Kuvvetimiz olmadığını, her tarafın boş olduğunu bağlılıklarını kuvvetlendirdi. görerek, kurtlar gelip çoluk çocuğumuzu çekip götürmeye kalkışsalar, yine bayrağını Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) Hazreti Ebû Bekr’in, zekât vermeyenler ve dinden ayrılanlar mübârek eliyle verdiği Üsâme’nin ordusunu Şam’a hakkında okuduğu hutbe: göndereceğim. Yalnız Üsâme’den, Ömer’i burada bırakmasını isteyeceğim. Allaha yemîn ederim ki! Şayet Üsâme, Ömer’i burada bırakmayı kabûl etmezse, onu bırakması için zorlayacağım” dedi. Eshâb-ı Kirâm bu sözlerden sonra, Hazreti Ebû Bekr’in Üsâme’yi ordunun başında göndermekte kararlı olduğunu anladılar. Bu konuşmadan sonra Hazreti Ebû Bekr, Üsâme’nin ( radıyallahü anh ) yanına gitti ve ondan Hazreti Ömer’in Medine’de yardımcı olarak kalmasını istedi. Hazreti Üsâme bunu kabûl etti. Hazreti Ebû Bekr, Üsâme’ye ( radıyallahü anh ), “Ömer’in kalmasına gönül rızasıyla izin veriyor musun?” diye tekrar sordu. Üsâme de ( radıyallahü anh ), “Evet” cevâbını verince, Hazreti Ebû Bekr onun yanından memnun olarak ayrıldı. Münâdilere (tellâllara), müslümanlara şu çağrıyı yapmalarını emretti? “Kararım şudur ki, Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) hayatında Üsâme ile berâber savaşa gitmek üzere ayrılanların hepsi savaşa gidecektir. Üsâme ordusuyla savaşa çıkmayanları, yaya olarak ordunun arkasından göndereceğim.” Bir süre sonra Hazreti Ebû Bekr ordunun ma’neviyatını yükseltmek ve orduyu uğurlamak için karargâha gitti. Ordu Sâlih bin Kaysan ( radıyallahü anh ) şöyle anlattı: Ba’zıları İslâm dininden çıkınca, Hazreti Ebû Bekr minbere çıkarak şu hutbeyi okudu: “Size doğru yolu açık olarak gösteren, mallar vererek zengin eden Allahü teâlâya hamd olsun. Hiç şüphesiz, Allahü teâlâ Muhammed aleyhisselâmı tek başına, İslâmı da garip olarak gönderdi. Daha önceki Peygamberlere gelen kitaplara inananlar, mukaddes kitaplarını tahrib ederek, aslında olmayan şeyleri bu mukaddes kitaplara eklediler. Ümmî Arabların ise, Allahü teâlâ hakkında hiç bilgileri yok idi. Ne Allahü teâlâya kulluk, ne de O’na ibâdet ediyorlardı. Toprağı sert bir arazide, bâtıl bir dine inanarak, güç şartlar altında yaşıyorlardı. Fakat Allahü teâlâ onları Peygamberi Muhammed aleyhisselâm vasıtasıyla biraraya toplıyarak, herşeyi ile şerefli bir millet hâline getirdi. Hak teâlâ onları birbirlerine yardımcı kıldı. Düşmanlarına karşı da onlara yardım etti. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) vefât edinceye kadar durumları iyiydi. Fakat Peygamberimizin vefâtından sonra, şeytan kendilerine musallat olarak, onları tekrar dalâlete düşürdü. Allahü teâlâ Âl-i İmrân sûresi yüzkırkdördüncü bana ibâdet etsinler, bana hiçbir şeyi ortak âyet-i kerîmesinde meâlen; “Muhammed ancak tutmasınlar. Kim bundan sonra, nankörlük resûldür. Ondan evvel daha nice peygamberler ederse, artık onlar fâsıkların ta kendileridir” gelip geçmiştir. Şimdi O, ölür veya öldürülürse, buyuruyor.” ökçeleriniz üstünde gerisin geriye mi döneceksiniz (ya’nî Muhammed aleyhisselâmın “Birgün Ebüdderdâ ( radıyallahü anh ), Şam vefâtı ile İslâmiyeti inkâr ederek, küfür olan eski taraflarına gitmek için halife Hazreti Ömer’den dininize mi döneceksiniz). Kim (böyle) iki ökçesi izin istedi. Hazreti Ömer, “Sana ancak, oraya vâli üzerinde (ardına) dönerse (ya’nî dinden dönerse, olarak gidersen izin veririm” deyince Ebüdderdâ, dinden dönmesiyle) elbette Allahü teâlâya hiçbir “Vâlilik yapmayı kabûl etmem” dedi. Hazreti zarar yapmış olmaz (bilâkis zararı kendisinedir) Ömer, “Ben de senin oraya gitmene izin vermem” Allahü teâlâ (ni’metine) şükr edenlere (ve İslâm dedi. Bunun üzerine Ebüdderdâ: “Ben oraya da sebat edenler) bol ni’metler verecektir” gidersem, halka Resûlullah efendimizin sünnetini buyuruyor. öğretir, onlara namaz kıldırırım” deyince, Hazreti Ömer onun Şam’a gitmesine izin verdi. Bir süre Bugün birçok müslümanlar, hayvanlarının sonra yanında Yerfe ile birlikte Şam’a giden zekâtlarını vermediler ve dinlerine fazla bağlı Hazreti Ömer, akşam olup hava iyice kararınca olmadıkları için dinlerinden döndüler. Siz de, ba’zı Eshâb-ı Kirâmın evlerine gitti. Onların Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) zamanındaki ba’zı evlerinde, yerlerin ganîmet mallarından ipek ve hasletlerinizi kaybettiğiniz için, o günkü gibi atlas halılarla kaplı ve kapılarının kilitli olduğunu kuvvetli değilsiniz. Resûlullah ( aleyhisselâm ) gördü. Daha sonra Hazreti Ömer, Yerfe’ye “Şimdi sizleri, doğru yolu gösteren, yoksul bularak seninle kardeşime gidelim, onun evinde hiçbirşey zenginleştiren Allahü teâlâya emânet etmiştir. Bir yoktur. Aydınlanmak için kandil bile asık değildir. ateş çukurunun kenarında iken, sizi ateşe Kapısı kilitli değildir. O yerde oturur, atının düşmekten koruyan Allahü teâlâya teslim etmiştir. eğerine yaslanır. Üzerinde, kendisini soğuktan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Allahü teâlânın dahi korumayan ince bir elbise vardır. Selâm sözünü ve va’dini yerine getirinceye kadar, İslâm verirsin, selâmını alır. Yanına girmek için izin dini uğruna savaşmaktan geri durmayacağım. istediğin zaman seni tanımaya lüzum görmeden Bizim saflarımızda savaşarak ölenler, şehîd içeri girmene müsâade eder” dedi. Ebüdderdâ’nın olarak Cennet ehli arasına karışacak, sağ kapısına vardıklarında Hazreti Ömer, kalanlar ise yeryüzünde hükümran olacaklardır. Ebüdderdâ’ya selâm verdi. O da selâmı aldı. Allahü teâlâ Nûr sûresi ellibeşinci âyet-i Hazreti Ömer içeri girmek için izin isteyince, kerîmesinde meâlen; “Allah içinizden îmân edip Ebüdderdâ “Girin” dedi. Hazreti Ömer kapıyı de güzel amelde (ve harekette) bulunanlara ittiğinde kapının kilitli olmadığını gördü, içeri yemîn ile va’d etti ki, kendilerinden evvel gelenleri girdiklerinde oda karanlıktı. Hazreti Ömer etrâfı (İsrâiloğullarını) nasıl (kâfirlerin) yerine getirdi yoklamaya başladı. Yastık olarak atının eğerini (hâkim kıldı) ise, onları da yeryüzünde muhakkak kullanıyordu. Ebüdderdâ’nın altında yatak diye (müşriklerin) yerine geçirecek (hükümran birşey yoktu. Yerde yatıyordu. Sırtında ise ince edecek), onlara, kendileri için beğendiği dini bir kaftandan başka birşey yoktu. Ebüdderdâ ( (İslâmı) her hâlde payidar kılacak, onları radıyallahü anh ), “Bu kim? Mü’minlerin emîri korkularından (üzerlerinden korkularını mi?” diye sorunca Hazreti Ömer, “Evet” dedi. kaldırdıktan sonra hâllerini)kat’î bir emînliğe Bunun üzerine Ebüdderdâ ( radıyallahü anh ) “Bir çevirecektir. (Tâ ki) onlar (bu güvenlik içinde) seneden beri gözlerim yolda, senin gelmeni bekliyordum” dedi. Hazreti Ömer de, “Sana mektûp yazdı. Ben de içine azığımı koyduğum heybemi ve Allahü teâlâ merhamet etsin. Rahat yaşaman için çanağımı aldım. Mataramı belime takdım. Sopamı da yanıma sana izin vermedim mi?” deyince Ebüdderdâ ( aldım. Humus’tan Medine’ye kadar yürüyerek geldim. radıyallahü anh ) “Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm Medine’ye vardığımda, saçım sakalım uzamış, üstüm başım ) bize söylediğini hatırlıyor musun yâ Ömer?” toz içinde ve rengim değişmiş idi. Bu hâl ile selâm vererek dedi. Hazreti Ömer, “Hangi hadîs-i şerîfi yâ Hazreti Ömer’in huzûruna girdim. Hazreti Ömer hemen, “Bu Ebüdderdâ?” diye sorduğunda Ebüdderdâ ( hâlin ne?” dedi. Ben de ona, “Hâlimde ne var? Sıhhatli ve radıyallahü anh ) “Resûlullah ( aleyhisselâm ), canlı değil miyim?” dedim. Hazreti Ömer tekrar “Yanında ne “Siz, yolcu gibi, kendinize yetecek kadar dünyâ var?” diye sordu. Ben, “Yanımda azığımı koyduğum heybem, malıyla yetininiz” buyurdu” dedi. Hazreti Ömer, içinde yemek yediğim çanağım, içmek ve abdest almak için su “Evet, hatırladım” dedi. Ebüdderdâ ( radıyallahü taşıdığım mataram, dayanağım ve düşman saldırısına karşı anh ), “Böyle bir emirden sonra ne yapabiliriz yâ silâh olarak kullandığım sopadan başka birşeyim yok. Vallahi Ömer?” deyince, her ikisi sabaha kadar bu dünyâ benim eşyalarımdan değerli değil” dedim. Hazreti ağladılar.” Ömer “Yürüyerek mi geldin?” diye sorunca, “Evet” dedim. Hazreti Ömer, “Sana, binebileceğin bir hayvan verecek bir “Eshâb-ı Kirâmdan Sa’îd bin Amir el-Cemhî, Hazreti Ömer’e: müslüman yok muydu?” diye sordu. Ben de, “Onlar, “Yâ Ömer! Ben sana ba’zı tavsiyelerde bulunmak istiyorum” kendiliklerinden birşey vermediler. Ben de istemedim” dedim. deyince Hazreti Ömer, “Buyur, söyle! Dinliyorum” dedi. Sa’îd Hazreti Ömer, “Seni nereye göndermiştim? Neler yaptın?” bin Âmir ( radıyallahü anh ), “Sana, halkın işlerini yaparken, diye sorunca ben: “Söyleyeceklerimle seni üzmek Allahü teâlâdan korkmanı tavsiye ederim. Allahü teâlânın istemediğimden anlatmayı arzu etmiyorum. Sen beni vâli emirlerini yerine getirirken insanlardan korkma. Sözün başka, olarak gönderdin. Ben de gönderdiğin yere giderek, oranın fiilin başka olmasın, insanın kendi yaptığı ve yerine getirdiği halkından iyi insanları topladım. Onları vergi me’mûru ta’yin nasîhatları başkalarına söylemesi güzeldir. Bir mes’ele ettim. Toplanan vergileri, verilmesi gereken yerlere dağıttım. hakkında iki ayrı hüküm verme, işlerin karışır, doğru yoldan Eğer o vergilerden birşey artmış olsaydı, onu da sana sapmış olursun. Delîli olan iddianın lehine karar ver ki, kararın getirirdim” dedim. Bunun üzerine Hazreti Ömer, “Ey Umeyr, isâbetli olsun. Allahü teâlâ sana yardım etsin, mü’minleri de yeniden vâli ta’yin edildin” deyince ben hemen, “Ben, ne senin senin vâsıtanla mes’ûd yaşatsın.. Allahü teâlânın işlerinin adına, ne de senden sonra başka birisi adına vâlilik yapmak başına seni geçirdiği uzak ve yakında olan müslümanlarla istemiyorum. Günahtan kurtulmadım, belki de ilgilen ve onların müşkillerini çöz. Kendin ve ailen için kurtulmıyacağım yâ Ömer!” dedim ve izin istiyerek evime sevdiklerini, mü’min kardeşlerin için de sev. Kendin ve ailen döndüm. Medine ile evim arası çok uzaktı. Ben yola çıkınca, için beğenmediklerini, mü’min kardeşlerin için de beğenme. Hazreti Ömer arkamdan Haris adındaki bir zâtı gönderdi. Hak uğrunda mücâdeleye devam et. Allahü teâlânın emirlerini Haris yanıma geldiğinde, ben duvarın yanında oturmuş yerine getirirken, hiçbir dedikodudan ve kınamadan korkma” gömleğimi temizliyordum. Bana selâm verdi. Ben de selâmını dedi. Bunun üzerine Hazreti Ömer, “Bu söylediklerine kimin aldım. Haris’e, “Nereden geliyorsun?” diye sorduğumda, gücü yetebilir?” deyince, Sa’îd bin Amir “Senin gibi birisinin. “Medine’den geliyorum” dedi. Haris, evimizde üç gün misâfir Allahü teâlânın Ümmet-i Muhammed’in başına geçirdiği kaldı. Bizim, arpadan başka yiyecek hiçbir şeyimiz yoktu. Onu kimsenin. Onunla Allahü teâlânın arasına kimse giremez” Hâris’e yediriyor, kendimiz de aç kalıyorduk.. Haris giderken, dedi” bana çıkarıp yüz dinar verdi ve “Bunları mü’minlerin emîri Umeyr bin Sa’d kendisi şöyle anlatır: “Hazreti Ömer, beni Humus’a vâli olarak gönderdi. Aradan bir sene geçtiği hâlde, benden haber alamayınca Hazreti Ömer bana, “Bu mektûbu alınca gel. Bu âna kadar elinde biriken vergiyi de getir” diye bir gönderdi. Bununla ihtiyâçlarını gör” dedi. Ben, “Bunlara ihtiyâcım yok” diyerek geri verdiğimde hanımım, “İhtiyâcın varsa sen kulları, yoksa ihtiyâç sahiblerine ver” dedi. Dinarları koyacak birşeyimiz yok idi. Hanımım, elbisesinden bir parça yırtarak verdi. Ben de dinarları onun içine koydum. Sonra bunları şehidlerin ve fakirlerin çocuklarına dağıttım. Sonra “Bana bir miktar para getirin” dedi. Yüz dinar getirildi. Hazreti Hâris’e, “Medine’ye varınca, Hazreti Ömer’e selâm söyle” Ali, o paraları da o kişiye verdi. Ben dayanamayarak, “Yâ dedim. Haris Medine’ye dönünce, durumu Hazreti Ömer’e, Emîr-el-mü’minîn! Elbise verdin. Bir de yüz dinar veriyorsun, anlatmış! Sonra Hazreti Ömer tekrar bana, derhal Medine’ye niye?” deyince, o, “Evet! Resûlullah efendimizin ( gelmem için bir mektûp yazdı. Hazreti Ömer’in yanına gittim. aleyhisselâm ) “Herkese bulunduğu yere göre muâmele edin” Bana, “Paraları ne yaptın” dedi. Ben de “Kendim için buyurduğunu işittim. Bu adama bu lâyıktır” dedi” harcadım” dedim. Bana bir miktar yiyecek ve iki elbise verilmesini emretti. Ben, “Yiyeceğe ihtiyâcım yok. Evde bir Abdullah bin Ziyâd şöyle anlatır: “Ömer bin miktar yiyecek var. Onları bitirinceye kadar, Allahü teâlâ Hattâb ( radıyallahü anh ), Sa’îd bin Âmir’e bin yenisini verir” diyerek yiyecekleri kabûl etmedim. Elbiseleri de dinar verdi. Sa’îd bin Âmir, “Benim ihtiyâcım yok, başka birisine vermek üzere aldım ve evime geri döndüm.” benden daha çok ihtiyâcı olanlara veriniz” dedi. Bunun üzerine Hazreti Ömer. “Acele etme. Sana Antere ( radıyallahü anh ) şöyle anlatmaktadır Bu olaydan bir Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) bir sözünü süre sonra, Umeyr vefât etti. Hazreti Ömer onun ölümünü nakledeyim. O zaman bunları ister al, ister alma. duyunca çok üzüldü. Yanındakilere beraber Garkad Birgün Resûlullah ( aleyhisselâm ) bana birşey mezarlığına yürüyerek geldi. Arkadaşlarına, “Herbiriniz, verdi. Bende almak istemedim. O zaman Resûl-i yapmak istediğiniz hayırları söyleyiniz” dedi. Birisi: “Ey Emîr- ekrem ( aleyhisselâm ), “Kime, istemeksizin, arzu ül-mü’minîn! Allah rızâsı için bir köle alarak azâd etmeyi etmeksizin birşey verilse, o, Allahü teâlânın arzuluyorum.” dedi. Diğeri, “Ey mü’minlerin emîri! Ben de rızkıdır, onu alsın, geri çevirmesin” buyurdu” dedi. malımı Allah yolunda harcamak istiyorum” dedi. Bir başkası Sa’îd bin Amir, “Sen gerçekten bunu, da, “Benim gücüm kuvvetim yerinde olduğu için Kâbe’ye gelen Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) duydun mu?” diye hacılara, kova ile zemzem suyu çekip dağıtmak istiyorum” sorduğunda Hazreti Ömer, “Evet” dedi. Bunun dedi. Hazreti Ömer bin Hattâb ise: “Ben, Umeyr bin Sa’d gibi üzerine Sa’îd bin Âmir verilen bin dinârı kabûl adamlarımın olmasını ve onları müslümanların başına idâreci etti.” ta’yin etmek istiyorum” dedi. “Hazreti Ömer, Irak’a İslâm ordusunu günderince onlar, kısa Esba bin Nübâte şöyle anlatır: “Bir kimse Hazreti Ali’nin zamanda Allahü teâlânın yardımıyla zafer kazandılar. Kiliseleri yanına gelerek: “Yâ Emîr-el-mü’minîn! Benim bir ihtiyâcım var. câmi ve puthâneleri mescid yaptılar. Sağ sâlim ve Önce Allahü teâlâya arzettim. Şimdi ise sana söylüyorum. ganîmetlerle döndüler. Hazreti Ömer’in huzûruna Şayet ihtiyâcımı giderirsen Allahü teâlâya hamd eder, sana da vardıklarında, halîfe ordusuna hiç bakmadı. Ne yaptınız? diye teşekkür ederim. Eğer ihtiyâcımı gidermezsen, yine Allahü suâl bile etmedi. Halîfenin bu muâmelesi Eshâb-ı Kirâma çok teâlâya hamd eder, seni de mazur görürüm” dedi. Bunun ağır geldi Hazreti Ömer’in oğlu Abdullah’ı mescidde görüp, üzerine Hazreti Ali ona, “İhtiyâcın neyse, toprağın üzerine yaz. halîfenin onlara karşı alâkasızlığından şikâyet ettiler. Hazreti Çünkü ben, senin yüzünde birşey istemenin verdiği ezikliği ve Abdullah: “Babamın huzûruna bu elbiselerinizle mi çıktınız?” üzüntüyü görmek istemiyorum” deyince, o kişi toprağın dedi. Onlar, “Evet” dediler. üzerine, “Ben muhtacım” diye yazdı. Hazreti Ali: “Bana bir elbise getirin” dedi. Hemen elbiseyi getirdiler. Hazreti Ali Meğer İslâm ordusu, İran’ın süslü elbiselerinden giymişlerdi. elbiseyi adama verince, adam elbiseyi alıp giyerek şöyle dedi: Eshâb-ı Kirâm, Hazreti Abdullah’ın işâretiyle gidip elbiselerini “Sen bana, güzelliği kaybolacak ve eskiyecek bir elbise değiştirip, eski elbiseleriyle Hazreti Ömer’in yanına gittiler. Bu giydirdin. Ben ise, seni medhedeceğim. Övgü, damlaları, sefer Hazreti Ömer bunları iyi karşılayıp, her birinin ayrı ayrı dağları ve ovaları dirilten yağmur gibidir. Yaşadığın sürece, hâlini, hatırını sordu. Eshâb-ı güzînden birisi cesâretle, “Yâ yapacağın bir iyiliği yapmaktan çekinme. Çünkü her kul Emîr-el-mü’minîn! İlk görüşmemizde bize hiç iltifât etmediniz, yaptığından sorulacaktır” dedi. Bunun üzerine Hazreti Ali: ikinci görüşmemizde çok iyi karşıladınız. Bunun sebebi nedir?” diye sordu. Hazreti Ömer: “Sizi, elbiselerinizi değiştirmiş görünce kendi kendime: “Eshâb-ı güzîn benim hayâtımda teâlâ sana kisra ve kayserin ülkelerinin fethini ve elbiselerini değiştirdiler. Birkaç gün sonra, Allah korusun hazînelerini nasîb etti. Onların bütün mal ve kalblerini değiştirirler. Dünyâyı sevmeleri artar. Yarın kıyâmet mülkleri senin eline geçti. Allahü teâlâdan, İslâm gününde Resûlullaha ( aleyhisselâm ) kavuşunca, “Yâ Ömer! dinini daha güçlendirmesini niyaz ederiz. Senin Senin halifeliğin zamanında benim Eshâbım elbiselerini yanına birçok ülkelerden elçiler geliyor. Fakat değiştirdiler, sonra kalbleri değişti. Niçin mâni olmadın?” diye senin elbisenin on iki yerinde yama var. Onu hitâb eder, azarlar diye korktum. Onun için, İran’ın süslü güzel bir elbiseyle değiştirsen daha iyi olur. elbiselerini giydiğiniz zaman her biriniz gözüme bir belâ dikeni Gelenlere karşı daha heybetli gözükürsün” gibi göründünüz. Fakat elhamdülillah elbiselerinizi değiştirince, deyince, Hazreti Ömer ağlamaya başladı. Sonra endişe ettiğim tehlike ortadan kalktı. Size iyi muâmelede şöyle dedi: “Allah aşkına söyle; Yâ mü’minlerin bulundum” buyurdular. annesi! Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) vefât edinceye kadar, hiç doyuncaya kadar buğday Sonra ele geçirdikleri ganîmetleri Hazreti Ömer’e ekmeği veya bir günde iki defa yemek yedi mi?” verdiler. Hazreti Ömer ganîmetleri gaziler Hazreti Âişe: “Hayır yemedi” dedi. Hazreti Ömer, arasında eşit bir şekilde dağıttı. Bir süre sonra “Hiç Resûl-i ekreme ( aleyhisselâm ) topraktan bir Hazreti Ömer oradan ayrılınca, Eshâb-ı Kirâm, karış yükseklikte sofra kuruluyor muydu? Yemek Hazreti Ömer’in daha iyi giyinmesi hakkında istediğinde sofrayı yere koyduruyor ve yüksek konuştular, iyi ve süslü elbiseler giymeli ki gelen sofra tahtasını kaldırtmıyor muydu?” diye sorunca elçilere heybetli gözüksün dediler. Bu durumu onlar, “Evet” dediler. Hazreti Ömer yine onlara: ancak Ali bin Ebî Tâlib söyleyebilir dediler. “Siz Peygamberin zevceleri ve bütün mü’minlerin Durumu Hazreti Ali’ye anlattıklarında, “Ben böyle annelerisiniz. Sizin, bütün mü’minlerde özellikle birşeyi Hazreti Ömer’e söyliyemem. Siz benim üzerimde hakkınız var. İyi biliyorum ki, Resûlullahın zevcelerine gidin. Onlar mü’minlerin Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) kaba kumaştan anneleridir. Ancak bunu Hazreti Ömer’e onlar elbise giyerdi ve kumaşın sertliği vücûduna zarar söyleyebilir” dedi. Bunun üzerine Eshâb-ı Kirâm verirdi. Siz bunu biliyor muydunuz?” deyince Hazreti Aişe’nin yanına gittiler, durumu ona onlar, “Evet” dediler. Hazreti Ömer: “Yine biliyor anlattılar. Hazreti Âişe vâlidemiz, bu durumu musunuz, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) tek katlı Hazreti Ömer’e söylemeyi kabûl etti. Hazreti Aişe, bir örtü üzerinde yatardı. Senin evinde hurma Hazreti Hafsa ile birlikte Hazreti Ömer’in liflerinden sert bir yaygı yok muydu, yâ Âişe? Bu huzûruna gitti. Hazreti Aişe, “Yâ Emîr-el- gündüz yaygı, gece yatak olarak kullanılırdı. mü’minîn! Sana birşey söylememe müsâade eder Resûl-i ekremin yanına geldiğimizde vücûdunda misin?” deyince Hazreti Ömer, “Ey mü’minlerin hasırın izlerini görürdük. Yâ Hafsa! Sen annesi! Buyur söyle” dedi. Bunun üzerine Hazreti anlatmadın mı, bir gece Resûl-i ekrem rahat Âişe: “Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) bir yol ta’kib uyusun diye yatağı iki kat yapmıştın, O da rahat ederek Cennete gitti. Ne dünyâya heves etti, ne olarak uyumuş, ancak Bilâl’in ezan sesiyle de dünyâ ona heves etti. Ebû Bekr de Resûl-i uyanmıştı ve sana, “Yâ Hafsa, niçin böyle yaptın? ekremin ( aleyhisselâm ) sünnetini ihyâ edip, Yatağı iki kat yapıp, benim sabah ezanına kadar yalancı peygamberlerle savaşarak yine onun uyumama, gece namazını kaçırmama sebep izinde yürüdü. Bâtılı savunanların delîllerini oldun. Dünyâ benim neyime? Niçin beni yumuşak çürütürken, halk arasında adâletle hükmetti. yatakla meşgûl ediyorsun?” buyurmuştu. Yâ Allahü teâlâyı hoşnut etti. Allahü teâlâ da onu Hafsa! Bilmiyor musun, Resûl-i ekremin gelmiş Peygamberine kavuşturdu. O da, ne dünyâya geçmiş bütün günahları affedilmişti? Öyle iken heves etti, ne de dünyâ ona heves etti. Allahü bile Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) vefât edinceye kadar aç olarak geceler, Rabbine secde sana salevât getirsin. Geceyi ihyâ eder, seher ederek sabahlar, gece gündüz dâima Rabbine vakitleri ağlardın. Ben de sana kavuşmak niyazda bulunurdu. Ömer de iyi şeyler yemiyor ve istiyorum. Ama ölmek elimde değil. Acaba âhıret, yumuşak elbiseler giymiyor. Tuz ve yağ hâriç, iki beni sevgilimle birleştirecek mi?” Hazreti Ömer katığı beraber yemiyor. Eti de, sâdece halktan bu sözleri duyar duymaz ağlamaya başladı. birinin yediği kadar, ayda bir sefer yiyor” dedi. Kapıyı çalınca kadın: “Kim o?” diye seslendi Bunun üzerine Hazreti Âişe ve Hafsa, Ömer’in ( Hazreti Ömer de: “Ömer bin Hattâb” dedi. Bunun radıyallahü anh ) huzûrundan ayrılarak Eshâb-ı üzerine kadın: “Ömer bin Hattâb’la benim ne işim Kirâmın yanına gelip durumu anlattılar. Hazreti var? Bu saatte gelmenin sebebi nedir?” deyince Ömer rûhunu teslim edinceye kadar bu hâl üzere Hazreti Ömer “Allah, aşkına kapıyı aç. Sana yaşadı.” birşey yapacak değilim” dedi. Kadın kapıyı açınca Hazreti Ömer: “Ne olur biraz önce söylediğin Ubeydullah bin Umeyr şöyle anlatır: “Resûl-i sözleri bana tekrarla” dedi. Kadın, Hazreti ekrem ( aleyhisselâm ) vefât ettiği zaman, Mekke Ömer’in isteğini yerine getirdi. Hazreti Ömer. vâlisi Attâb bin Esid idi. Mekke halkı, Resûlullahın “Aranıza beni de katmanızı istiyorum” dedi. vefât haberini duyunca çok ağladılar. Vâli Attâb, Bunun üzerine kadın şöyle söyledi: “Beni, Kâ’beden çıkıp sokakların birine girdi Bu esnada sevgilimi ve Ömer’i âhırette bir araya getir. Onu Süheyl bin Amr yanına geldi ve ona, “Haydi halkı da mağfiret et, ey affı çok Allahım!” Kadın böyle teskin etmek için konuş” dedi. Attâb bin Esîd ise, söyleyince, Hazreti Ömer oradan memnun olarak “Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) vefât ettiği bir ayrıldı.” Sa’îd bin Süfyân şöyle anlatır: “Kardeşim zamanda nasıl konuşurum? Bende konuşacak vefât etmeden, Allahü teâlânın yolunda yüz dînâr hâl yok” dedi. Bunun üzerine Süheyl bin Amr: sadaka verilmesini vasıyyet etmişti. Onun “Birlikte gidelim. Ben konuşurum” dedi. Birlikte vasıyyetini yerine getirmek için, Hazreti Osman’ın Kâ’be’ye geldiler. Süheyl bin Amr minbere çıktı. yanına gittim. Üzerimde, yakası ve kol ağızları Allahü teâlâya hamd ve senadan sonra, Hazreti ipek işlemeli bir hırka vardı. Hazreti Osman’ın Ebû Bekr’in söylediklerini aynen tekrarladı. yanında oturan bir kişi beni görünce hemen Süheyl bin Amr, Bedr savaşında esîrlerin ayağa kalkıp, yırtmak için hırkamı çekiştirdi. arasındaydı. Hazreti Ömer onun öldürülmesini Bunun üzerine Hazreti Osman: “Bırak onu” dedi. istiyordu. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) Hazreti O kişi, “Acele ettiniz” diyerek beni bıraktı. Ben Ömer’e: “Niçin onu öldürmek istiyorsun? Bırak, Hazreti Osman’a: “Ey Emîr-ül-mü’minîn! belki Allah onu, senin de beğeneceğin bir Kardeşim, vefâtından önce yüz dinar Allah yoluna makama getirir” buyurmuştu. Peygamberimizin ( sadaka vermemizi vasıyyet etti. Ne yapmamı aleyhisselâm ) işâret buyurduğu gibi, Allahü emredersiniz?” diye sorunca, “Bu mes’eleyi teâlâ, Süheyl bin Amr’ı Attâb bin Esîd’in benden başkasına sordun mu?”: dedi. Ben de, makamına getirdi. “Hayır”, deyince, “Eğer benden önce birisine Zeyd bin Eslem şöyle anlatır: Hazreti Ömer, hilâfeti zamanında, bir gece etrâfı kontrol etmek için dolaşıyordu. Bir evde ışık yandığını gördü. Eve yaklaştığında, yaşlı bir kadının yün eğirdiğini gördü. Bu işi yaparken şöyle söylüyordu: “Bütün iyi insanların salât ve selâmı Muhammed Mustafâ’nın üzerine olsun. Seçilmiş iyi kullar sormuş ve o da benim şu söylediklerimden başka birşey söylemişse, seni cezalandırırdım” dedi ve şunları söyledi: “Allahü tealâ bizlere, İslâm dînine girmemizi emretti. Bizler de bunu kabûl ettik. Allahü teâlâya şükür, hepimiz müslümanız. Sonra Allahü teâlâ bize hicret etmemizi emredince, bizler hicret edip Medine’ye geldik. Daha sonra cihâd yapmamız emredilince, cihâd ettik. Siz Şamlılar mücâhidsiniz. Bunun için bu parayı sen, hiç iyi olmayan sözler söylüyorlardı. Ebüdderdâ ( radıyallahü kendine, ailene, komşu ve akrabalarından olan anh ) onlara: “Onu bir kuyuya düşmüş görseniz muhtaç olanlara harca. Çünkü bu paranın bir çıkarmıyacakmısınız?” diye sorunca, “Elbette çıkarırız” dirhemiyle gidip et alsan, ailenle beraber yesen, dediler. Bunun üzerine Ebüdderdâ ( radıyallahü anh ), tam yediyüz dirhem sadaka vermiş gibi sevâb “Öyleyse kardeşiniz hakkında böyle söylemeyiniz. Size sıhhat kazanırsın” dedi. Daha sonra dışarı çıkınca, ve afiyet veren Allahü teâlâya şükredin” deyince onlar, “Ona Hazreti Osman’ın yanındaki ve hırkamı, çekip sen kızmıyor musun?” diye sordular. Ebüdderdâ ( radıyallahü yırtmak istiyenin kim olduğunu sorunca, Ali bin anh ), “Ben onun yaptığı işe kızıyorum. Çünkü yaptığını terk Ebî Tâlib ( radıyallahü anh ) olduğunu söylediler. edince, o yine benim kardeşimdir” dedi.” Bunun üzerine Ali bin Ebî Tâlib’in ( radıyallahü anh ) evine gittim ve ona, “Benden ne kötülük Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) anlatıyor gördün de öyle hırkamı yırtmaya çalıştın?” diye “Resûl-i ekrem ile beraber oturuyorduk. “Şimdi sorunca, o şöyle dedi: “Resûl-i ekremin ( buraya Cennetlik bir kişi gelecek” buyurdular. Bir aleyhisselâm ) şöyle buyurduğunu işittim: süre sonra ayakkabıları elinde, abdest suyu “Yakında ümmetim, kadınların ırzına tecâvüzü ve sakalından damlayan Ensârdan bir zât girdi. ipek elbiseler giymeyi helâl sayacak.” İşte ben de Ertesi gün aynı şey yine tekrarlandı. Üçüncü gün müslümanlar içinde ilk defa sende ipek nakışlı Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), “Yanınıza Cennet elbise görünce öyle yaptım” dedi” ehlinden olan bir kişi gelecek” buyurdular. Baktık ki, gelen kişi, iki gündür gelen zâttı. Resûlullah Kabîsâ bin Züheyb anlatır: “Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) oradan ayrılınca, efendimizin ( aleyhisselâm ) Eshâbından biri, Abdullah bin Amr bin As, o zâtı ta’kib etti ve ona, bozguna uğrayan düşmanları ta’kib edip, bir “Babamla münâkaşa ederek, üç gün eve müşriki yakaladı. Kılıcını çekip tam öldüreceği gitmemeye yemîn ettim. Acaba bu süre içinde sırada, o müşrik “La ilahe illallah” dedi. Fakat sizde misâfir kalabilir miyim?” dedi. O zât da arkadan gelen bir mü’min, daha sözünü kabûl etti. Abdullah bin Amr, adamın evinde bitirmeden ya’nî “Muhammedün Resûlullah” kaldığı zaman zarfında, kendisinden fazla bir diyemeden onu öldürdü. Ama yaptığı işten dolayı ibâdet yaptığını görmemiş. Sâdece gece yatınca, pişmanlık duydu. Gidip durumu Resûl-i ekreme ( sabah namazına kadar sağa sola dönerken aleyhisselâm ) anlattı ve “Ölümden kurtulmak için Allahü teâlâyı zikr ediyormuş. Abdullah bin Amr Kelime-i tevhîd’i söyledi” deyince, Peygamber bu üç günü şöyle anlatır: “Bu zaman zarfında efendimiz ( aleyhisselâm ): “Kalbini yardın mı? nerdeyse adamın yaptıklarını küçük görecektim. Unutma ki, dil kalbin tercümânıdır” buyurdu. Bir Sonra dayanamıyarak, “Ey Allahü teâlânın kulu! süre sonra bu kişi öldü. Götürüp gömdüler. Fakat, Ben ne babamla kavga ettim, ne de üç gün eve cesedi toprak üzerine çıktı. Bunun üzerine ailesi gitmemek için yemîn ettim. Resûl-i ekrem ( gelip durumu Resûl-i ekreme anlattı. aleyhisselâm ) üç gün arka arkaya, “Yanınıza Peygamberimiz de, “Tekrar gömün” buyurdu. şimdi Cennetlik bir kişi gelecek” dedi. Üçünde de Fakat yine toprağın üstüne çıktı. Yine Resûl-i siz geldiniz. Sizin ne yapıp da bu mertebeye ekreme ( aleyhisselâm ) haber verdiklerinde eriştiğinizi öğrenmek ve aynı şeyleri yapmak için “Toprak onu kabûl etmedi. Götürüp bir mağaraya bu plânı yapmıştım. Fakat seni, öyle fazla bir atınız” buyurdu.” ibâdet yaparken görmedim. Seni bu dereceye ulaştıran nedir?” dedim. O zât, “Gördüklerinden Ebû Kilâbe’den rivâyet edilir: “Ebüdderdâ ( radıyallahü anh ) başka birşey yapmıyorum” dedi. Sonra ben birgün günah işlemiş bir kişiye rastladı. Oradakiler, bu kişi için giderken, beni geri çağırıp: “Gördüklerinden başka birşey yapmıyorum ama, ben, hiç bir mü’minlerle birlikte Yemâme savaşına katılmıştı. Yanında oğlu müslümanı aldatmayı düşünmem. Allahü teâlânın Amr da vardı. Tufeyl bin Amr, o savaşta şehid düştü. Oğlu kendisine verdiği bir maldan dolayı kimseye Amr da yaralandı ve bir “eli kesildi. Birgün, Amr bin Tufeyl haset etmem” dedi. Ben de, “Tamam, seni Hazreti Ömer’in yanında iken yemek getirildi. Amr bin Tufeyl Cennet ehlinden yapan budur” dedim.” hemen kenara çekildi. Bunun üzerine Hazreti Ömer: “Yâ Amr! Kesik elin mi aklına geldi yoksa?” diye suâl edince, Amr bin Hazreti Aişe anlatır: “Resûl-i ekrem ( Tufeyl, “Evet” dedi. Hazreti Ömer: “Vallahi sen yemeği elinle aleyhisselâm ) birgün Eshâb-ı Kirâmı ile karıştırmadıkça, ben bu yemekten bir lokma yemem. oturuyordu; Yanında Hazreti Ebû Bekr ve Hazreti Aramızda senden başka bir a’zâsı Cennette olan kimse Ömer vardı. Hazreti Abbâs içeri girince, Hazreti yoktur” dedi.” Ebû Bekr kalkarak yerini ona verdi. Hazreti Abbâs, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) ile Hazreti Ebû Matar anlatır: “Birgün mescidden çıkmıştım. Arkamdan Ebû Bekr arasına oturdu. Bu hareketinden dolayı birisinin, “Eteğini kısalt. Elbisen kirlenmez ve ayrıca bu Allahü Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ): “Büyüklerin teâlâya bağlılığının ifadesidir. Şayet mü’min isen, saçlarını da kadrini büyükler bilir” buyurdu. Sonra amcası kısalt” dediğini duyunca arkama döndüm. Bu sözü söyleyen Abbâs’a ( radıyallahü anh ) dönerek birşeyler zâtın Hazreti Ali olduğunu gördüm. Hazreti Ali, çarşıya anlatmaya başladı. Resûlullah ( aleyhisselâm ), hayvanların satıldığı yere vardığında: “Alış-veriş yapın fakat Hazreti Abbâsla konuşurken sesini o kadar yemîn etmeyin. Yemîn, mâlın bereketini giderir ve değerini alçalttı ki, Hazreti Ebû Bekr ve Ömer’e düşürür” dedi. Hurma satanların yanına vardığında ağlayan bir “Resûlullahın sesine birşey oldu” düşüncesi geldi. hizmetçi gördü ve niye ağladığını sordu. Hizmetçi de satıcıyı Hazreti Abbâs gidince hemen Hazreti Ebû Bekr, göstererek, “Bu, bana bir dirhemlik hurma sattı. Fakat efendim “Yâ Resûlallah! Bir rahatsızlığınız mı var?” diye hurmayı kabûl etmiyor” deyince Hazreti Ali, “Bu hurmaları al sordu. Resûl-i ekrem “Hayır” cevâbını verince, ve parasını ver. Bu hizmetçinin elinde olan birşey değil” dedi. “Çok yavaş konuştunuz da, ondan sordum” dedi. Adam almak istemeyince hemen ben, “Bu zâtın kim olduğunu Bunun üzerine Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ): biliyor musun?” diye sorunca satıcı, “Hayır” cevâbını verdi. “Cebrâil size, benim yanımda alçak sesle Ben de, “Bu zât, mü’minlerin emîri Hazreti Ali’dir” deyince, konuşmanız emrini getirdiği gibi, bana da amcam satıcı hemen hurmaları aldı ve parayı hizmetçiye geri verdi. Abbâs’ın yanında alçak sesle konuşmam emrini Sonra Hazreti Ali oradaki satıcılara, “Yoksulları doyurun ki, getirdi” buyurdu.” kazancınız artsın” dedi. Sonra kumaşların satıldığı kısma geldi. Kendisine bir gömlek satın almak istedi. İlk gittiği satıcı Ammâr bin Ebî Ammâr anlatır: “Birgün Zeyd bin Sâbit atına kendisini tanıyınca, ondan gömleği almadı. Başka bir satıcının binmişti. Bunu gören İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh ), derhal yanına gitti. O da tanıyınca, ondan da gömlek almadı. Daha onun atının yularını tuttu. Zeyd bin Sabit “Ey Resûlullahın sonra bir çocuğun yanına gitti. Ondan üç dirheme bir gömlek amcasının oğlu! Bineğimin yularını bırak” deyince İbn-i Abbâs, satın aldı. Çocuğun babası gelince ona, “Senin oğlun, halifeye “Bize, büyüklerimize ve âlimlerimize böyle davranmamız, üç dirheme bir gömlek sattı” dediler. Bunun üzerine o kimse, emredildi” dedi. Bunun üzerine Zeyd bin Sabit, “Elini uzat” “Keşke iki dirheme satsaydın” deyip, Hazreti Ali’nin yanına dedi. İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh ) elini uzatınca, Zeyd bin giderek bir dirhemi geri vermek istedi. Hazreti Ali sebebini Sabit hemen onun elini öptü ve; “Bize de Peygamberimizin sorup öğrenince ona, “Benim rızâmla gömleği bana sattı. Ehl-i beytine böyle davranmamız emredildi” dedi” Onun rızasıyla ben de gömleği satın aldım” dedi. Abdülvâhid bin Avn anlatıyor: “Tufeyl bin Amr, Resûl-i ekremin Sa’îd bin Müseyyib anlatır: “Mekke feth edilince, Eshâb-ı ( aleyhisselâm ) yanına gelerek müslüman olmuştu. Kirâm, sabaha kadar Kâ’be’yi tekbîr ve Kelime-i tevhîd Peygamber efendimiz vefât edinceye kadar Medine’de söyleyerek tavaf ettiler. Bu durumu gören Ebû Süfyân, Hind’e: kalmıştı. Arablar İslâmiyeti terk etmeye başlayınca, “Mekke’nin bu şekilde feth edilmesinin Allahü teâlâdan dönerek, “O beyaz sıvı (meni) şehvetle mi olduğuna inanıyor musun?” diye sorduğunda Hind, “Evet, bu geliyor?” diye sordu. O kişi, “Hayır” dedi. İbn-i Allahü teâlâdandır” dedi. Ertesi gün Ebû Süfyân hemen Resûl- Abbâs yine, “Vücûdunda bir bitkinlik hissediyor i ekremin yanına gitti. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) onu musun?” diye sorunca o kişi yine “Hayır” dedi. görünce, “Sen Hind’e, Mekke’nin fethinin Allahü teâlâdan Bunun üzerine İbn-i Abbâs: “O hâlde sadece olduğuna inanıyor musun?” dedin. O da, “Evet bu gerçekten abdest alman kâfi” dedi” Allahü teâlâdandır” diye cevap verdi, değil mi?” buyurunca, Ebû Süfyân, “Gerçekten senin Allahü teâlânın kulu ve Resûlü Haris bin Umeyre anlatır: “Muâz bin Cebel ölüm olduğuna şehâdet ederim. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, döşeğinde iken, yanındakiler ağlıyordu. Muâz bin benim bu sözümü Hind’den başka kimse işitmemişti” dedi. Cebel onlara, “Niçin ağlıyorsunuz?” diye sorunca onlar, “Senin ölümünle kaybolacak ilme Amr el-Leysî anlatır: “Birgün Vasile bin Eska’nın ağlıyoruz” dediler. Bunun üzerine Muâz bin yanında idik, yanımıza bir fakir geldi. Vasile bin Cebel, “İlim ve îmân, kıyâmet gününe kadar Eska bir ekmek aldı, yanına biraz para koyarak kaybolmayacaktır. Arayan herkes onu bulur. ona verdi. Bunun üzerine ben, “Yâ Vasile bin Bunlar, kitap ve sünnettir. Allahü teâlânın kitabı Eska! Ailende bu işi yapacak başka kimse yok Kur’ân-ı kerîm ve Peygamberimizin ( mu?” diye sorunca o, “Var. Fakat bir kimse birşey aleyhisselâm ) sünneti kıyâmet gününe kadar alıp bir fakire götürüp verirse, her adımına korunacaktır. İlmi; Ömer, Osman ve Ali’den karşılık bir günahı silinir. Sadakayı fakirin avcuna (r.anhüm) alın. Eğer onları kaybederseniz, o koyup geri dönerken, her adıma karşılık on zaman şunlardan alın: Ebüdderdâ, İbn-i Mes’ûd, günah silinir, dedi” Mücâhid ( radıyallahü anh ) Selmân ve yahudi iken İslâmı kabûl eden anlatır: “Abdullah bin Abbâs’ın talebelerinden Atâ, Abdullah bin Selâm. Ben, Resûl-i ekremden ( Tâvûs ve İkrime ile birlikte otururken birisi geldi O aleyhisselâm ), Abdullah bin Selâm için, “O, anda İbn-i Abbâs namaz kılıyordu. O kişi bize, Cennetlik olanların onuncusudur” buyurduğunu “İçinizde fetvâ verecek var mı?” diye sorunca işittim. Âlimin yanılmasından korkun. Gerçeği ben, “Suâlini söyle” dedim. O kişi, “Her zaman söyleyen kim olursa olsun kabûl edin. Bâtıl olanı abdest bozduktan sonra menî geliyor” dedi. Biz söyleyen kim olursa olsun reddedin” dedi.” “Gusül abdesti alman lâzım” dedik, İbn-i Abbâs Muhammed bin Ebi Kayle anlatır: “Bir kişi, namazını bitirince İkrime’ye, “O kişiyi bana çağır” Abdullah bin Ömer’e ( radıyallahü anh ) bir dedi. O kimse geldikten sonra İbn-i Abbâs, bize mektûp göndererek, kendisine ilimle alâkalı ba’zı dönerek, “Bu zâta verdiğiniz fetvâ ile ilgili Kur’ân-ı suâller sordu, İbn-i Ömer de ona, “Bana ilimle kerîmde bir hüküm var mı?” diye sordu. Biz, ilgili ba’zı suâller soruyorsun. O suâllerin cevâbını “Hayır” dedik. Bunun üzerine “Resûlullah mektûpta anlatmam mümkün değil. Sana şu efendimizin sünnetinde bunun ile ilgili hüküm var kadarını söyliyeyim ki, müslümanların mı?” diye sorunca biz yine, “Hayır” dedik, İbn-i namuslarına el uzatmadan, kanlarını dökmeden, Abbâs yine, “Resûlullahın Eshâbının reylerinde haksız yere mallarını yemeden ve bununla ilgili bir hüküm var mı?” diye sorunca biz cemâatlerinden ayrılmadan Allahü teâlâya yine, “Hayır” dedik. Bunun üzerine “Neye kavuşabilirsen, bu senin için yeterli olur” diye dayanarak fetvâ verdiniz?” diye sordu. Biz de, cevap yazdı. “Kendi ictihâdımızla” dedik, İbn-i Abbâs: “Resûlullah ( aleyhisselâm ) bu mevzûda şöyle Hasen-i Basrî anlatır: Birgün bir kişi Hazreti buyurmuştur: “Bir fakîh, şeytana bin âbidden Ömer’e gelerek, “Ey Emîr-ül-mü’minîn! Ben çölde daha iyi karşı durur” dedi. Sonra o kişiye yaşıyorum ve çok işim var. Bana yapabileceğim ve benim Cennete girmemi sağlayacak birşey Bizim bıraktıklarımız sadaka, olur” buyurduğunu tavsiye et” deyince Hazreti Ömer, “Elini uzat ve duydum” dedi. iyi dinle! Allahü teâlâya ibadet eder, namazını kılar, zekâtını verir, hacca gider ve âmirlere itaat Ukbe bin Amir el-Cühenî anlatır: “Resûl-i ekremle edersin. Dâima doğruyu söyle. Gizli şeyleri ( aleyhisselâm ) karşılaştığım zaman bana, “Ey yapmaktan sakın. Duyulduğunda ve yayıldığında Ukbe! Seni ziyâret etmeyen akrabaları sen seni utandırmıyacak şeyleri yap, seni utandıracak ziyâret et. Sana bir şey vermeyene, sen ver. şeyleri yapma.” Bunun üzerine o kimse, “Yâ Sana zulm edeni, sen affet” buyurdu. Başka bir Emîr-el-mü’minîn! Bu dediklerini yapacağım ve zaman karşılaştığımda, “Ey Ukbe! Sana Allahü yarın kıyâmet günü Allahü teâlânın huzûruna teâlânın Tevrât, Zebur, İncîl ve Kur’ân-ı kerîmde çıktığım zaman, bunları bana Ömer bin Hattâb bir benzerini indirmediği sureleri öğreteyim mi? söyledi diyeceğim” dedi. Hazreti Ömer de: “Sen Her gece onları mutlaka oku. Bu sûreler İhlâs, dediklerimi yap. Sonra Rabbine kavuştuğun Felâk ve Nâs sûreleridir” buyurdu. Resûl-i zaman istediğini söyle” dedi. Tufeyl bin Amr ekremin ( aleyhisselâm ) bu emrinden sonra, bu anlatır: Ubeyy bin Ka’b, bana Kur’ân-ı kerîm sûreleri hiçbir gece okumadan yatmadım.” öğretmişti. Ben de ona bir yay hediye etmiştim. Birgün Ubeyy bin Ka’b, bu yay ile Resûl-i ekremin yanına gitmişti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) kendisine: “Ubeyy, bu yayı sana kim verdi?” diye sorunca o, “Kendisine Kur’ân-ı kerîm öğrettiğim Tufeyl bin Amr verdi” diye cevap verdi. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), “Cehennemden alınan bir ateş parçasını omuzuna asmışsın” buyurdu. Ubeyy bin Ka’b, “Yâ Resûlallah! Onların yemeklerini de yiyoruz” dediğinde, Resûlullah ( aleyhisselâm ): “Başkası için hazırlanan yemeği yemende bir mahzur yoktur. Fakat sâdece senin için yapılan yemeği yersen, Kur’ân-ı kerîm öğretmenin sevâbını dünyada almış olursun” buyurdu. Hazreti Âişe anlatır: Eshâb-ı Kirâm bir mes” ele hakkında ihtilafa düştüğü zaman, babam Ebû Bekr hemen imdâda yetişir ve o mes’ele hakkında kesin hükmü verirdi. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) vefât ettiği zaman, defin husûsunda Eshâb ihtilafa düştü. Bunun üzerine babam: “Ben, Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) “Her peygamber vefât ettiği döşeğin altına defnedilir” buyurduğunu işittim” dedi. Eshâb-ı Kirâm, Peygamberimizin mirası husûsunda da ihtilafa düştüklerinde, yine babam: “Ben, Resûl-i ekremin “Biz peygamberler miras bırakmayız. İbn-i Mes’ûd ( radıyallahü anh ) anlatır: Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) yanına bir kişi gelerek, “Yâ Resûlallah! Kendim, çoluğum-çocuğum ve malım için korkuyorum” dedi. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) ona: “Her sabah ve akşam, Allahü teâlânın adıyla başlıyarak; Allahım, dinimi, nefsimi, çocuğumu ve ailemi ve mallarımı koru, diye duâ et” buyurdu. O kimse öyle duâ etti. Bir ara tekrar Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) yanına geldi. Resûlullah ona, “Korkun gitti mi?” diye sorunca, “Seni hak din ile gönderen Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bendeki o korku hâli gitti” diye cevap verdi. Üseyd bin Hudeyr buyurdu ki: “Eğer şu üç durumdan birisinde bulunduğum gibi olabilseydim, muhakkak Cennetliklerden olur ve bu husûsta hiç şüphem olmazdı. Kur’ân-ı kerîm okurken veya dinlerken olduğum gibi olabilseydim. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hutbesini dinlediğim zamanki gibi olabilseydim. Bir cenâzeye katıldığım zamanki gibi olabilseydim, İstisnâsız, katıldığım bütün cenâzelerde kendi kendime cenâzenin akıbeti ne olacak diye düşünmüşümdür.” İbn-i Amr buyurdu ki: “Bir mü’min bir beldeyi veya o beldenin taşlarıyla yapılmış bir mescidi ziyâret eder ve orada namaz kılarsa, orası şöyle der: Burada Allahü teâlânın rızâsı için namaz kıldı. Allahü teâlâya kavuşacağı gün ona şâhidlik edeceğim.” İbn-i Mes’ûd buyurdu ki: “Eğer deve ile gidilebilecek bir yerde Ebû Ümâme ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Hoşunuza giden bir kimsenin İslâm dinini benden daha iyi bildiğini duyarsam, veya gitmeyen şeylere sabredin. Doğrusu sabır, güzel bir ilmime ilim katmak için, mutlaka onun yanına kadar giderim.” huydur. Dünyâ sizi şaşkına çevirdi. Eza ve cefâları yavaş yavaş size içirdi Zevk ve süsüyle sizleri kendisine çekti.” Hazreti Ali buyurdu ki: “Size gerçek fıkıh âliminin kim olduğunu haber vereyim mi? insanlara, Allahü teâlânın rahmetinden Ebüdderdâ ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Konuşmayı ümid kesecek kadar dini zorlaştırmayan, aynı zamanda, öğrendiğiniz gibi, susmayı da öğrenin. Zîrâ susmak, büyük bir günah işlemelerine fırsat tanıyacak kadar da akıllılıktır. Konuşmaktan çok dinlemeye çalış. Seni kolaylaştırmayan, Allahü teâlânın azâbına düçâr ilgilendirmeyen husûslarda konuşma. olabileceklerine inandırabilen ve başka şeylere rağbet ederek Kur’ân-ı kerîmi terkettirmeyen kimsedir. Dînî bilgisi olmayan Hayretini mûcib olmayan şeylere gülme, işin olmayan yere kimsenin ibâdetinde, anlayışı olmayanın dînî bilgisinde ve gitme.” düşünmeden Kur’ân-ı kerîmi okumakta hayır yoktur.” Abdullah bin Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Allahü teâlâya âsi olmaktan sakının. Kur’ân-ı kerîm üzerinde ihtilâfa düşmekten kaçının. Kur’ân-ı kerîm üzerinde münâkaşa etmeyin. Kur’ân-ı kerîmdeki âyetler arasında tenakuz yoktur. Kur’ân-ı kerîm ebedîdir. Kur’ân-ı kerîmin vecihlerinden birini 1) Kâmûs-ül-a’lâm cild-1, sh. 648 2) Tabakât-üş-Şâfiîyye cild-7, sh. 215 3) El-Bidâye ven-nihâye cild-12, sh. 294 inkâr etmek, Kur’ân-ı kerîmin hepsini inkâr etmek demektir.” 4) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1328 Muâz bin Cebel ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki: “Öğrenmek istediğiniz kadar ilim öğrenin. Fakat öğrendiğinizle amel 5) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 239 etmedikçe, hiç bir ilmin faydasını göremezsiniz.”. 6) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 352 Huzeyfe ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Ey Kur’ân-ı kerîm okuyanlar! Allahü teâlâya karşı gelmekten sakının. Sizden 7) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 309 öncekilerin yolundan yürüyünüz. Vallahi eğer onları ta’kib ederseniz büyük bir yol kat etmiş olursunuz. Şayet onların yolundan ayrılırsanız, dalâlet ve bataklığa düşersiniz.” İbn-i Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Allahü teâlânın zikr edildiği meclisler, ilmin yaşatıldığı ve kalblerde huşû’nun meydana geldiği yerlerdir.” Hazreti Osman ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Hergün, gece ve gündüz en çok sevdiğim şey Kur’ân-ı kerîm okumaktır. 8) El-A’lâm cild-4, sh. 273 9) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 224 10) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 701 11) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 69 12) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 54, 57, 103, 162, 294, 340, 342, 526, 574, 974 cild-2, sh. 1736, 1737, 1836 Eğer kalbleriniz temiz olsaydı, Allahü teâlânın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîmi okumaya doymazdınız.” 13) Târih-i Dımeşk Mukaddimesi Abdullah bin Abbâs buyurdu ki: “Ömer bin Hattâb’ı ( 14) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 464, 692, 932, 1017 radıyallahü anh ) çok çok anın, zîrâ Ömer anıldığı zaman adâlet hatırlanmış olur. Adâlet hatırlanınca da Allahü teâlâ zikr edilmiş olur.” 15) Kıyâmet ve Âhıret sh. 117 İBN-İ ÂŞİR FÂSÎ Kırâat, tefsîr, kelâm, fıkıh, nahiv âlimi. İsmi, Abdülvâhid bin İBN-İ ASKER (Abdürrahmân bin Muhammed) Ahmed bin Ali bin Âşir bin Sa’d Ensâri olup, künyesi Ebû Muhammed’dir. 990 (m. 1582) senesinde Fas’ta doğdu. 1040 Bağdad’da yetişen Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, (m. 1630) senesinde doğduğu yerde vefât etti. Abdürrahmân bin Muhammed bin Asker el-Bağdâdî olup, künyesi Ebû Zeyd veya Ebû Muhammed’dir. Lakabı İbn-i Âşir Fâsî, Fas’ta yetişti. Talebesi Muhammed bin Ahmed Şihâbüddîn’dir. İbn-i Asker diye tanınmıştır. 644 (m. 1246) bin Muhammed, hocası hakkında şöyle anlatır. “İbn-i Âşir senesi Muharrem ayında Bağdad’da Bâb-ül-Ezc’de dünyâya Fâsî, âlim, çok ibâdet eder, haramlardan sakındığı gibi, dinde gelen İbn-i Asker ( radıyallahü anh ), 732 (m. 1332) senesi şüpheli olan şeylerden de sakınırdı. Muhtelif ilimlerde Şevval ayında orada vefât etti. mütehassıs idi. Kur’ân-ı kerîmi, meşhûr âlim Ebû Abbâs Ahmed bin el-Fakîh, Osman Lemtî ve daha başka âlimlerden Zamanında bulunan büyük âlimlerin sohbetlerinde yetişen İbn- okudu. Kırâat-ı seb’ayı; Ebû Abbâs Ahmed bin Kefif, Fas i Asker hazretleri; Muhammed bin Eşref el-Alevî, Muhammed müftîsi ve hatîbi Ebû Abdullah Muhammed Şerîf Mürri’den bin Sa’îd İbn-ül-Hâzin, Ali bin Muhamed el-İsterâbâdi, öğredi. Nahiv ve diğer ilimleri; Fas müftîliği yapan Ebû İmâdüddîn İbn-ül-Battal, İzzeddîn el-Fârûsî, Zeynüddîn İbn-ül- Abdullah Muhammed bin Kâsım Kassâr Kaysî, nahiv âlimi Münîr ve başka âlimlerden ilim öğrendi. Fıkıh, hadîs ve diğer Ebü’l-Fadl Kâsım bin Ebü’l-Âfiye, hadîs ve fıkıh âlimi Ebü’l- birçok ilimde derin âlim oldu. Tasavvuf yolunda da yüksek Abbâs Ahmed bin Muhammed, Kâdı Ebü’l-Hasen Ali bin derece sahibi idi. Dünyâya düşkün olmaktan uzak, zühd ve İmrân, Fas müftîlerinden Ebû Abdullah Hevârî, Ebû Abdullah salâh (doğruluk) sahibi bir zât idi. Devamlı ibâdet ederdi. İlim Muhammed bin Ahmed Tücîbî, Fas kadısı Ebü’l-Fadl Kâsım öğrenmek ve öğretmek maksadıyla çok yolculuk yaptı. bin Muhammed Ebü’n-Na’îm Gassânî ve başkalarından Yemen, Mekke ve başka yerlere gitti. Müstensıriyye öğrendi. 1008 (m. 1599) senesinde hacca gittiği zaman hadîs Medresesi’nin müderrislerinden (öğretim üyelerinden) idi. ilmini; İbn-i Azîz Kassâr, İbn-i Kâdı ve daha başka şark Kendisinden ilim öğrenenlerin en önde gelenlerinden birisi âlimlerinden aldı. İbn-i Âşir Fâsî; fıkıh, hesâb, ferâiz, mantık, oğlu Şerefüddîn Ahmed bin Abdürrahmân olup, babasından beyân, arûz, tıb ve daha başka ilimlerde mütehassıs idi. Allah sonra aynı medresede müderris oldu. yolunda muharebelere katıldı, İ’tikâf yapar, gecenin bir kısmını İbn-i Asker hazretlerinin tasnif ettiği eserlerden ba’zılarının ibâdetle geçirirdi. isimleri şöyledir: Câmi-ül-hayrât, el-Mu’temed, el-Iddetü fî İbn-i Âşir Fâsî’nin yazmış olduğu eserlerden ba’zıları şerh-ül-umde, el-Mukteber fî fevâid-i Mâlik bin Enes. şunlardır: 1-El-Mürşid-ül-mu’în alad-darûriyyeti min ulûmiddîn, 2-El-Kâfi fil kırâeti, 3-Feth-ül-Mennân il-mervî bi mevrid-izzamân fî resm-il-Kur’ân, 4-Şerhun alâ Muhtasar-ı Halîl fî furû’ 1) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 344 il-fıkh-ıl-Mâlikî, 5-El-İ’lâm bi tekmili mevrid-iz-zamân fî resm-ilbâki min kırâet-il-eimmet-is-seb’at-il-a’yân.” 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 176 3) El-A’lâm cild-3, sh. 329 4) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 151 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 205 2) Hulâsat-ül-eser cild-3, sh. 96 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 636 kendisini bir su başında buldu. Pınar başında çok güzel bir kız gördü. Kızın karşısında durdu. Kız ona “Benden uzak ol” deyince, “Sen bütün varağınla benim ol” dedi. Kız, “Şurada, İBN-İ AT Evliyânın büyüklerinden. Künyesi Ebü’l-Abbas olup, ismi, Ahmed bin Muhammed bin Sehl bin Atâ’dır. Aslen Bağdadlıdır. İbn-i Atâ, zamanın büyük âlimlerinden ilim öğrenmiş ve hadîs-i şerîf dinlemiştir. Vaktini, ilim öğrenmek ve öğretmekle, ibâdetle ve Kur’ân-ı kerîm okumakla geçiren İbn-i Atâ, 311 (m. 923) veya 319 (m. 931) yılında vefât etti. İbn-i Atâ ( radıyallahü anh ); Yûsuf bin Mûsâ el-Kattân, Fadl bin Ziyâd, Cüneyd-i Bağdadî, İbrâhîm Mâristânî ve daha birçok âlimden ilim öğrenmiş, hadîs-i şerîf dinlemiştir. Kendisinden, ise, Muhammed bin Ali bin Atâbiş en-Nâkid, İbn-i Hafîf ve daha birçok âlim ilim öğrenmiş, hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. İbn-i Atâ için, Ebû Sa’îd Harrâz; “Tasavvuf, güzel ahlâktır. Ben bunun ehli olarak, Cüneyd-i Bağdadî ve İbn-i Atâ’dan başkasını görmedim.” Ebü’l-Hüseyn Muhammed bin Îsâ bin Hakan; “O gece ve gündüz iki saat uyurdu. Abdullah bin Muhammed es-Seczî ise, “Ben evliyâ arasında ondan daha idrak ve anlayış sahibi olanını görmedim.” demiştir. Şöyle anlatırlar: İbn-i Atâ’nın, çok güzel on erkek evlâdı vardı. Bir gün onlarla beraber sefere çıkmıştı. Yolda eşkiyalar onları çevirdi. Eşkiyaların reîsi, İbn-i Atâ’nın gözü önünde çocuklarını sırayla öldürdü. Çocuklarının her birinin öldürülüşünde, başını semâya kaldırarak, gülümsüyordu. Sıra sonuncu çocuğa öyle güzel bir kız var ki, ben ona hizmetçi bile olamam” dedi. O talebe dönüp o tarafa baktı. Kimseyi göremedi. Tekrar kıza dönünce, kız ona: “Doğruluk ne kadar güzel, yalan ne kadar kötü, sanmıştım ki, bütün varlığınla bana bağlısın. Halbuki, benim yanımda, bir başkasına bakmak istiyorsun” dedi. Talebe utancından başını önüne eğdi. Başını kaldırdığında, karşısında kimseyi göremedi.” İbn-i Atâ’nın vefâtı şöyle anlatılır: “Hallâc-ı Mensûr’u öldüren vezir, İbn-i Atâ’ya “Hallâc-ı Mensûr hakkında ne dersin?” diye sordu, İbn-i Atâ bu soru üzerine, “Sen kendi işlerine bak, evliyâ ile uğraşma” dedi vezir, Hallâc-ı Mensûr hakkında kötü sözler söylemeye başlayınca, İbn-i Atâ ona, “Sakin ol! Doğru konuş!” dedi. Buna sinirlenen vezir, İbn-i Atâ’nın dişlerinin sökülmesini ve bunların başına çakılması için emir verdi. İbn-i Atâ ( radıyallahü anh ), bu eziyetin te’sîriyle vefât etti. İbn-i Atâ hazretleri buyurdular ki: “Tövbe, ilmin kötülediği herşeyden, ilmin methettiğine dönmektir.” “Kullara ve yaratılmış olan şeylere bakıldığında, Allahü teâlânın varlığı bilinir.” “Kim nefsine sünnetleri uygularsa, Allahü teâlâ onun kalbini ma’rifetle nurlandırır.” “Her velînin üç alâmeti vardır. Bunlar Allahü teâlâ ile arasındaki sırrı saklamak, halkla arasında geçen muâmelelerde, duygularını hatâdan korumak, herkese aklı ve anlayışı ölçüsünde söylemektir.” geldiğinde, çocuk babasına dönerek “Sen ne kadar şefkatsiz “Âdem (aleyhisselâm) bildiğimiz hatâyı işledikten sonra, bir baba imişsin. “Dokuz yavrunu öldürdükleri hâlde, hiç sesini Cennette bulunan herşey, onun perişan hâline üzüldü ve çıkarmıyorsun ve gülüyorsun” dedi. İbn-i Atâ oğluna dönerek; ağladı. Ağlamayan sadece altın ve gümüş oldu. Allahü teâlâ, “Babasının ciğerparesi! Bunu yapan zâta birşey söylenmez ki! kelâm sıfatı ile onlara tecelli etti ve sordu. Adem’e herşey Aslında O, “biliyor ve görüyor. Dilerse hepsini korumaya da ağlarken, siz neden ağlamazsınız? Onlar şu cevâbı verdiler kadirdir” dedi. Bunun üzerine eşkiyabaşında bir hâl hâsıl oldu Biz, sana karşı hatâ işliyene ağlamayız. Bunun üzerine Hak ve İbn-i Atâ’ya: “Şayet bu sözlerini önceden söyleseydin, teâlâ şöyle buyurdu: İzzetime, celâlime yemîn ederim. Size çocuklardan hiçbirini öldürmezdik” dedi ve oğlunu serbest her şeyin üstünde bir değer biçeceğim ve Ademoğullarını size bıraktı, İbn-i Atâ bunun üzerine: “Takdîr böyle imiş, hizmetçi kılacağım.” söyleseydim bile bir şey değişmezdi” dedi. “Halka ayrılık acısının tattırılmasındaki hikmet, Allahü teâlâdan İbn-i Atâ, çölde yolunu şaşıran bir talebesinin başından geçen bir hâdiseyi şöyle anlattı: “O çölde yolunu şaşırdı. Dolaşırken başkasına güvenmelerini önlemektir.” “Edebten mahrûm bırakılan bir kimse, bütün hayırlardan mahrûm bırakılmış olur.” “Tevekkül; yüce Allaha en iyi şekilde sığınıp, samîmi bir şekilde O’na muhtaç olmaktır.” “Sabır, musîbetler içinde iken bile edebe riâyet etmektir.” 1) Târîh-i Bağdâd cild-5, sh. 26 2) Tabakât-ı Sûfiyye sh. 269 “Ahlâk iyi olmadıktan sonra, kılınan namazın, tutulan orucun çok olmasının önemi yoktur. Hattâ sadaka ve mücâhede 3) Hilyet-ül-evliyâ cild-10, sh. 302 (nefsini yenmeye çalışma) bile hiçtir. Bu yolda yükselenler, ne namazla, ne de oruçla yükseldiler. Ne sadaka ile, ne de 4) Mir’ât-ül-cinân cild-2, sh. 261 mücâhede ile üstün dereceler buldular. Yükselen, ancak iyi huyla yükseldi. Çünkü Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), “Kıyâmet günü, bana en yakın olanınız, huy ve ahlâk bakımından en güzel olanınızdır” buyurdu.” “Dünyânın geçici lezzetlerine dalan, hakîkatleri bulamaz. Bu lezzetlere dalması, onun kuvvetini azaltır.” “İtâatların en fazîletlisi, devamlı olarak Allahü teâlâyı 5) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 379 6) Sıfât-üs-saffe cild-2, sh. 850 7) Tezkiret-ül-evliyâ cild-2, sh. 57 8) Risâle-i Kuşeyrî sh. 135 9) Nefehât-ül-üns sh. 191 düşünmektir.” “Nefsini tanımayan, âriflerin meclisinde bulunsun. Hikmet nûru ile aydınlanmak isteyen ise, ilim ve hikmet sahiblerinin meclisinde bulunsun.” İBN-İ ATÂY (Abdülkerîm bin Atâullah İskenderî) “En büyük ilim olan ma’rifetullahın neticesi, heybet ve hayadır. Hadîs, Arabî ilimler, edebiyat ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. Bir kimsenin kalbinden haya ve heybet duygusu gittiği zaman, Künyesi Ebû Muhammed olup ismi, Abdülkerîm bin Atâyâ bin artık onda hayır kalmaz.” Abdülkerîm bin Ali bin Muhammed’dir. Dîn-i İslâm’a hizmetlerinden dolayı Emînüddîn lakabı verildi. İskenderânî, “Allahü teâlâ için en sevimli şey, kulun dünyâdan yüz çevirmesi, O’na ulaşılacak en iyi vesîle ise, kulun nefsinden Zührî ve Kuraşî nisbet edildi. 612 (m. 1215) yılında Kâhire’de vefât etti. vazgeçmesidir.” Aslen Kureyşli olan Ebû Muhammed İbni Atâyâ, küçük yaşta “En iyi iş yapılmış, en iyi ilim söylenmiştir. Bu sebeble, şimdiye kadar yapılmamış bir işi yapma, söylenmedik sözü söyleme.” İbn-i Atâ’nın söylediği bir şiirin tercümesi şöyledir: Yollar çeşit çeşittir. Hakka giden yol birdir. Arabî ilimler ve kırâat ilmi öğrendi. Temel din bilgilerine ve âlet (yardımcı) ilimlere vâkıf oldu. Kâhire’ye gitti. Cemâleddîn Ebû Amr Osman bin Hâcib’le birlikte Ebü’l-Hasen Ebyârî’den kırâat dersi aldı. Ebü’l-Hasen Ebyârî ve daha birçok âlimden fıkıh ilmi öğrendi. Ebü’l-Abbâs bin Hatiyye ve arkadaşlarından hadîs-i şerîf dinleyip, ilim tahsil etti. Arabcanın çeşitli dallarında, fıkıh ve hadîs ilimlerinde ve edebiyatta âlim oldu. Çoktur doğru yoldan, Mâlikî mezhebine göre fetvâ verirdi. Mütehassıs olduğu Gittiğini zanneden. ilimlerde tâliblerine ders verir, Allahü teâlânın rızâsı için O’nun dînini öğretmeye gayret ederdi. Tatlı dili, güler yüzü, sünnete İnsanlar bîhaber doğru yoldan. uygun hâl ve hareketleri, güzel ahlâkı ile insanlara nasihat Bilmeden gidiyorlar bir yoldan. ederdi. Resûlullahın, ( aleyhisselâm ) ahlâkıyla ahlâklanmış olması ve Selef-i sâlihînin yolunda gösterdiği sebatı ile Câbiye’de bir câmide kalır, orada namaz kıldırırdı. Sonraları herkesin sevgisini kazandı. Haram ve şüpheli şeyleri terk bu câmi, “İbn-i Atıyye’nin mescidi” diye anıldı. Bütün İslâm eder, mübahların da çok azı ile iktifa ederdi. âlimleri gibi İbn-i Atıyye de şan ve şöhret için değil, yalnız Allahü teâlânın rızâsını kaza nabilmek için emr-i ma’rûf ve Pekçok talebe yetiştirip, kıymetli eserler yazdı. Bilhassa İslâm nehy-i anil-münker yaptı. Ya’nî, Allahü teâlânın emirlerini ve âlimlerinin eserlerinin anlaşılması için din bilgilerinin yasaklarını bildirdi. İnsanlara pek faydalı nasîhatlerde yardımcısı olan Arabî ilimlere dâir eserler verdi. “Muhtasâr-ül- bulundu. Şam’da onun Allahü teâlânın kitabını ve Resûlullahın mufassal liz-Zemahşerî”, “El-Beyân vet-takrîb fî şerh-it-tehzîb”, ( aleyhisselâm ) hadîs-i şeriflerini açıklayan güzel sözleri, “Muhtasâr-üt-tehzîb lil-Ezherî”, “Şerhü ebyât-il-cümel” adlı dededen toruna yıllarca dillerde dolaştı. Bunlar kalblere kitaplar, eserlerinden ba’zılarıdır. Sâlihlerin, Allahü teâlânın ferahlık ve insanlara huzûr verdi.” sevgili kullarının kabirlerinin ziyâret edilmeleri hakkında “Kitâbün fî ziyâret-i kubûr-is-sâlihîn” adlı bir eseri daha vardır. Tefsîr-i İbn-i Atıyye’nin İstanbul’da Nûr-u Osmaniye Kütüphânesi onüç numaradaki nüshası kayıp olup, Atıf Efendi Kütüphânesi doksaniki numarada ikinci bir nüshası mevcûttur. 1) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 167 Nisa sûresinde meâlen: “Ancak Allah’ın kabûl edeceğini va’d buyurduğu tövbe, o kimseler içindir ki, bir cahillikle bir kabahat 2) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 107 yaparlar da, sonra çok geçmeden tövbe ederler, işte Allah bunların tövbelerini kabûl buyurur. Allah ihlâsla tövbe edenleri 3) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 456 hakkıyla bilicidir.” “O kimseler ki, kötü işlerde ısrar ederken, onlardan birine ölüm gelip hayattan ümidini kesince: “Ben, 4) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 319 5) El-A’lâm cild-4, sh. 53 şimdi tövbe ettim” der. Halbuki o kimseler için tövbe yoktur. (Tövbeleri kabûl edilmez) Kâfir oldukları hâlde ölenlere de tövbe yok, işte biz onlar için âhırette acıklı bir azâb hazırlanmışızdır.” Onyedi ve onsekizinci âyet-i kerîmelerinin tefsîrinde İbn-i Atıyye buyurdu ki; “Burada tövbe kelimesinin lügat ma’nâsı rücû etmek, dönmek, şer’î ma’nâsı ise, yaptığı İBN-İ ATIYYE (Abdullah bin Atıyye Dımeşkî) kötülüklere pişman olup, Allahü teâlâya karşı olan isyanından vazgeçmek demektir. “Ölüm geldiği zaman”dan maksat akıl Tefsîr, kırâat ve hadîs âlimi. Künyesi, Ebû Muhammed olup, ölümün geldiğini, artık çârenin kalmadığını anladığı zaman ismi, Abdullah bin Atıyye bin Abdullah bin Habîb’dir. demektir. Tövbenin, günahların hepsi için farz olduğu, icmâ-i Memleketine nisbetle “Dımeşkî ve “Şâmî” denildi. İbn-i Atıyye ümmet ile bildirilmiştir. İctihâd sanibi âlimlerin bu icmâ’ı Nûr diye meşhûr oldu. 383 (m. 993) yılında vefât etti. Yine İbn-i sûresinde meâlen; “Ey mü’minler! Hepiniz Allaha tövbe edin Atıyye diye bilinen Endülüslü müfessir Abdülhâlık bin Gâlib bir ki, dünyâ ve âhıret se’âdetine kavuşacaksınız” otuzbirinci başka zâttır. âyet-i kerîmesine dayandırılmaktadır. Bu âyet-i kerîmeyi tefsîr eden İslâm âlimlerinden bir kısmı; “Son nefeste tövbenin kabûl “Tefsîr-i İbn-i Atıyye” veya “Tefsîr-ül-Kur’ân” adlı kitabı ile olmaması’ kâfirler içindir. Günahkâr müslümanların tövbesi meşhûr olan İbn-i Atıyye’nin hayatı hakkında, kaynaklar çok kabûl olunacaktır” buyurmaktadır. Bu husûsta büyüklerden az bilgi vermektedir. Zekâsı keskin, hafızası kuvvetli, ilmi birine, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) “Allahü teâlâ, günahkâr çoktu. Dünyâya hiç değer vermezdi. Kur’ân-ı kerîmin kulunun tövbesini, canı gargaraya gelmeden kabûl kelimelerini açıklayabilmek için, eski Arab şâirlerinin eder” hadîs-i şerîfi hakkında ne buyurursunuz diye suâl edildi. şiirlerinden ellibin beyti ezberlemişti. Birçok hadîs-i şerîf O büyük zât da: “Evet, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ezberledi. Âlimler, onun rivâyetlerinde sika (güvenilir) buyurduğu doğrudur. Senin mesleğin nedir?” dedi. Suâl eden, olduğunu söylediler. Dımeşk’de (bugünkü Şam) Bâb-ı terzi olduğunu söyledi. O büyük zât; “Terzilikte en kolay olan nedir?” diye sordu. O zât “Makası alıp kumaş kesmektir” dedi. bin Mudır kabilesinden, Zeyd bin Muhârib bin Hasfe’nin “Kaç senedir bu işi yaparsın?” sorusuna da, “Otuz senedir evlâtlarındandır. kumaş keserim” diye cevap verdi. “Canın gargaraya geldiği zaman kumaş kesebilir misin?” buyurdu. Adam da, “Hayır, Endülüs (İspanya), müslüman Arablar tarafından fethedilince, kesemem” deyince, o büyük zât: “Bir müddet zahmet çekip İslâmiyet güneşi her yeri aydınlatmıştı. Çünkü çeşitli Arab öğrendiğin ve otuz sene çok rahat bir şekilde yaptığın işi, o kabîlelerinden birçokları, oraya, gruplar hâlinde gelerek zaman yapamazsan, ömründe hiç yapmadığın tövbeyi o yerleştiler ve yeni din olan İslâmiyeti, neşretmeye, ona âit zaman nasıl yapabilirsin? Bugün gücün yerinde iken tövbe ilimleri her tarafa yaymaya ve böylece hakkın bayrağını eyle. O zaman belki yapamazsın, gel şimdi tövbe et. Bir daha yükseltmeye çalıştılar. Bu sırada Kays-ı Gaylân bin Mudur günah işleme” buyurdu. Adam da hemen tövbe edip, güzel kabilesinden olan, Zeyd bin Muhârib’in evlâtlarından Atıyye amel sahibi müslümanlardan oldu. bin Hâlid bin Eslem bin Ekrem de Endülüs’e gelmiş ve oraya İbn-i Atıyye, Nisa sûresinde meâlen: “Onlara şöyle de: “Dünyânın zevki pek azdır. Âhıret ise, sakınanlar için muhakkak hayırlıdır. Ve kıl kadar haksızlığa uğramazsınız.”yetmişyedinci âyet-i kerîmesinin tefsîrinde buyuruyor ki: “Dünyânın faydası pek azdır. Zîrâ, dünyâ gölge gibi gelip geçicidir. Âhırette ise ni’metler ebedî olup, Allaha itaat edip korkanlar içindir.” yerleşmişti. O, bu yerde sağlam ve temiz bir ilim ailesinin filizini dikmiş oldu. Bu aileden şöhret ve fazilet sahibi olan ve İslâm kültürünün yıldızları olup, heryeri aydınlatan büyük âlimler yetişti. Bunların meşhûrlarından ba’zıları şunlardır: Bîre halkından olan Ebû Bekr Kâsım bin Temmâm bin Atıyye elMuhâribî Gâlib bin Temmâm bin Atıyye, Abdurrahmân bin Gâlib bin Temmâm bin Atıyye, Gâlib bin Abdurrahmân bin Gâlib bin Temmâm’dır. Sonuncusu, “İbn-i Atıyye” künyesi ile meşhûr olan Abdülhak bin Gâlib’in babasıdır. İbn-i Atıyye, Gırnata halkından olup, 481 (m. 1088) yılında doğmuş ve 542 1) El-A’lâm cild-4, sh. 103 (m. 1148) senesi Ramazan ayının onbeşinde Lûraka denilen yerde vefât etti. 2) Hediyyet-ül-ârifîn cild-1, sh. 47 İbn-i Atıyye’nin babası da büyük bir âlim ve hadîs hafızıdır. 3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 83 Hadîs âlimlerinin büyüklerinden olan babası, 469 (m. 1076) senesinde şark memleketlerinde ilim öğrenmek için seyahatler 4) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 106, 282, 526 5) Tefsîr-ül-Kur’ân, Âtıf Efendi Kütüphânesi Nr-92 6) Tezkiret-ül-huffâz cild-3, sh. 1017 7) İslâm Ahlâkı sh. 158 yaptı. O, daha Meriyye’de iken Ebû Muhammed Abdülcebbâr bin Ali bin Selmân bin Ebî Kuhâfe ile karşılaşıp, ondan hadîs-i şerîf yazarak rivâyette bulundu. Mekke’de Ebû Abdullah Hüseyn bin Ali bin Hüseyn et-Taberî ile karşılaşıp ondan hadîs-i şerîf dinledi. Bir müddet Mekke’de kalarak, orada birçok âlimden ilim tahsil edip hadîs-i şerîf rivâyet etti. Sonra 491 senesinde, hac ibâdetini yaptıktan sonra Endülüs’e döndü. Hâfız Ebû Ali el-Ceyyânî el-Gassânî’den hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundu. İbn-i Atıyye’nin babasının doğum tarihi 441 (m. 1049) senesi olup, 518 (m. 1124) yılında vefât İBN-İ ATIYYE (Abdülhak bin Gâlib el-Endülüsî) etmiştir. Endülüs’te yetişen tefsîr âlimlerinden. İsmi Abdülhak bin Gâlib İlim ve fazilette her biri birer yıldız gibi olup, herkesi ve her yeri bin Abdürrahmân bin Abdurraûf bin Temmâm bin Atıyye bin aydınlatan bir aileye mensûp olan İbn-i Atıyye, tefsîr, fıkıh, Hâlid bin Atıyye bin Hâlid bin Hufâf bin Eslem bin Mükrem el- hadîs, nahiv, lügât ve edebiyat ilimlerine hakkıyla vâkıf olan bir Muhârikî’dir. Künyesi Ebû Muhammed-i Gırnâtî’dir. “İbn-i âlimdir. Bir süre Meriyye şehrinde kadılık (hâkimlik) yapmıştır. Atıyye” diye meşhûr oldu. Endülüs’e yerleşen Kays-ı Gaylân Hem nesir, hem de şiir ile yazdığı eserleri, âlimler arasında çok i’tibâr görmüş, ilim ve fazileti övülmüştür. Hele tefsîre dâir savaşta şehîd düşmesi sebebiyle gönderdiği ta’ziye yazdığı “El-Muharrar-ül-vecîz fî tefsîr-il-azîz” ismindeki (başsağlığı) mektûplarını seci’ üslûbu ile yazmıştır. eseriyle “İmâm-ül-müfessirîn” (ya’nî tefsîr âlimlerinin üstadı, en büyüğü) ünvanına lâyık görülmüştür. Onun bu tefsîri, bütün Eserleri: 1. El-Muharrar-ül-vecîz fî tefsîri kelâm- İslâm âleminde büyük bir rağbete mazhar olmuş ve her tarafa il-vecîz: Bu tefsîr kitabı, Ehl-i sünnet ve cemâat yayılmıştır. Bu tefsîrin birinci ve son cildi, Süleymâniye mezhebine uygun olarak yazılmış olup, içinde Kütüphânesi Lâleli kısmında (116-120) numaraları ile kırâat vecihlerini (kırâat âlimlerinin okuyuş kayıtlıdır. tarzlarını), ba’zı fıkıh mes’elelerini (meselâ akrabaya, anne ve babaya olan vasıyyetleri) ve İbn-i Atıyye; babası Hâfız Ebû Bekr Gâlib, Ebû Ali el-Gassânî, kısas hakkındaki fıkıh âlimlerinin ictihâd es-Sadefi, et-Talâ’in azâdlısı Ebû Abdullah Muhammed bin farklılıklarını bildiren faydalı bilgiler vardır. Ferec, Ebü’l-Mutrif eş-Şa’bî, Ebü’l-Kâsım Mukrî, Ebü’l-Abbâs Ahmed bin Osman bin Mekhûl, Ebü’l-Kâsım bin Ömer el- İbn-i Atıyye, tefsîrinin mukaddimesinde diyor ki, “Ben bu Hûzenî (el-Hirevî), Ebû Bekr Abdülbâkî bin Muhammed el- tefsîri, Selef-i sâlihînin yoluna tâbi olarak yazdım. Bozuk Hicâzî, İbn-i Bürrâl, Ebi Muhammed Abdülvâhid bin Îsâ el- inançları sebebiyle dinden ayrılmış olan ilhad ehlinin Hemedânî ve daha birçok büyük âlimden hadîs-i şerîf sözlerinden kaçınıp, gereken yerlerde onların sözlerini red rivâyetinde bulunmuştur. Kendisinden ilim öğrenip rivâyette ettim. Kur’ân-ı kerîmin mübârek lafızlarının açıklanması bulunan âlimlerin sayısı da pekçoktur. Talebelerinden husûsunda elimden gelen cehdi, gayreti esirgemedim.” başlıcaları şunlardır: Oğlu Hamza, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân bin Muhammed el-Ensârî el-Endülüsî (İbn-i Hubeyş künyesi ile meşhûr olup, “İktidâb-ı Sılat-ı İbn-i Büşkevâl” isminde eseri vardır), Abdülmelik bin Muhammed el-Gâfikî, Abdülmünîm bin Muhammed el-Hazrecî (İbn-ül-Fers künyesi ile meşhûrdur), Ebû Ca’fer. Ahmed bin Hasen el-Kadâ’î (Merrâkeş’te vefât etti), Ahmed bin Muadd et-Tecîbî (İbn-ül-İklîşî künyesi ile meşhûrdur), Ali bin Ahmed eş-Şekûrî, (İbn-i Atıyye’den en son rivâyette bulunan kimsedir), Abdullah bin Muhammed el- Ayrıca bu tefsîrin mukaddimesinde, tefsîr ilmine, müfessirlerin mertebelerine (tabakalarına) ve Arab kabilelerinden hangilerinin lisanlarını muhafaza edip, hangilerinin muhafaza edememiş olduğuna dâir geniş bilgiler vardır. Sonra Kur’ân-ı kerîmde Arabca olmayan lafızlar var mıdır, yok mudur? Mes’elesinde de, çeşitli müfessirlerin beyanları zikredilerek bilgi verilmektedir. Hacerî, Muhammed bin Ca’fer bin Hâmid el-Belensî, İbn-i Haldûn ve “El-Bahr-ül-muhît” ismindeki tefsîr kitabının Muhammed bin Ahmed el-Musrî, Muhammed bin Abdülmelik sahibi Ebû Hayyân, İbn-i Atıyye’nin bu tefsîrini medhetmekte, el-Kaysî, Muhammed bin Ali el-Ensârî, Ebû Bekr Muhammed takdîr ile yâd etmektedirler. Hattâ Ebû Hayyân, onu meşhûr bin Hayr el-İşbîlî, Ahmed bin Talhâ el-Muhâribî, Ahmed bin tefsîr âlimi Zemahşerî ile mukayese ederek, bu tefsîrin daha Abdurrahmân bin Mada’ el-Lahmî, Ahmed bin Abdurrahmân çok mes’eleleri içine almakta olduğunu, daha hâlis ve rivâyet bin Muhammed el-Ensârî el-Hazrecî, Ahmed bin Muhammed yoluna uygun bulunduğunu bildirmektedir. el-Ensârî el-Vâdî, Abdullah bin Gâlib el-Gırnatî, Ahmed bin Muhammed bin Abdullah el-Ensârî (İbn-ül-yetîm künyesi ile Bütün tefsîr âlimleri; bu tefsîre, daha önce yazılan tefsîr meşhûrdur), Ebû Ali, Mensûr bin Humeys el-Lahmî. kitaplarından daha çok i’timâd edileceğini bildirmektedirler. Tefsîr sahibi olan İbn-i Atıyye, ayrıca büyük bir fıkıh âlimidir. 2. Fihrist-i İbn-i Atıyye: Kendisinden ilim öğrendiği ve Kur’ân-ı kerîmin ve hadîs-i şerîflerin ahkâm (emir ve yasaklara rivâyetlerde bulunduğu hocalarından otuz (30) kadarı âit hükümlerini) iyi bilen derin bir âlimdir. Arab dili ve hakkında kısa bilgiler vermektedir. edebiyatında, nesir ve şiirde üstün mehâreti vardı. Nesirleri seci’ san’atı ile doludur. Zamanındaki devlet başkanlarından Abdullah bin Müzdelî’nin kardeşi Muhammed’in, Nebre’deki bir 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 93 2) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 73 istedim. Bana dedi ki: “Senin hanımın Âmine’nin ikiz çocuğu olur. 3) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 174, 175 Bunlardan birisi yedi gün sonra ölür, diğeri ise uzun zaman 4) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-1, sh. 260 5) Tabakât-ül-müfessirîn (Süyûtî) sh. 16 6) Fihrist-i İbn-i Atıyye sh. 9 7) Keşf-üz-zünûn sh. 1613 yaşar. Onun ismini “Ebü’l-Feth” koy. O, Allahü teâlânın lütuf ve ihsânlarına kavuşacak, Allaha tevekkül edenlerden olacak ve çok yüksek ma’nevî derecelere yükselmek nasîb olacaktır. Bu oğlun, sa’îd (Cennetlik) olarak yaşar ve şehîd olarak vefât eder. Dünyâdan, anasından doğduğu gündeki gibi günahsız olarak ayrılır. Onun şânı pek yüce olur. Allahü teâlânın emniyetine nail olur. Doğumdan sonra durum, Şeyh Abdürrahmân’ın haber verdiği gibi oldu. Doğumundan 40 gün sonra büyük bir ziyâfet verdim. Bu ziyâfette, Şeyh Abdürrahmân ve fakirlerden ve sâlihlerden kalabalık bir İBN-İ ATIYYE İSKENDERÎ (Muhammed Avfî) cemâat hazır bulunup, duâ ettiler. O gün onları misâfir ettim. Çocuğu alıp, onların huzûruna getirdim. Şeyh Abdürrahmân Şafiî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, Muhammed bin Muhammed İbni Ali bin Sâlih bin Osman İbni Ebi’l-Feth bin Ömer bin Abdürrahmân bin Ali bin Muhammed bin Abdullah İbni Atâyye bin Abdüssamed bin Ali bin Abdülmu’tî bin Ahmed bin Yahyâ bin Mûsâ bin Hamza bin Abdürrahmân bin Abdürrahîm bin Mahmûd bin Muhammed bin İbrâhim bin Abdürrahmân bin Avfdır (r.anhüm). Eshâb-ı Kirâmdan ve Aşere-i mübeşşereden (dünyâda iken Cennetle müjdelenen on kişiden biri) olan Abdürrahmân bin Avf hazretlerinin soyundandır. Künyesi Ebü’l-Feth olup, lakabı Şemsüddîn idi. Mısır’ın İskenderiyye şehrinde, 818 (m. 1415) Şebrîsî, çocuğu aldı ve damağına bir kuru hurma koydu. Çocuk ağzında onu çiğnedi ve suyunu emdi. Sonra biraz bal istedi. Hemen hazır ettim. Şeyh Abdürrahmân ondan üç kerre ağzına koyup yaladı ve sonra çocuğa yalattı. Daha sonra fakirlerin önüne koydu ve onlara da bu baldan tatmalarını emretti. Yedi kerre balın üzerine Fâtiha-i şerîfe okudu. Bana da: “Al bunu annesine götür, ver. Ondan başka kimse yemesin. Bu mübârek çocuğu hakkında da bir korkusu endişesi olmasın. Yemîn ederim ki, vefât eden çocuğunun rûhunun Arş-ı a’lânın etrâfında dolaştığını görüyorum” dedi. Sonra evimden çıkıp gitti. senesi Muharrem ayında dünyâya geldi. Küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Mekke-i mükerreme, Yemen ve Hindistan Ebü’l-Feth İbni Atiyye İskenderî, “Huccet-ür-râciha” kitabında taraflarına giderek, çok ilim öğrendi. Tekrar Mısır’a döndü. şöyle anlatır: “Gençliğimde Şeyh Abdürrahmân’ı gördüm. Sonra Irak’ı ziyâret etti. 880 (m. 1475) senesinden sonra, Şam Yanına yaklaştığım zaman, benim alnımdan öptü ve şefkatle yakınlarında bulunan Müzze’ye yerleşti. Burada çıkan bir bana baktı. Bana zikir etmemi, ya’nî Allahü teâlâyı çok isyandan sonra ayrılıp, Şam’da Âtike mahallesine geldi. 906 hatırlayıp anmamı telkin etti. Bu husûsta benden söz aldı. (m. 1501) senesi Zilhicce ayında, Şam’ın Şevîke yakınında Sonra bana dedi ki: Allahü teâlânın emânetinde olarak yaşa, Kasr-ül-Cüneyd mahalesinde vefât etti. İbn-i Hanbelî, 947 Allahü teâlâya sığın. Allah, her işini kolaylaştırsın. Seni, veya 948 (m. 1541) senesi Şa’bân ayı sonlarında vefât ettiğini kendisinin dışındaki şeylerden fânî kılıp, kendisi ile bâki bildirmektedir, İbn-i Tûlûn; “947 senesi Şevval ayının eylesin. Sen, asrının İmâmı, zamanın bir tanesi, akranlarının yedisinde Cum’a günü, Câmi-i Dımeşk’da cenâze namazı en üstünü, din kardeşlerinin arasında mübârek olan bir kılındı” demektedir. kimsesin! Allah, seni koruyup gözetsin! Fazl-ün-kereminde ihsân ettiği şeylerle sevinç ve neş’eni arttırsın!” Daha sonra Babası Şeyh Bedreddîn-i Avfî, oğlu Ebü’l-Feth’in doğumunu şöyle anlatır: “Annesi oğluma hâmile iken, evliyânın büyüklerinden Şeyh Abdürrahmân-ı Şebrîsî’nin yanına gitmiştim. Doğumun kolay olması için ondan duâ etmesini kıymeti, şerefi çok yüksek olan bir elbise giydirdi. Sonra da; “Artık bizim günlerimiz sona erdi, saatlerimiz tükendi” dedi. Yedi yıl sonra, zühd ve vera’ sahibi, âbid ve ârif Ebü’l-Hasen Ali Demnehûri’nin ve Şeyh Ebû İshâk İbrâhim EtkâvÎ’nin gitmek üzere, 944 (m. 1537) senesinde İstanbul’dan hareket elinden, 825 (m. 1422) senesinde Muharrem ayının onuncu etti. Önce Haleb’e uğradı. Oradaki kırâat âlimlerinden İbn-i günü hil’at giydim.” Hanbelî ve daha başkaları, ona gelip Kur’ân-ı kerîmi kırâat eylediler (okudular). İbn-i Hanbelî, derslerde onun Ebü’l-Feth, ilimde çok yüksek idi. Çok ilim tahsil etti. Birçok yardımcılığını yapardı. Haleb’in sıcağından müteessir oldu. âlimden hadîs ve fıkıh ilimlerini okudu. Bunların ilki, babasının Afiyet içinde olmasına rağmen, talebelerinden Şemsüddîn-i dedesi Kâdı Nûreddîn Ebü’l-Hasen Ali’dir. O da, fıkıh ve hadîs Tayyibî ile beraber oradan ayrılıp Trablus’a geldiler. Bir ilmini çeşitli âlimlerden almıştı. Hâfız Alâüddîn Ali bin İbrâhim müddet orada kaldı. Burada da, çok kimse ondan faydalanıp, İbni Dâvûd bin Süleymân bin Sâlim bin Selâme el-Attâr’dan çeşitli ilimleri tahsîl ettiler. Oradan Dımeşk’a (Şam’a) gelip, hadîs ilmini ve İbn-i Attâr’dan da fıkıh ilmini tahsil etmişti. Hâfız aynı senenin Cemâzil-evvel ayının dördünde Salı günü şehre ve fakîh Ebû Zekeriyyâ Yahyâ bin Şerefüddîn en-Nevevî de girdiler. Câmi-i Tenkiz’e yerleşti. Sonra Şam beldesi kadısı onunla beraberdi. İbn-i Hacer, Takıyyüddîn Ressâm, İzzeddîn Zeyneddîn-i Sahyûnî’nin evine geçti. Beldenin âlim ve fâzılları Ebû Muhammed İbni Furat el-Hanefî ve daha başka yanında toplanmaya başladılar, ilim ve tahkîk ehli olduğunu âlimlerden hadîs-i şerîf okudu. Hâfız Şemseddîn Ebü’l-Hayr anladılar, özellikle tefsîr, edebiyat, mantık, kelâm, arûz, kırâat, el-Makdisi’den de, evinde ve Câmi-i Kâf’da “Sahîh-i Buhârî” ve me’ânî ve beyân ilimlerinde mütehassıs idi. “Sahîh-i Müslim” ile Sühreverdî’nin “Avârif-ül-me’ârif” kitabını, Kutbüddîn-i Kastalânî’nin giyim ve sohbet hakkındaki “İrtifâ’- Şafiî âlimlerinden Şeyh Alâüddîn bin İmâdüddîn, ondan Kâdı ür-rütbe” kitabının, İbn-i Hişâm’ın “Siyer”ini, “Sünen-i İbn-i Beydâvî tefsîrinin ilk kısımlarını, Seyyid Şerîf Cürcânî’nin Mâce”, “Müsned-i Rıfâ’î” ve “Câmi-i Tirmizî” adındaki hadîs “Risâlet-ül-vücûd” adındaki eserini ve Mes’ûdî’nin “Şerhu kitaplarını, “Muvattâ” ve “Sünen-i Ebî Dâvûd” ve daha başka âdâb-il-bahs”inin bir bölümünü okudu. Şeyh Şihâbüddîn-i kitaplardan ba’zı bölümleri okudu. Birçok âlim ona icâzet verdi Tayyibî de, ondan ilm-i kırâat husûsunda çok şey okudu. ve hil’at giydirdi. Bunlardan ba’zıları şunlardır: Ebü’l-Abbâs Tayyibî’ye, okuttuğu ilimler için icâzet verdi. 944 (m. 1537) Ahmed İbni Muhammed bin Hasen et-Türâbi, babası Kâdı senesi Cemâzil-âhır ayının onaltısında Pazartesi günü Bedreddîn es-Sûfî, dedesi, dayısı Ebü’l-Abbâs Ahmed bin Dımeşk’dan ayrıldı. Talebelerinden büyük bir cemâat, onu Kâsım et-Tûnûsi, Hâfız İbn-i Nâsıruddîn, İbn-i Cezerî, Şeyh Dâryâ denilen yere kadar uğurladı. Talebesi Şeyh Şihâbüddîn- Abdürrahmân İbni Ebi Bekr bin Dâvûd el-Hanbelî, Şeyh Ebü’l- i Tayyibî, hocasının bu yolculuğunu anlatan bir eser kaleme Feth Muhammed bin Müslim, Şeyhülislâm İbn-i Hacer-i Mısrî. alıp, ona “Sükker-ül-merşûş fî târih-i sefer-iş-şeyh Megûş” adını verdi. Yaşadığı beldede ilim ve fazilet sahibi olarak tanınan İbn-i Atıyye’nin emsalleri arasında üstün bir yeri vardı. Tunus’ta, İbn-i Hanbelî, onun hakkında diyor ki: “O, âlim ve her ilimde Sultan Hasen bin Muhammed bin Osman bin Mensûr bin mahir bir zât idi. Şaşılacak bir zekâya ve anlayışa sahipti. Abdülazîz el-Hâfsî zamanında kadıaskerlik vazîfesine ta’yin Garîb şeylerden haber verirdi. İlmî mütâlâaları o kadar çoktu edildi. Kanunî Sultân Süleymân Hân devrinde, deniz yolu ile ki, bu husûstaki derecesine kimse yetişemedi. Oğlu İstanbul’a geldi. Pâdişâh kendisine çok ta’zim edip, sayısız Muhammed dedi ki: Babam çok talebe okuturdu. Ders ikram ve ihsânlarda bulundu. Ona iyi bir maaş tahsis edildi. vermekten vakit bulabilirse, ancak o zaman yatıp uyurdu. Meşhûr zâtlardan birçok kimse gelip, ondan ders aldı. Bir ara Büyük zâtlardan, ilim tahsîl etmek için kendisine müracaat kadıaskerlik vazîfesine ta’yin edildi, İlmini herkese yaydı ve edenler çok olurdu.” bunları yazıp kitaplara geçirdi. Bu esnada Ca’berî’nin “Şerh-i Şâtıbıyye” kitabına birçok ilâvelerde bulundu. Vezir Mahmûd “Şakâyık-ı Nu’mâniyye” adındaki eserin sahibi diyor ki: “İbn-i Paşa imâretinde, onun bir evi vardı. Sonra Mısır’a gitmek Atıyye, Şeyh Megûş’tan ilim tahsîl etti ve ondan Kur’ân-ı üzere Sultan’dan izin istedi. Çünkü Anadolu’nun kışına ve kerîmi okudu. Ayrıca onunla çeşitli konularda mübâhase etti. soğuğunun şiddetine dayanamadığı için izin istemişti. Fazilet, tetkik, hıfz ve tahkîk ehli olup, zamanının bir tanesi idi. İstanbul’dan ayrılmasına izin verildi. Kara yolu ile Mısır’a Kur’ân-ı kerîmi kırât-ı seb’a veya kırâat-ı aşere ile ezberden okurdu. Nahiv ve Sarf ilimlerinde derin ilme sahipti, Seyyid Şerîf Cürcânî’nin haşiyeleri ile birlikte “Telhis” kitabını şerh silsilesinin son halkalarından biridir. Künyesi Ebû Muhammed etmiş ve tamâmını ezberlemişti. Bu kitabı çok tetkîk ve tahkîk olup ismi, Abdurrahmân bin Muhammed bin Attâb bin ederdi. Ayrıca o, Seyyid Şerîf Cürcânî’nin “Mevâkif, Muhsin’dir. Memleketine nisbetle Kurtubî ve Endülüsî denildi. İsfehânî’nin “Tavâli” ve Allâme Kutbüddîn-i Râzî’nin “Metali” İbn-i Attâb diye meşhûr oldu. 433 (m. 1041) yılında Kurtuba’da kitaplarını da şerh etmiş ve başından sonuna kadar hepsini doğdu. 520 (m. 1126) yılında aynı şehirde vefât etti. ezberlemişti. Mantık ilminin bütün kaidelerini ezbere bilirdi. Kardeşinin oğlu ve talebesi Ebü’l-Kâsım Muhammed bin Hiçbirini hatırından çıkarmazdı. “Şerh-i Tavdîh” kitabının şerhi Abdülazîz bin Muhammed’in kıldırdığı cenâze namazından olan “Telvîh” kitabı ile, Kâdı Adûdüddîn Îci’nın “Şerh-ı sonra, Kurtuba kabristanında Rebad mezarlığına defnedildi, Muhtasar-ı İbn-il-Hâcib” kitabının tamâmı onun ezberindeydi. Kabr-i şerîfi, uzun yıllar müslümanların ziyâret yerlerinden biri Usûl-i fıkıh ilminin bütün kaidelerini ezberlemişti. Tayyibî’nin oldu. haşiyeleri ile birlikte, “Keşşâf tefsîrini başından sonuna kadar ezberlemişti. Bu derece yüksek ilminin yanında, gayet Zamanının âlimlerinden olan babası Muhammed bin yumuşak sözlü ve alçak gönüllü idi. Gayet vakûr idi. Bütün Attâb’dan, temel din ve âlet (yardımcı) ilimleri öğrenen İbn-i güzel huylarla süslenmişti. Vakitlerinin çoğunda Kur’ân-ı kerîm Attâb, kısa zamanda Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Arab dilinin tilâveti ile meşgûl olurdu. Bütün ilimlere dâir kitapları inceliklerini, lügat ve nahiv ilimlerini öğrendi. Kırâat, tefsîr ve ezberlediği için, yanında kitap ve defter bulunmadığı hâlde, dil ilimlerinde âlim oldu. Kırâat ilmini yedi vecih üzere Ebû çeşitli mütalaalarda bulunurdu.” Başlıca eserleri şunlardır: 1- Muhammed bin Abdurrahmân bin, Muhammed bin Şuayb Huccet-ür-râciha fî sülûk-i muhaccet-il-vâdiha, 2-Âdâb-ül-libâs Mukrî’den öğrendi. “Kitâb-ül-Furûr”u, yazan Saîd’in emriyle ves-sohbe: Tasavvuf hakkında, dört cildlik bir eserdir. 3- Müverrih Ebû Mervân bin Hayyân’dan okuyarak icâzet aldı. Dîvân-ı şi’r, 4-Tuhfet-ül-lebîb ve bugyet-ül-keîb, 5-Keşf-ül- Hadîs-i şerîf öğrenmek için seyahatlerde bulundu. Hadîsde beyân an sıfât-il-hayavân. 6- Şerhu ferâiz-ir-rahbiyye: Büyük insanların dayanağı, fıkıhta danışılacak mercii oldu. Tefsîrde bir cild hâlinde yazdığı bu eserini, 883 (m. 1478) senesinde eşi yoktu. Yedi kırâat âliminin kırâatlerini çok iyi bilirdi. Hadîs-i tamamlamıştır. 7-Kitâb-ül-Arabiyye. şerîf ilminde en çok rivâyette bulunduğu, hocası Ebü’l-Kâsım Hatem bin Muhammed Trablusî idi. İbn-i Attâb’ın ilim öğrendiği âlimler, zamanının en önde gelen âlimleri idi. Onların herbiri, değişik ilimlerde söz sahibi idi. İbn-i Attâb’a ilim öğretip icâzet 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 248 2) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 30, 33 3) Kevâkib-üs-sâire cild-1, sh. 14, 15, 16, 17 4) El-A’lâm cild-7, sh. 53 veren âlimlerden ba’zıları şuhlardır Ebû Muhammed Mekkî bin Ebî Tâlib Mukrî, Ebû Abdullah Muhammed bin Âbid, Ebû Muhammed Abdullah bin Sa’îd Şenteciyâlî, Ebû Amr Sefâkasî, Ebû Hafs Zehrâvi, Ebû Ömer bin Mugîs, Ebû Ömer bin Abdülberr, Ebû Ömer bin Huza’, Kâdı Ebû Abdullah bin Şemmâh Nâfikî, Ebû Zekeriyyâ Kuley’î... Bu mübârek zâtlardan ve bunlar gibi birçok âlimden ilim öğrenen İbn-i 5) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 210, 223 Attâb’ın ençok istifâde ettiği âlim, babası Muhammed bin Attâb’tır. Babasından öğrenmiş olduğu bilgiler o kadar çoktu 6) Brockelmann: Sup-2, sh. 58 ki, yalnız ondan öğrendiği ilimler ve ondan miras kalan kitablarla, insanların fıkıhla ilgili mes’elelerini, hallederdi. Önce gelen Endülüs âlimlerinin ilimlerini kendisinde toplayan İbn-i Attâb Kurtubî, talebelerini çok güzel yetiştirdi. İlmini İBN-İ ATTÂB KURTUBÎ (Abdurrahmân bin Muhammed) Kırâat, tefsîr, hadîs, lügat, tasavvuf ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. Endülüs’te yetişen, her ilimde söz sahibi âlimler tamamen onlara verdi. Ayrıca kitaplar da yazdı, ömrü boyunca, yalnız Allahü teâlânın rızâsını kazanmaya gayret eden İbn-i Attâb, haramlardan ve şüpheli şeylerden çok sakınır, onlara yaklaşma korkusundan mübahların birçoğunu 1) Tabakât-ül-müfessirîn cild-1, sh. 285 da terk ederdi. Tevâzuda (alçak gönüllülükte), yumuşak huylulukta, fazilet ve üstünlükte eşi yoktu, İlmi herkesten çok, Allahü teâlâdan korkusu herkesten fazla idi. İnsanlarla birlikte oturmaktan hoşlanır, onların kendi ilminden istifâdesini kolaylaştırırdı. İnsanlar, her türlü dünyâ ve âhıretle ilgili işlerinde ondan fetvâ alır, onunla istişâre ederlerdi! Uzun ömründe, bir aileden, dede, baba ve oğuldan her üçüne de 2) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 150 3) Kitâb-üs-sile cild-1, sh. 285 4) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 184 5) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 518 hocalık yaptı. Allahü teâlânın sevgili kullarının sohbetlerinde bulunarak, kalbinin dünyâ pisliklerinden temizlenmiş olması, 6) El-A’lâm cild-3, sh. 327 söz ve işlerinde dünyâ menfeatına iltifât etmemesi ve yalnız Allahü teâlânın rızâsını düşünmesi, herkes tarafından sevilmesine vesile oldu. İnsanlar, onun nasihatlerini can kulağı ile dinlediler. Çok uzak yerlerden gelerek iştirâk ettikleri sohbetlerinden, birçok şeyi öğrenmiş olarak ayrıldılar, öğrendiklerini yaşamaya ve başkalarına öğretmeye gayret ettiler. Bu mübârek insanların saçmış oldukları ilim, feyz ve bereket sebebiyle, İslâmın kalblere ferahlık veren ılık rüzgârı Endülüs’te yeniden eserek insanları huzûra boğdu. Daha sonra gelenlerin i’tikâdlarının bozukluğu ve barbar Avrupalıların eşi görülmemiş zulmü, müslümanlara acılı günler yaşattı. Nasihatleri ve sohbetleri ile bir çok kimsenin kalblerini temizlemeye gayret eden İbn-i Attâb, kırâat, tecvîd, tefsîr, lügat, nahiv, hadîs ve Arabî ilimlerde pekçok talebe yetiştirdi. Talebeleri de hocaları gibi birçok ilimde söz sahibi olup, Allahü teâlânın dinini yaymak için çalıştılar. Pekçok kıymetli eserin müellifi olan İbn-i Attâb’ın en meşhûr eseri, “Şifâ-üs-sudûr” adlı zühd ve incelikleri hakkındaki kitabıdır. İBN-İ AYDERÛSÎ Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Muhammed bin Ali bin Abdullah bin Muhammed bin Abdurrahmân bin Abdullah bin Ahmed bin Ali bin Muhammed bin Ahmed bin Seyyid Cemâl’dir. Mekke-i mükerremede doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1066 (m. 1655) senesi Zilka’de ayının onbirinci günü, Cum’a namazından sonra Mekke-i mükerremede vefât etti. Cenâze namazı büyük bir kalabalık tarafından kılındı. Babasının kabri yanına defnedildi. İbn-i Ayderûs, Mekke-i mükerremede ömür sürdü. Küçük yaşta Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Şeyh Abdülazîz Zemzemi ve Şeyh Abdülkâdir Taberî’den fıkıh okudu. Babası da âlim bir zât idi. Ondan da çok istifâde etti. Zamanının büyük evliyâsından ba’zıları ile görüştü. Sohbetlerini dinleyip kemâle geldi. Asrının bir tanesi oldu. İlimde reîs idi. Çok kıymetli elbiseler giyerdi. Uzun müddet Mina’da ikâmet etti. Herkesten i’tibâr gördü. Bol hediyeler verirdi. Sultanlar gibi idi. Ömrünün Ebü’l-Kâsım bin Hayr, Kurtuba Câmii’nde gördüğü bir rü’yâyı sonlarına doğru, ileri gelenlerle görüşmez oldu. Kendini şöyle anlatır: “Dün rü’yâmda Ebû Muhammed bin Attâb’ı ibâdete verdi. Evliyâdan olan amca oğlunun meclisinde gördüm. Yüzü ay gibi parlıyordu. Ondan saçılan ışıkların bulunmayı çok arzu ederdi. Bunu kendisi şöyle anlatır; “Onun aydınlığında, diğer insanların da yüzleri parlamaktaydı. vefâtına kadar dersinde bulundum. Çok duâlarına kavuştum. Kendisine yaklaşıp, bu duruma nasıl kavuştuğunu sordum, Duâlarının te’sîri hemen görülürdü.” İbn-i Ayderûs’un çok İlmini müslümanların istifâdesine açık tutması ve onların kerâmetleri görüldü. sıkıntılarına sabretmesi sayesinde bu hâle kavuştuğunu söyledi.” Birgün bir köylü gelip, Muhibbî’ye Ayderûsî’nin kim olduğunu sordu. O da onu işâret etti. Köylü gidip selâm verdi. Ayderûsî ona; “Beraberinde getirdiğin ve nezr ettiğin şeyi koy” buyurdu. Köylü, bu hitab karşısında çok şaşırdı ve dedi ki: “Efendim nezrim olan şeyi ve sebebini açıklar mısınız?” Ayderûsî tek tek Şâme ve başka âlimlerden icâzet (diploma) aldı. Kendisinden; îzâh edince, köylü hürmetle eğilip ellerinden öptü. Nezrettiği ez-Zehebî ve başkaları ilim öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyetinde şeyi yerine getirdi. Sonradan da Muhibbî’ye; “Nezrettiğim şeyi bulundular. Allahü teâlâdan başkası bilmiyordu” dedi. İbn-i Barizî, Şam bölgesinde kendisine danışılan, söz ve Birgün bir fakir gelip çok muhtaç olduğunu söyledi. Ayderûsî davranışları vesîka (senet) olan bir zât idi. Şafiî mezhebinde ona; “Şimdi Mekke şerîfine git, o senin ihtiyâcını görür” olup, mezhebinin bilgileri ondan sorulurdu. Ayrıca çeşitli buyurdu. Fakir, Mekke şerîfine gitti. Bir kaside söyliyerek hâlini ilimlerde, fıkıh, hadîs, tefsîr, usûl, nahiv, lügat ve fen arzetti. Şerîf bunun üzerine yerinden sıçrayıp, fakire elbise ve ilimlerinde mütehassıs oldu. Kırâat ilminde de âlim idi. Hama hediyeler verilmesini emretti. şehrinin kadısı oldu. Fetvâ ve dersler verdi. Dımeşk ve Hama’da hadîs-i şerîf öğretti. Çok kimseler ondan istifâde Bir zaman Mekke-i mükerremede yağmur yağmadı ve kuyular ettiler. Son zamanlarda gözleri görmez oldu. kurudu. Hacıların gelme zamanı da yaklaşmıştı. Havuzlar bomboş, bir durumda idi. Mekke şerîfi de uzakta idi. Şerîf, Zehebî onun hakkında; “İbn-i Barizî, Şeyh-ül-ulemâ (âlimlerin hâkime bir mektûp gönderip ne yapıp yapıp havuzlara su büyüğü) idi. İlim öğretmesi ve çok ibâdet etmesi yanında, çok te’min etmesini bildirdi. Hâkim, vakit dar olması sebebiyle da eserler yazdı. Yumuşak, alçak gönüllü, güzel ahlâklı ve birşey yapamayıp âciz kaldı. Doğruca İbn-i Ayderûsî’ye geldi. tabiatında (huyunda) zerre kibir yoktu. Sâlih kimseleri çok Durumu bildirip yardım istedi. Ayderûsî de ona; Hizmetçinize ziyâret ederdi” demektedir. bir kaç koyun veriniz o da fakirlere tasadduk etsin” buyurdu. Denileni yaptılar. Sabah olduğunda gökyüzü bulutlandı. Esnevî de onun hakkında: “İlimde derin bir İmâm idi. Sâlih, Yağmur yağmaya başladı. Mekke sokaklarında seller aktı. hayırlı, ilme ve ilmi yaymaya âşık idi. Talebeye çok güzel Bütün kuyu ve havuzlar su ile doldu. muâmelede bulunurdu. Çok kimseler ilim öğrenmek için ona koştu” demektedir. İmâm-ı Sübkî ise onun hakkında şöyle demektedir: “Şam 1) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ cild-1, sh. 201 civarındaki Şafiî mezhebi reîsliği, İbn-i Barizî ile son buldu, ilmi çok severdi. Fıkıhda mütehassıs ve derin bilgi sahibi idi. 2) Hulâsat-ül-eser cild-4, sh. 56 Babasının lakabı Necmüddîn, dedesinin ki de Şemsüddîn idi.” İbn-i Bariz! çok sayıda eser yazdı. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1-Ravdât-ül-cinân fî tefsîr-il-Kur’ân (on cild), 2- El- İBN-İ BÂRİZÎ Fıkıh, hadîs ve tefsîr âlimi. İsmi, Hibetullah bin Abdürrahîm bin İbrâhim bin Hibetullah bin Müslim bin Hibetullah el-Cüheynî elHamevi olup, künyesi Ebü’l-Kâsım’dır. Lakabı Şerâfüddîn’dir. 645 (m. 1247) senesi Ramazân-ı şerîf ayının beşinde Hama şehrinde doğdu. 728 (m. 1328) senesi Zilka’de ayının Ferîdet-ül-Bâriziyye fî hall-ış-Şâtıbıyye, 3- El-Müctebâ, 4- ElVefâ fî ehâdîs-il-Mustafâ (iki cild), 5- El-Mücerred min Müsned-il-İmâm-iş-Şâfiî, 6- Dabtü garîb-il-hadîs (iki cild), 7Teysîr-ül-Fetâvâ fî tahrîr-il-Hâvî, 8- Şerh-ül-Behce (iki cild), 9Temyîz-üt-ta’cîz, 10- Ez-Zebed, 11- Ed-Dürratü fî sıfat-il-haccı vel-umrati, 12- El-Mübtekiru fil-cem-i beyne mesâil-il-mahsûl vel-muhtasar. yirmidördünde yatsı namazından sonra Hama’da vefât etti. İbn-i Barizî, önce baba ve dedesinden ilim öğrendi ve hadîs-i şerîf dinledi. Daha sonra İzzüddîn el-Fârûsî, Cemâlüddîn bin Mâlik ve başkalarından hadîs-i şerîf dinledi. İzzüddîn bin Abdüsselâm, Necmüddîn el-Bâderâi, Reşîdüddîn el-Attâr, Ebû 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-13, sh. 139 2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-4, sh. 401 3) El-Bidâye ven-nihâye cild-14, sh. 182 beyân ve me’ânî ilimlerinde İzzeddîn bin Cemâ’a’dan çok istifâde etti. Tavâli’ul-Envâr, Şerh-ül-mekâsıd ve Mutavvel 4) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 224 kitaplarını okudu. 5) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 507 İbn-i Edîb’in talebelerinden, Bisâtî ve Alâüddîn Buhârî’den aklî 6) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 119 7) Tabakât-üş-Şâfiîyye (Sübkî) cild-10, sh. 387 8) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-2, sh. 350 ilimleri öğrendi. Alâüddîn Buhârî’nin derslerine uzun müddet devam etti ve ondan çok istifâde etti. Onun yanında, “ElHâviy-üs-sagîr” kitabını, me’ânî, beyân ve tefsîr okudu. Sır kâtibi oluncaya kadar ondan ayrılmadı. Zeynüddîn bin Sâig, Yahyâ Acîbî, İzzeddîn Kudûsî’den ba’zı kitapları okudu. Takıyyüddîn Makrizî’den Buhârî ve diğer hadîs cüz’lerini 9) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-1, sh. 282 okudu. Şam’a gelmeden, Cemâleddîn bin Şerâihî’den hadîs-i şerîf dinledi. Şihâbüddîn Ahmed bin Mûsâ Metbâlî, Nûreddîn Şalkâmî, İbn-i Cezerî, Vâsıtî, Yûnus Vâhî ve bunlar ayarındaki âlimlerden icâzet aldı. Edebiyat ilimleriyle de meşgûl oldu. Hattâ bu husûsta bir hayli mahir idi. Şiirde ve nesirde yed-i İBN-İ BÂRİZÎ (Muhammed bin Muhammed) Hadîs, nahiv ve edebiyat âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Osman bin Muhammed bin Abdürrahîm bin İbrâhim bin Hibetullah bin Müsellim Ensârî el-Kâhirî’dir. Bağdad’daki Bâb-ı Ebrîz’e nisbeten Bârizî denilmiş ve bu isimle meşhûr olmuştur. 786 (m. 1385) senesinde, Zilhicce ayının onbirinde Hama’da doğdu. 856 (m. 1452) senesi Safer ayının onaltısında Kâhire’de vefât etti. Cenâze namazına gelenler çok kalabalıktı. Zamanın sultânı, devletin ileri gelenleri, kadılar ve âlimler cenâze namazında hazır oldular. İmâm-ı Şafiî’nin yakınındaki, babasının türbesine defnedildi. Böyle bir âlimin vefâtına herkes çok üzüldü. Vefât ettiğinde, yerini tutacak âlim yok gibi idi. Hama’da babasının yanında büyüdü. Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Babasıyle beraber Kâhire’ye gitti. Memleketine dönünce, fıkıh ilmine âit olan Umde ve Temyiz kitaplarını ezberledi. Ebû Amr, Şemseddîn bin Zevîga ve Şemseddîn bin Kuvnisî’den ders okudu. Nahiv ilmini Şerefüddîn Muhammed Antâkî’den okudu. Babası Haleb kadısı olunca, oğlunu da beraberinde götürdü. Babası Haleb’de, onu büyük âlim Hâfız Bürhâneddîn’in derslerine gönderdi. Burada da Telhis kitabını ezberledi. 815 (m. 1412) yılında, yine babasıyle beraber Kâhire’ye gittiler. Orada Veliyyüddîn Irâkî’den fıkıh ve hadîs, İzzeddîn bin Cemâ’a’dan da fıkıh ve usûl-i fıkıh dersleri aldı. Beydâvî’nin Minhâc’ını ve Temyiz kitabını okudu. Akâid, tûlâ sahibi idi. Bu sebepden, babası onun Kâhire’de sır kâtibliği vekîlliğine getirilmesini te’min etti. Babasının vefâtından sonra, bu vazîfeden ayrıldı. On ay kadar Harbiye nâzırlığı görevinde bulundu. 831 (m. 1427) senesinde Şam’da sır kâtibi olunca, ilim ile meşgûl olmak için daha çok zamanı oldu. Şihâbüddîn bin Hamza’nın yerine kadılık vazîfesine getirildi. Hocası Alâüddîn Buhârî ve talebeleri, kadılık yapmaktan çok çekinirlerdi. O da onlara; “Ben, Şam’da kadı olduğum şu zamanda, insanlar canlarından ve mallarından emîndirler. Kimseden zarar görmezler, zulme uğramazlar” derdi. Burada da fazla kalmadı. Kâhire’de iki sene sır kâtibliği yaptı. Tekrar Şam’a döndü. Şam’da Sirâcüddîn Humûsî’nin yerine kadılık yaptı. Emevî Câmii’nde de hatîblik yapardı. Sultan Zâhir tahta geçince, onu Kâhire’de sır kâtibi yaptı. Birkaç kerre ayrıldıysa da sonra tekrar bu vazîfeye getirildi. Ölünceye kadar bu vazîfede kaldı. Bu vazîfede iken, Dimyat kadılığını da vekâleten idâre etti. Çeşitli dînî ve fennî ilimlerde mütehassıs, büyük bir âlim idi. Çok zekî, akıllı, iyi idâre kabiliyetine sahip idi. Ağırbaşlı, cömert ve herkesle iyi geçinirdi. Ahlâkı ve huyu güzel olup, çok mütevâzî idi. Fazilet sahiblerini, âlimleri sever, onlara çok ikramda bulunurdu, özellikle garîb kimselere çok yardım ederdi. Kıymetli kitapları elde etme husûsunda çok gayret gösterirdi. Bunları elde etmek için, her fedâkârlığa katlanırdı. Kitaplarından faydalanmak isteyenlere, emânet olarak verirdi. Talebelerine çok ihsânlarda bulunur, onları çok severdi. Aylık sonra yirmidokuz sene dünyânın çeşitli yerlerine seyahatlerde veya yıllık olarak maaş verirdi. bulundu. Memleketine dönüp bir müddet yaşadıktan sonra, doğum yeri olan Tanca’da 770 (m. 1368) senesinde vefât etti. Güleryüzlü, tatlı sözlü olup, hayır işlemede acele ederdi. Kimseye sıkıntı vermezdi. Hattâ bir kimse malını alıp kullansa, İbn-i Battûta, küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Temel din yese, ona bile kızmazdı. Kusurunu görmemezlikten gelir, daha bilgilerini ve âlet (yardımcı) ilimleri öğrendi. Arabî ilimler ve sonra ona ihsânlarda bulunurdu. Zâlim ve inadcı bir kimse, Mâlikî mezhebi fıkıh bilgilerinde âlim oldu. Tanca’da tahsilini haksız yere gâlib gelmeye, tahakküm etmeye kalkışsa, o tamamladıktan sonra, yirmiiki yaşında iken hac yapmak zaman halîm (yumuşak huylu) kimselerin kızdığı gibi kızardı. maksadıyla memleketinden ayrıldı. Bu yolculuğunda, uğradığı Özellikle edebiyat, nahiv, me’âni, beyân, arûz ilimlerinde çok yerlerdeki câmileri, medreseleri ve türbeleri ziyâret edip halka mahir idi. Çok ince ma’nalı şiir söyler, güzel ve edebî yazı va’z ve nasihat etti. Gittiği her beldenin ileri gelenleriyle ve yazardı. meşhûr kimselerle tanışıp, alâka ve iltifât gördü. Böylece onda, İslâm memleketlerini gezmek hevesi uyandı. Bu Birkaç defa hacca gitti. 850 (m. 1446) senesinde hacca maksadla yirmidokuz yıl süren üç ayrı seyahate çıktı. İlk gittiğinde, talebelerini, fakirleri, âlimleri de beraberinde seyahatinde Mısır, Suriye, Anadolu, İran, Irak, Hicaz, götürdü. Kâfilede tam dörtyüz kişi vardı. Bunların hepsinin Türkistan, Orta Asya, Çin, Hindistan, Sumatra ve daha birçok ihtiyâçlarına te’min etti. Çok zayıf olduğu hâlde, haccın ülkeleri gezdi ve yirmibeş yıl sonra, vatanı olan Tanca’ya sünnetlerinin, vâciblerinin, farzlarının tamâmını yerine getirdi. döndü. Bir süre sonra ikinci seyahatine çıkarak, İspanya’daki Âdet olduğu üzere, Mekke ve Medine ahâlisine de çok Endülüs İslâm ülkelerini ve Fransa’nın ba’zı yerlerini gezdi. ikramlarda bulundu. İnsanlar, ondan çok hayır ve iyilikler Daha sonra üçüncü seyahatine çıkıp, Büyük Sahra, Sudan, gördüler. Orta ve Kuzey Afrika ülkelerini dolaştı. Bütün ömrünü Şemseddîn Sehâvî anlatır: “Mekke” de bir miktar hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kâhire’de de hadîs-i şerîf rivâyet etti. Âlimler ondan çok hadîs-i şerîf dinlediler. Ben de çok şeyler okudum ve onun şiirlerinden yazdım. Hocamız İbn-i Hacer de onun sözlerini dinledi.” “İ’tirâdât alâ şerhi bedî’iyye İbn-i Hucce” adlı bir eseri olduğu bildirilmektedir. seyahatle geçirip, o vakitteki vâsıtalarla yapılması imkânsız sayılacak kadar uzun seyahatler yaparak, müslümanlar ve müslümanlıkla irtibâtı olan bütün memleketleri gezdi. Oraların târihî, coğrafi, etnik ve kültürel durumları hakkında ma’lûmat ve bilgi sahibi oldu. Gittiği yerlerde; kadılık, elcilik gibi vazîfeler de îfâ etti. İbn-i Battûta, dolaştığı her yerde ülkenin hekimleri, ileri gelenleri ve her tabakadan kimse ile tanıştı. Onların âdetlerini, törelerini, yaşayışlarını yediklerini, içtiklerini çok ince bir şekilde tesbit etti. Hükümdârların, makam sahiplerinin 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 236 anlaşmazlıklarına, mücâdele ve savaşlarına âit önemli bilgileri not etti. Seyahatleri sonunda vatanı Tanca’ya döndüğünde, tuttuğu notları, görüp işittiği mühim hâdiseleri, Fas Merinî Sultânı Ebû İnan’ın arzusu üzerine, kâtib İbn-i Cevzî’ye anlattı. İbn-i Cevzî, ba’zı târihî eksiklikleri de ilâve ederek, eseri 756 İBN-İ BATTÛTA (Ebû Abdullah Muhammed Tancî) (m. 1355) yılında tamamladı. “Tuhfet-ün-nüzâr fî garâib-ilemsâl ve acâib-il-esfâr” adı verilen ve kısaca “Rıhle” veya Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi, seyyah. İsmi, Muhammed bin Abdullah bin Muhammed bin İbrâhim’dir. Ebû Abdullah “Seyahatname” diye bilinen eser, Sultan Ebû inan’a takdim edildi. künyesini aldı. 703 (m. 1303) yılında Kuzey-Batı Afrika (Fas) şehirlerinden Tanca’da doğdu. Doğum yerine nisbetle Tancî Memleketimizde İbn-i Battûta Seyahatnamesi adıyla da denildi. Yirmiiki yaşına kadar ilim tahsili ile meşgûl oldu. Daha tanınan bu eser, yazıldığı asrın İslâm ülkeleri ve diğer ülkelerin târihi, coğrafyası, folklor ve etnolojisi, dinî, içtimaî ve aleyhisselâm ), Muzafferiyye Medresesi’nin Kâ’be-i ilmî durumu hakkında kıymetli, sağlam ve aydınlatıcı bilgiler muazzamaya bakan bir penceresinde oturmuş, insanlar da tek vermiş, Hint fakirlerinden, Anadolu ahilerinden, İran’daki tek gelerek onunla müsâfeha edip, ona bi’at ediyorlardı. Ebû Bâtınîlik hareketinden bahsetmiştir. Ayrıca, görüp işittiği ba’zı Abdullah Halîl isminde bir âlim de O’na ( aleyhisselâm ) bf’at âlim ve velîler, meşhûr ziyâretgâhlar hakkında menkıbeler ve edenler arasındaydı. O zâtın üzerinde pamuklu bir kumaştan kısa biyografik bilgiler de vermiştir. Bütün bu özellikleri yapılmış, nisbeten kısa ve beyaz bir elbise vardı. Elini sebebiyle, Seyahatname’si, ortaçağ İslâm dünyâsının Resûlullahın ( aleyhisselâm ) elinin içine koymuş, Resûlullaha sosyokültürel seviye ve yapısına büyük ölçüde ışık tutan hitaben! “Sana, şu şu husûslarda bi’at ediyorum” diye mühim eserlerden biri olarak kabûl edilmiştir. saydıktan sonra, en son olarak; “Evime sığınan hiçbir miskini (bir günlük yiyeceği olmayanı) ve hiçbir kimseyi red etmemek İbn-i Battûta’nın Seyahatnâme’si, Osmanlı sultanlarından üzere sana bî’at ediyorum” dedi. Ben onun bu sözüne; “Bunu Beşinci Mehmed Reşâd Hân’ın kâtiplerinden Muhammed, nasıl söyler? Mekke, Yemen, Irak, Acemistan, Mısır ve Şam Şerîf Paşa tarafından Türkçeye çevrilerek, iki cild hâlinde memleketlerinde birçok miskin var. Bunların hepsine bakmayı basılmıştır. Fransızcaya çevrilerek, Arabca metni ile birlikte nasıl taahhüt edebiliyor?” diye düşünüp, hayret ettim. Ertesi dört cild hâlinde Paris’de yayınlanan bu eser, Arabca metni gün sabah namazından sonra, Ebû Abdullah Halîl ismindeki o esas alınarak Mısır’da da bastırılmıştır. âlimi görüp rü’yâmı anlattım. Üstünde rü’yâda gördüğüm İbn-i Battûta, eserinin çeşitli bölümlerinde, gezmiş olduğu İslâm memleketlerinde görüp işittiği evliyânın kerâmetlerinden de bahsetmektedir. Bunlardan biri şöyledir: “Ebü’l-Hasen Şâzilî ( radıyallahü anh ), her sene hac ibâdetini yapmak için Mekke’ye gider, Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret ederdi. Yine böyle bir seferinde, Mısır üzerinden Mekke’ye gitti. Hac ibâdetini yaptı. Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret etti. Her ân için ölüme hazır olduğundan, öldüğü zaman lâzım olacak eşyayı da yanında taşırdı. Bu seferinde de yanında; cenâzesi yıkanırken su dökmek için bir ibrik, kefenine sürülmek için güzel koku ve mezarını kazmak için küçük bir kazma vardı. Hizmetçisi, dayanamayıp birgün; “Efendim, bunları ne için kendine yük edersin?” diye suâl etti. Tebessüm buyurup; “Humeysira’da göreceksin” dedi. Mısır’da Humeysira’ya vardıkları zaman, Ebü’l-Hasen Şâzilî ( radıyallahü anh ) gusl abdesti alıp iki rek’at namaz kıldı. Namazının son secdesinde, temiz rûhunu Mevlasına teslim eyledi. Yanında taşıdığı ibrikten istifâde ile elbise vardı. Benim anlattıklarımı duyunca çok sevinip, sevincinden ağladı. Sonra; “Bu elbiseyi, sâlih bir zât, dedeme hediye etmiş, ben de bereketlenmek için giyiyorum” dedi. Bu hâdiseden sonra o zâtın, kendisinden birşey isteyeni geri çevirdiği, kendisine sığınanı reddettiği görülmedi. O, hizmetçilerine hergün ikindi namazından sonra sofra kurdurur, gelen herkese yemek yedirip, ekmek vermelerini emrederdi. Zâten Mekkeliler günde bir vakit, ya’nî ikindi vakti yemek yerler, başka zaman canları birşey istediği zaman hurma ile yetinirlerdi. Bunun için de, bedenleri sıhhatli olur, hastalıkları az olurdu. Makâm-ı İbrâhim: Kâ’be-i muazzamanın kapısı ile Rükn-i Irâkî arasında; uzunluğu 12 karış, genişliği bunun yarısı kadar, yerden yükseldiği iki karış kadar olan bir yerdir. İbrâhim aleyhisselâm zamanında konulmuştur. Resûlullah efendimiz, şimdi namaz kılınan yere yerleştirdi. Böylece havuza benzer bir yer kaldı. İnsanların namaz kılmak için birbirleri ile yarıştığı bir yerdir. cenâzesi yıkandı. Kokular kullanıldı. Kazmasıyla da mezarı Makâm-ı İbrâhim’in yeri, Kâ’be-i muazzamanın kapısı ve kazılıp, vefât ettiği yerde hiç kimseye muhtaç olmadan Rükn-i Irakî arasındadır. Kâ’be-i muazzama yıkandığı zaman, defnedildi Humeysira’dan geçerken, o mübârek zâtın kabr-i suyu bu makamdan dökülürdü. O makâm, Kâ’be-i şerîfini ziyâret etmekle şereflendim. muazzamanın kapısına meyillidir. Üzerinde bir kubbe ve Mekke-i mükerremede kalıp ibadet etmekle şereflendiğim günlerde, Muzafferiyye Medresesi’nde ikâmet ettim. Bir gece rü’yâmda Resûlullahı ( aleyhisselâm ) gördüm. Resûlullah ( altında bir muhafaza vardır. Muhafaza, içine insanın eli girdiği zaman parmaklarının ulaşabileceği bir boşluk bulunan demir bir kafestir. Kafes kilitlidir. Tavaf yapılınca, iki rek’at namaz kılınacak bir yer vardır. Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem Mekke-i mükerremede ziyâret etmekle şereflendiğimiz Mescidi harama girdiği zaman, Kâ’be-i muazzamaya geldi. dağlardan biri Ebû Kubeys dağıdır. Mekke’nin Yedi defa tavaf etti. Sonra Makâm-ı İbrâhim’e geldi, selâm kuzeydoğusunda olup, şehre en yakın dağdır. Kâ’be-i şerîfteki verdi ve; “Vettehızû min makâm-ı İbrâhîme musalla” (Bekâra- Hacer-ül-Esved köşesinin karşısına tekabül eder. Ebû Kubeys 125) okudu. Arkasından iki rek’at namaz kıldı. Biz de O’nun dağının en yüksek yerinde bir mescid, imâret ve tekke vardır. gibi yaptık. Memlûklu sultânı Melik Zâhir zamanında Harem-i şerîf çevresi tamir ve imâr edilirken, buradaki binalar da tamir edilip Zemzem kuyusu: Zemzem kuyusunun kubbesi Hacer-ül- güzelleştirildi. Esved hizasına tekabül eder. Hacer-ül-Esved ile Zemzem arasında 24 adım mesafe vardır. Makâm-ı İbrâhim, Zemzem Ebû Kubeys dağı, Allahü teâlânın ilk yarattığı ve Nûh tufanı kuyusunun sağında, köşesine 10 adım uzaklıktadır. Zemzem esnasında, üzerine Hacer-ül-Esved’i emânet ettiği dağdır. kuyusunun kubbesinin içi beyaz mermerlerle döşenmiş ve Kureyşliler, İslâmiyetten önceki câhiliyet zamanlarında oraya, kubbenin ortasından Zemzem kuyusu aydınlatılmıştır. Kâ’be-i “Emin” adını vermişlerdi. Çünkü o, kendisine emânet edilen muazzama duvarı tarafına meyillidir. Kuyu kurşunla Hacer-ül-Esved’i, İbrâhim aleyhisselâma teslim etmişti Hatta kaplanmış, mermerden örülmüştür. Çevresi 40 karış, yerden Adem aleyhisselâmın kabrinin de bu dağda olduğu rivâyet yüksekliği 4,5 karıştır. Kuyunun derinliği onbir adam boyudur. edilmektedir. Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ), şakk- Anlatıldığına göre, kuyunun suyu her Cum’a gecesi ül-kamer (Ayın ikiye ayrılıp bir müddet sonra birleşmesi) ziyâdeleşir. Zemzem kuyusunun kubbesinin kapısı doğu mu’cizesi de bu dağda vukû’ bulmuştu. taraftadır. Kubbenin içinde, genişliği bir karış ve derinliği bir karış, yerden yüksekliği beş karış olan bir şadırvan vardır. Kuaykıân ve Kızıldağ ve Hirâ dağını da ziyâret etmekle Oradan abdest için su doldurulur, etrâfında abdest alan şereflendik. Hirâ dağı, Mekke-i mükerremenin kuzeyinde, beş- kişilerin oturabileceği oturaklar vardır. altı kilometre kadar uzaktadır. Resûlullah ( aleyhisselâm ), Peygamberlik gelmeden önce hep orada ibâdet ederdi. Zemzem kuyusundan su içirme vazîfesi Abbâs’a ( radıyallahü Cebrâil (aleyhisselâm), Resûlullaha ( aleyhisselâm ) ilk vahyi anh ) verilmişti. Su içilen yerinin kapısı kuzeye bakar, orada orada getirdi Vahyin ilk gelişi esnasında, Resûlullahın ( Zemzem suyunun doldurulduğu “Devrak” denilen kulplu aleyhisselâm ) altında Hira dağı titredi Resûlullah ( testiler vardır. O testilerde soğutulan sular, su içmek için gelen aleyhisselâm ), “Sabit ol! Sana ne oluyor?” buyurdu. müslümanlara ikram edilmektedir. Sevr dağını da ziyâret etmekle şereflendik. Sevr dağı, Yemen Zemzem kuyusu yakınlarında, Harem-i şerîfe âit kitaplar ve yolu üzerinde, Mekke’den beş-altı kilometre uzaklıkta bir Mushaf-ı şerîflerin saklandığı bir yer de vardır. Orada dağdır. Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile Ebû Bekr-i Sıddîk’in ( Resûlullah efendimizin vefâtından onsekiz sene sonra Zeyd radıyallahü anh ), Mekke’den Medine’ye hicretleri esnasında bin Sabit ( radıyallahü anh ) tarafından yazılmış olan Mushaf-ı kaldıkları mağara, Sevr dağındadır. Ezrakî, eserinde Sevr şerîf de vardır. Mekkeliler, şiddetli bir kuraklık veya kıtlık dağının, Resûlullaha ( aleyhisselâm ); “Bana gel! Ey olduğu zaman bu Mushaf-ı şerîfi çıkarırlar, Kâ’be-i Muhammed bana! Senden önce yetmiş peygamberi ben muazzamanın kapısını açarlar, onu Kâ’be-i muazzamanın misâfir ettim” diye nidâ ettiğini bildirmektedir. Resûlullah ( eşiğine, makâm-ı İbrâhim’e koyarlar, insanlar, boyunları aleyhisselâm ) ve Ebû Bekr-i Sıddîk ( radıyallahü anh ) bükük, duâ hâli ve tazarru içerisinde Mushaf-ı şerîf ve Makâm- mağaraya girince, dağ sâkinleşti. Örümcek gelip, mağaranın ı şerîf ile tevessül ederlerdi. Ya’nî, bu Mushaf-ı şerîfler ve ağzını ördü. Güvercin, hemen bir yuva yaptı. Allahü teâlânın Kâ’be-i muazzama hürmetine Allahü teâlâdan yağmur izniyle oraya yumurtladı. Müşrikler, iz sürücülerinin yardımıyla isterlerdi. Allahü teâlâ duâlarını kabûl edip, isteklerine mağaraya kadar geldiler, örümceği ve güvercin yuvasını kavuşuncaya kadar oradan ayrılmazlardı. gördüler, izler burada bitiyor, fakat bu mağaraya da kimse girmiş olamaz” dediler. Daha sonra da geri dönüp gittiler. Müşriklerin, mağaranın ağzına geldikleri sırada, onların kendi aralarındaki konuşmalarını duyan Ebû Bekr ( radıyallahü anh açılan, misâfirlerin kalabileceği evler ve mağarada yakılan ); “Yâ Resûlallah! Bizi görürler” dedi. Resûlullah ( kandil ve lâmbalar vardır. aleyhisselâm ); “Buradan çıkarız” buyurup, mübârek eliyle diğer tarafı gösterdi Allahü teâlânın izniyle işâret buyurulan Orada gördüklerimden biri de, dağın en yüksek noktasındaki yerde bir kapı açıldı. mağaradır. Âdem’e (aleyhisselâm) nisbet edilir. Açlık mağarası olarak bilinir. Üzerine bir mescid yapılmıştır. Yetmiş Müslümanlar, bu mübârek yeri ziyâret için geliyorlar. Peygamberden (aleyhisselâm) herbiri, kuru ekmek yiyerek bu Mağaranın içine, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) girdiği kapıdan mağarada kalmışlar. Biri vefât edince, bir diğeri yerine girip ziyâret ederek bereketleniyorlar. Ziyâretçilerden biri içeri geçmiştir. Buradaki mescidde mağarada, gece-gündüz yakılan girince, bir diğeri dışarda hazırlanıyor, öbürü çıkmadan içeri kandiller vardır. Buranın bakılması ve gelip gidenlere hizmet girmiyor. Çünkü mağaraya, bir kişinin bile belini bükmeden için çeşitli vakıflar vardır. girmesi mümkün değil, içeri girmek için bekleyenler, daha önce mağaranın önünde namaz kılıyorlar. Ferâdis kapısı ile Kasiyun dağı arasında yediyüz veya yetmişbin Peygamberin medfûn olduğu söylenir. Ayrıca şehrin Medîne-i münevveredeki ziyâretlerimiz: Mescid-i Nebevî’ye dışında, sâlihlerin ve Peygamberlerin medfûn olduğu eski bir girip, Bâbüsselâm’da Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) selâm mezarlık vardır.” vererek durduk. Resûlullahın minberi ile kabri şerîfi arasındaki Ravda-i mütahharaya ulaştık. Resûlullaha ( aleyhisselâm ) İbn-i Battûta, Seyahatnamesinde, Anadolu’daki ahilerden inleyen ağacın parçasını selâmladık. Daha sonra günahkâr ve şöyle bahsetmektedir. “Ahî; kardeş, Ahîlik de kardeşlik isyankârların şefaatçisi, evvelkilerin ve sonrakilerin efendisi ma’nâsındadır. Ahîler, Anadolu’ya yerleşmiş bulunan Resûlullahı ( aleyhisselâm ) selâmladık. En yakın dostu ve Türkmenlerin yaşadıkları heryerde; şehir, kasaba ve köylerde arkadaşı Hazreti Ebû Bekr ve Hazreti Ömer’e selâm verdik. bulunmaktadırlar. Bunlar san’at sahibi kimseler olup, Bu ziyâretten içimize öyle bir mutluluk ve saadet doldu ki, bu geçimlerini te’min etmek üzere bir meslekte çalışanlardan büyük ni’metleri veren Allahü teâlâya şükr ettik. meydana gelen ve birbirleriyle yardımlaşan bir toplulukdur. Memleketlerine gelen yabancıları karşılayan, onlarla Kâsiyûn’da gördüklerimden ba’zıları: Kâsiyûn, Şam ilgilenerek bütün ihtiyâçlarını te’min eden ve haksızlıkları şehrinin kuzeyinde bir dağdır. O dağın eteğinde Sâlihiyye önleyen kimselerdir. Bunların eş ve örneklerine dünyânın şehri vardır. Sâlihiyye, peygamberler beldesi olduğu için, hiçbir yerinde rastlamak mümkün değildir. Anadolu’da bir mübârek bir şehirdir. Gördüklerimden biri, İbrâhim şehre girdiğimiz sırada, çarşıdan geçerken dükkânlardan aleyhisselâmın doğduğu mağaradır. O mağara, uzun, dar ve çıkan bir kısım insanlar, bindiğimiz hayvanları çevirerek üzerinde büyük bir mescid bulunan bir yerdir. Orada büyük bir yularlarından asıldılar. Bir başka grup ise, bunları durdurarak, manastır vardır. Bu mağaradan, yıldız, ay ve güneş görünür. onlar da hayvanlarımızın yularından tuttular. Birbirleriyle O mağaranın üst taraflarında, İbrâhim’in (aleyhisselâm) çıktığı çekişmeye başladılar. Aralarında çekişme uzayınca, makam vardır. konuştuklarını da anlıyamadığımızdan korkmaya başlayıp, malımıza ve canımıza kasdettiklerini zannettik. Nihâyet Garbda gördüklerimden birisi de, “Kan mağarası”dır. O Arabca bilen, hacca gitmiş bir adam yanımıza geldi. Ona, bu mağaranın bulunduğu dağın üzerinde, Adem’in (aleyhisselâm) adamların bizden ne istediklerini ve aralarında niçin oğlu Hâbil’in kanı vardır. Allahü teâlâ, onu taş üzerinde kırmızı anlaşmazlık çıktığını sordum. “Bunlar Ahîlerdir” dedi. Bizimle bir iz olarak muhafaza buyurdu. Orası, Kabil’in Habil’i öldürüp ilk karşılaşan Ahî Sinân’ın yoldaşları, sonra gelenler de Ahî sakladığı mağaradır. Nakl olunur ki: Bu mağarada; İbrâhim Tuman’ın yoldaşları imiş. Meğer bizi misâfir etmek için (aleyhisselâm), Mûsâ (aleyhisselâm), Îsâ (aleyhisselâm), çekişmişler. Nihâyet işi kur’a çekmek yoluyla halletmeye karar Eyyûb (aleyhisselâm) ve Lût (aleyhisselâm) namaz verip, kur’a çektiler. Kur’a, Ahî Sinân takımına düşünce, bizi kılmışlardır. Onun üzerinde merdivenle çıkılan sağlam bir misâfir etmek üzere tekkelerine götürdüler. Çok izzet ve mescid vardır. Orada her Perşembe ve Pazartesi günleri ikramda bulundular. Ertesi akşam da, Ahî Tuman’ın adamları gelip bizi misâfirliğe götürerek ikramda bulundular. Her iki tarafla da Kur’ân-ı kerîm okundu, hoş sohbetler oldu. Tekkelerinde bir müddet kaldıktan sonra, büyük bir memnuniyetle ayrılıp seyahatimize devam ettik.” bir kargaşalığı da anlatmakta, kargaşalığa sebep olan İbn-i Teymiye’den; “İbn-i Teymiye’nin ilmi çoktu. Fakat aklında bozukluk vardı” şeklinde bahsederek, hâdiseyi şöyle anlatmaktadır: “Şam’da Cum’a namazındaydım. İbn-i Teymiye hutbe okudu. Minberden inerken; “Benim şimdi indiğim gibi, cenâb-ı Allah dünyâ göktine iner” diyerek merdivenlerden indi. Orada bulunan Mâlikî mezhebi âlimlerinden İbn-i Zehrâ, İbn-i Teymiye’nin söylediği bu sözün kötülüğünü cemâate uzun uzun anlattı. Cemâatin çoğu, İbn-i Teymiye’nin bozuk sözlerinin yanlışlığını anlayabilecek seviyede değildi. Cahillikleri sebebiyle İbn-i Teymiye’yi hak yolda sanıyor, onun yaldızlı sözlerine inanıyorlardı, İbn-i Zehrâ, cemâate doğruyu söyleyip gerçeği isbât edince, İbn-i Teymiye’nin sapıklığını anladılar. Hepsi İbn-i Teymiye’nin üstüne yürüdü. Elleri ve na’lınları ile onu dövdüler. İbn-i Teymiye yere yıkıldı. Başından sarığı düştü. Sarığın altındaki ipek takkesi meydana çıktı. Erkeklere haram olan ipeği, en câhili bile kullanmazken, insanlara din öğreten bir kimse, ipek takke giyiyordu. Alıp kadıya götürdüler. Kâdı onu hapsedip azarladı, ta’zîr etti. Diğer kadılar, kadı efendinin onu hapisle ta’zîr etmesine i’tirâz ettiler. Durum Memlûklü Sultânı Melik Nâsır’a intikâl etti. Âlimlerden meydana gelen bir heyet teşkil edildi. Bu âlimler heyeti, İbn-i Teymiye’nin fitne çıkardığına karar verdi. Sultanın emri ile İbn-i Teymiye, Şam’da hapsedildi.” İBN-İ BAYRAM-I RÛMÎ (Vişne-zâde İzzetî) Osmanlı Devleti zamanında yetişen âlimlerden. İsmi, Muhammed bin Lütfullah bin Zekeriyyâ’dır. Şeyh Muhammed Arabî diye de meşhûrdur. 1023 (m. 1625) senesinde Filibe’de doğdu. 1092 (m. 1681) senesi Şa’bân ayında İstanbul’da vefât etti. Amcası Zekeriyyâ-zâde Yahyâ Efendi’nin yanına defnedildi. Muhammed Arabî, yedi yaşında babasını kaybettiği için Şeyhülislâm olan amcası Yahyâ Efendi’nin yanında yetişti. İbn-i Bayram-ı Rûmî, önce İstanbul’da ikâmet eden Seyyid Muhammed’den, sonra Hâmid bin Mustafa Aksarâyî, Dersiam diye meşhûr olan Molla Abdullah’dan ilim öğrendi. Edebî ilimleri, Sultân-ül-ulemâ veş-şu’arâ denilen amcasından öğrendi. İbn-i Bayram-ı Rûmî, genç yaşta yazdığı şiirleri amcasına arzeder, amcası da gerekli tashihi yapardı. Sultan Dördüncü Murâd, İbn-i Bayram-ı Rûmî’ye İstanbul’da iken çok ikramda bulunurdu. Birgün Sultan Murâd, İbn-i Bayram-ı Rûmî’yi da’vet etmişti. İbn-i Bayram-ı Rûmî’nin yaşı daha çok küçüktü. Sultan, elinde bulunan altınları ona verdi. Altınlardan ba’zıları yere düştü. İbn-i Bayram yere düşenlere hiç iltifât etmedi ve eğilip onları almadı. Sultan Murâd onun bu asâletini çok beğendi. Amcasının vefâtından sonra, Şeyhülislâm Ebû Sa’îd Efendi, onu önce amcasının ders verdiği medreseye hoca olarak ta’yin etti. Sonra onu, Sahn-ı semân medreselerinden olan 1) Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 480 2) Mu’cem-ul-müellifîn cild-10, sh. 235 Esma Hân binti Sultan Süleymân Medresesi’ne ta’yin etti. Daha sonra 1064 (m. 1654) senesinde Şam kadılığına gönderildi. Mısır, Bursa ve Edirne kadılıklarında da bulunduktan sonra 1073 (m. 1662) senesinde İstanbul kadısı 3) El-A’lâm cild-6, sh. 235 oldu. Onyedi ay bu görevde kaldı. 1079 (m. 1668) senesinde Anadolu kadıaskeri, 1080 (m. 1669) senesi Rebî’ul-âhır 4) Fâideli Bilgiler sh. 308, 314 5) “Tuhfet-ün-nüzzâr” (İstanbul: 1335) sh. 9 6) Rıhletü İbn-i Battûta Beyrut 1960 7) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh. 24 ayında da Rumeli kadıaskeri oldu. Bir süre sonra bu vazîfeden ayrıldı. 1087 (m. 1676) senesinde tekrar Rumeli kadıaskerliğine getirildi. Bir sene sonra bu görevden de ayrıldı. Vefâtına kadar evinde münzevî bir hayat yaşadı. Haftada iki gün evinden ayrılırdı. İbn-i Bayram-ı Rûmî, Osmanlı âlimlerinin önde gelenlerinden nahiv, nazm (şiir) ve daha birçok ilimde yükseldi. Fetvâ olup, ilim ve fazilette, fesahat ve belagatta çok yüksek idi. makamına geldi. Talebelerine, ders verirdi. Arabca, Farsça ve Osmanlıca nazm ve nesir yazmada çok mahir idi. Hakkında çok medhler yazıldı. Çok zekî idi. Güzel İmâm-ı Zehebî diyor ki: “İbn-i Belbân ( radıyallahü anh ), ahlâklı, iffet ve vekâr sahibi idi. Kâdı iken yanına gelenlere anlayışı kuvvetli, müzâkeresi güzel bir zât idi. Şekil ve şemail şefkatli bir baba, hakîkî bir kardeş muâmelesinde bulunurdu. bakımından da yakışıklı ve devamlı güleryüzlü bir zât idi. Herkese iyilik etmeye çalışır, hiç kimseyi üzmezdi. İnsanlık Şöyle anlatılır: İbn-i Bayram-ı Rûmî’nin muhtelif mevzûlara icâbı birisi hatâ yapıp kendisini üzse ve sıkıntı verse, onları dâir çok kitabı vardı. Bunların hepsini okuyup, tetkik ettiğinden affedip iyilikle mukâbelede bulunurdu. Fakat Allahü teâlâya çok iyi bilirdi. İbn-i Bayram-ı Rûmî’ye birgün bir kitap lâzım karşı gelenlere, dîn-i İslama düşmanlık edenlere karşı gayet olmuştu. O kitabı çıkartması için kütübhânesine bakan şiddetli ve celalli idi. Din gayreti denilen bu sıfat kendisinde hizmetçisine söyledi. Kütübhâneye bakan hizmetçi bir çok açık bir şekilde görülürdü. İslamiyetin kıymet verdiği, yardımcı ile beraber uzun müddet aradılar. İbn-i Bayram-ı üstün tuttuğu mukaddes değerlere saldırılmasına, onların Rûmî’nin aradığı mevzû ile alâkalı birkaç kitap çıkardılar. kötülenmesine, din düşmanları tarafından tahkir edilmesine Fakat onun istediği kitabı daha bulamamışlardı İbn-i Bayram-ı tahammül edemezdi. Kendisini sevenlere de, din Rûmî onlara kitabın satırlarını ve yaprağının husûsiyetlerini düşmanlarına karşı böyle olunmasını tavsiye ederdi. Her hâli söyleyince, bir müddet sonra aradıkları kitabı buldular. Kitab, İslâmiyete uygun idi. İslâmiyetin ahkâmına uyarak günah İbn-i Bayram-ı Rûmî’nin anlattığı şekilde idi. işlemediği gibi, yine onun bir emri olduğu için kanunlara da karşı gelmez, böylece suç da işlemezdi. Bu hâlleri ile herkes İbn-i Bayram-ı Rûmî’nin Keşf-üz-zünûn’a yaptığı ba’zı ilâveler, tarafından pek sevilir, hürmet edilir ve sözleri, dinleyenlere Şu’arâ tezkire’si ve bir şiir dîvânı vardır. te’sîrli olurdu. Birkaç kişi arasında bir gerginlik, anlaşmazlık meydana gelse, ilmi ve sükûnu ve doğru sözlü bilinmesiyle bu anlaşmazlığı hâlleder, sulhu ve sükûneti te’min ederdi. Türk 1) Hulâsat-ül-eser cild-4, sh. 131 2) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 298 idi. Ağırbaşlı ve heybetli bir zât idi. Yazmış olduğu kıymetli kitaplardan ba’zılarının isimleri şunlardır: El-İhsân fî takrîb-i İbn-i Hibbân, Tuhfet-ül-harîs fî şerh-ıt-telhîs, Tuhfet-üs-sadîk fî fedâil-i Ebî Bekr-i Sıddîk, Telhîs-ül-İmâm fî ehâdîs-il-ahkâm, 3) Sicilli Osmânî cild-3, sh. 455 Sîret-ün-Nebi ( aleyhisselâm ), el-Mekâsid-üs-seniyye filehâdîs-il-İlâhiyye, el-Ehâdîs-ül-avâlî, Muhtasar. İBN-İ BELBÂN (Ali bin Muhammed) 1) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 32 Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Ali bin Belbân bin 2) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 152 Abdullah el-Fârisî el-Mısrî, lakabı Alâüddîn ve künyesi Ebü’lHasen’dir. 675 (m. 1276) senesinde doğdu. 739 (m. 1339) senesinde Şevval ayının 7. günü Kâhire’de vefât etti. Hanefî mezhebi âlimlerinden olan İbn-i Belbân, ilim tahsiline küçük yaşta başladı. Dimyatî, Muhammed bin Ali bin Sa’d, Behâüddîn İbni Asâkir, Alâüddîn-i Konevî, Ebü’l-Abbâs esSerûcî, Fahrüddîn İbni Türkmânî, Ebû Hayyân en-Nahvî ve 3) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 468 4) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 48 5) El-A’lâm cild-4, sh. 267 6) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 718 daha birçok âlimden ilim öğrendi. Fıkıh, tefsîr, usûl, hadîs, 7) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 33 8) Fevâid-ül-behiyye sh. 118 Endülüs hakkında geniş bilgi verdi. Herkes kendisinden istifâde etti. İnsanlar ona gelip. İlim öğrendiler. Birçok kimseler 9) Keşf-üz-zünûn sh. 158, 486, 1075, 1832 ondan hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. Onu tanıyanlar, içinin ve dışının temiz, tevâzu sahibi, doğru ve sabırlı bir zât olduğuna şâhidlik ettiler. Çeşitli ilimlerde elli kadar kitap tasnif etti. İşbîliyye’de kadılık yaptı. Kendisinden çok sayıda kişi ilim İBN-İ BEŞKUVAL (Halef bin Abdülmelik) Hadîs âlimi. Künyesi Ebü’l-Kâsım olup ismi, Halef bin Abdülmelik bin Mes’ûd bin Beşkuval bin Yûsuf bin Daha İbn-i Dâke bin Nasr bin Abdülkerîm bin Vâfıd el-Hazrecî el-Ensârî el-Kurtubî el-Endülüsî’dir. Hadîs ilminin yanında diğer ilimlerde de söz sahibi idi. İbn-i Beşkuval 494 (m. 1101) senesinde doğdu. 578 (m. 1182) senesi Ramazân-ı şerîfin sekizinci günü öğrenip hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundu” demektedir. İbn-i Beşkuval’ın bildirdiği, Enes bin Mâlik’den rivâyet edilen bir hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ); “Benim üzerime çok salevât-i şerîfe okuyunuz. Kim bana bir salevât söylerse, Allahü teâlâ ona on salat (on rahmet) ihsân eder” buyurdu. Kurtuba’da vefât etti. İbn-i Abbâs kabristanına defn edildi. Diğer bir hadîs-i şerîfte ise, “Beni gören kimseye Kabri Yahyâ bin Yahyâ’nın kabrine yakındır. müjdeler olsun. Beni göreni görene de müjdeler İbn-i Beşkuval önce babasından, sonra Ebû Muhammed bin İtâb, Ebü’l-Velîd Rüşd, Ebû Bahr el-Esedî, Ebü’l-Velîd bin olsun. Bunları görene de müjdeler olsun” buyurmuştur. Tarik, Ebü’l-Kâsım bin Bakıy ve kardeşi Ebü’l-Hasen İbn-i Beşkuval’ın yazmış olduğu eserlerin ba’zıları şunlardır: 1. Abdurrahmân, Ebü’l-Kâsım Savâb, Ebû Abdullah bin Mekkî, Silet-ü Târihi İbn-ül-Faradî (İki cild), 2. Gavâmid-ül-esmâ-il- Ebü’l-Hasen bin Mugîs, Ebû Abdullah bin el-Hâc, Ebü’l-Hasen mübhemeti (On cüz), 3. Ma’rifet-ül-Ulemâ-il-efâdılı (iki cild), 4. bin Afif, Ebû Abdülmelik el-Mevrûrî, Ebü’l-Hasen Abbâd bin Turuku hadîs-i Miğfer (Üç cüz), 5. Hikâyât-ül-müstagribeti (Bir Serhan, Ebû Abdullah bin Uhtî Gânim, Kâdı Ebû Bekr el-Arabî cild), 6. El-Kurbetü ilâllahi bissalâti alâ Nebiyyihi sallallahü ve birçok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf dinledi. Kendisine aleyhi ve sellem ve âlihi ve sellem, 7. Zikru men ravâl Ebû Ali bin Sükre es-Sadefî, Ebü’l-Kâsım bin Manzûr ve Muvatta’an Mâlik (İki cüz), 8. Ahbâr-ül-A’meş (Üç cüz), 9. Bağdad’da Hibetullah İbni Ahmed eş-Şibli ve birçok âlim Tercümet-ün-Nesâî, 10. Ahbâr-ül-Muhâsibî, 11. Ahbâru İsmâil icâzet (diploma) verdiler. el-Kâdı, 12. Ahbâru İbn-i Vehb, 13. Ahbâru Ebi’l-Mutarrif el- Kendisinden ise; Hâfız Ebû Bekr bin Hayr, Ebü’l-Kâsım elKantari, Ebû Bekr bin Semhûn, Ebü’l-Hasen ibnü Dahhâk, Ebü’l-Kâsım Ahmed bin Muhammed bin Muhammed bin Kanâzeî, 14. Kudâî Kurtuba (Üç cüz), 15. Müselsilât, 16. Hadîsü men kezzebe aleyye bi furûkihi, 17. Ahbâru İbn-i Mübârek (İki cüz), 18. Ahbâru İbn-i Uyeyne. Rüşd, Ahmed bin Abdülmecîd el-Mâlikî, Ahmed bin Muhammed bin Esla’, Ebü’l-Kâsım Ahmed bin Yezîd İbni Bakıy, Ahmed bin Iyâş el-Mürsî; Ahmed Ebî Huccet-ül-Kaysî, 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 105 Sabit bin Muhammed el-Kilâi, Muhammed bin İbrâhim bin Siletân, Muhammed bin Abdullah es-Saffâr, Mûsâ bin 2) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 240 Abdurrahmân el-Gırnâtî, Ebü’l-Hattâb bin Dihye, Ebû Amr ve birçok âlim ilim öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. Ayrıca Ebü’l-Fadl el-Hemedânî ve Ebü’l-Kâsım icâzet (diploma) aldı. Ebû Abdullah el-Ebâr onun hakkında: “Rivâyeti çok ve bu rivâyetlerde çok titiz idi, Hâfız olup, târihî haberleri topladı. 3) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1339 4) El-Bidâye ven-nihâye cild-12, sh. 312 5) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 114 6) Şezerât-üz-zeheb cild-4 sh. 261 Muhammed Hasen bin Ali Cevherî, Ebü’l-Feth Abdülmelik bin Ömer, Muhammed bin Ebi’l-Fevâris, Ebû Ali bin Şihâb Ukberî, 7) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 285, 286 cild-2, sh. 1674, 1707 8) Tabakât-ül-huffâz sh. 477 Abdülazîz bin Ali Eccî ve daha pekçok âlim, ondan ilim öğrenenler arasındaydı. Yüzden fazla kitap yazan İbn-i Betta’nın eserlerinden ba’zıları; Menâsik, Sünen, İbâne an şerîat-il-fırkat-in-nâciye, Münâcibetül-fark-il-mezmûme, Zemm-ül-gınâ’ ve’l-istimâ’ ileyh’dir. İBN-İ BETTA (Ubeydullah bin Muhammed) Hadîs, kelâm ve Hanbelî fıkıh âlimi. Künyesi, Ebû Abdullah olup, ismi, Ubeydullah bin Muhammed bin Muhammed bin Hamdân bin Utbe bin Ferkad’dir. Memleketine nisbetle Ukberî denildi. Sahâbe-i kiramdan (r.anhüm) olan dedesi Utbe bin Ferkad’den dolayı İbn-i Betta denildi ve bu nisbetle meşhûr oldu. 304 (m. 917) yılında doğup, 387 (m. 997) yılında Ukbera’da vefât etti. Ebû Muhammed Cevherî, kardeşi Ebû Abdullah’tan naklen şöyle anlatır: Peygamber efendimizi ( aleyhisselâm ) rü’yâda gördüm. “Yâ Resûlallah! Senin yolunu kimden öğreneyim?” diye sordum. Bana “İbn-i Betta, İbn-i Betta, İbn-i Betta!” diye cevap verdiler. Ukbara’ya gitmek için Bağdâd’dan yola çıktım. Bir Cum’a günü oraya vardım. İbn-i Betta ile câmide Cum’a namazında görüşürüm diye düşündüm. Düşündüğüm gibi, onunla câmide karşılaştım. Beni görünce “Sadaka Resûlullah” (Allahın Resûlü ( aleyhisselâm ) doğru söyledi) buyurdu. Birçok İslâm memleketini gezen ve gittiği yerlerdeki âlimlerden Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde, Resûlullah ( aleyhisselâm ) ilim tahsil eden İbn-i Betta; Şam’da Ali bin Ya’kûb bin İbrâhîm şöyle buyurdu: “Kur’ân-ı kerîmi, kendi görüşü ile açıklayan, bin Ebi’l-Akab, Ebû İshâk İbrâhîm Sofi, Ebû Bekr Ahmed doğru olsa dahi, hatâ etmiştir.” Saffâr, Irak’ta; Begâvî, Ebû Muhammed bin Sa’îd, Ebû Abdullah, Ebû Ubeyd, Abdülazîz bin Ca’fer Harezmî, Ebû Zer İbn-i Bagandî, İsmail Verrâk, Ebû Ca’fer Nu’mânî, Ebû Tâlib Ahmed bin Nasr, Muhammed bin Ahmed Ukberî ve daha İbn-i Betta’nın rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “İlim talebetmek (öğrenmek) her müslümana farzdır.” birçok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. İlim tahsili “Kim enbiyâya söverse öldürülür. Kim Eshâbıma söverse için çıktığı seyahatten dönüşünde, evine kapanıp kırk yıl dışarı değnek vurulur.” çıkmadı. Yalnız, Ramazan ve Kurban bayramlarında dostlarını ziyârete giderdi. Hadîs, fıkıh ve kelâm ilimlerinde meşhûr oldu. “Allahü teâlâ, bir kuluna iyilik etmek isterse, onu dinde fakîh Diğer ilimlerde de âlim idi. Günâhlardan çok sakınır, yapar.” gündüzleri oruç tutar, geceleri namaz kılardı. Çok cömert olup, edebi pek fazla idi. Huzûrunda bulunanlar edebsizlik yapmaktan çok çekinirlerdi. Çok heybetliydi. Duâsının kabûl olduğu meşhûrdu. Evine kapandığı kırk yıl boyunca, vaktini yalnız ibâdet etmek ve ilim öğrenmekle geçirdi. Daha sonra halka nasîhat edip talebe yetiştirmeye başladı. Öğrendiği ilmi öğretmek ve Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için çalıştı, insanlar onu çok severdi. Bu yüzden zamanında Hanbelî mezhebine rağbet daha fazla oldu. İbn-i Betta’ya “Fakîh kime denir?” diye soruldu. Dünyâda zâhid olup, Peygamberin ( aleyhisselâm ) sünnetine uyarak O’nun yolunda gidendir” buyurdu. İbn-i Betta anlatır: İbn-i Mübârek’ten âlimlerin alâmetinin ne olduğu sorulup, “Bir kişinin âlim olduğu nasıl bilinir?” denildi. O da: “Âlim, ilmiyle amel eden, kendi yapmış olduğu amelleri az gören, başkalarının ilmini öğrenmek isteyen, ilmi nerede bulursa orada alandır” buyurdu. İbn-i Betta Ukberî’den birçok âlim ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ebû Nuaym Ahmed bin Abdullah bin Ahmed bin İshâk, Ebü’l-Kâsım Ubeydullah bin Ahmed Ezherî, Ebû 1) Târîh-i Dımeşk cild-4 Vr. 547 a 2) Şezerât-üz-zeheb cild-3, sh. 122 tarafından medhedildi. Çok kimseler kendisinden ilim öğrenip istifâde ettiler. Haleb şeyhi Ömer Aradî talebelerinden olup, 3) El-Bidâye ven-nihâye cild-11, sh. 321 4) Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 144 5) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 8 6) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 245 yazdığı târihinde kendisinden etrâflıca bahsedip okuduğu kitapları bildirdi ve dedi ki: “Haleb vâlisi İbrâhim Paşa, hocama evinin yanında bir câmi ve bir dergâh yaptırdı. İbn-i Beylûnî oraya kapanıp ibâdetle meşgûl oldu. Oradan hiç çıkmaz, ancak ihtiyâç olduğunda çıkardı. Çok kimseler sohbetine koştular. Son zamanlarına doğru duyması ve görmesi azaldı. Sâdece Kur’ân-ı kerîm okumakla ve dinlemekle meşgûl oldu. İbn-i Beylûnî âlim ve fazilet sahibi bir zât idi.” Necmüddîn Gazzî onun hakkında dedi ki: “İbn-i Beylûnî, İBN-İ BEYLÛNÎ Kur’ân-ı kerîmi tecvidli olarak çok güzel okurdu. Hıfzı çok kuvvetli idi. Nahiv, sarf, me’ânî, beyân, mantık, astronomi, Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Mahmûd bin Muhammed bin tefsîr, fıkıh, usûl ve tasavvuf bilgilerinde engin bir deniz olması Hasen Bâbî Halebî’dir. Künyesi Ebü’s-Senâ olup, lakabı yanında kırâat ilminde de üstündü. Bir ilim dalında Nûreddîn’dir. İbn-i Beylûnî diye meşhûrdur. Haleb’de doğdu. konuştuğunda; dinliyenler, ondan daha güzel bu mes’eleyi Doğum târihi bilinmemektedir. 1007 (m. 1598) senesi kimse bilemez hükmüne varırdı. Meclisinde açık olarak keşf Ramazân-ı şerîf ayında Mısır’da vefât etti. Cenâze namazını ve kerâmetleri görülürdü. Huzûrunda bulunanların kalblerini Mısır kadısı Yahyâ bin Zekeriyyâ kıldırdı. aydınlatırdı. İbn-i Beylûnî 1007 (m. 1598) senesindeki hac yolculuğunda Dımeşk’a (Şam’a) uğrayıp; Molla Muslihuddîn İbn-i Beylûnî daha küçük iken babası vefât etti. Babasının vefâtından sonra onun terbiyesiyle amcası meşgûl oldu. Lârî’den, Şeyh Bürhânüddîn İmâdî’den, Şeyh Necmeddîn Gaytî’den ilim ve icâzet (diploma) aldı.” Haleb’de, Hicâziyye Câmii İmâmı olan amcası Ebü’l-Yüsr Muhammed’den ilim öğrendi. Küçük yaşta Kur’ân-ı kerîmi Muhibbî, onun hakkında şöyle demektedir: “İbn-i Beylûnî bir ezberledi. Kırâat-ı seb’ayı, büyük âlim Şeyh Darîr İbrâhim zaman talebeleriyle birlikte, Emevî Câmii’nde Yahyâ Kâbûnî’den öğrendi. Sonra da Şeyh Abdülyehhâb Aradî’den aleyhisselâmın kabrine yakın bir yere gelerek dersimi ta’kib Minhâc kitabını, Şeyh Abdülkâdir Teksîrî’den İrşâd’ı okudu. etti. Uzun zaman Radıyeddîn bin Hanbelî’nin derslerine devam etti. Gece-gündüz yanından ayrılmayıp kendisinden çok Kâdı Muhibbüddîn de orada idi. İbn-i Beylûnî sonra da istifâde etti. Aklî ve naklî ilimlerde üstün bir dereceye yükseldi. ziyâretime geldi. Bir gece evimde kaldı. Gece vakti kalbime, Onun babası Bürhâneddîn Hanbelî’den Buhârî ve Müslim’deki ders okutmam ve fetvâ vermem husûsunda ondan izin hadîs-i şerîfleri okudu. İcâzet (diploma) aldı. Şeyh (diploma) almak düşüncesi geldi. Sabah olduğunda ziyâretine Muvaffık’dan Kütüb-ü sitte’yi okuyup icâzet aldı. Kırâat ve gittim. O gün Âdiliyye-i Sugrâ denilen yerde idi. Selâmıma hadîs ilimlerinde üstün bir dereceye yükseldi. Şam ve cevâp verip gülerek karşıladı. Benim için yazdığı icâzetnameyi Mısır’daki âlimler kendisiyle görüşmek istediklerini bildirip onu (diplomayı) elinde gördüm. Sonra da onu bana verdi. Zamanın da’vet ettiler. büyük âlimlerinden idi. Mübârek yüzünde çok ibâdet etmenin alâmeti olarak nûr parlardı. Onu görenler, ilmiyle amel eden İbn-i Beylûnî, 964 (m. 1557) senesinde hac için Hicaz’a gitti. âlim ve evliyâ bir zât olduğuna şehâdet ederlerdi. Daha sonra Hicaz’daki âlimlerin güneşi İbn-i Hacer Heytemî ile görüşüp gördüğümde kulaklarının az işittiğini anladım. Çok zor derslerini dinledi. İbn-i Hacer’den, ders okutma ve fetvâ işitiyordu. O bu hâlinden hiç şikâyetçi olmayıp; “Bu hâlim, vermeye ehil olduğuna dâir icâzet (diploma) aldı. Hac sonrası Allahü teâlânın ni’metlerinden bir ni’mettir. Zîrâ kulaklarım mücavir olarak kalmayıp Haleb’e döndü. Hocası İbn-i Hanbelî gıybet ve başka çirkin sözleri işitmiyor. Yalnız yanımda hayatta iken ders vermeye başladı. Fazilet sahibi idi. Hocası Kur’ân-ı kerîm okunduğunda, okuyan kimsenin sesini işitiyorum” buyururdu. İbn-i Beylûnî, Dımeşk’tan Mısır’a gitti. Hakkın ortaya çıkması husûsunda, çok titiz davranırdı. Mısır Orada rahmeti Rahmâna kavuştu. beldelerinde hâkimlik işini mükemmel bir şekilde yerine getirmiştir. Ayrıca hatîblik, ilmî işler, Şafiî fıkhının öğretilmesi, Necmüddîn Gazzî şöyle anlatır: “Kâdı Yahyâ bin Zekeriyyâ Sâlihiyye Medresesi’nde ders verme ve namaz kıldırma babasıyla birlikte Halebe geldiğinde, İbn-i Beylûnî ile görüştü. vazîfelerini de yürütmüştür. Yaptığı vazîfeler sayıldığında, İbn-i Beylûnî ona; “İnşâallahü teâlâ seni, Haleb’de sonra da yirmibeş tane olduğu görülür. Sultan kendisine çok hürmet Mısır’da kadı olarak görürüz” buyurdu. Yahyâ bin Zekeriyyâ; ederdi. Vezîr İbn-i Hınâ ondan çekinir, sultânın yanında Kâdı “Önce Haleb’e sonra da Mısır’da kadı oldum. İbn-i Beylûnî’nin Tâcüddîn’in kendisine iltifât etmesinden çok memnun olurdu. keşf ve kerâmeti meydana çıktı. Bu sebeple ona olan sevgim ve saygım arttı. Vefâtından önce de Mısır’da onunla görüşmek Evine teşrîfini çok isterdi. Hiç olmazsa hasta olduğu zaman nasîb oldu” dedi.” ziyârete gelmesini beklerdi. Bir defasında vezîr hastalanmıştı. Kâdı Tâcüddîn onu ziyârete gitti. Vezîr kendisini karşılamak için kalktı. Bunu gören kadı: “Biz de seni hasta diye ziyâretine 1) Hulâsat-ül-eser cild-4, sh. 320 2) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ cild-2, sh. 241 geldik. Fakat sen ise, ayakta ve sıhhatliymişsin” dedi. Oturmadan geri döndü. Büyük âlim Alâüddîn Bâcî onun çok keskin bir zekâya sahip olduğunu söylemiştir. Şeyh-ül-İslâm İbn-i Dakîk-ül-Iyd şöyle der. “İbn-i binti’l-Eaz, eğer ilme kendisini gereği gibi verebilse idi, İzzeddîn bin Abdüsselâm’dan üstün olurdu. İbn-i binti’l-Eaz, yaşadığı asırda övülen iki kadıdan birisidir. Diğeri Hama kadısı İbn-i İBN-İ BİNTİ’L-EAZ (Abdülvehhâb bin Halef) Bârizî’dir.” Meşhûr Şafiî âlim ve kadılarından. İsmi, Abdülvehhâb Halef Onun zamanında, Sultan Zâhir, önce Kâhire’de sonra bin Bedr el-A’lâmî olup, İbn-i Binti’l-Eaz künyesi ile tanınır. Dımeşk’da üç tane kadı değiştirmiştir. Daha önce Mısır’da Lakabı Tâcüddîn’dir. 604 (m. 1208) senesinde Receb ayında mahkeme işlerine Şafiî kadılar bakardı. Diğer üç mezhebin doğdu, 665 (m. 1267) senesi Receb ayının yirmiyedinci kadılarını da mahkemede bulundurmaya başladılar. gecesinde vefât etti. Ca’fer-i Hemedânî’nin derslerinde bulundu. Sünen-i Ebû Davud’u, hadîs âlimlerinden Zekiyyüddîn Münzirî’nin yanında okudu. Fazilet sahibi, iyi huylu, zekî, yaşayışı temiz, ilim ve görüş sahibi bir zât idi. Sultanların yanında kıymeti ve hürmeti vardı. Mısır’da Kâdı’l-kudât idi. Vezirlik de yaptı. Şafiî fıkhını okuttu. Meşhûr Sâlihiyye Medresesi’nde hocalık yaptı. Hatîblik de yapan Tâcüddîn ( radıyallahü anh ), aynı zamanda ilmî reîslik 1) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 318 2) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 219 3) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 415, cild-2, sh. 164 4) Zeyl-i Ravdateyn sh. 240 5) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 319 de yapıyordu. Başkalarına nasîb olmıyan mevkilere yükseldi. Adâletten asla ayrılmaz, bu hussuta hiç ta’viz vermezdi. Onun hakkında; “Âdil kadıların sonuncusudur” denilmiştir. Adâleti ve fazileti husûsunda, herkes ittifâk halindedir. Kâdı Tâcüddîn çok dindar idi. Allahü teâlânın emrine uymak ve O’nun rızâsını kazanmak husûsunda, kimsenin kınamasından çekinmezdi. İBN-İ BİNT-İL-AKSARÂYÎ Fıkıh ve tefsîr âlimi. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin Yezîd İskenderiyye, Dımeşk, Haleb, Âmid ve başka yerlere gidip, bin Muhammed es-Serâî el-Acemî el-Kâhirî olup, künyesi oralardaki âlimlerle görüştü. 828 (m. 1425) senesinde Kıbrıs’ın Ebü’s-Se’âdât’dır. İbn-i Bint-il-Aksarâyî diye bilinir. Babası fethi için giden orduda bulundu. Beyt-ül-makdîs’i ziyâret etti. Mevlânâzâde’dir. Bedrüddîn Mahmûd ve Emîr Yahyâ’nın İbn-i bint-il-Aksarâyî, hadîs-i şerîf okuttu ve talebe yetiştirdi. babaları, Şemsüddîn el-Aksarâyî’nin torunudur. 790 (m. 1388) İstifâde etmek için çok kimseler ona koştu. Eşrefiyye senesi Zilhicce ayının yirmiyedisinde, Kâhire’de doğdu. 859 Câmii’nde imamlık yaptı. İbâdet ve ders vermekle meşgûl (m. 1455) senesi Zilhicce ayının dördüncü Cum’a günü ikindi oldu. namazı vaktinde Harem-i şerîfte vefât etti. Kâ’be-i muazzama kapısı önünde cenâze namazı kılınıp, Benî Ziya kabristanında, 859 (m. 1455) senesinde çıktığı hac yolculuğunda, Mekke-i Muallâ denilen yere defnedildi. Cenâze namazında kalabalık mükerreme yakınında hastalandı. Çok meşakkat ve acı bir cemâat hazır bulundu. çekmesine rağmen, acele etti. Diğer hacılardan önce Mekke-i mükerremeye vardı. Kudüm tavafını ve sa’yini yaptı. Vefât İbn-i bint-il-Aksarâyî daha küçük iken, babası vefât etti. Anne ettiği güne kadar ihramını çıkarmadı. tarafından dedesinin himâyesinde büyüdü. Kur’ân-ı kerîmi ve birçok ilim kitabını ezberledi. Dayısı Bedrüddîn’den fıkıh ve İbn-i bint-il-Aksarâyî, güzel ahlâk sahibi, heybetli, çok saygı Arabî ilimleri öğrendi. Hidâye, Kâri-i Serrâc ile de Kenz gören ve sevilen bir zât idi. Çok ibâdet eder, tanıdık veya kitabının tamâmını okudu. İbn-ül-Fenârî’den Telhîs’i, tanımadık herkese ikramda bulunurdu. Muhammed bin Ahmed bin Abbâd bin Melikdâd’dan usûl ilimlerini okudu. Arabî ilimleri ve sarfı Ebû Abdullah Muhammed bin Ahmed bin Muhammed’den öğrenip, huzûrunda Teshîl’i okudu ve yazdığı eserlerden de Şerh-ülHazreciyye, Şerh-ül-Bürde ve Hûd sûresinin tefsîrini okudu. Onunla birlikte İskenderiyye’ye gitti. İzzüddîn Cemâ’a’nın dokuz sene kadar derslerine devam ettiğinden, istifâdesi çok oldu ve çok ilim öğrendi. Aksarâyî, dersi ta’kib ve çalışkanlığı ve hizmetinin çokluğu sebebiyle hocası tarafından çok sevildi. Fen ilimlerini İbn-ül-Mecdî’den, kırâat ilmini Ebî Amr’dan İbn-i Hatîb, Nâsırıyye târihinde İbn-i bint-il-Aksarâyî’nin babasını anlatırken şöyle dedi: “O, Aksarâyî’nin kızından bir çocuk bırakıp vefât etti. İbn-i bint-il-Aksarâyî büyüdü, fıkıh ve diğer ilimleri öğrendi. İmamlık vazîfesi yaptı. Onunla Haleb’de karşılaştığımda, faziletli, şekli ve ahlâkı güzel bir kişi olarak gördüm” Eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1-Ta’lîk alel-Keşşâf, 2- Haşiye alel-Hidâye. öğrendi. İbn-i Ebi’l-Mecd ve İbn-ül-Küveyk, Tagrîbermiş Türkmânî’nin ve başkalarının hadîs-i şerîf derslerini ta’kib etti. Zeynüddîn el-Merâgî, Kemâlüddîn bin Hayr. Tâcüddîn bin 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 29 Tûnusî ve başkalarından icâzet (diploma) aldı. İbn-i Merzûk, kendi hattıyla (yazısıyla) onu medhedip okuttuğunu, okutma 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-7, sh. 115 selâhiyyetini verdiğini bildirdi. Ayrıca İbn-i Cemâ’a ve Serrâc da ona talebe yetiştirme izni verdiler. Aksarâyî, beldenin meşhûr âlimlerinden oldu. İbn-i bint-il-Aksarayî, dayısı Bedrüddîn’den sonra Müeyyidiyye Medresesi’nde tefsîr okuttu. 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 201 4) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 235 cild-2, sh. 2038 Şemsüddîn Tefhenî’den sonra da Sargatmuşiyye Medresesi’nde hadîs ve fıkıh dersleri verdi. Mârdânî Câmii’nde fıkıh öğretti. İBN-İ BÜLKÎNÎ İbn-i bint-il-Aksarâyî, çok hacca gitti, ilk haccı 815 (m. 1412) senesinde oldu. Mekke-i mükerremede mücavir olarak kaldı. Tefsîr, hadîs ve Şafiî Mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Orada İbn-ül-Cezerî’nin hadîs derslerini dinledi. Daha sonra Abdürrahmân bin Rislân bin Nâsir İbni Sâlih el-Kâhirî’dir. Künyesi Ebü’l-Fadl, lakabı Celâleddîn’dir. İbn-i Bülkînî ismi ile inceliklerinden bahseder, dinleyenler hayret içinde kalırdı. tanınmıştır. 763 (m. 1362) senesinde Kâhire’de doğdu. 824 Haşabiyye Medresesi’nde, Câmi-i Amr’da, Hurûbiyye, (m. 1421)’de Kâhire’de vefât etti. Babası âlim bir zât olup, ilim Beştîliyye, Cühiyye ve Hicâziyye medreselerinde, İbn-i Tûlûn tahsiline babasından ders alarak başladı. Babası ona önce Câmii’nde fıkıh dersleri, Eşrefiyye Medresesi’nde de hadîs Kur’ân-ı kerîmi ezberletti. Bundan sonra da ilimde ba’zı mühim dersleri vermiştir. Derslerde, önce kendisi dersi talebeye okur, metinleri ezberledi. Sarf ve nahiv ilminde Muhtasar-ı İbn-i izah ederdi. Hacîb’i, İbn-i Mâlik’in Elfiye’sini ve diğer ba’zı metinleri ezberledi. Bundan sonra babası ona fıkıh dersleri verdi. Hadîs Takıyy-ül-Mukrizî onun hakkında şöyle demiştir. “Ondan sonra ilminde de babasından ders alıp, Kütüb-üs-sitte denilen altı fıkıh, usûl-i fıkıh, tefsîr, hadîs ve Arabcada onun gibi bir âlim meşhûr sahih hadîs kitabının büyük bir bölümünü, İmâm-ı daha yetişmemiştir. İffet sahibi, güzel yüzlü, nâzik, güzel Beyhekî’nin Sünen-i Kübrâ’sını Şeyh Ali bin Eyyûb’den okudu. konuşan, zekî, hafızası kuvvetli bir âlim idi. Babasının Ders aldığı hocaları; başta babası Hâfız Behâ Abdullah İbni vefâtından sonra meşhûr oldu. Zamanında, fetvâ verme Muhammed bin Halîl, Zeynüddîn Ebü’l-Hasen Ali bin husûsunda en başta gelen âlimlerden idi. Sohbeti aranan, Muhammed ve diğer âlimlerdir. kitabeti sür’atli olan ve pekçok fetvâ vermiş olan bir zât idi. Bu bakımlardan, ondan sonra onun gibi bir âlim yetişmemiştir.” İbn-i Bülkînî, babasının kadılığa ta’yini sebebiyle, onunla birlikte daha küçük yaşta iken Dımeşk’a gitti. Son derece İbn-i Bülkînî, ömrünün son zamanlarında Dımeşk’da keskin bir zekâya ve üstün bir kavrayış gücüne sâhib idi. bulunduğu sırada, o bölgeler Tatar istilâsına uğramış, Hâfızası kuvvetli olup, dersleri kısa zamanda kavrardı. Dımeşk’a kadar yaklaşmışlardı. Bu sebeble İbn-i Bülkînî, Dımeşk’da zamanının meşhûr âlimlerinden ilim öğrenip icâzet Kâhire’ye gitmek üzere Dımeşk’dan ayrıldı. Bu yolculuğu almıştır. Ders aldığı hocalarından bir kısmı da şu zâtlardır İbn-i sırasında hastalandı. Kâhire’ye sedye içinde ve bitkin bir hâlde Emile, Salâhaddîn bin Ebî Amr, Bedreddîn bin el-Hebl, girdi Birgün sonra da vefât etti. Cenâze namazı, Hâkim Şihâbüddîn bin Necm, Necmeddîn bin es-Sûkî, Zeyneddîn bin Câmii’nde büyük kalabalık tarafından kılındı. Tabutu, kalabalık Nakîbî, Şihâbüddîn Ahmed bin Abdulkerîm el-Baglî, sebebiyle parmak uçlarında taşındı. Tefsîr, fıkıh ve diğer Şemseddîn Muhammed bin Muhammed Abdülmün’im el- ilimlerde pekçok eser yazmış olup, bir kısmı şunlardır: Harrânî, Hâfız İmâd bin Kesîr, Ebû Bekr İbn-ül-Muhîb, Zeynül-Irâkî, Tâcüddîn Sübkî, Ayrıca annesi tarafından dedesi olan Behâeddîn bin Ukay’den de icâzet almıştır. Daha sonra Haleb’e gitti. Defalarca kadılık vazîfesi yaptı. Babası ona, fetvâ ve ders vermesi için izin, icâzet verdi. 1- Tefsîr, 2- Mecâlis-ül-va’z, 3- El-İfhâm limâ fî Sahîh-il-Buhârî min-el-İbhâm, 4- Münâsebât-ı Ebvâb-ı terâcim-il-Buhârî, 5Beyân-ül-kebâir ves-Segâir, 6- Nehr-ül-hayât, 7- Hâvâşin alerravda. Son üç eseri, Şafiî mezhebi fıkıh bilgilerini ihtivâ etmektedir. İlim öğrenmeye karşı büyük bir gayret sahibi idi. Bilemediği bir ilmî mes’ele işitince, o mes’eleyi iyice öğreninceye ve ezberleyinceye kadar istirahatini ve uykusunu terkederdi. İlme karşı bu kadar sevgi ve gayretine rağmen, hicrî 778 (m. 1376) senesinde hacca gittiğinde, ilimde ilerlemek niyetiyle zemzem 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 160 2) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 438 içip, duâ etti. Hacdan döndükten sonra ilimde iyice derinleşip, mehâret kazandı. Babasının vefâtından sonra, Berkukiyye 3) Zeyli Tabakât-il-huffâz sh. 282 Medresesi’nde ve İbn-i Tûlûn Câmii’nde tefsîr dersleri vermeye başladı. Her Cum’a günü, babasının âdeti üzere 4) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 166 kendi medresesinde sohbet meclisi kurardı. Mecliste Kur’ân-ı kerîm ve tefsîr okunurdu. Begavî tefsîrinden ders verir, dinleyenler not alırdı. Tefsîr dersi verirken, tefsîr ilminin bütün 5) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-4, sh. 106 6) El-A’lâm cild-3, sh. 320 Bedr Nablûsî onun hakkında; “İbn-i Câbir, ilmiyle âmil bir zât idi. İlmi seyahatlerden sonra memleketine döndü. 749 (m. 1338) senesi Rebî’ul-evvel ayında tâ’undan Tunus’ta vefât etti. İBN-İ CÂBİR Hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Muhammed bin Câbir bin Muhammed bin Kâsım bin Muhammed el-Kaysî el- Muhammed adında bir oğlu olup, Busta kadılığı yaptı. İbn-i Haldûn, İbn-i Câbir’i Tunus’ta muhaddislerin İmâmı olarak vasf eder” demektedir. Vâdî Aşî el-Endülüsî et-Tûnusî olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. İbn-i Merzûk ise şöyle demektedir: “İbn-i Câbirden ilk önce Lakabı ise Şemsüddîn’dir. Aslen Vadi Âşlıdır. 673 (m. 1274) Kâhire de, sonra da Fas’ta ilim okudum. Ayrıca Becâye, senesi Cemâzil-âhir ayında Tunus’ta doğdu. 749 (m. 1338) Mehdiyye ve Tilmsan’da da ondan ilim öğrendim.” senesi Rebî’ul-evvel aynıda Tunus’ta tâ’ûn’dan vefât etti. İbn-i Câbir’in şiirlerini topladığı bir dîvânı, “Erbeûne hâdisen”, İbn-i Câbir: babasından, İbn-i Gammaz, Ebû İshâk bin “Te’âlik” adlı eserleri ve Mâlikî mezhebi fıkıh kitaplarına yaptığı Abdürrafî, Halef bin Abdülazîz, Yûnus bin İbrâhim, Ebû “Esânîd”leri vardır. Muhammed bin Hârûn’dan hadîs-i şerîf dinledi. Ebü’l-Kâsım bin Îsâ el-Birî, Ahmed bin Mûsâ ve birçok âlimden kırâat ilmini öğrendi. Sonra ilim öğrenmek için seyahatler yaptı. Dımeşk’da Behâ bin Asâkir’den, Mekke’de Radî Taberî’den, Mısır’da Ca’berî’den ve Ali bin Ömer el-Vânî’den, İskenderiyye’de Abdürrahmân bin Mahluf tan hadîs-i şerîf dinledi. Mekke’de Ebû Muhammed Abdullah bin Abdülhak’dan kırâat ilmini öğrendi. İki sefer yaptığı bu ilmî seyahatlerinin ilkinde 20 yaşında, ikincisinde ise 34 yaşında idi. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 149 2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 413 3) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 311 4) El-A’lâm cild-6, sh. 68 İbn-i Câbir, fıkıh, nahiv, lügat, hadîs ve kırâat ilimlerinde âlim idi. Kendisinden, İbn-i Hacer-i Askalânî’nin hocası Ebû İshâk Tenûhî hadîs ilmini öğrendi. Ayrıca Mısır, Şam, İBN-İ CEMÂ’A (Muhammed bin Ebî Bekr) İskenderiyye’de birçok âlim İbn-i Câbir’den ilim öğrendi ve hadîs-i şerîf dinledi. Talebelerinin en meşhûrları; Lisânüddîn Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerinden. Usûl, hadîs İbni Hatîb, İbn-i Haldûn ve İbn-i Merzûk idi. kelâm, Arab dili ve edebiyatı ve diğer ilimlerde de büyük âlim idi. İsmi, Muhammed bin Ebî Bekr bin Abdülazîz bin İbn-i Hatîb onun hakkında; “İbn-i Câbir, Tunus’ta yetişti. Doğu Muhammed bin İbrâhim bin Sa’dullah bin Cemâ’a olup, aslen ve batı memleketlerini dolaştı. Çok rivâyetlerde bulundu. O Hama’dandır. Babası gibi İbn-i Cemâ’a adıyle meşhûr oldu. kadar çok rivâyette bulundu ki, “Zamanın râvîsi” diye anıldı” 749 (m. 1349) senesinde Kızıldeniz kenarındaki Yenba demektedir. şehrinde doğdu. 819 (m. 1416) senesinde Cemâzil-âhır İbn-i Haldûn, İbn-i Câbir’i Tunus’ta hadîs âlimlerinin önderi ayında Kâhire’de veba hastalığından vefât etti. olarak vasıflandırdı, İbn-i Câbir vakûr olup, ticaret yoluyla Küçük yaşta ilim öğrenmeye başladı. Zamanının büyük kazandığı az bir mal ile yetinirdi. İkinci yolculuğunda çok âlimlerinden ilim öğrendi. Bir ayda Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. hadîs-i şerîf dinledi. Kırk şehri dolaştı. Kırk defa İmâm-ı Hergün iki hizb ezberlerdi. Sadreddîn Meydûmî ve dedesi Mâlik’in Muvatta’ adlı eserini ve daha başka eserleri İbn-i İzzeddîn’den, Ebi’l-Ferec bin Kâri, Nâsıruddîn Harâvî ve Gammâz’dan okudu. Güzel ahlâk sahibi, kibar bir zât idi. İbn-i Kalânisî’den ilim öğrendi. Ba’zı müsned ve mu’cem kitaplarını Merzûk onun ailesinin çok kalabalık olduğunu bildirdi. dinledi. Aklî ilimlere meraklı idi. Naklî ve aklî ilimlerle meşgûl olarak büyüdü, ilim öğrendiği meşhûr âlimlerden ba’zıları İbn-i Cemâ’a, dînî ve fennî ilimlerde ve hattâ o zamana âit şunlardır: Serrâc Hindî, Ziyâeddîn Kırmî, Muhib Nâzır-ül-Ceyş, çeşitli san’atlara dâir pekçok kitap yazmıştır. Yazdığı eserlerin Rükneddîn Kırmî, Alâeddîn Seyrâmî, Cârullah Hattâbî, İbn-i sayısının bin (1000) civarında olduğu bildirilmektedir. Haldûn, Halâvî, Tâceddîn Sübkî ve kardeşi Behâeddîn, Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- Dav-üş-Şems fî ahvâl-in-nefs: Sirâcüddîn Bülkînî. Alâeddîn bin Sagîr et-Tayyib. Bu kitabında, kendi hayâtını anlatmaktadır. 2- Şerhu Cem’ılcevâmi’, 3- l’ânet-ül-insân alâ ahkâm-is-sultân, 4- El-Emniye fî Mısır ve Şam âlimlerinden pekçokları ona icâzet verdiler. ilm-il-fürûsiyye, 5- El-Müsellesü fil-Lügati, 6-En-Necm-ül-lâmi’, Pekçok ilimde büyük âlim idi. Fıkıh, tefsîr, hadîs, usûl-i fıkıh, 7- Şerhu manzûme: Bu esere üç ayrı şerh yazmıştır. 8- Derc- usûl-i hadîs, cedel, hılâf, nahiv, sarf, me’ânî, beyân, bedî’, ül-me’âlî fî şerhu Bed-il-emâlî, 9- El-Kevkeb-ül-vikâd fî şerh-ıl- mantık, astronomi, tıb, kimya ve daha başka ilimleri ve i’tikâd, 10-Tahrir-ül-ahkâm fî tedbîri ehl-il-İslâm, 11- Şerhu san’atları bilirdi. “Dav-üş-Şems” adlı risalesinde; “Otuz kadar Mutevvel: Bu esere üç ayrı şerhi vardır. 12- Müntehâbü ilim biliyorum ki, zamanımdaki insanlar, onların adını bile nüzhet-il-elbâ, 13- Muhtasaru sîret-in-Nebeviyye, 14- Et- bilmez” dediği rivâyet edilir. İsmi ve şöhreti her tarafa yayıldı. Tebyîn: İmâm-ı Nevevî’nin Erba’în kitabının şerhidir. 15- Doğuda ve batıda pekçok şehirden onun ilminden istifâde Lüm’at-ül-envâr, 16- Gâyet-ül-emânî fî ilm-il-me’anî, 17- El- etmek için gelirlerdi. Vefât ettiğinde, talebeleri içinde, ilmî Câmi’: Tıb ilmine dâir bir eserdir. 18- Şerhu alel-Kavâid-il- bakımdan onun gibi âlim bir zât yok gibiydi, ömrünün kübrâ, 19- Hâşiyetü alâ şerhu minhâc-il-Beydâvî, 20- Şerhu sonlarında, daha fazla ibâdetle meşgûl olmaya başladı. Kötü Muhtasarı İbn-i Hâcib, 21- Hâşiyetü alâ metn-il-minhâc, 22- ve çirkin şeylerden çok uzak durur, dilini muhafaza etmeye Hâşiyetü alel-Adûd, 23-Hâşiyetü alel-Elfiye, 24- Hâşiyetü alet- çok gayret ederdi. Her türlü ilimle meşgûl oldu. Ok atmasını, Tavdîh li İbn-i Hişâm, 25- Hâşiyetü alâ şerh-ış-Şâfiiyye, 26- mızrak ve kılıç kullanmasını ve tıb ilmini de iyi bilirdi. Aklî ve Muhtasar-ut-Telhîs, 27- Şerhu ulûm-il-hadîs li İbn-i Salâh, 28- naklî ilimlerde Mısır diyârında parmakla, gösterilen Tahrîcü ehâdîs-ir-Râfi’i, 29- Şerh-ül-Menhel, 30- Kasd-ut- âlimlerdendi. Mısır âlimlerinin hepsi, onun talebesi temâm fî ahkâm-il-hamâm, 31-El-Envâr fit-tıb, 32- El-Üsüs fî yerindeydiler. İbn-i Cemâ’a’dan sayılamayacak kadar âlim sınâ’at-it-debbûs, 33- Felek-us-subh fî ahkâm-ir-remh, 34- ders aldı. Bunlardan ba’zıları şunlardır: İbn-i Hümâm, İbn-i Hulâsat-ül-kavâid. Hacer, Zeynüddîn Rıdvan, Seftî, İbn-i Aksarâyî, Takıyyüddîn Fâsî, Kayâtî, İbn-i Mûsâ Merrâkûşî, Burhâneddîn bin Haccâc Ebnâsî, Alemüddîn Bülkînî, Televânî ve daha birçokları, Talebelerine çok iyi davranır ve aralarında fark gözetmezdi. Onlara ikramlarda bulunurdu. Devamlı abdestli olurdu. İnsanlık îcâbı abdesti bozulsa, hemen abdest alırdı. Tevâzu sahibi olup, halkın arasına karışırdı. Uzak bir yere gideceği zaman, merkebe binerdi. Giyiminde orta hâlli davranırdı. Ömrü boyunca hiç evlenmedi. Yanında üvey annesi vardı. Üvey annesine çok iyilik ve ihsânlarda bulunurdu. Uzakta olan 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 111 2) El-A’lâm cild-6, sh. 56 3) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-7, sh. 171 4) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 548 5) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 139 talebeleri ile irtibâtı kesmezdi. Sempatik ve şakacı bir kimse idi. 6) Bugyet-ül-vuat cild-1, sh. 63 İbn-i Hacer şöyle der: “Ben, 790 (m. 1388) senesinden 7) İnbâ-ül-gumr cild-3, sh. 115 vefâtına kadar İbn-i Cemâ’a’nın derslerine devam ettim. Beni çok sever, ben de ona çok hürmet ederdim. Ona “İmâm-ül- 8) Keşf-üz-zünûn sh. 91, 118, 124, 169, 196, 202, 478, 577, eimme” derdim.” 596, 718, 929, 1089, 1290 hangi memlekette bulunsa, bulunduğu yerdeki en büyük câminin hatîbliği her zaman kendisine verilirdi. Kur’ân-ı kerîm okuması da, hitâbeti gibi çok güzel ve te’sîrli idi. Birçok fazilet İBN-İ CEMÂA (Muhammed bin İbrâhim) Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerinden ve kâd’ıl-kudât. İsmi, Muhammed bin İbrâhim bin Sa’dullah bin Cemâa bin Ali bin Cemâa bin Hâzim bin Sahr el-Kinânî el-Hamevî olup, künyesi Ebû Abdullah, lakabı Bedrüddîn’dir. İbn-i Cemâa diye tanınmıştır. 639 (m. 1241) senesi Rebî’ul-âhır ayının 4. günü ve güzel hâllerin kendisinde toplandığı çok yüksek bir zât olan İbn-i Cemâa, yaşadığı uzun hayâtı boyunca, çevresinden dâima takdîr ve i’tibâr topladı. Hiç kimse bu zât sebebiyle bir haksızlık ve sıkıntıya uğramadı. Birçok güzel hâllerin kendisinde toplandığı nâdir şahıslardan birisi idi. Ömrü, İslâmiyete, insanlara hizmet etmek, faydalı olmakla geçmiştir. Suriye’de bulunan Hama şehrinde doğdu. 733 (m. 1333) Zehebî diyor ki: “Hadîs ilminde dirayet sahibi (çok yüksek) idi. senesi Cemâzil-evvel ayının 21. gününe rastlayan Pazartesi Fıkıh ve usûl-i fıkhı da iyi bilirdi. Aklı, zekâsı yüksek, ikna gecesi Mısır’da, Kâhire şehrinde vefât etti. Karâfe kabiliyeti fazla idi. Haram ve şüpheli şeylerden sakınır, takvâ kabristanında, İmâm-ı Şafiî hazretlerinin yakınına defn olundu. üzere bulunmayı tercih ederdi. Dünyâya rağbet etmezdi. İlim tahsiline yedi yaşında başlayan İbn-i Cemâa hazretleri, ilk olarak Mısır’da Reşîd bin Müslime’nin derslerine devam etti. Ondan icâzet (diploma) aldıktan sonra, Mekkî bin Allân, Takıyyüddîn İbni Rezîn, İsmâil Irâkî, Ömer bin Berâzi’î ve başka âlimlerin derslerine devam ederek, onlardan da icâzet aldı. Daha sonra, Hama’da; Şeyh-uş-şüyûh el-Ensârî, İbn-i Ebi’l-Yüsr, İbn-i Abd, İbn-ül-Ezrak, İbn-i Dakîk-ıl-Iyd ve Tâc-ülKastalânî gibi zamanın meşhûr âlimlerinden ilim öğrendi. Özellikle fıkıh ilminde çok yükseldi Ayrıca tefsîr, hadîs, usûl, kelâm, târih, edebiyat, nesir, nazım ve diğer ilimlerde çok derin âlim oldu. Zehebî ve başka birçok âlim kendisinden ilim öğrenip rivâyetlerde bulunmuşlardır. Bir ara Kudüs kadılığı vazîfesine ta’yin edilen İbn-i Cemâa, daha sonra Şam’da Kaymeriyye Medresesi’nde ders vermeye başladı. Bundan sonra Kudüs şehrine ikinci defa kadı oldu. Kudüs’de bulunduğu müddetçe, Mescid-i Aksâ’nın hatîbliğini de yürüttü. 690 (m. 1291) senesinde Mısır memleketinin başkadılığına ta’yin olundu. 693’te Şam kadısı ve Şam’daki Büyük Câmi’nin hatîbi oldu. Buradan dönüp, tekrar Mısır kadısı oldu. Çok güzel ve başarılı bir şekilde bu vazîfesini yürüttü. Mısır’da bulunduğu müddetçe boş durmadı. Sâlihiyye ve Nâsıriyye medreselerinde ve İbn-i Tûlûn Câmii’nde dersler verdi. Gayretli ve yıpratıcı çalışmaları neticesi, 727 (m. 1326) senesinde gözleri zayıfladı, göremez oldu. Bu hâlde bile vazîfesine bir müddet daha devam etti. Sonra kadılık vazîfesini bırakıp evinde ders okutmaya devam etti. İbn-i Cemâa, çok fasih ve beliğ konuşurdu. Hitâbeti ve ikna kabiliyeti pek fazla, dinliyenlere çok te’sîrli idi. Bunun için İstikâmet (dosdoğru olmak) sahibi idi. Vakitlerinin ekserisi, Allahü teâlâya ibâdet etmek ve O’nu çok zikretmekle geçerdi. Maddî durumu müsait olduğu için devletten maaş almaz, kendi imkânları ile idâre ederdi. İmkânları var iken ayrıca maaş almasını, devlete yük olmak olarak değerlendirirdi. Zâhirî ve bâtınî ilimlerde ma’rifet sahibi idi. Her ilimden nasîbi vardı. Her fende mahir idi. İnsanların gönüllerinde taht kurmuş idi. Herkes tarafından sevilirdi. Tatlı dilli, güler yüzlü, güzel görünüşlü, beyaz ve yumuşak benizli, yuvarlak sakallı idi. İhtiyârlığında dahî sıhhatli ve dinç bir zât idi. Allahü teâlânın ni’metlerini göstermek için güzel elbise giyerdi. Gayet sessiz, sakin, vakûr ve heybetli bir zât idi. Tasavvuf yolunda da yüksek derece sahibi idi. Birçok defa hac etti. Bütün işlerinde, hele ibâdetlerinde gayet temkinli ve ihtiyâtlı davranırdı. Yemede, içmede, giyim kuşamda lüksden, modaya uymaktan sakınır, tasarruf ve iktisâd ile hareket ederdi. Dünyâ malından kendisine kâfi olan ile yetinir, fazlasında ve hele insanların ellerinde bulunanda kat’iyen gözü olmazdı, insanlar onun edebinden ve ilminden çok istifâde ettiler. Bir taraftan insanlara ders, fetvâ ve hüküm verirken (kadılık yaparken), diğer taraftan da, gelecek insanların istifâde etmeleri için çeşitli ilimlere dâir birçok eserler te’lîf etmiş olup, ba’zılarının isimleri şunlardır: “îzâh-ud-delîl”, “Et-Tıbyân li mühimmât-ilKur’ân”, “Tecnîd-ül-ecnâd”, “Tahrîr-ül-ahkâm fî tedbîr-i ceyş-ilİslâm”, “Tezkiret-üs-sâmi’ vel-mütekellim”, “Tenkîh-ülmünâzara”, “Huccet-üs-sülûk”, “Er-Reddü alel-müşebbihe fî kavlihî teâlâ (Er-Rahmânü alel-arşistevâ)”, “Et-Tâatü fî fadîletil-cemâa”, “Gürer-üt-tıbyân fî tefsîr-il-Kur’ân”, “El-Fevâih-üllâiha min sûret-il-Fâtiha”, “Keşf-ül-gumme”, “El-Mesâlik fî ulûm-il-menâsik”, “El-Mukannes fî fevâid-i tekrâr-il-kasas”, “El- (dünyâya) Rahîm’in ma’nâsının ise sonraya (âhirete) mahsûs Menhel-ür-revî fî ulûm-i hadîs-in-Nebevî”. Bunlardan ayrıca, olduğundandır, iste bu sebepten dolayı, Allahü teâlâ için, Kur’ân-ı kerîm âyetlerinden lafz ve ma’nâ yönüyle birbirine “Rahmân-üd-dünyâ” ve “Rahîm-ül-âhıret” denir, İmâm-ı Sübkî benzeyenlerin aralarındaki farkları çok güzel şekilde açıklayan hazretleri bu ifadeleri naklederken; “İbn-i Cemâa’dan önce bu Keşf-ül-me’ânî isimli eseri ile, astronomi ilmine dâir er-Risâle incelikleri böyle izah eden başka bir zât bilmiyoruz” fil-kelâm alel-usturlâb isimli eseri ve başka kitapları vardır. buyurmaktadır. Keşf-ül-me’ânî isimli eserinde, Allahü teâlânın Besmele-i şerîfede bulunan Rahmân ve Rahim isimlerini açıklarken buyuruyor ki: “Rahmân” kelimesi, “fa’lân” vezninde bir kelimedir. Bu vezin, bir şeyin çokluğunda mübalağa etmek için kullanılır. Bununla beraber, devamlılık bildirmesi gerekmez. Ya’nî genellikle gelip geçici şeyler için kullanılır. Geçici bir hâli bildirir. Meselâ aynı vezinde olan “Gadbân” kelimesi, bir şeye aşırı kızmış, çok sinirlenmiş bir kimsenin hâlini bildirir. Fakat 1) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-9, sh. 139 2) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-1, sh. 386 3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 201 4) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 280 bu kızgınlığının devamlı olarak hep öyle olduğunu bildirmez. Ya’nî çok şiddetli olmakla beraber, kızgınlığının geçici 5) Tabakât-ül-müfessirîn cild-2, sh. 48 olduğunu gösterir. Allahü teâlânın Rahmân sıfatı da böyledir. Rahîm ism-i şerîfi ise, “fa’îl” vezninde bir kelimedir. Bu vezinde 6) El-Bidâye ven-nihâye cild-14, sh. 163 olan kelimeler ise o sıfatın, o kelimenin ma’nâsının devamlı olduğunu gösterir. Meselâ, bir insanın, nâzik, kibar, hoş hâl sahibi olduğunu bildirmek için, fa’îl vezninde olan “Zarif kelimesi kullanılır ki, bu sıfatlarının devamlı olduğunu, geçici olmadığını ifâde eder. Bu izahlara göre Rahmân, Allahü teâlânın rahmetinin çok bol 7) Fevât-ül-vefeyât cild. 3, sh. 297 8) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 425 9) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 105 10) El-A’lâm cild-5, sh. 297 ve geniş olduğunu, fakat bu isme bağlı olan rahmetinin bir müddet sonra son bulacağını göstermektedir. Rahmân bu 11) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 148 ma’nâya gelmektedir. Rahim ise, Allahü teâlânın rahmetinin fevkalâde, fazla fazla, bol ve geniş olduğunu, bununla 12) Zeyl-i Tezkiret-il-huffâz sh. 107 beraber, Allahü teâlânın bu isme bağlı olan merhametinin daimî ve sonsuz olacağını, hiç bitmeyeceğini ifâde etmektedir. 13) Keşf-üz-zünûn sh. 155, 839, 1162, 1630, 1663, 1793, Bu ma’nâlara bağlı olarak, Rahmân ism-i şerîfinin ma’nası; 1887, 2003, Allahü teâlâ, mü’min, kâfir ayırd etmeksizin dünyâda bütün insanlara acıyarak, fâideli şeyleri yaratıp herkese göndermektedir. Kıyâmet koptuktan sonra, bu rahmeti son 14) İzâh-ul-meknûn cild-1, sh. 155, 229, 231, 274, 331, 393, cild-2, sh. 76, 145, 208, 209, 362, 367, 378, 547, 627 bulacaktır. Rahim ism-i şerîfinin ma’nâsı ise; Allahü teâlânın sonsuz rahmetinin, âhırette mü’min olanlara, imân ile ölmüş olanlara, hiç bitmeden, devamlı olarak geleceğini, bunun nihâyeti olmayacağını göstermektedir. Rahim ismi, Rahmân İBN-İ CEVHERÎ ismine göre ma’nâsı daha geniş ve devamlı olduğu hâlde, Besmele-i şerîfede önce; Rahmân’in sonra Rahîm’in Şafiî mezhebi fî kih âlimi. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin söylenmesinin sebebi, Rahmân’ın ma’nâsının önceye Hasen bin Abdülkerîm Hâlidî olup, künyesi Ebû Hâdî’dir. İbn-i Cevherî diye meşhûr oldu. 1151 (m. 1738) senesinde bulunurdu. Makam sahipleri tarafından rica ve isteği geri Kâhire’de doğdu. 1215 (m. 1801) senesi Zilka’de ayının çevrilmezdi. Şöhreti heryere yayıldı. Hicaz, Garb, Hind, Şam, yirmibirinde, Pazar günü Kâhire’de vefât etti. Ezher Câmii’nde Anadolu ve başka yerlerden heyetler, ilim ve duâsına büyük bir kalabalık tarafından cenâze namazı kılınıp, kavuşmak için ziyâretine geldiler. Kâdiriyye dergâhında medfûn bulunan baba ve ağabeyinin yanına defnedildi. 1199 (m. 1785) senesi Mısır’da karışıklıklar baş gösterince, oradan ayrılıp hacca gitti. Çoluk-çocuğunu da birlikte götürdü. İbn-i Cevherî, babasının terbiye ve himâyesinde büyüdü. Bir sene kadar Mekke-i mükerremede mücavir olarak kaldı. Babasından ve ağabeyi Şeyh Ahmed’den okudu. Ayrıca Şeyh Orada ilim neşrine devam etti. Çok kıymetli kitaplar satın aldı. Halîl Magribî, Şeyh Muhammed Fermâvî ve zamanın başka Daha sonra Mısır’a döndü. Eski hâli üzere, insanlarla çok az büyük âlimlerinden ders gördü. Şeyh Muhammed Melevî’den görüştü. Eşrefiyye’de ders notları yazdırmaya devam etti. icâzet (diploma) aldı. Atiyye Echürî’nin fıkıh ve usûl-i fıkıh Ezher rektörü Şeyh Ahmed Demenhûri vefât edince, yerine derslerini dinledi. Şeyh Ali Sa’îdî ve Berâvî’den ilim öğrendi. Şeyh Abdürrahmân Arîşî Hanefî ittifâkla Ezher rektörü oldu. Hasen Cebertî’den özel dersler aldı. Hasen Cebertî kendisini İbn-i Cevherî, kendisinin rektör olmasında ısrar edenlere bu çok severdi. vazîfeyi kabûl etmeyeceğini bildirdi. Daha sonra da Şeyh Ahmed Arûsî rektör oldu. Arûsî vefât ettiğinde İbn-i Cevherî İbn-i Cevherî, 1168 (m. 1754) senesinde babasıyla birlikte Mısır’da yoktu. Seyyid Ahmed Bedevî’yi ziyârete gitmişti. hacca gitti. Mekke-i mükerremede mücavir olarak kaldı. Dönüşünde onun işâretiyle, Ezher rektörlüğüne Şeyh Abdullah Oradaki âlimlerin büyüklerinden Şeyh Seyyid Abdullah Mirgânî Şarkavî getirildi. Daha sonra Fransızların Mısır’a girmesiyle ile görüşüp, onun ma’nevî kemâlâtindan istifâde etti. işler karıştı. Müslümanlar belâ ve sıkıntılara giriftar oldular. Bu İbn-i Cevherî, Hâce Kerîmî isimli bir âlimin kızıyla evlendi. Özbekiyye’de babasına yakın bir eve yerleşti. Babası son zamanlarına doğru, kendisini ziyârete gelen ilim taliblerini oğluna gönderir, ondan istifâde etmelerini söylerdi. İbn-i arada İbn-i Cevherî’nin evi ve emek vererek topladığı o kıymetli kitapları yağmalanıp tüccârlar vasıtasıyla Avrupa’ya kaçırıldı. İbn-i Cevherî bu duruma çok üzülüp hastalandı ve çok geçmeden de vefât etti. Cevherî’de kerâmetler ve keşfler görüldü. Mücâhede ve zühd İbn-i Cevherî’nin eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1- Hülâsat-ül- hâlleri ile yaşadı. İnsanlar kendisine kalpten muhabbet beyân fî keyfiyyeti sübûti Ramazân, 2-Muhtasar-ül-Minhac, 3- beslediler. Zamanın âlimleri ve fazilet sahipleri ile dost oldu. Ed-Dürr-ül-mensûr fis-sâcûr, 4- Ravd-ül-vesîm fil-müftâbih Sevdiği birçok kimseleri evinde misâfir eder, yedirir, içirirdi. minel mezheb-il-kadîm, 5- Risale fil-uşûliyyîn vel-usûl, 6- Ba’zan da dostlarıyla birlikte seyahate çıkardı. Şerh-ül-akâid in-Nesefiyye, 7- İthâf-ül-elbâb, 8- İthâf-ür-Râgıb, Babasından sonra onun makamına geçip ders okutan ağabeyi Şeyh Ahmed vefât edince, âlimler Ezher ve Meşhedî 9- İthâf-ür-Rifâk bi beyân Aksâm-il-İştikâk. ¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾ Hüseynî’de, İbn-i Cevherî’nin ders vermesini istediler. Fakat o kabûl etmedi. Evinde kendi hâlinde ibâdet, tefekkürle meşgûl 1) Tabakât-ül-usûliyyîn cild-3, sh. 137 oldu. Aynı zamanda Eşrefiyye Medresesi’ne gidip, talebeye çeşitli ilimlere dâir notlar yazdırdı. İnsanlar arasına karışmadı. 1187 (m. 1773) senesinde hacca gitti. Mescid-i Harâm’da ders halkası kurup dersler verdi. Orada çok talebe yetiştirdi. Daha sonra vatanına avdet etti. Zühd ve mücâhede hâli ilerleyip insanlarla görüşmeyi daha da azalttı. Bu haliyle insanların ona olan rağbeti çok fazlalaştı. Ziyâretine gelip giden çoktu. O, herkese dînimizin emir ve yasaklarını anlattığı gibi, halkın ileri gelenlerine ve devlet adamlarına te’sîrli sözlerle nasihatte 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 250 3) Acâib-ül-âsâr cild-2, sh. 440 4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 353 5) El-A’lâm cild-6, sh. 16 6) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 14, 18, 434, 591 cild-2, sh. 116, baktı. Büyüyünce, halası onu Ebü’l-Fadl bin Nasır mescidine 411 götürdü, İbn-i Cevzî burada va’z dinlemeye başladı. Burada ilk va’z dinlemeye başladığı zaman beş yaşlarında idi. Küçük 7) Brockelmann Sup-2, sh. 744 yaşta Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Kendisi şöyle anlatır: “Hocam İbn-i Nasır, beni küçüklüğümde birçok âlim zâtlara götürdü. Onlardan ilim dinletti. Dinlediğim âlimlerin hepsinden bana icâzet (diploma) aldı. Hocalarımın büyüklüklerini bilen, onların hâllerine vâkıf olan arkadaşlarıma, İBN-İ CEVZÎ Tefsîr, hadîs, târih ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi, Ebü’l-Ferec olup ismi, Abdurrahmân bin Ali bin Muhammed bin Ali bin Ubeydullah bin Abdullah bin Kâsım bin Nadar bin Kâsım bin Muhammed bin Abdullah bin Abdurrahmân bin Kâsım bin Muhammed bin Ebî Bekr Sıddîk’dır (r.anhüm). Ebü’l-Ferec, büyük dedesi Ca’fer-ül-Cevzî’ye âit “El-Cevzî” nisbetinden dolayı, “İbn-i Cevzî” diye meşhûr oldu. El-Kuraşî, et-Teymî, el-Bekrî, el-Bağdâdî nisbeti de, kendisine isnâd olunan sıfatlardandır, İbn-i Cevzî, Hanbelî mezhebine mensûp büyük bir müfessir, kudretli bir edîb, târih ve terâcim (biyografi) müellifidir. hocalarımın herbirinden bir söz söyledim. Ders aldığım hocalarımın sayısı seksenyedi idi.” Hocaları: İbn-i Cevzî hazretleri, çok sayıda âlimden ders okudu. Kendisi, bu hocaların büyük ve tanınmış olanlarını bildirdi. Bunlar; İbn-ül-Husayn, Kâdı Ebû Bekr Ensârî, Ebû Bekr Mezrefî, Ebû Kâsım Harirî, Ali bin Abdülvâhid Dîneverî, Ebü’l-Se’âdâd Mütevekkil, Ebû Gâlib İbn-ül-Bennâ, Ebû Abdullah el-Barî’, Ebü’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Müvâhid, Ebû Gâlib el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen bin er-Râgûnî, Ebû Mensûr bin Hayrûn, Ebü’l-Kâsım es-Semerkandî, Abdülvehhâb el-Enmâtî, Abdülmelik el-Kerûhî, Ebü’l-Kâsım Abdullah bin Muhammed el-İsbehânî, Ebû Sa’îd ez-Zevzenî, Ebû Sa’îd el-Bağdâdî, Yahyâ bin et-Tarrâh, İsmâil bin Ebî Sâlih el-Müezzin, Ebü’l- İbn-i Cevzî’yi, İbn-i Teymiyye’nin talebesi olan İbn-i Kayyim el- Kâsım Ali bin Muallâ, Ebû Mensûr Kazzâz, Abdülcebbâr bin Cevziyye ile karıştırmamalıdır. İbn-i Kayyim 691-751 (m. İbrâhim bin Abdülvehhâb bin Mende’dir. 1292-1350) târihleri arasında yaşamıştır. Aralarında birbuçuk asırlık bir zaman farkı vardır. Ayrıca i’tikâd ve fikrî bakımdan da çok farklı şahsiyetlerdir. Ebü’l-Ferec Ehl-i sünnet, diğeri ise aşırı görüşleri dolayısıyla Ehl-i sünnetin başına ciddî gaileler açmış bid’at ehli birisidir. İbn-i Cevzî, hocalarından; Müsned, Câmi’-i Tirmizî, Târih-ülHatîb gibi büyük kitapları dinledi. Sahîh-i Buhârî’yi Ebü’lVakit’den dinledi. Sahîh-i Müslim’i, diğer cüzleri eline geçmediği için Nüzûl bahsine kadar okudu. Ayrıca Ebiddünyâ ve başka hadîs âlimlerinin tasniflerini dinledi. Kendisi ayrıca, İbn-i Cevzî hazretlerinin doğum târihi ihtilaflıdır. Kendisi bir Ebû Hâkim ve Ebû Ya’lâ bin Ferrâ’dan fıkıh öğrendi. Edebi, yazısında şöyle demektedir: “Doğum târihimi araştırmadım. Ebû Mensûr Cevâlîkî’den öğrendi. Ancak, babam 514 senesinde vefât etmişti. Annem, babamın vefâtında benim üç yaşlarında olduğumu söyledi.” Bu açıklamayla İbn-i Cevzî’nin doğuma 511 (m. 1120) senesi olmaktadır. İbn-ül-Kati’î “İbn-i Cevzî’den doğum târihini sordum. O zaman, “Doğumumu kesin, bilmiyorum. Ancak hocamız İbn-i Zâgûnî’nin vefât ettiği sene bülûğ çağına erdiğimi biliyorum” dedi” demektedir. Ebü’l-Ferec, Ebû Hâkim Nehrivânî’nin yanında yardımcı idi. İbn-üs-Senihal’in yaptırdığı medresede Ebû Hâkim, Ebü’lFerec’e fıkıh ve ferâiz okuttu. Bâb-ül-Özc’de Ebû Hâkim’in ders verdiği bir medrese vardı. Daha sonra Ebû Hâkim, bu medresede ders vermeyi tamamen Ebü’l-Ferec’e bıraktı. Halîfe Müstadî, Ebü’l-Ferec’e çok hürmet ederdi. Ebü’l-Ferec halîfe için “El-Mesbah-ül-Mudî’ fî devlet-il-Mustadî” adlı eseri İbn-i Cevzî Bağdad’ın Habîb sokağında dünyâya geldi Babası yazdı. Ayrıca “En-Nasrü alâ Mısr” adlı eseri de halife için vefât ettiğinde, kendisi çok küçüktü. Ona annesi ve halası yazıp, halifeye arz etti. Bundan sonra halîfe ona, Bâb-ı Bedr’de kendi huzûrunda va’z etmesi için, 568 (m. 1172) senesinde izin verdi. Ayrıca bununla birlikte birçok hediyeler Hacîb-ül-bâb ve Bağdad fukahâsı hazır bulundu. Kendisine de verdi. hilât giydirildi. Ebü’l-Ferec’in derslerini ta’kib etmek için gelen binlerce halk, medresenin kapısında birikti. O da, usûl ve fürû’ Kendisi şöyle anlatır: “İkindiden sonra vereceğim va’z için hakkında birçok ders verdi. Anlatmasındaki güzellik, ikna etme insanlar duhâ vaktinden i’tibâren gelmeye başlarlardı. Bâb-ı ve senedleri ortaya koymadaki üstünlüğü, bid’at ehli ve bozuk Bedr’de bir hafta ben va’z verirdim. Bir hafta da Ebü’l-Hayr i’tikâd ehli olanların kalblerine büyük bir üzüntü verdi. Kazvînî va’z verirdi. Benim va’zımı dinlemeye çok kalabalık bir insan grubu gelirdi. Onunkinde ise, çok az kimse olurdu. Birara Eshâb-ı Kirâm düşmanlığı çoğaldı. Mahzen sahibi Ramazân-ı şerîfin son günü va’z verme sırası bana gelmişti. (Hazîne bakanı) halîfeye mektûp yazdı. Mektûpta “Eğersen Halk duhâ vaktinden i’tibâren hazır oldular. Hava çok sıcak idi İbn-i Cevzî’den yardım istemezsen, Eshâb-ı Kirâm düşmanı ve insanlar oruçluydu. Bu sırada ben bir hâdiseye çok hayret olanlarla mücâdele edemezsin” diye bildirdi. Halîfe de İbn-i ettim. Başında “Darbûne” isminde bir gölgelik taşıyan bir Cevzî hazretlerine yardım etmesi için mektûp yazınca, o da adam, öğleden ikindiye kadar on kişiyi gölgelendirdi. Ona beş va’z kürsüsünden insanlara şöyle hitâb etti. “Emîr-ül- kırat (o zamanın para birimi) verdiler. Halbuki bu paranın çok mü’minîn’e Eshâb-ı Kirâm düşmanlarının çoğaldığı haberi az miktarı ile çok sayıda yelpaze alınırdı. O sırada bir adam, ulaşmış. Bid’at ehli olanları yok etmek için ferman çıkardı. “Bu kalabalıkda yüz dinarımı çaldılar” diye bağırınca, halîfe Size söylüyorum. Halktan Sahabeye dil uzatanları duyarsanız hemen onun yüz dinarını verdi. Yine aynı sene Aşure günü bana haber verin. Onun evini başına yıkayım, ömür boyu Mensûr Câmii’nde verdiğim va’zı dinlemek için binlerce kişi hapse attırayım. Eğer vâ’izlerden birisi de Sahabeyi toplanmıştı. zemmederse, onlara da aynı şekilde zem etmeği yasaklıyorum.” Bu va’zın te’sîri büyük oldu. Halk, Eshâb-ı Irak’a gittiğimde Harbiye halkı, kendilerine va’z etmemi Kirâm düşmanlarından uzaklaştı. istediler. Onlara, Rebî’-ül-evvel ayının altısına gelen Cum’a gecesinde va’z verdim. Oradan ayrılırken, Harbiye halkı büyük 574 (m. 1178) senesi Aşure günü, İbn-i Cevzî, halîfenin de bir kalabalık ile uğurladı. Oradan ayrıldıktan sonra, akşamdan hazır bulunduğu bir cemâate va’z verdi. Va’z esnasında sonra Basra’ya girdim. Oranın halkı beni çok sayıda mumla halîfeye hitaben “Allahü teâlâ seni insanların başına âmir karşıladı. Orada da halka va’z verdim. Basra’dan çıkıp tekrar olarak vazîfelendirdi. Birinin sana teşekkür eden olmasını Harbiye’ye geldiğim zaman, halk beni sayısız mumlarla istemez misin?” deyip, hapistekilerin durumunu îmâ edince, karşıladı. Her taraf ışıklarla dolu olduğundan toprağı halîfe bütün tutukluları serbest bıraktı. Aynı sene Emîr-ül- göremiyordum. Harbiye halkı, kadın-erkek, çoluk-çocuk mü’minîn, İmâm-ı Ahmed hazretlerinin kabir taşını yenilemek evlerinden karşılamaya çıktıklarından, şehrin girişi sanki bir istedi. Bunun için İbn-i Cevzî’ye müracaat etti. İbn-i Cevzî pazar yerini andırıyordu. Harbiye’ye girdiğim zaman, yolların hazretleri kendi eliyle mezar taşını yaptı ve üzerine şunları da dolu olduğunu gördüm. Yine burada va’z vermem istendi. yazdı: “Emîr-ül-mü’minîn Müstadî billâh’in emriyle yapılmıştır. Va’z verdiğim zaman, Harbiye ile Basra arasında verdiğim Bu kabir, Tâc-üs-sünne (Sünnetin tâcı), vâhid-ül-ümmet va’zı dinlemek için gelen insanların sayısını saymak adetâ (ümmetin bir tanesi), alil himmet (yüksek arzulu), âlim-ül-âbid mümkün değildi. (ilmiyle ibâdet eden), fakîh ve zâhid olan İmâm-ı Ahmed hazretlerinin kabridir.” Daha sonra bu yazıya “Vera” sahibi, Ebü’l-Ferec, daha sonra Darb’i Dinar’da bir medrese yaptırdı. mücâhid, kitâbullah ve sünnet-i Resûlullah ile amel eden” Orada ilk dersi 570 (m. 1174) senesinde verdi. Medresenin sözleri ilâve edildi. Halifenin böyle bir iş yapmasına halk çok açıldığı ilk gün, çeşitli ilimlerden ondört ders verdiği bildirildi. şaşırdı. Çünkü halîfelerin âdeti, halîfeden başkasına İmâm-ül- Aynı sene kürsüde Kur’ân-ı kerîmi tefsîr etmesi son buldu. İmâm demezlerdi. İmâm-ı Ahmed için kabir taşında; İmâm-ül- “Binefşa”da bulunan medreseyi Ebû Ca’fer bin Sabbâg’dan İmâm Ebû Abdullah Ahmed bin Muhammed bin Hanbel teslim aldı. Vakıf defterine şöyle yazdı: “Burası “İmâm-ı Şeybânî yazıldı. Ahmed bin Hanbel’in talebeleri için vakf edilmişti. Şimdi bana teslim edildi.” Medresede ders verdiği zaman, Kâdı’l-kudât, Talebeleri: İbn-i Cevzî hazretlerinden birçok âlim çıkmazdı. Asla kimse ile şaka yapmazdı. Helâl olduğu kesin ve halk, hadîs ve diğer ilimleri dinlediler. Ondan olarak bilinmeyen şeyi yemezdi. Bu; âdetini ömrünün sonuna birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundu. kadar devam ettirdi. Onlardan ba’zıları şunlardır: Oğlu Sâhîb Muhyiddîn, torunları Ebü’l-Muzaffer ve Şeyh İbn-ül-Kati”î onun hakkında; “İnsanlar İbn-i Cevzî’nin, Muvaffaküddîn, Hâfız Abdülganî, İbn-i Debîsi, sözünden fâidelenirdi. Bir mecliste yüz kişi, ba’zan daha çok İbn-i Katî’î, İbn-i Neccâr, İbn-i Halîl, İbn-i kimseler tövbe ederdi. Mensûr Câmii’nde, senede bir veya iki Abdüddâim, Necîb Abdüllatîf-il-Harrânî İbn-i gün va’z verirdi. Va’z verdiği yer tıklım tıklım olurdu. Onu Cevzî’den son icâzet (diploma) almış olan âlim, dinlemeye binlerce insan gelirdi” demektedir. el-Fahr Ali bin Buhârî’dir. İmâm Nâsıhüddîn bin el-Hanbelî ise, Ebü’l-Ferec hakkın da: Ebü’l-Ferec İbni Cevzî’nin fazileti: Ebü’l-Ferec “Başkalarında bir arada olmayan ilimlerin hepsini kendisinde beş medresede ders verdi. Yüzbinden fazla kişi toplamıştı. Va’z meclisleri Bağdad’ın seçilmiş kişilerini bir onun va’zları sebebiyle tövbe etti. Binlerce kişi araya getirirdi. Orada kafiyeli güzel sözler söylenir, Kur’ân-ı Eshâb-ı Kirâma düşmanlığı bıraktı. Va’zlarında o kerîm okunur ve Allahü teâlânın rahmeti oraya yağardı. kadar insan toplanırdı ki, başka hiçbir âlimin Dinleyenlere gelen feyz ve ihsânlarla, bütün güzellikler bir va’zında bu kadar kalabalığa rastlanmazdı. Va’z arada bulunurdu. On küsur yaşından vefâtına kadar va’z etti. meclislerinde halîfe, vezir, sâhib-ül-mahzen Onu ilimden başka birşey meşgûl etmedi. Mekke hâriç sefere (hazîne bakanı) ve büyük âlimler bulunurdu. çıkmadı. O, Bağdad halkı, bütün müslümanlar ve Hanbelî Ebü’l-Ferec İbni Cevzî’nin va’z meclislerinin mezhebi için bir ni’mettir. Bâb-ı Bedr’deki va’z meclisine halîfe benzeri yoktu. Onun verdiği va’zlar büyük Müstadî de gelirdi. Derb-i Dinar Medresesi’nde, Bâb-ül-Ezc’de faydalar sağladı. Gâfilleri uyandırdı. Câhiller onun ve Dicle kenarında va’z meclisleri olurdu. Ben İmâm-ı sözlerinden çok şeyler öğrendiler. Günahkârlar Ahmed’in menkıbelerini ondan dinledim, Şam’dan onun için onun meclisinde tövbe ettiler. Birçok müşrik, geldim” demektedir. orada müslüman oldu. Hâfız İbn-üd-Debîsî, “Zeylü Târih-i İbn-i Sem’ânî” adlı Kitâb-ül-kısâs ve el-Müzekkirîn adlı eserlerinde şöyle eserinde: “İbn-i Cevzî şu ilimlerde kitap tasnif etmişti: Tefsîr, yazmaktadır “Ben insanlara devamlı va’z ettim. Onları tövbe fıkıh, hadîs, va’z, rekâik, târih vb. Hadîs ilimlerini çok iyi bilirdi. etmeye ve takvâ sahibi olmaya teşvik ettim. Bu kitabı yazıp Hadîs râvîlerinin hâl tercemelerini, cerh ve ta’dîlle ilgili bitirdiğimde, benim yanımda yüzbin kişiden fazla insan tövbe tasnifleri vardır. Fıkıh ve ahkâm konularında delîl olunan bütün etmişti. Yirmibinden fazla kimse müslüman olmuştu. Yine o bilgiler ile ilgili ve delîl olarak kullanılmayan uydurma hadîsleri kadar kimsenin kalbine Allah korkusu yerleşmişti.” terk etme ve tanıma husûsunda eserleri vardır. Va’zlârında ince ibâreler, yüksek işâretler, derin ma’nâlar vardı. Söz Torunu Ebü’l-Muzaffer şöyle anlatır: “Dedemin va’z meclisinde söyleme bakımından, O zamandaki insanların en güzeli idi. en az onbeşbin kişi olurdu. Çoğunlukla bu sayı çok daha fazla Sözleri en iyi şekilde dizen, dili en tatlı olan, açıklamaları en olurdu. Allahü teâlâ, onun meclisinde olanların kalblerine fâideli olan o idi. Ömründe ve amelinde bereket vardı, insanlar doğruluğu koyardı. Kendisi dünyâdan el çekmişti. Az bir ondan, kırk seneden fazla va’z dinlediler. Kitaplarını tekrar dünyalıkla yetinirdi. Kendisini, ömrünün sonlarında minberde tekrar okudular. İbn-i Cevzî Vasıt’ta kendi nefsi için, bana şu dinledim. Şöyle diyordu: “Bu iki parmağımla, ikibin cild kitap şiiri söyledi: yazdım. Elimde yüzbin kişi tövbe etti. Yirmibinden fazla yahudi ve Hıristiyan elimde müslüman oldu.” Bekle ferah gününü, ey dünyâda sakin olan, Yolculuğa azık hazırla, ayrılacak refakatçin, İbn-i Cevzî hazretleri, her yedi günde bir, Kur’ân-ı kerîmi hatim ederdi. Cum’a namazı ve va’z vermek hâriç, evinden hiç Gözyaşlarıyla ağla günahlarına, orada susuz kalacaksın, İbn-i Kadsî Târih kitabında şöyle yazmaktadır: “Ebü’l-Ferec Razı mısın bakîyi yok etmeğe, ey zamanını kaybeden?” İbni Cevzî gece namaz kılar, gündüz oruç tutardı. Gece iyice karanlık olduktan sonra sâlihleri ziyârete giderdi. Sonra benim için de şu şiiri söyledi: “Az bir azığa râzı olursan, Muvaffaküddîn el-Makdisî onun hakkında; “İbn-i Cevzî, insanlar arasında sevilen olursun. Nefsinin azığı senin huyun, zamanındaki halkın va’zda önderi idi. Çeşitli ilim dallarında Yaradılışın benim için inci olursa, Başka yakut ve inci için güzel kitaplar yazdı. Herkes tarafından hüsn-i kabûl görürdü. üzülme.” Muvaffak Abdüllatîf de İbn-i Cevzî hakkında: “İbn-i Fıkıh öğretir ve bu konuda kitap yazardı. Hadîsde hafız idi. Bu Cevzî’nin sûreti latif, görünüşü tatlı, sesi yumuşak, hareketleri dalda da kitap yazdı. İbn-i Cevzî bir kitap görse ve onu ölçülü, latifeleri çok güzel idi. Meclisinde binlerce kimse beğense, hemen onun gibisini yazardı. Her ne kadar daha olurdu. Zamanını boşa geçirmezdi. Bir günde dört forma önce bu konuda bir çalışması olmasa da fehminin kuvveti, yazardı. Bir senede elli veya altmış cild kitap ortaya çıkardı. zihninin keskinliği ile kitap yazardı. Hocası İbn-i Nasır onu çok Her ilimden bilgisi vardı. Fakat tefsîrde a’yânda (büyüklerden), meth ederdi. Ebü’l-Ferec “Telbîh” kitabını yazınca, hocası İbn-i hadîsde hafızlardan, târihde geniş bilgisi olanlardan idi. Nâsır’a arz etti. Ebü’l-Ferec o zaman otuz yaşındaydı. Hocası Hanbelî fıkıh ilminde İmâm idi. Va’zlârında çok güzel kâfiye kitabın üzerine şöyle yazdı: “Âlim, zâhid Ebü’l-Ferec, topladığı yapması, kendisine has bir alışkanlığı idi. Kitaba bakmadan bu kitabı bana okudu. Kitabı çok güzel derlenmiş buldum. Bu konuşursa çok güzel, rivâyetle konuşursa çok edebli idi. konuda böyle bir başka kitap tasnif edilmemiştir.” İbn-i Cevzî, Sıhhatini korumağı gözetirdi. Mizacı latif idi. Aklında kuvvet, çok kitaplar mütâlâa etti. Onlarda olan en güzel yakut ve zihninde keskinlik ifâdesi vardı. Daha çok piliç yerdi. Meyve incileri aldı. Târihlerden topladığı Sahâbe-i Kirâmın isimlerini, yerini tutan içeceklerden içerdi. Kıymetli elbiseler giyerdi künyelerini, ömürlerini tasnif etmiş, anlaşılır bir şekilde Elbiseleri, beyaz yumuşak kumaştan ve güzel kokulu idi. kısaltmıştır. Allahü teâlâ ilminden bizleri fâidelendirsin. Allahü Yetim olarak büyüdü. Hazır cevap olan İbn-i Cevzî, tatlı teâlâ, müslümanların fâidelenmesi için ehl-i sünnete yardım espiriler yapardı” dedi. etmesi için, bid’atleri ve hizibleri yok etmesi için, onun ilmiyle İbn-ül-Bezûrî, yazdığı târih kitabında, İbn-i Cevzî için: “İbn-i Cevzî, Hanbelî mezhebinde kendisine başvurulan ve kendisini ve başkalarını fâidelendirsin ve ömrünü sonuna ulaştırsın” demektedir. zamanında parmakla gösterilen İmâm idi. Çeşitli İmâm Ebü’l-Abbâs da İbn-i Cevzî hakkında: “Ebü’l-Ferec müftî medreselerde ders verdi. Derb-i dinâr’da kendisi için medrese idi. Tasnif ve te’lîfleri çok idi. Çeşitli konularda eser yazdı. yaptı. Yazdığı kitaplarını o medreseye vakf etti. Bütün Saydım, binden fazla olduğunu gördüm. Daha sonra ilimlerde derin âlim idi. Zamanındaki edîblerin en üstünü, görmediğim eserlerini de gördüm” demektedir. fadılların en yükseği idi. Çok sayıda kitap yazdı. Sayısı kendisine sorulduğunda, “Üçyüzkırkdan fazladır” dedi. Hapse girmesi: İbn-i Cevzî’nin hayâtının Bunlardan ba’zısı yirmi cildlik bir kitap, ba’zısı bir kitap forması sonlarına doğru uğradığı iftira ve hapse girmesi kadardı. Her alanda kitap yazdı. Zamanının bir tanesi idi. şöyle anlatılır. “Vezîr İbn-i Yûnus el-Habelî, Onun gibisine bir daha rastlanacağını zannetmiyorum” diye vezîrliği sırasında Rükn Abdüsselâm bin uzun uzun yazmaktadır. Abdülvehhâb bin Abdülkâdir-i Geylânî hakkında bir meclis toplamıştı. Bu mecliste onun sapıklığı İbn-i Neccâr, İbn-i Cevzî’nin kitaplarından biraz bahsettikten delîlleri ile anlatınca, vezir, Rükn Abdüsselâm’ın sonra şöyle demektedir: “Bu kadar kitabın ve kitaplardaki kitaplarını yaktırdı. “Rükn Abdüsselâm, zındık, bilgilerin ezberlenmesi, tam vâkıf olunması ve kitap miktarı yıldıza tapan bir kişi idi. Vezîr İbn-i Yûnus, düşünülürse, onun ilimdeki yeri anlaşılır. Münâcaatın Abdüsselâm’ı dedesinin medresesinden çıkardı. tatlılığının zevkine varmıştı. Şüphesiz ki, onun va’zlardaki Medreseyi İbn-i Cevzî’ye teslim etti. Vezirliği İbn-i sözleri ve ma’rifetleri, zevkten uzak nakil yapan gibi değil, Kassâb isminde bir Ehl-i sünnet düşmanı ve onun sözlerinde zevk, nakil ve kendi tercihi bir arada idi.” habis biri ele geçirdiğinde, Rükn Abdüsselâm, İbn-i Yûnus’u tutuklatmaya çalıştı. İbn-i Yûnus’un ibâdet ederek geçirirdi. Akşam ile yatsı arasında üç-dört cüz arkadaşlarını araştırdı. Rükn Abdüsselâm, İbn-i Kur’ân-ı kerîm okurdu. Kassâb’ın yanına giderek: İbn-i Yûnus’un sevdiği bir kişi de Cevzî’dir. Ebû Bekr evlâdındandır. İbn-i İbn-i Cevzî’nin çok sevdiği oğlu Yûsuf, o hapiste iken büyüdü Yûnus dedemin medresesini ona verdi. Onunla ve va’z vermeye başladı. Babası gibi çok güzel va’z veriyordu. meşveret ederek İbn-i Yûnus benim kitaplarımı Va’zlarının güzelliğini halîfe Nâsır’ın annesi de duydu. yaktırdı” dedi. Bunun üzerine İbn-i Kassâb, halîfe Kendinin de bulunacağı bir mecliste va’z vermesini, İbn-i Nâsır’a yazdı. Halîfe de Ehl-i sünnet Cevzî’nin oğlundan istedi. O da; “Babam, oğlunuz halîfe Nasır düşmanlarına meyyal idi. Ayrıca, İbn-i Cevzî tarafından haps ettirildi. Eğer onu serbest bıraktırırsanız, biz va’zlarında seni kötülüyor diye halîfeye şikâyet de sizin isteğinizi yerine getiririz” diye halîfenin annesine ettiler. İbn-i Kassâb, İbn-i Cevzî’ye, medreseyi haber gönderdi. Bunun üzerine halifenin annesi, halîfe Rükn Abdüsselâm’a teslim etmesini emr etti ve Nâsır’dan İbn-i Cevzî’yi serbest bırakmasını istedi. O da İbn-i İbn-i Cevzî’nin evine gelerek onu azarladı ve Cevzî’nin serbest bırakılmasını emretti. İbn-i Cevzî, hapisten kaba davrandı. Evini ve kitaplarını mühürledi. kurtulunca Bağdad’a döndü. Bağdad halkı onu büyük bir Çoluk-çocuğunu dağıttı. Halîfenin emriyle onu sevinç içinde karşıladılar. Cumartesi günü Ümmül Halîfe tutukladı. Daha sonra, yanında sâdece düşmanı türbesinin yanında va’z vereceği halka duyuruldu. Halk Cum’a Rükn Abdüsselâm olduğu hâlde, ev kıyâfetiyle bir namazından sonra türbenin etrâfında yer tutmaya başladı. O gemiye bindirilerek Vasıt’a götürdüler: Rükn gece çok yağmur yağdı. Yollar su ile doldu. Halk, gece Abdüsselâm vâliye, “Düşmanımı kuyuya atmak yağmur dinince hemen yerleri temizlediler. Kireç ve toprak için izin ver” dedi. Vâli ona mâni oldu ve “Ey serpip, yaygılar yaydılar. İbn-i Cevzî hazretleri, sabah zındık, senin sözünle mi onu kuyuya atacağım. erkenden va’z kürsüsüne çıktı. Medreselerde ders veren Halîfenin yazısını getir. Benim mezhebimden âlimler ve büyük evliyâ da orada hazır bulundular, İbn-i olsaydın, sana canımı feda eder, malımı da Cevzî’nin sesi Allahü teâlânın bir lutfu olarak kalabalığın en hizmetine sunardım” dedi. Vâliden yüz bulamıyan sonundakine kadar gidiyordu. Rükn Abdüsselâm Bağdad’a geri döndü. İbn-i Cevzî Vasıt’a getirildiğinde, büyük halk kalabalığı toplandı, İbn-i Abdülkâdir, “İbn-i Cevzî medresenin vakıf mallarında haksız tasarruf yaptı. Şu şu malları aldı” diye büyük yalanlar söyledi, İbn-i Cevzî, halkın önünde bu iddiaları kabûl etmeyip, doğrusunu ve yaptığı iyi şeyleri anlattı. Fakat İbn-i Cevzî’ye inanmayan vâli, halîfenin emri ile İbn-i Cevzî için Derb-i dinâr’da bir hücre ayırttırdı ve oraya haps ettirdi. İbn-i Cevzî, bu hücrede beş sene mahbus olarak kaldı. Ona inanan halktan bir kısmı hücresine gelir, ondan va’z dinlerlerdi, İbn-i Cevzî onlara ba’zı şeyleri yazdırırdı. İbn-i Cevzî, vefâtına kadar ilim yaymağa, va’z vermeğe ve kitap yazmağa devam etti. Vefâtı: İbn-i Cevzî, 597 (m. 1201) senesi Ramazân-ı şerîf ayının yedisi Cumartesi günü, Ümmül Halîfe türbesinin yanında son va’zını verdi. Bu va’zdan sonra beş gün hasta yattı. Cum’a gecesi akşam ile yatsı arasında evinde vefât etti. İbn-i Cevzî’yi Ziyâeddîn bin Sekine ve Ziyâeddîn bin el-Cübeyr seher vaktinde yıkadılar. Sabahleyin, bütün Bağdad halkı evin önüne toplandı. Dükkânların hepsi kapatıldı. Tabutu va’z İbn-i Cevzî hapiste iken elbisesini kendisi yıkar, yemeğini verdiği yer olan Ümmül Halîfe türbesinin altına kendisi pişirirdi. Suyu kuyudan kendisi çekerdi. Hamama götürüldü. Oğlu İbn-i Kâsım namazını kıldırdı. gitmeğe veya başka birşey için yanında bekçi olduğu hâlde Sonra Mensûr Câmii’ne götürüldü. Burada da dışarı çıkmasına izin verilmezdi. Yaşı sekseni geçmişti. cenâze namazı kılındı. Çok kalabalık vardı. Hapiste zamanını Kur’ân-ı kerîm okuyarak ve Allahü teâlâya Görülmemiş bir gündü. Ahmet İbni Hanbel’in kabrinin yanında kazılmış mezara, ancak Cum’a namazı vakti ulaşıldı. O sene Ramazan ayı Temmuz’a rastladığı için çok sıcaktı, İbn-i Cehenneme atma! Cehennem ehli de, dünyâ da biliyordu ki, Cevzî’nin vefâtına insanlar çok üzüldü ve ben senin dînini muhafaza etmeğe çalıştım. ağladılar. Ramazan ayı boyunca kabri yanında hatimler okuyarak geceleyenler çok oldu. Yâ Rabbî! Senin için dökülen göz yaşlarına rahmet et! Sana kavuşamadığı için yanan ciğere rahmet et! Sana karşı âcizim, Şöyle anlatılır: “Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) yalvarırım.” hadîs-i şerîflerini yazdığı kalemleri açarken çıkan küçük yonga parçacıklarını topladı ve kendisi: “Ben ölünce, beni Birgün birisi: “(Yâ Rabbî, seni tesbîh ederim) mi, efdaldir, yıkayacağınız suyu bunlarla ısıtınız” diye vasıyyet etti. İbn-i yoksa (Yâ Rabbî, senden bağışlanmayı dilerim) mi efdaldir?” Cevzî hazretlerinin vasıyyeti yerine getirildi. Yonga diye sorunca, İbn-i Cevzî hazretleri, “Kirli elbisenin sabuna parçacıkları suyun ısınmasına yettiği gibi, bir miktar da arttı.” ihtiyâcı vardır, kokuya değil” buyurdular. (Ya’nî önce istiğfar, sonra tesbîh etmelidir.) Ebü’l-Ferec İbni Cevzî hazretlerinin, İbn-i Abbâs’dan bildirdiği hadîs-i şerîf şöyledir: Abd-i Bağdad’da Ehl-i sünnet ile bid’at fırkaları arasında mücâdele Kays kabilesinin temsilcileri Resûlullah çıktı. Hangi tarafın haklı olduğu hakkındaki konuşma uzadı. İki efendimizin ( aleyhisselâm ) yanına geldiler. taraf da İbn-i Cevzî’nin cevâbına râzı olup, hükmünü, geçmişi Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) onlara kapatacak bir belge olarak kabûl edeceklerdi, içlerinden birisi îmân etmelerini emretti ve buyurdu ki; “Allaha İbn-i Cevzî’ye, “Âlemlere rahmet olarak gönderilen îmân nedir, bilir misiniz?” Onlar da, “Allah ve Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) sonra, insanların, ya’nî Resûlü bilir” dediler. Resûlullah efendimiz bunun ümmetin en üstünü kimdir?” diye sordu. İbn-i Cevzî hiç üzerine “Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına, düşünmeden, “Kızı, O’nun nikâhı altında bulunandır” dedi. İki Muhammed aleyhisselâmın O’nun peygamberi taraf da bu söze râzı oldular. Çünkü Hazreti Ebû Bekr’in kızı, olduğuna inanmak, namaz kılmak, zekât vermek, Peygamber efendimizin nikâhı altında ve Resûlullah Ramazan orucunu tutmak ve ganîmetlerin beşte efendimizin ( aleyhisselâm ) kızı da Hazreti Ali’nin nikâhı birini (hak sahiplerine) vermektir” buyurdular. altında idi. Bu cevâbı her iki taraf da kendilerine çektiler. İbn-i Cevzî buyurdu ki: “Kim kanâat ederse, geçimi iyi olur. Eserleri: İbn-i Cevzî’nin yazmış olduğu eserlerin Kim tama’ ederse (dünyâ lezzetlerini haram yollardan ararsa), sayısı çoktur. Kendisi, üçyüzkırkdan fazla geçim sıkıntısı çeker.” olduğunu söylemektedir. Hadîs ve hadîsin bölümlerine dâir yazdığı kitaplar gibi kimse tasnif “Hâin korkak, sâlih kimse cesur olur.” yapmamıştır. Bir eser yazarken, kitabın tertîbini, bâblara ayrılmasını güzel yapardı. Toplama ve “İyi niyetle mal kazanmak, mal kazanmamaktan iyidir.” yazma konusunda çok kabiliyetli idi. “Dünyâ arzuları olmıyan kimsenin, sultanlarla görüşmesinde Kendisi “İlk tasnif ve te’lîf ettiğim eser, onüç yaşında iken zarar yoktur.” Kur’ân-ı kerîm ilimleri ve Kur’ân-ı kerîm ilimleriyle ilgili “Dünyâ Allahü teâlânın evidir. Sahibinin izni olmadan bu evde tasniflerin tesbiti kitabıdır” demektedir. tasarrufta bulunan hırsızdır.” Bilinen eserlerinin başlıcaları şunlardır: Birgün münâcaatında buyurdu ki: “Yâ ilâhî! Senden haber 1. Zâd-ül-mesîr fî ilm-it-tefsîr: Dört cildlik bir eserdir. 2. Teysîr- veren dile azâb etme! Sana delâlet eden ilimlere bakan göze ül-beyân fî tefsîr-il-Kur’ân, 3. Teysîr-ül-beyân fî tefsîr-il-garîb, de azâb etme! Senin hizmetinde yürüyen ayağa, Resûlünün 4. Garîb-ül-garîb, 5. Nüzhet-ül-uyûn en-nevâzır fil-vücûhi ven- hadîslerini yazan ele de azâb etme! İzzetin hakkı için beni nezâir, 6. El-İşâretü ilel kırâat-il-muhtâre, 7. Tezkiret-ül- müntebihi fî uyûn-il-müstebeh, 8. Fünûn-ül-efnân fî uyûni En-Nebze, 89. El-İbâdât-ül-hums, 90. Eshâb-ül-hidâye lî ulûm-il-Kur’ân, 9. Vird-ül-egsân fî fünûn-il-efnân, 10. Umdet- erbâb-il-bidâye, 91. Keşf-üz-zalameti anid-diyâ fî redd-i da’vâ, ur-râsih fî ma’rifet-il-mensûh ven-nâsih, 11. El-Musaffâ bi ekfi 92. Redd-ül-levmi ved-daymi fî savmi yevmil-gayyim, 93. ehl-ir-rüsûh min ilmin nâsih vel-mensûh, 12. Sebt-üt-tesânif fî Sebt-ül-musannefât fî ulûm-il-va’z, 94. El-Yevâkît fil-hutab, 95. usûl-iddîn, 13. Muntekâd-ül-mu’temed, 14. Minhâc-ül-vüsûl ilâ El-Mütehab fin-nevb, 96. Mesannefâtihi fil-va’z (yüz cildden ilm-il-usûl, 15. Beyân-ü gaflet-ül-kâil bi kademi efâlil ibâd, 16. fazla bir eser), 97. Nesîm-ür-riyâd, 98. El-Lü’li, 99. Kenz-ül- Gavâmid-il-ilâhiyyât, 17. Meslek-ül-akl, 18. Minhâc-ü ehl-il- müzekker, 100. El-Ezc, 101. El-Letâif, 102. Künûz-ür-rûmûz, isâbe, 19. Es-Sirr-ül-masûn, 20. Def’u Şibh-it-teşbîh, 21. Er- 103. El-Muktebîs, 104. Zeyn-ül-kasas, 105. Muvâfık-ül- Reddü alel müteassıbil anîd, 22. Sebt-üt-tesânif fî ilm-il-hadîs-i merâfık, 106. Şâhid ve meşhûd, 107. Vâsılât-ül-uhûd min vez-zühdiyyât, 23. Câmi’-ül-mesânid bi elhas-il-esânid, 24. El- şâhid ve meşhûd, 108. El-Leheb, 109. El-Müdhiş, 110. Saba Hadâik, 25. Nefy-ün-nakl, 26. El-Müctebâ, 27. En-Nüzhe, 28. necd, 111. Muhaddeset-ül-akl, 112. Lukat-ül-cem’ân, 113. Mültekat-ül-hikâyât, 29. İrşâd-ül-mürîdîn fî hikâyât-is-Selef-i Meânî’-il-meânî’, 114. Fütûh-ül-fütûh, 115. Et-Teâzî-ül- sâlihîn, 30. Ravdât-ün-nâkil, 31. Gurer-ül-eser, 32. Et-Tâhkîk fî mülûkiyye, 116. El-Ahd-ül-mukîm, 117. İkâz-ül-vesnân miner- ehâdîs-it-ta’lik, 33. Elmedih, 34. El-Mevdû’ât minel ehâdîs-il- rekâdât bi ahvâl-il-hayvan ven-nebât, 118. Mekes-ül-mecâlis- merfû’ât, 35. El-Ilel-ül-mütenâhiye fil-ehâdîs-il-vâhiye, 36. El- il-bedriyye, 119. Nüzhet-ül-edîb, 120. Münteh-il-müntehâ, 121. Keşfü lî müşkil-is-sahîhayn, 37. Ed-Duâfâü vel-metrûkîn, Tebsiret-ül-mübtedî’, 122. El-Yâkûte, 123. Tuhfet-ül-vu’âz, 38.İ’lâm-ül-âlimi ba’de rusûhihi bi hakâik-ı nâsih-il-hadîsi ve 124. Sebtü tesânif fî fünûni zemm-il-hevâ, 125. Sayd-ül-hâtır, mensûhihi, 40. İhbârü ehl-ir-rüsûhi fil-fıkhı vet-takdisü bi 126. Ahkâm-ül-iş’ar bi ahkâm-il-iş’âr, 127. El-Kısâs vel- mukadder-il-mensûhi minel hadîs, 41. Es-Sehm-ül-musib, 42. müzâkirîn, 128. Takvîm-ül-lisân, 129. El-Ezkiyâ’, 130. El- Ehâyir-üz-zehâir, 43. El-Fevâidü an-iş-şüyûh, 44. Menâkıb-ü- Humkî, 131. Lukat-ül-menâfi’ fit-tıb, 132. Eş-Şeybü vel-hudâb, Eshâb-il-hadîs, 45. Mevt-ül-hasâr, 46. Muhtasarât, 47. El- 133. Âmâr-ül-a’yân, 134. Es-Sebât indel memat, 135. Temvîr- Meşihat, 48. El-Meselselât, 49. El-Muhteseb fin-neseb, 50. ül-gabeş fî fadl-is-sevâd vel-habeş, 136. El-Hıssü alâ hıfz-il- Tuhfet-üt-tullâb, 51. Tenvîr-u medellehüm-iş-şeref, 52. El- ilm ve zikrü kibâr-il-huffâz, 137. İşrâf-ül-mevâli, 138. İ’lâm-ül- Elkâb, 53. Fedâil-i Ömer bin el-Hattâb 54. Fedâil-i Ömer bin ahyâ’bi aglât-il-ahyâ’, 139. Tahrîm-ül-mahall-ilmekrûh, 140. El- Abdülazîz, 55. Fedâil-i Sa’îd bin el-Müseyyeb, 56. Fedâil-il- Mısbâh-ül-mudî’ lî da’vet-il-İmâm-il-Müstadı’, 141. Atf-ül-ulemâ Hasen-il-Basrî 57. Menâkıb-ül-Fudayl bin Iyâd, 58. Menâkıb-ü alel-ümerâ, 142. En-Nasru alâ nısr, 143. El-Mecd-ül-adûdî, Bişr-i Hafî 59. Uyûn-il-hikâyat, 60. Menâkıb-ı İbrâhim bin 144. El-Fecr-ün-nûrî, 145. Menâkıb-üs-setr-ir-refi’, 146. Edhem, 61. Menâkıb-ı Süfyân-i Sevrî, 62. Menâkıb-ı Ahmed Makultûhü minel eş’âr, 147. Elmakâmât, 148. Minresâilî, 149. bin Hanbel, 63. Menâkıb-ı Ma’rûf-i Kerhî, 64. Menâkıb-ı Et-Tıbb-ur-rûhânî, 150. El-Uzlet, 151. Er-Riyâdat, 152. Beyân- Râbi’a-i Adviyye, 65. Mesîr-ül-azm-is-sâkin ilâ eşref-il-emâkin, ül-hatâi ves-sevâb an-ehâdîs-iş-şîhâb, 153. El-Bâz-ül-eşheb 66. Safvet-üs-sufuvve, 67. Minhâc-ül-kâsidîn, 68. El-Muhtâr el-munkıdu alâ men halefel mezheb, 154. En-Nûr fî fedâ-il-il- min ahbâr-il-ahyâr, 69. El-Kâti’u lî muhal-il-huccâc bi muhâl-il- eyyâmi veş-şükr, 155. Tahrîb-üt-târih-il-eb’âd fî fedâil-i huccâc, 70. Ucâlet-ül-muhtazar lî şerhi hâl-il-hadar, 71. En- makbereti Ahmed, 156. Menâkıb-ül-İmâm-iş-Şâfiî, 157. Nisâü ve mâyeteallahü bi âdâbihinne, 72. İlm-ül-hadîs el- Fünûn-ül-elbâb, 158. Minhâc-ül-isâbe fî muhabbet-is Sahabe, menkûl fî enne Ebâ Bekr ümmerresûl, 73. El-Cevher, 74. El- 159. Ez-Zurafâ vel-mütehâbbin, 160. Takvîm-ül-lisân, 161. Muğlâk, 75. Sebtü mâyeteallahü bit-tevârîh, 76. Telkîhu Menâkıb-ü Ebî Bekr, 162. Menakıb-ü Ali, 163. Fedâil-ül-Arab, fühûmu ehl-il-eser fî uyûn-it-tevârihi ves-siyer, 77. El- 164. El-Menfeatü fil-mezâhib-il-erbe’a, 167. El-Muhtâr minel Muntazam fî târih-il-mülûki vel-ümem, 78. Şüzûr-ül-uhûd fî eş’ar, 168. Rüûs-ül-kavâir, 169. El-Mürtecel fil-va’z, 170. târih-il-ma’hûd, 79. Tarsîk-üz-zarâif fî târîh-is-sevâlif, 80. Nesîm-ur-riyâd, 171. Zahîret-ül-vâ’iz, 172. Es-Zecr-ül- Menâkıb-ı Bağdad, 81. Sebt-ül-müsannefüt fil-fıkhı, 82. El- muhavvef, 173. El-Üns vel-muhabbet, 174. El-Matrâb-ül- İnsâf fî mesâil-il-hılâf, 83. Cinnet-ün-nazar, 84. Muhtasar-ül- melheb, 175. Ez-Zind-ül-vera’ fîl-va’z-in-nâsır, 176. El-Fâhir fî muhtasar fî mesâil-in-nazar, 85. İ’med-üd-delâil fî müştehez-il- eyyâm-il-İmâm-in-nâsır, 177. El-Mecd-üs-salâhî, 178. Lugat- mesâil, 86. El-Mezhebü fil-mezheb, 87. Mesbûk-üz-zeheb, 88. ül-fıkh, 179. Akd-ül-hanâsır fî zemm-il-hilâfet-in-nâsır, 180. Fî zemm-i Abdülkâdir, 181. Garîb-ül-hadîs, 182. Milh-ül-ehâdîs, namaz vakti geldikte, melekler nidâ ederler ve 183. El-Füsûl-ül-va’ziyye alâ hurûf-ül-mu’cem, 184. Selvet-ül- derler ki, ey Âdemoğulları kalkınız ve nefsleriniz ahzân, 185. El-Ma’şûk fil-va’z, 186. El-Mecâlis-ül-Yûsüfiyye fil- için yakılmış olan ateşi namaz ile va’z, 187. El-Va’z-ül-makberî, 188. Kıyâm-ül-leyl, 189. El- söndürünüz” buyurdu.” Muhâdese, 190. El-Münâcaat, 191. Zâhir-ül-cevâhir fil-va’z, 192. Kenz-ül-müzekkir, 193. En-Nûhhat-ül-havâtim, 194. El- “Üç âyet-i kerîme, üç şeyle beraber inmiştir. Murtekâ limen-ittekâ, 195. Kavâid-üt-tarîka fil-cem’-i beyn-eş- Bunlardan herbiri, yanındaki olmadıkça kabûl şerî’a vel-hakîka, 196. Merec-ül-bahreyn fil-cem’-i beyn-et- edilmez. Biri, meâlen; “Allahü teâlâya ve tarîkayn, 197. Dürret-ül-iklîl fit-târih, 198. El-Emsâl. Resûlüne itaat ediniz”dir. Allahü teâlânın emrine itaat, Resûlünün emrine itaatsiz kabûl olmaz Bu eserlerin 80 tanesi cildli olup, diğerleri küçük kitapçıklar demektir, ikincisi, meâlen; “Allahü teâlâya ve halindedir. ananıza, babanıza şükür ediniz”dir. Allahü teâlâya şükür, ana-babaya şükürsüz olmaz. 199. El-Mugnî: Seksenbir cildlik tefsîr kitabıdır. Üçüncüsü, meâlen; “Namazı kılın ve zekatı Meşhûr tefsîr kitaplarındandır. Bu eserden ba’zı verin” dir. Malı nisâb miktârını geçip de zekâtını bölümler aşağıdadır: vermiyenin, namazı makbûl olmaz.” “Büyüklerden biri şeytana, “Senin gibi mel’ûn olmak istiyorum “Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) birgün ne yapayım?” dedi. İblîs sevinip, “Benim gibi olmak istersen, buyurdu ki: “Benî-İsrâil peygamberlerinden dördü, namaza ehemmiyet verme ve doğru-yalan, herşeye yemîn et, seksener sene Allahü teâlâya ibâdet ettiler, bir an ya’nî çok yemîn et!” dedi. O kimse de, “Hiçbir namazı âsi olmadılar. Bunlar; Eyyûb, Zekeriyyâ, Harkil ve bırakmayacağım ve artık yemîn etmiyeceğim” dedi.” Yüşâ’dır.” Eshâb-ı Kirâm bu hadîs-i şerîfi duyunca hayret ettiler. Bunun üzerine Cebrâil “Medine’de kuraklık oldu. Hazreti Aişe’ye gelip, yalvardılar. O da, “Resûlullahın türbesinin tavanını deliniz” buyurdu. Öyle yaptılar. Çok yağmur yağdı. Mübârek kabr-i şerîfi ıslandı.” “Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) mi’raca götürülmesinin hikmetlerinden biri de şudur ki; insanlar ve cinler, Muhammed Mustafâ’nın ( aleyhisselâm ) şerefini yeryüzünde biliyorlardı. Zehirli yılanlar ve haşerât da (aleyhisselâm) gelerek, “Ey Muhammed! Senin ümmetin, bu peygamberlerin bir an Allahü teâlâya âsî olmadan seksen senelik ibâdetlerine şaşarlar. Muhakkak ki, Allahü teâlâ sana ondan iyisini gönderdi” deyip; “Kadir gecesi, bin aydan daha hayırlıdır” meâlindeki âyet-i kerîmeyi, okudu (Kadir-3)”. mağarada şerefini öğrenmişlerdi. Allahü teâlâ göktekilerin de “Emîr-ül-mü’minîn Ömer ( radıyallahü anh ), (meleklerin de) sevgili Peygamberinin şerefini yakînen Muhacir ve Ensârı toplayarak onlardan Kadir bilmelerini diledi. Böylece âlemde, O’nun şeref ve yüksekliğini gecesinin hangi gece olduğunu sordu. İbn-i Allahü teâlânın sevgilisi olduğunu bilmeyen kalmasın istedi.” Abbâs ( radıyallahü anh ); “Allahü teâlâ tektir, teki “Namazın kabûl şartları onikidir: Altısı dışında, altısı içte, özdedir. Dışta olan altı şart; huşû’, takvâ, haram yemeği terk, boş sözü, tenbelliği ve tehiri, geciktirmeyi terk etmektir, içte, özde olan altı şart ise; ihlâs, tefekkür, korku, ümid, kusurunu görmek ve müşâhededir.” “Hazreti Ebû Bekr’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ); “Her sever. Allahü teâlâ katında tek sayıların en sevgilisi yedidir” dedi. Hazreti Ömer; “Bu nasıldır?” diye sorunca İbn-i Abbas: “Allahü teâlâ, gökleri yedi kat yarattı. Yeri yedi kat eyledi. Günleri yedi yarattı, insanı yedi şeyden yarattı. Rızkını yedi şeyden yaptı” dedi. Hazreti Ömer, “Bu kadarı bana yeter” buyurdu. Fakat âlimler bunlara daha eklemişlerdir ve demişlerdir ki: Büyük denizler yedidir, tavaf yedidir, sa’y yedidir, a’zâlar yedidir, secde yedi a’zâ iledir, neseben aleyhisselâm ); “Allahü teâlâ her gün bu evlenmesi haram olanlar yedidir, sebeble olanlar hâne (Kâ’be) üzerine yüzyirmi rahmet gönderir. yedidir, sütle olanlar yedidir, Eyyûb Altmışı tavaf edenlere, kırkı namaz kılanlara ve aleyhisselâmın belâsı yedidir, Kur’ân-ı kerîm yedi yirmisi Kâ’beye bakanlaradır” buyurdu.” harf üzere inmiştir, Lâ ilahe illallah Muhammedün resûlullah yedi kelimedir, Eshâb-ı Kehf yedidir, 200. El-Vefâ bi ahvâl-il-Mustafâ: Peygamber efendimizin ( Fâtiha sûresi yedi âyettir, ülül-azm peygamberler aleyhisselâm ) hayâtını anlatan iki cildlik bir eseridir. El yedidir, melekler yedi sınıftır.” “Peygamber yazmalarının yanında Pakistan’da baskısı yapılmıştır. Bu efendimiz ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i eserden ba’zı bölümler: şerîfte; “Kadir gecesinde bir kere İnnâ enzelnâ sûresini okuyan, başka zamanda Kur’ân-ı kerîm hatim edenden daha sevgilidir. Kadir gecesinde bir tesbih, bir tehlîl, bir tahmîd söyliyen, benim yanımda, yediyüzbin tesbih, tahmîd ve tehlîlden kıymetlidir. Bu gece çobanın koyunu sağma müddeti kadar namaz kılan, ibâdet edeni, bir ay bütün geceleri sabaha kadar ibadetle geçirenden daha çok severim” buyuruyor” “Kâ’b-ül-Ahbâr’ın ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ); “Kadir gecesi üç defa Lâ ilahe illallah söyleyenin, birincisinde bütün günahları mağfiret olunur, ikincisinde, Cehennemden kurtulur. Üçüncüsünde, Cennete girer” buyurdu.” “İbrâhim aleyhisselâm Kâ’be binasını yapmayı bitirince, Cebrâil (aleyhisselâm) gelip kendisine, “Allahü teâlâ bütün âleme seslenmeni ve insanları hacca çağırmanı buyuruyor” dedi. Nitekim Hac sûresi yirmiyedinci âyetinde meâlen; “Bütün insanlara haccı ilân et, gerek yaya olarak, gerek her uzak yoldan binek üzerinde, senin huzûruna gelsinler” buyuruldu. İbrâhim aleyhisselâm: “Ey Rabbim! Benim sesim her yere yetişmez” dedi. “Ey İbrâhim! Senden seslenmek, bizden ulaştırmak” cevâbını duydu, İbrâhim aleyhisselâm bir tepenin üzerine çıktı. Parmağını kulağına koyup, yüzünü dört tarafa çevirerek “Ey insanlar! Size Kâ’beyi ziyâret farz kılındı. Rabbinizin emrine uyun” dedi.” “İbn-i Abbâs’ın ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, peygamber efendimiz ( İbrâhim aleyhisselâmın Resûlullah için duâsı: İbrâhim aleyhisselâm Kâ’beyi bina ettiğinde şöyle duâ etti: “Yâ Rabbî! Onlara içlerinden bir peygamber gönder.” İbn-i Süddî: “O, Muhammed aleyhisselâmdır” dedi. Peygamber efendimiz de ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîfte; “Ben, annemin rü’yâsında gördüğü, Îsâ aleyhisselâmın müjdelediği, ceddim İbrâhim aleyhisselâmın duâ buyurduğu peygamberim” buyurdu. Mu’âviye ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Amine hâtun, Resûlullaha hâmile iken bir nûr gördü ki, o nurda Şam saraylarını gördü.” Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) baba ve dedeleri ve şerefi: Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) hadîs-i şerîflerde buyurdu ki: “Allahü teâlâ, İsmâil (aleyhisselâm) evlâdından, Kinâne ismindeki kimseyi ve onun sülâlesinden, Kureyş ismindeki zâtı beğendi, seçti. Kureyş evlâdından da, Hâşimoğullarını sevdi. Onlardan da beni süzüp seçti.” “Allahü teâlâ, insanları yarattı. Beni, insanların en iyi kısmından vücûde getirdi. Sonra, bu kısımlarından en iyisini Arabistan’da yetiştirdi. Beni, bunlardan vücûde getirdi. Sonra evlerden, ailelerden en iyilerini seçip, beni bunlardan meydana getirdi. O hâlde, benim rûhum ve cesedim, mahlûkların en iyisidir. Benim silsilem, ecdadım, en iyi insanlardır.” “Allahü teâlâ, herşeyi yoktan var etti. Herşey teâlâdan, benim için vesileyi vermesini içinde insanları sevdi, kıymetlendirdi. İnsanlar isteyiniz.” Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm içinde de seçtiklerini Arabistan’a yerleştirdi. ) “Üzerime salevât okuduğunuz zaman, Allahü Arabistan’daki seçilmişler arasında da beni seçti. teâlâdan benim için vesileyi isteyiniz” buyurunca, Beni, her zamandaki insanların seçilmişlerinde, orada bulunan Eshâb-ı Kirâm: “Yâ Resûlallah, en iyilerinde bulundurdu. O hâlde, Arabistan’da vesîle nedir?” diye sordular. O zaman buyurdu bana bağlı olanları sevenler, benim için severler. ki: “O, Cennette en yüksek derecedir. Oraya Onlara düşmanlık edenler, bana düşmanlık etmiş kimse kavuşamaz. Ancak bir kişi kavuşur. O bir olurlar.” kişinin de ben olmasını ümid ederim.” Yine bir hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz ( Ağaçlar ve taşların Resûlullaha ( aleyhisselâm ) aleyhisselâm ) “Kim bana salevâti şerîfe okuyup, selâm vermesi: Câbir bin Semûra’nın rivâyet “Yâ Rabbî! O’nu yakınında kıl derse, kıyâmet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz ( gününde şefaatim ona helâl olur” buyurdu. aleyhisselâm ): “Peygamberlik bildirilmeden önce Mekke’de, bana devamlı selâm veren bir taş 201. Telbîsü İblîs: Bu eserde; şeytanın insanları aldatma vardı. Şimdi bile onu tanıyorum” buyurdu. Diğer yollarını ve bu yollarla bid’at ve günaha düşmelerini, sünnetten bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Bana ayrılmalarını anlatır. Bu eserin birçok el yazması, nüshalar peygamberlik bildirildiğinde, bütün taş ve ağaçlar, hâlinde günümüze kadar gelmiştir. Ayrıca Kâhire’de 1347 (m. “Esselâmü aleyke yâ Resûlallah” diyerek selâm 1928) senesinde basılmıştır. İbn-i Cevzî, eserinin verirlerdi.” Resûlullahın insanları İslama da’veti: mukaddimesinde, kitabını hangi gaye ile yazdığını Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) anlatmaktadır. Bu eserini onüç bölüme ayıran İbn-i Cevzî, Peygamberliğinin ilk zamanlarında, insanları sırasıyla şu konuları bölümler hâlinde izah etmiştir: 1. Sünnet gizlice İslama da’vet etti. Hazreti Ebû Bekr bu ve cemaata sarılma, 2. Bid’atleri kınama, 3. Şeytanın zamanda ilk îmân eden erkek idi. Üç sene sonra fitnelerinden sakınma, 4. Aldatma ve gurûr, 5. Şeytanın İslama da’vetini açıktan yapmaya başladı. İmâm-ı akîdelerdeki aldatmaları, 6. Şeytanın âlimleri aldatması, 7. Zührî şöyle anlatır: “Resûlullah efendimiz ( Şeytanın devlet adamlarını aldatması, 8. Şeytanın âbidleri aleyhisselâm ) İslâm dînini önceleri gizli, daha aldatması, 9. Şeytanın zâhidleri aldatması, 10. Şeytanın sonra açıkça söyledi. Allahü teâlâ dilediklerine sûfîleri aldatması, 11. Şeytanın dindarları aldatması, 12. imân ni’metini ihsân etti. Tâ ki imân edenler Şeytanın avamı aldatması, 13. Şeytanın bütün insanları çoğaldı, önceleri Resûlullah efendimiz ( aldatması. aleyhisselâm ) Mekkeli kâfirlerin topluluklarına uğradığında, onlar Resûl-i ekremi ( aleyhisselâm Bu eserin mukaddimesi ve ba’zı bölümleri: ) işâret ederek, “İşte Abdülmuttalib’in torunu yine semâdan kendisine gelen şeylerden konuşuyor” derlerdi. Ne zaman Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) onların ibâdet ettikleri putları kötüleyip, kâfirlerin baba ve dedelerinin küfür üzere öldüğünü söyleyince, O’na eziyet sıkıntı vermeye ve düşmanlığa başladılar. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Cennetteki derecesi: Peygamber efendimiz bir hadîs-i şerîfte buyurdu ki: “Vesile, Allahü teâlânın indinde bir derecedir. Onun üzerine bir derece (makam) yoktur. Allahü “Akıl sahiplerinin ellerine adâlet terazisini veren, peygamberlerini, mükâfat ile müjdeleyici, azâb ile korkutucu olarak gönderen ve kendilerine doğru ile eğriyi açık olarak gösteren, kitapları indiren ve kâmil, din olarak İslâmiyeti seçen Allahü teâlâya hamd ederim. O, sebepleri yaratandır, İhlâs ile O’nun bir olduğuna şehâdet ederim. Muhammed aleyhisselâm O’nun kulu ve Peygamberidir. Allahü teâlâ O’nun hidâyet nûru ile, küfür ve şirk karanlıklarını ortadan kaldırdı. Muhammed aleyhisselâma, O’nun Âline ve Eshâb-ı Kirâma. Tabiîn hazerâtına, kıyâmete kadar sayısız salât, selâm ve hayır duâlar olsun. Bilmelidir ki; Allahü teâlânın insana verdiği ni’metlerin en büyüğü akıldır. Akıl, O’nu tanımaya yarıyan bir kişi, bir kişiden hayırlıdır. Üç kişi, iki kişiden, dört vâsıtadır. Öyle bir vâsıtadır ki; peygamberleri tanıma ve kabûl kişi de, üç kişiden daha hayırlıdır. Cemâate etmeğe yarar. Allahü teâlânın gönderdiği din olan İslâmiyet, koşunuz. Muhakkak ki Allahü teâlâ, ümmetimi ışık gibidir. Akıl göz misâlidir. Eğer göz açık ve sağlam olursa, hayır üzere toplar” buyurdu. güneşin varlığını görür. Akıl peygamberlerin sözlerini duyup mu’cizelerini görünce, onları kabûl eder ve bilemeyeceği, İbn-i Ömer’in ( radıyallahü anh ) bildirdiği hadîs-i anlıyamayacağı şeylerde de artık onlara uyar. şerîfte ise, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); “Benîİsrâil, yetmişbir fırkaya ayrılmıştı. Bunlardan Allahü teâlâ, insanoğlunun atası olan Adem aleyhisselâma yetmişi Cehenneme gidip, ancak bir fırkası peygamberlik verdi ve akıl ni’metiyle insanları ni’metlendirdi. kurtulmuştur. Nasâra da, yetmişiki fırkaya Adem aleyhisselâm, vahy ile Allahü teâlânın emir ve ayrılmıştı. Yetmişbiri Cehenneme gitmiştir. Bir yasaklarını öğrenip, evlâdına öğretti. Hak yol üzere oldular. Ne zaman sonra, benim ümmetim de yetmişüç zaman ki; Kâbil, nefsine uyup kardeşini öldürdü. Nefs ve kısma ayrılır. Bunlardan yetmişikisi Cehenneme arzuları insanları parçaladı ve dalâlet, sapıklık çöllerine gidip, yalnız bir fırkası kurtulur” buyurdular. Orada saptırdı, öyle oldu ki, doğru i’tikâd ve ahlâkı bırakıp, fırkalara bulunan Eshâb-ı Kirâm, bu fırkanın kimler olduğu ayrıldılar. Peygamberlere ve akıl sahiplerine karşı geldiler. sordukda: “Cehennemden kurtulan fırka, benim Kendi arzu ve isteklerini bayrak yapıp, putlara taptılar ve ve Eshâbımın gittiği yolda gidenlerdir” buyurdu. kendilerinden öncekilerin âdetlerini herşeyin üstünde tuttular. İblîs (şeytan) kendi arzusunu onlar üzerinde gerçekleştirince, İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh ): “Bid’atden alıkoyan, sünnete onlar da ona uydular. Ancak, mü’min olabilenler bundan çağıran, Ehl-i sünnetten bir kimseye bakmak ibâdettir” kurtulabildi.” buyurdu. Sünnet ve cemaata sarılma: Hazreti Ömer Evzâî şöyle demektedir: “Sünneti seniyyeye uymakta sabırlı Cabiye denilen yerde insanlara bir hutbe okudu ol. Ehl-i sünnet olanlarla birlikte ol. Onların dediğini söyle ve Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) şu onların el çektiği, vazgeçtiği şeylerden vazgeç. Selef-i sâlihînin hadîs-i şerîfini bildirdi: Resûlullah ( aleyhisselâm ) yolunda bulun. Onlara genişlik olan şey, senin için de genişlik buyurdu ki; “Kim Cennetin ortasında olmak olur.” isterse, cemaatte bulunsun. Muhakkak şeytan, yalnız kalan kimseyle beraberdir, iki kişi olunca, o yaklaşamaz.” Arfece’nin ( radıyallahü anh ) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ); “Allahü teâlânın rahmeti cemaat üzeredir. Şeytan, cemâate katılmayıp, muhalefet eden kimse ile beraberdir” buyurdu. Muâz bin Cebel’in ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ); “Sürüden uzak kalan koyunu kapan kurt gibi, şeytan da insanın kurdudur. Parça parça olmaktan sakının. Cemâat hâlinde olun. Mescidlere koşun” buyurdu. Rü’yâmda bana, “Ey Abdurrahmân Cevzî, sen iyiliği, emreder, kötülükten nehyedersin” dendi. Ben de, “Rabbimin bana ihsânıdır. Rabbimden İslâm üzere ölmeyi istiyorum” dedim. O zaman bana, “Sünnet-i seniyye üzerine ölmeyi istiyorum, de!” buyuruldu. Süfyân-ı Sevrî: “Söz ancak amel ile birlikte olursa makbûl olur. Söz ve amel, ancak doğru niyetle niyet, amel ve söz de, ancak sünnet-i seniyyeye uymakla doğru olur” buyurdu. Abdurrahmân Cevzî ( radıyallahü anh ) oğluna: “Ey oğlum Yûsuf, tâ doğudaki bir kimsenin sünneti seniyyeye uyduğunu duyarsan, ona selâm gönder. Batıdaki bir kimsenin de sünneti seniyye üzere olduğunu haber alırsan, ona da selâm gönder. Ebû Zer’in ( radıyallahü anh ) bildirdiği hadîs-i Zîrâ Ehl-i sünnet ve cemâatden az kimse kaldı, insanın şerîfte, Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ); “İki saadeti; bir Ehl-i sünnet âlimini tanıması ve ona uymasına bağlıdır. Eyyûb-i Sahtiyanî: “Ehl-i sünnetten bir kimsenin ölüm oğluna da, “Oğlum, bunun sözlerini işitmemen için kulaklarını haberini söylemen, bir uzvumu kaybetmek gibidir” buyuruyor.” tıka, çünkü bu kalb zayıftır, işitilenler ona zarar verir i’tikâdını bozar” buyurdu. O kişi de kalkıp gitti.” Yûsuf bin Esbât şöyle demektedir: “Etrâfım Ehl-i sünnet düşmanlarıyla dolu idi. Allahü teâlâ bana, evliyâsından olan Selâm bin Ebî Muti’de şöyle anlatır: “Bid’at ehlinden biri gelip Süfyân hazretlerini tanımağı ve onu sevmeği nasîb ederek, o Eyyûb-i Sahtiyânî hazretlerine, “Size bir kelime söylemek bataktan kurtardı.” istiyorum” deyince, o da, “Hayır! Yarım kelime olsa da senden dinlemek istemiyorum” buyurdu.” Mu’temir bin Süleymân şöyle anlatır: Üzgün bir hâlde babamın yanına geldiğimde, bana üzüntümün sebebini sordu. Ben de Süfyân-ı Sevrî buyurdu ki: “Şeytana, bid’at işlenmesi, arkadaşımın vefât ettiğini söyledim. Babam o zaman “O günahtan daha sevgili gelir. Günahtan dönülür. Bid’at sünnet-i seniyyeye bağlı idi. Öyle vefât etti.” dedi. Ben de onu işlemekten dönmek çok zordur. Bid’at sahibi ile konuşup tasdik ettim. Bunun üzerine, “Ona üzülmende haklısın” dedi. ondan birşey işiten kimseye, onun sözlerinden Allahü teâlâ bir fayda vermez. Onunla musâfeha eden, İslâmiyete olan bağını Süfyân-ı Sevrî; “Sünnet-i seniyyeye uyanlar için hayrı isteyiniz. kesmiş olur.” Muhakkak ki onlar gariptirler” buyurdu. Müemmil bin İsmâil şöyle anlatır: “Abdülazîz bin Ebî Davud’un Yûnus bin Abdülâ’lâ şöyle der: “İmâm-ı, Şafiî cenâzesinde bulundum. Tâbutu, Safa kapısına kondu ve hazretlerinin şöyle dediğini işittim: Hadîs-i şerîf namazını kılmak için insanlar saf tuttular. O zaman Süfyân-ı âlimlerinden birini görsem, sanki Peygamber Sevrî hazretleri geldi. Herkes onun geldiğini görünce, Süfyân efendimizin ( aleyhisselâm ) Eshâbından birini hazretleri de geldi dediler. Fakat Süfyân-ı Sevrî hazretleri görmüş gibi olurum.” safları yarıp ilerledi ve cenâzenin önünden geçip gitti. Cüneyd bin Muhammed buyurdu ki: “İnsanlardan ancak, Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) ve O’nun yolunda Namazını kılmadı. Çünkü, meyyitin bid’at ehli olduğu söyleniyordu.” giden Ehl-i sünnet i’tikâdındaki kullar Allahü teâlâya Sa’îd-ül-Kerîrî de şöyle anlatır: Süleymân Teymî hastalandı ve kavuşturan yolu bulur. Başkaları bulamaz.” o hâlde iken çok ağladı. Kendisine ağlamasının ölümden Bid’at ve bid’at sahiplerinin kötülüğü: Bid’at demek; dinde bulunmayan bir inanışı, bir işi, bir özü, bir sözü veya ahlâkı, sonradan ortaya çıkarmak veya dinde sonradan ortaya çıkmış böyle bir bozukluğu yaymak ve bundan sevâb beklemek demektir. Bid’at sahibi demek ise; bir korkmak sebebiyle mi olduğunu sorduklarında, “Ağlamam, ölüm korkusuyla değildir. Birgün ehl-i bid’at birisine selâm verdim. Bunun için âhırette Rabbime nasıl hesap vereceğimi düşünüp, ağlıyorum dedi.” Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: “Bid’at sahibi ile oturan, onunla görüşen kimseden sakınınız.” bid’ati meydana çıkaran veya çıkmış bir bid’ati yapan demektir. Peygamber efendimiz ( Bid’at sahibini seven kimsenin ibâdetlerini, Allahü aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîfte: “Bildirdiğim bu teâlâ yok eder ve kalbinden îmân nûrunu çıkarır. dinde bulunmıyan bir şey, sevâb umarak Yolda bid’at sahibi ile karşılaştığın zaman, yolunu meydana çıkarılırsa, bu şey red olunur” değiştir. Bid’at sahibinin ibâdeti, Allahü teâlâ buyuruyor. katında kabûl olmaz. Kim ona yardım ederse, İslâm dînini yıkmaya çalışmış olur. Ehl-i bid’at İbn-i Abdürrazzâk şöyle anlatır: “Tâvûs bin Keysân, oğlu ile bir sahibine kız verilmez. Bid’at sahibi ile düşüp yerde oturuyorken, oraya bid’at ehlinden biri gelip ba’zı şeyler kalkan kimse hikmetli konuşamaz. Bid’at sahibini söyledi. Tâvûs hazretleri parmaklarını kulaklarına götürdü ve sevmiyen, ona buğzeden kimsenin günahlarını, Allahü teâlânın mağfiret etmesi umulur. lâzımdır. Onun düşmanlığı, Âdem aleyhisselâm Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i zamanından beri devam etmektedir. Şeytan şerîfte; “Bid’at sahibini güleryüzle karşılayan veya herşeyini, Âdemoğlunun dînini, îmânını, ahlâkını ona iyilik eden, Allahü teâlânın Muhammed çalmak için ortaya koymuştur. aleyhisselâma göndermiş olduğu İslâmiyeti beğenmemiş olur” buyurdu. Nadr-ül-Hârisî Allahü teâlâ ondan sakınmayı, Kur’ân-ı kerîmde buyurdu ki: “Bid’at sahibine kulak veren, onu meâlen şu âyet-i kerîmelerde bildirdi: “Ey dinliyen kimseden, doğruluk gider ve nefsine tâbi insanlar, yeryüzündeki şeylerden, helâl ve temiz olur.” olmak şartıyle yiyin, şeytanın izini ta’kib etmeyin. Çünkü o, hakîkaten size apaçık bir Leys bin Sa’îd: “Bid’at sahibi birinin su üzerinde yürüdüğünü düşmandır.” (Bekâra-168). “Şeytan sizi, fakir görsem, yine ona i’tibâr etmem” buyurdu. olacaksınız diye korkutur. Size cimrilik ve sadaka vermemeği emreder. Allah ise (sadaka ve zekât İmâm-ı Şafiî ise; “Bid’at sahibi birini havada uçarken görsem, vermekle) size mağfiret va’d ediyor. Allahın yine ona i’tibâr etmem” buyurdu. kudreti geniştir, herşeyi kemâliyle bilendir” (Bekâra-268). “Muhakkak şeytan, Bişr-i Hafî ( radıyallahü anh ) şöyle anlattı: “Birgün çarşıda iken, Müreysi adındaki bid’at sahibi birinin öldüğü haberini aldım. Orada secde edecek bir yer bularak, onun ölümü sebebiyle secdeye vardım ve Allahü teâlâya hamd ettim.” Ehl-i sünnet ve Ehl-i bid’at: Ehl-i sünnet; Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) ve onun Eshâb-ı kirâmına uyan, onların gösterdikleri yolda gidenlerdir. Ehl-i bid’at ise; dinde önceden olmayan birşeyi ortaya çıkarıp, ibâdet olarak yapanlardır. Kendilerinin bir dayanağı da (delîlide) yoktur. Ehl-i sünnetin ise, mezhebi belli ve sözleri, delîlleri açıktır. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki; “Yeryüzünde ümmetimden hak üzere olan bir topluluk kıyâmete kadar bulunup, onlara kimse zarar şarabda ve kumarda aranıza kin ve düşmanlık düşürmek; sizi Allahı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık siz, bunlardan sakınmazmısınız?” (Mâide-91) “Ey insanlar! Muhakkak Allahın va’di (öldükten sonra dirilmek, hesaba çekilmek) vukû’ bulacaktır. O hâlde, sakın dünyâ hayâtı sizi aldatmasın. Şeytan da sakın sizi Allahın dîninden aldatıp kaydırmasın. Hakîkaten şeytan (öteden beri) size düşmandır. Siz de onu düşman edinin. Çünkü o, etrâfına toplanan avânesini, ancak Cehennemlik olsunlar diye çağırır” (Fâtır-5, 6). “Şeytana itaat etmeyin, o size açık bir düşmandır diye size nasihat vermedim mi? Ey Âdemoğulları!...” (Yâsîn-60). veremez.” Şeytanın ilk i’tirâzı, Âdem aleyhisselâma secde Şeytanın hileleri ve bunlardan korunmak: İnsan, yaratılmasıyla birlikte, kendisine faydalı olan şeyleri elde etmesi için arzu ve şehvet ve kendisine zarar veren şeylerden korunması için de gadap verildi. Zarar ve faydayı ayırıp, adâlet gösteren akıl ni’meti de ihsân edildi. Böyle olmakla birlikte, şeytan denilen, bir varlık da yaratıldı. O, insanı durmadan isrâfa, doğru yoldan ayrılmağa teşvik eder. Akıllı olanın, bu düşmandan sakınması etmemek oldu. Allahü teâlânın secde ediniz emrine karşı geldi. Kur’ân-ı kerîmde Sad sûresi yetmişaltıncı âyetinde meâlen buyurulduğu üzere; “İblîs şöyle dedi: Ben ondan daha hayırlıyım. Beni bir ateşten yarattın, onu ise çamurdan yarattın.” Kendi üstünlüğünü ileri sürdü, İsrâ sûresi altmışikinci âyetinde meâlen; “İblîs; baksana şu üzerime mükerrem kıldığın kimseye! Eğer kıyâmet gününe kadar beni geciktirirsen, yemîn ederim ki, Âdem’in zürriyetini (neslini) azı müstesna olmak üzere, gayretimle def etmeye çalışırım” dedi. O zaman o zât buyurdu muhakkak kandırıp kendime bağlarım, ki: “Bu işin uzun sürer. Lâkin sen o sürünün sahibine seslenip demişti” buyurulduğu gibi, şeytan kibrini ortaya yardım istesen, o köpeğin zararından kolayca kurtulmuş koydu. Sad sûresi yetmişyedinci ve olurdun.” (Ya’nî, Allahü teâlâdan şeytana karşı yardım ister, yetmişsekizinci âyetinde meâlen; “(Allah) buyurdu O’na iltica edersen, onun aldatmasından korunursun.) ki: Hemen çık oradan (Cennetten). Çünkü sen, (benim rahmetimden) koğulmuşsun ve Şeytan insana durmadan vesvese verir. Namaza başlarken muhakkak sûrette hesap gününe kadar la’netim niyet etmede vesvese eden çoktur. Ağzıyla tekrar tekrar niyyet senin üzerinedir” buyurulduğu üzere söyler. Bu olmaz. Namaza kalkan farzı eda için kalkmıştır. la’netlenmeye ve Cehenneme müstehak oldu. Niyetin yeri kalbtir. Sözle söylemek niyet olmaz. Vesveseli kişi, sözü doğru söyleyeyim diye niyet etmiye çalışır. Böylece niyet Şeytan insanı kötü bir işe teşvik ettiği zaman, olmaz. Niyeti kalb ile yapmalıdır. ondan şiddetle kaçınmalıdır ve o iş kötüdür demelidir. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde E’ûzü Şeytanın zenginleri aldatma yolları: İlki, malı okumayı emretti. Nahl sûresi doksansekizinci kazanma yönündendir. Malı kazanırken, âyetinde meâlen, Peygamberine ( aleyhisselâm haramdan mı, helâlden mi, ehemmiyet vermezler. ); “Kur’ân-ı herim okuyacağın zaman E’ûzü... Alış-veriş bilgisinden habersiz olarak kazanırlar. söyle” buyurmuştur. Ya’nî Allahın rahmetinden Ebû Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) bildirdiği uzak olan ve gazâbına uğrayarak dünyâda ve hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz ( âhırette helak olan şeytandan, Allahü teâlâya aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Öyle bir zaman gelir sığınırım, korunurum, yardım beklerim. Ona ki, kişi kazandığı malın helâlden mi, haramdan mı haykırır, feryâd ederim. Gecenin sonunda da olduğunu bilmez.” (seher vaktinde) Felâk sûresini okumayı emretti. İkincisi, o malda cimrilik etme yönündendir. Bu sebeple Hazreti Âişe vâlidemizin rivâyet ettiği hadîs-i zekâtını vermezler veya bir kısmını verirler. Kötü malı, iyi şerîfte, Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm gösterip satarlar. Şeytan kendilerini böyle yapmaları için ); “Şeytan sizden birinize gelir ve der ki, “Seni kim aldatır. İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İlk basılan yarattı?” O da, “Allahü teâlâ” der. Şeytan tekrar, parayı şeytan aldı. Onu öptü ve gözlerine, göbeğine sürdü. “Peki Allahı kim yarattı?” der. Böyle deyince ona, Sonra da, “Ben seninle insanları azdırır, seninle küfre “Âmentü billahi ve Rasûlihi” deyin. Ya’nî “Ben sokarım, insanoğlunun paraya sevgisi ile bana ibâdet edişini Allahü teâlâya ve O’nun Peygamberine inandım çok severim” dedi.” demektir” buyurdu. İbn-i Şakîk ve İbn-i Abdullah da buyurdular ki: “Şeytan, bütün Âlim bir zât talebesine, “Şeytan seni kötülüğe düşürmek arzu ve istekleriyle gelerek insanı aldatmaya çalışır. istediği zaman ne yaparsın?” diye sordu. O da, “Onunla Yorulduğu zaman onun malının üzerine oturur ve onun malıyla mücâdele eder, ona karşı dururum” dedi. Hocası tekrar, hayır yapmasına mâni olur.” “Şeytan tekrar dönüp gelir, seni günaha sokmak isterse ne yaparsın?” diye sorunca talebe, “Ona karşı durur dediğini yapmamaya çalışırım” dedi. Hocası bir kaç defa aynı soruyu tekrarlayınca, talebe hep mücâdele ederim, dedi. Bunun üzerine hocası “Senin bu işin çok uzun sürer. Sen bir koyun sürüsünün yanından geçerken, o sürünün köpeği sana havlasa veya oradan geçmene mâni olsa, bu durumda ne yaparsın?” diye sorunca talebe, “Onu taşlar ve kendi Üçüncüsü, çok zenginlik yüzünden olup, zengin şeytana uyarak kendini fakirlerden hayırlı görür. Bu ise cahilliktir. Fazilet mal zenginliği ile değildir. Dördüncüsü, malı dağıtma ve hayır yapma yönündendir. Şeytan, insanı kandırarak malını isrâf etmesi, hayır olmayan işlerde harcamasını sağlar. Ba’zan da sadaka vermesini hayır yapmasını isteyerek, onun böbürlenmesini ve büyüklenmesini ilimden uzaklaşır ve vahşî hayvan gibi olur. Ona, sağlar. Bunun sonucu, insan kibir sahibi olur. Kibir, Allahü bunun hakîkî zühd olduğu tahayyül ettirilir. Fakat teâlânın kötülediği bir özelliktir. asla böyle değildir. O, falandan, onun, kafasına estiği yere gittiğini işitmiş, filandan, onun bir Şeytanın müslümanları aldatması: Şeytan, dağda ibâdet ettiğini duymuştur. Ekseriya onun insanı kandırmak için çok çalışır. bir ailesi olmuş, fakat kendilerinden uzaklaşması Müslümanlardan ba’zıları, namazlarını âdet neticesinde yok olmuştur. Yahut bir annesi olarak kılarlar senelerce, insanlardan nasıl gördü olmuş, ayrılışına ağlamıştır. O, umûmiyetle ise öyle ibâdet eder. Fâtiha’yı doğru dürüst namazın esaslarını, lâzım geldiği gibi okuyamaz. Namazın doğru olması için gereken tanımamıştır. Onun, içinden çıkamıyacağı farz ve vâcibleri bilmez ve öğrenmez. davranışları çok olmuştur. Şeytan bu kimseyi, Öyle müslümanlar da vardır ki, cemâatle namaz kılarken İmâmdan önce secdeye gider, İmâmdan önce rükû’ya ve secdeye gitmenin emre muhalefet olduğunu bilmez. Namazına zarar geleceğini düşünmez. Abdest alırken uzuvlarını tam yıkamazlar. Abdest ve gusülde, parmağında yüzük olanlar onu oynatıp altını ıslatmazlar. Yüzüğün altına su ulaşmazsa, o abdest ve gusül olmaz. Müslümanlardan ba’zıları alış-veriş ilmini bilmezler. Bu sebeble akidleri fâsid ve bâtıl olur. Gıybet eden çok kimse vardır. Şeytan böyle olan kimseleri, doğruyu öğrenmemeleri için devamlı aldatmaktadır. Şeytanın herkesi aldatması: Birçok yahudi ve hıristiyanın kalbine, zaman zaman İslâmiyete meyl (sevgi) gelir ve o esnada şeytan onu engeller ve “Acele etme, düşünme taşınma zamanın var” diyerek mâni olur. Nihâyet o kişiler, îmân etmeden ölür giderler. Şeytan günahkâr kimselere de aynı hileyi yapar. Onlar bugün tövbe ederim, yarın tövbe ederim, derken günler gelip geçer. Böylelikle azâba sürüklenirler. Bunun yanında, insanları, işlerinde tembelliğe sürükliyerek işlerini sonraya bırakmalarını sağlar. Onların dünyâ ve âhıret sıkıntılarına düşmesine sebep olur. Şeytanın zâhidleri aldatması: Ba’zı kimseler, Kur’ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerde dünyânın kötülendiğini işitir ve kurtuluşun, onu terk etmekle olduğunu düşünür. Kötülenmiş olan dünyâ nedir? anlamaz. Şeytan onu, “Sen âhırette, ancak dünyâyı terkle kurtulursun” diye aldatır. O kimse de, dağların yolunu tutar. Cemiyetten, cemâatten, ancak ilminin azlığı dolayısıyla aldatabilir. O, hakîkatleri anlayan bir İslâm âliminin sohbetinde bulunsa, o âlim ona dünyânın lezzetlerinin kötülenmediğini öğretir. Allahü teâlânın ihsân ettiği, insanlığın bekâsı için zarurî olan, ona ilim tahsili ve ibâdet husûsunda yardımda bir sebeb olan yiyecek, içecek, giyecek ve içinde namaz kılacağı bir ev nasıl kötülenir. Kötülenen; ihsân edilen bu şeylerin, yerinden başka yerde kullanılması veya onun ihtiyaç miktarı değil de isrâf üzere teminidir. Issız dağlara çıkmak yasaktır. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ), kişinin tek başına gecelemesini bile yasak etti. Onun topluluk ve cemiyeti terk etmesi, kazanç olmayan bir hüsrandır, ilim ve âlimlerden uzaklaşma, cehâletin çokluğunu gösterir. Böyle yaparak ana-babadan uzaklaşma, itaatsizliktir. Bu ise, büyük suçlardandır. Ama bütün bunlara rağmen bir dağa çıktıkları duyulanların durumları, şu ihtimalleri taşır: Onların çoluk-çocuğu, anababası yoktur. Topluca ibâdet etmek için bir yere gitmişlerdir. Âlimlerden biri şöyle dedi: “İbâdet etmek için bir dağa çıktık. Süfyân-ı Sevrî hazretleri yanımıza gelerek bizi geri döndürdü.” Şeytanın zâhidleri aldatması, onları zühdle meşgûliyet yüzünden ilimden alıkoyması ile ilgili olarak, Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Onlar, daha aşağı olanı, daha iyi olanla değiştirdiler” buyuruyor. (Bekâra-61). Bunun açıklaması: Zahidin faydası, kapısının eşiğini aşamaz. Âlimin faydası ise, başkalarına ulaşır. Onun nice ibâdet edenlerden doğruya sevkettiği ba’zan tatlıya, ba’zan ekşiye meyleder. Bunun bir çok kimseler vardır. Onlara “Zühd, mübah şeyleri sebebleri vardır. terktir” fikrini aşılaması da şeytanın aldatması arasındadır. Bu düşünce yüzünden, onlar Zâhid görünenlerin, zühdün sâdece yiyecek ve giyeceğin azı arasında arpa ekmeğinden fazla yemiyen vardır. ile kanâat etme olduğunu düşünmesi, şeytanın aldatması Onlar arasında meyvayı tutmayanlar vardır. Yine arasındadır. Onlar, kalbleri baş olma ve mevki peşinde onlar arasında, bedeni kuruyuncaya kadar oldukları hâlde, bundan memnundurlar. Fakirlere değil de, yemeği azaltanlar, nefsine yün giymekle azap zenginlere ikramda bulunurlar, insanların önünde, sanki Allahü edenler, ona serin suyu men edenler vardır. Bu. teâlânın azametini müşâhededen çıkmışlar gibi birbirlerine Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ), Eshâb-ı huşû’ ederler. Ba’zan onlardan biri, kendisine zühd sahibi Kirâmın ve onları ta’kib edenlerin yolu değildir. desinler diye verilen hediyeyi redd eder. Halbuki onlar, halkın Allahü teâlânın Resûlü, et yer ve onu severdi. kendilerine gidip gelmeleri ve ellerini öpmelerinden doğan Tavuk yer ve helvayı severdi. Serin su ona lezzet imkânlar içinde, dünyâ dostluklarının en geniş kapısı verirdi. Dinlenmiş suyu tercih ederdi. Bir kişi, içindedirler. Zira dünyâdaki gayeleri baş olmaktır. “Ben hurma yemiyeceğim, zira onun şükrünü yapamıyorum” deyince Hasen-i Basrî hazretleri, “Bu ahmak adam, acaba içtiği suyun şükrünü yapabiliyor mu?” buyurdu. Süfyân-ı Sevrî sefere çıktığı zaman, yolluğu arasında kızartılmış et ve tatlı taşırdı, insan bilmeli ki; nefsi kendisinin bineğidir. Ona, maksadına ulaşabilmesi için yumuşaklıkla muâmele etmesi gereklidir. Ona yetecek kadar iyi gelen şeyleri alsın, aşırı tokluğu, şehevi arzuları, taşkınlığı ve ona çok sıkıntı veren şeyleri terk etsin. Zira bunlar, bedene ve dîne zarar verir. Şeytanın kadınları aldatması: İblîs’in kadınları aldatması çoktur. Bunlardan birisi, öğle vakti hayızdan temizlenen kadının, ikindiden sonra gusül abdesti alıp, sâdece ikindiyi kılmasıdır. Halbuki ona öğle namazı da farz olmuş, fakat o bunu bilmemektedir. Kadınlar hamama girdiklerinde üzerlerine birşey örtmezler ve derler ki: “Bizi gören veya gözetleyen kimse yoktur. Burada bulunanlar, benim kızkardeşim, annem, câriyem bulunur. Onlar da benim gibi kadındırlar, öyleyse biz kimden dolayı örtüneceğiz?” “Halbuki başkasının yanında avret mahallini açmak Göçebe yaşıyan topluluklar, eğer yün giyerler ve süt içmekle haramdır. Kadının avret yerlerine, annesi veya yetinirlerse, onları kınamayınız. Zîrâ bedenlerinin bineği olan kızı bile olsa bakması haramdır. Ancak kız nefsleri bunu taşır. Şehir halkı da yün giyer ve salça yerlerse, çocuğu yedi yaşına gelmemiş ise, bu durumdan aynı şekilde onları da kınamayın ve bunlar hakkında, müstesnadır. Yedi yaşından sonra kız “Nefslerinin isteklerini yerine getiren” demeyiniz. Çünkü bu çocuğunun, bu yerlerini kadınlara karşı örtmesi topluluğun tabiî âdetidir. Beden, ni’metler içinde büyümüş ise, lâzımdır. biz sahibini, ona eza verecek şeyi yüklemesinden men ederiz. Zâhidâne yaşar ve şehvetlerini terk etmeği tercih ederse, onun için ne iyidir. Fakat bunu yapmazsa, nefsi taşkınlık yapar. Bu da uyku ve tenbelliği arttırır. Bu kimse, terkinin zarar vereceği ve vermiyeceği şeyi bilmeğe muhtaçtır ki, nefsine eza etmeden uygun miktarda alsın. Bir topluluk, kuru ekmeğin beden ihtiyâcı için kâfi geldiğini zannetti. Fakat bu kâfi gelse bile bununla yetinme, bedenin a’zâlarının ekşi, tatlı, serin ve diğer şeylere ihtiyâcı olacağı cihetinden eza verir. Bünyeye, mülayime teveccüh eden bir temayül hassası konulmuştur. O, Kadın, ayakta kılmaya muktedir olduğu hâlde namazını oturarak kılarsa, namazı bâtıl olur. Fakat kadınların birçoğu buna dikkat etmez. Çocuğun pisliği üzerine bulaşınca, çoğu zaman temizlemez. Bir yere gideceği zaman üstünü başını temizler. Namaza gelince gevşek davranır. Namazın vâciblerinden birşey bilmez veya sormaz. Namaz kılarken örtünmeye dikkat etmeyip açılır. Namazı bâtıl olur. Fakat buna aldırış etmez. Kadının kocasına karşı kötü konuşması uygun Bu konularda fazla yazsak, cildleri doldurur. Az yazarak çok değildir. Başkalarının yanında, bu çocuklarımın şeye delâlet ettik. Allahü teâlâ, hepimizi şeytana uymaktan babası diye konuşması, kocasının izni olmadan muhafaza buyursun. Âmin. evinden ayrılması caiz değildir. Ben günah için çıkmadım demesi değil, izinsiz çıkması günahtır. Onun izinsiz çıkması fitneye sebep olur. Aralarında, kabirlere devamlı gidip, matem tutan kadınlar da vardır. Ba’zı kadınlar da kocaları çağırdığı zaman itaat etmez ve bunu günah değil zanneder. Halbuki bundan nehyedilmişlerdir. Ebû 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 157 2) Zeylü Tabakat-ı Hanâbile cild-1, sh. 399 3) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1342 Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm 4) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 28 ): “Bir kadın, kocası çağırdığında gelmez ve bu hâlde gecelerse, sabaha kadar melekler ona 5) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 329 la’net ederler” buyurdu. 6) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 254 Kadın kocasının malından başkalarına verir. Halbuki kocasının izni olmadan ve onun râzı olacağını bilmeden, başkasına birşey vermesi caiz değildir. Fakat kadınlar, çakıl taşları ile yıldız falına bakanlara veya muhabbet muskası yazanlara para verirler. Bunların hepsi haramdır. Şeytanın erkekleri aldatması: Erkekler ise, kendilerine haram olan giyeceği giyerler ve altını ziynet olarak kullanırlar. Ba’zıları da bunları 7) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 52, 523 8) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 140 9) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-1, sh. 270 10) Tabakât-ül-müfessirîn (Süyûtî) sh. 17 11) Kâmûs-ül-a’lâm cild-1, sh. 749 sâdece Cum’a ve bayram günleri takınır ve giyerler. Erkekler, bir haramı gördükleri hâlde 12) Tabakât-ül-huffâz sh. 477 bunu düzeltmekte gevşek davranırlar. Hattâ bir kimse, kardeşini veya bir yakınını içki içerken ve 13) El-Vefâ bi ahvâl-il-Mustafâ ipek elbise giyerken görse, bunu düzelteceği yerde, kendisi de onlara ortak olmaktadır. Yine ba’zıları, evinin önüne barikat yaparak insanların geçmesine mâni olmakta, toplanan yağmur 14) El-Mugni 15) Telbîsü İblîs suyunu da dağıtmıyarak günâha girmektedir. Zîrâ 16) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 184, 395, 408, 587, müslümanlara eziyet haramdır. Ba’zıları da, 978 hamama peştemalsız girmektedir ve başkalarının avret yerlerine bakmaktadırlar. Erkeklerin birçoğu, zevcelerinin haklarını gözetmemektedir. Onları, mehirlerini kendisine hediye etmeye zorlamaktadır. İBN-İ CEYŞÎ (Yahyâ bin Ebî Mensûr Harrânî) Ayrıca erkekler, para ile hâkimin lehlerine karar vereceğini Hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi, Ebû Zekeriyyâ zannederler. Ba’zıları da yanında çalışan kimselerin hakkını bin Sayrafi olup ismi, Yahyâ bin Ebû Mensûr bin Ebî Feth bin tam olarak vermezler. Rafi’ bin Ali bin İbrâhim’dir. 583 (m. 1187) yılında Urfa yakınlarındaki Harran’da doğdu. Harrânî nisbet edildi. Allahü teâlânın rızâsını kazanabilmek için birçok talebe Şemseddîn lakabı verildi. İbn-i Ceyşî (veya İbn-i Hubeyşî) diye yetiştirdi. Bildiklerini onlara öğretti. Hâfız Şerâfeddîn Dimyatî, tanındı. 678 (m. 1279) yılında Şam’da vefât edip, Bâb-ı Hâfız Hârisî, Ali Mûsulî, Ebü’l-Feth Baglî, Kâdı Süleymân bin Ferâdis’e defnedildi. Hamza, Ebü’l-Hasen bin Attâr ve daha birçok âlim onun talebeleri arasındaydı. Zamanının ilim merkezlerinden olan Harran’da temel din bilgilerini ve âlet (yardımcı ilimleri öğrenen İbn-i Ceyşî, Birçok kıymetli eserin müellifi olan Ebû Zekeriyyâ İbni Abdülkâdir Rehâvî (Urfalı), Hatîb Fahrüddîn ve Hammâd Ceyşî’nin eserlerinden ba’zıları şunlardır: Arab dili kaidelerine Harrânî gibi âlimlerden hadîs ilimleri okuyup, hadîs-i şerîf dâir “Nevâdir-ül-mezheb”, Abbasî halîfesi Müstensır için dinledi. 607 (m. 1210) yılında Bağdad’a gitti. Bağdad’da; İbn-i yazdığı “Deâim-ül-İslâm fî vücûb-id-düâ lil-İmâm”, “İntihâz-ül- Teberzad, İbn-i Ahder, Ahmed bin Debîkî, Abdülazîz bin fürs fîmen iftâ birrahs”, “Ukûbât-ül-cerâim” ve “Âdâb-üd-düâ”. Menine, Ali bin Muhammed, Sabit bin Müşerref, Ebü’l-Bekâ Ukberî, Muhammed bin Ali Kabîtî ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi. Şam’a gitti. Ebü’l-Yümn Kindî, İbn-i Melâib, İbn-i Haristânî, Şeyh Muvaffaküddîn ve daha başkalarından hadîs-i şerîf dinledi. Musul’a gitti. Âlimlerden hadîs-i şerîf dinleyip, onların ellerindeki kitaplardan cüzler yazdı. Fıkıh ilmini Şam’da Muvaffaküddîn’den, Bağdad’da Ebû 1) Zeyl-i Tabakât-ül-Hanâbile cild-2, sh. 295 2) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 363 3) El-A’lâm cild-8, sh. 173 Bekr bin Ganîme bin Halâvî, Ebü’l-Bekâ Ukberi, Fahrüddîn İsmâil ve daha başka âlimlerden öğrendi. Arab dili ve edebiyatını Ebü’l-Bekâ’dan tahsîl etti. Onun huzûrunda, hocasının kendi kitabı “Et-Tıbyân fî i’râb-il-Kur’ân” adlı eserinin tamâmını okudu. Bağdad’a ikinci gelişinde, bir müddet orada İBN-İ CEZERÎ (Şemseddîn Muhammed bin Muhammed) kalıp evlendi. Çoluk çocuk sahibi oldu. Bu sırada kıymetli eserler yazdı. Birçok kitaba notlar ve şerhlerle açıklamalar yaptı. Hanbelî mezhebine göre fetvâ verdi. Harran’a gitti. Şeyh Mecdüddîn’in sohbetlerinde bulundu. O’nun hasta kalblere şifâ olan mübârek feyzlerinden istifâde etti. Talebe okutup ders verdi. Daha sonra Şam’a gidip yerleşti. Câmi-i Dımeşk’da ders verirdi. Allahü teâlânın dînine hizmet için öğrendiği ilmi, O’nun rızâsı için tâliblerine öğretmeye gayret etti. Çok iyi öğrendiği Resûlullahın ( aleyhisselâm ) sünnetini bozmaya ve değiştirmeye kalkışanlara karşı çok şiddetliydi. Hâlbuki, müslümanlara karşı çok yumuşak, herkese karşı merhametli idi. Güler yüzlü, tatlı dilli, hoş sohbet idi. Hep ilimle uğraşır, ders öğretir, fetvâ verir, kitap yazar, ibâdetle meşgûl olurdu. Haram ve şüpheli şeylere hiç yaklaşmaz, mübah olan şeylerle de fazla meşgûl olmazdı. Güzel ahlâkı ve eşsiz ilmiyle herkes tarafından sevilirdi. İbn-i Berzâlî, Şemseddîn bin Fahr, Zehebî, Yünûnî gibi âlimler, onu eserlerinde yazıp, çok övdüler. Zamanın İmâmı, ençok ibâdet edeni ve Hanbelî mezhebinin en önde gelenlerinden olduğunu söylediler. Kırâat âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ali bin Yûsuf el-Cezerî, edDımeşkî, eş-Şîrâzî’dir. Şafiî mezhebinde büyük bir fıkıh âlimi idi. “İbn-i Cezerî” diye meşhûr oldu. Ailesi, “Cezerî” nisbeti ile tanınırdı. Künyesi, Ebü’l-Hayr idi. Cezire, Musul’un yakınında bir beldedir. Lakabı Şemseddîn idi. 751 (m. 1350) senesi Ramazan ayının onbeşinde, teravih namazından sonra Şam’da dünyâya geldi. Mensûp olduğu aileden çok âlim yetişti. Herbirisi, zamanının bir tanesi idi. Çeşitli dînî ilimlerde büyük bir âlim olarak yetişen Şemseddîn Muhammed Cezerî, “Şeyh Cezerî” diye de tanınırdı. Osmanlı Sultânı Yıldırım Bâyezîd ve Timur Hân’dan çok iltifât gördü. Çok kitap yazdı. Timur Hân, Ankara Savaşı’ndan sonra onu Mâverâün-nehr’e götürdü. Bu diyarda onun ilminden çok istifâde ettiler. Onun “Hısn-ül-hasîn” adındaki duâ kitabı, Arabca ve Farsça şerhleri ile basılmış olup, çok kıymetlidir. Kırâat ilmine dâir eserleri de kıymetli ve pek meşhûrdur. 833 (m. 1429) senesi Rebî’ulevvel ayının beşinci günü Cum’a namazı vaktinde Şîrâz’da vefât etti. Orada kendisinin yaptırdığı mezarına defnedildi. Cemâ’a’dan sonra Selâhiyyet-ül-Kudsiyye Medresesi’nin İbn-i Cezerî’nin doğumu hakkında şöyle anlatılır: Babası müderrisliğine ta’yin edildi. 797 (m. 1394) senesi başlarına Muhammed Cezerî, tüccâr idi. Kırk senelik evli olduğu hâlde kadar bu vazîfede kaldı. Emîr Kutlu Bey ile aralarındaki ihtilâf çocuğu olmamıştı. Bir sene hacca gitti. Mekke-i mükerreme’de yüzünden, bu vazîfesinden alınıp, Şam’da yaptırılan Zemzem kuyusunun başına varınca, Allahü teâlâdan âlim medresenin kırâat müderrisliğine ta’yin edildi. Orada bir olacak bir erkek evlâd ihsân etmesini duâ ve niyaz ederek, müddet ders okuttu. Birçok kimseler, ondan Kur’ân-ı kerîmi Zemzem suyundan içti. Hacdan döndükten bir müddet sonra, kırâat eylediler. Bir ara Şam Kâdılığına da getirildi. bu evlâdı dünyâya geldi. İbn-i Cezerî, 798 (m. 1395)’de Mısır’dan ayrılıp Şeyh Cezerî daha 14 yaşında iken, 764 (m. 1362) senesinde İskenderiyye’den bir gemiye binerek, deniz yolu ile Kur’ân-ı kerîmin tamâmını hıfzetti, ezberledi. Ertesi sene, Anadolu’ya, Bursa’ya geldi. O zaman, Osmanlı pâdişâhı Kur’ân-ı kerîmin hatmi ile namaz kılmak şerefine kavuştu. Bir Sultan Yıldırım Bâyezîd Hân idi. Âdil ve âbid bir zât olan müddet hadîs ilmine çalıştıkdan sonra, Kur’ân-ı kerîmin Sultan Bâyezîd’in ilme ve âlimlere çok hürmeti ve derin muhtelif kırâat usûllerini tahsile başladı. Ba’zı meşâyıh ve saygısı vardı. Ona çok ikram ve ihsânlarda bulundu. Onun âlimlere kırâatini arz etti. 768 (m. 1366) senesinde kırâat yanında birkaç sene kaldı. Bu zâtın geldiği, kısa zamanda her ilminde “Kırâat-ı Seb’a”yı öğrendi. Aynı sene içinde hac yerde duyuldu. Bursadan ve diğer şehirlerden birçok kimseler, ibâdetini yapmak için Mekke-i mükerremeye ve oradan da ondan “Kırâat-i aşere”yi tahsil edip, bu ilimde yetiştiler. O, Kâhire’ye gitti. Oradaki kırâat âlimlerinden de “Kırâat-ı aşere”, kırâat ve hadîs ilmini Anadolu’ya yaydı. Çok kimseler onun “İsnâ-i aşere” ve “Selâs-i aşere”yi elde etti. Bu kırâat ilminden faydalandılar. 805 (m. 1402) yılında Timur ile Yıldırım usûllerinde pek mahir oldu. Sonra Şam’a gidip, Dimyâtî’nin, Bâyezîd Hân arasında vukû’ bulan Ankara Savaşı’ndan sonra, Aberkûhî’nin ve Esnevî’nin talebelerinden ve İrkûmî’den Timur Hân Bursa’ya kadar geldi. O da, ilme ve âlimlere çok hadîs-i şerîf dinleyip, Esnevî ve başka âlimlerden fıkıh ilmini değer verirdi. İbn-i Cezerî hazretlerini alıp, Mâverâün-nehr’e okudu. Sonra tekrar Mısır’a gidip, orada usûl, fıkıh, me’ânî ve götürdü. Kaş şehrinde kaldı. Sonra Semerkand’a gitti. Her beyân ilimlerini kaynaklarından tahsîl ettikten sonra şehirde çok sayıda talebe, ondan kırâat dersi aldılar. İskenderiyye’ye geçti. Orada İbn-i Abdüsselâm’ın talebelerinin Semerkand’da ders okuttuğu sırada, büyük âlim Seyyîd Şerîf derslerinde bulunup, onlardan hadîs-i şerîf dinledi. Çok Cürcânî hazretleri ile buluştu. âlimden ilim tahsil etti. 774 (m. 1373) yılında, Şeyhülislâm Ebü’l-Fidâ İsmâil bin Kesîr, fetvâ verebilmesi için ona izin 807 (m. 1404) senesinde Timur Hân vefât edince, verdi. 778 (m. 1376) yılında Şeyh Ziyâüddîn ve 785 (m. Mâverâünnehr’den çıkıp, Herat şehrine geldi. Sonra Yezd’e, 1383)’de de Şeyhülislâm Bülkînî tarafından fetvâ vermeye oradan İsfehan’a, sonra da Şîrâz’a geldi. Her şehirde, her me’zûn kılındı. Sonra Kur’ân-ı kerîm okutmakla meşgûl oldu. memlekette ilim tâlibleri, isteklileri. Şeyh Cezerî’den, Kur’ân-ı Önce Şam’da Benî Ümeyye Câmii’nde iki sene kırâat dersi kerîmin kırâatinden kimisi “Kırâat-ı seb’a”yı kimisi de “Kırâat-ı verdi. Sonra Âdiliyye Medresesi’nin başmüderrisliğini yaptı. aşere”yi öğrendiler. Kırâat ve hadîs ilimlerini her yere yaydı. Daha sonra da Eşrefiyye’deki Dâr-ül-hadîs’in başmüderrislik Sonra Şîrâz Vâlisi Sultan Pir Muhammed tarafından, arzusu makamına getirildi. Şeyh İbn-i Seyâr’dan sonra, Ümm-i Sâlih hilâfına olarak, Şîrâz ve etrâfının kadılığına ta’yin edildi. türbesi yanındaki medresenin idâreciliğine getirildi. Bu tedrisât dönemlerinde, birçok âlim huzûruna gelip ondan ilim tahsil Timuroğullarının hâkim olduğu birçok beldede kadılık yaptı. etmişlerdir. Şihâb bin Hacı bunlardan birisi olup, dedi ki: “O, Sonra hacca gitmek niyetiyle bu görevinden ayrılıp, Basra’ya çok güzel ders verirdi.” geldi. Oradan Yenbu’ya gidip, bir müddet ikâmet etti. Nihâyet 823 (m. 1420) yılının Rebî’ul-evvel ayında Medîne-i Emîr Kutlu Bey ile araları açıldığından, birkaç kerre Mısır’a münevvereye geldi. Sonra da Mekke-i mükerremeye geçti. gidip geldi. Emîr Berkûk tarafından Şihâb-i Hasâbî’den sonra Çok kimseler yanına gelip, onun ilminden istifâde ettiler. Hac Tûte Câmii hatîbliğine ta’yin edildi. İbn-i Burhan bin farizasını îfâ ettikten sonra, bir müddet daha bu mübârek beldelerde kaldı. Medîne-i münevverede kaldığı sıralarda, 799 (m. 1396) senesi Şa’bân ayında tamamlanmış bulunan ve Şeyh-i Haremeyn Azîzüddîn Muhterem de, ondan kırâat ilmini bin beyitten meydana gelen manzûm bir eserdir. 1282 (m. okudu. O yıllarda Kur’ân-ı kerîmin kırâati, ya’nî okunması 1865) ve 1307 (m. 1889) senelerinde Kâhire’de neşredilmiştir. üzerinde, iki cildlik “Kitâb-ül-beşer fî kırâat-il-aşer” adındaki 4- Ed-Dürret-ül-mudiyye fî kırâat-il-eimmet-is-selâset-il- eserini te’lîf etti. Bu eserini ihtisar edip, kısaltıp, “Takrib” adını merdıyye: Üç büyük kırâat âlimine göre Kur’ân-ı kerîmin verdi. Ayrıca “Tahrîb-üt-teysîr fil-kırâat-il-aşere”, “Tabakât-ül- kırâatinden bahseden ve 241 (ikiyüzkırkbir) beyitten meydana kurrâ” ve “Tevârîh-ül-kurrâ” kitaplarını yazdı. gelen bir manzûme olup, “Tavîl” veznindedir. 823 (m. 1420)’de tamamlanmış, 1285 (m. 1868) ve 1308 (m. 1890) senelerinde Belde-i Haremeyn’de birkaç sene kaldıktan sonra, Şîrâz’a Kâhire’de basılmıştır. 5- Gâyet-ül-mehere fiz-ziyâdet-il-aşere: döndü. Bir müddet sonra da Şam’a geldi. Kâhire’de Kur’ân-ı kerîmin kırâatine dâir bir manzûmedir. Ayasofya kalabilmesi için kendisine izin verildi. Orada kalıp, Sultan Eşref Kütüphânesi 39 numarada mevcûttur. 6- Müncid-ül- ile çok sohbetlerde bulundu. Kendisine pekçok ikram ve mukarrebîn ve mürşid-üt-tâlibîn: Kur’ân-ı kerîmin kırâat iltifâtlarda bulunan Sultan, onu, Kâhire’de Kur’ân-ı kerîmin usûllerinin ehemmiyetini anlatan bir eserdir. Yedi fasıl üzerine kırâatini ve hadîs-i şerîf okutup öğretmesi için yaptırdığı tertîb edilmiştir. 7- Et-Temhîd fil-ilm-it-tecvîd: Kur’ân-ı kerîmin medreseye ta’yin etti. Bundan önce Kâtib Müeyyed bu vazîfeyi tecvidine dâir bir eser olup, 769 (m. 1367) senesinde yürütüyordu. Onun Kâhire’ye gelişinde, Kâtib Müeyyed vefât tamamlanmıştır. 8- El-Mukaddimet-ül-Cezeriyye fit-tecvîd: etmişti. Şeyh Cezerî, bir müddet sonra, hacılarla beraber Kur’ân-ı kerîmin kırâati hakkında, “Racaz” vezninde 110 Mekke’ye gitti. Hacdan sonra deniz yolu ile Yemen’e gitti. (yüzon) beyitlik manzûm bir eserdir. 1282 (m. 1865) ve 1307 Orada kendisinden birçok âlim kırâat öğrendi. Yemen vâlisi (m. 1889) senelerinde Kâhire’de neşredilmiştir. 9-Kifâyet-ül- çok ikram ve ihsânlarda bulundu. Orada ticâret yaptı ve çok ma’î fî tefsîr-i âyet-i (Yâ ardubla’î) Hûd sûresi 46. âyet-i miktarda mal ile Mekke’ye döndü. Tekrar hac farizasını îfâ kerîmesinin ezbere okuma tarzları hakkında bir risaledir. 10- edip, oradan Şam’a geldi. Oradan da Basra’ya gelip, Şîrâz’a Gâyet-ün-nihâye fî tabakât-il-kurrâ: Meşhûr kırâat âlimlerinin geçti. Vefâtına kadar burada kaldı. 833 (m. 1429) senesi hâl tercümelerini ve kırâatlerinin hangi yollardan geldiğini Rebî’ul-evvel ayının başında, Cum’a günü öğle vaktinde, anlatan bir eserdir. “Nihâyet-üt-dirâyât” kitabının ihtisârı, Eskâfiyyîn çarşısında bulunan evinde vefât etti ve burada kısaltılmışı olup, 3 cild hâlinde neşredilmiştir, ilk iki cildi metin, kendisinin bina ettirdiği medresesine defnedildi. Cenâze üçüncü cildi fihristtir. 12- Mukaddimetü ilm-il-hadîs: Hadîs namazında, görülmemiş bir kalabalık vardı. Eşraftan, usûlü ilmine dâir bir eserdir. 13- El-Hidâye ilâ me’âlim-ir- âlimlerden ve halktan çok kimseler taşıyıp, tabutuna rivâye: Kur’ân-ı kerîmin kırâat tarzının, okuyanlar tarafından dokunmak şerefine kavuşmak için adetâ yarış ettiler. Bu ağızdan ağıza geçmesi hakkında, “Racaz” vezninde yazılmış hizmete ve şerefe kavuşamayan, ya’nî onun tabutunun 370 (ücyüzyetmiş) beyitten ibâret manzûm bir eserdir. 14- taşınmasında bulunamıyanlar, bu hizmet ve son vazîfe ile Akd-ül-le’âlî fil-ehâdîs-il-müselseleti bil-avâlî: Nâkil, mahdûd şereflenenlere imrenerek, gıbta ile baktılar. Onun ölümü ile, ve müselsel hadîslere dâir bir eserdir. 808 (m. 1405) İslâm âleminde kırâat ilminin bir binası harâb oldu. senesinde Şîrâz’da tamamlanmıştır. 15- Er-Risâlet-ülbeyâniyye fî hakk-ı Ebeveyn-in-Nebî: Resûlullah efendimizin ( Eserleri çok kıymetlidir. Başlıcaları şunlardır: aleyhisselâm ) anne ve babasının müslüman olduklarını isbât etmek için yazılmış bir risaledir. Berlin Kütüphânesi 10343 1- Kitâb-ün-neşr fil-kırâat-il-aşr: Bin beyitlik manzûm bir numarada mevcuttur. 16- Zât-üş-Şifâ fî sîret-il-Mustafâ ve min eserdir, İstanbul Nûruosmâniye Kütüphânesi 97 numarada ba’dihî minel Hulefâ: Şîrâz hükümdârı Pîr Muhammed’in talebi mevcûttur, iki cilddir. 2-Tahbîr-üt-teysîr fil-kırâat: Bu eser, üzerine. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) ile dört Dânî’nin, Kur’ân-ı kerîmin kırâatına dâir “Teysîr” ismindeki halîfesinin (r.anhüm) hayatlarını anlatan ve sonunda, Yıldırım eserinin şerhidir. Nûruosmâniye Kütüphânesi 60 numarada Bâyezîd Hân devrinin İstanbul’un, muhasarasına kadar olan mevcûttur. 3- Tayyibet-ün-neşr fil-kırâat-il-aşr: Kur’ân-ı kerîmin târihi hakkında bir zübdeyi (özeti) ihtivâ eden, “Racaz” “Kırâat-i aşere”, ya’nî on türlü kırâati hakkında tanzim edilip, vezninde bir manzûme olup, 798 (m. 30 Eylül 1396) senesi Zilhicce ayında tamamlanmıştır. 17- El-Hısn-ül-hasîn min zâtların yetiştiği ev ne kadar şereflidir. Allahü teâlâ kelâmi Seyyid-il-mürselîn: Duâ olarak okunan hadîs-i şerîfleri cümlesinden râzı olsun! bildiren bir eser olup, çok kıymetlidir. 1279 (m. 1862) ve 1315 (m. 1897) senelerinde Kâhire’de 1328 (m. 1910)’de Cezayir’de Hısn-ül-hasîn kitabından ba’zı bölümler: neşredilmiştir. 18-El-Mukaddime fimâ alâ kâri-il-Kur’ân en Ya’leme, 19- Muhtâr-un-nâsih bil-edillet-is-sahîha fil-mevâ’ız: Duânın kabûl olması için, Peygamberleri “Aleyhimüsselâm” ve Ahlâk ile ilgili hadîs-i şerîflerden meydana gelen bir va’z sâlih kulları vesile etmelidir. “Sahîh-i Buhârî”deki hadîs-i kitabıdır. 20- Ez-Zahr-ül-fâih: Çeşitli va’z ve nasihatlerini ihtivâ şerîflerde böyle bildirildi. eden bir eseridir. 1305 (m. 1887) ve 1310 (m. 1892) senelerinde Kâhire’de basılmıştır. 21- El-İsâbe fil-avâzim-il- Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Hayvanı kaçan kimse; Ey Allahın kitâbe: Tahrir, yazma san’atı ile ilgili küçük bir risaledir. 22- El- kulları! Bana yardım ediniz. Allahü teâlâ da size merhamet İbâne fil-umreti minel-civâne, 23- El-İclâlü vet-ta’zîm fî eylesin, desin!” buyurdu. Bir hadîs-i şerîfte; “Korkulu yerde, üç makâm-ı İbrâhim, 24- Erba’îne fîl-hadîs, 25- Esn-el-matâlib fî kerre; Ey Allahın Kulları! Bana yardım ediniz! demeli!” menâkıb-il-İmâm-ı Ali bin Ebî Tâlib (Kerremallahü vecheh), buyuruldu. Bu duâ tecrübe edilmiş, neticesi görülmüştür. Bir 26- Usûl-ül-kırâat, 27-El-İ’tirâz-ıl-mübdî li vehm-it-Tâc el-Kindî, hadîs-i şerîfte; “Bir şeyden zarar gören, abdest alıp iki rek’at 28- El-İ’lâm fî ahkâm-il-idgâm, 29- El-Elgâz Kasîdet-ül- namaz kılsın! Sonra Yâ Rabbî! Senden istiyorum. Senin hemziyye fil-kırâat, 30- El-Evleviyye fî ehâdîs-il-evveliyye, 31- âlemlere rahmet olan Peygamberin Muhammed aleyhisselâmı El-Bidâye fî ulûm-ir-rivâye, 32- El-Beyân fî hatt-ı Osman, 33- vesile ederek sana yalvarıyorum. Yâ Muhammed! Dileğimi Tezkiret-ül-ulemâ fî usûl-il-hadîs, 34- Et-Ta’rîf bil-mevlîd-iş- kabûl etmesi için Rabbime seni vesile ediyorum. Yâ Rabbî! şerîf, 35- Et-Takrib fî şerh-ıt-teysîr leh, 36-Et-Tekrîm fil-umreti O’nu bana şefaatçi et, desin!” buyuruldu. Her müslüman minet-Ten’îm, 37-Tekmiletü zeyl-it-takyîd li ma’rifeti rüvvât-is- namaz kılarken (Esselâmü aleyhe eyyühen Nebiyyü!) diyerek sünen vel esânid, 38- Et-Tevcîhât fî usûl-il-kırâat, 39- El- Resûlullaha seslenmektedir. Tevessüle inanmıyanlara cevap Cevhere fin-nahvi, 40- Haşiyetün alâ îzâh-ıl-me’ânî, 41- Ez- olarak yalnız bu yetişir. Evliyâya “Rabıta” yapmak, iyi Zeylü alâ mir’ât-iz-zemân lin-Nevevî, 42-Şerhu minhâc-il-usûl- göremiyen yaşlı kimsenin gözlük kullanmasına benzer. “Vesile il-Beydâvî, 43- Ârif-üt-ta’rîf bil-mevlîd-iş-Şerîf leh, 44- El-Akd- arayınız!” âyet-i kerîmesi, Allahü teâlâdan feyz alabilmek için, üs-Semîn fî elgâz-il-Kur’ân-il-mübîn, 45-Gâyet-ül-münî fî büyük âlim aramak lâzım olduğunu göstermektedir. Büyük ziyâret-il-münî, 46-El-Kasd-ül-Ahmed fî ricali Müsned-i âlim, Resûlullahın vârisidir.” Ahmed, 47- Elmaksad-ül-Ahmed fî hatmi Müsned-i Ahmed 48Muhtasarun fî târîh-i İslâm, 49- El-Müsned-ül-Ahmed fimâ Müellif, Allahü teâlâya hamd ve Resûlullaha ( aleyhisselâm ) yeteallahü bi müsned-i Ahmed, 50- Mukaddimetün fil-hadîs, salât ve selâmdan sonra şöyle der: “İşbu Hasîn kitabı, 51- En-Nihâye fî tabakât-il-kurrâ (Tabakât-ı Kübrâ), 52- Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) mübârek sözlerinden Hidâyetün ilâ ulûm-id-dirâyet Manzûm bir eserdir. 53- El- derlenmiştir. Mü’minler için yapılmış bir silâh, Resûl-i ekremin Mevlîd-ül-kebîr Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) hayâtını ( aleyhisselâm ) mübârek sözlerinden meydana gelmiş anlatan bir eserdir. Şeyh İbn-i Cezerî’nin, Ebü’l-Feth kıymetli bir kitaptır. Bu kitap, mü’minler için nasihattir. Onları, Muhammed Ekber, Ebü’l-Hayr Muhammed Asgar, Ebû Bekr Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) sahih hadîs-i Ahmed, Ebü’l-Bekâ İsmâil, Ebü’l-Fadl İshak adlarında beş şerîflerinden seçtim. Bu kitap, her türlü şiddet ve sıkıntılara oğlu ile; Fatıma, Âişe ve Selmâ adlarında üç kerîmesi (kızı) karşı güzel bir hazırlık ve kuvvettir. O, insan ve cinlerin vardı. Hepsi Kur’ân-ı kerîmi tecvîd üzere okurlar ve hadîs-i şerlilerine karşı iyi bir kalkandır. Musibetlere ve zâlimlere şerîf ezberlerlerdi. Ne güzel bir temel ve kök ki, ondan böyle karşı, bu kitabın içindeki, hedefine isâbet eden oklar gibi olan faydalı ve güzel dallar yetişmişti. Ne mutlu o çocuklara ki, duâları kendime kal’a edindim, onunla kendimi korudum. böyle bir babaya sahip oldular. Ne güzel bir ocak ki, içindekilerin hepsi büyük insanlardır. Böyle meşhûr ve faziletli Muhtasar (kısa) olmakla beraber, Allahü teâlâdan bu kitabı faydalı kılmasını, onun vesilesi ile müslümanlardan belâ ve sıkıntıları gidermesini dilerim. Kitaba, ihtivâ ettiği mevzûlarla Fakat Ecel-i müsemmâ değişmez. Ecel-i kaza; bir kimse, eğer alâkalı bütün sahih hadîs-i şerîfler alınmıştır. Bu kitabımı iyi iş yapar, yahut sadaka verir, hac ederse ömrü altmış sene, tamamlayınca, bana öyle bir düşman musallat oldu ki, onu bunları yapmazsa kırk sene diye takdîr edilmesi gibidir. Vakit ancak Allahü teâlâ defedebilir. Onun için bu düşmandan tamam olunca, eceli bir ân gecikmez. Birinin üç gün ömrü kaçtım ve gizlendim. Hısn-ül-hasîn kitabını kendime kal’a kalmış iken, akrabasını, Allah rızâsı için ziyâret etmesi ile, edinerek, onu okumaya devam ettim. Onunla kendimi ömrü otuz seneye uzar. Otuz sene ömrü olan kimse de. korudum. Bunun üzerine rü’yâmda Resûlullah efendimizi ( Ekrabasını terk ettiği için, ömrü üç güne iner.) aleyhisselâm ) gördüm. Ben sol taraflarında bulunuyordum. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) bana sanki; “Ne istiyorsun?” Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Allahü teâlâ katında duâdan diye buyuruyordu. Ben; “Ey Allahın Resûlü! Bana ve daha kıymetli birşey yoktur.” Ya’nî sözle yapılan ibâdet müslümanlara duâ buyur” diye arz ettim. Resûlullah efendimiz çeşitlerinden, duâdan daha üstün birşey yoktur. Çünkü duâ ( aleyhisselâm ) mübârek ellerini kaldırıp, duâ buyurdular. Ben eden, duâ ederken Allahü teâlâya hamd ve senada Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mübârek ellerine bakıyordum. bulunmakta, O’na yalvarmaktadır. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) duâsını bitirince, ellerini mübârek yüzlerine sürdüler. Ben o ânda uyandım. O gece “Allahü teâlâ kendisinden istemiyene gazâb eder.” Ya’nî Perşembe gecesi idi. Pazar gecesi o düşman benden kaçıp kendisini Allahü teâlâya muhtaç görmiyerek, gerek söz ve uzaklaştı. Allahü teâlâ, bu kitapta Resûl-i ekremden ( gerekse lisân-ı hâl ile istemiyene Allahü teâlâ gazâb eder. aleyhisselâm ) bildirilen hadîs-i şerîflerin bereketi ile, benden ve müslümanlardan sıkıntıyı giderip, rahata kavuştura. “Duâ mü’minin silahıdır.” Ya’nî mü’min duâsı ile kendisinden ve başkalarından belâyı def eder. Duânın fazileti: Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ); “Duâ ibâdettir” diye buyurduktan sonra, şöyle devam etti: “Rabbiniz “Duâ dînin direğidir.” Ya’nî duâ etmekle, kul, kulluğunu izhâr buyurdu ki: Bana duâ edin, size karşılığını vereyim. Bana etmektedir. ibâdet etmekten büyüklenip, yüz çevirenler, muhakkak ki küçülmüş kimseler olarak Cehenneme gireceklerdir.” (Mü’min- “Duâ, Göklerin ve yerin nûrudur.” Ya’nî duâ, yerleri ve gökleri 60) gaflet karanlığından kurtarıp, onları aydınlatıcıdır. Hiçbir sakınma takdîri değiştirmez. Fakat duâ, inmiş ve Kul duâ edince, Allahü teâlâ onun dileğini bu dünyâda aynı ile inmemiş olan şeylere fâide verir. Belâ iner, onu duâ karşılar, veya dileğinin yerine ondan daha güzelini karşılık olarak verir. ikisi, kıyâmet gününe kadar mücâdele ederler. (Kazâ-i Yahut büyük bir belâyı ondan def etmek sûretiyle verir. Bu mu’allâk, Levh-i mahfûzda yazılıdır. Eğer o kimse, iyi amel isteği ya hemen verir, veya geciktirerek verir. Yahut Allahü yapıp, duâsı kabûl olursa, o kaza değişir. Hadîs-i şerîfte teâlâ onun duâsını âhırete saklar. Ya’nî onun duâsına âhırette buyuruldu ki: “Kader, tedbir ile, sakınmakla değişmez. Fakat bol karşılık verir veya onun günahlarından bir kısmını, o duâsı kabûl olan duâ, o belâ gelirken korur.” Duânın belâyı def sebebiyle af ve mağfiret buyurur. Hülâsa; Allahü teâlâ, iyi amel etmesi de, kaza ve kaderdir. Kalkan, oka siper olduğu gibi, su, yapanın ecrini asla zayi etmez. yerden otun yetişmesine sebeb olduğu gibi, duâ da, Allahü teâlânın merhametinin gelmesine sebebdir. Bir hadîs-i şerîfte; Allahü teâlâ, hadîs-i kudsîde şöyle buyuruyor: “Ben, kulumun “Kazâ-i mu’allâkı hiçbir şey değiştiremez. Yalnız duâ değiştirir beni zannına göreyim.” Ya’nî kulum, benim onu affedeceğimi ve ömrü yalnız; ihsân, iyilik arttırır” buyuruldu. Allahü teâlânın ümîd ederse onu affederim. Resûlullah efendimiz ( takdîrinin, ya’nî kaderin Levh-i mahfûzda yazılması kazadır. aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Allahü teâlâ bir kulunun Bir kimseye takdîr edilen belâ kazâ-i mu’allâk ise, ya’nî o Cehenneme gitmesini emretti. Cehennemin kenarına kadar kimsenin duâ etmesi de takdîr edilmiş ise, duâ eder; kabûl gelip durunca, o kul döndü ve; “Vallahi yâ Rabbî! Benim senin olunca, belâyı önler. Ecel-i kazayı da, iyilik etmek geciktirir. hakkındaki zannım gerçekten iyi idi” dedi. (Bunun üzerine) Allahü teâlâ; “Onu geri çeviriniz. Muhakkak ki ben, kulumun “Âdemoğlundan herkesin kalbinde iki mekân vardır. Birisinde beni zannına göreyim” buyurdu. melek, diğerinde şeytan vardır. Allahü teâlâyı andığı zaman, bu, şeytanın hoşuna gitmez ve bir tarafa çekilir. O kimsenin Yine bir hadîs-i kudsîde Allahü teâlâ şöyle buyurdu: “Kulum kalbine birşey yapamaz. Allahü teâlâyı anmadığı zaman, (ona merhamet eylemem, yardım etmem, muvaffak kılmam gagasını onun kalbine koyar ve ona vesvese verir.” için) beni anarsa, ben onunla beraberim.” “Gâfil (alış-veriş ile ve başka işlerle meşgûl olmak sûretiyle Hadîs-i şerîflerde; Allahü teâlâyı anmaktan uzak kalan) kimseler arasında Allahü teâlâyı ananlar, dinsizlerle muharebeden kaçan kimseler “Rabbini anan ile anmıyan kimsenin durumu, diri ile ölünün arasında sabredip muharebe eden kimseler mesabesindedir.” durumu gibidir.” “Bir kimse Allahü teâlâyı anmadan yürürse, üzerinde “Kimi, şiddetli sıkıntı zamanlarında, Allahü teâlânın duâsını noksanlık olarak yürümüştür. Bir kimse Allahü teâlâyı kabûl etmesi sevindirirse, genişlik zamanında çok duâ etsin.” anmadan yatağına girerse, üzerinde bir noksanlık olarak yatağına girmiştir.” En faziletli zikir: Hadîs-i şerîflerde buyurul’du ki: “Allahü teâlâyı zikirden daha üstün bir sadaka yoktur.” “Bir dağ (diğer) bir dağa (o mahalde bilinen) ismi ile (hitabederek); “Ey falan! Sana Allahü teâlâyı zikreden (anan) “Allahü teâlânın yollarda dolaşan melekleri vardır. Bunlar, birisi uğradı mı?” diye seslenir. “Evet uğradı” derse, (soru Allahü teâlâyı zikredenleri ararlar. Allahü teâlâyı zikreden soran dağ, arkadaşı olan dağa böyle birisinin uğrayıp, onun (anan) bir topluluğu görünce, birbirlerine seslenirler. Geliniz, için böyle bir hayırlı hâlin hâsıl olmasından) sevinir. (Hattâ ona işte aradığınız (burada) derler. Onları, dünyâ semâsına kadar hâsıl olan fâidelerden, kendisine de birazcık ulaşmasını ümîd kanatları ile kuşatırlar.” eder. Böyle bir hâlin kendisinde hâsıl olmamasından dolayı da üzülür.)” “Allahü teâlâyı zikreden bir topluluk oturduğu zaman, melekler onları kuşatırlar. Onları rahmet bürür. Onların üzerine sekînet “Cennet ehli, sâdece dünyâda iken Allahü teâlâyı anmadan iner. Allahü teâlâ onları, indinde bulunanlar arasında zikreder.” geçirdikleri vakitlerine hasret çekerler, (niçin Allahü teâlâyı anmadan o vakti geçirdik, diye) pişman olup, üzülürler.” Mu’âz bin Cebel ( radıyallahü anh ) şöyle rivâyet etti: Birgün; “Yâ Resûlallah! Bana nasîhat eyle” dedim. Bunun üzerine Duâ âdabı: Duâ âdabından bir kısmı rükndür. Bunlar; Ehl-i Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Gücün yettiği sünnet i’tikâdında ve ihlâs sahibi olmaktır. Bir kısmı, kadar takvâya sarıl. Her taşın ve ağacın yanında Allahü haramlardan sakınmak gibi şartlardır. Bunların dışında teâlâyı an. Gizli olarak yaptığın kötülük için gizli, açıktan kalanların bir kısmı müstehablar ve mekrûhlardır. Diğer bir yaptığın kötülük için açıktan tövbe et.” kısmı da; yapılması, terkinden evlâ olanlardır. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); “Âdemoğlunu, Allahü teâlâyı Bu edebler ve şartlardan ba’zıları şunlardır: 1- Yemede, anmaktan daha çok, Allahü teâlânın azâbından kurtaran bir içmede, giyimde ve kazançta haramdan sakınmak. 2-İhlâslı amel yoktur” buyurunca, Eshâb-ı Kirâm; “Allah yolunda cihâd olmak. 3- Duâdan önce sâlih amel yapmak. Şiddetli sıkıntı da mı, Allahü teâlânın azâbından ondan daha kurtarıcı zamanında yaptığı sâlih ameli zikretmek. 4-Kirlerden ve değildir?” diye sordular. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ); pisliklerden temizlenmek. 5- Abdestli olmak ve kıbleye “Evet, Allah yolunda cihâd da... Fakat parçalanıncaya kadar yönelmek. 6- Rükû’ ve secdeli namaz kılmak. (Burada murâd, kılıç ile dinsizlere karşı cihâd ederse müstesna.” kılınan namazdan sonra yapılacak duâdır.) 7- İki dizler üzerine oturmak. 8- Duânın başında ve sonunda önce Allahü teâlâya hamd edip, Resûlullaha ( aleyhisselâm ) salevât okumak. 9- (Nûh-28). 25- Eğer duâ eden İmâm ise, yalnız kendisine duâ Ellerini açmak (ya’nî avuçlarını yummamak). 10- İki elleri etmemelidir. 26- Allahü teâlâdan azîmle istemektir. 27- İstekle kaldırmak. (Ya’nî elleri dizlerden uzaklaştırıp, semâya doğru duâ etmelidir. 28- Duâyı kalbden yapmalıdır. Duâ yaparken kaldırmak. Çünkü semâ, duânın kıblesidir.) 11-Elleri omuz kalbi hazır bulundurmalıdır. (Ya’nî kalbi başka düşüncelerden hizasına kadar kaldırmak. 12- Edeb üzere olmak (ya’nî temizlemelidir.) 29-Allahü teâlânın, duâsını kabûl edeceğini zâhiren, bâtınen, söz ve fiille edeb üzere olmak). 13- Huşû’ ümîd ederek duâ etmelidir. 30- Duâyı birkaç kere tekrar üzere olmak. Denilir ki, huşû’ korku demektir. Zâhir odur ki, etmelidir. Duâyı en az üç kere tekrar etmelidir. 31- Dînen huşû’dan murâd, bâtının sükûnudur. Bâtının sükûn uygun olmayan birşey için duâ etmemelidir. 32- Tahaccür bulmasından, zâhirin sükûnu meydana gelir. Bunu şu hadîs-i etmemeli. Ya’nî, Allahım beni af ve mağfiret et. Benden şerîf te’yid etmektedir: Resûlullah ( aleyhisselâm ), sakalları başkasını af ve mağfiret etme veya Allahım falancayı af ve birbirine karışmış birisini görünce; “Kalbinde huşû’ olsa idi, mağfiret etme dememelidir. 33- Bütün hacetlerini istemelidir. a’zâlarında da huşû’ olurdu” buyurdu. Allahü teâlâ, Mü’minûn 34- Duâ eden ve dinliyen âmin demelidir. 35- Duâ ettikten sûresinin ilk iki âyetinde meâlen: “Mü’minler muhakkak sonra ellerini yüzüne sürmelidir. 36- Duâ ederken acele kurtulacaktır. Onlar, namazları huşû’ ile kılanlardır” buyuruyor. etmemelidir. 14-Bütün a’zâları tezellül ve hudû’ üzere olmak. Ya’nî bütün a’zâların hudû’ (boyun eğme) ile beraber, sükûn üzere ve En faziletli zikir, Kur’ân-ı kerîm okumaktır. Zikir, sâdece tehlîl, hareketsiz olması. 15- Namazda duâ edenin, gözlerini semâya tesbîh ve tekbîrden ibâret değildir. Allahü teâlânın beğendiği kaldırmaması. 16- Allahü teâlâya, esmâ-i hüsnâsı ve yüce ve râzı olduğu işleri yapan herkes zikretmiş olur. sıfatları ile duâ etmek. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “En güzel isimler, Allahü teâlânındır. O hâlde Allahü teâlâya Âlimler buyurdular ki: “Kul, Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) bu isimlerle duâ edin. Allahü teâlânın isimlerinde ilhâd edenleri bildirilen zikirlere, sabah, akşam ve muhtelif hâllerde ve ya’nî isimleri değiştirenleri terk edin. Onlar âhırette vakitlerinde, gece veya gündüz devam ettiği zaman, Allahü yaptıklarının cezasını çekeceklerdir” buyuruyor (A’râf-180). teâlâyı çokça ananlardan olur.” 17- Duâda edebî sözlerle duâ yapmaya zorlanmamalıdır. 18Nâme yaparak duâ etmemek. 19- Peygamberleri (a.s) ve sâlih Gece veya gündüz yahut bir namazın peşinden veya kimseleri vesile ederek duâ etmek. Çünkü onlar, hem Allahü bunlardan başka zamanlarda zikir edenlerin (Allahü teâlâyı teâlâya ve hem de kullarına karşı hakları en kâmil şekilde ananların), mümkün olduğu kadar aynı vakitlerde zikr edip, yerine getirmektedir. 20- Duâ ederken sesi alçaltmak. Ya’nî ihmâl etmemesi gerekir. Böylece, Allahü teâlâyı anmayı âdet gizli olarak duâ etmektir. Gizli duâ etmek, Allahü teâlânın hâline getirmiş olur. katında makbûldür. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Rabbinizi, yalvararak, gizli ve sessiz çağırınız” buyuruyor Duânın kabûl olduğu vakitler: (A’râf-55). 21-Duâ ederken, günâhını i’tirâf etmek. 22- Duâ ederken Resûlullah efendimizden ( aleyhisselâm ) bildirilen Duânın, şu vakitlerde daha çok kabûl olacağı ümîd edilir. sahîh duâları tercih etmek. Çünkü Peygamber efendimizden Kadir gecesi, Arafe günü, Ramazan ayında, Cum’a gecesi, bildirilen duâlar, başka duâlara hacet bırakmamıştır. 23-Güzel Cum’a günü, gece yarısı, gecenin ikinci yarısında, gecenin ilk ma’nâ ve maksadları veya Allahü teâlâya senayı ihtivâ eden üçtebirinde, gecenin son üçtebirinde, seher vaktinde, Cum’a duâlarla duâ etmektir. 24- Duâ eden, önce kendisine, sonra saatinde (Bu saatin vakti İmâmın hutbede minbere oturması ana-babaya ve diğer mü’minlere duâ etmelidir. Allahü teâlâ, ile Cum’a namazının eda edilmesine kadar olan zamandır İbrâhim aleyhisselâmın meâlen şöyle duâ ettiğini bildirdi: “Ey denilmiştir. Bu vakit hakkında çeşitli rivâyetler vardır. İmâm-ı Rabbimiz! Hesap kurulacağı kıyâmet günü, beni, ebeveynimi Nevevî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Sahîh ve doğru olan, ve bütün mü’minleri bağışla.” (İbrâhim-41). Nûh Sahîh-i Müslim’de Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den rivâyet edilen aleyhisselâmın duâsı, Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle bildirildi: hadîs-i şerîfte sabit olandır. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) “Ey Rabbim! Kâfirlerden hiç kimseyi yer yüzünde bırakma.” buyurdu ki: “(Duânın kabûl olduğu vakit) İmâmın minberde oturmasından, selâm vermesine kadar olan müddettir.” Hülâsa; duânın kabûlünün ümîd edildiği vakit tam belirli Duâları kabûl olanlar: Duâları kabûl olanlar şunlardır: 1- olmayıp, muhtelif vakitler arasında bulunmaktadır.) ezan ile Çaresiz ve muhtaç olan, 2- Mazlûmun duâsı, 3-Babanın ikâmet arasında, Allah yolunda cihâd için saf tutulduğu sırada, duâsı, Ebû Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i harb kızıştığı zaman, farz namazlardan sonra, secdelerde, şerîfte; “Üç duâ kabûl olur. Bunların kabûl olmasında şüphe (Ebû Hüreyre’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem ( yoktur. Bunlar; babanın duâsı, yolcunun duâsı ve mazlûmun aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kulun Allahü teâlâya en yakın duâsıdır” buyuruldu. 4-Âdâletli devlet reîsinin duâsı, (Ebû olduğu vakit, secde ettiği vakittir. O hâlde secdede iken çok Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Üç duâ ediniz.”) Kur’ân-ı kerîm okuduktan sonra (bilhassa hatim kimsenin duâsı red olunmaz, 1-Adâletli devlet reîsinin duâsı. ettikten sonra), Zemzem suyu içildiğinde, (İbn-i Abbâs’ın ( 2- İftar vakti oruçlunun duâsı. 3-Mazlûmun duâsı” buyuruldu. radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah 5- Sâlih kimsenin duâsı, 6- İtaatkâr evlâdın ana-babasına efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Zemzem suyu ne için duâsı, 7- Yolcunun duâsı, 8- İftar vakti oruçlunun duâsı, 9- içildi ise, onun için olur. Eğer şifâ bulmak için içersen, Allahü Müslümanın mü’min kardeşine gıyabında yaptığı duâ, (Böyle teâlâ sana şifâ verir. Korunmak istiyerek onu içersen, Allahü bir duâ, riyadan uzak ve ihlâsa daha yakındır.) 10- Başkasına teâlâ seni korur. Susuzluğunu gidermek için içersen, Allahü zulmü kastederek veya akrabası ile alâkayı kesmeye götüren teâlâ senin susuzluğunu giderir.” İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh birşey ile duâ edilmediği veya “Duâ ettim de kabûl olmadı” ) Zemzem suyunu içerken; “Allahım senden fâideli ilim, bol demediği müddetçe, bir kimsenin yaptığı duâ kabûl olur. rızık ve her hastalıktan şifâ dilerim” derdi.) meyyitin yanına gelindiği zaman, (Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: İbn-i Cezerî “Mevlîd” kitabında buyurdu ki: “Ebû Leheb rü’yâda “Hastaya veya meyyitin yanına gittiğiniz zaman hayır görülüp, ne hâlde olduğu soruldukta, kabir azâbı çekiyorum. söyleyiniz. Çünkü melekler, sizin söylediklerinize âmin Ancak, her sene, Rebî’ul-evvel ayının onikinci geceleri, derler.”) Horoz öttüğü vakit, (Ebû Hüreyre’nin ( radıyallahü anh azâbım hafifliyor, iki parmağım arasından çıkan serin suyu ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Horoz sesini duyduğunuz emerek ferahlıyorum. Bu gece Resûlullah dünyâya gelince, zaman, Allahü teâlânın fadlından (lütuf ve ihsânından) Süveybe ismindeki câriyem bunu bana müjdelemişti. Ben de isteyiniz. Şüphesiz horoz, meleği görmüştür” buyuruldu. İbn-i sevincimden bunu azâd etmiş ve ona süt annelik yapmasını Mâce ve İmâm-ı Ahmed’in rivâyet ettikleri hadîs-i şerîfte ise; emretmiştim. Bunun için bu gecelerde azâbım hafifliyor dedi. “Horoz sesini duyduğunuz zaman, Allahü teâlânın fadlından Âyet-i kerîme ile kötülenmiş olan Ebû Leheb gibi azgın bir isteyiniz. Şüphesiz horoz, meleği görmüştür. Merkep sesini kâfirin azâbı hafifleyince, O yüce Peygamberin ümmetinden işittiğinizde, Allahü teâlâya sığınınız. Şüphesiz o, şeytanı olan bir mü’min, bu gece sevinir, malını dağıtır, böylece görmüştür” buyuruldu.) Peygamberine ( aleyhisselâm ) olan sevgisini gösterirse, Allahü teâlâ ihsân ederek, onu Cennetine sokar. Duânın kabûl olduğu yerler: Bunlar şerefli yerlerdir. Hasen-i Basrî ( radıyallahü anh ), Mekke-i mükerreme ehline Üstadım fetvâlarında diyor ki: Mevlîd cem’iyyeti yaparak, gönderdiği mektûpta, Mekke-i mükerremede duânın kabûl Kur’ân-ı kerîm ve Mevlîd-in-Nebî okumak, sonra yiyecek ikram olduğu yerleri şöyle bildirdi: “1- Tavafta, 2- Multezemde etmek, sonra dağılmak, sünneti hasenedir. Bunu yapana ve (Hacer-i esved’in bulunduğu köşe ile Ka’be-i muazzamanın orada bulunanlara sevâb verilir. “Yine Hâfız İbn-i Cezerî, kapısı arasında), 3- Mizahın altında (altın oluk), 4- Ka’be-i Beyhekî’den alarak diyor ki “Resûlullaha ( aleyhisselâm ) muazzamada ve onun içinde, 5- Zemzem kuyusunun yanında Peygamber olduğu bildirildikten sonra, kendisi için akîka otururken veya Zemzem suyunu içerken, 6- Safa ve Merve’de, kurbanı kesti. Hâlbuki, dünyâya geldiğinin yedinci günü, 7- Safa ile Merve arasında, 8-Tavâf edip iki rek’at tavaf dedesi Abdülmuttalib’in, kendisi için akîka kesmiş olduğunu namazı kıldıktan sonra, Makâm-ı İbrâhim’in arkasında, 9- biliyordu. Akîkayı tekrar kesmek de caiz değildir, ikincisini, Arafe günü Arafat’ta, 10- Bayram gecesi güneş doğuncaya kendisinin âlemlere rahmet olarak yaratılmış olduğuna şükür kadar Müzdelife’de, 11- Minâ’da, 12- Şeytan taşlama ânında.” olarak kestiği ve böyle yapmaları için, ümmetine örnek olmak istediği anlaşılmaktadır. Nitekim, ümmetini teşvik için, kendine ezberleyen yüksek bir âlimdir. En son vefât eden sahâbîlere salevât okuduğu çok görüldü, bunun için, müslümanların, de yetiştiği bildirilmektedir. Fakat onlardan hadîs-i şerîf mevlîd gecelerinde toplanarak, mevlîd kasidesi okumaları, tatlı rivâyet etmemiştir. En çok Atâ bin Ebî Rebâh’tan ( radıyallahü şeyler yedirmeleri, hayrat ve hasenat yapmaları, böylece o anh ) rivâyette bulunmuştur. Ondan başka Amr bin Dinar, gecenin şükrünü yerine getirmeleri müstehâb oldu. “Sünen-i İbn-i Ebî Müleyke, Muhammed bin Münkedir, İbn-i Tâvûs, İbn-i Mâce” şerhinde; haram, yasak şeyler karıştırmadan Nâfi ve Meymun bin Mihran, Hişâm bin Urve ve daha birçok mevlîd cem’iyyeti yapmanın sünnet-i hasene ve müstehâb hadîs âliminden rivâyette bulunmuştur. Kendisinden de olduğu bildirildi.” Yahyâ bin Saîd el-Ensârî, Sevr bin Yezîd el Humsî, Evzâî, Süfyân-ı Sevrî, Leys bin Sa’d ve daha pek çok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 291 İbn-i Cüreyc, zamanındaki Mekkeli fakîhlerin en 2) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 204, 206 büyüklerindendi. İlk olarak kitap yazan bu zâttır. İlim için, Bağdâd’a ve yaşlılığında Basra’ya gitti. On yedi sene Atâ bin 3) Şakâyık-ı Nu’mâniyye tercümesi (Mecdî Efendi) sh. 59 Ebî Rebâh’ın yanında kalarak, ondan ilim aldı ve çok hadîs-i şerîf ezberledi. Bu bakımdan “İmâm” ve “Hâfız” ünvanlarına 4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 187, 188 sahiptir. Talha bin Ömer el-Mekkî, şöyle anlatıyor: Atâ bin Ebî Rebâh’a, “Senden sonra kime soralım?” dedim. O da, “Eğer 5) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 401, 408, 1017 yaşarsa bu gence!” dedi. İşâret ettiği İbn-i Cüreyc idi. Yahyâ bin Saîd ve İbn-i Maîn, O’nun sadûk (rivâyet ettiği hadîslerde 6) Kıyâmet ve Ahıret sh. 289, 290 sağlam) ve sika (güvenilir) bir râvî olduğunu bildirdi. İmâm-ı Ahmed bin Hanbel’in oğlu Abdullah, “Babama hadîsde 7) Keşf-üz-zünûn sh. 53, 114, 128, 150, 152, 200, 211, 277, kitapları tasnif edenlerin ilki kimdir? diye sordum. İbn-i Cüreyc 290, 295, 389, 421, 484, 520, 621, 669, 743, 1105, 1118, ve İbn-i Arûbe’dir dedi.” diye nakletti. Ayrıca, Ahmed bin 1132, 1150, 1179, 1194, 1323, 1497, 1617, 1699, 1799, 1803, Hanbel, O’nun ve İbni Arûbe’nin ilimde bir derya olduğunu 1859, 1910, 1952, 2028, 2042, bildirdi. İmâm-ı Iclî de; O’nun Mekke’li sika bir râvî olduğunu bildirdi. Yahyâ bin Saîd de, “Biz İbni Cüreyc’in kitaplarını 8) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 88, 394, 399, cild-2, sh. 55 emîn kitaplar diye isimlendirdik” dedi. Yine Velîd bin Müslim de, “İmâm-ı Evzâî’ye ve daha başka kimselere, ilmi kimin için tahsil ediyorsunuz?” diye sordum. İbni Cüreyc hâriç hepsi, (kendim için) dedi. O ise, “(insanlar için tahsil ettim) dedi.” İBN-İ CÜREYC (Abdülmelik bin Abdülazîz) diye bildirdi. Ali bin el-Medînî de dedi ki: “Baktım ki, isnat altı kişi üzerinde dönüyor. (Bunların isimlerini saydıktan sonra) Tebe-i tabiîn devrinde Mekke’de yetişen hadîs ve fıkıh Onların ilmi bu ilimde (hadîsde) eserler veren kimselere âlimlerinden. Adı, Abdülmelik bin Abdülazîz bin Cüreyc el- intikâl etti. Mekke’de İbni Cüreyc onlardandır.” Mekkî'dir. Ebü’l-Velîd ve Ebû Hâlid diye iki künyesi vardır. Ümeyye bin Hâlid bin Üsevd’in âzâdlı kölesidir. Aslen ailesi İbn-i Cüreyc, fıkıh ilminde de yüksek bir âlimdi. Hicaz Rum diyarındandır. Türk soyundan olduğu da rivâyet bölgesinin Mekke’de yetişen meşhûr fakîhlerindendi. Şâfi’î edilmektedir. 150 (m. 767)’de yaşı 70’den fazla olduğu halde mezhebi âlimlerinin imamlarındandı. Çünkü İmâm-ı Şâfi’î fıkıh Mekke’de vefât etti. ilmini, Müslim İbni Hâlid’den, O da İbn-i Cüreyc’den, O da Atâ bin Ebî Rebâh’tan ve O da Abdullah İbn-i Abbâs’tan aldı. İbn-i İbn-i Cüreyc’in hadîs ilminde sika (güvenilir, sağlam) bir râvî olduğu icma’ ile sabittir. Hadîs imâmı olup, üçyüzbinden ziyâde, hadîs-i şerîfi, râvîleri ve senetleri ile birlikte Hibbân, “Kitab-üs-Sikâ”sında, onun hakkında şöyle diyor: “O, Hicaz’ın fakîhlerinden, Kur’ân-ı kerîmi en güzel “Her kim şu sebzeden, ya’nî sarımsaktan yerse okuyanlarından ve her şeyi güzel yapan âlimlerindendi.” mescidimizde bizim yanımıza gelmesin!” İbn-i Cüreyc, çok ibâdet ederdi. Her ay, üç gün hariç hep oruç Eshâb-ı kiramdan Mikdâd ( radıyallahü anh ) “Yâ Resûlallah! tutardı. Kendisinin çok ibâdet eden bir hanımı vardı. Ben kâfirlerden bir adama rastlasam da benimle vuruşsa, İbâdetlere düşkünlüğü, haramlardan sakınması ve Allahtan ellerimden birini kılıçla kestikten sonra bir ağaca sığınsa ve: korkusu çoktu. İmâm-ı Ahmed bin Hanbel, “İbn-i Cüreyc’ten “Ben Allaha teslim oldum, ya’nî müslüman oldum dese, bu daha güzel namaz kılan birisini görmedim” dedi. Yine sözü söyledikten sonra onu öldürebilir miyim?” Resûlullah ( Abdürrezzâk da, “Mekke’nin âlimleri dediler ki, İbni Cüreyc aleyhisselâm ) “Onu öldürme!” buyurdu. Ben: “Ama, o evvelâ namazı Atâ bin Ebî Rebâh’tan, O da İbni Zübeyr’den, O da benim elimi kesti, ondan sonra bu sözü söyledi, yâ Hazreti Ebû Bekir’den ve O da Resûlullahtan öğrendi. İbni Resûlallah! Şu halde onu öldüreyim mi?” dedim. Resûlullah ( Cüreyc çok güzel namaz kılardı” dedi. Bir kerre de, “Ondan aleyhisselâm ): “Onu öldürme! Çünkü öldürürsen, O, senin daha güzel namaz kılanı görmedim. Onu gördüğüm zaman, onu öldürmezden önceki vaziyetine geçer, sen de onun Allahtan çok korktuğunu hemen bilirdim” dedi. söylediği sözünden önceki vaziyette olursun” buyurdular. İbni Cüreyc, insanlara ihsânı, ikramı bol olan bir zâttı. “Her hangi biriniz, namaza durduğu zaman önüne (sütre Kendisinden birşey isteyen bir kimseyi boş çevirmezdi. Birgün olabilecek) birşey koysun!” evinden dışarı çıktığında, birisi gelip kendisinden ihtiyâcını karşılamak için birşeyler istedi. O da, hemen çıkarıp çok İbn-i Cüreyc şöyle anlatıyor: “Ebû Eyyûb ( radıyallahü anh ) miktarda dinar (altın para) verdi. devesine binerek Mısır’da oturan Ukbe bin Âmir’in ( radıyallahü anh ) yanına geldi ve: “Sana bir şey soracağım. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları şunlardır: Çünkü Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Eshâbından sen ve benden başka kimse hayatta kalmadı. Sen Resûlullahın ( “Mü’mine diken veya daha büyük musîbet isâbet ederse, o aleyhisselâm ) müslümanın ayıbını örtmek konusundaki onun günahlarına keffârettir.” hadîsini nasıl işittin?” O da: “Ben Resûlullahın ( aleyhisselâm İbn-i Cüreyc, Ebû Saîd’in şöyle rivâyet ettiğini bildiriyor: Ebû Mûsâ el-Eş’arî kapının arkasından üç defa Hazreti Ömer’e selâm verdi. Fakat kendisine gir izni verilmediği için geri döndü. Hazreti Ömer arkasından bir adam gönderip, Ebû Musa’yı çağırttı ve neden dönüp gittiğini sordu. O da Resûlullahın ( aleyhisselâm ): “Sizden biriniz üç defa selâm ) “Kim dünyâda bir mü’minin ayıbını örterse, Allahü teâlâ da kıyâmet günü onun ayıplarını örter.” buyurduğunu işittim.” deyince, Ebû Eyyûb ( radıyallahü anh ) tekrar devesine binerek geri döndü ve memleketine varınca bu hadîs-i şerîfi tekrar etti. İbni Cüreyc’den bildirilen hikmetli sözlerden ba’zıları şöyledir: verir de, cevap alamazsa geri dönsün! Dediğini işittim.” dedi. “Onlar (kirâmen kâtibîn) iki tane melektir. Biri sağda, diğeri Hazreti Ömer o zaman Ebû Musa’ya, “Ya Resûlullahın böyle soldadır. Solda duran, sağda duranın şehâdeti ile yazar. Ama buyurduğunu isbât edersin, yahut seni cezalandırırım” dedi. sağda duran, soldakinin şehâdetine bakmaz. Oturulduğu Bunun üzerine Ebû Mûsâ el-Eş’arî rengi uçmuş vaziyette bize zaman biri sağda, diğeri de solda kalır. Yüründüğü zaman, geldi. Biz oturuyorduk, sana ne oldu? dedik. Hâdiseyi bize biri arkada diğeri de önde kalır. Uyuma zamanı, biri baş anlattı. Ve dedi ki: “Sizden bunu işiten oldu mu?” Biz de, ucunda, diğeri de ayak ucunda durur.” “Evet, hepimiz işittik!” dedik. Orada bulunanlar Ebû Mûsâ elEş’arî ile birlikte Ebû Sâid el-Hudrî’yi Hazreti Ömer’e gönderdiler ve durumu haber verdiler.” 1) El-A’lâm cild-4, sh. 60 2) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 169 istemezdi. Bid’at sahiblerini, özellikle Eshâb-ı Kirâmı sevmeyenleri sevmez, onlara çok sert davranırdı. Büyük 3) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 163 4) Târîh-i Bağdâd cild-10, sh. 400 5) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 402 6) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 659 âlimlerle sohbet eder, onlardan istifâde ederdi. Âlimlerle aralarında zaman zaman ilmî konuşmalar olurdu. Onun evi fazilet sahiblerinin, âlimlerin toplanma yeri idi. Şerefeddîn Tenûhî, onun yanında ilim öğrendi. Yanında; Şam âlimlerinden İbn-i Tahân, İbn-i Berdes ve İbn-i Nâzir es-Sâhibe de bulunurdu. Bu âlimlerden, kendisi de ilim öğrenirdi. Zeynüddîn Kâsım el-Hanefî, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin 7) Müsned-i Ahmed İbni Hanbel cild-4, sh. 394 müsnedini ona rivâyet etti. Şemseddîn Sehâvî; “Büyük âlim olan hocamız İbn-i Hacer Askalânî, Muhammed bin Çakmak’ı medhederdi” demektedir. Aynî onun hakkında diyor ki: “Büyük bir şöhreti vardı. Herkes İBN-İ ÇAKMAK (Muhammed bin Çakmak) ona hürmet ederdi. Birçok insan onun yanına gelir giderdi. Özellikle Şâfiîler ve Hanefî’ler, Cum’a günleri iki-üç defa Mısır’da yetişen İslâm âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin gelirlerdi.” Çakmak Emîr Nâsıruddîn Ebü’l-Me’âlî bin Zâhir’dir. Mısır sultanlarından Emîr Çakmak’ın oğlu olup, Çerkesdir. 826 (m. İbn-i Çakmak, 847 (m. 1444) senesinde rahatsızlandı. 1422) senesinde Kâhire’de doğdu. 847 (m. 1444) senesinde, Rahatsızlığı o senenin yarısına kadar devam etti. Şevval Zilhicce ayının onikisinde, Cumartesi günü vefât etti. ayında ise, durumu iyice ciddileşti. Rahatsızlığı günden güne Amcasının türbesine defnedildi. arttı. Yemekten ve içmekten kesildi. Ana-babası hayatta iken vefât etti. Önce Kur’ân-ı kerîmi okumasını öğrendi. Kur’ân-ı kerîmi ve ba’zı kıymetli kitabları ezberledi. Kalbinde, ilme ve âlimlere karşı büyük bir sevgi vardı. Bu sevgi, âlimlere yaklaşmasına ve onlardan ilim öğrenmesine vesile oldu. Dînî ilimleri 1) El-A’lâm cild-6, sh. 73 öğrenmekle meşgûl oldu. Fıkıh, ferâiz, tefsîr, hadîs, usûl, mantık ve Arabî ilimleri öğrendi. Çok zekî ve anlayışlı 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-8, sh. 210 olduğundan, kısa zamanda bu ilimlerde büyük âlim oldu. Hattâ, zamanının âlimlerinin ileri gelenlerinden oldu. Babası sultan olunca, şöhreti daha da fazlalaştı. Bir müddet sonra devlet işleriyle meşgûl oldu. Fakat, ilimden aldığı zevki başka hiçbir şeyde bulamadığı için, ilme olan sevgisi zamanla iyice fazlalaştı ve kendini tamamen ilme verdi. Vaktinin çoğunu İBN-İ DAKÎK-UL-IYD ilimle meşgûl olmak sûretiyle geçirirdi. Bir gün, Şemseddîn Sehâvî’nin hocasının yanında hadîs ilimlerini ve metinlerini; bir Hadîs, usûl, nahiv, edebiyat ve Şafiî fıkıh âlimi. gün, Sa’deddîn Deyrî’nin yanında tefsîr ve fıkıh okur, bir gün Şâir ve hatîb. İsmi, Muhammed bin Ali bin Vehb de Râfiyecî’den diğer ilimleri öğrenirdi. Babası sultan olmadan bin Muti bin Ebi’t-Tâat’tır. Ebü’l-Feth künyesini önce ve sultan olduktan sonra, daha bir çok âlimden ilim almış, Kuşeyrî nisbet edilip, Takıyyüddîn lakabı öğrendi. Bununla beraber, dünyâ işleriyle de ilgilenirdi. At verilmiştir. İbn-i Dakîk-ul-Iyd nâmıyla meşhûrdur. üzerinde harb ta’limleri yapardı. Çok akıllı, işlerinde tedbir 625 (m. 1228) senesinde Kızıldeniz’le Hicaz sahibi olup, herkesi iyi idâre ederdi. Çok mütevâzî, hoşsohbet arasındaki Yenba’ şehrinde doğdu. Şam ve olan bir kimse idi. Herkese çok iyilik eder, kimseyi incitmek Mısır’a gitti. 702 (m. 1302) senesinde Kâhire’de sıfatlara, maddî ma’nevî güzelliklere sahip idi. vefât etti. Dînî mes’eleleri halletmekte, suâllere uygun cevap bulmakta çok mahir idi. Bir mes’elelenin Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd doğunca, babası içinden çıkamayana hemen yardım eder, Dakîk-ul-Iyd, onu Mekke-i mükerremeye götürdü. sıkıntılarını giderirdi. Ortaya sürdüğü delîlleri, Kucağına alıp onunla beraber Kâ’be-i söylediği sözleri herkes tarafından hayret ve muazzamayı tavaf eyledi. Daha sonra da Allahü takdîrle karşılanırdı. Çok az konuşurdu. teâlâya münâcaatta bulunup, çocuğunun “Âlim ve Söylediklerini açık söyler, herkesin anlamasını ilmiyle âmil” olması için yalvardı. Duâsının kabûl te’min ederdi. Hiç kimse ile, hiçbir şekilde olduğu kalbine ilham olundu. Memleketine dönüp, münâkaşa yapmaz, anlaşmazlık ve tereddütleri evlâdını en iyi şekilde yetiştirmek için gayret etti. herkesi tatmin edecek bir şekilde hâllederdi. Küçük yaştan i’tibâren ona Kur’ân-ı kerîm öğretti. Meşgalesi çok olmasına rağmen hiçbir şekilde Arabcayı en iyi konuşan kabileler arasına ilimden uzak kalmazdı. Hiçbir işi onu ilimden götürdü. Oğluna, dinin temel bilgilerini, hadîs ve alıkoyamazdı. Mâlikî mezhebi fıkıh ilmini öğretti. Kur’ân-ı kerîm kırâatinde çok ilerleyen İbn-i Dakîk-ul-Iyd, hadîs-i Gece sabahlara kadar ilim ve ibâdetle meşgûl şerîf öğrenmek için Dımeşk, İskenderiyye ve olurdu. Hergün fecir doğuncaya kadar ilim ve daha başka yerlere gitti. Babasından, Behâüddîn tefekkürle meşgûl olmayı, zikretmeyi, kendisine Ebû Hasen bin Hîbetullah bin Selâme, Abdülazîm aslî vazîfe kabûl etmişti. Münzirî, Ebû Hasen Muhammed bin Enceb, Ebû Abdullah bin Abdürrahmân Sûfî, Ebû Ali Hasen Allahü teâlâya ulaştıran en sağlam yol bin Muhammed bin Ahmed bin Muhammed olduğundan takvâya, ya’nî haram ve Teymi, Ebû Abbâs Ahmed bin Abdüddâim, Ebü’l- şüphelilerden sakınmaya yapıştı.. Zamanının Hasen Abdülvehhâb bin Hasen bin Muhammed âlimlerinden hiçbirinin takat getiremeyecekleri bin Hasen Dımeşki, Ebû Hasen Ali bin Ahmed bin araştırma ve inceleme işini üstlendi. Elde ettiği Abdülvâhid Makdisi, Kâdı’l-kudât Ebü’l-Meâlî, mevki ve makamlarla oyalanmayı bırakarak ve Muhammed bin Ali bin Muhammed Kuraşî, Ebü’l- çekişmelerden uzak kalarak, din ve ilim yolunda Meâlî Ahmed bin Abdüsselâm bin Mutahhar, oldu. İlmi ve onunla amel etmeyi kendisine en Ebü’l-Hasen Abdüllatîf bin İsmâil Ebü’l-Hasen üstün görev kabûl etti. İşte bundan dolayıdır ki, Yahyâ Attâr, Necîb Ebü’l-Ferec ve daha birçok yüz sene sonra, bir büyük zât onun hakkında âlimin ilminden istifâde etti. Hocalarından şöyle buyurmuştur. “İnsanlar arasında onun duyduklarını yazıp ezberledi. Yüzbin hadîs-i şerîfi gibisini görmedim, İlim, din ve nezâket sahibi idi. ezberden bilirdi. Bundan dolayı da, kadri, makam ve ünü büyük oldu. Hakîkaten kim ilim ağacı ekerse, şeref Mâlikî ve Şafiî mezhebi fıkıh bilgilerinde ve usûl meyvesi toplar, işte bu zât, herkesin kabûl ettiği bilgilerinde söz sahibi oldu. Târih, Arabî bilgiler ve faziletlerin hepsini kendisinde topladı. Her güzel aklî ilimlerde çok ileri idi. Zamanındaki âlimlerden iş kendinde idi. Hakîkaten kendisi hakkında; ba’zıları onun müctehidlik makamına yükseldiğini “Zaman, onun gibisine pek rastlamadı” denilse söylediler, İmâmı Sübkî, “Takayyüddîn İbni yeridir.” Muhaddîs Fethuddîn Muhammed el- Dakîk-ul-Iyd’in her asırda gönderilen ve dîne Ya’merî, onun hakkında şöyle buyurdu: “Onun karışan bid’atleri ayıklayan müceddidlerden gibisini görmedim. Ondan daha büyük bir başka olduğunu” söyledi. O, hiç şüphe ve tereddütsüz zâttan okumadım. Bütün ilimlere sahip bir zât idi. doğru yolun yolcusu idi. Her yönüyle üstün İlimlerin bütün dallarında mütehassıs idi. Hadîs-i şerîfleri ayırmakta, râvîleri hakkında ma’lûmât etmişti. İbn-ül-Kettânî anlatır: “Birgün huzûruna sahibi olmakta akranlarından önde idi. Zamanının çıkmıştım. Bana cildli bir kitâb verdi ve bir tanesi idi. Bu mes’eleyi en iyi bilendi.” Kitâb ve “Geçtiğimiz gece mütâlâası ile meşgûl olduğum sünnetten hüküm çıkarmak ve çıkarılan hükmü kitaptır” buyurdu. açıklamak konusunda iyi bir derecede idi. Akılları durduran, başkalarının içinde boğulup kaldıkları İmâm-ı Sübkî, İbn-i Dakîk-ul-Iyd’in ilminin, tahmin konuları açıklamakta herkesi hayrette bırakacak edilenden çok ileri olduğunu bildirdikten sonra bir akla ve fikre mâlik idi. Kâdılığı esnasında buyuruyor ki: “Mısır’ın Kûs şehrindeki Necibiyye verdiği kararlarla çok iyi bir örnek olmuştu. Bu Medresesi kitaplığında, zamanın en seçme hayırlı işlerinden bir tanesi şöyle idi: O zamanda kitapları bulunurdu, İbn-ül-Kusâr’ın 30 cildlik hâkimler, mahkemeye üzerlerine bir şal alarak “Uyûn-ül-edille” isimli eseri de bundan biriydi Bu çıkarlardı. Kâdı Takıyyüddîn, üzerine yünden kitaplarda İbn-i Dakîk-ul-Iyd’in okurken koyduğu yapılmış bir kumaş alarak çıktı. Bu hâl, ondan işâretleri vardı. Sâbıkıyye Medresesi sonra diğer kadılar tarafından devam ettirildi. kitaplığındaki kitaplarda da aynı işâretler vardı. Zamanının idârecilerine mektûp yazarak, onlara Vâhidî’nin “Besît’inde, “Kebîr” isimli kitapta, nasîhat eder kötülüklerden sakındırır, Allahü “Mu’cem-üt-Taberânî”de, “Târih-ül-Hatîb”de, teâlânın emir ve yasaklarına uymalarını tavsiye Beyhekî’nin “Sünen-i kebîr” inin her bir cildinde ederdi. İhmîm şehri kadısı Muhlis Behnisî’ye aynı şekilde İbn-i Dakîk-ul-Iyd hazretlerinin yazdığı mektûbu meşhûrdur. Hakkı ve hakîkati bunları tetkik ederken koyduğu işâretleri gördüm.” her yerde kabûl ederdi. İnsaf sahibi bir kimse olup, muhatabının kendisine üstünlüğünü hiç çekinmeden söyler, onu takdîr ederdi. Devlet adamlarına da ziyâretlerde bulunur, onlara emr-i ma’rûf yapardı. Birgün Mısır sultânını ziyârete gitti. Mısır Sultanı Lâcin, kendisini makamında bekliyordu. Şeyh hazretlerinin yavaş yavaş yürümesi üzerine, görevliler, sultânın beklemekte Kitap okumaya, bilhassa fıkıh kitaplarına çok düşkündü. Sirâcüddîn ed-Denderâvi şöyle haber verdi: “Râfi’inin “Şerh-i kebîr”i piyasaya çıkınca, 1000 dirhem vererek Takıyyüddîn hazretleri bu kitabı satın almıştı. Bu kitabı mütâlâa etmek için namazların sâdece farzlarını kılıyordu. Kitabın mütâlâasını bitirinceye kadar böyle yaptı.” olduğunu, acele etmesini söylediler. O da; “Hızlı Kitaplarında zikrettiği garîb olaylar, değişik yürümek borcum mu?” dedi ve sultânın yanına yorumlar ve nakiller, diğer birçok kitabda yoktur. varınca, doğru, sultanın oturduğu tahta oturdu. Araştırma ve incelemesi fevkalâde yüksek idi. Bu Hâlbuki o tahta sultandan başkası oturamazdı. konuda kendisine denk hiçbir araştırıcı yoktu. Sonra kalkıp oradan indi ve üstünü sildi ve ellerini Bunu, kendisini sevmeyenler, kusur bulanlar da yıkadı. Sultan ellerini öptü. Şeyh hazretleri, kabûl etmiştir. Kâdı Zeynüddîn anlattı: “Şeyh, bir bunun üzerine sultana buyurdu ki: “Bu defasında Mısır’a geldi. Sonra Kâhire’ye gitmeyi hareketinin, âlimlere karşı olan tevâzûunun isteyince; “Yanında Vesît isimli kitap bulunanız bereketini görürsün” buyurup, Sultâna hayır var mı?” diye sordu. Birisi cildli şekilde “Vesîf’i duâda bulundu. ona verdi. O da bir sayfasını açtı. Sonra biz, İbn-i Dakîk-ul-Iyd; geceleri uyumazdı. Ba’zan sabahlara kadar aynı âyetleri okuyarak, Allahü teâlânın büyüklüğüne tefekkür ederdi. Hattâ birgün Mü’minûn sûresini okurken, bu sûrenin 101. âyetini tâ güneş doğuncaya kadar tekrar onunla derse gittik. Derste, o sayfayı açıkladı. Esîrüddîn; “O kadar geniş açıklıyordu ki, herbir lafzına bir cüz (20 sayfa kadar) açıklama yapıyordu. Birçok hadîsleri rivâyet silsilesi ile beraber okuyordu. Bu açıklamalında, birçok maddî ve ma’nevî konular bildiriyordu. Ben öyle anladım ki, o, ictihâd derecesinde bir ilme sahipti” ma’zur olurdun” dedim. Bu hicvi dinledikten sonra dedi. bir müddet sustu. Sonra; “Seni böyle söylemeğe teşvik eden nedir?” dedi. Ben de; “Ben fakir bir Açıklamaları, çok geniş ve ilmî hazînelerdi. adamım. Bir vakfın işlerini yürütüyordum. Bunu Ba’zan konusu ağır olan husûsları açıklamak için benden falan kişi aldı” dedim. “Bu durumu birçok faydalı bilgileri bildirir, konu anlaşılabilir bilmiyordum. Sen yine eski işindesin” dedi. Ben hâle getirmek için, mes’elenin en ince de eski işime yine bir müddet devam ettim. Bu teferruatına kadar dalardı. Bunu belirtmek için, esnada hacca gitmeyi arzu ettim, izin istemek için Şemseddîn Muhammed bin el-Kammâh şöyle yanına gittim. Arkasında durdum. Bana dönerek; bildirmiştir “Biz birçok dersinde bulunduk. O, “Başka hicivlerin var mı?” buyurdu. Ben de; “Yok, “İlmâm” isimli eserini açıklardı. Bir kelimesi için yalnız hacca gitmek istiyorum. Müsâadenizi çok uzun açıklamalarda bulunurdu.” almak için geldim” dedim. “Selâmetle git. Sana Şihâbüddîn Ahmed bin İdrîs el-Karâfî el-Mâlikî; kızgın değiliz” buyurdu. “Şeyh Takıyyüddîn hazretleri, kırk sene sabah Çok cömert bir zât idi. Değişik vakitlerde, çeşit namazına kadar hiç uyumadı. Kuşluk vaktinde bir çeşit mal ve parayı sadaka verirdi. miktar yatar, böylece dinlenirdi” derdi. Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd, her zaman Hadîs öğrettiği talebelerinden Muhammed bin kendisini hesaba çeker, nefis muhâsebesi Havâsibî anlatır: “Hocam bana her zaman bir yapardı. Kıyâmet günü hesabını vermek şeyler verirdi. Birgün hiçbir şeyim kalmamıştı. mecbûriyetinde kalacağı hiçbir söz Bunun üzerine bir kâğıda; “Hizmetçiniz söylememeğe, hiçbir işi yapmamağa gayret Muhammed el-Kûsî çok ihtiyâç içinde kalmıştır” ederdi. Ömrünün sonlarına doğru, 695 (m. 1295) diye yazdım. Kendisine gönderdim. O da benim yılında Kûs kadılığını kabûl etmesi ve kadılık için birşey yazdı. Sonra ikinci günü ben tekrar; yapması sebebiyle ba’zı kimselerin dedikodusuna “Hizmetçiniz İbn-ül-Havâsibî” diye yazdım. O da hedef oldu. Bu yüzden sıkıntılara ma’rûz kaldı. benim için birşey yazdı. Sonra üçüncü gün oldu, Bu sıkıntılara, sabırla ve teslimiyetle göğüs gerdi. ben tekrar, “Hizmetçiniz Muhammed” diye İnsanlara karşı olan affı ve merhameti herkesin yazdım. Bunun üzerine beni çağırıp; “İbn-ül- takdîrini kazandı. Havâsibî kimdir?” dedi. “Bendenizim” diye cevap verdim. O, tekrar; “Kûdsî kimdir?” diye sordu. Ben Burhâneddîn el-Mısrî anlatır: “Kûs şehrinde uzun de yine; “Bendenizim” dedim. Bunun üzerine; zaman ikâmet ettim. Bir vakfın mütevellisi idim. “Farklı isim kullanmak sûretiyle beni kandırmış Takıyyüddîn’in kardeşi Şemseddîn, bunu elimden oluyorsun?” buyurdu. Ben de; “Zarûret durumu alıp bir başkasına verdi. Bu olay benim bir hayli efendim” dedim. Bu cevâbıma tebbessüm etti ve ağırıma gitti. Şeyh Takıyyüddîn hakkında bir hiciv yine birşeyler verdi. Sonra: “Benden birşey yazdım. Bir defasında arkasında gidiyordum, istemenin usûlü şudur istemek, dînimizin birden bana döndü ve “Ey fakîh! Bana gelen müsâadesi dâhilinde olursa; ben cimri olamam” haberlere göre, beni hicvetmişin” dedi. Ben buyurdu. bunun üzerine bir müddet sustum. O devam ederek; “Hicvini oku” dedi ve ısrar etti. Ben de; İbn-i Dakîk-ul-Iyd, 701 (m. 1302) senesinde vefât “Yazıklar olsun zühd senden tamamen gitmiş. ettiği zaman bütün insanlar ona karşı vazîfelerini Anladım ki, sen göründüğün gibi değilsin. yapmak için koştular. Mısır askerî birlikleri, Dünyâya yöneldin, dünyâ adamları ile oturup bölükler hâlinde namazını kıldılar. Zamanın kalkıyorsun. Eğer bunda cebr olsaydı, o zaman meşhûr şâirleri, onun için mersiyeler yazdılar. Herbiri, bu büyük âlimin ölümünden duyduğu gün sonra vefât edeceğini söyledi ve üzüntüyü dile getirmeye çalıştı. yanındakileri teskin etti. Dediği gibi, o edepsiz kimse, üç gün sonra vefât etti. Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd, pekçok talebe yetiştirdi. Allahü teâlânın dînini daha çok kimsenin öğrenmesi için gayret İbn-i Dakîk-ul-Iyd’in kardeşine eziyet edildi. sarfeyledi. Kendisinden; Kâdı’l-kudât Şemseddîn Muhammed Takıyyüddîn, bu hâdiseyi duyunca çok üzüldü. bin Ebi’l Kâsım Tûnusî, Kâdı’l-kudât Şemseddîn Muhammed Gâibden bir ses, o kötülüğü yapan kimsenin bin Ahmed, Kâdı’l-kudât Alâüddîn Ali bin İsmâil Konevî, helak olacağını söyledi. Çok geçmeden o kimse Esîrüddîn Ebû Hayyân Muhammed Gırnâtî, İbn-i binti Ebû vefât etti. Sa’îd, Tâcüddîn Muhammed bin Düşnâvî, Fethuddîn İbni Seyyidinnâs Ya’murî, Şerâfüddîn Muhammed bin Kâsım İhmîmî, Kutbüddîn Abdülkerîm bin Abdünnûr Halebî ve daha birçok âlim hadîs-i şerîf ve diğer ilimleri tahsil etti. İbn-i Dakîkul-Iyd, Mısır’ın belli başlı medreselerinden olan, Fâzıliyye, Kâmiliyye, Salâhiyye ve Kûs Dâr-ül-hadîsi gibi medreselerde taliplerine ilim öğretti. Bir kimse, Takıyyüddîn’den ( radıyallahü anh ) para istemeye gelmişti. Takıyyüddîn ( radıyallahü anh ) kendisinde para kalmadığını, bittiğini söyleyince, o şahıs; “Sen insan kayırıyorsun. Eğer senin şehrinden, Kûs halkından olsaydım, bana istediğim parayı verirdin” dedi. Takıyyüddîn ( radıyallahü anh ), onun sözüne çok üzüldü. Câmi’u kerâmât-il-evliyâ kitabının müellifi olan Biraz sonra o şahsın katırı, tekmesiyle sahibinin Yûsuf bin İsmâil Nebhânî ( radıyallahü anh ), İbn-i ölümüne sebep oldu. Daldk-ul-Iyd’in kerâmetlerinden ve yüksek hâllerinden şöyle bahseder: Yine bir kimse, Takıyyüddîn’i çok üzdü. Yüzüne karşı çok kötü şeyler söyledi Takıyyüddîn hiç Moğolların İslâm memleketlerine doğru gelmesi cevap vermedi. O şahıs, vefâtına kadar başını üzerine, sultânın, ulemânın toplanıp “Buhârî-i belâdan kurtaramadı. şerîfi okumalarına dâir mektûbu Mısır bölgesine geldi. Bunun üzerine “Buhârî-i şerîf okunmaya başlandı. “Buhârî-i şerîfin büyük bir kısmı okunduktan sonra, geriye kalan bir oturumluk okuma Cum’a gününe te’hîr edildi. Cum’a günü olunca, Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd, “Buhârî-i şerîfi okuyanlardan birisine; “Buhârî-i şerîfi okuma işini ne yaptınız?” diye sorunca; “Bir miktar kaldı. Onu da, bugün tamamlayacağız.” Onlara; “Dün ikindi vakti işin neticesi belli oldu. Şöyle şöyle oldu” dedi. Nitekim, Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd’in dediği gibi oldu. Mısır’da savaş durumunda olan Moğol askerleri geri çekildi. Onların tehlikesi, Allahü teâlânın izni ve Buhârî-i şerîfin bereketiyle uzaklaştırıldı. Büyüklerin hâlini anlamıyan bir kimse, Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd’e karşı edepsizlik yaptı. Uygun olmıyan sözler söyledi. Takıyyüddîn ( radıyallahü anh ), onun fazla Yaşamayıp, üç İbn-i Dakîk-ul-Iyd’in en büyük kerâmeti, Allahü teâlânın dînine sarılması. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) sünnet-i şerîfine tâbi olması, Selef-i sâlihînin yolunda olması idi. “Yaptığım bir iş ve söylediğim bir söz olmasın ki, yarın kıyâmet gününde huzûr-i ilâhîde cevâbını hazırlamamış olayım” buyurur, böylece diğer insanlara örnek olurdu. Emîr Seyfeddîn Hussâmî anlatır. “Birgün sahraya çıkmıştım, İbn-i Dakîk-ul-Iyd’i, titrer ve korkulu bir vaziyette, kabir başında okuyor, duâ ediyor ve ağlıyor bir vaziyette buldum. Sebebini sordum. O da buyurdu ki: “Bu, şu anda yanında bulunduğum kabirdeki zât, dostlarımdandı. Benden ders alırken öldü. Dün gece rü’yâmda gördüm. Hâlini sordum. Dedi ki: “Beni niçin bu kabre koydunuz? Kaplan gibi yırtıcı, benekli bir köpek kabrime geldi. Beni korkutmaya başladı. Çok korktum. Bu esnada sevimli yumuşak bir zât geldi ve köpeği kendisinden uzaklaştıracak bu dünyâya bağlanmamamızı kovdu. Bana arkadaşlık ederek yanıma oturdu. bildirerek bizi uyarmakta, ibret almamızı istemektedir, özellikle Bunun üzerine ona; “Sen kimsin?” dedim. O da; zayıf insanlara hüküm verme görevini alan hâkimler daha da “Her Cum’a günü okuduğun Kehf sûresinin dikkatli olmalıdır. Bu kimseler halkın nazarında büyük mükâfatıyım” dedi.” görünürler. Allaha yemîn olsun ki, durum mühim, vaziyet vahimdir. Allahım bizi şaşırtma! Bir kimse, şayet âhıreti Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd ( radıyallahü anh ) arkasına atar, arzu ve isteklerine boyun eğer, bütün gayret ve buyurdu ki: “Kâdı o kimsedir ki, her işe kıymetine düşüncelerini dünyalık işine teksif ederse, bu kimsenin göre değer verir. Herbir duruma da ancak lâyık isteğinin sonu makam sevgisidir. İnsanların gönlünde yer olduğu hakkı verir.” etmekdir. Şık gözükmek, iyi giyinmek ve insanların kendisine Buyurdu ki: “Allahü teâlâ, Tahrîm sûresi 6. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruyor ki: “Ey îmân edenler! Kendilerinizi ve evlerinizde olanları Cehennem ateşinden koruyunuz. O ateşin saygı duymalarını sağlamaktır. Bu durumda, hiçbir şekilde aşağılık hâllerini ve maksadlarının bozukluğunu hissetmezler, işte, bunlara söylenecek söz yoktur. odunları insanlar ve taşlardır. Orada görevli, sert ve acımasız Nitekim Rabbimiz, Nemi sûresi sekseninci âyet-i kerîmede kızgın melekler vardır. Onlar, Allahın emirlerine isyan meâlen; “Sen ölülere birşey işittiremezsin” ve Fâtır sûresi etmezler. Ne ile emrolundularsa onu yaparlar.” işte bu âyet-i yirmiikinci âyet-i kerîmede meâlen; “Kabirde olanlara sen kerîme, din sahiplerine bildirilen bir emirdir. Allahü teâlâ, bu duyurucu değilsin” buyurdu. İşte böyle olanlar, hakîkî ölülerdir. nasihati kabûle bizi muvaffak eylesin. Bu nasihati kabûl Allahtan kork! Şuarâ sûresi ikiyüzonsekizinci âyet-i kerîmede edene, kendisine her yönüyle yaklaştıracak faziletleri ihsân meâlen; “Kalktığın vakit Allah seni görmektedir.” buyuruldu. buyursun.” Bütün isteklerini Allahın rızâsına muvafık eyle. Allahın Yazılarından en meşhûru, zamanının kadılarından İhmîm şehri kadısı el-Behnisî’nin “El-Muhallâ”sına yazdığı mukaddimedir. Burada, Besmele’den sonra şöyle buyurmaktadır: “Kitabıma Allahü teâlâya hamd ettikten sonra başlıyorum. Rabbimiz, gözlerin hainliğini ve kalblerin gizlediklerini bilir. Dünyâ lezzet ve zevklerine dalıp âhıreti unutarak aldanan kimseler, işledikleri günahların hemen peşinden cezalandırılmadıklarını görerek, Allahü teâlânın kendilerini cezasız bırakacağını zannederler. Hâlbuki, Allahü teâlâ, âhıretin sıkıntıları ile insanları uyarıyor ve Hac sûresi 43. âyet-i kerîmede meâlen buyuruyor ki: “Rabbinin katında bir gün, sizin saydığınız bin sene gibidir.” işte bu âyetle, düyâyı âhırete tercih edenlerin pazarlıklarının yanlışlığına dikkat çekiyor. Allahü teâlâ, bu ikâzına dikkat etmemizi ve faydalanmamızı nasîb eylesin. Bu nasihatleri, Cehennem ateşine karşı siper edinmeliyiz. Bu tehlikeye düşmekten ve orada kalmaktan korkuyorum. Bu durumdan Allahü teâlâya sığınırız. Bu âyetin bildirilmesinin maksadı; kalblere yerleşmiş olan gafletten kurtulmamızı, Rabbimize karşı mes’ûl olduğumuz vazîfeleri yapmaktan çeşitli düşüncelerle geri kalmamamızı, bizi ihsânından mahrûm olan kimse merhamet olunmuş değildir. Ben ve siz, Habîb-i Acemî’nin dediği gruptanız. Nitekim ona birisi şöyle demişti: “Keşke yaratılmasaydık.” O da, buna cevaben buyurdu ki: “Madem ki yaratıldınız, size emredilenleri yapıp kurtulun.” Eğer bütün bunlardan sonra hâlâ işin tehlikesini anlamadıysan ve bu tehlikeyi idrâk etmekten dünyâ seni meşgûl ediyorsa, şu emri düşün: Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) “İki kişiye emir olma, yetimin malına elini sürme” buyurdu. Lâ havle velâ kuvvete illâ billâhîl aliyyilazîm. Heyhat! Kalem yazmaz oldu. Allahın emri vâki olur ve hükmüne mâni hiçbir şey de yoktur. İşte bundan dolayı insanlar, hazret-i Ebû Bekr’den yanık ciğer kokusu hissettiler. (Ya’nî hazret-i Ebû Bekr, bu durumları düşünerek “Ah!” demişti de nefesi yanık ciğer gibi kokmuştu.) Hazret-i Ömer de; “Keşke, anası Ömer’i doğurmasaydı.” Hazret-i Osman da bunu kabûl ederek; “Kılıcını kınına sokan kişi hürdür” buyurmuşlardır, önünde dolu hazineler bulunan hazret-i Ali de; “Bu kılıcımı benden kim satın alacak? Eğer bir gömlek satın alacak birşey bulabilseydim, bu kılıcımı satmazdım” buyurmuştur. Bu korkudan hazret-i Ömer bin Abdülazîz’in aort damarı çatlamış ve bu korku sebebiyle vefât etmişti. Selef-i sâlihînden ba’zıları gevşekliğe düştüğü zaman, evlerinde bulundurdukları sopa ile kendilerini döverlerdi. Bilmiyorum, bu nefislerinin arzu ve isteklerini beğenip, bunlara başı boşluğu görüyor musun? Ya’nî biz Allaha yakın insanlarız daldıkları, sâdece dünyâya i’tibâr edildiği, putlara da, onlar mı uzak idiler? Evet değerli kardeşim, bütün bu tapıldığı bir sırada, Allahü teâlâ, en şerefli ve yüksek kalbi hâllere, huşû’ ve hudû’ ile, açlığa ve susuzluğa temiz soyluların arasından Muhammed tahammül etmek, geceleri uykudan uzak kalmakla aleyhisselâmı seçti. O’nu, azâbı ile korkutucu, ulaşabilirsiniz. Benim seni da’vet ettiğim bu yüceliğe ulaşma hakkı kabûl edip, ona itaat edene müjdeleyici ve bu hâlleri kazanma yolculuğunda sana yardım edecek şey, yaptı. O’nu mu’cizelerle te’yid eyledi (destekledi). özel bir vakit ta’yin edip bu vakitte zikir ve tefekkürle meşgûl Bu mu’cizelerle O’nun Peygamberliği hakkındaki olmandır. Kalbinin parlaması için sana hazırlanma imkânı şüpheleri hakîkat nûrları ile aydınlattı. Kalbler verecek zamanlar tesbit etmen gerekir. Dünyalık işler kalbe mutmain oldu. yerleşirse, bunları söküp atmak zor olur. Bunları en iyi bilen kişi, dünyalıktan yüz çevirir. Öyle ise bütün gayretini âhırete Bu eser, hükümleri, helâli ve haramı bildirir. Bu hazırlamağa ve kabirde suâl soracak meleklere cevap esere çok ihtiyâç olduğundan, böyle bir eseri hazırlamağa gayret et! Nitekim, Allahü teâlâ, Hicr sûresi meydana getirmek için bütün gayreti, gücü ve döksanüçüncü âyet-i kerîmede meâlen şöyle buyuruyor: imkânları bunun için safretmeyi icâb ettirir. “Rabbine yemîn ederim ki, onları mutlaka yaptıkları şeyden Çünkü, bu bilgilerin mühim mes’elelerden olması, hesaba çekeceğiz.” onlardan bahsetmenin, onları anlatmanın ne kadar zor olduğunu gösterir ve Allahü teâlânın Gayretinde bir gevşeklik görürsen, kendinde bu yüksek hâllere rızâsına uygun hüküm vermek için çok dikkatli kavuşmaktan uzaklaşma gibi bir hâl hissedersen, Allahü olmayı, bu husûsta düşülecek hatâlardan teâlâdan yardım dile! Huzûruna el kaldır. Çünkü O, kendisine korkulmayı gerektirir. gelenleri boş çevirmez. Ve O’nun ilminde kalblerin gizlilikleri saklı değildir. Çünkü Mülk sûresi ondördüncü âyet-i kerîmede İşte hükümleri, doğru ve dînin sahibinin muradı üzere meâlen buyuruyor ki: “Yaratan hiç bilmez mi?” işte bu benim verebilmek gerçekten pek zordur. Sonra, insanın yaratılışında sana nasîhatimdir. Eğer sen taşkınlık gösterirsen, Rabbine var olan noksanlık, devamlı çalışma ve çeşitli düşünceler karşı senin için görevimi yaptığıma delîlim olacaktır. Kendim sebebiyle, zihinde meydana gelen yorgunluk ve insanın şahsî ve senin için Rabbimden; nasihat kabûl eden bir kalb, ve umûmî muhtelif mes’eleler üzerinde düşünmesi sebebiyle, zikreden bir lisân ve keremine, ihsânına râzı olmuş bir kalb zihin meşgûliyeti de nazar-ı i’tibâra alınırsa, hükümler ile ilgili istiyorum.” husûslar hakkında doğru olarak söz söyleyebilmenin ağır bir iş olduğu açıkça görülür. Takıyyüddîn İbni Dakîk-ul-Iyd, İbn-i Hâdb’in “Muhtasar’ına yaptığı şerhin mukaddimesinde Selef-i sâlihîn bu korkulu yola girmişler, ancak; onlar, bu yolda buyurdu ki: çok dikkatli olarak herhangi bir hatâya düşmekten, yanlış bir iş yapmaktan korkarak yürümüşlerdir. Bu husûsa o kadar titizlik “Kur’ân-ı kerîmi bizlere indiren, doğruyu bildiren, göstermişler ki, takvâlarının çokluğundan dolayı, sorulan doğru kapıları açan, sevâb yollarını bizlere fetvâları birbirlerine havale etmişler, sorulan birçok suâlden gösteren Allahü teâlâya hamdolsun. Ben şehâdet sâdece birkaçına cevap vermişler, diğerlerini bilmediklerini ederim ki O’ndan başka ilâh yoktur. O’nun ortağı söylemişler, sorulan suâllere yanlış cevap verdilerse, yarın ve benzeri yoktur. âhırette hâllerinin ne olacağını düşünerek göz yaşları dökmüşler, bu mes’eleyi iyice araştırmadan, üzerinde Yine şehâdet ederim ki, Muhammed ( konuşmamışlar. aleyhisselâm ), Allahü teâlânın kulu ve Resûlüdür. Uzun müddet bir peygamberin Fakat onlardan sonra iş, bu husûslarda müsamahalı hareket gelmediği, doğru yolun unutulduğu, insanların etmeye döndü. Kalemlerden ipler çözüldü. Yanlış sözler söylendi Selef-i sâlihînin fetvâ verirken yaptıkları sakınma ve 7) Hüsn-ül-muhâdara cild-4, sh. 317 korkmaları ortadan kalktı. Eğer birisine bir mes’ele sorulur da, o da yanlış cevap vermekten korkarak duraklama gösterirse, câhil veya vesveseci olarak kabûl edildi. Sür’atli ve çabuk cevap vermek; ilmin çokluğu olarak, cevap vermekten çekinmek ve geri durmak ise; bilginin azlığına delîl olarak kabûl edildi Bu husûsta söz sahibi olanlar için iki hâl ortaya çıktı; ya onlar Selef-i sâlihînden daha âlim olduklarını iddia 8) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 324 9) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 80 10) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ cild-1, sh. 136 11) İhkâm-ül-ahkâm şerhi. Umdet-ül-ahkâm, Kâhire 1953 edecekler, yahut da kalblerine Selef-i sâlihînin kalblerine gelen Allah korkusunun gelmediğini kabûl edecekler. Bu ise, yarın 12) Tam İlmihâl Se’âdeti Ebediyye sh. 578 kıyâmet gününde perişan olmayı icâb ettiren birşeydir.” 13) Fâideli Bilgiler sh. 145 Gece sabahlara kadar ibâdet etmek, Kur’ân-ı kerîm okumak ve kitap mütâlâa etmekle meşgûl olan İbn-i Dakîk-ul-Iyd, gecede bir veya iki cild kitabı mütâlâa ederdi. Ömrü boyunca birçok kitap yazdı, İslâm âleminde meşhûr olmuş kitaplara, pek faydalı şerhler ve ilâveler yaptı. Şiir ve nesirin her dalında eser yazdı. Eserlerinden ba’zıları şunlardır: “İhkâm-ül-ahkâm” (Hadîs-i şerîflere dâirdir. Basılmıştır.), “El-İlmâm bi-ehâdîs-ilahkâm” (Matbûdur.), “El-İmâm fî şerh-il-İlmâm”, “El-İktirâh fî beyân-il-ıstılâh”, “Tuhfet-ül-lebîb fî şerh-ıt-takrîb” (Matbûdur.), “Şerh-ül-erba’în hadîsen lin-Nevevî”, “İktinâs-us-Sevânih”, “Şerh-i Mukaddimât-il-Matrizî” (Usûl-i fıkha dâirdir.), “Şerh-i Muhtasar li-İbn-i Hâcib”. Akaide dâir bir kitabı ve daha birçok kitap ve hutbeleri vardır. Bilhassa hadîs-i şerîflerle ilgili İBN-İ DEBBÂG ENDÜLÜSÎ (Ebü’l-Velîd Yûsuf bin Abdülazîz) Hadîs, târih ve edebiyat âlimi. Künyesi Ebü’l-Velîd olup ismi, Yûsuf bin Abdülazîz bin Yûsuf bin Ömer bin Fîre’dir. 481 (m. 1088) yılında Endülüs’te Belensiye köylerinden Onda’da doğdu. Lahmi, Ondî, Endülüsî nisbet edildi. Dâniyye’de kadı iken, 546 (m. 1151) yılında vefât etti. Mersiye’de defnedildi. tamamlanmamış yirmi cildlik bir eser olan “İlmâm bi-ehâdîs-ilahkâm” adlı kitabı İslâm âleminde çok takdîr toplamıştır. Endülüs’te yetişen büyük hadîs âlimlerinin sonuncularından Kendisinden başka hiç kimseyi görmeme hastalığına olan Ebü’l-Velîd İbni Debbâg, temel din ilimlerini ve yardımcı yakalanmış olan İbn-i Teymiyye bile, bu eseri takdîr edip, ilimleri öğrendikten sonra Mersiye’de; Ebû Ali bin Şükre İslâm âlimleri karşısında aczini i’tirâf etmiştir. Sadi’den hadîs-i şerîf ilmini öğrendi. İbn-i Sükre’den; Sahihayn, Sünen-i Dâre Kutnî, Muvatta’, Sünen-i Ebî Dâvûd, Ilel-i Dâre Kutnî, Müsned-i Yâ’kûb Sedvisî, Müsned-i Bezzâr, 1) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-9, sh. 209 2) Tabakat-üş-Şafiiyye (Esnevî) cild-2, sh. 227 Câmi-i Tirmizî, Garîbeyn-i Hirevî, Sünen-i Bâcî, Mu’cem-i İbn-i Kani’ gibi hadîs-i şerîf kitaplarını okudu. Osman bin Ahmed Kaştâlî, Ebû Îsâ bin Abdullah Leysî, İbn-i Attâb, Yûnus bin Mugîs, Ebû Abdullah Ahmed bin Muhammed Havlânî, Halef 3) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-4, sh. 91 bin İbrâhim Nehhâs, Abdülkâdir bin Muhammed Sâdfî ve daha birçok âlimden çeşitli kitapları okuyup ilim tahsil etti. Çok 4) Fevât-ül-vefeyât cild-3, sh. 442 çalışıp, yüzbin hadîs-i şerîfi râvîleriyle beraber ezberledi. Herkesin güvenip i’timâd ettiği bir âlim oldu. Nahiv ve lügat 5) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1481 6) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 219 ilimlerinde mahir, şiir ve edebiyatta âlim oldu. Târihî bilgilerde de derin ilmi vardı, istifâde ettiği her âlimin hayâtı ve yaşayışı hakkında ma’lûmât sahibi idi. Onların hayatlarını anlatan kitaplar yazdı. Dâniye şehrine kadı 6) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 309 ta’yin edildi, ömrü boyunca ilim öğrenmek, öğretmek ve Allahü teâlâya ibâdet etmekle meşgûl oldu. 7) El-A’lâm cild-8, sh. 238 Yaptığı işi Allahü teâlânın rızâsı için yapar, söylediği sözü Allahü teâlânın rızâsı için söylerdi. Bütün hâl ve hareketlerinde Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyar, her işinde Resûlullahın ( aleyhisselâm ) sünnetine tâbi olurdu. Çok cömert olup, insanların isteğini reddetmezdi. Müslümanların işlerini kolaylaştırmak için uğraşır, kendisine bir müslümanın işinin düşmesini fırsat bilip ona yardım eder, Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için çalışırdı. Haram ve şüpheli şeyleri, çok iyi bilir, haram ve şüpheli şeylerden çok sakınır, mübahların birçoğunu da terk ederdi. Pekçok talebesi vardı. Talebeleri arasından üstün ilim sahibi kimseler yetişti. Bunlar arasında, “Kitâb-üs-sılâ” yazarı İbn-i Beşkuval, Vezir Ebû Abdülmelik Mervân bin Abdülazîz Tecîbî Belensî, Ahmed bin Mutarref Belensî, Ahmed bin Seleme Levrakî, Muhammed bin Ebi’l-Hasen bin Hüzeyl ve daha birçok âlim vardı. Talebelerinden Ebû Ali Sadfi kendisinden ençok hadîs-i şerîf rivâyet eden âlimlerdendir. Yıllarca hocasının yanında bulunmuştur. Hadîs-i şerîfler ve râvîleri üzerine birçok kitap yazmış olan Ebü’l-Velîd İbni Debbâg’ın eserlerinden biri, Muhammed bin Müslim Zührî’den başlayıp, Ebû Tâhir Silefî’ye kadar muhaddîs ve fakîhleri tabakalar hâlinde anlattığı “Tabakât-ülmuhaddisîn vel-fukahâ” adlı kitabıdır. Hocası Kâdı Sadfînin hocalarının hayâtlarını da “Mu’cem-şuyûh-ül-Kâdî es-Sadfî” adlı eserinde kaydetmiştir. “Kitâbu fî müştebeh-il-esmâ ve müştebeh-ün-nisbe” de diğer eserleri arasındadır. İBN-İ DECÂCÎ (Sa’dullah bin Nasr) Kırâat, tasavvuf ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimi, edîb ve vâ’iz. Künyesi Ebü’l-Hasen olup ismi, Sa’dullah bin Nasr bin Sa’îd’dir. 482 (m. 1089) yılında Bağdad’da doğdu. Muhazzebüddîn lakabı verildi. İbn-i Decâcî ve İbn-i Hayevânî diye meşhûr oldu. 564 (m. 1169) yılında Bağdad’da vefât etti. Anne ve babasının yanına Bab-ı Harb mezarlığına defnedildi. Küçük yaşta temel din bilgilerini ve Arabî ilimleri öğrenen Ebü’l-Hasen bin Decâcî, kırâat ilmini Ebü’l-Hattâb bin Cerrah ve Ebû Mensûr Hayyât’tan çeşitli rivâyetlerle öğrendi. Bu âlimlerden hadîs ve fıkıh ilmini de tahsil etti. Ebü’l-Hattâb Kelüzânî, Ebü’l-Hasen bin Allâf, Ebü’l-Kâsım bin Beyân, ibn-i Tayyûrî, Ebü’l-Ganâim Nersî ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf öğrendi. Ebü’l-Hattâb’dan öğrendiği fıkıh’ bilgileriyle Hanbelî mezhebinin inceliklerine vâkıf oldu. Ondan yazdığı “Hidâye” kitabını rivâyet etti. İbn-i Akîl’den “El-İntisâr li-Ehl-issünne vel-hadîs” kitabını rivâyet etti. Ebû Bekr Dîneverî ile arkadaşlıkları oldu. Bağdad’da ders verdi. Tasavvuf âlimlerinin sohbetinde bulundu. Kalbi kirlerden temizlendi. A’zâları, Allahü teâlânın rızâsına muhalif bir iş yapmaz oldu. Allahü teâlânın büyüklüğünü, ni’metlerinin Üstünlüğünü düşünmekten başka birşey aklına gelmezdi. Allahü teâlânın kullarına O’nun dinini öğretir, insanları Cehennem ateşinden kurtarmak için gayret ederdi. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ahlâkıyla ahlâklandı ve halleriyle 1) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1310 hâllendi. Selef-i sâlihînin hâl ve hayatlarını okudu, öğrendi. Va’z ve nasihatlerinde, o mübârek insanların hayatlarından 2) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 142 örnekler verdi. Çok sayıda insan o mübârek kimselerin anılması bereketiyle onun va’zlarında tövbe etti. Pekçok kimse 3) Kitâb-üs-sılâ cild-2, sh. 644 4) Tabakât-ül-huffâz sh. 470 5) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 552 doğru yolu bulup, sapıklıktan kurtuldu. Nice kimseler, İbn-i Decâcî’nin okuduğu Kur’ân-ı kerîmi dinlemek ve va’zlarından istifâde etmek için uzak şehirlerden geldiler. Onun üstünlüğünü, zamanındaki âlimler şöyle ifâde etmektedirler: İbn-i Decâcî hakkında İbn-i Haşşâb; “O, fakîh ve va’izdir. İslâm âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Sa’îd bin Mübârek bin İ’tikâdı çok sağlam bir âlimdir. İbn-i Cevzî; “O, fıkıh öğrendi, Ali bin Abdullah bin Sa’îd bin Muhammed el-Ensârî el-Bağdâdî ders verdi. Münâzara yaptı ve va’z etti. Latîf ve güzel sözlü idi. olup, künyesi Ebû Muhammed’dir. İbn-i Dehhân en-Nühâvî Vefât edinceye kadar ilim mütâlâası ile meşgûl oldu.” İbn-i diye tanınmıştır. Lakabı Tâcüddîn ve Nâsıhuddîn’dir. O Nuktâ! “O, faziletli ve güvenilir bir âlim olup, birçok âlim ondan zamandaki ba’zı insanlar, bu zât için Zînet-üd-dehr rivâyette bulundu.” İbn-i Hüseyn, “O, güzel ahlâklı ve güzel (zamanının süsü) demişlerdir. Bilhassa tefsîr, hadîs, fıkıh ve yaşayışlı bir âlimdi. Ebû Bekr Dîneverî’nin arkadaşlarındandı. diğer naklî ilimlerde ve ayrıca, lügat ve nahiv gibi edebi Kur’ân-ı kerîm okur ve hadîs-i şerîf öğretirdi.” İbn-i Neccâr; “O, ilimlerde, zamanındaki âlimlerin en meşhûrlarından idi. 494 fakîhlerin ve fâdılların tanınmışlarındandır. Va’zı güzel, sözü (m. 1101) senesi Receb ayının 16’sına rastlayan Cum’a yumuşak ve te’sîrli, nazım ve nesirde çok başarılıydı, İbn-i gecesi, Bağdad’da Nehr-i tâbık diye bilinen yerde doğdu. 569 Decâcî, sofilerle birlikte olmayı çok severdi” ve ibn-i Katiî; “İbn- (m. 1174) senesinde Fıtr bayramı gecesi vefât etti. Doğumu i Decâcî, münâzaracı, vâ’iz, faziletli, fetvâ ve tasnif ehlidir” ve yetişmesi Bağdad’da olmuştur. demektedirler. İbn-i Dehhân hazretleri, Ebü’l-Kâsım Hibetullah bin İbn-i Decâcî, haram ve şüphelileri terk eder, mübahların Muhammed bin Husayn, Ebû Gâlib Ahmed bin Bennâ ve birçoğuna da i’tibâr etmezdi. Güler yüzlü, tatlı dilli, hoşsohbet başka zâtlardan ilim öğrendi. Hadîs-i şerîf dinledi. Rummanî bir zât-ı muhterem idi. Kendisini herkes severdi. O da gibi meşhûr âlimlerden de, lügat, nahiv ve diğer edebi ilimleri insanlara karşı çok merhametliydi. Kimseyi incitmez, kimsenin öğrendi. kalbini kırmazdı. Herkese yardımcı olur, elinden gelen izzet ve ikramda bulunurdu, insanlara dünyalık vererek âhıretlerini Kendisinden ise; Hatîb-i Tebrîzî gibi meşhûr büyük zâtlar ilim kazandırmaya çalışırdı. öğrenip rivâyetlerde bulunmuşlardır. Pekçok talebe yetiştirdi. Birçok kimse ondan kırâat dersleri İbn-i Dehhân Saîd bin Mübârek ( radıyallahü anh ), bir ara aldı. Ondan hadîs-i şerîf rivâyet edip fıkıh ilmi öğrenen âlimler Bağdad’dan Musul’a gitti. Vezir Cemâleddîn-i İsfehânî pekçoktu. Ondan ilim öğrenenler arasında; oğlu Ebû Nasr kendisini çok güzel karşıladı ve iyilik ve ikramlarda bulundu. Muhammed, İbn-ül-Ahdar, İbn-i Sekine, Şeyh Muvaffakuddîn, Onun himâyesi altında bir müddet orada ikâmet etti ve İbn-i İmâd Harrâni, Enceb-ül-Hammâmî ve daha birçok âlim insanlara ders okutmakla meşgûl oldu. İbn-i Dehhân’ın, vardı. Bağdad’da bulunduğu zamanda pekçok kitabı vardı. Musul’a giderken bunları götürmemişti. Fakat bir müddet sonra Birçok kıymetli eserin yazarı olan Ebü’l-Hasen İbn-i Decâcî’nin bunların yanında bulunması ve onlardan istifâdesinin gerekli “Sıft-ül-milh” ve “Rûh-üt-terk” adındaki eserleri bilinmektedir. olduğu kanâatına vardı. Kitaplarını getirmek için Musul’dan birini, Bağdad’a gönderdi. Bu kimse İbn-i Dehhân’ın evine gittiğinde, kitapları harâb olmuş gördü. Evin arkasındaki 1) Tabakât-ı Hanâbile cild-1, sh. 302 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 216 3) İzâh-ül-meknûn cild-2, sh. 17 tabakhâneden sızan sular ve bunların kokusu, kitapları perişan etmişti. Kitapları bu şekilde Musul’a götürdü, İbn-i Dehhân bu hâle çok üzüldü. Kendisine, bu kitapları buhur ile tütsülemesi hâlinde kokunun gidebileceğini bildirdiler. Böyle yapmaya başladı. 30 rıtldan (takriben 13 kg’dan) fazla buhur ile kitapları tütsüledi. Bu esnada gözlerine gelen duman sebebiyle gözleri a’mâ oldu. Bundan sonra bu işi yapmak için halk kendisine yardımcı oldu. İBN-İ DEHHÂN (Sa’îd bin Mübârek bin Ali) İbn-i Dehhân’ın ilmi yanında, şairliği de çok kuvvetliydi. Güzel şiirleri vardır. İmâdüddîn el-Kâtib, el-Haride isimli eserinde bu zâtı medreselerde ders verdi. Yine orada İbn-i Tûnusî’nin yerine zikretmekte ve çok övmektedir. kadılık vekâletinde bulundu. Buradan Kâhire’ye geldi. Kâhire’de kadılık yaptı. Ezher Câmii’nde nahiv okuttu. 800 (m. İbn-i Dehhân ( radıyallahü anh ) birçok eserler tasnif etmiştir. 1397) senesinde amcasının oğlu ile beraber Dımeşk’a, oradan Bunlardan ba’zıları şunlardır. Tefsîr-ül-Kur’ân, Tefsîr-ül-Fâtiha, da hacca gitti. Medîne-i münevverede Peygamber efendimizi ( Tefsîrü Sûret-ül-İhlâs, Şerh-ül-İzâh (40 cild), Ed-Dürûsü fin- aleyhisselâm ) ziyâret etti. Hac ibâdetini yerine getirdikten nahv, er-Riyâdatü fin-nüktet-in-nahviyye, Dîvan (şiir), Resâil, sonra, memleketi olan İskenderiyye’ye geri döndü. Burada ed-Dad vez-Zâ. İskenderiyye Câmii’nde hatîblik vazîfesi yaptı. Ayrıca ticâretle meşgûl olurdu. Bu sayede malları bir hayli çoğaldı. Ba’zı hâdiseler yüzünden İskenderiyye’den ayrılıp Sa’îd beldesine, 1) Vefeyât-ül-ayân cild-2, sh. 382 2) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 587 buradan da Kâhire’ye gitti. Kâhire’de durumu iyileşti. Melik Müeyyed tarafından iyi karşılandı. Mısır Mâlikî kadılığına getirildi. 819 (m. 1416) senesi Şevval ayına kadar Kâhire’de ikâmet etti. Aynı sene tekrar hacca gitti. Hac ibâdetini 3) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 233 yaptıktan sonra Yemen’e gitti. Yemen’de, Zebîd. Câmii’nde ders verdi. Zeynüddîn Ubâde ondan ilim öğrenenlerdendir, 4) El-A’lâm cild-3, sh. 100 İbn-i Demâmînî, Zebîd’den deniz yoluyla Hindistan’a geçti. Hindistan’da çok iyi karşılandı ve hürmet gördü. Burada 5) Mu’cem-ül-üdebâ cild-11, sh. 219 6) İnbâh-ur-ruvât cild-2, sh. 47 7) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 455, 471, cild-2 sh. 678 pekçok kimse İbn-i Demâmînî’den ilim öğrendiler. Vefât edinceye kadar burada yaşadı. Zehirlenerek öldürüldüğü söylenmektedir. Edebiyat ile ilgili ilimlerde, şiir söylemede pek mahir idi. Hüsn-i hat (güzel yazı yazma) san’atında da usta idi. Yazdığı eserlerden ba’zıları şunlardır: 1- Tuhfet-ül-garîb fî haşiyeti mugn-il-Lebîb, 2- Mesâbîh-ül-Câmi’, 3- Şerh-ut-Teshîl, 4- İBN-İ DEMÂMÎNÎ (Muhammed bin Ebî Bekr) Şerh-ül-Hazreciyye, 5-Cevâhir-ül-buhûr fil-arûz, 6-Nüzûl-ülgays, 7- El-Fevâkıh-ül-bedriyye, 8- Ayn-ül-hayât muhtasaru Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerinden. Arab dili ve edebiyatını da Hayât-il-hayvân lid-Demîri, 9- Feth-ur-Rabbânî fil-hadîs, 10- çok iyi bilirdi. İsmi, Muhammed bin Ebî Bekr bin Ömer bin Ebî El-Uyûn-ül-gâmize, 11- Şems-ül-magrib, 12-Izhâr-ut-ta’lil-il- Bekr bin Muhammed bin Süleymân bin Ca’fer el-Kureşî’dir. mugallak, 13- Dîvân, 14- El-Menhel-üs-safî. Lakabı Bedreddîn olup, İbn-i Demâmînî diye meşhûrdur. 763 (m. 1362) senesinde İskenderiyye’de doğdu. 827 (m. 1424) senesinde, Hindistan’ın Kelbercâ şehrinde vefât etti. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 115 İskenderiyye’de; Behâeddîn bin Demâmînî, Abdülvehhâb Karavî ve başka âlimlerden, Kâhire’de; Sirâcüddîn bin Mülakkın, Mecdüddîn İsmâil Hanefî, Mekke’de; Kâdı Ebi’l-Fadl Nevîri, İbn-i Haldûn ve daha pekçok âlimden ilim tahsil etti. Kendi memleketinde de, zamanının büyük âlimlerinin 2) El-A’lâm cild-6, sh. 57 3) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-7, sh. 174, 175 4) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 181, 182 derslerine uzun zaman devam etti. Hâfızasının kuvveti ve bir konuyu çabuk kavrama kabiliyeti ile, Arab dili ve edebiyatı ve fıkıh ilminde kısa zamanda mahir oldu. İskenderiyye’de ba’zı 5) Neyl-ül-ibtihâc (Dîbâc kenarında) sh. 287, 288 6) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 66 nice yüksek âlimlerin sohbetleriyle, zâhirî ve bâtınî ilimlerde kemâle geldi. İlim öğrenmek ve öğretmek arzusuyla; Şam, 7) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 185 Kâhire ve başka yerlerde bulundu. İlim hazînelerinden bir hazîne oldu. İlminin artması, kibirlenmesine, öğünmesine sebep olmadı. Bilakis, ilmi arttıkça, tevâzusu ve hilmi (yumuşaklığı) arttı. Muhammed aleyhisselâmın güzel ahlâkı ile İBN-İ DEYRÎ (Sa’d bin Muhammed) ahlaklanmış bir zât idi. Kendisi Hanefî mezhebi âlimlerinden olmakla beraber, diğer mezheblerin fıkıh bilgilerini ve Hanefî mezhebi fıkıh, tefsîr, kelâm âlimlerinin büyüklerinden. mezhebler arasındaki farklı hükümlerin inceliklerini de iyi İsmi, Sa’d bin Muhammed bin Abdullah bin Sa’d bin Ebî Bekr bilirdi. Babası da yüksek âlim olduğu hâlde, kendisine sorulan bin Muslih bin Ebî Bekr bin Sa’d en-Nablusî el-Makdisî’dir. müşkil suâlleri cevaplandırması için oğluna havale ederdi. Künyesi Ebü’s-Se’adât ve lakabı Sa’düddîn olup, İbn-i Deyrî Memleketinde bulunan Muazzamiyye, Çerkesiyye ve diye tanınmıştır. Mencekiyye medreselerinde ders verdi. İnsanlar onun derslerinden ve fetvâlarından pekçok istifâde etmişlerdir, 768 (m. 1367) senesi Receb ayının 17. Salı günü Kudüs’de ilimde çok yükselip, sanki babasını geçti, ilki 788 (m. 1386) doğdu. Doğum senesinin 766 olduğu da bildirilmiştir. 867 (m. senesinde olmak üzere, defalarca hacca gitti. Yine birçok defa 1462) senesi, Rebî’ul-âhır ayının 9. günü, Mısır’da bulunan Dımeşk ve Kâhire’ye gidip geldi. Babası Kâhire’de Hanefî Mısr-i kadîme’de vefât etti. kadısı idi. Babasının vefâtından sonra, 827 (m. 1424) senesinde Kâhire’ye tekrar geldiğinde, burada, İlim öğrenmeye, daha çocuk yaşta babasının huzûrunda Müeyyidiyye’de tasavvuf ve diğer ilimlerde ders vermesi için başlayan İbn-i Deyrî, Şeyh Hâfız ve başka zâtların dersîerine kendisine teklifte bulunuldu. Bundan başka, kadılık vazîfesi de devam ederek, Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Ayrıca, Ebü’l- kendisine verildi. İnsanlar, bu yüksek zâtın sözlerinden, Berekât Abdullah en-Nesefî’nin, Kenz-üd-dakâik, İbn-i davranışlarından, fetvâlarından ve yaptığı güzel hizmetlerden Hacîb’in Muhtasar, Kâdı Iyâd’ın Meşârik isimli kitaplarını ve çok istifâde ettiler. Bundan sonra, Fahriyye Medresesi, başka kıymetli kitapları da ezberledi. Câmi’ul-Merdânî gibi yerlerde dersler verdi. Hanefî mezhebine dâir, unutulmuş ve anlaşılamıyan mes’eleler bu zâta suâl Hâfızası o derecede kuvvetli idi ki, normal bir kitabı oniki günde ezberliyebilirdi. Çok zekî idi. Babası, bunun yetişmesi için husûsî gayret ve i’tinâ gösterirdi. O da, çok çalışmakla babasının gayretlerini boşa çıkarmadı. Babasından ve Kemâleddîn-i Şüreyhî’den fıkıh öğrendi. Hamîdüddîn-i Rûmî, Alâüddîn bin Nakîb ve başka âlimlerin derslerine de devam etti. Şemsüddîn bin Hatîb, Ebü’l-Hayr bin Alâî, Muhammed ibn-ül-İmâd, İsmâil Kalkaşendî, Şihâbüddîn bin el-Mühendis, Zeynüddîn el-Kıbâbî ve başka âlimler ile görüşüp sohbetlerinde bulundu. Onlardan ilim öğrendi. Necmeddîn bin Keşkek, Sadrüddîn bin İzz ve başka âlimlerden icâzet aldı. Zamanında bulunan tasavvuf büyüklerinden Muhammed el Kırımî, Abdullah el Bistâmî, Sa’düddîn el-Hindî, Ebû Bekr elMûsûlî gibi velîler ile görüştü. Dürer-ül-bihâr kitabının sahibi Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed el-Konevî hazretleri ile karşılaştı. Bunlar gibi daha edilirdi. Kendisine vazîfe olarak verilen işi ve başka işleri, gayet i’tinâ ve dikkat ile, sağlam olarak, iffet üzere ve çok güzel bir şekilde yerine getirirdi. Bunun için herkes tarafından sevilir, beğenilir ve takdîr edilirdi. Çok yüksek bir âlim, mezhebini müdâfaa etmekte sağlam ve sarp bir dağ gibi olan kıymetli bir zât idi. Yaşı ilerleyip ihtiyârlayınca dahî, hafızasında ve hizmetlerinde bir aksama ve zayıflama görülmedi, ilim ve fazilet sahibi zâtlar ile buluşup, ilmî konularda sohbet etmeyi çok severdi. Yüksek bir anlayış ve zekâya sahip idi. Bir şeyi anlatıyorsa, aksi isbât edilemiyecek şekilde onun delîllerini getirir, mesnedsiz konuşmazdı, ilimde çok ileri idi. Birçok hadîs-i şerîfi ezberlemiş idi. Konuşması gayet fasîh olup, tatlı dilli ve güleryüzlü idi. İslâmiyete uygun edebi, ahlâkı, yaşayışı ve kendini ilme vermesi ile; akranı olan zâtların hemen hepsinden ileride olmuş, onların öncüsü durumuna gelmişti. Herkesin gönlünü kazanmıştı. Âlim, câhil, idâreci, hâsılı herkes tarafından sevilip sayılan, hürmet edilen bir zât idi. Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden olan İbn-i Hümâm Sa’düddîn İbn-i Deyrî hazretleri, saadet ve hizmet ile takriben hazretleri, bir sene hacca gitmişti. Dönüşünde, şehre girer bir asırlık ömür sürdükten sonra, 867 (m. 1462) senesi girmez daha evine gitmeden, doğruca Müeyyidiyye Rebî’ul-âhır ayında Mısr-i kadîme’de vefât edince, bir sal (taht- Medresesı’ne giderek İbn-i Deyri hazretlerinin yanına geldi. ı revân) ile ders okutmuş olduğu Müeyyidiyye’ye götürüldü. Onu ziyâret etti. Ondan sonra evine gitti. Orada yıkanıp kefenlendikten sonra, namazı kılındı. Namazında; zamanın sultânı, kadılar, emirler, a’yân ve Sa’düddîn İbn-i Deyri hazretleri, bulunduğu memlekette eşraftan ileri gelenler ve diğer insanlardan çok kalabalık bir tanındığı gibi, başka memleketlerde de tanınıp sevilmekte idi. cemâat hazır bulundu. Cenâzesi, daha sonra Zâhir Hoşkadem Memlûk sultanlarından Zâhir Çakmak’ın bir elçisi, türbesine defn edildi. Vefâtı ile, onu tanıyanlar üzüntüye gark Timûroğulları Sultânı Şahrûh bin Timur’a gelmişti. Şahrûh bu oldular. Ondan sonra, Müeyyidiyye Medresesi’ndeki elçiye, geldiği memlekette bulunan İbn-i Deyri’nin hâlini sordu. vazîfesine oğlu Tâcüddîn Abdülvehhâb getirildi. O da, iyi ve sıhhatte olduğunu haber verince, Şahrûh çok sevinip, Allahü teâlâya hamd etti. İbn-i Deyrî hazretlerinin talebeleri pekçok idi. Sözlerini 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 213 dinlemek, sohbetlerinde bulunabilmek için, çevre beldelerden grup grup insanlar yanına gelirler, onun ilminden istifâde etmek için can atarlardı. Kendisi; “İnsanların yaşları ilerledikçe, umûmiyetle mizaçları, sıcak kanlılıktan soğukluğa dönüşür” derdi. Hâlbuki kendisi böyle olmadı. Kendisinde bir soğukluk meydana gelmedi. Yaşı hayli ilerlemiş olduğu hâlde, yanaklarının kırmızılığı dahî kaybolmamıştı. 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-3, sh. 249 3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 306 4) El-A’lâm cild-3, sh. 87 5) Fevâid-ül-behiyye sh. 78 6) Keşf-üz-zünûn sh. 896, 1522, 1667 Kendisini seven dostları ile görüşür, dünyâya düşkün olan uygunsuz kimseler ile zarûret olmadıkça bir araya gelmezdi. Yapacağı işlerde, tanıdıkları ve dostları ile istişâre ederdi. İBN-İ DİYBA’ (Abdurrahmân bin Diyba’) İnsanları ibâdete teşvik etmekte ve müslümanların îmânlarını bozmaya gayret edenleri reddetmekte çok gayretli ve şiddetli Yemen’de yetişen Şafiî mezhebi fıkıh, hadîs ve târih idi. Bu gayretinden dolayı, yapılan da’vetlere katılır, hazır âlimlerinden. İsmi, Abdurrahmân bin Ali bin Muhammed bin Ali bulunanlara İslâmiyete uymaya teşvik edici, düşmanlığı bin Yûsuf’dur. İbn-i Diyba’ adıyle meşhûr olmuştur. 866 (m. kötüleyici nasihatlerde bulunurdu. Hep iyi ve yüksek olarak 1461) senesi Muharrem ayının dördünde, Perşembe günü tanındı ve i’timâdı sarsıcı hiçbir hâli görülmedi, ilmi pekçok idi. Zebîd şehrinde doğdu. 944 (m. 1537) senesi Receb ayının İlmini talebelerine öğrettiği gibi, ba’zı kıymetli kitaplar da onyedisinde, Zebîd’de vefât etti. Şeyh İsmâil Cebertî’nin yazarak, daha sonra gelecek olanların istifâde etmelerine de türbesi yakınındaki Bâb-ı Sihâm türbesine defnedildi. vesîle oldu. Yazdığı eserlerden ba’zılarının isimlerini şöyle sıralayabiliriz: El-Kevâkib-ün-nîrât, Tekmiletü şerh-ül-Hidâye “Bugyet-ül-müstefîd bi-ahbâri Zebîd” adlı kitabında diyor ki: lis-Serûcî, Şerh-ül-müsâyere, es-Sihâm-ül-mârika, Şerh-ül- “Benim doğduğum senenin sonlarında babam, Zebîd akâid, el-Habs fit-töhmeti, Nu’mâniyye ve kasîdetü şehrinden başka bir yere gitmiş. Bir daha dönmemiş. Ben, Muhammese fî medh-in-Nebî (aleyhisselâm). (Son iki eser dedem allâme ârif-i billâh Şerefeddîn bin İsmâil bin manzûm hâldedir.) Muhammed’in yanında büyüdüm. Dedemin duâsı bereketiyle, çok büyük ihsânlara ve iyiliklere kavuştum. Dedem velî bir devleti Benî-Tâhir, 14- El-Fadl-ül-mezîd fî bugyet-il-müstefîd, kimse idi.” 15- Ahsen-üs-sülûk fî nazmı men veliye medînete Zebîd. Önce Kur’ân-ı kerîmin tamâmını ezberledi. Kur’ân-ı kerîmin okunuşu ile ilgili kırâat ilimlerini dayısından öğrendi. Önce ba’zı kırâatlere göre, daha sonra da “Kırâat-i seb’a”nın tamâmına göre Kur’ân-ı kerîmi okudu. Şâtıbiyye kitabını, Bârizî’nin Zübed adlı eserini ve Behce kitabının da bir kısmını ezberledi. Dayısı Ebü’n-Necâ ve İbrâhim bin Ca’mân’dan; fıkıh ferâiz, hesâb, cebir, geometri, matematik, Arabî ilimleri tahsil etti. Hadîs, tefsîr ilimlerini Zeynüddîn Ahmed Şeyhî’den 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 159 2) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 255 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 545 4) El-Kevâkib-üs-sâire cild-2, sh. 158, 159 öğrendi. Bunlardan başka, o asırdaki Yemen âlimlerinden de ilim tahsil etti. 5) Keşf-üz-zünûn sh. 17, 1150, 1194, 1494 İlki 883 (m. 1478) senesinde olmak üzere, defalarca hacca gitti. Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevvere âlimlerinden ve özellikle Hâfız Şemseddîn Sehâvî’den hadîs-i şerîf öğrendi. Hadîs ilminde çok yüksek derecelere erişti ve adı her tarafta İBN-İ DÛST (Abdurrahmân bin Muhammed) duyuldu. Arabî ilimler ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi, edîb ve şâir. İbn-i Diyba’dan da pekçok âlim ilim öğrendiler. Allâme İbn-i Künyesi Ebû Saîd olup ismi Abdurrahmân bin Muhammed bin Ziyâd, Seyyid Hâfız Tâhir bin Hüseyn Ehdel, Şeyh Ahmed bin Muhammed bin Azîz bin Yezîd Hâkîm’dir. 357 (m. 968) yılında Ali Mezcâcî gibi büyük âlimler bunlardandır. Zamanındaki Nişâbûr’da doğdu. İbn-i Dûst adıyla meşhûr oldu. 431 (m. pekçok âlime icâzet verdi. Hadîs ilminde güvenilir olup, hadîs 1040) yılında vefât etti. ilminin inceliklerini, hadîs âlimlerini, onlardan gelen haberleri çok iyi bilirdi. İslâmiyete çok bağlı ve haramlardan, şüpheli şeylerden pekçok kaçınırdı. Sâlih ve mütevâzî bir zât idi. Onun zamanında hadîs-i şerîf öğrenmek için herkes ona gelirdi. Çeşitli memleketlerden ve uzak beldelerden sayısız talebesi vardı. Zamanının Yemen Sultânı Âmir bin Abdülvehhâb ona çok hürmet ederdi. Medresesinin idâresini de İbn-i Diyba’ya vermişti. Ebû Saîd İbni Dûst, temel din ve âlet ilimlerini öğrendikten sonra, ilk önce yakın çevresindeki âlimlerden ders aldı. Bilhassa Hanefî mezhebi fıkıh bilgileri ve nahiv ilmi üzerinde çalıştı. “Sıhah” adlı eserin sahibi İsmâil bin Hammâd Cevherî, Üstâd Ebû Bekr Muhammed bin Abbâs Taberî, Hâkim Ahmed ve Bişr-i İsferâînî ve daha birçok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf yazdı. Edebiyat bilgilerinde, eskilerin şiir ve güzel sözleri üzerinde ve Hanefî mezhebi fıkıh bilgilerinde âlim oldu. Yemen diyârında çok meşhûr olup, çok kıymetli kitaplar yazdı. Horasan âlimlerinin ileri gelenlerinden sayıldı. Allahü teâlânın Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- Teysîr-ül-vüsûl ilâ câmi’ul- dinine hizmet edebilmek için çok çalıştı. Her işini Allahü usûl, 2- Misbâh-ul-mişkât, 3- Şerhu Duâi İbn-i Ebî Harbe, 4- teâlânın rızâsı için yapardı. Aza kanâat eder, elindekini Gâyet-ül-matlûb, 5- Bugyet-ül-müstefîd fî ahbâri medîneti fakirlere verir, kendisine yetecek kadar mal ayırırdı. Zühd ve Zebîd, 6- Kurret-ül-uyûn fî ahbâr-il-Yemen-il-meymûn, 7- takvâda eşsizdi. Çok ibâdet eder, gündüzlerini oruçla geçirir, Mevlid-i şerîf-i Nebevî, 8- Kitâb-ül-mi’râc 9- A’zam-ül-minneti geceleri de namaz kılardı. Vakitlerini ya ilim öğrenmek, ya fîmâ Yagfirullahü bihi-z-zünûb-yûcebü bihil-Cenneti, 10- öğretmek veya ibâdet etmekle geçirirdi. İnsanlara nasihatlerde Temyîz-üt-tayyib minel-habîs mimmâ yedûru alâ elsinet-in- bulunur, “Herkesin Allahü teâlânın dînini öğrenmekle mükellef nâsi minel-hadîs, 11- Tenkîh-ül-vüsûl, 12- Câmi’ul-usûl li- olduğunu, öğrenmemek için hiçbir mazeretin makbûl ehâdîs-ir-Resûl ( aleyhisselâm ), 13- El-Ikd-ül-bahir fî târihi olmayacağını” bildirirdi. Birçok talebe yetiştirdi. Ömrünün sonuna doğru kulağı hiç duymaz oldu. Kendisi okur, meclisinde bulunanlar da dinler veya yazarlardı. Kendisinden, şerîf dinledim. Gördüklerim arasında, dînine çok bağlı ve en Ebû Abdullah Fârisî ve daha birçok âlim ilim öğrenip faziletli kimselerden biridir. Târih, siyer ve muhtelif târihî rivâyetlerde bulundu. hâdiseleri onun gibi bilen birini daha bu gözlerim görmedi” demiştir. Usûl kitaplarını tashih eden ve edebiyat kitapları tasnif edip, dîvânlar tertip eden İbn-i Dûst’un birçok eser yazdığı Eserleri: 1. Hatîb-i Bağdâdî’nin Bağdad Târihi kitabına İbn-i biliniyorsa da, kitapları mevcût olmayıp, hakkında malûmat Sem’ânî’nin yaptığı zeyl üzerine yaptığı bir zeyli vardır. 2. bulunmamaktadır. Vâsıt’a dâir yazdığı Târih-i kebîr’dir. 1) Fevât-ül-vefeyât cild-2, sh. 297 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 40 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 188 2) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 44 3) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 185 4) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 211 İBN-İ DÜBEYSÎ (Muhammed bin Sa’îd) 5) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 394, 395 Şafiî mezhebi fıkıh, hadîs, kırâat ve lügat âlimi. İsmi, Muhammed bin Sa’îd bin Yahyâ bin Ali bin Haccâc Dübeysî 6) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 61, 62 olup, künyesi Ebû Abdullah’dır. İbn-i Dübeysî diye bilinir. 557 (m. 1162) senesi Receb ayının yirmialtısında Vâsıt şehrinde doğup, 637 (m. 1239) târihinde Bağdad’da vefât etti. İlim için pekçok yolculuklar yapan İbn-i Dübeysî, Vâsıt’da; Ebû Tâlib Kettânî, Hibetullah bin Kassam ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi. Bağdad’a gidip, burada zamanın büyük âlimlerinden olan Hibetullah bin Bukî’nin yanında âlim oldu. İbn-i Şâtil, Kazzâz, Ebû Âlâ bin Ukayl, Abdülmün’im Ferârî ve daha başka âlimlerden hadîs-i şerîf dinledi. Kendisinden de; İbn-i Neccâr, İbn-i Nukta, Zekî Berzâlî, Hattâb, İzzüddîn Fârûsî, Tâcüddîn Ebû Hasen Irâkî ve başkaları hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Usûl, hılâf ve nahiv ilimlerini okudu. Bilhassa hadîs ilmine önem verdi. Zehebî, onun bir müddet adâlet işlerine baktığını, daha sonra, üzücü ba’zı hâdiseler sebebiyle ayrıldığını, kendisini hadîs-i şerîf rivâyet etmeye ve ders okutmaya verdiğini bildirmiştir. İbn-i Neccâr da onun hakkında şöyle dedi: “İbn-i Dübeysî, Bağdad’a yerleşti. Burada dersler verdi. Hadîs ve edebî ilimleri çok iyi bilirdi. Onun yanında birkaç sene ders okuyup, hadîs-i İBN-İ DÜREYHİM (Ali bin Düreyhim) Şafiî mezhebi fıkıh âlimi ismi, Ali bin Muhammed bin Abdülazîz bin Fütûh es-Sa’lebî olup, lakabı Tâcüddîn’dir. İbn-i Düreyhim veya İbn-i Ebil-Hayr diye bilinir. 712 (m. 1312) senesi Şa’bân ayında Musul’da doğdu. 762 (m. 1360) senesi Safer ayında Kûs’da vefât etti. Ali bin ed-Düreyhim, kırâat ilmini Ebû Bekr bin Sencer el-Mûsulî’den, fıkıh ilmini Şeyh Nûreddîn Ali bin Şeyh-ül-Uyeyne’den öğrendi. El-Hâvî kitabını ve İbn-i Mu’tî’nin Elfiye kitabını ezberledi. Alâüddîn İbni Türkmânî ve Şemsüddîn elİsfehânî’den ilim öğrendi. Nûreddîn elHemedânî’den Sahîh-i Buhârî’yi dinledi. Ebû Hayyân ve birçok âlime âit çok sayıda kitap okudu. İbn-i Düreyhim daha küçük yaşta iken babası İsm-i a’zam, Allahü teâlânın kullarından gizlediği vefât etti. Geriye babasından çok mal kaldı. sırdır. Onu yarattıklarının en üstünü Resûlullah Yabancı kimseler onun malını gasb ettiler. O efendimize ( aleyhisselâm ) emânet etti. Onu, yetim olarak yetişti. Fakat çok çalıştı ve muvaffak diğer ism-i şerîfleri arasında gizledi. Onu, oldu. Büyüdüğünde malının bir kısmını geriye Peygamberlerine (aleyhimüsselâm) zamanın verdiler. Kendisine verilen mal ile Dımeşk’a gitti. diline göre indirdiği kitaplara koydu. Onu, Oradan Kâhire’ye geçti. Allahü teâlâ orada ona Peygamberlerine ve evliyânın büyüklerine öğretti. çok mal ihsân etti. Oradan kendi memleketine Ehlinden başkası bilmemesi için, onu büyük bir geri döndü. sır yaptı. İsm-i a’zam ma’nevî ilimlerin en büyüklerindendir. Bu sebeple, İsm-i a’zam Bir ara İbn-i Düreyhim’in evi basılıp kitapları hakkında bildirilen hadîs-i şerîfleri kısa olarak alındı. Şam’dan çıkarıldı. Oradan Mısır’a gitti. toplamak istedim. Hadîs-i şerîflerden sonra Elinden alınan malını ve kitaplarını kurtarmak için âlimlerin bu husûstaki söylediklerini bildirdim. tekrar Dımeşk’a geri döndü. Bu sırada Şam’daki Sonra harflerin sırrından bahsettim. Bu kitabıma Emevî Câmii’nde müderrislik vazîfesi verildi. Gâyet-ül-mugnam fil-ism-il-a’zam ismini verdim. Daha sonra tekrar Mısır’a gitti. Mısır Sultânı Nasır Allahü teâlâdan bu eserimi, sırf rızâsı için onu elçi olarak Habeşistan’a gönderdi. Kûs yazılmış bir eser kılmasını dilerim. şehrine vardığında hastalandı ve orada vefât etti. Âlimler, Allahü teâlânın isimlerinin ba’zısının İbn-i Düreyhim; fıkıh, hadîs, usûl-i fıkıh, kırâat, ba’zısından üstün olduğunu söylemişlerdir. tefsîr, fen ilimlerinde ve vakıf konularında üstün derecelerde âlim idi. Hâfızası çok kuvvetli idi. İsm-i a’zamla ilgili, Resûlullah efendimizden bildirilen hadîs-i Hitâbeti ve konuşması çok güzel olup, birçok eser şerîfler Ebû Umâme’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i yazdı. ekrem ( aleyhisselâm ); “İsm-i a’zam, Kur’ân-ı kerîmde üç sûrededir. Bunlar; Bekâra, Âl-i İmrân ve Tâhâ sûreleridir.” İbn-i Düreyhim’in yazmış olduğu eserlerden buyurdu. ba’zıları şunlardır: 1- El-İnsâf bid-delîl fî evsâf-inNîl, 2- Selîm-ül-Hırâse fî ilm-il-firâse, 3-Iknâ-ül- Esma binti Yezîd’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Server-i âlem ( hazzâk fî envâ-il-evfâk, 4-Bast-ül-fevâid fî hisâb- aleyhisselâm ); “İsm-i a’zam şu iki âyet-i kerîme arasındadır” il-kavâid, 5-Tenâ-il-Münâzir fî merâî vel-münâzır, buyurduktan sonra; “Sizin ilâhınız, (zâtında ve sıfatlarında asla 6- Risâlet-üt-terâdî beyn-el-emr vel-kâdı, 7- İkâz- benzeri bulunmayan) tek Allahdır. Ondan başka hiçbir ilâh ül-Musîb fimâ fis-Satranc min-el-Menâsîb, 8- yoktur. O, hem Rahmândır, hem Rahimdir” (Bekâra-163) ve Kenz-üd-dürer fî Hurûfi evâil-is-süver, 9- Gâyet- “Allah (o Allahdır ki), kendinden başka hiçbir ilâh yoktur. (O) ül-İ’câz fil-ehâci vel-elgâz, 10- Gâyet-ül-mugnam Hayy ve Kayyûmdur. O’nu ne bir uyuklama, ne de bir uyku fil-ism-il-a’zam, 11- Menhec-üs-Savâb fî kubhi tutabilir. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi O’nundur. O’nun İstiktâbı ehl-il-kitâb, 12- El-Mübhem fî Hall-il- izni olmadan, nezdinde kim şefaat edebilir? O (yaratıkların) Mütercim, 13- Nef-ül-Cederi fil-cem’i beyne önlerindeki ve arkalarındaki gizli ve aşikâr herşeyi bilir. ehâdîs-il-Adevi. Mahlûkâtı, O’nun ilminden yalnız kendisinin dilediğinden Gâyet-ül-mugnam adlı eserinden ba’zı bölümler: İbn-i Düreyhim bu eserinde Allahü teâlâya hamd, Resûlüne ( aleyhisselâm ), âline ve Eshâbına salât-ü selâm ettikten sonra şöyle demektedir. başka hiçbir şey kavrayamazlar. O’nun kürsüsü, gökleri ve yeri kaplamıştır. Bunların (yerin ve göğün) koruyuculuğu O’na ağır da gelmez. O, çok yüce, çok büyüktür” (Bekâra-255) âyeti kerîmelerini okudu. Ebû Hüreyre’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah Ebû Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i efendimiz ( aleyhisselâm ); “Allahü teâlânın doksandokuz ismi şerîfte, Server-i âlem ( aleyhisselâm ); “Kim, lâ havle velâ vardır. Bu isimleri her kim (tamamen) sayarsa, Cennete girer” kuvvete illâ billah derse, doksandokuz derde deva olur. buyurdu. Bunların en aşağısı düşüncedir” buyurdu. Yine Ebû Hüreyre’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i Sehl bin Hanîf şöyle rivâyet etti: “Birgün Resûl-i ekremin ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Dile hafif, fakat mizanda, huzûrunda bulunuyordum. Bu sırada Resûlullahın ( ağır ve Rahmâna sevgili iki kelime vardır. (Bunlar) aleyhisselâm ) yanına a’mâ birisi geldi. Resûl-i ekreme ( “Sübhânallahi ve bihamdihî, Sübhânallahilazîm”dir.” aleyhisselâm ) gözünün görmediğini arz etti ve “Yâ Resûlallah! Benim, yolumu gösterecek kimsem yok. Bu durum bana çok Büreyde ( radıyallahü anh ), birgün mescide Resûlullahın ağır ve zor gelmektedir” dedi. Bunun üzerine Server-i âlem; yanına girmişti. Bu sırada Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), “Git güzelce abdest al. Sonra ta’dîl-i erkânına uygun iki rek’at “Allahümme innî es’elüke bi ennî eşhedü enneke entellâh lâ namaz kıl! Sonra “Allahümme innî es’elüke ve eteveccehü ilahe illâ ente el-Ehad es-Samed ellezî lem yelid velem yûled ileyke bi Muhammedin sallallahü aleyhi ve sellem Nebiyy-ir- velem yekûn lehû küfüven Ehad” diye duâ eden birisini rahmeti yâ Muhammed eteveccehü bike ilâ Rabbî” de!” görünce; “Nefsim Yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn buyurdu. O zât da Resûl-i ekremin buyurduğu gibi yapınca, ederim ki, o şahıs Allahü teâlâdan onunla istenildiğinde verdiği gözü görmeğe başladı. ve onunla duâ edildiğinde kabûl ettiği Allahü teâlânın ism-i a’zamı ile duâ etti” buyurdu. Hâkim, “Müstedrek” adlı eserinde, Ebû Ca’fer Muhammed bin Ali’den şöyle nakletti: “Kimin kalbinde kasvet varsa, Yâsîn-i Ebüdderdâ ( radıyallahü anh ) şöyle rivâyet etti: “Resûlullah ( şerîfi za’feranla cama yazıp, içsin.” aleyhisselâm ) bize ikindi namazını kıldırmıştı. Bu sırada oradan bir köpek geçti. Çok kısa bir müddet sonra köpek öldü. Kuşeyrî şöyle anlattı: “Oğlum çok hastalanmıştı. Rü’yâmda Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) bize dönüp; “Az Resûl-i ekremi ( aleyhisselâm ) gördüm. Bana; “Neyin var?” önce köpeğe kim bedduâ etti?” buyurdu. Cemâatte buyurunca, oğlumun hastalık durumunu arz ettim. O zaman bulunanlardan birisi; “O köpeğe ben bedduâ ettim yâ bana, şifâ âyet-i kerîmelerini okumamı tavsiye etti. Ben de şifâ Resûlallah! Allahü teâlânın kendisiyle duâ edilince kabûl ettiği, âyetlerini bilmediğimi arzettim. Sonra uyandım. Bir hatm-i şerîf onunla istenilince verdiği, ism-i şerîfi ile bedduâ ettim” dedi. okudum. Şifâ âyetlerine geldikçe onları topladım. Onlar Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), “Keşke bütün ümmet-i Kur’ân-ı kerîmin altı sûresinde bulunuyordu. Onları bir kaba Muhammed’in af ve mağfiret olması için duâ etseydin. Peki yazdım. Oğluma içirdiğim zaman, oğlumun hiçbir şey olmamış nasıl duâ ettin?” buyurdu. O zât da; “Allahümme innî es’elüke gibi ayağa kalktığını gördüm. bienne lekelhamdü lâ ilâhe illâ ente elmennân bedî-üs-semâ vâti vel erdı yâ zelcelâli vel-ikrâm. Ükfünâ hâzelkelb bimâ İhyâ-i ulûmiddîn kitabında İmâm-ı Gazâlî şöyle bildirdi: Cum’a şi’te” dedim köpek o anda öldü” dedi. namazından sonra, kim “Allahümme! Yâ Bâniyyü, yâ Hamîdü, yâ Mübdiü, yâ Muîd, yâ Vedûd egnini bi halâlike an harâmike Hazreti Ali ( radıyallahü anh ) şöyle anlattı: “Resûl-i ekrem ve bi tâatike an ma’siyyetike ve bi fadlike ammen sivâke” der bana, bir sıkıntı ve güç bir durumla karşılaşınca, “La ilahe ve buna da devam ederse, Allahü teâlâ onu başkasına illallah el-Halîm el-Kerîm Sûbhânallahi ve tebârekallâhü Rabb- muhtaç etmez. Onu, ummadığı yerden rızıklandırır. ül-arşilazîm vel-hamdü lillâhi Rabbilâlemîn” dememi emretti.” Ka’b-ül-Ahbâr buyurdu ki: “Kim Cum’a gününde bulunur, iki Abdullah İbni Mes’ûd şöyle rivâyet etti: “Resûl-i ayrı şeyi sadaka olarak verir, sonra rükû’una ve huşû’una tam ekrem, bir gam ve düşünce geldiği zaman, “Yâ olarak riâyet ederek iki rek’at namaz kılar ve sonra Hayyü, yâ Kayyûm birahmetike estegîsü” demeyi “Allahümme innî es’elüke bismike Bismillâhirrahmânirrahim ve emretti. bismike ellezî lâ ilahe illâhû el-Hayyül Kayyûm lâ te’huzühü sinetün velâ nevm” diye duâ eder ve Allahü teâlâdan birşey 4- “Allah” lafza-ı celâli tesniyye ve Cem’ (çoğul) isterse, Allahü teâlâ o isteğini ona verir. olmaz. İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe ( radıyallahü anh ) İsm-i a’zamın 5- “Allah” lafza-i celâline mahsûs olmak üzere “Allah” lafza-i celali olduğunu söylemiştir. Tasavvuf “Yâ Allah” derken nidâ edatı olan ye harfi ile harfi büyüklerinin ve âriflerin ekserisi bunu kabûl eder. Çünkü ta’rîf olan elif ve lam harfleri birlikte gelmiştir. Bu onlara göre, makam sahibini, sırf ismi ile zikrin fevkinde bir durum Allahü teâlânın diğer ism-i şerîflerinde zikr yoktur. Nitekim Allahü teâlâ, Resûlüne En’âm sûresinin olmaz. Meselâ “Yâ er-Rahmân, yâ er-Rahîm” doksanbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle buyuruyor: denmez. Fakat elif-lamsız olarak yâ Rahmânü, yâ “Yahudiler, Allahın kadrini gereği gibi tanıyâmadılar. Çünkü; Rahîmü denir. “Allah hiçbir insana, hiçbir şey indirmedi” dediler. (Vahyi ve kitâpları inkâr ettiler.) Onlara de ki, “Mûsâ’nın insanlara bir nûr ve hidayet olarak getirdiği ve sizin de parça parça kâğıtlar hâline koyup (işinize geleni) açıkladığınız; fakat çoğunu gizlediğiniz o kitabı kim indirdi? Sizin bilmediğiniz ve atalarınızın da bilmediği şeyler, size (Peygamber diliyle Kur’ân’da) öğretilmiştir. Ey Resûlüm, sen, Allah (o kitabı indirdi) de. Sonra onları bırak daldıkları batakta oynaya dursunlar.” Âlimlerden bir cemaat bu husûsta İmâm-ı a’zama ( radıyallahü anh ) uymuştur, İmâm-ı a’zamın talebelerinden bir kısmı bunun için ba’zı delîller de getirmişlerdir. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma; “Şüphesiz ki ben Allahım” diye hitâb buyurdu. Eğer Allahü teâlânın ondan daha büyük ismi olsa idi, onunla hitâb buyururdu. 2- Allah, lafza-i celâlinde bulunan husûsiyet, Allahü teâlânın diğer isimlerinde bulunmaz. Meselâ “Allah” lafza-i celâlinin evvelinde bulunan elif çıkarılınca “lillah” kalır. Bundan sonra bulunan lâ atılınca “lehü” kalır. Sonra lam da atılınca geriye “Hû (Hüve)” kalır. Bunların hepsi de Allahü teâlânın ismi şerîfine delâlet etmektedir. 3- “Allah” lafza-i celâli ile, Allahdan başkası isimlendirilmemiştir. Bu, meâlen; “Allah, bütün göklerle yerin ve aralarındakilerin Rabbidir. O hâlde, O’na ibâdet et ve O’na ibâdet etmekte sabret. Hiç sen Allahın ismini taşıyan başka birini bilirmisin?” Meryem sûresi altmışbeşinci âyet-i kerîmesinin te’villerinden birisidir. 6- “Allah” lafza-ı celâline sıfat getirilir, fakat Allah lafza-i celâli başkasına sıfat olarak getirilemez!. Meselâ “Allahüssamed, Allahülazîm” denir. Fakat “Eş-Şey’ü Allahü” denmez. İsm-i a’zamın “Hüve, lâ ilahe illallah” olduğu da söylenmiştir. Ebû Hafs Dimeşki, İsm-i a’zamın “Hüvel Hayyül Kayyûm” olduğunu söylemiştir. Ebû Umâme’nin ( radıyallahü anh ) bildirdiği hadîs-i şerîfi delîl olarak getirmiştir. Zirâ “ElHâyyül Kayyûm”, Bekâra, Âl-i İmrân ve Tâhâ sûrelerinde zikredilmiştir. Yine ba’zı âlimler İsm-i a’zamın şunlar olduğunu söylemişlerdir “El-Ehad, Es-Samed, Erhamürrâhimîn, El-Vehhâb, Hayrulvârisîn, ElGaffâr, Es-Semi’ul-alîm. Bunların herbirinin ayrı ayrı delîlleri vardır. Yine denilir ki, İsm-i a’zam Yâsîn suresidir. Hâkim Nişâbûrî, “Müstedrek” adlı eserinde, Ebû Ca’fer’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz şöyle buyurmaktadır “Her şeyin bir kalbi vardır. Kur’ân-ı kerîmin de kalbi Yâsîn-i şerîftir.” Ebû Abbâs İklîşî şöyle anlattı: Muhammed bin Hânefiyye’ye Kâf, Hâ, Yâ Ayn Sâd âyet-i kerîmesi hakkında sorulunca şöyle cevap verdi: “Eğer sana onun tefsîrini söylemiş olsaydım. Su üzerinde ayakların batmadan yürürdün.” Sehl bin Abdullah Tüsterî şöyle anlatır: “Birisi İbrâhim Edhem’e gelerek Yâsîn-i şerîf hakkında ne dediğini sordu, İbrâhim Edhem ona; “Yâsîn-i şerîfte bir isim vardır ki, kim onu bilir ve o isimle Allahü teâlâya duâ ederse, o kimsenin duâsı Edeb ve terbiyede pek yüksek idi. Devlet kademelerinde de iyi kabûl olur” dedi. hâlleri ile tanınmıştı. Kâdı Ebû Hasen bin Vâcib, Belensiye içerisindeki Seyyidet mescidinde namaz kıldırması için ba’zan Yine İsm-i a’zamın; “Allah tarafından (melekler vasıtasıyla) bir onu kendisine vekîl kılardı. Onun yanında Kur’ân-ı kerîmin söz olarak onlara selâm vardır” meâlindeki Yasin sûresi Nâfi’ kırâatini defalarca okudum. Talebeliğim sırasında, ellisekizinci âyet-i kerîmesi ve Ayet-el-kürsî’nin tamâmı olduğu derslerimde kendisinden yardım isterdim. Bana yardımını da bildirilmiştir. esirgemezdi.” İbn-i Ebbâr, işte böyle, ilmi seven ve ilim sahibi bir aile 1) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 106 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-3, sh. 210 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 723 ocağında yetişti. Endülüs’ün en büyük âlimlerinden ders aldı. Onların yanında, râvîlerin isimleri, nesebleri, onların ahvâli ile ilgili hadîs ilimlerinden icâzet (diploma) aldı. Aynı şekilde kitabet (yazı) ilminde de büyük bir âlim ve edebî ilimlere derin vukûfu olan ve birçok eserlerin sahibi Ebû Rebî’ Süleymân bin Mûsâ bin Sâlim Hımyerî Kilâî’den icâzet aldı. İbn-i Ebbâr, bu 4) El-A’lâm cild-5, sh. 6 zâtın yanında yirmi sene kaldı. Belensiye âlimlerinden gerekli ilimleri öğrenen İbn-i Ebbâr, ilim almak, onların derslerini 5) Gâyet-ül-mugnam; Süleymâniye Kütüphânesi. Murâd dinlemek için bütün Endülüs âlimlerini dolaştı. İbn-i Ebbâr, Buhârî kısmı, No: 238 muhaddisler (hadîs âlimleri) arasında yaygın olan âdete uyarak, tahsilini bitirdikten sonra bile büyük âlimlerden öğrenme, onlardan rivâyette bulunma işine çok önem verdi. Tunus’ta Mehdiyye şehir kadılığından ayrılmış, bulunan Ebû İBN-İ EBBÂR (Muhammed bin Abdullah) Hadîs, fıkıh âlimi ve meşhûr edîblerden. İsmi, Muhammed bin Abdullah bin Ebû Bekr bin Abdullah bin Abdürrahmân elBelensî olup, İbn-i Ebbâr diye bilinir. Künyesi, Ebû Abdullah’dır. 595 (m. 1198) târihinde doğup, 658 (m. 1260) senesinde vefât etti. İbn-i Ebbâr Endülüs’ün doğu kısmında bulunan Belensiye’de doğdu. Burası, havası güzel, bereketli, bolluk bir yerdir, İbn-i Ebbâr’ın babası ilim ehli, dînine bağlı ve takvâ sahibi (haramlardan sakınan) bir zâttı. Birçok âlimden ilim okumuş ve icâzet almıştı. İbn-i Ebbâr, babasından Kur’ân- Zekeriyyâ Yahyâ bin Muhammed ile, yine Tunus’ta Berkî denilen yerde hadîs âlimlerinden, Ebû Hattab Ömer bin Hasen Kelbî ile görüştü. Bu zât İbn-i Dıhye diye bilinir. İbn-i Ebbâr, İbn-i Dıhye’den rivâyetlerde bulundu. Kendisinden de; İbn-i Furs diye bilinen, Abdülmün’im bin Abdürrahîm el-Hazrecî rivâyette bulundu. İbn-i Ebbâr, bütün bunlardan sonra, Belensiye yakınında vâli olarak bulunan Beyâsî diye bilinen Ebû Abdullah bin Ebî Hafs’ın yazı işleri ile vazîfelendirildi. Daha sonra bu vazîfeden ayrılan İbn-i Ebbâr, tekrar Belensiye’ye döndü. ı kerîmi Nâfî’ kırâatına göre okudu. Babasından çok şeyler dinleyip, öğrendi. İbn-i Ebbâr’a babası, ilim yolunda yön verdi. İbn-i Ebbâr’ın yaşadığı asır: İbn-i Ebbâr’ın yaşadığı bu asırda Onu ilme teşvik etti. Talebe iken onun derslerini kontrol ederdi. Endülüs müslümanlarının durumu kötüleşmiş ve bozulmuş bu İbn-i Ebbâr’a, kendi kitaplarını verdi. İbn-i Ebbâr, babası sebeple, İspanya’da içte ve dışta harbler çoğalmıştı. Bu sırada hakkında şöyle der: “Övmeden söylüyorum. Babamın güzel Muvahhidiyye Devleti ömrünün sonlarını yaşıyordu. Devlete hasletleri vardı. O, kendisini ilgilendirmeyen şeylerle meşgûl bağlı emirlikler, devletin dıştaki tehlikeli durumlarını olmazdı. Yapmacık ve göstermelik iş yapmaktan uzak düşünmüyorlar, kendi başlarına iş yapıyorlar, hattâ birbirleriyle dururdu, işlerinde samimî idi. Gösteriş yapmazdı. Kırâat harbediyorlardı. Bunun için sırf şahsî hâkimiyet kazanmak için, ilminde çok ilerlemişti. Geceleyin bile kalkar Kur’ân-ı kerîm İspanya’daki hıristiyan krallardan bile yardım istemekten okurdu. Vera’sı (şüpheli şeylerden sakınması) çok fazla idi. çekinmiyorlardı. Bu iş için, onlara senelik ücret vermeye bile râzı oluyorlardı. Bu ise, başlangıçta himâye, sonunda Belensiye’ye silâh, azık ve mâl dolu bir donanma gönderdi. Bu hıristiyan kralların işgaline giden bir yoldu. Zâten Endülüs’ün sırada Argûn da muhasarayı iyice daraltmış, her tarafı göz batısı, devamlı Kral Argûn’un hücumları atında idi. Hattâ, 633 altında bulunduruyordu. Yardım donanması 636 (m. 1239) (m. 1235) senesinde Belensiye ile Şukra arasında birçok senesinde Dâniye denilen Belensiye’ye yakın bir yere kal’alar da işgal edilmişti. Kral Argûn, Belensiye’yi işgale yaklaşmaya çalıştı. Çünkü bu taraftada Argûn’un ordusu vardı. hazırlık olarak asker bulundurmak için Belensiye yakınında Donanma komutanı durumu Tunus sultânına bildirip, kendisi Enişe kal’asını da yaptırmıştı. de, Dâniye denilen yere gemilerle yaklaşıp, demir attı. Getirmiş olduğu silâh, yiyecek ve malları boşaltmadan geri Belensiye emîri, İbn-i Merdeniş, geceli gündüzlü çalışarak, döndü. Çünkü bu malları teslim edecek kimse yoktu. Enîşe kal’asını ele geçirip, Argûn’un askerlerini buradan kovmak için Şâtıbe ve Şukûr halkını muharebe için Muhasara gün geçtikçe daha şiddetleniyor, şiddetli seferberliğe çağırdı. Onlar da bu da’vete icabet ederek, muharebeler oluyordu. Düşman ordusu gelen yardımlarla Belensiye ordusuna katıldılar. 635 (m. 1237) târihinde Enîşe hergün fazlalaşıyordu. Artık bu safhada, Zeyyân bin kal’asına hücum ettiler. Fakat, mağlûp oldular. Bu Merdeniş’in Belensiye’yi teslim için düşmanla görüşmekten muharebede, birçok âlim şehîd oldu. İbn-i Ebbâr’ın hocası başka çâresi kalmamıştı. 636 (m. 1239) târihinde, düşmanla Allâme muhaddis (hadîs âlimi) Ebû Rebî’ Süleymân bin Mûsâ şehri teslim görüşmesi tamamlandı. İbn-i Ebbâr bu görüşmeye bin Sâlim Kilâî bu âlimlerden birisidir. Bu zât, muharebe kâtip olarak katılmıştı. Müslümanlar kararlaştırılan müddet meydanında kahramanca çarpışmış, muharebeden kaçanları içerisinde şehri boşaltıp, düşmana teslim ettiler. Böylece da tekrar muharebeye dönüp, düşmanla harb etmeye teşvik Belensiye müslümanların elinden çıkmış oldu. etmiştir. Belensiye’nin düşman eline geçmesi, müslümanları üzüntüye Müslümanların Enîşe kal’ası önünde hezimeti, Belensiye’nin ve kedere boğdu, İbn-i Ebbâr, başını eğerek ağladı. Çok göz de düşman eline geçmesinin yaklaştığına bir işâretti. Bu yaşları döktü. Belensiye’den birisine yazdığı mektûpta; yüzden müslüman halk, Belensiye’den başka taraflara göç “Gençlik günlerimizin geçtiği, güzel hatıralarımızın bulunduğu etmeye başlamıştı. 635 (m. 1238) senesi Ramazân-ı şerîf vatanımıza artık veda ettik. Nerede o Belensiye, onun öten ayında, Kral Argûn Belensiye’ye hücuma geçti. Belensiye’yi kuşları, köprüleri, coşkun su kanalları, yağmur yağdığında kuvvetli bir şekilde muhasara etti. Müslümanlar, düşmanın bu üzerimize aldığımız abaları, deriden yapılmış su kabları, o muhasarasına birşey yapamayacaklarını anlayınca, Tunus’ta güzelim bahçeleri” demiştir. Hafsiyye Devleti sultânından yardım istemeye karar verdiler. İbn-i Merdenîs bunun için, Tunus Sultânı Ebû Zekeriyyâ İbn-i Merdeniş, Belensiye’den çıkınca, yanında İbn-i Ebbâr Hafsî’ye 636 (m. 1239) târihinde bir heyet gönderdi. Heyetin olduğu hâlde Dâniye’ye gitti, İbn-i Ebbâr daha sonra Tunus’a kâtibi olarak da İbn-i Ebbâr’ı seçti. Heyet Tunus sultânına gitti. Orada yerleşti. Tunus sultanı, kendisine ikramda bulundu. varıp, kendilerine yardım etmesini istedi. İbn-i Ebbâr burada Onu yazışmalarda kâtip olarak görevlendirdi. vazîfesini çok güzel yerine getirdi. Tunus sultânının yanında; “Allah yolunda harb eden süvarilerin ile Endülüse hemen yetiş. Çünkü Endülüs’ün kurtuluşu için artık hiçbir yol kalmadı” diye başlıyan 67 beyitlik kasidesini okudu. İbn-i Ebbâr bu kasidesinde (şiirinde), çok hisli, üzüntü ve kederle dolu düşüncelerini anlattı. Çünkü vatanını düşmanlar muhasara etmişti. Bu sebepten Tunus sultânına kadar, belki yardım elini uzatır ümidi. İle gelmişti. İbn-i Ebbâr’ın kasidesi, çok içli yazılmış olup, maksadını gayet güzel ifâde ediyordu. Kasîde sultâna te’sîr etmişti. Sultan, yardım mes’elesini kabûl edip, Âlimlerin hakkında buyurdukları: İbn-i Mâlik Marrâkûşî; “Endülüs’te muhtelif ilimlerde yükselmiş büyük âlimlerin sonuncusudur. Hadîs ilmine göre güvenilir ve âdil gibi meziyetlere sahip bir muhaddistir (hadîs âlimidir). Edebî ilimlerde ve târih ilminde çok yükselmiştir. Hat san’atında pek ileri idi. Belagat sahibi idi. Çok güzel eserler yazdı” demektedir. Abdülhayy Kettânî: “İbn-i Ebbâr, hadîs ilminde çok ileri derecelere erişmişti. Tunus âlimleri arasında onun gibisi yoktu. Gâbrînî, “Ünvâr-üd-Dirâye” isimli eserinde; ondan sonra (m. 1189) yılında Şam’da vefât edip, kendi adıyla anılan yazılmış hiçbir eser yoktur ki, onda umûmî ve husûsî bir medreseye defnedildi. sûrette İbn-i Ebbâr’a âit bir rivâyet bulunmasın” demektedir. Küçük yaşta, yüksek din bilgilerine temel olan din İbn-i Ebbâr’ın talebeleri: Ebû Hasen Îsâ bin Lüb, Ebû Bekr bin ve âlet ilimlerini öğrendi. Musul’da, Kâdı Mürtezâ Ahmed, Ebû Hasen Ali bin İbrâhim bin Muhammed Ticânî İbni Şehrezûri, Ebû Abdullah Hüseyn bin Hamîs Tunûsî, Muhammed bin Ebû Kâsım bin Rezîn Ticânî, Ebû Mûsulî, Müslim Surûcî’den fıkıh ilmi öğrendi. Muhammed Abdullah bin Abdürrahmân bin Bertala ve Doğum yeri olan Musul’dan ayrılıp, Bağdad’a başkalarıdır. geldi. Bağdad’da, meşhûr yedi kırâat imamının kırâatlerini, Ebû Abdullah Hüseyn bin Muhammed Abdülazîz Abdülmecîd’in “İbn-i Ebbâr” diye bir eseri vardır. Bârî’den öğrendi. Bu yedi kırâat imamının kırâati ile birlikte, diğer üç meşhûr kırâat İmâmı’nın Eserleri: 1. İhdâr-ül-merhec fî ihdâr-ül-mebhec, 2. Erbeûne hadîsen an erba’îne şeyhan bin erba’îne müsannifen, 3. Elİntidâb lit-tenbîh alâ zehr-il-âdâb, 4. Et-Tekmile li kitâb-is-sıla, 5. İmâd-ül-berk fî üdebâ-eş-şark, 6. İ’tab-ül-kitâb, 7. Tuhfet-ülkâdim, 8. Dürer-üs-sımt fî haber-is-sıbt, 9. El-Mu’cem. kırâatini, Ebû Bekr Mezrukî, Devan bin Ali Hammâd ve Sıbt-ü Ebû Mensûr Hayyâd diye bilinen Abdullah bin Ali bin Ahmed’den öğrendi. Bağdad’dan Vâsıt şehrine geçip, Kâdı Ebû Ali Fârîkî’den fıkıh öğrendi. Bağdad’da Es’ad Mihenî’ye talebe oldu. Usûl bilgilerini Ebü’l-Feth bin Burhân’dan tahsil etti. Ebü’l-Kâsım İbni 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 204 Husayn ve Ebü’l-Hasen bin Tavk’den hadîs-i şerîf işitip ilim öğrendi. Bağdad’dan memleketi Musul’a 2) Fevât-ül-vefeyât cild-3, sh. 404 dönerken, birçok ilimde asrının en âlimi idi. 523 (m. 1129) yılında Musul’da ders vermeye başladı. 3) Keşf-üz-zünûn sh. 286, 372 Sonra Sincar’a, bir müddet orada kaldıktan sonra, 545 (m. 1150) yılında Haleb’e gitti. 4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 127 5) El-A’lâm cild-6 sh. 233 6) Şezerât-üz-zeheb sh. 275 7) Terâcim-i müellifîn-et Tunûsiyyîn cild-1, sh. 16 Haleb’te Melik Nûreddîn Zengî tarafından karşılanıp çok iltifât edildi. O asırda Melik Nûreddîn Zengî, Ehl-i sünnet ulemâsı için medreseler tesis etmekteydi. Haleb’te inşâ ettirdiği medresede, İbn-i Ebû Asrûn’un ders vermesini rica etti. Orada 549 (m. 1154) yılına kadar ders verdi. Daha sonra Dımeşk’a gitti. Gazâliyye’de ders verdi. Evkaf nezâretine ta’yin edildi. Sonra Haleb’e gitti. Sincâr, Harran ve Diyâr-ı Rabî’a’da kadılık yaptı. Gittiği yerlerde; İBN-İ EBÎ ASRÛN (Abdullah bin Muhammed) Kelâm, ferâiz, kırâat ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebû Sa’d olup ismi Abdullah bin Muhammed bin Hibetullah bin Mutahhar bin Ali bin Ebî Asrûn’dur. 493 (m. 1099) yılında Musul’da doğdu. Doğduğu yere nisbetle Mûsulî, yerleştiği yere nisbetle Dımeşkî, Temimî ve Hadîsi denildi. Şerefüddîn lakabı verildi. İbn-i Ebî Serî ve İbn-i Ebû Asrûn diye meşhûr oldu. 585 Melik Nûreddîn Zengî tarafından kendisi için yaptırılan medreselerde dersler verdi. Nûreddîn Zengî, onun için Hama, Humus ve Ba’lebek’de birer, Dımeşk ve Haleb’te ikişer tane medrese yaptırdı. Dımeşk’daki medrese, “Asrûniyye Medresesi” diye meşhûr oldu. 570 (m. 1174) yılında tekrar Dımeşk’a döndü. 573 (m. 1177) yılında Kâdı’l-kudât ta’yin edildi. Oraya yerleşip bir daha dışarı gitmedi, ömrünün sonuna doğru 5) El-A’lâm cild-4, sh. 124 gözleri görmez oldu. Vefâtına kadar kadılığa devam etti. A’mânın kadılık yapmasının caiz olduğuna dâir de bir kitap yazdı. Zamanının en âlimi, ahlâkı en güzel olanı, dîni en sağlam olanı idi. Usûl ve mezhebde imâm idi. Haram ve şüphelilerden çok sakınır, günaha düşmek korkusuyla mübahların bir çoğunu terkederdi. Müslümanlara emr-i ma’rûf, nehy-i anilmünker yapardı. Dîn bilgilerinin doğru olarak; öğrenilmesi ve öğretilmesi için gayret ederdi. Bilhassa ferâiz ilminin gençlere öğretilmesini arzu eder, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) “Ferâiz ilmini öğrenmeye çalışınız! Bu ilmi gençlere öğretiniz! İBN-İ EBÎ CEMRE ENDÜLÜSÎ (Abdullah bin Sa’d) Tefsîr, hadîs târih, tasavvuf ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebû Muhammed olup ismi, Abdullah bin Sa’d bin Ahmed bin Ebî Cemre’dir. Aslen Endülüslüdür. Ezdî ve Endülüsî nisbet edildi. İbn-i Ebî Cemre diye tanındı. Kâhire’de 675 (m. 1276) yılında vefât edip, Kurâfe kabristanına defnedildi. Evliyânın büyüklerinden ve halk arasında meşhûr olduğu için, kabri devamlı ziyâretçilerle dolup taşmaktadır. Ferâiz ilmi, din bilgisinin yarısı demekdir. Küçük yaşta ilim tahsiline başlayan Ebû Muhammed İbni Ebî Ümmetimin en önce unutacağı, bırakacağı şey, Cemre, pekçok âlimin derslerinde bulunup ilimlerinden istifâde bu ilim olacaktır” buyurduğunu hatırlatırdı. Şeyh- etti. Baba ve dedelerinin de ilim sahibi, asil kimseler olması, ül-İslâm Fahreddîn İbni Asâkir ve daha birçok onun ilme meylini artırdı. Hadîs, tefsîr, târih ve fıkıh ilimlerinde âlim İbn-i Ebî Asrûn’dan fıkıh, ilmini öğrendi. ilerledi. Allahü teâlânın sevgili kullarına ihsân ettiği “İlm-i Ebü’l-Kâsım Sasri, Ebû Nasr İbni Şirâzî, Ebû ledün”e kavuştu. Mısır’a gitti. Maksim’de bir zaviyeye yerleşti. Muhammed bin Kudâme ve daha birçok âlim ilim Orada tâliblerine ilim öğretmek ve Allahın âşıklarına feyz öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. saçmakla meşgûl oldu. Hadîs okuttu. Mâlikî mezhebine göre İbn-i Ebî Asrûn, yetiştirdiği birçok talebenin yanında, pekçok kitap da yazdı. Bu kıymetli eserlerinden ba’zıları şunlardır: “Safvet-ül-mezheb alâ nihâyet-il-matlab”, “El-İntisâr”, “Mürşid”, “Ez-Zerî’a fî ma’rifet-iş-şerî’a”, (Mezheblerdeki ayrılıklardan bahseder) “Et-Teysîr”, “Mebâhis-ün-nazar”, (Ferâiz hakkındadır.) “Muhtasar”, “El-İrşâd”, “Fevâid-ül-Mühezzeb”, “Et-Tenbîh fî ma’rifet-il-ahkâm”, “El-Muvâfık’ vel-muhâlif. İbn-i Ebî Serî’nin (İbn-i Ebî Asrûn) eserleri, onun dinine bağlılığını ve vera’ını, ilminin büyüklüğünü göstermektedir. fetvâ verdi. Müslümanların sıkıntılarını giderdi. Dünyâ ve âhıret saadetini kazanmalarına yardımcı oldu. Pekçok talebe yetiştirdi. Zamanında onun ilminden istifâde etmeyen yok gibi idi. Muhammed Fâsî ve Ebû Muhammed Mercânî gibi âlimler onun talebeleri arasında idi. Ömrü boyunca yalnız Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için çalıştı. Haram ve şüpheli şeyleri terk eder, mübahları da zarûret miktarı kullanırdı. Vakitlerini, Allahü teâlânın rızâsı için ilim öğretmek ve ibâdet etmekle geçirirdi. Diğer zamanlarında kıymetli eserler yazardı. Sahîh-i Buhârî’ye bir muhtasar yazdı. Yazdığı bu muhtasarı şerh ederek, “Behcet-ün-Nûrfus” adını verdi. Bundan başka; “En-Nihâye fî bed’il-hayr ve gâyetühü”, “Tabakât-ül-hükemâ”, 1) Tabakât-üş-Şafiiyye cild-7, sh. 132 “Merâ-il-hisân”, “îklîd-üt-taklîd”, “Şerhu hadîs-i Ubâde bin Sâmid” ve “Tefsîr-i İbn-i Ebî Cemre” adlı eserleri vardır. 2) El-Bidâye ven-nihâye cild-12, sh. 333 İbn-i Ebî Cemre Ezdî Endülüsî, Süleymâniye Kütüphânesi’nin, 3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 143 Şehid Ali Paşa kısmı 402 numarada kayıtlı mecmûanın ikinci kısmında, “Merâ il-hisân” adını verdiği eserde, ba’zı sahîh 4) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 283 rü’yâlardan ve Resûlullahın ( aleyhisselâm ) kendisi hakkındaki iltifâtlarından bahsetmektedir. Bunlardan ba’zıları Bir başka rü’yâmda Resûlullah ( aleyhisselâm ), evimi şöyledir: şereflendirdiklerinde, Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) evimdeki o güzel suyun ve yerin ne olduğunu sordum. Resûlullah ( Kendisi anlatır: “Allahü teâlânın yardımıyla, Ebû Hüreyre’nin ( aleyhisselâm ); “Bu yer îmân, su da ilimdir” buyurdu. radıyallahü anh ) rivâyet ettiği; “Gece ve gündüz nöbetleşe aranıza inen melekler vardır” hadîs-i şerîfi hakkında konuşup, “Resûlullah ( aleyhisselâm ) evimi şereflendirmişlerdi. fıkhî açıklamalarda bulundum. Bu açıklamalarıma, hadîs-i Beraberinde, Peygamberler (aleyhisselâm) Eshâb-ı Kirâm şerîfin çeşitli şerhlerinden delîller getirdim. Mecliste bulunan (r.anhüm), mü’minlerin annesi Hazreti Âişe, Hazreti Îsâ’nın pekçok fıkıh âlimi de sözümüze i’tirâz etmedi. Onlardan yalnız annesi Hazreti Meryem vardı. Sonra talebelerim içeri girdiler. biri i’tirâzda bulundu. Sözümüzü kabûl etmedi. O fakîhin i’tirâz Bunların arasında Ebû Muhammed Mercânî de vardı. Sonra ettiğini duyan bizi sevenlerden biri, bu hâle çok üzülmüş, daha hocalarım da içeri girdi. Resûlullah ( aleyhisselâm ) gayet sonra uyumuştu. Rü’yâsında Resûlullahın ( aleyhisselâm ) lezzetli bir ekmek çıkardı, orada bulunanlara ikram etti. oturduğunu ve huzûrunda benim de oturarak yukarıdaki hadîs- Resûlullah ( aleyhisselâm ), orada bulunanlara iki rek’at i şerîfe yaptığım açıklamaları arzettiğimi, Resûlullahın ( namaz kıldırdı. Birinci rek’atte Fâtiha ve Sa’d sûresini, ikinci aleyhisselâm ) açıklamalanmı çok beğendiğini, karşı çıkan rek’atte Fâtiha ve Feth sûresini sesli olarak okudu. Namazı şahsın hareketini de hoş görmediğini müşâhede etmiş. kıldıktan sonra bana güzel bir elbise giydirdi. Başımı Uyanınca rü’yâyı gören zât, durumu cemaata anlattı.” kaldırınca, yarısı beyaz, yarısı kırmızı olan büyükçe bir at gördüm. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Bu senindir” buyurdu. “Rü’yâmda Resûlullah ( aleyhisselâm ) büyük bir kalabalık ile Sonra Resûlullah ( aleyhisselâm ), talebelerimin ve bizim eve geldi. Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) yanındakilerin yakınlarımın herbirine, derecelerine göre birer elbise giydirdi. kimler olduğunu suâl edince, resûller, nebiler Sonra Resûlullaha ( aleyhisselâm ) bir binek getirildi. Ona (aleyhimüsselâm) ve eshâbından (r.anhüm) ba’zıları olduğunu binip göğe çıktı. Resûlullahla ( aleyhisselâm ) birlikte evde buyurdular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) ve yanındakiler oturdu. bulunanlar da gittiler. Semâda onları, melekler selâm ile Bizim talebeler ile birlikte hep beraber yemek yedik. karşıladılar. Orada çok hayırlı şeyler gördüm.” Resûlullah ( aleyhisselâm ) bize, sesli okuyarak namaz kıldırdı. Namazdan sonra çok güzel bir duâ okuduktan sonra “Bir defasında da Resûlullah ( aleyhisselâm ), evime çok yakın ayrıldılar.” bir yeri şereflendirdi. Beraberlerinde Peygamberler (aleyhisselâm), Eshâb-ı Kirâm (r.anhüm) ve vefât eden “Resûlullah ( aleyhisselâm ) bizim eve teşrîf ettiler. Yanlarında talebelerim vardı. Sonra hayatta olan talebelerim geldi. Bir Hulefâ-i Râşidîn ve Eshâb-ı Kirâmdan (r.anhüm) bir topluluk müddet sonra, Resûlullah ( aleyhisselâm ), onlara Cum’a da vardı. Sonra Resûlullah ( aleyhisselâm ) bizim ve namazını kıldırdı. Talebeler arasında bulunan Muhammed talebelerimizin kendisine bî’at etmemizi istedi. Orada Fâsî’ye çok duâ buyurdular. Sonra bana “Bir ihtiyâcın var mı? bulunanların hepsi, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) istediği Sana duâ edeyim” buyurdu. İhtiyâcımın çok olduğunu husûslarda O’na ( aleyhisselâm ) bî’at ettiler. Orada bî’at söyleyince, Resûlullah ( aleyhisselâm ) bana çok duâ etti.” edenlerin arasında Muhammed Fâsî de vardı.” İbn-i Ebî Cemre Abdullah Ezdî’nin, “Kitâbü Cem’ın-nihâye fil“Bir kerresinde yine Resûlullah ( aleyhisselâm ) evine teşrîf hayr vel-gâye” adı da verilen “En-Nihâye fî bed’il-hayr ve edip, şereflendirdiler. Yanlarında Peygamberlerden gâyetühü” adlı eserinden alınan ba’zı bölümler: (aleyhisselâm) ve Eshâb-ı Kirâmdan (r.anhüm) ba’zıları, hocalarım, babam ve ba’zı vefât etmiş akrabâlarım vardı. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Bir kimse ümmetime, ya bir Evde güzel bir yerde, güzel bir suyun mevcûdiyeti görüldü. sünnetin yerine getirilmesi veya bir bid’atin ortadan Resûlullah ( aleyhisselâm ) ve yanındakiler, bu suyun başında kaldırılması için bir hadîs-i şerîf ulaştırırsa, onun mekânı oturdular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) burada namaz kıldıktan Cennettir” buyurdu. sonra, diğerleri de namaz kıldılar. Âişe ( radıyallahü anha ) rivâyet etti: “Resûlullaha ( kardeşimin oğlu?” diye sorunca, Resûlullah ( aleyhisselâm ) aleyhisselâm ) vahiy gelmesi, ilk önce sâlih rü’yâ görmekle gördüklerini ona anlattı. Bunun üzerine Varaka; “Bu gördüğün, başladı. Gördüğü her rü’yâ, sabah aydınlığı gibi açık ve aşikâr Allahü teâlânın Mûsâ’ya (aleyhisselâm) gönderdiği Nâmûs-ı (hemen ertesi günü) görünürdü. Ondan sonra Resûlullaha ( Ekber’dir. Ah! Keşke senin da’vet günlerinde genç olaydım. aleyhisselâm ) yalnızlık sevdirildi. Hirâ dağındaki mağarada Keşke, kavmin seni çıkaracakları zaman hayatta olaydım” yalnız kalıp, gece-gündüz zikr ve fikrle meşgûl oldu. Aile dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Beni bu şehirden efradını özleyince evlerine dönerler idi. Bir zaman da onlarla çıkaracaklar mı?” diye suâl buyurdu. O da; “Evet. Hiçbir beraber olurlardı. Hadîce ( radıyallahü anha ) bir miktar peygamber yoktur ki, kavmi ona eziyet etmemiş, şehrinden yiyecek hazırlar, onu alıp yine Hirâ mağarasına giderdi. ihraç edilmemiş olsun. Eğer, senin da’vet günlerine yetişirsem, Nihâyet Resûlullaha ( aleyhisselâm ) Hirâ’daki mağarada sana son derece yardım ederim” cevâbını verdi. Ondan sonra bulunduğu birgünde vahiy geldi. Hâdise şöyle cereyan etti: çok geçmedi. Varaka vefât etti. Bir müddet için vahiy gelmez Resûlullaha ( aleyhisselâm ) melek gelip; “Oku!” dedi. O da; oldu. “Ben okumak bilmem” cevâbını verdi. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “O zaman melek beni alıp takatim Câbir bin Abdullah Ensârî de ( radıyallahü anh ) yukarıdaki kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine “Oku!” hadîs-i şerîfi rivâyet ettikten sonra şöyle dedi: Resûlullah ( dedi. Ben de ona; “Okumak bilmem” dedim. Yine beni alıp aleyhisselâm ) vahyin kesilmesinden bahsederken şöyle ikinci defa takatim kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni buyurdu: “Ben (birgün) yürürken, birdenbire gökyüzü bırakıp yine “Oku” dedi. Ben de: “Okumak bilmem” dedim. tarafından bir ses işittim. Başımı kaldırdım. Bir de baktım ki Nihâyet beni yine alıp üçüncü defa sıkıştırdı. Sonra beni Hirâ’da bana gelen melek (Cebrâil aleyhisselâm) gökle yer bırakıp (her şeyi) yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir arasında bir kürsü üzerinde oturmuş. Pek ziyâde korktum. kan pıhtısından yarattı. Oku, o keremine nihâyet olmayan (Evime) dönüp, beni örtün, beni örtün dedim. Bunun üzerine Rabbindir ki, kalemle yazı yazmayı öğretmiştir, insana, Allahü teâlâ: “Ey örtüye bürünen Resûlüm, kalk da sana îmân bilmediği şeyleri O öğretti” dedi.” (A’lâk: 1-5) Resûlullah ( etmeyenleri korkut. Rabbinin azamet ve kibriyâsından bahset. aleyhisselâm ) kendisine vahy olunan bu âyet-i kerîmelerin Elbiseni temiz tut. Azâba götürecek şeyleri terk (de sebat) te’sîriyle korkudan yüreği titreyerek evine döndü. Hazreti eyle” (Müddessîr: 1-5) âyet-i kerîmelerini inzal etti.” Hadîce’nin ( radıyallahü anha ) yanına vardı. “Beni sarıp örtünüz, beni sarıp örtünüz” buyurdu. Korkusu gidinceye kadar mübârek vücûdunu sarıp örttüler. Ondan sonra Resûlullah ( aleyhisselâm ) hâdiseyi Hazreti Hadîce’ye anlatarak “Kendimden korktum” buyurdu. Hadîce ( radıyallahü anha ); “Allah korusun, Hak teâlâ sana hayır ihsân eder, senin için hayırdan başka birşey dilemez. O Allah hakkı için ümîd ederim ki, sen bu ümmete Peygamber olacaksın. Çünkü sen, misâfiri seversin. Doğru söylersin ve emîn kimsesin. Âcizlere yardım edersin. Yetimleri korursun. Garîblere iyilik edersin ve iyi huylusun. Bu hasletlerin sahibi olan kimseye korku ve ürkmek olmaz” dedi. Bundan sonra Hazreti Hadîce ( radıyallahü anha ), Resûlullahı ( aleyhisselâm ) amcasının oğlu Varaka bin Nevfel bin Esed’e götürdü. Bu zât, câhiliyet devrinde hıristiyan olmuş, gözleri görmeyen pîr-i fânî bir kimse idi. İbrânîce yazı bilir, İncîl’den ba’zı şeyler yazardı. Hadîce ( radıyallahü anha ), Varaka’ya; “Ey amcamın oğlu, dinle de bak kardeşinin oğlu (Muhammed aleyhisselâm) ne söylüyor” dedi. “Ne var Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kimde üç şey bulunursa îmânın tadını almış olur: Allahü teâlâ ve Resûlünü ( aleyhisselâm ) başkalarından daha çok sevmek, müslüman kardeşini Allahü teâlâ için sevmek, Allahü teâlânın kendisini Cehenneme atmasını istemediği gibi, îmândan sonra küfre dönmekten hoşlanmamak!” Ubâde bin Sâmit ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) bize şöyle buyurdu: “Allahü teâlâya hiçbir şeyi ortak koşmayacağınıza, hırsızlık etmeyeceğinize, zinâ yapmayacağınıza, evlâdınızı öldürmeyeceğinize, kendiliğinizden uyduracağınız hiçbir yalanla (kimseye bühtan)etmeyeceğinize, hiçbir ma’rûfda isyan etmeyeceğinize dâir bana bî’at ediniz, içinizden sözünde duran olursa, onun ecri (mükâfatı) Allahü teâlânın fadlının ve kereminin zimmetindedir. Bu dediklerimden birini yapıp da ondan dolayı dünyâda cezaya çarptırılırsa, bu ceza ona keffârettir. Bunlardan birini yapıp da, yaptığı işi Allahü teâlâ örterse, işi aranıza inen melekler vardır. Sabah ve ikindi namazlarında bir Allahü teâlâya kalır; isterse onu affeder, dilerse cezalandırır.” araya gelirler. Sonra içinizde kalmış olanlar semâya Biz de bu şart üzere Resûlullaha ( aleyhisselâm ) bî’at ettik. yükselirler. Allahü teâlâ olanları daha iyi bildiği hâlde bu meleklere; “Kullarımı nasıl bıraktınız?” diye suâl buyurur. Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( Melekler de; “Onları namaz kılarken bıraktık. Nitekim namaz aleyhisselâm ); “Kim, inanarak ve karşılığını Allahü teâlâdan kılarken bulmuştuk” cevâbını verirler.” bekleyerek Kadir gecesini ibâdetle geçirirse, Allahü teâlâ onun geçmiş günahlarını af ve mağfiret eder” buyurdu. Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) mescide girdi. Bu sırada bir şahıs da mescide İbn-i Mes’ûd ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( girip namaz kıldı. Sonra Resûlullaha ( aleyhisselâm ) selâm aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bir kimse, karşılığını Allahü verdi. Resûlullah ( aleyhisselâm ) onun selâmını aldı. Sonra o teâlâdan bekleyerek aile efradı için harcama yaparsa, bu onun şahsa; “Dön namazını kıl. Çünkü sen namaz kılmadın” diye için sadaka olur.” buyurup, bunu üç defa tekrar etti. Bunun üzerine o şahıs; Mu’âviye ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Bu ümmet Allahü teâlânın emirlerini yerine getirdiği müddetçe, onlara Allahü teâlânın emri gelinceye kadar, muhalifleri onlara zarar veremeyecektir” buyurdu. Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ): “Ey Allahın Resûlü! Kıyâmet gününde senin şefaatin sebebiyle, insanların en mes’ûd olanı kimdir?” diye sordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Ey Ebû Hüreyre, senin bu sözündeki iştiyâkını, ona olan arzunun çokluğunu görünce, böyle bir sözü senden evvel kimsenin sormayacağını bilmiştim” deyip, “Kalbinden ihlâsla “La ilahe illallah (Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur)” diyen kimse” buyurdu. Abdullah bin Amr bin As ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Allahü teâlâ, ilmi, kullarından (kulların gönlünden) çekip almaz. Fakat âlimleri alır. Hiçbir âlim kalmayınca, insanlar, câhil kimseleri reîs yaparlar (onların peşinden giderler). Onlara sorarlar. Onlarda ilimsiz fetvâ verirler. Kendileri saptıkları gibi başkalarını da saptırırlar.” Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Sizden biriniz, konuşmadan, namaz kıldığı yerde bulunduğu müddetçe, melekler kendisine; “Allahım onu af ve mağfiret eyle. Allahım ona rahmet eyle” diye duâ ederler” buyurdu. Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Gece ve gündüz nöbetleşe “Seni hak Peygamber olarak gönderen Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bundan daha iyisini yapamıyorum. Bana nasıl kılacağımı öğret” deyince, Resûlullah ( aleyhisselâm ) namazı ona şöyle ta’rîf buyurdular: “Namaz kılmak istediğin zaman tekbîr al. Sonra Kur’ân-ı kerîmden kolayına gelen (bildiğin) birşeyi oku. Sonra rükû’a git. A’zâlarında hareketsizlik oluncaya kadar dur. Sonra rükû’dan kalk, ayakta dosdoğru dur. Sonra secdeye git. Secdede de tumânînet (a’zâların hareketsizliği) hâsıl olsun. Sonra secdeden kalk, buradaki oturuşunda da tumânînet hâsıl olsun. Bütün namazlarını böyle kıl.” Ebû Bekr-i Sıddîk ( radıyallahü anh ), Resûlullaha ( aleyhisselâm ) gelip; “Yâ Resûlallah, bana namazlarımdan sonra edeceğim bir duâ öğret” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle duâ etmesini buyurdu: “Allahım, ben kendime çok zulmettim. Günahları ancak sen af ve mağfiret edersin. Benim günahlarımı af ve mağfiret eyle. Bana merhamet eyle. Çünkü sen, Gafûr’sun ve Rahim’sin.” Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Evimle minberim arasındaki saha, Cennet bahçelerinden bir bahçedir. Minberim de, (bana bahşedilen Kevser) havuzumun üzerindedir” buyurdu. Âişe ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bir kadın kocasının evinden bir şeyi ma’kûl ölçüde infak ederse, o kadına infak ettiği şeyin ecri verilir. Kocası için de, o şeyi kazanmış olduğu için ecir vardır. Veren hizmetçi ise, ona da benzer ecir vardır. Birine verilen ecir sebebiyle, diğerlerinin ecrinde bir noksanlık olmaz.” Mikdâd ( radıyallahü anh ), Resûlullahın şöyle buyurduğunu teâlâya ibâdet etmeleri, O’na hiçbir şeyi ortak koşmamalarıdır. rivâyet etti: “Hiç kimse, çalışarak kazandığı şeyden daha iyi Kulların Allahü teâlâ üzerindeki hakları; kendisine hiçbir şeyi birşeyi yememiştir. Allahü teâlânın Peygamberi Dâvûd ortak koşmayan kimseye azâb etmemesidir” buyurdu. Bunun aleyhisselâm çalışarak kazandığını yerdi.” üzerine; “Yâ Resûlallah, insanları bununla müjdeleyeyim mi?” dedim. “Hayır müjdeleme, zîrâ güvenirler” buyurdu. Ebû Sa’îd-i Hudrî ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Yollarda oturmaktan sakınınız” buyurunca, Abdullah bin Ömer ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( Eshâb-ı Kirâm (r.anhüm) “Biz oralarda oturarak aleyhisselâm ); “Sizden biriniz öldüğünde; sabah, akşam mes’elelerimizi konuşuyoruz. Oralar bizim meclisimizdir” diye âhıretteki yeri kendisine gösterilir. Eğer o ölü, Cennet ehlinden arz ettiler. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ); ise, kendisine Cennetliklerin makamlarından gösterilir. Eğer, “Öyleyse böyle yerlere geldiğiniz zaman, yola hakkını verin” Cehennem ehlinden ise, Cehennemliklerin yerinden gösterilir” buyurdu. Eshâb-ı Kirâm ( radıyallahü anh ) “Yolun hakkı buyurdu. nedir?” diye sorduklarında, Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Harama bakmamak, eziyet vermekten sakınmak, verilen Ömer bin Husayn ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( selâmı almak, iyiliği emredip, kötülükten men etmek” buyurdu. aleyhisselâm ); “Ben mi’râc gecesi Cennete baktım da, Cennet ehlinin çoğunun fakirler olduğunu gördüm. Abdullah İbni Mes’ûd ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Cehenneme de baktım, Cehennemdekilerin çoğunu da Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Her kim, müslüman kadınların teşkil ettiğini gördüm” buyurdu. bir kimsenin malını koparmak için yalan yere yemîn ederse, kıyâmet gününde o, cenâb-ı Hakkın gazâbına uğrayarak Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( Allahü teâlâya mülâki olur” buyurup, arkasından Allahü aleyhisselâm ) “Ramazan ayı girdiği zaman semâ kapıları teâlânın; “Onlar ki Allahın ahdini ve kendi yemînlerini çok az açılır, Cehennem kapıları kapanır. Şeytanlar zincirlere bir para ile satarlar, İşte bunların âhırette hiç nasîbi yoktur. bağlanır” buyurdu. Kıyâmet günü Allahü teâlâ onlara söylemeyecek, onlara iltifât etmeyecek, onları temize çıkarmayacak. Onlar için pek acıklı bir azâb vardır” meâlindeki Âl-i İmrân sûresi 77. âyet-i kerîmesini inzal buyurduğunu bildirdi. Abdullah bin Mes’ûd, ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullaha ( aleyhisselâm ); “Ey Allahın Resûlü! En faziletli amel hangisidir?” diye suâl ettim. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ); “Vaktinde kılınan namaz” buyurdu. “Sonra hangisidir?” dedim. “Anaya babaya iyilik etmektir” buyurdular. “Sonra hangisidir?” dedim. “Allah yolunda cihâddır.” buyurdular. Ben de sustum. Eğer daha sorsam cevâbını verirdi. Muâz ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Afir adındaki merkebine beraberce binmiştik. Ebû Katâde ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Sâlih rü’yâ Allahü teâlâdan, karışık olan da şeytandandır. Sizden biriniz hoşlanmadığı birşey görürse, uyanınca soluna üç defa tükürsün ve onun şerrinden Allahü teâlâya sığınsın. Bu takdîrde o, ona zarar vermez” buyurdu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Tabakları parmakla, parmağı ağızla siliniz!” Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâvet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Allahü teâlâ rahmeti yüz kısım yaptı. Doksan dokuzunu kendi indinde tuttu. Birini yeryüzüne ihsân etti. İşte mahlûkât, bununla birbirine merhamet eder” Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) rivâvet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) bana; “Ey Muâz, Allahü teâlânın Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Bir müslüman bir ağaç diker, kulları üzerinde ve kulların da Allahü teâlâ üzerindeki hakkı ondan bir insan veya hayvan yerse, bu, o müslüman için nedir, biliyor musun?” diye sordu. Ben de; “Allah ve Resûlü sadaka olur” buyurdu. daha iyi bilir” dedim. O zaman Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Allahü teâlânın kulları üzerindeki hakkı; kulların Allahü Câbir bin Abdullah ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( Nu’mân bin Beşîr ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Merhamet etmeyene, Allahü teâlâ merhamet aleyhisselâm ); “Bütün mü’minleri birbirlerine merhamette, etmez” buyurdu. muhabbette, lütuf ve atıfet husûslarında sanki bir vücudmuş gibi görürsün. O vücûdun bir uzvu hastalanınca, vücûdun öbür Âişe ( radıyallahü anha ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm a’zâları birbirlerini hasta a’zânın elemine, uykusuzlukla ve ) buyurdu ki: “Cebrâil komşuyu bana o kadar tavsiye etti ki, hararetle ortak olmaya çağırırlar (hasta uzvun acısını neredeyse onu mirasçı kılacak zannettim.” paylaşırlar” buyurdu. Âişe ( radıyallahü anha ); “Yâ Resûlallah; iki tane komşum var, Abdullah ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( hangisine hediye edeyim?” diye sordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Mü’min olan kimse, günahını dağ gibi görür, aleyhisselâm ); “Kapısı en yakın olana” buyurdu. kendi üzerine düşeceğinden korkar. Fâcir bir kimse ise, Âmir bin Abdullah ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Her iyilik sadakadır” buyurdu. Ubâde bin Sâmit ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kim Allahü teâlâya kavuşmayı isterse, Allahü teâlâ da ona kavuşmayı ister. Kim Allahü teâlâya kavuşmayı istemezse, Allahü teâlâ da ona kavuşmayı istemez. “Âişe ( radıyallahü anha ) veya Peygamber aleyhisselâmın temiz zevcelerinden diğer biri; “Fakat, biz ölümü istemiyoruz” dedi. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Öyle değil, lâkin mü’mine ölüm gelip, Allahü günahını, burnunun üzerine konan ve hemen uçacak sinek gibi görür” buyurdu. İbn-i Ömer ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Gaybın anahtarları beşdir ki, onları Allahü teâlâdan başkası bilemez. Yarın ne olacağını, Allahü teâlâdan başka hiçbir kimse bilemez. Ana rahimlerinde neler bulunduğunu, Allahtan başka hiçbir kimse bilemez. Hiçbir kimse, yarın ne kazanacağını bilemez, hiçbir kimse, hangi tarzda öleceğini bilemez. Allahü teâlâdan başka hiçbir kimse de yağmurun ne zaman geleceğini bilemez.” teâlânın rızâsı ve keremi ile müjdelendiği zaman ona, ondan Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( daha sevgili birşey olmaz ve bu sebeple Allahü teâlâya aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Azîz ve Celîl olan Allahü teâlâ kavuşmayı ister. Allahü teâlâ da ona kavuşmayı ister. Kâfir buyurdu ki: “Ben, kulumun zannına göreyim, beni zikrettiği olana ölüm geldiği zaman, Allahü teâlânın azâbı kendisine yerde ben onunlayım (Rahmetim, tevfîk ve inâyetim onunla bildirilir. Ona önündeki şeyden (ölümden) daha kötü birşey beraberdir!) “Allahü teâlâya yemîn ederim ki, kulunun olmaz. Bu sebeple Allahü teâlâya kavuşmayı istemez. Allahü tövbesinden dolayı Allahü teâlânın sevinci, sizden birinizin teâlâ da, ona kavuşmayı istemez” buyurdu. ıssız çölde kaybettiği devesini bulduğu zamanki sevincinden Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( daha büyüktür.” aleyhisselâm ); “Ölüyü üç şey ta’kib eder. Sonra ikisi geri döner. Birisi onunla beraber kalır. Ehli, malı ve ameli (kabre kadar) onunla beraber giderler, sonra ehli ve malı geri 1) Tabakât-ül-evliyâ sh. 439 dönerler. Ameli ise onunla beraber kalır” buyurdu. 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 57 Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Allahü teâlâ bir kulunu sevdiği zaman Cebrâil’e şöyle nidâ eder: “Şüphesiz Allahü teâlâ falancayı sevmektedir, onu sen de sev.” Cebrâil de o kimseyi, sever. Sonra, semâya şöyle nidâ eder: “Allahü teâlâ falancayı sevmektedir, onu siz de seviniz. “Onu semâ ehli de sever” buyurdu. 3) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 203 4) El-A’lâm cild-4, sh. 89 5) Neyl-ül-İbtihâc (Dîbâc kenarında) sh. 140 6) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 436, 551, 559 cild-2, sh. 1040, Muhammed bin Zünbûr, Ebû Müslim el-Kâtib ve daha birçok 1097, 1989 âlim ondan çok şeyler öğrendiler ve rivâyette bulundular. 7) El-Büstân bizikr-il-evliyâ vel-ulemâi bi Tilemsân sh. 181 Büyük hadîs âlimi Ebü’l-Fadl Ahmed bin Sâlih şöyle anlatıyor: “Ebû Bekr Abdullah bin Süleymân (İbn-i Ebî Dâvûd) Irak 8) Kitâb-ü cem’ın-nihâye fil-hayr vel-gâye Süleymâniye âlimlerinin imâmı, en üstünü idi. Birçok şehirleri dolaşarak ilim Kütüphânesi Şehid Ali Paşa kısmı No: 402/1 öğrendi. Zamanının sultânı, onun için bir minber (kürsî) tahsis etti. Ondan fazîletin ve ilminin çokluğundan dolayı huzûrunda hadîs-i şerîf öğrendi. O, 285 senesinde Hemedan’a gelmişti. Bu şehirde bulunan âlimlerin hepsi ondan yazarak ilim İBN-İ EBÎ DÂVÛD-İ SİCİSTÂNÎ (Abdullah İbni Ebî Dâvûd) Büyük hadîs âlimlerinden. “Kütüb-i Sitte” adı verilen meşhûr altı hadîs-i şerîf kitabından birinin sahibi olan Ebû Dâvûd Süleymân bin Eş’âs’ın oğludur. İsmi, Abdullah bin Süleymân bin Eş’as bin İshâk bin Beşîr bin Şeddâd bin Amr bin İmrân’dır. Künyesi Ebû Bekr bin Ebî Dâvûd’dur. “Ezdî” ve “Sicistânî” nisbetleriyle meşhûrdur. Sicistan, Basra’nın köylerinden biridir. Ezcî, Kureyş’e mensûb bir kabilenin adıdır. İbn-i Ebî Dâvûd, 230 (m. 844) senesinde Sicistan’da doğdu. Babası Ebû Dâvûd, büyük bir hadîs âlimiydi. 10 yaşında iken ondan ilim öğrenmeye başladı. Çok zekîydi. 40 seneye yakın babası ile birlikte, bir çok âlimden ilim aldı. Horasan, Cibâl, İsfehân, Nişâbûr, İran, Basra, Bağdâd, Kûfe, Medine, Mekke, Şam, Mısır, Cezîre, Sugûrve daha birçok şehirleri dolaştı. Çok sıkıntılarla karşılaştı. İlim yolundaki sabrı, akıllara durgunluk, verecek derecedeydi. Ahmed bin Sâlih el-Mısrî, Îsâ bin öğrendiler. Onun zamanında Irak’ta bulunan bütün âlimler, onu ilimde senet, vesîka kabûl ettiler. Bu husûsta onun derecesine kimse ulaşamamıştı.” Hasen bin Muhammed el-Hilâl diyor ki, “Ebû Bekr bin Ebû Dâvûd, babası Ebû Dâvûd’dan daha çok hadîs-i şerîf ezberlemişti.” Ali bin Muhammed bin Hasen el-Harbî de şöyle anlatıyor: “Ebû Hüseyn Ali bin Yahyâ el-Vâsıtî, 373 (m. 983) senesinde Medine câmiinde, İbn-i Ebî Davud’un kendisi için söylediği şu şiiri okudu: “İlim ehli, bir mes’elede münâzara ettiğinde, Biri diğerinden, onların aslını istesin. Senin de, onun aslını ortaya koyman, sâdıkların işidir. Aslı söylemezsen, onların yoluna girmemiş olursun. İlimle aslı ortaya koy! Onların nasîhatlarında şüphen olmasın! Hammâd Ebû Tâhir bin Şerh, İshâk el-Kevser, Muhammed bin Sonra sözüne devam ederek: “Ebû Zer Abd bin Ahmed-i Eslem, Ali bin Haşrem, Seleme bin Şebîb, Muhammed bin Hirevî’nin Mekke’den bana yazdığı mektûbunda, Ebû Hafs bin Yahyâ, Müseyyib bin Vâdıh, Ebû Sa’îd el-Eşec ve daha Şâhin’in şöyle anlattığını yazdı: Ebû Bekr bin Ebî Dâvûd’dan pekçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etti. Üçyüzbinden fazla işittim. Diyordu ki, “Ben, ilim öğrenmek için Kûfe’ye gittiğimde hadîs-i şerîf ezberlemişti. Hadîs ilminde huccet (senet) oldu. yanımda sâdece bir dirhem vardı. Onunla 30 müd (yaklaşık İlmini, hep sâlih, doğru ve temiz kimselerden aldı. Tefsîr, 25-30 kg) bakla satın aldım. Hergün ondan bir miktarını yiyor hadîs, fıkıh ve diğer ilimlere âit çok bilgi elde etti. Daha sonra ve Ebû Sa’îd el-Eşec’den de 1000 (bin) hadîs-i şerîf Bağdâd’ı vatan edindi. Orada ilim neşretti. Çok kimse onun yazıyordum. Bir ay tamamlanınca, 30 000 hadîs-i şerîfi talebesi oldu. 316 (m. 928) senesi Zilhicce ayında vefât etti. yazmıştım.” Kendisinin ilminden çok kimseler istifâde etti. Irak bölgesinin Hadîs âlimlerinden Berkânî anlatıyor: “Ben, Ebû Kâsım bin ilimde imâmı, en büyük âlimi oldu. Kardeşi Abdurrahmân bin Nûhhâs’ın huzûrunda okurken, Ebû Bekr bin Ebû Davud’un Ebî Hatim, Ebû Bekr bin Mücâhid, Muhammed bin Muzaffer, şöyle dediğini işittim: “Ben, rü’yâmda, Eshâb-ı kiramdan Ebû Dârekutnî Ebû Hafs bin Şahin, Ebû Bekr el-Verrâk, Ebû Hüreyre’yi ( radıyallahü anh ) gördüm. O sırada Sicistan’da Hüseyn bin Sem’ûn, Ebû Ahmed el-Hâkim, Îsâ bin Cerrah, Ebû Hüreyre’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfleri tasnif ediyordum. Onun sakalı sık ve gür olup, üzerinde esmer ve kalın bir elbise 6) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 433 vardı. Ona: “Ey Ebû Hüreyre! Seni çok seviyorum” dedim. O da bana: “Ben, dünyâda iken, hadîs-i şerîfleri öğrenip rivâyet edenlerin ilkiyim” buyurdu. Bunun üzerine ben de: “Ey Ebû Hüreyre! Ebû Sâlih’in vasıtasıyla senden kaç kimse rivâyette 7) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 444 8) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-3, sh. 307 bulundu?” diye sordum. O da, yüz kimsenin rivâyet ettiğini bildirdi. O sırada bir de baktım ki, onların hepsi yanımda duruyordu.” Ebû Bekr bin Şâzân diyor ki, “İbn-i Ebî Dâvûd İsfehân’a (veya İBN-İ EBÎ DAYYÂF Sicistan’a) gelmişti. Oradakiler ondan, kendilerine hadîs-i şerîf Fıkıh ve târih âlimi. İsmi, Ahmed bin Ebî Dayyâf bin Ömer bin öğretmesini istediler. O da: “Benim yanımda bir yazılı kitap Ahmed bin Nasr olup, künyesi Ebü’l-Abbâs’tır. Avnoğulları yoktur” dedi. Onlar da: “İbn-i Ebî Davud’un kitaba ne ihtiyâcı kabîlesindendir. 1219 (m. 1804) senesinde Tunus’ta doğdu. vardır?” diye hayretlerini bildirdiler. Bunun üzerine onlara dedi 1291 (m. 1874) senesinde doğduğu yerde vefât etti. ki: “Bana bir yer gösteriniz. Ben de size, ezberimde bulunan 30 000 civarındaki hadîs-i şerîfi yazdırayım.” İbn-i Ebî Dayyâf, ilk tahsilini Bâb-ül-Fercânî yakınlarında İbn-i Mülûke dergâhında, Muhammed bin Sâlih’in yanında yaptı. İlk Hatîb-i Bağdadî diyor ki, “Ebû Bekr bin Ebî Dâvûd babası ile tahsilini kısa sürede bitirdikten sonra, Zeytûne Medresesi’ne birlikte Sicistan’dan çıkıp doğu ile batı arasındaki birçok girdi. Bu arada Sâhib-üt-tâbi’ Câmii’nde de derslere devam şehirleri dolaştı. Horasan, Cibâl, İsfehân, Basra, Bağdâd, etti. İbrâhim Reyyâhî, Muhammed bin Hoca, İsmâil Temîmî, Kûfe, Mekke, Medine, Şam, Cezîre, Sugûr, İran ve Mısır Muhammed bin Mülûke, Abdürrahmân Kâmil ve başka şehirlerinden birçoğuna uğrayıp, birçok âlimden dinleyerek ve âlimlerden ilim öğrendi. yazarak ilim aldı. Bağdâd’ı vatan edip oraya yerleşti. Birçok ilimlerde kitaplar yazdı. Fıkıh ilminde derin âlim olup, hadîs İbn-i Ebî Dayyâf’ın talebeliğinden beri edebî ilimlere husûsi bir ilminde de hafız idi. Yüzbinden çok hadîs-i şerîf ezberlemişti.” merakı vardı. Boş vakitlerinde talebe arkadaşları ile edebiyatla alâkalı eserleri mütâlaa ve müzâkere etmek için toplanırlardı. Muhammed bin Abdullah Şuhayr diyor ki, “İbn-i Ebî Dâvûd, Tahsilini tamamladıktan sonra, adâlet işleri ile vazîfelendirildi. zühd ve takvâ sahibi idi. Haram ve şüpheli işlerden çok Sonra babasının ısrârı üzerine Tunus emîri Hüseyn Bey sakınırdı. Çok ibâdet ederdi. Vefât ettiği vakit, 300 000 zamanında kâtip oldu. Vazifesine, Vezir Sâhib-üt-tâbi’ Şâkir’in civarında müslüman namazını kıldı. Abdüla’lâ, Muhammed ve kâtibi olarak başladı. Bu vazîfede iken mühim bir devlet Ebû Muammer Ubeydullah adında üç oğlu ve beş tane de kızı mes’elesi için İstanbul’a gönderildi. Bir müddet sonra, Müşîr-i vardı. Vefâtında 87 yaşındaydı. Ayrı ayrı cemâatler hâlinde, evvel Ahmed Paşa zamanında yine İstanbul’a gönderildi. Bu 80 kerre cenâze namazı kılındı.” sırada hocası Reyyâhî ona Şeyhülislâm Ârif Hikmet Efendi’ye verilmek üzere bir mektûp verdi. İstanbul’a varınca Ârif Hikmet Efendi’yi ziyâret edip, teveccühlerine kavuştu. 1262 (m. 1846) 1) Târîh-i Bağdâd cild-9, sh. 46 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 60 senesinde Müşîr-i evvel Ahmed Paşa ile beraber Fransa’ya gitti. Yazdığı târih kitabında, bu yolculuğu ve bu sırada gördüğü yerleri ince ve edebî bir ifâde ile anlattı. Ahmed Paşa, Ahmed Bay ünvanıyla Tunus emîri olunca, İbn-i Ebî Dayyâfı 3) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 405 gizli yazılar için husûsî kâtibi yaptı. 1277 (m. 1860) senesinde de Tunus emîrinin danışma meclisine a’zâ oldu. Daha sonra 4) Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh. 273 5) Tezkiret-ül-huffâz cild-2, sh. 767 Emîr Muhammed Sâdık Bey tarafından vezirlik verildi. Yaşı ilerleyince bu görevden istifâ etti. 1288 (m. 1871) senesinde istifâsı kabûl edildi. Ömrünün sonuna kadar sır kâtipliği devam Ebû Sa’îd el-Eşec, Yûnus bin Abdüla’lâ, Ali bin Münzir et- etti. Onun vefâtıyla sır kâtipliği kaldırıldı. Tarikî, Ahmed bin Sinân el-Kattân, Muhammed bin İsmâîl elAhmesî, Haccâc bin Şâ’ir, Muhammed bin Hassan el-Ezrak, İbn-i Ebî Dayyâfın yazmış olduğu eserlerden ba’zıları Muhammed bin Abdülmelik ve daha pekçok âlimden ilim şunlardır: 1- İthafü ehl-iz-zemân bi ahbâr-i mülûk-i Tunus ve öğrendi, rivâyette bulundu. Kendisinden de; Ebû Şeyh İbni ahdül emân: önemli bir târih kitabıdır. İslâmiyetin Hibbân, Yûsuf-ı Meyâncî, Ali bin Müdrik, Ebû Ahmed el- başlangıcından zamanına kadar olan Tunus târihini ihtivâ Hâkim, Ahmed bin Muhammed el-Basîr, Abdullah bin eder. Bu kitap, 1963 ve 1966 târihleri arasında, Tunus Kültür Muhammed bin Esed, Muhammed bin Yezdan’ın iki oğlu Bakanlığı tarafından sekiz cild olarak bastırılmıştır. İbn-i Ebî İbrâhîm ve Ahmed, İbrâhîm bin Muhammed Nasrabâdî, Ali bin Dayyâf bu eseri ile meşhûr oldu. 2- Risâletün fil-mer’eti, 3- El- Muhammed ve daha birçok âlim, ilim aldılar ve rivâyette Mükâmet-ül-beşeriyyeti fil-envâr-il-beşeriyyeti. bulundular. ¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾ Müfessirlerin ve muhaddislerin en eskilerinden olan 1) Terâcim-ül-müellifîn cild-3, sh. 264 2) El-A’lâm cild-1, sh. 138 Abdurrahmân bin Ebî Hatim, ilimde derya gibiydi. Tefsîr ilmine âit rivâyetleri çoktur. “Hâfız-ür-re’y” ünvanına sahip olup, hadîs-i şerîf râvilerini bilmek husûsunda derin bir bilgisi vardı. Fıkıh ilminde, Eshâb-ı kiram ve Tabiîn devrinin âlimleri arasındaki ihtilaflı mes’elelerde pek mütehassıstı. Ayrıca zühd ve takvâda o kadar yükselmişti ki, haramlardan ve şüphelilerden çok sakınırdı. Evliyâlığın yüksek derecelerine kavuşmuştu. Ebû Ya’la el-Halîlî diyor ki: “O, babasının ve Ebû Zür’a’nın ilmini almıştı. Bütün ilimlerde söz sahibi olup, hadîs-i İBN-İ EBÎ HÂTİM (Abdurrahmân bin Muhammed) şerîf râvilerinin hâllerini bilmekte benzeri yoktu. Sahabenin, Tabiînin ve Mısır âlimlerinin, fıkıhdaki ictihâd farklılıklarını Meşhûr tefsîr ve hadîs âlimlerinin büyüklerinden. Adı, Abdurrahmân bin Muhammed bin İdrîs bin Münzir bin Dâvûd bildiren eserler kaleme aldı. Kendisi zühd sahibi olup, evliyânın “Ebdâl” adı verilen sınıfına mensûb sayılmaktadır.” bin Mihran et-Temîmî el-Hanzalî er-Râzî’dir. Künyesi Ebû Muhammed’dir. “İbn-i Ebî Hâtim = Hâtim’in babasının oğlu” Mesleme bin Kâsım Endülüsî diyor ki: “O, rivâyetlerinde sika diye meşhûr olmuştur. Ailesinin, Rey şehrinin Hanzala (güvenilir, sağlam), kadr-ü kıymeti yüksek, adı büyük bir zât derbendinde bulunması sebebiyle, oraya nisbet edilmiştir. 240 olup, Horasan âlimlerinin imâmı, en büyüğü idi.” (m. 854) senesinde burada doğdu. Dinî ilimleri babasından öğrendi. Çocukluğunda babası ile birlikte ve daha sonra da Abbâs bin Ahmed, onun hakkında diyor ki: “Abdurrahmân bin kendi başına birçok seyahatler yaptı. Hicaz, Şam, Mısır, Irak, Ebî Hâtim’in ibâdetinden daha çok kim ibâdet edebilir? Ben, Cibâl, İsfehân, Cezîre taraflarını ziyâret ederek, orada bulunan Abdurrahmân’ın hiçbir günahını bilmiyorum.” âlimlerle sohbet etti, onlardan çeşitli ilimler aldı. 255 (m. 868) senesinde hac yaptıktan sonra bir yere gitmedi. Nihâyet 327 Muhammed bin Mihraveyh de diyor ki, “Birgün hocam İbn-i (m. 938) senesi Muharrem ayında Rey şehrinde vefât etti. Ebî Hâtim’in huzûruna girmiştim. O, insanlara “Cerh ve Ta’dil” Vefâtında 90 yaşını geçmişti. kitabını okutuyordu. Ben de kendilerine, Yahyâ bin Maîn’in: “Biz, bir takım kimseler hakkında ta’n ediyoruz. Belki de onlar, İbn-i Ebî Hatim, tefsîr ve hadîs ilimlerinde büyük bir âlimdi. ikiyüz seneden beri yüklerini Cennete atmış bulunuyorlar” Babası da yüksek bir âlim olup, bu ilimleri önce babasından dediğini rivâyet ettim. İbn-i Hatim, bunu işitince, elleri öğrendi. Sonra onunla birlikte birçok âlimden ilim aldı. İlim titremeye, gözlerinden yaşlar akmaya başladı. Kitap elinden öğrenmek için çok yer dolaştı. Gezdiği yerlerde çok âlimle düştü. Bu rivâyeti tekrar tekrar anlattırarak ağlamaya devam karşılaştı. Bunlardan Ebû Zür’a, İbn-i Vâre Hasen bin Arefe, etti.” Ömer bin İbrâhîm ez-Zâhid-i Hirevî şöyle anlatıyor: Bir gün ve kocamı kınadığını duydum. Bulursam, vallahi bu taşı Abdurrahmân bin Ebî Hatim bana şunları anlattı: Bir zamanlar ağzına vuracağım” diyordu. Fakat, bir türlü O’nu göremedi. bizim memlekette kıtlık baş göstermişti. Arkadaşlarımdan birisi, İsfehan’dan buğday yükleri gönderdi. Ben de onu 20 000 dirhem altın karşılığı sattım. O da, benden bu para ile bizim memleketimizden kendisi için bir ev satın almamı istedi. bize geldiği zaman orada kalacaktı. Ben de bu paraları fakîrlere dağıtmıştım. Bana mektûb yazarak, ne yaptığımı sordu. Ben de, “Senin için Cennette bir köşk satın aldım” diye cevap gönderdim. O da; “Bu husûsta bana garanti verirsen ve kendini de kefil gösterirsen buna râzı olurum” diye haber gönderdi. Bunun üzerine ben, onun dediklerini aynen yaptım. Mektûbunda bana şöyle dedi. “Rü’yâmda bana, senin garanti verdiğin şeye tam olarak kavuştuğum gösterildi. Va’dettiğin bu Peygamberimiz ( aleyhisselâm ): “Dikkat ediniz! Size haber veriyordum ki, Allah’ın Resûlünün, haram kıldığı şey, Allahın haram kıldığı şey gibidir” buyurunca, birisi Resûlullaha ( aleyhisselâm ) gelip bir hayvan sırtı dolusu kitap getirdi. Ona: “Kendi Peygamberlerinden veyahut kendilerine gönderilen kitapdan başka kitaba meyledip, kendi Peygamber ve kitaplarından yüz çevirmeleri, bir kavmin ahmaklığına ve cahilliğine yeter de artar” buyurdu. Bunun üzerine, Ankebût sûresinin meâlen: “Sana indirdiğim bu Kur’an, o mu’cize isteyenlere karşı okunup dururken, kendilerine kâfi gelmedi mi? Şüphesiz ki, Kur’an’da îmân edecek bir millet için büyük bir rahmet ve bir öğüt vardır” 51. âyet-i kerîmesi nâzil oldu. şeyden dönme!” “Ziyâretçiniz geldiği zaman, ona ikram ediniz!” Ebü’l-Hasen Ali bin İbrâhîm er-Râzî diyor ki, “Abdurrahmân bin Ebû Hatim, Allahü teâlânın rahmetine, kavuşmuş ve O’nun yanında çok kıymetli ve nurlu bir zât idi. Kendisini gören herkesin kalbine neş’e ve huzûr doluyordu.” İbn-i Ebî Hâtim’in eserlerinde zikrettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları şunlardır: “Allaha yemîn olsun ki, benden önceki Peygamberler yoksulluk ve haşeratla imtihana çekilirlerdi. Bu, onların yanında size verilenlerden daha sevimli ve geçerliydi.” Ebû Leheb ve karısı, Peygamberimize çok eziyet ederlerdi. Karısı sırtında odun taşıyarak, Resûlullahın geçtiği yolda ateş yakardı. Resûlullah da ( aleyhisselâm ) ateş sanki bir kum yığını imiş gibi üzerinden basıp geçiyordu ve kendisine hiçbirşey olmuyordu. Allahü teâlâ, Ebû Leheb ve karısı hakkında Tebbet sûresini nâzil ederek meâlen: “Ebû Leheb’in eli kurusun! (Kendisi de) kurudu, (helak oldu) ya! Ona, ne (babasından miras kalan) malı ve ne de (kendi) kazandığı fayda vermedi. O, alevli bir ateşe girecek; karısı da,(Cehenneme) odun hamalı olarak, boynunda bükülmüş bir Amr bin Dînâr diyor ki: “Bir kimse evine geldiğinde, içeride kimse yoksa, o zaman “Esselâmü aleynâ ve alâ ibâdillâhissâlihin” diye selâm verir.” Yazdığı eserlerinden başlıcaları şunlardır: 1. Kitâb-üt-tefsîr: Dört cilddir. Onun hepsi müsned tarzında yazılmış eserlerdir. Müsnedler, İslâmiyeti kabûl etme sırası alınarak, Sahabe isimlerine veya neseblerine göre hadîs-i şeriflerin yazıldığı kitaplardır. 2. Kitâb-ül-cerh ve’t-ta’dîl: Hadîs-i şerîf rivâyet eden râvîlerin, hangi sebeplerden dolayı rivâyetlerinin kabûl edilmeyeceğini ve bir râvinin rivâyetinin kabûl edilmesi için gerekli şartları beyân etmekte, açıklamaktadır. Birkaç cild hâlinde basılmıştır. İstanbul Murâd Molla Kütüphânesi’nde 1427 numara ile mevcûttur. 3. Kitâb-ür-reddi alel-Cehmiyye: Bozuk fırkalardan, birisi olan Cehmiyye’ye verdiği cevaplar anlatılmaktadır. 4. Kitâb-ül-ileli’l-hadîs: Mısır’da iki cild hâlinde basılmıştır. ip olduğu hâlde (oraya girecek).” buyurdu. Ebû Leheb’in karısına, bu sûrenin kendisi ve kocası için indiği anlatılınca, 5. Kitâbü menâkıb-iş-Şâfiiyye: İmâm-ı Şâfiînin menkıbelerini eline taş alarak pür hiddet, Hazreti Ebû Bekr ile oturmakta anlatmaktadır. olan Peygamberimizin yanına geldi. Orada bulunan Hazreti Ebû Bekr’i görüyor, fakat Resûlullahı bir türlü göremiyordu. Merak edip Hazreti Ebû Bekr’e “Hani nerede arkadaşın? Beni 6. Kitâbü fezâil-i Ahmed bin Hanbel 7. Kitâb-ül-knâ: Künyelere dâir bir eserdir. İbn-i Ebî Şerîf altı yaşında Kur’ân-ı kerîmi ezberledi ve tecvidle okudu. Çeşitli kırâat şekillerini öğrendi. Fıkıh, kelâm, mantık 8. Kitâb-ül-fevâidil-Kebîr. 9. Kitâbü fevâidi’r-Râziyyîn 10. Kitâbü takdimeti’l-Cerh ve’t-ta’dîl 11. Kitâb-il-Müsned. ve Arabî ilimleri Sirâcüddîn Rûmî’den; me’ânî, beyân bilgilerini Ya’kûb Rûmî’den öğrendi. Takıyyüddîn Kalkaşendî, Zeynüddîn Mahir ve başka âlimlerin hadîs-i şerîf derslerini dinledi. Hocalarından icâzet (diploma) aldı. Sonra Kâhire’ye gitti. Orada Emînüddîn Aksarâyî’den Şerh-i akaidi, Celâlüddîn Mahallî’den Şerh-i Cem’ül-Cevâmi’ adlı eserleri okudu. Kâhire’de birçok âlimin derslerinde bulundu. Bûtîcî ve 12. Kitâb-ül-merâsî: Haydarâbâd’da basılmışdır. Şihâbüddîn İbşîtî’den hesap, ferâiz; İbn-üd-Dirî ve Ebi’l-Fadl Magribî’den tefsîr okudu. Çeşitli ilim dallarında üstün dereceye 13. Kitâb-üz-zühd. yükseldi. 853 (m. 1449) senesinde hacca gitti. Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevverede Takıyyüddîn bin Fehd, Ebi’l-Feth Merâgî, Ebi’l-Bekâ bin Ziya, Ebi’s-Se’âdât, 1) Tezkiret-ül-huffâz cild-3, sh. 829 2) Fevât-ül-vefeyât cild-2, sh. 287 3) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 587 Muhibbüddîn Taberî ve başka âlimlerle görüştü. Hocalarından ders okutmaya ve fetvâ vermeye icâzet (diploma) aldı. İbn-i Ebî Şerîf, çok talebe yetiştirdi. İbn-i Tûlûn Câmii ve başka câmi ve medreselerde tefsîr okuttu, ilim ve edeb öğretti. İslâm dîninin güzel ahlâkını her tarafa yaydı. 906 (m. 1500) senesi 4) Tabakât-ül-müfessirîn (Süyûtî) sh. 17 Zilhicce ayında, Kâhire’de Şafiî mezhebi kadılığına ta’yin edildi. Bu vazîfesi 910 (m. 1504) senesi Rebî’ul-evvel ayına 5) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-1, sh. 279 kadar devam etti. Dinde çok sağlam idi. Herkesten hürmet gördü. 6) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-3, sh. 324 Menâvî şöyle anlattı: “Mısır vâlisi, İbn-i Ebî Şerîfe bir 7) Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 55 8) Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh. 308 9) Şifâ-i şerîf (Kâdı Iyâd) cild-5, sh. 52 cild-1, sh. 89 hizmetçisini gönderip, Mısır’ı terketmesini ve memleketi olan Kudüs’e gitmesini istedi. İbn-i Ebî Şerîf bu sebeple yol hazırlığına başladı. Birgün evinde iken, aniden bir zât ortaya çıktı ve; “Sen buradan ayrılmıyacaksın” dedi ve gözden kayboldu, İbn-i Ebî Şerîf; “Ebû Bekr, Ebû Bekr” diye seslenip, hizmetçisini çağırdı ve az önce gelen zâtın kim olduğunu sordu. O da kapının kapalı olduğunu, kimsenin içeri girmediğini söyledi. O zaman İbn-i Ebî Şerîf, gelen zâtın İBN-İ EBÎ ŞERÎF (İbrâhim bin Muhammed) evliyâdan biri olduğunu anladı. Sefer hazırlığını bıraktı. Daha sonra onu Mısır’dan çıkarmak istiyenler, ondan özür diledi.” Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, İbrâhim bin Muhammed bin Ebî Bekr bin Ali bin Eyyûb Makdisî Mısrî’dir. Künyesi Ebû İshak İbn-i Ebî Şerîf, birçok eser yazmıştır. Eserlerinden ba’zıları olup, lakabı Burhânüddîn’dir. İbn-i Ebî Şerîf diye meşhûr oldu. şunlardır: 1-Şerh-ül-Minhâc: Fıkıh ilmine dâir bir eser olup, 833 (m. 1430) senesi Zilka’de ayının onsekizinde, Salı gecesi dört cilddir. 2- Şerhu kavâid-il-İ’râb libn-i Hişâm, 3- Şerh-ül- Kudüs’de doğdu. 932 (m. 1525) senesi Muharrem ayının ikinci Akâid libn-i Dakîk-il-ıyd, 4- Şerh-ül-Hâvî: Fıkıh ilmine dâir olup, Cum’a günü, Kâhire’de vefât etti. Cenâze namazını Abbasî iki cilddir. 5-Nazm es-Sîret-in-Nebeviyye, 6- Nazm-ün-Nuhbe halîfesi Mütevekkil kıldırdı. Cum’a namazından sonra libn-i Hacer, 7-Şerh-ut-Tuhfe libn-i Hâim: Ferâiz ilmine dâirdir. Sâbât’taki türbesine defnedildi. 8- Nazm lukatat-ül-İclân liz-Zerkeşî, 9-Dîvânü Hutab 10- Nâsıh Şemsüddîn Kayâtî İzzeddîn Bağdadî ve başka âlimlerden ilim vel-mensûh, 11- Manzûme fil-kırâat. öğrendi. Hadîs ilmini; İbn-i Hacer, Zeynüddîn Zerkeşî, İzzeddîn Fürât Hanefî ve başkalarından öğrendi. İbn-i Hacer’den icâzet (diploma) aldı. İbn-i Hacer onu; “Faziletli ve 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-1, sh. 88 2) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 118 3) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-1, sh. 134 4) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ cild-1, sh. 246 zamanının bir tanesi” diye vasıflandırarak övdü. İbn-i Ebi Şerîf, Kâhire’ye birçok defa gelip gitti. İbn-i Ebi Şerîf, 853 (m. 1449) senesinde, mahkeme reîsi Kâdı Abdülbâsit ile birlikte hacca gitti. Medîne-i münevverede Muhibbüddîn Taberî ve başka âlimlerle Mekke-i mükerremede de Ebi’l-Feth Meragi ve başka âlimlerle görüştü. Buralarda ders okuttu. Fetvâ verdi. 881 (m. 1476) senesi Kâhire’ye 5) El-Kevâkib-üs-sâire cild-1, sh. 102 döndü. Oraya yerleşip talebe yetiştirdi. Çok kimseler dersini dinlediler ve istifâde ettiler. Daha sonra Beyt-ül-makdîs’e 6) El-A’lâm cild-1, sh. 66 (Kudüs’e) döndü. Sultan Kayıtbay tarafından, oradaki Hadîs Medresesi’ne ta’yin edildi. Sonra fermanla, Kudüs’deki 7) Brockelmann Sup-2, sh. 13 Selâhiyye dergâhında ders vermeye başladı. Cevheriyye ve başka medreselerde ders okuttu. Şeyh Nûreddîn, Ebü’l-Avn’a, İbn-i Ebî Şerîf hakkında ne İBN-İ EBÎ ŞERÎF (Muhammed bin Muhammed) Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Ebî Bekr bin Ali bin Mes’ûd bin Rıdvan’dır. Künyesi Ebü’l-Meâlî olup, lakabı Kemâlüddîn’dir. İbn-i Ebi Şerîf diye meşhûr oldu. 822 (m. 1419) senesi Zilhicce ayının beşinde, Cumartesi gecesi Kudüs’de doğdu. 905 (m. 1499) senesinde Kudüs’de vefât etti. İbn-i Ebî Şerîf, babasının himâyesinde yetişti. Küçük yaşta Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Şâtibiyye, Minhâc, Elfîye adlı eserleri ezberledi. Ezberlediklerini Şihâbüddîn Ahmed bin Hacer Askalânî, Kâdı Muhibbüddîn bin Nasrullah Hanbelî, Şeyhülislâm Sa’düddîn Diyrî ve Şeyhülislâm İzzeddîn düşündüğünü sordu. O da cevap olarak buyurdu ki: “Biz Muhammed bin Ebî Şerîf için Arş üzerine; “Allahü teâlânın velî kullarını sevenlerdendir” diye yazılmış olarak gördük.” İbn-i şerîf, çok sayıda eser yazdı. Eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1-İthâf-ül-ahsâ bi fedâil-il-mescid-il-Aksâ, 2- El-Esâd bi şerh-ıl-irşâd lil-mukrî fil fürû’, 3- Et-Tâc vel-iklîl alâ envâr-itTenzîl lil-Beydâvî, 4- Dürer-ül-levâmi’ Şerhu Cem’ıl-Cevâmi’ lis-Sübkî, 5- Şerh-ül-irşâd lin-Nevevî, 6-Şerh-uş-Şifâ lil-Kâdı Iyâd, 7-Savb-ül-Gamâme fî irsali taraf-il-amâme, 8- Fetâvâ, 9El-Fevâid fî halli şerh-ıl-Akâid lin-Nesefî, 10- Feyd-ül-kerem alâ abîd-il-kavm fî nazm-il-Hıkem, 11- Kıt’a alâ şerh-il-Minhâc, 12-Kıt’a alâ Sahîh-il-Buhârî, 13- Kıt’a alâ safvet-iz-Zebîd, 14El-Müsâmere fî şerh-ıl-müsâyere fil-akâid-il-münciyye. Makdisî’nin huzûrunda okudu. İbn-i Mâlik’in Elfiye’sini ezberledi. Kur’ân-ı kerîm kırâatlerini Ebü’l-Kâsım Nüveyrî’den öğrendi. Ayrıca ondan Arabî ilimler, usûl, mantık, arûz, hadîs 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 200 ıstılâhlarını öğrenip, 844 (m. 1440) senesinde me’zûn oldu ve ders okutmaya icâzet (diploma) aldı. Fıkıh ilmini Allâme 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 64 Zeynüddîn Mahir ve İmâdüddîn bin Şeref’den alıp, Şihâbüddîn bin Rislân, İzzeddîn ve Kudsî’nin derslerinde bulundu. 3) El-Kevâkib-üs-sâire cild-1, sh. 11 Me’zûniyetinden sonra aynı sene Kâhire’ye gitti. Kâhire’nin en büyük âlimlerinden; İbn-i Hümâm, İbn-i Hacer, Kâdı 4) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 29 5) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 222 6) El-A’lâm cild-7, sh. 53 7) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 193, 749 cild-2, sh. 1218, 1667 8) Brockelmann Gal-2, sh. 998 9) Eshâb-ı Kirâm sh. 362 Mütevekkil, onlara insanlar arasında bulunmalarını, Mu’tezile ve Cehmiyye gibi bozuk fırkaları reddederek rü’yetle ilgili hadîs-i şeriflerden bahsetmelerini emretti. Osman bin Muhammed bin Ebî Şeybe, Ebû Ca’fer Mansûr’un şehrinde bu vazîfeyi sürdürdü. Bu âlim için minber hazırlatıldı. Halktan 30 000 kişi onu dinliyordu. Ebû Bekir bin “Ebî Şeybe ise, Resâfe mescidinde halka hitâb etmekte ve kardeşi Osman’dan daha te’sîrli olmaktaydı. Onu da dinlemeye yaklaşık 30 000 kişi geliyordu, İbn-i Ebî Şeybe bu mecliste ilk olarak, İbn-i Rebîa İBN-İ EBÎ ŞEYBE bin Haris bin Abdülmuttalib’in Peygamber efendimizden ( aleyhisselâm ) rivâyet ettiği şu hadîs-i şerîfi okurdu: “Abbâs Hadîs ve tefsîr âlimi. Künyesi, Ebû Bekir olup, ismi Abdullah hakkında beni koruyunuz. Zîrâ o, babalarımın bakıyesidir. bin Muhammed bin İbrâhîm bin Osman el-Absî’dir. Aslen Muhakkak insanın amcası, babasının öz kardeşidir.” Kûfeli olan İbn-i Ebî Şeybe 159 (m. 775) yılında doğmuştur. Takvâ sahibi, hadîs ilminde hafız (yüzbin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezbere bilen ve müfessir olan İbn-i Ebî Şeybe’nin; müsned, ahkâm ve tefsîr kitabları vardır. İmâm-ı Buhârî hazretlerinin rivâyetine göre, 235 (m. 850) yılında vefât etti. Ebû Ubeyd Kâsım bin Sellâm şöyle anlatmaktadır: “Zamanın en büyük hadîs âlimleri dörttür. Bunların helâl ve haramı en iyi bileni, Ahmed bin Hanbel’dir; onların sahih hadîsleri en iyi bileni, Yahyâ bin Maîn’dir; onların en iyi kitab yazanı, İbn-i Ebî Şeybe’dir; onların en iyi üslûbu olanı, Ali bin el-Medînî’dir.” Bağdâd’a giden İbn-i Ebî Şeybe, orada hadîs ilmiyle meşgûl Yine İbn-i Sellâm şöyle söyler: “Hadîs dört kişide kaldı. Bunlar olmuş, devrin meşhûr âlimlerinden ders almıştır. İbn-i Ebî Ebû Bekir bin Ebî Şeybe, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Maîn, Şeybe; Kâdı Şüreyh bin Abdullah, Ebü’l Ahves Sellâm bin Ali bin el-Medînî’dir. Birincisi en iyi konuşanları, ikincisi en Selîm, Süfyân bin Uyeyne, Amr bin Ubeyd, Heşîm, Ebû fakîhleri, üçüncüsü en çoktoplıyanı, dördüncüsü en iyi Üsâme, Abdullah bin Mübârek, Hafs bin Gıyâs, Abbâd bin bilenleridir.” Avvâm, Abdullah bin İdris, Muhammed bin Bişr el-Abdî, Abdurrahmân el-Muhâsibî, Muhammed bin Fudayl, Veki’, Ebû Nuaym, Yahyâ bin Sa’îd el-Kettân ve Abdurrahmân bin Mehdî’den hadîs ve diğer ilimleri öğrenmiştir. Abdurrahmân bin Hırâş, Ebû Zür’a er-Râzî’nin şöyle dediğini işittim: “Ebû Bekir bin Ebî Şeybe’den daha hafızını görmedim.” Bunun üzerine ben şöyle dedim: “Yâ Ebâ Zür’a Bağdâd âlimleri hakkında ne dersiniz?” Şöyle buyurdu: “Eshâbımı Âlim bir aileye mensûb olan İbn-i Ebî Şeybe, kardeşi Osman’la bırak onlar cehâlet ehlidir. Ben, Ebû Bekir bin Ebî Şeybe’den devlet ileri gelenleri ile yakınlık kurdu, İbrâhîm bin Muhammed daha hafızını görmedim.” Urfe şöyle demektedir “234 (m. 849) yılında Mütevekkil’in en çok değer verdiği fakîh ve muhaddisler arasında, Mus’ab bin Zübeyr, İshâk bin Ebî İsmail, İbrâhîm bin Abdullah el-Herevî, İbn-i Ebî Şeybe ve Osman bin Ebî Şeybe vardı. Son iki zât, insanların en zekîsi, hafızası en kuvvetli olanıydı. Halife İbn-i Sa’îd oturduğu yeri göstererek şöyle demiştir: “Bu üstüvane (direk) İbn-i Mes’ûd’un olup, ondan sonra orada Alkama, İbrâhîm Nehaî, Süfyân-ı Sevrî, Veki’, Ebû Bekir bin Ebî Şeybe, İbn-i Sa’îd oturmuştur.” Ebû Zeyd el-Gulfâ: “Ahmed bin Hamîd’e Kûfelilerin en hafızı kimdir? diye sorulunca, Ebû Bekir bin Ebî Şeybe’dir” dediğini nakleder, İbni Ebî Şeybe için Ahmed bin Hanbel “O, sâdıktır”, el-Hatîb “O, muttekî ve hafızdır. Müsned, ahkâm ve tefsîr kitabı yazmıştır.” “Allahü teâlâ buyuruyor ki: Ben kulumun bana olan zannının yanındayım. Beni zikrettiği zaman da ben onunla beraber olurum. O beni gönülden zikrederse, ben onu gönülden zikrederim. Cemâat arasında zikrederse, ben onu o cemâatten daha hayırlı bir cemâat arasında zikrederim. Kulum bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir arşın yaklaşırım. Bir arşın yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak gelirim.” Ebû Müslim Sâlih’in babası ise “O Kûfeli sika (güvenilir) ve hadîs hafızıdır” demişlerdir. “Allahü teâlânın kitabında, doğru yol ve nûr vardır. Her kim ona sarılır ve onunla amel ederse, doğru yolda olur. Ve her kim ondan ayrılırsa, doğru yoldan sapar.” İbn-i Ebî Şeybe’den; Ebû Zür’a, el-Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, İbn-i Mâce, Ebû Bekir bin Ebî Âsım Bakıyye bin Mahled, el-Begâvî, Ca’fer el-Feryâbî, Ahmed bin Hanbel, oğlu Abdullah, Ya’kûb bin Şeybe, Muhammed bin Ubeydullah bin “Bir kimse yumuşak davranmaktan mahrûm ise, hayırdan mahrûm olur.” Peygamber efendimizin şöyle duâ ettiğini rivâyet eder: Münâdî, Muhammed bin İbrâhîm el-Mürebbâ, İbrâhîm elHarbî, Muhammed bin İshâk el-Ensârî, Muhammed bin İshâk “Allahım! Ben Cehennemin fitnesinden ve Cehennem es-Sagânî, Muhammed bin Muhammed Bağandî, Ebü’l-Kâsım azâbından, kabrin fitnesinden ve kabir azâbından, zenginlik el-Begâvî ve diğer ba’zı âlimler hadîs rivâyet etmişlerdir. fitnesinin şerrinden ve fakîrlik fitnesinin şerrinden sana sığınırım. Allahım! Günahlarımı kar ve dolu suyuyla yıka. İbn-i Ebî Şeybe’nin naklettiği hadîs-i şerîflerden ba’zılarında Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki: “Herkese selâm vermek ve güzel konuşmak, mağfiretin (affın) sebeplerindendir. “Her haslet mü’minde bulunabilir, yalnız hıyânet ve yalan bulunamaz.” “Mecliste olanlar yerlerini alıp oturdukları zaman, birisi bir kardeşini da’vet ederek yer verirse; o bir ikramdır. Onu kabûl etsin. Şayet yer göstermezse, müsait olan bir yer bul sun ve oraya otursun..” “Bütün çocuklar müslümanlığa uygun ve elverişli olarak dünyâya gelir. Bunları, sonra anaları, babaları hıristiyan, yehûdi ve dinsiz yapar.” Kalbimi, beyaz elbiseyi kirden pakladığın gibi günahlardan pakla. Benimle günahlarım arasını magrip (batı) ve meşrik (doğu) arasını uzaklaştırdığın gibi uzaklaştır. Allahım! Ben sana tenbellik, ihtiyârlık, günah ve borçtan da sığınırım.” Eserlerinin ba’zıları şunlardır: Tefsîr, Musannef fi’l-hadîs, elAhkâm, Târih-i İbni Ebî Şeybe. 1) Târih-i Bağdâd cild-10, sh. 66, 71 2) Fihrist sh. 229 3) Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh. 85 “Kişi sevdiği ile beraberdir.” 4) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 345, 424, 425, 1016 “Şüphesiz, sizin ahlâkı en güzel olanınız, en hayırlınızdır.” “Kıyâmet günü, kabirden önce çıkan ben olacağım ve 5) En-Nücûm-üz-zâhira cild-2, sh. 282 6) El-Bidâye ven-nihâye cild-10, sh. 315 önce şefaat eden ben olacağım.” 7) Tezkiret-ül-huffâz cild-2, sh. 18, 19 “Gönlünden dünyalık birşey geçirmeden, huzûr ile iki rek’at namaz kılan kimsenin, geçmiş günahları af olunur.” 8) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 107 9) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 440 10) Kıyâmet ve Âhıret sh. 262 beraberinde İbn-i Ebî Zi’b ve Mâlik bin Enes de vardı. Ebû Ca’fer, İbn-i Ebî Zi’b’i, güneşin batacağı sıralarda, meclis binasına çağırttı ve onu yanına oturttu. Sonra ona “Hasan bin İBN-İ EBÎ Zİ’B Tâbiîn’den tanınmış bir hadîs âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdurrahmân bin Mugîre bin Haris bin Ebî Zi’b, Künyesi, Ebû Hâris’dir. 80 (m. 699) senesinde doğup, 158 (m. 774) târihinde vefât etti. Medîne-i münevverelidir. Burada fetvâ verirdi. İmâm-ı Mâlik’in çok yakın bir arkadaşı olup, birbirlerini çok severlerdi. Çok sâlih bir zât idi. Vera’ sahibi idi. Emr-i ma’rûf ve nehy-i anil-münker (iyiliği emredip, kötülükten alıkoyma) emrine çok dikkat ederdi. Hakkı söyleme husûsunda kimseden korkmazdı. Hadîs ilminde yüksek bir derecesi olup, sikadır (güvenilir). Kardeşi Mugîre’den, dayısı Haris bin Abdurrahmân el-Kureyşî, Abdullah bin Sâib bin Yezîd, İbn-i Abbâs’ın âzâdlısı İkrime, Kâsım bin Abbâs, İbn-i Ömer’in âzâdlısı Nâfi, Zührî, Sâlih bin Kesir ve daha bir çok muhterem zâtlardan (radıyallahü anhüm) hadîs-i şerîf dinlemiştir. Kendisinden de, Sevrî, Ma’mer, Saîd bin İbrâhîm, Velîd bin Müslim, Abdullah bin Mübârek, Haccâc bin Muhammed, Muhammed bin Ömer el-Vâkıdî gibi büyük zâtlar, hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Halife Mehdî, kendisini Bağdâd’a da’vet etti. Bir müddet orada hadîs-i şerîf rivâyet ettikten sonra, Medîne-i münevvere’ye dönerken, Kûfe’de vefât etmiştir. Menkıbeleri: Haccâc el-A’ver ( radıyallahü anh ) dedi: Bağdâd’a gelir, kendisinden duyduklarımı ona tashih ettirirdim. Fakat, bu düzeltmeyi onun huzûrunda yapmazdım. Kalkardım, bir direk veya başka bir şeyin arkasına gizlenir, düzeltilecek şeyi orada düzeltir, ondan sonra, tekrar O’nun yanına dönerdim. Zeyd bin Fâtıma hakkında ne dersin?” diye sordu. İbn-i Ebî Zi’b “O, adâleti araştırıp, ona riâyet eden mübârek bir zâttır” cevâbını verdi. Bu sefer, Ebû Ca’fer “Ya benim hakkımdaki kanâatin nedir?” diye iki-üç defa tekrarlayınca, “Şu Kâ’be-i muazzamanın Rabbi olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, sen zâlim bir insansın” dedi. Bu söz üzerine, orada bulunanlardan birisi, İbn-i Zi’b’in ( radıyallahü anh ) sakalına yapıştı. Ebû Ca’fer, “Dokunma ona” dedi ve üçyüz dinar verilmesini emretti. Muhammed bin Kâsım bildirdi: “Halife Mehdî, Resûlullah efendimizin mescidini (Mescid-i nebevî’yi) ziyârete gelmişti. İçeri girince, herkes ayağa kalktı. Yalnız Ebî Zi’b, kalkmamış, yerinde oturuyordu. Bunun üzerine, Müseyyib bin Züheyr, “Kalk, Yâ İbn-i Ebî Zi’b, bu gelen, mü’minlerin emîri, Mehdî’dir” dedi. İbn-i Zi’b’in ona cevâbı “İnsanlar, ancak âlemlerin Rabbi olan Allahü teâlânın huzûrunda ayakta kalır” oldu. Bunu gören Halife Mehdî, “Dokunma ona, kalsın öyle” dedi. Bu hâdiseyi anlatan Muhammed bin Kâsım, bu manzara karşısında, korkudan başımdaki tüyler, ayağa kalkmıştı” dedi. İbn-i Zi’b, Halife Mansûr’a: “Ey mü’minlerin emîri! İnsanlar mahvoldu. Elindeki imkânlarla, onlara biraz yardım etseydin, iyi olurdu” dedi. Bunun üzerine Halife “Yazık sana, eğer memleketin önemli noktalarına askerler gönderip, oralardan düşmanın girmesine mâni olmasaydım, şimdi onlar evine girip, seni boğazlamış olacaklardı” dedi. İbn-i Ebî Zi’b de Mansûr’a “Bu bölgelerin emniyetini te’mîn eden, fetihler yapıp, insanlara ihtiyâçlarını karşılaması için bol bol bağışlarda bulunan başkalarıdır. Hem O, seçkin, senden daha üstün bir zât idi” deyince, Mansûr “Kim O?” dedi. İbn-i İmâm-ı Mâlik hazretleri, Halife Ebû Ca’fer el-Mansûr’un Ebî Zi’b, “O, Hazreti Ömer idi” deyince, Mansûr başını önüne yanına gelmişti. Ebû Ca’fer, İmâm-ı Mâlik’e ( radıyallahü anh eğmek zorunda kalmış ve yanındakilere dönerek “İşte, şu ) Medîne-i münevvere’de âlimlerden kim kaldı?” diye sorunca, gördüğünüz pîr-i fânî (yaşlı zât), Hicaz ehlinin O da “Ey mü’minlerin emîri! İbn-i Ebî Zi’b, İbn-i Ebî Seleme, seçilmişlerinden birisidir” demiştir. İbn-i Ebî Sibre’nin (r.aleyhim)” isimlerini söyledi. Ebû Ömer Abdullah bin Kebîr dedi ki: Abdüssamed, Medîne-i Ebû Naîm anlattı: Bir sene, Halife Ebû Ca’fer Mansûr ile münevvereye vâli tâ’yîn edilmişti Kureyşlilerden ba’zısını dar hacca gitmiştim. Daha yirmibir yaşında idim. Ebû Ca’fer’in bir yere hapsetti. Bunların akrabalarından ba’zıları, bu durumu mektûbla, halife Ebû Ca’fer’e bildirip, şikâyette bulundular. Ebû Ca’fer, mektûbla beraber bir adamını İBN-İ EBİ’L-FEVÂRİS (Muhammed bin Ahmed) Medîne-i münevvereye gönderip, ulemâyı (âlimleri) da yanına alarak teftiş edip, bu husûsta onlara rapor da tutturmasını, Hadîs ve kırâat âlimi. Künyesi Ebü’l-Feth olup ismi söyledi. Âlimler komisyonunda İbn-i Ebî Zi’b de vardı. Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin Fâris bin Sehl’dir. Hapishâne görülüp, durum incelenerek, sıra rapor işine 338 (m. 949) yılında Bağdad’da doğdu. Doğum yerinden gelince, komisyondaki âlimler yumuşak ifâdeler kullandılar. dolayı, Bağdadî nisbet edildi. İbn-i Ebi’l-Fevâris diye tanındı. Fakat İbn-i Ebî Zi’b, ne görüp, ne tesbit ettiyse, aynısını 412 (m. 1021) yılında vefât etti. Bağdad’da Ahmed bin olduğu gibi rapora yazdı. Raporlar halifeye gönderildi. Halife, Hanbel’in yanına defnedildi. hacca giderken Medîne-i münevvereye uğradı. Âlimleri yanına çağırdı. Gelip, halifenin huzûruna girdiler. Hapishâne mes’elesi hakkında bilgi verdiler. Fakat yine durumu yumuşak bir şekilde anlattılar. İbn-i Ebî Zi’b ise, mes’eleyi gördüğü gibi, hapishânenin çok dar ve içerdekilerin vâlinin elinden neler çektiklerini anlatınca, halife renkten renge giriyor, vâliye hiddetli bir şekilde bakıyordu. Bu sırada, hâdiseyi anlatan Ebû Ömer, İbn-i Zi’b’in bu sözleri karşısında, vâli Abdüssamed’in akıbetinin kötü olacağından endişelenerek, az da olsa halifeyi yumuşatmak için ba’zı şeyler söyledi. Bunun üzerine İbn-i Ebî Zi’b: “Vallahi, ey mü’minlerin emîri! Benim onlara bir kastım yok. Neyse onu söylüyorum. Siz, bana kendinizi bile sorsaydınız, neyseniz onu söylerdim” deyince, halife, Allah aşkına söyle, beni nasıl buluyorsun?” dedi. Bunun üzerine İbn-i Ebî Zi’b: “Vallahi, sen zâlim birisisin” dedi. Herkes artık İbn-i Ebî Zi’b’in işinin bittiğine kesin inanmışlardı. Fakat tam aksine, halife onu ertesi gün çağırtıp, tebrik etti ve “Hoş geldin, ey Allahü teâlânın rızâsı yolunda, kınayanın kınamasından çekinmeyen muhterem insan” diye karşıladı. Bağdad’da sekiz yaşında hadîs-i şerîf öğrenmeye başlayan İbn-i Ebi’l-Fevâris, İran, Horasan, İsfehan ve Basra’ya seyahat edip, oralardaki âlimlerden ilim tahsil etti. Ahmed bin Yûsuf bin Halled, Ebû Bekr Neccâd, Ahmed bin Fadl bin Huzeyme. Ca’fer Huldî, Dâ’lec Sicâ, Ebû Bekr Nakkaş, Îsâ bin Bekkâr Mukrî, Ebû Ali Savvâf ve daha birçok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf işitti. Çok çalışıp, duyduklarını yazdı. Yazdıklarını ezberleyip, zihnine yerleştirdi. Râvîleri ile birlikte yüzbin hadîsi şerîfi ezberden bilirdi. Bağdad’ın doğusunda Rasâfe Câmii’nde insanlara ders verip, hadîs-i şerîf yazdırırdı. Hâfızası çok kuvvetli idi. Kırâat ilminde de yüksek bir yeri vardı, insanlara dîn-i İslâmı doğru olarak öğretmeye gayret eder, yalnız Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için çalışırdı. İnsanlara va’z ve nasihatlerde bulunur, emr-i ma’rûf yapar, Allahü teâlânın râzı olduğu yolda bulunmayanın ebedî saadete kavuşamayacağını tatlı dil ile insanların anlıyacağı şekilde anlatırdı. Yetmişdört senelik ömrünün ilk sekiz senesi (çocukluk dönemi) hariç, hepsini hadîs-i şerîf öğrenmek, öğretmek ve ibâdetle geçirdi. Pekçok talebe yetiştirdi. Kendisinden; Ebû Bekr Berkânî, Ebû Saîd Melâyînî, Abdülvâhid bin Ali, 1) El-A’lâm cild-6, sh. 189 Hibetullah bin Hasen Taberî, Hatîb-i Bağdadî, Ebü’l-Hüseyn bin Muhtedi-billâh, Mâlik bin Ahmed Banyâsî ve daha birçok 2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-9 sh. 303 âlim ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. Hocaları gibi talebeleri de hep Allahü teâlânın rızâsını kazanmaya gayret 3) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 183 4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 191 ettiler. Yetiştirdiği eşsiz talebelerin yanında birçok kitap yazdığı da bildiriliyorsa da bunların neler olduğu bilinmemektedir. 5) Târîh-i Bağdâd cild-2, sh. 300, 305 1) Târih-i Bağdâd cild-1, sh. 352 2) Tezkiret-ül-huffâz cild-3, sh. 1053 3) Şezerât-üz-zeheb cild-3, sh. 196 Hacca gittiğinde, orada çok kimseler onu karşıladı. Karşılayanlar arasında, tüccârlar ve her sınıftan insan vardı. O 4) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 14 bunu uygun görmeyip, bir talebesine; “Biz buraya ticârete gelmedik. İnsanlarla uğraşacak hâlde değiliz. Biz burada ibâdetle meşgûl olacağız” buyurdu. Akşam olduğunda hizmetçisini yanına çağırıp; “Şimdi sen, bizi karşılayan ve İBN-İ EBİ’L-HAMÂİL saygı gösterenlerin tek tek evlerine gidip, benim yarın geleceğimi ve şu anda bin altına ihtiyâcımın olduğunu söyle” Evliyânın büyüklerinden. İsmi Muhammed Serâvî olup, İbn-i buyurdu. Hizmetçi de denileni yaptı. Onların arasında bin altını Ebi’l-Hamâil diye meşhûrdur. Doğum târihi ve yeri veren çıkmadı. O günden sonra da kendisine hiç kimse bilinmemektedir. 932 (m. 1525) senesinde Mısır’da vefât etti. gelmedi ve bütün ziyâretler kesildi. O zaman İbn-i Ebi’l-Hamâil Cenâze namazı Câmi’ul-Ezher’de kılındı. buyurdu ki: “Elhamdülillahi Rabb-il-âlemîn.” İbn-i Ebi’l-Hamâil’in çok kerâmetleri görüldü. Çok defa Allahü İbn-i Ebi’l-Hamâil buyurdu ki: “Tam bir azîm ve ihlâsla okunan teâlânın sevgisi ile kendinden geçerdi. İbrânice, Süryânice ve “La ilahe illallah” kelimesi, insanı Allahü teâlânın sevgisine Farsça gibi çeşitli dillerde konuşurdu. Çok talebe yetiştirdi. kavuşturur.” Birşey söylese, Allahü teâlâ onun dediğini yaratır, utandırmazdı. Şehir halkı birgün kendisine gelip, kavun, karpuz tarlalarına musallat olan farelerden şikâyet ettiler. “İslâm âlimlerinin yazdıkları bütün kitapların her satırında “Allaha kul ol” ma’nâsı vardır.” Birisi, tarlasında çok fare olduğunu söyleyip yardım istedi. İbni Ebil-Hamâil ona; “Şimdi tarlana git Benim adımı söyle ve hepiniz burasını terkedin diye seslen” buyurdu. O da gidip 1) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ cild-1, sh. 179 denileni yaptı. Tarlada tek fare görülmedi. 2) Tabakât-ül-kübrâ cild-2, sh. 126 İbn-i Ebi’l-Hamail, hanımının huysuzluklarını yumuşaklıkla karşılardı. O kızınca, susar, cevap vermezdi. Yûsuf Harisî onun hakkında şöyle dedi: “Bir defasında İbn-i Ebi’l-Hamâil’i Fârsikur Câmii’nde gördüm. Onu bir hal kapladı. İBN-İ EBİ’L-VEF (Abdülkâdir bin Muhammed) O durumda, tek elle, kimsenin kaldıramadığı su küpünü kaldırdı ve başka bir yere götürdü.” Hanefî mezhebi fıkıh, hadîs ve usûl âlimlerinden. İsmi, Abdülkâdir bin Muhammed bin Muhammed Ali bin Yakut dedi ki: “İbn-i Ebi’l-Hamâil ile birçok defalar bin Nasrullah bin Sâlim (Sellâm) bin Ebi’l-Vefâ el- görüştüm. İlk görüştüğümde, Kâhire dışında Hamra Kuraşî el-Mısrî olup, künyesi Ebû Muhammed’dir. dergâhında kalıyordu. Bana ders okuttu. Mısır’a geldikten Lakabı Muhyiddîn olup, daha ziyâde İbn-i Ebi’l- sonra, Gamri Câmii civarında yerleşti. Görüştüğümüzde onun Vefâ diye tanınır. 696 (m. 1297) senesi Şa’bân elini öperdim. O da bana duâ ederdi. Yaptığı duâların ayında Kâhire’de doğdu. 775 (m. 1373) senesi neticesini dâima görürdüm.” Rebî’ul-evvel ayının 7. günü orada vefât etti. İbn-i Ebi’l-Hamâil, talebeleri üzerinde titrer, en güzel bir Radıyyüddîn et-Taberî, Ebü’l-Hasen İbn-üs-Savâf, hasen bin şekilde yetişmelerini ister, herkesle görüşmelerine müsâade Ömer el-Kurdî, Reşîdüddîn İbn-ül-mu’allim, Şerîfüddîn Ali bin etmezdi. Buna uymayan, aksi hareket edenlere; “Ben Abdülazîm er-Ressî, Hibetullah et-Türkistânî, Alâüddîn-i yapıyorum, siz başkalarının yanına gidip o yaptıklarımı Türkmânî, Abdullah bin Ali es-Sanhâcî ve daha birçok âlimin yıkıyorsunuz” buyururdu. sohbetlerinde bulunarak yetişen İbn-i Ebi’l-Vefâ hazretleri, Dimyâtî ve başka âlimlerden icâzet aldı. Başta fıkıh ve hadîs İbn-i Ebi’s-Sürûr; İbn-i Kendî, İbn-i Hârestânî, İbn-i Melâib, olmak üzere, usûl, târih, lügat ve başka ilimlerde büyük âlim Şeyh Muvaffakuddîn’den hadîs-i şerîf dinledi ve ilim öğrendi. oldu. Talebelerine ders okutur ve fetvâ verirdi. Birçok ilimleri Daha sonra Bağdad’a gitti. Orada bir süre kalarak, Ebü’l-Feth kendinde toplamış olan, kerâmetler ve faziletler sahibi, ârif, bin Abdüsselâm, İbn-i Dâhirî Abdülkâhir Sühreverdî’den ve âbid ve sâlih bir zât idi. Yazısı da çok güzel idi. Te’lîf ettiği birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi. Bağdad’da evlenen İbn-i kıymetli eserlerden ba’zılarının isimleri şunlardır: El-İnâye fî Ebi’s-Sürûr, daha sonra Mısır’a gitti. Vefâtına kadar Mısır’da tahric-i ehâdîs-il-Hidâye, el-Cevâhir-ül-Mudiyye fî tabakât-il- kaldı. Hânefiyye (Hanefî mezhebi âlimlerinin hâl tercümelerini anlatan ilk Tabakât kitabıdır.), Şerhu Me’ân-il-âsâr lit-Tahâvî İbn-i Ebi’s-Sürûr, çok hadîs-i şerîf rivâyet etti. O devrin büyük (Hülâsat-üd-delâil), Tezhib-ül-esmâ-il-vâkıa, el-Muhtasar fî âlimlerinden ekserisi ondan hadîs-i şerîf öğrendi. İbn-i Ebi’s- ilm-il-hadîs. Sürûr’den; Dimyâtî, Hârisî, Ubeyd es-Si’ridî, Şerîf Ebü’l-Kâsım Hüseynî, Hâfız Abdülkerîm Halebî ve birçok âlim ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. 1) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 392 Ebû Bekr Muhammed; âlim, sâlih, dînimizin emir ve yasaklarına uymaya çok dikkat eden, insanlara faydalı olan bir 2) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 471 3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 302 4) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 238 zât idi. İbn-i Ebi’s-Sürûr, Kâhire’deki Selâhiyye Medresesi’nde bir süre ders verdi. Sonra bu görevden ayrılarak kadılık vazîfesine getirildi. Daha sonra tekrar Selâhiyye Medresesi’nde ders ve fetvâ vermeye başladı. Vefâtına kadar ders, okuttu. 5) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 469, 470; cild-2, sh. 505 6) Tabakât-ül-fukahâ sh. 128 Ubeyd es-Si’ridî onun hakkında; “İbn-i Ebi’s-Sürûr, güzel ahlâkı ile meşhûr idi. Şam’da ve Bağdad’da fıkıh öğrendi. Fetvâ verdi. Ders okuttu. Mısır’da Kâdı’l-kudâtlığa ta’yin edildi. 7) Fevâid-ül-behiyye sh. 99 Mısır’da şeyhler şeyhi idi” demektedir. 8) Keşf-üz-zünûn sh. 244, 616, 750, 1097, 1629, 1630, 1632, Berzâlî, yazmış olduğu târihinde onun için şöyle demektedir: 1837, 2024 “Ebû Bekr Muhammed, güzel ve güler yüzlü idi. Fıkıh ve kelâm ilimlerinde derin bilgiye sahipti. Çok iyilik yapar, akrabayı sık sık ziyâret ederdi ve çok sadaka dağıtırdı, insanlara karşı tevâzuu ve muhabbeti çoktu. Kâhire’deki İBN-İ EBİ’S-SÜRÛR EL-MAKDİSÎ Selâhiyye Medresesi’nde müderrislik yaptı. 670 (m. 1271) senesinde ta’yin edildiği kadılık görevinden ayrıldı. Evinde Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerinden. Künyesi Ebû Bekr ve Ebû Abdullah olup ismi, Muhammed bin İbrâhim bin Abdülvâhid bin ders okutmaya ve fetvâ vermeye başladı, ibâdet ve ders vermekle ölünceye kadar meşgûl oldu.” Ali bin Sürûr el-Makdisî’dir. Lakabı Şemsüddîn’dir, 603 (m. 1206) senesi Safer ayının ondördünde Cumartesi günü İbn-i Zehebî de onun için; “İbn-i Ebi’s-Sürûr kırk yaşından Dımeşk’da doğdu. 676 (m. 1277) senesi Muharrem ayının sonra Mısır’ı vatan seçti. Hanbelî mezhebinin reîsi idi. Fazilet, onikisi olan Cumartesi günü Kâhire’de vefât etti. Ertesi gün hayr ve hasenat sahibi, sâlih, güzel yaşayışlı bir zât idi. Karâfe mezarlığına, amcası Hâfız Abdülganîm’in yanına defn İnsanlara çok faydalı olurdu” demektedir. edildi. Kutb Yünûni onun hakkında; “Ebû Bekr Muhammed, sûret yönünden çok güzel idi. Fazilet sahibi, çok dindar, kerem İlmî çalışmaları neticesinde büyük bir itibara sâhib olan İbn-i sahibi, hoş görülü bir zât idi. Selâhiyye Medresesi’nde ilk ders Ebiddünyâ’ya Bağdâd’da halifeler ikramda bulunmuşlardır. veren Hanbelî fıkıh âlimi idi. Mısır’da ilk Hanbelî Kâdı’l-kudâtı Kendi çocuklarına hocalık yaptırdıkları İbn-i Ebiddünyâ’ya her idi. Son derece zühd sahibi, dünyâyı hakîr gören, ona iltifât ay belirli ücret öderlerdi. Nitekim, Ebû Zer şöyle anlatır: “Her etmeyen bir âlim idi” demektedir. ay aldığı onbeşbin dinarı ölünceye kadar ona verdim. İbn-i Ebi’s-Sürûr, birçok eserler yazdı. Yazdığı eserlerden Halifelerin çocuklarının dilini Allahü teâlânın zikriyle açıyordu. ba’zıları şunlardır. 1. Kitâb-ül-cedel, 2. Uyûn-ül-ahbâr, 3. Bu durumu bizzat Müktefibillah zamanında görmek Kelâm alâ usûl-il-kırâeti. mümkündür. O, Muktedir’in hocasıdır.” İbn-i Ebiddünyâ, başta İbn-i Mâce olmak üzere, İbrâhîm İbni 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 208 Cüneyd, Haris bin Ebî Üsâme, Abdurrahmân İbni Ebî Hatim, Ebû Ali bin Huzeyme, Ebü’l Abbâs bin Ukde, Abdullah bin 2) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 353 3) Zeyl-i Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 294 İsmail, İbn-i Beriyye el-Hâşimî, Ebû Bekir Devlâbî, Muhammed bin Halet, Veki’, Ebû Bekir Muhammed bin Ahmed bin Ebî Halet, Ebû Ca’fer bin el-Buhturî, Ebû Sehl bin Ziyâd el-Kattân, 4) El-A’lâm cild-5, sh. 296 Muhammed bin Yahyâ bin Süleymân el-Mervezî, Ebû Bekir Ahmed bin Mervân ed-Dîneverî, Ebû Ali el-Hüseynbin Safvân el-Burzeî, Ebü’l Hasan Ahmed bin Muhammed bin Ömer en- İBN-İ EBİDDÜNY Nişâbûrî, Ali bin el-Ferec bin rûh el-Ukberî, Ebû Bekir enNecâd, Ebû Bekir Muhammed bin Abdullah İbni İbrâhîm eş- Târih, siyer ve hadîs âlimi. Künyesi Ebû Bekir olup, ismi Şâfiî ve daha birçoklarına hadîs-i şerîf ve ilim öğretmiştir. Abdullah bin Muhammed bin Ubeyd bin Süfyân bin Kays’dır. 208 (m. 823) senesinde Bağdâd’da doğdu. Aslı Kureyşlidir. Halifelerin çocuklarını terbiye eder, onlara dînî bilgiler öğretirdi. 281 (m. 894) senesinde Bağdâd’da vefât etti. İbn-i Ebiddünyâ, başta babası olmak üzere, Ahmed bin İbrâhîm el-Musûlî, Ahmed İbni Ebî İbrâhîm ed-Devrekî, Ali bin İbn-i Ebiddünyâ âlimler arasında iyi bir intiba bırakmıştır. Nitekim, Sâlih bin Muhammed ve İbn-i Ebî Hâtim’in babası: “O, sâdıktır” demişlerdir. Buyurdu ki: “Hocanın hakkı, babanın hakkıdır. Ca’d, İbrâhîm bin el-Münzir, Halet İbni Hişâm el-Bezzâr, Züheyr bin Harb, Abdullah bin Avn, Süreyc bin Yûnus, Akıl ve mürüvvet ehline göre, Terbiye vermek, babanın Süleymân el-Vâsıtî, Kâmil bin Talha el-Cahderî, Mensûr bin hakkıdır.” Ebî Müzâhim, Ebû Ubeyd Kâsım bin Sellâm, Ebü’l Ahves Muhammed bin Hayyan, el-Begâvî, İbn-i Sa’d (Vâkıdî’nin kâtibi), Dâvûd bin Reşîd, Hasan bin Hammâd. Seccade, elBuhârî, Ebû Dâvûd es-Sicistânî ve birçok âlimden okumuş ve rivâyette bulunmuştur. “Edebi gözetmeye, En lâyık olan Ehl-i Beyt’dir.” İbn-i Ebiddünyâ çok güzel konuşurdu. Kendisini dinleyenleri istediği zaman ağlatır. İstediği zaman güldürürdü. İbn-i Ebiddünyâ ahlâkı güzelleştirmeyi gaye olarak alan üçyüze “Gıybet ettiğin adamın gıybetinin keffâreti, onun için yakın kitap yazmış ve kitablarında birçok hadîs-i şerîf rivâyet istiğfar etmendir.” etmiştir. Yazdığı eserlerin bir çoğu günümüze ulaşamamıştır. Eserlerinin bir kısmı Mısır’da ve Hindistan’da basılmıştır. Rivâyet ettiği ba’zı hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki: “Tövbe eden, Allah’ın sevgilisidir. Günahlardan tövbe eden, hiç günâh işlememiş gibidir.” “Israr ettiği halde (devamlı işlediği halde) günahlardan tövbe eden, Allahü teâlâ ile istihzâ (alay) etmiş gibidir.” “Hiddetini yenen kimsenin kusurunu Allahü teâlâ örter.” “Hangi bir kul ki, ona dîni hakkında Allah tarafından bir nasîhat ve bir öğüt gelirse, o, Allah tarafından kendisine gönderilmiş bir ni’met ve lütûftur. Onu kabûl eder ve gereğini yerine getirirse ne güzel, kabûl etmezse, günahının çoğalması ve Allah’ın gazâbının çoğalması bakımından onun aleyhinde bir delîl olur.” Birgün Resûl-i ekrem üç tane odun aldı. Birini önüne, birini de yan tarafına dikti. Diğerini de uzaklara attı. Sonra: “Burada neyi temsil ettiğimi biliyor musunuz?” buyurdu. Eshâb-ı kiram: “Allahın Resûlü bilir” deyince, Resûl-i ekrem: “Bu insan, bu da eceli, uzaklarda olan emelidir. O, emellerinin peşinde koşar, fakat eceli onu yakalar, emeline ulaşamaz.” “Bir kimse tanıdığının kabrine uğrayıp selâm verirse, meyyit onu tanır ve cevap verir. Tanımadığı meyyite selâm verirse, meyyit sevinir ve cevap verir.” “Emellerinizi kısaltın, ölümünüzü gözünüzün önüne getirin ve Allahtan hakkıyla haya edin.” “Her istediğini yemek, isrâftandır.” “Bugünkü güne nisbetle akşama ne, kadar vakit kaldı ise, dünyâ gününe nisbetle kıyâmete de o kadar vakit kalmıştır.” “Fuhuş (kötü söz) söyleyenlerin Cennete girmeleri haramdır.” “Allah kimi doğru yola koymak isterse, onun kalbini “Gıybetten kendinizi sakının; zira gıybet zinâdan daha şiddetlidir. Çünkü zinâ eden kimse, tövbekâr olur. Allahü teâlâ da kendisini affeder, fakat gıybet edilen affedinceye kadar, gıybet eden affedilmez.” İslâmiyete açar.” “Adamın biri Cehennemde bin sene kalır ve “Yâ Hannân, Yâ “Kul, haklı da olsa münâkaşayı terk etmedikçe, îmânı Mennân” tesbihine devam eder. Allahü teâlâ Cebrâil’e: “Git kemâle ermez.” “Şeytan Âdemoğluna, kanın damara hululü gibi hulul eder. Onun giriş yollarını açlık ve susuzlukla daraltın.” onu bana getir” diye emreder. Cebrâil (aleyhisselâm)adamı bulur, Allahü teâlânın huzûruna getirir. Allahü teâlâ ona: “Yerini nasıl buldun?” diye sorar. Adam: “Yerlerin en kötüsü” cevâbını verir. Allahü teâlâ “Onu yerine götürün” buyurur. “Allahü teâlâ, sokaklarda dolaşıp aşikâre fuhuş ve çirkin söz söyleyenleri sevmez.” “Sizden biriniz nereye gideceğini bilmeden ve hattâ Cennet veya Cehennemdeki yerini görmeden dünyâdan çıkmaz.” Adam giderken geriye döner bakar ve baka baka gider. Allahü teâlâ ona: “Nereye bakıyorsun?” diye sorar. Adam: “Beni Cehennemden çıkardıktan sonra, bir daha oraya iade etmiyeceğini umuyorum da onun için geri dönüp bakıyorum” der. Allahü teâlâ: “O hâlde bunu Cennete götürün” buyurur.” “Allahü teâlâ kıyâmet günü, kimsenin hatırına gelmiyecek şekilde büyük bir umûmî af ilân edecek, hattâ şeytan bile bu afdan kendisine birşey isâbet eder mi diye ümitlenecektir.” “Allahü teâlâya yönelen kimseye, Allahü teâlâ her husûsta yeter ve ummadığı yerden onu rızıklandırır.” “Ölüm meleği bir adamın canını almağa gitti. Kalbini yokladı, kalbinde birşey bulamadı. Çenesini ayırdı baktı ki, dili, bir kenarda Kelime-i tevhîdi getiriyor. Bu Kelime-i ihlâs sayesinde günahları mağfiret edildi.” “Mezarları ziyâret et ki, bu sayede âhıreti hatırlarsın, ölüleri yıka. Çünkü düşmüş olan bedenlerle uğraşmak, insana nasîhattir. Cenâze namazını kıl, belki o senin kalbine hüzün getirir. Mahzûn insanlar ise Allah’ın himâyesindedir.” “Ölüm, kıyâmet demektir. Ölmüş olanın, kıyâmeti kopmuş demektir.” “Ölü mezara konduğu vakit, mezar, “Yazıklar olsun sana ey Âdemoğlu, benim hakkımda seni kim aldattı? Benim fitne, karanlık, yalnızlık ve kurtlar, böcekler yeri olduğumu bilmiyor muydun? Üzerimde bir ileri bir geri gezinip dururken beni düşünmedin mi?” der. Şayet iyi insan ise, onun nâmına bir yetkili mezara cevap verir ve der ki, “Bu kişi, emr-i ma’rûf ve nehy-i münker etti ise ne dersin?” Mezar: “O zaman ben onun için yeşil bir bahçe olurum. Cesedi de nûr olur ve rûhu Allaha yükselir.” başka ilâh yoktur. Öldüren ve dirilten O’dur. Kendisi, ölmeyen birdir. Kulların ve milletlerin Rabbi olan Allahı noksan sıfatlardan tenzih ederim. Herhalde O’na hamd ederim. Allah, gerçekte herşeyden büyüktür. O’nun büyüklüğü, kudret ve celâli, her yerde bellidir. Allahım, bu hastalığım, ölüm hastalığı ise, benim rûhumu iyilerle haşreyle. İyileri Cehennem “Ben, sizi Cehennemden uzaklaştırıp, Cennete yaklaştıracak her neyi biliyorsam, onu size emrettim; Cennetten uzaklaştırıp, ateşinden koruduğun gibi, beni de Cehennem ateşinden koru dersin.” Cehenneme yaklaştıracak neyi biliyorsam ondan da menettim. Bûhü’l-Emîn (Cebrâil aleyhisselâm) benim kalbime şöyle ilham etti: Biraz geç olsa da, rızkını tamamen almadan kimse ölmeyecektir Allahtan korkun ve rızkınızı helâlden arayın. Rivâyetin sonunda “Rızkınızın gecikmesi, sizi harama sevk etmesin. Allah katında bulunan rızık ve herhangi bir şeye mâsiyet ile erişilmez.” “Zâlime yaşaması için duâ eden, yeryüzünde Allaha isyan edilmesini sevmiş olur.” “Tegannî ile sesini yükselten kimseye, Allahü teâlâ iki şeytan musallat eder. Bu şeytanlar, o kimsenin omuzları arasında dururlar ve bitirinceye kadar göğsünü tekmelerler.” Resûlullah efendimiz, “Kadınlarınız azdığı, gençleriniz isyana daldığı ve sizler de cihâdı terk ettiğiniz zaman, hâliniz nice olur?” buyurdu. Eshâb-ı kiram: “Böyle şey olacak mı, yâ Resûlallah?” diye sorduklarında, Resûl-i ekrem: “Evet, varlığım kudret elinde olan Allaha yemîn ederim ki, bundan daha kötüsü olacaktır.” buyurdu. Eshâb-ı kiram: “O hangisidir, yâ Resûlallah?” diye suâl ettiler. Resûl-i ekrem: “Yâ ma’rûf ile “Fâsık övüldüğü zaman, Allahü teâlâ gazâblanır.” emr ve münkerden nehyetmediğiniz zaman, hâliniz nice “Allah için kardeşlik edinen kimseye, Allahü teâlâ, Cennette, hiç bir ameli ile ulaşamıyacağı yüksek dereceye kendisini yükseltir.” olur?” buyurdu. Eshâb-ı kiram: “Bu da mı olacak, yâ Resûlallah? diye suâl ettiklerinde, Resûl-i ekrem: “Evet, bu ve bundan daha şiddetlisi olacak.” buyurdu. Eshâb-ı kiram: “O “Her kim Allah için bir dost edinirse, Allahü teâlâ onun için hangisidir, yâ Resûlallah?” diye sordular. Resûl-i ekrem: “Ya Cennette yeni bir derece (makam) yaratır.” kötülük ile emredip, iyilikten menettiğiniz zaman, hâliniz nice “Bulunduğu mecliste din kardeşinin aleyhinde konuşulurken ona yardım etmeğe ve onu müdâfaaya gücü yeterken, bu yardımda bulunmayan kimseyi, Allahü teâlâ dünyâ ve âhırette zelîl eder. Yanında, bir din kardeşinin aleyhinde konuşulurken, müdâfaasına gücü yetip de onu müdâfaa eden kimseyi de, Allahü teâlâ dünyâ ve âhırette yardımına mazhar kılar.” olur?” buyurdu. Eshâb-ı kiram: “Yâ Resûlallah, böyle şey de “Allahım! Senden âcil şifâ veya verdiğin belâya sabır veya dünyâdan rahmetine göç etmeği isterim, de! Emîn ol bunlardan biri sana verilecektir.” bir fitne ve belâ veririm ki, halîm olanları da şaşırır.” “Yâ Ebâ Hüreyre! Sana, ölüm döşeğine yatan bir hastanın, olarak kendisini dağlayıp duruyordu. Bu sırada Resûl-ı ekremi daha ilk günde okuması ile ateşten kurtulmağa hak bir ağacın gölgesinde gölgelenirken görünce, hemen yanına kazanacağı bir duâyı öğreteyim mi?” buyurdu. Ebû Hüreyre: giderek: “Nefsim azdı, onu terbiye için böyle yapıyorum” dedi. “Evet bildir yâ Resûlallah, deyince, Resûl-i ekrem: “Allahtan Resûl-i ekrem: “Böyle bir mecbûriyetin yoktu, fakat senin için olacak mı?” dediler. Resûl-i ekrem: “Evet, nefsim kudret elinde olan Allaha yemîn ederim ki, bunun daha fenâsı olacaktır. Allahü teâlâ şöyle buyurur: “Zâtıma kasem ettim; onlara öyle “Adamın biri, güneşin altında, kızgın kumlar üzerinde, çıplak gök kapıları açıldı. Allahü teâlâ seninle, gökdeki meleklere iftihar ediyor” buyurdu ve Eshâbına dönerek, “Bundan 9) Brockelman GAL cild-1, sh. 247, 248 10) Kıyâmet ve Âhıret sh. 135, 215, 217, 219, 223, 241 azıklanın, ya’nî bunun duâsından yararlanın” buyurdu. Bunun üzerine orada bulunanlardan biri: “Bana duâ et” diğeri, “Bana duâ et” diye ileri atılınca, Resûl-i ekrem: “Hepsine birden duâ İBN-İ EBİSSAKRÎ EL-VÂSITÎ et” buyurdu. Adam: “Allahım, takvâyı bunlara azık et. Bunları Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Ali bin işlerinde hidâyette kıl” diye duâ etti. Resûl-i ekrem Hasen bin Ömer’dir, İbn-i Ebissakrî el-Vâsıtî diye tanınır, 409 de: “Allahım, bunu doğrula” diye duâ etti. Adam da devamla: senesi Zilka’de ayının, onüçüncü Pazartesi günü doğdu. 498 “Allahım, varacakları yeri Cennet et” diye duâ etti.” “Ölümü anın! İyi biliniz ki, nefsimi kudret elinde bulunduran Allaha yemîn ederim ki, benim bildiğimi siz bilseydiniz, az güler, çok ağlardınız.” senesinin Cemâziyel-evvel ayının 14. Perşembe günü Vâsıt’ta vefât etti. Şeyh Ebû İshâk Şîrâzî’den (rahimehullah) Bağdad’da fıkıh tahsil etti. Onun anlattıklarından nakillerde bulundu. Ebû Bekr el-Hatîbî’den ve Ebû Saîd el-Mütevellâ’dan dersler dinledi. Ondan Ebû Gâlib Ezzuhlî, Muhammed bin “Açı doyur, susuzu sula, ma’rûfu emret, münkerden nehyet. Bunlara gücün yetmezse, hayır olmayan sözlerden dilini çek.” Nasır el-Hâfız, Ebû Mensûr bin Cevâliki ve başkaları da, ondan rivâyette bulundular. İbn-i Ebiddünyâ’nın yazmış olduğu eserlerden ba’zıları Edebiyat ve şiirle meşgûliyeti fazla idi ve onunla meşhûr oldu. şunlardır: “Mekârim-i ahlâk, Kitâb-üz-zühd, Kitâbü’s-samt, Belâgatte, fazilette, güzel yazı yazmakta ve iyi şiir söylemekte Mevâizu’l-hunefâ, Kitâbü’n-niyye, Kitâb-üt-teheccüd, ed-Duâ son derece mahir idi. ve’l-maraz ve’l-keffâret, Müsned-i Kebîr, Mekâidü’ş-şeytan, Kitâbü’l-ihvân, Kitâbü men Âşe Ba’d-el-Mevt, Zikr-ül-mevt, Onun hakkında İbn-üs-Sem’ânî şöyle der: “O, fıkıh âlimidir, edîbdir, nükteli söz söyler.” Kitâb-ül-kubûr, en-Nevâdir, er-Regâib, Ahbâr-ı Kureyş, elFerec ba’de’ş-şidde, Kitâb-üş-şükr, Kitâb-ül-yakîn, Kitâb’ülharâtif, Kitâb-ül-eşrâf, Kitâb-ül-azama, Fada’ül-aşri zi’l-hicca, Onun şiirinden: “Kim Allahü teâlânın irâdesine karşı çıkarsa, onun dinden haberi yok demektir, insanlar çalışmalarıyla, ancak kaderde olan şeylere kadir olabilirler.” Kitâb-ül-akl ve-fadlihi. Şiirleri Dîvân-i Vâsıtî adlı tek cildlik eserde toplanmıştır. 1) Târîh-i Bağdâd cild-1, sh. 89, 81 2) Tezkiret-ül-huffâz cild-2, sh. 224, 225 1) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 450 3) El-Kâmil fi’t-târih cild-7, sh. 155 2) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-4, sh. 191 4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 12, 13 5) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 368, 585, 807, 929, 1017 3) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 818 4) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 317, 6) El-Bidâye ve’n-nihâye cild-11, sh. 71 7) En-Nücûm-üz-zâhire cild-3, sh. 86 8) Kâmûs-ul-a’lâm cild-1, sh. 594 İBN-İ EHDEL Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Ebû Bekr bin Ebi’l- ibâdetle geçirdi. İnsanlara fetvâlar verip müşküllerini çözdü. Kâsım bin Ahmed bin Muhammed bin Ebî Bekr bin Büyük bir evliyâ olan dedesine çok benzerdi. Haremeyn’deki Muhammed bin Süleymân Yemenî’dir. İbn-i Ehdel ismiyle âlimlerden de icâzet aldı. El yazısıyla çok kıymetli eserler meşhûr oldu. Seyyiddir. Nesebi hazret-i Hüseyn’e dayanır. yazdı. 984 (m, 1576) senesinde Yemen’de doğdu. 1035 (m. 1626) senesi Cemâzil-evvel ayında, Yemen’in Maht köyünde vefât Eserlerinden ba’zıları şunlardır. 1-El-Ehsâb-ül-aliyye fil-ensâb- etti. il-Ehdeliyye, 2-El-Beyân vel-A’lâm bi mühimmâti ahkâmı erkân-il-İslâm, 3-Ed-Dürret-ül-Bâhire fit-tehaddüsi bi şey’in İbn-i Ehdel, “Nefhat-ül-Mendel” adlı eserinde hayatını şöyle min-ni’amillahil bâtına vez-zâhira, 4-Nefhat-ül-mendel fî anlattı: terâcim-i Sâdet-il-Ehdel, 5-Nazmü Istılâhat-is-Sûfiyye, 6Nazm-üt-Tahrîr, 7-Nazm-ül-Varakât, 8-Nazm-ün-Nûhbe, 9- “Yemen’de, Hille denilen yerde dünyâya geldim. Dedelerimin Manzûmetün fis-sivâk, 10-Et-Ta’lîk-ül-madbût. kabirleri de buradadır. Babamla 988 (m. 1581) senesinin Zilhicce ayında Selâme adlı köye gittik ve oraya yerleştik. Burada Şeyh Sâlih Ahmed bin İbrâhim Mezcâcî’den Kur’ân-ı kerîmi öğrendim ve ezberledim. Babamın emri üzerine, evimizdeki kardeşlerime ve evimize yakın câmide başkalarına Kur’ân-ı kerîm öğretme işiyle meşgûl oldum. Bu arada Elfiye’yi ezberledim, ilme karşı şevk ve rağbetim arttı. Bütün gün ve geceler ilim öğrenmeye çalıştım. Kitap elimden düşmedi. Daha sonra babam beni alıp, ilimde yükselmem için Zebîd 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-3, sh. 69 2) Hulâsat-ül-eser cild-1, sh. 64 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 239 4) Brockelmann Sup-2, sh. 544 şehrine götürdü. Orada fıkıh tahsiline başladım. Fıkıh ilmini; fakîh Muhammed bin Abbâs’dan, nahiv ilmini; Muhammed bin Yahyâ Mutayyib’den öğrendim. O sırada babam beni evlendirmek istedi. Lâkin ben evlenince hanımımın üzerindeki haklarını ödeyemiyeceğim düşüncesi ve ilim tahsilinden İBN-İ EHDEL (Hüseyn bin Abdürrahmân) mahrûm kalacağım endişesi ile çok korktum. Neticede evlendim. Fakat evlendikten sonra da ders ve müzâkereden geri kalmadım. Zebîd’de altı sene kadar ilim tahsiline devam ettim, ilim öğrenmekten başka düşüncem olmadı. Muhammed bin Burhan Mahallî, Ali bin Abbâs, Ahmed Naşiri, İbrâhim bin Muhammed, Sıddîk bin Muhammed Hâs, Ahmed bin Cemâl, Abdülbâki bin Abdullah, Zeynüddîn bin Sıddîk Mezcâcî’den ilim öğrendim. Tasavvuf yolunun edebini de, Seyyid Âbid bin Hüseyn ile Şeyh Zeynüddîn Sıddîk Mezcâcî’den öğrendim, icâzet (diploma) aldım. Seyyid Muhammed bin Ebi Bekr Ehdel, Abdullah bin Ahmed Decâî, Seyyid Makbûl bin Meşhûr, Muhammed Alevî, Abdurrahmân bin Dâvûd Hindi, Abdülfettâh Sâbûnî gibi zâtların ve başkalarının sohbetlerinde bulundum.” İbn-i Ehdel, bütün hocalarından icâzet alıp ilim ve edebde üstün bir dereceye yükseldi. Zamanının bir tanesi oldu. Çok ibâdet ederdi. Üstün bir zekâsı vardı. Zühd ve vera’ sahibi idi. İlmiyle amel ederdi. Vakitlerini ilim öğrenmek, öğretmek ve Hadîs, kelâm, târih ve Şafiî fıkıh âlimi. İsmi, Hüseyn bin Abdürrahmân bin Muhammed bin Ali bin Ebî Bekr bin Ali Ehdel bin Ömer bin Muhammed bin Süleymân bin Ubeyd’dir. Künyesi Ebû Muhammed, lakabı Bedrüddîn, nisbeti Hüseynî olup, seyyiddir. İbn-i Ehdel diye meşhûrdur. 779 (m. 1377) senesinde doğdu. 789 (m. 1387) târihinde doğduğunu söyleyenler de vardır. 855 (m. 1451) senesi Muharrem ayının dokuzunda, sabahleyin Ebyât-ı Hüseyn’de vefât etti. Öğle namazından sonra cenâze namazı kılınarak, kendi yaptırdığı mescidin yanına defnedildi. Doğum yeri olan Kahziyye, Yemen’de bir şehirdir. Burada büyüdü. Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Fıkıh ilmini öğrenmeye özel gayret gösterirdi. Daha âkil baliğ olmadan, ilim öğrenmek için Murâva’a’ya gitti. Fakîh Ali bin Adem Zeyla’î’den fıkıh ilmi öğrendi. Ondan “Hâvî” fıkıh kitabını okudu. Birçok fıkıh kitaplarını mütâlâa etti. 798 (m. 1396) senesi Receb ayında, Ebyât-ı Hüseyn’e gitti. Orada Muhammed bin İbrâhim el-Hırdî Tenbîh alet-Taharrüz fir-rivâyât, 9- El-Kifâye fî tahsîn-ir-rivâye, ve Nûreddîn Ali bin Ebî Bekr el-Ezrak gibi büyük âlimlerden 10-Tabakât-ül-Eşâ’ire, 11- İddet-ül-mensûh minel-hadîs, 12- fıkıh ilmi öğrendi. Bilhassa bu zâtın derslerine çok zaman Metâlibu ehl-il-Kurbe, 13- El-Kavl-ün-Nadr, 14-El-İşârât-ül- devam ederek, ondan me’zûn oldu. Fetvâ verme icâzeti aldı. Vecîze ilel-Meânîl-garize fî şerh-ıl-esmâ-il-husnâ, 15- Kitâb-ür- Nûreddîn Ali bin Ebî Bekr, Yâfiî’den ilim öğrenen ru’yeti, 16- Cevâbü mes’elet-il-kader: Bu kitabıyla Cebriye âlimlerdendir. El-İmâm Muhammed bin Nûreddîn el- yolunda bulunanlara cevap vermiştir. 17- Beyânü hükm-iş- Mevziî’den de ilim aldı. Buradan Zebîd şehrine gitti. Risâle-i Şelh ven-nass alâ mürûkı İbn-i Arabî ve İbn-i Fârid ve Kuşeyrî’yi İbn-i Radâd’dan okudu. Ali bin Ömer el-Kureşî’den, etbâihimâ minel-mülhidîn, 18-Temhîd-ül-özr an-i’tizâri men İbn-i Atâullah’ın “Letâif’ kitabını ve başka kitapları dinledi. Kâdı lem ya’rif hâlehüm minel-müteahhirîn, 19- El-Kasîde-ül- Cemâlüddîn Abdullah bin Muhammed Nâşirî ve onun Lâmiyye, 20- Muhtasaru târih-ıl-Yemen lil-Cündî 21- Tuhfet- babasının derslerine uzun zaman devam etti. Usûl-i fıkıh’da üz-Zemen fî târih-i sâdât-il-Yemen 22- Muhtasaru târîh-il-Yâfi’î Cemâlüddîn’den “El-Lüm’a” kitabını okuyanlardandır. Yine 23- El-Mutrib lis-Sâmiîn fî hikâyât-is-sâlihîn, 24- El-Bâhir fî Fakîh Ebû Bekr el-Hâderi’den de ilim tahsil ederek, ondan çok menâkıb-iş-Şeyh Abdülkâdir. şeyler öğrendi. Muhammed bin Zekeriyya’dan nahiv ilmi öğrendi. Birçok âlimden kelâm ilmi tahsil etti. Birkaç kere hacca gitti. Ba’zılarında, Mekke’de Harem-i şerîf civârında ikâmet ederdi. Mekke’de; Cemâlüddîn bin Zâhire ve Takıyyüddîn el-Fâsî’den, Medine’de; Zeynüddîn el-Merâgî ve Ebû Hâmid el-Mutrî’den, Yemen’de; Mecdüddîn eş-Şîrâzî ve İbn-i Cezerî’den hadîs-i şerîf dinledi. Hadîs, tefsîr, lügat, 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 15 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-3, sh. 145 3) El-A’lâm cild-2, sh. 240 divanlar ve tasavvuf kitaplarını okudu. Böylece; fıkıh, hadîs, tefsîr, usûl ve edebiyat ilimlerinin ıstılâhlarını ya’nî bu ilimlerde kullanılan terimleri ve Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdiği doğru i’tikâdı iyice öğrendi. Tasavvufa dâir eserleri ve tasavvufcuların kullandığı terimleri iyice inceledi. Bir müddet İBN-İ EHDEL (Hüseyn bin Sıddîk bin Hüseyn) Mekke’de ikâmet etti. Ondan Burhan bin Zâhire ve İbn-i Fehd gibi birçok âlim ilim öğrendiler. Yemen’de yetişen Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve tasavvuf büyüklerinden. İsmi, Hüseyn bin Sıddîk bin Hüseyn bin Büyük bir âlim, fakîh ve müftî idi. Aklî ve naklî birçok ilimde Abdürrahmân bin Muhammed bin Ali bin Ebî Bekr bin Ali el- çok bilgi sahibi idi. Peygamber efendimizin sünnetini Ehdel el-Yemenî olup, künyesi Ebû Muhammed ve lakabı kuvvetlendirici ve bid’atlerin kökünü kazıyıcı idi. Tasavvuf Bedrüddîn’dir. Daha çok İbn-i Ehdel diye tanınır. 850 (m. yolunda bulunanları ve İbn-i Arabî’yi severdi. Çok hadîs-i şerîf 1446) senesi Rebî’ul-âhır ayında, Yemen’de Ebyât-ı Hüseyn rivâyet etti. Ders okuttu, fetvâlar verdi. Ebyât-ı Hüseyn’de denilen yerde doğdu. 903 (m. 1497) senesi Zilka’de ayının fetvâ verme işi ona kalmıştı. sonunda, Yemen’de bulunan Aden beldesinde, Aden iskelesi yakınında vefât etti. Kıymetli birçok eser yazan İbn-i Ehdel’in eserleri şunlardır: 1Miftâh-ül-Kâri li Câmi’ıl-Buhârî, 2- Keşf-ül-Gıtâ an hakâik-it- Doğduğu yer olan Ebyât-ı Hüseyn’de ve oraya bağlı tevhîd, 3-Akâid-ül-muvahhidîn, 4- Zikr-ül-eimmet-il-Eş’arîyyîn nahiyelerde yetişen İbn-i Ehdel, buralarda ilim tahsil etmekle ve men hâlefehüm minel-mübtedi’în vel-mulhidîn, 5- El- beraber, bu maksadla: Yemen’de bulunan Zebîd beldesine, Lüm’at-ül-Mukni’a fî zikri fırâk-ıl-mübtedi’a: Bu kitabında, Azerbaycan’da bulunan Merâga beldesine, Mekke-i doğru yoldan ayrılan 72 bozuk fırka hakkında ma’lûmat mükerreme, Medine-i münevvere ve başka yerlere de gidip, vermektedir. 6- Er-Resâil-ül-mardiyye fî nasri mezheb-il- oralardaki âlim ve evliyâ zâtların sohbetlerinde bulunarak Eş’ariyye, 7- Beyânü fesadı mezheb-il-haşeviyye, 8- Et- kemâle geldi. Fakihîn (iki fıkıh âlimi) olarak meşhûr olan, Ebû Bekr bin Kays ve Ebü’l-Kasem bin Ömer’den okudu. İBN-İ EHI’L-MENÛFÎ Bunlardan başka; Ali el-Ahmer, İbrâhim bin Ebi’l-Kasem, Ömer el-Fetâ, Sercî gibi âlimlerin sohbetlerinde bulunup, Mısır’da yetişen Şafiî mezhebi âlimlerinden. İsmi, Ali bin onlardan ilim ve feyz aldı. Daha sonra hacca gidip, hacdan Ahmed bin Muhammed bin Ahmed bin Abdülkâdir bin Osman sonra bir müddet mücavir olarak orada kaldı. Burhânî ve el-Menûfî el-Kâhirî olup, künyesi Ebû Muhammed ve Ebû Mahyevî gibi âlim zâtların meclislerinde bulundu. Resûlullah Ahmed’dir. İbn-i Ehı’l-Menûfî diye tanınır. 823 (m. 1420) efendimizin ( aleyhisselâm ) kabr-i şerîflerini ziyâret edip, senesi Rebî’ul-evvel ayında Eski Mısır’da bulunan Menûf orada Ebü’l-Ferec el-Merâgî’nin derslerini dinledi. Sonra şehrinde doğdu. Orada yetişti. 841 (m. 1437) senesi başında, memleketine dönüp, Yahyâ el-Âmirî el-Lafzî gibi zâtlardan babası ve amcasının yanlarında ve himâyelerinde olarak okudu. Daha nice âlimlerden ilim öğrenen İbn-i Ehdel, Kâhire’ye geldi. 889 (m. 1484) senesi Şa’bân ayının onuncu zamanında bulunan fıkıh âlimlerinin önde gelenlerinden oldu. günü, Çarşamba gecesi orada vefât etti. Ertesi günü Gökay Ayrıca, hadîs, nahîv ve başka ilimlerde ve tasavvuf yolunda da türbesine defn olundu. yükselerek kemâle geldi. Kendisinden ise, birçok zât ilim öğrenip istifâde etmişlerdir. İlim tahsiline, Kur’ân-ı kerîmi ezberliyerek başlayan İbn-i Ebi’lMenûfî; fıkıh ilmine dâir Umde kitabını, usûl ve fürû’u fıkha Zamanında bulunan âlim ve evliyânın büyüklerinden ve önde dâir Minhâc kitaplarını, hadîs ve nahiv ilimlerine âit elfiye gelenlerinden olan İbn-i Ehdel hazretleri, faziletler sahibi, kitaplarını ve daha başka eserleri ezberledi. Ezberlediği bu yüksek bir zât idi. Hâfızası çok kuvvetli olup, okuduğu, kitapları; İbn-i Hacer-i Askalânî, Muhibbüddîn bin Nasrullah, öğrendiği şeyleri kolay kolay unutmazdı, insanlara fâidesi Sa’düddîn İbn-üd-Deyrî, Aynî, Alemüddîn Bülkînî ve başka pekçok idi. Kur’ân-ı kerîm okuması pek güzel idi. İnsanlarla âlimlere dinlettirdi. Çeşitli âlimlere dinletmek sûretiyle, böyle çok güzel geçinir, herkese karşı tatlı dil ve güleryüz gösterirdi. daha nice kitap okumuştur. Birçok âlimden ilim öğrenip; hadîs, Dostlara karşı olan muhabbeti pekçok idi. İffet sahibi, güzel fıkıh, ferâiz, nahiv ve başka ilimlerde âlim oldu. ahlâklı, kanaatkar bir zât idi. İnsanlar, onda bulunan böyle güzel sıfatları görüp imrenirler, ona gıbta ile bakarlardı. 847 (m. 1443) senesinde hac yapmaya niyet etti. Hac Mısır’daki Şafiî âlimlerinden Şemseddîn Sehâvî, “Ed-Dav-ül- başında Mekke-i mükerremeye vardı. Orada Ebû Ömer, lâmi’” isimli eserinde, bu zâtın kendisinden ders okuduğunu ve Şemseddîn Muhammed Geylânî, Takıyyüddîn bin Fehd gibi ona icâzet verdiğini anlatmakta ve hâl tercümesi hakkında âlimler ile görüşüp sohbetlerinde bulundu. Hac vazîfelerini çok ma’lûmat vermektedir. güzel şekilde eda edip, sonra Kâhire’ye döndü. İbn-i Ehdel’in, “İrtiyâh-ül-ervâh fî zikrillah-il-kerîm-il-fettâh” Kâhire’de ilim ile meşgûl olmaya devam etti. Alemüddîn-i isimli bir eseri vardır. Bülkînî’nin kadılığı zamanında onun kadı vekîlliğini yaptı. İlim mevsiminden çok önce yola çıktı. Ramazân-ı şerîf ayının ile devamlı meşgûl olur, bundan hiç usanmazdı. Kitaplar çok uzun da olsa, bıkmadan yazardı. Bizzat kendi eliyle, kendisi ve başkaları için çok kitaplar yazmıştır. Meselâ İbn-i Hacer-i 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-3, sh. 144 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 13 3) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 20 4) Brockelmann Sup-2, sh. 251 Askalânî’nin İsâbe isimli dört cildlik eserini eli ile yazdı. Yine İbn-i Hacer’in ( radıyallahü anh ) Feth-ül-bâri isimli eserini birkaç defa, ayrı ayrı yazdı. Bir defasında, Kur’ân-ı kerîmi eli ile yazdı. Bunlardan başka, ba’zı tefsîrden, ba’zı şerhler ve küçüklüğünde ezberlediği ba’zı risaleleri de bizzat kendi hattı (yazısı) ile yazarak çoğalttı. İbn-i Ehı’l-Menûfî hazretleri, yaratılış olarak halim, selîm yumuşak tabiatlı bir zât idi. Kin ve düşmanlık gibi çirkin düşüncelerden uzak, saf ve temiz bir kalbe sahip idi. Yazı Eserlerinin baslıcaları şunlardır: 1-Şerh-ül-muhtâr: İbn-i yazması gibi, hâlleri de güzel idi. Birçok fazileti kendisinde Mevdûd Mûsulî’nin Hanefî fıkhına dâir yazdığı eserin şerhidir. toplamış idi. Çok ibâdet ederdi. Geceleri teheccüd namazı 2- Bugyet-ül-mühtedî fî şerhi minyet-il-musâllî ve gunyet-il- kılar, zikir ve tesbih ile meşgûl olurdu. mübtedî, 3- Dâ’ıyü menâr-il-beyân li Câmi’ıl-Mensekeyni bilKur’ân, 4- Zahîret-ül-fakr fî tefsîr-is-sûret-il-asr, 5-Ehâsin-ülmehâmil fî şerh-il-avâmil, 6-Et-Takrîr vet-tahbîr fî şerh-ıt-tahrîr. 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-5, sh. 180 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 25 İBN-İ EMÎR HAC (Muhammed bin Muhammed) Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Hasan bin Ali bin Süleymân İbn-i Emîr Hac buyurdu ki: “Hocam İbn-i Hümâm; “Müctehid olmayanların, dört mezhebden birini taklîd etmesi lâzımdır” derdi.” 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 274 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 211 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 208 bin Ömer bin Muhammed el-Halebî’dir. “İbn-i Emîr Hac” ve “İbn-ül-Müvakkıt” diye tanınırdı. Lakabı “Şemseddîn” idi. 825 4) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 328 (m. 1422) senesinde Haleb’de dünyâya geldi. Orada yetişip, ilimle meşgûl oldu. Kur’ân-ı kerîmi, İbrâhim Küfrâvî ve daha başka âlimlerden okuyup, ezberledi. Küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Birçok eserin, ya tamâmını veya onların birer 5) Keşf-üz-zünûn sh. 358, 729, 824, 1623, 1829, 1887 6) Fâideli Bilgiler sh. 86 bölümünü ezberlemişti. Nevevî’nin dörtte birini, Ebû Leys Mukaddimesi, Muhtâr, Tasrîf-ül-İzzî Cürcâniyye, Ahîskesî’nin bir bölümü bunlardan ba’zılarıdır. Bunları, memleketinin âlimlerinden Nâsırıyye Câmii’nin Hatîbi’nin oğlu Hâfız İBN-İ EMŞÂTÎ Burhâneddîn Şihâbüddîn bin Ressam ve daha başkalarına arz etti. Fıkıh ilmini Alâüddîn-i Malatî’den öğrendi. Nahiv, sarf, Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Mahmûd bin Ahmed me’ânî beyân ve mantık ilimlerini de, Alâüddîn-i Buhârî’nin bin Hasen bin İsmâil bin Ya’kûb bin İsmâil’dir. Lakabı talebelerinden biri olan Zeyneddîn Âbdürrezzâk’dan tahsil Muzafferüddîn’dir. İbn-i Emşâtî diye meşhûrdur. 812 (m. 1409) etmişti. Sonra Hama’ya gitti. Orada İbn-ül-Aşkâr’dan hadîs-i senesinde Kâhire’de doğdu. 902 (m. 1496) senesinde şerîf dinledi. Buradan da, Kâhire’ye geçti. Orada Şeyh İbn-i Kâhire’de vefât etti. Hacer Askalânî’nin huzûrunda, Şemseddîn Sehâvî’nin ve başkalarının kırâatini dinledi. Ayrıca İbn-i Hacer’den “Elfiye-i Kâhire’de büyüdü. Orada; Kur’ân-ı kerîmi, fıkıh ilmine dâir Irâkî’nin şerhinden bir bölümünü ve başka eserleri okuyup Sadr-uş-Şerî’a’nın “Nikâye” adlı eserini, İbn-i Hacîb’in dinledi. Fıkıh ve usûl-i fıkıh ilimlerini İbn-i Hümâm’dan okudu. “Kâfiye”sini İbn-i Hacer el-Askalânî’nin “Nûhbet-ül-Fiker” adlı Her ilimde, emsalleri arasında çok yükseldi. eserini, tıb ilmine dâir Hocendî’nin “Telvîh” adlı eserini ezberledi. Sa’d bin Dîrî, Emînüddîn Aksarâyî, Şemnî ve İbn-i İbn-i Hümâm ve diğer âlimler, ders okutması husûsunda ona Ubeydullah’dan fıkıh ilmini okudu. Emînüddîn Aksarâyî’den izin verdiler. Birçok kimse, ondan okumaya başlayıp istifâde nahiv ve diğer ilimleri de tahsil etti. Şemnî ve Şeref bin etti. Fetvâ da verirdi. Çok kıymetli eserleri vardır. 879 (m. Huşâb’dan tıb ilmini öğrendi. Hatîb Ebü’l-Fazl en-Nüveyrî’nin 1474) senesi Receb ayında Haleb’de vefât etti. derslerini Şemsiyye Medresesi’nde dinledi. Şemsüddîn el- Mahallî’den “Mîkat” adlı eseri okudu. Şemsüddîn Şâmî ve 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-10, sh. 128, 129 Bedreddîn Hüseyn el-Busayrî’den Sünen-i Dâre Kutnî’yi okudu. İbn-i Hacer el-Askalânî ve diğer âlimlerden hadîs dinledi. Birçok büyük âlimler ona fıkıh ve hadîs okutma husûsunda icâzet verdiler. Mahmûd el-Emşâtî, birçok defalar Dımeşk’a gitti ve Ebû Şi’r’in va’z ve sohbetlerinde bulunup, ondan istifâde etti. Birçok defalar hacca gitti. Orada mücavir olarak kaldı. Mekke-i 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 411 4) El-A’lâm cild-7, sh. 163 5) Keşf-üz-zünûn sh. 1900 6) İzâh-ül-meknûn cild-2, sh. 249, 371 mükerremede Takıyyüddîn bin Fehd ve Ebü’l-Feth elMerâgî’nin sohbetlerinde bulundu. Bekâî ile birlikte Tâif’i ziyâret etti. İBN-İ ESED Vatan savunması için harbe gidip, nöbet tuttu. Yüzme ve ok atma husûsunda çok mehâret gösterdi. Harbe giden ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Ahmed bin Esed bin yaralanan kimselerin tedâvisi husûsunda büyük fedâkârlıklar Abdülvâhid bin eş-Şihâb Ebü’l-Abbâs bin Esedüddîn Ebü’l- gösterdi. Birçok ilimlerde ve yeni buluşlar husûsunda gayret Kuvve’dir. Nisbeti Emyûtî’dir. İbn-i Esed ismiyle meşhûr oldu. gösterdi. Ba’zı medreselerde başmüderrislik yaptı. Tıb ilmiyle Ebü’l-Fazl Muhammed el-Atâî’nin babasıdır. 808 (m. 1405) ilgili de ders okuttu. Tıb ilminde araştırma yapıp, eser yazdı. senesinde Mısır’ın İskenderiyye şehrinde doğdu. 882 (m. Zimâmiyye Medresesi’nde fıkıh dersi müderrisliği yapıp, 1477) senesinde hac farizasını yerine getirdikten sonra, Müeyyidiyye Medresesi’nde imamlıkla beraber ders okuttu. yolculuk esnasında, Mekke-i mükerreme ile Medîne-i Sâlihiyye ve Zâhiriyye medreselerinde ilim öğretmekle meşgûl münevvere arasında bulunan ve Rabig denilen yerde vefât oldu. Tûlûn Medresesi’nde ve Mensûriyye Medresesi’nde etti. Yine Mekke ile Medine arasında bulunan Safra Şeref bin Huşâb’dan sonra tıb ilmini okuttu. Sa’d bin Dîri’den vadisindeki Hadîde denilen yerde, Ahmed el-Kuravî el- sonra kadı vekîlliği yaptı. Daha sonra bütün vazîfelerden ve Magribî’nin kabri yanına defn edildi. İskenderiyye’de doğan san’atlardan vazgeçip tıb ilmiyle meşgûl oldu. Birçok talebe İbn-i Esed, annesi ve babasıyla birlikte Kâhire’ye gidip, oraya yetiştirdi. Allâme Şihâb bin es-Sâig bunlardandır. yerleşti. Orada Şemsüddîn en-Nahriri es-Sûdî’nin huzûrunda Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Bununla birlikte; Umde, Şâtıbiyye, Çok tevâzu sahibi, nefsinin isteklerini yenen, arkadaşlarına ve ed-Dımâsetü fil-Kırâat-is-selâseti lil-Câberî, İbn-i Cezerî’nin dostlarına karşı cömert ve ihsân sahibi, akrabâlarına karşı çok Tayyibe adlı eserini, İbn-i Hacer-i Askalânî’nin Nûhbet-ül- yakın idi. Âhırete hazırlıklı olup, dünyâ malına ve makamına fiker’ini, Elfiye, Minhâc adlı eserleri ve arûzda Hazreciyye, gönül vermezdi. Tatlı sözlü, güleryüzlü ve hoşsohbet olduğu cebr ilminde Muknî adlı eserleri ezberledi. Bu ezberlediklerini için, herkes onun sohbetini dinlemeye can atardı. Celâlüddîn el-Bülkînî ve Veliyyüddîn-i Irâkî gibi zâtların Mahmûd el-Emşâtî’nin çeşitli ilimlere dâir birçok kıymetli eserleri vardır. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- Şerh-unNikâye fî fürû’ıl-fıkh (Hanefî fıkhının usûl bilgilerini anlatır), 2El-Kavl-üs-sedîd fî ihtiyâr-il-imâi vel-Abîd, 3- El-İsfâr fî Hükmil-Esfâr, 4-El-Münciz fî şerh-ıl-Mûciz li-ibn-in-Nefîs, 5- Te’sîsüs-sıhha bi şerh-ıl-lümha. (Bu son iki eser tıb ilmiyle ilgilidir). bulunduğu bir topluluğa arz etti. Minhâc adlı eseri, Burhânüddîn Beycûrî ve Şemsüddîn Bûsîri’den okudu. Şemsüddîn Bûsîrî’den ayrıca Elfiye ve şerhini okudu. Beycûri’den çok istifâde ederek öğrendiği fıkıh ilmini. Tantodaî’den de öğrenerek ilerletti. Ondan; Elfiye’yi, Câberiye üzerine yazdıklarını ve Câmi’ul-muhtasarât’a yazdığı şerhi okudu. Alâüddîn el-Buhârî’den el-Hâviy-üs-sagîr adlı eseri dinledi. Burhânüddîn Ebnâsî’den fıkıh ve edebî ilimleri öğrendi. Şerefüddîn es-Sübkî’nin fıkıh derslerinde bulundu ve 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 145 fıkıh usulüyle ilgili “Minhâc”ı okudu. Bedrüddîn en-Nisâbe’den akaide dâir şerh-ül-Akâid adlı eserle birlikte, onun yazmış Mısır’daki Zeyniyyet-ül-İstidariyye’de devamlı olarak İmâm olduğu eserleri, Sahîh-i Buhârî ve diğer hadîs-i şerîf kitaplarını olunca bu uygulamayı terk etti. Oraya göç etti ve yerleşti. okudu. İbn-i Hızır, Alem-ül-Bülkînî, Alâüddîn Kalkaşendî ve Şefâtî’ye vekîl olarak kadılığa ta’yin edildi. Kâdılık görevine Menâvî’den fıkıh ilmi tahsîl etti. Menâvî’den Minhâc, devamlı olarak verilmek istenince, kabûl etmedi. Bu yüzden Mahallî’den Şerh-ül-Minhâc, Cem’ul-Cevâmi’ ve Bürde adlı birçok sıkıntılarla karşılaştı. Daha sonraları ilmî yönüyle eserleri okudu. İbn-i Hacer el-Askalânî’den el-İcâle’yi okudu. çevresinde kabûl görünce, Şeyh-ül-Afâsî’nin tavsiye ve İbn-i Bülkînî’nin başkanlık ettiği bir cemâat ona fetvâ ve ders teşvikiyle Berkûkiyye Medresesi’nde, el-Bekâî’nin teşvikiyle verme husûsunda izin verdi. Veliyüddîn Irâkî’den İbn-i Mâce’yi Müeyyediyye Medresesi’nde kırâat ilmini okutmak üzere ta’yin ve Emâlî’nin bir kısmını okudu. edildi. Cemâleddîn Kalkaşendî’nin tavsiye ve teşvikiyle esSebâkiyye Medresesi’nde kırâat ilmini okutmakla El-Bisâtî’nin tefsîr derslerini de dinleyen İbn-i Esed, es- görevlendirildi. Ayrıca Mısır’da, Kala denilen yerde hadîs ilmi Serâc’dan Kâri-ül-Hidâye fî tefsîr-il-Begavî’yi okudu. Kayâtî, okutmakla görevlendirildi. Bu arada Emîr Özbek’e gidip İbn-i Hümâm el-Mahallî’den usûl okudu. Nizâmüddîn es- geliyor, onunla sohbet ediyordu. Emîr Özbek ez-Zâhirî Sirâmî’den kelâm ilmini tahsil edib, Şerh-i Mevâkıftan bir zamanında bir müddet imamlık vazîfesi de yaptı. Onun için kısmını okudu. Şirvânî’den Şerh-ül-Akâid’i okudu. Abdüsselâm denilir ki: “Şafiî mezhebinde olduğu hâlde, sabah namazında el-Bağdâdî’den mantık ve edebî ilimleri tahsil etti. Şemnî ve Kunût duâsı okumayı ve Besmele’yi açıktan okumayı, Hanefî Alâüddîn Sirâmî’den me’ânî ve beyân okudu. Aklî ilimlerin mezhebine uyarak terk etti.” çoğunu Kâfiyecî’den öğrendi. İbn-i Mecdî’den ferâiz ve hesab ilimlerini tahsil etti. Şeyh Midyen’den tasavvuf ilminin Sehâvî diyor ki: “O, çok defalar hacca gitmiştir. 846 (m. 1442) inceliklerini alıp, Zeynüddîn es-Sâig’den güzel yazıyı öğrendi. senesinde hac ibâdeti esnasında onunla karşılaştım. Ondan Kırâat ilmini Şihâbüddîn bin Nâim’den öğrenip, ondan hadîs ilmi okudum. Daha önce de Ebû Amr Medresesi’nde ve Şâtıbiyye adlı eserle birlikte kırâat-i seb’ayı okudu. Mekke-i İbn-i Kesîr Medresesi’nde ondan ilim öğrendim. Onun mükerremede Zeynüddîn bin Ayyaş ve İbn-ül-Cezerî ile huzûrunda pekçok kitap ezberledim ve onunla mütâlâada karşılaşıp, onlardan kırâat ilmini öğrendi. bulundum. Onun ilminden istifâde edebilmek için, insanların koşarak geldiğini gördüm.” Ondan birçok kimseler ders alıp Sehâvî diyor ki: “İbn-i Esed, üstadım İbn-i Hacer el- istifâde ettiler. Fıkıh, usûl, Arabca, sarf, nahiv ilimlerini Askalânî’den tam istifâde etti. Onun bütün rivâyetlerini ve öğrendiler. Kırâat ilminde o derece faydalı oldu ki, parmakla eserelerini okuttuğu derslerine devam etti. Ondan Feth-ul- gösterilirdi. bârî’nin ve diğer eserlerinin bir kısmını yazdı.” Kala denilen yerde, birgün câminin kürsüsünde insanlara va’z İbn-i Hacer el-Askalânî onun hakkında; “O; İmâm, allâme, ve nasihat ederken, aniden rahatsızlanıp bayıldı. Herkes onun anlayış yönünden deniz gibi, fakihlerin iftihârı, ders okutanların vefât ettiğini zannetti. Onu oğlu, üzülerek sırtına alıp kürsüden önderi, usûl kâidelerini iyi bilen, âlimlerin en şereflisi, indirdi. Sonra sıhhat bulup kendisine geldi. Konuşmasına faziletlilerin bir tanesi, müslümanların müftîsi, kadıların en devam edip bitirdi. Bu derece ilim öğretmeye önem verirdi. Bu yükseğidir. Çok çalışkan ve gayretli olması sebebiyle ona hâdiseden bir ay kadar sonra, hac kâfilesiyle Mekke-i Arabî ilimleri ve fıkıh ilmini öğretme husûsunda icâzet verdim. mükerremeye gitmek üzere yola çıktı. Mekke’ye varıp hac O, benim sohbet ve ilim meclislerimde çok bulunup, istifâde ibâdetini yerine getirdikten sonra, Medîne-i münevvereye etti” diyerek methetmiştir. dönerken yolda vefât etti. İlk zamanlar çocuk okutmakla vakit geçirdi. Daha sonra hüsn-i İbn-i Esed hazretleri; İmâm, âlim, kırâat ilmindeki en ince kabûl görerek, çevresinde ilminden istifâde etmek üzere çok mes’eleleri bilen, en zor sorulara cevap veren, ilmi ve ilim kimseler toplandı. Onun sohbetlerinden çok kimse istifâde etti. ehlini seven, kendinden daha az ilmi olan kimselerden dahî Daha sonra Câmi’ul-Hâkim’de imamlık yaptı. Orada cemâate ilim tahsîl eden bir zât idi. O, çok tevâzu sahibi, vazîfelerinde Sahîh-i Buhârî ve Tergîb adlı eserlerden ders anlattı. dikkatli ve herkese karşı iyi davranan, yaşayışında ve harcamalarında iktisâd (tasarruf) yapan, fâideli gördüğü her İbn-i Hılligân onun hakkında; “İbn-i Esîr’in Musul’daki evi; âlim, kitabı alma husûsunda titizlik gösteren bir zât idi. kâmil, fazilet sahibi zâtların toplandığı, ilmî müzâkerelerin yapıldığı bir yerdi. Haleb şehrinde İbn-i Esîr’in meclisinde Ömrünün tamâmını, ilim öğrenmek ve öğretmekte sarf eden bulundum. Onu tevâzu, fazilet ve güzel ahlâkta kâmil ve İbn-i Esed hazretlerinin; “Ganiyyet-üt-Tâlib fil-ameli bil- mükemmil olarak gördüm” demektedir. Kevâkib” adlı eseri, “Ez-Zeyl-ül-Mütrif min el-Eşref’ adlı Aynî’nin târihine yazdığı zeyl ve kırâat ilmine dâir “Şâtıbiyye” Hadîs-i şerîf ezberlemede, hadîsleri tanıma, bilme ve adlı esere yazdığı şerhi vardır. bildirmede, hadîslere âit bilgilerde İmâm idi. Eski târihleri bilmede insanların önderi ve rehberi idi. Arabların nesebini, olayları, haberleri ve târihleri iyi bilen büyük bir âlimdi. 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-1, sh. 227 İbn-i Esîr’in yazmış olduğu eserlerden ba’zıları şunladır: 1Târih-üd-devlet-il-Atâbekiyye: Bu eserde; İmâdeddîn Zengî’nin babası Aksungur’un vâliliğinden, Sultan İkinci İzzeddîn Mes’ûd zamanına kadar geçen süre içinde Zengî hânedanının târihini İBN-İ ESÎR anlatır. Bu kitap, Zengîler târihinin ana kaynağıdır ve İmâdeddîn Zengî’nin hayâtı hakkında çok geniş ve kıymetli Fıkıh ve hadîs âlimi. İsmi, Ali bin Muhammed bin Muhammed bilgi vermektedir. İbn-i Esîr, bu hânedan hakkındaki geniş bin Abdülkerîm el-Cezerî bin Abdülvâhid eş-Şeybânî el-Mûsulî bilgileri, İmâdeddîn Zengî’nin himâyesi altında yaşıyan olup, künyesi Ebü’l-Hasen’dir. Lakabı ise İzzeddîn’dir. İbn-i babasından nakletmiştir. 2- El-Lübâb fî tehzîb-il-ensâb: Ebû Esîr el-Cezerî diye meşhûr oldu. 555 (m. 1160) senesi Sa’d Abdülkerîm Sem’ânî’nin “Ensab” kitabının kısaltılmış ve Cemâzil-evvel ayında Cezere-i İbn-i Ömer denilen yerde düzeltilmiş şeklidir. Üç cilddir. 3- El-Câmi-ül-kebîr fî ilm-il- doğdu. 630 (m. 1233) senesi Şa’bân ayında Musul’da vefât beyân, 4- Âdâb-üs-siyâde, 5- Tuhfet-ül-acâib ve tarfet-ül- etti. garâib, 6- Kitâb-ül-cihâd, 7-Târih-ül-mevsîl, 8- Üsüd-ül-gâbe fî ma’rifet-is-Sahâbe: Bu eser beş cild olup, yedibinbeşyüz İbn-i Esîr, ilk tahsilini doğduğu yer olan Cezire-i İbn-i Ömer’de Eshâb-ı Kirâmın hâl tercümesini bildirmektedir. İbn-i Esîr bu yaptı. Gençliği de burada geçti, İlim öğrenmek için, babası ve kitabını, hiçbir kitaba müracaat etmeden yazdığını bildirir. Bu kardeşleri Mecdüddîn Ebû Se’âdet-i Mübârek, Ziyâüddîn eser 1280 (m. 1863) senesinde basıldı. Bu eserin önsözünde, Ebü’l-Feth Nasrullah ile beraber Musul’a gelip, oraya yerleşti. İbn-i Esîr özetle şöyle demektedir: Musul’dan sonra Şam’a, Bağdad’a ve Kudüs’e gitti. Birçok âlimden ilim ve ahlâk öğrendi. İbn-i Esîr Musul’da Hatîb-i “Dünyâ ve âhıret saadeti, din bilgilerini öğrenmekle ele geçer. Ebü’l-Fadl Ebü’l-Ferec Yahyâ es-Sekafî ve Müslim bin Ali es- Bu sebeble din bilgileri çok yüksek ve kıymetlidir. Dînî ilimlerin Sinciyyî’den, Bağdad’da; Abdülmün’im bin Küleyb, Fakîh Yaîş iki temel kaynağı, Kur’ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerdir. Kur’ân-ı bin Sadaka, Abdülvehhâb bin Sükeyne’den, Şam’da; Ebü’l- kerîmin nakli sözbirliği ile olduğu için râvilerinin hâllerini Kâsım bin Sasrâ’dan ilim öğrenip hadîs-i şerîf dinledi. söylemeye lüzum yoktur. Helâl ve haramı bildiren ikinci kaynak hadîs-i şerîfler olduğu için, onların râvîlerini bilmeye Devrin âlimlerinden hadîs ilmi öğrenen İbn-i Esîr, tekrar ihtiyâç vardır. Bunların hâllerini, işlerini, neseblerini, rivâyet Musul’a döndü. Zamanını okumak, yazmak ve ziyârete yollarını tanımak, dînimizin en önemli mes’elelerindendir. Bu gelenlere ilim öğretmekle geçirirdi. Evi, Musul’a başka râvî zincirinin ilk halkası Eshâb-ı kiramdır. Allahü teâlânın yerlerden gelen ilim talebesi ile her zaman dolup taşardı. İbn-i Peygamberini görmek ve O’nun güzel ahlâkını, ahvâlini Esîr’den ise; İbn-üd-Dübeysî, eş-Şihâb el-Kûsî, el-Mûcîd İbni müşâhede etmek ve hikmet dolu mübârek sözlerini işitmek ve Ebî Cerâde, eş-Şeref İbni Asâkir, Sunkur el-Kadâi ve birçok ezberlemek, kendilerinden sonrakilere Peygamberimizi ( âlim ilim öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. aleyhisselâm ) ve getirdiği yolu öğretmek gibi, İslâm dininin en mukaddes şereflerine nail oldular. Bu sebeple Kur’ân-ı kerîmde medh ve sena edilen, Muhammed aleyhisselâm verince, şeytan; “Hayır, onu kesmeğe götürdü” dedi. Hâcer tarafından övülen Eshâb-ı Kirâmın kıymetleri çok ve yüksek hanım; “Baba oğlunu boğazlamaz. Şefkat buna mânidir” dedi. olduğundan, her şeyden önce onların hâllerini, vasıflarını Şeytan; “Öyle zannederim ki, Allah emretmiştir” deyince, öğrenmek mukaddes bir vazîfedir. Hâcer hanım; “Allahü teâlânın emrine uymak elbette lâzımdır. O’nun emri ise, cân-ı gönülden kabûl ederiz” dedi. Şeytan yüz Bu sebeple İslâm âlimleri Eshâb-ı Kirâm hakkında pekçok bulamayınca, yine aynı kıyâfette İsmâil’in (aleyhisselâm) eser meydana getirdiler, İbn-i Mende, Ebû Nuaym, el-İsfehânî, yanına geldi ve ona; “Baban seni nereye götürüyor biliyor Hâfız İbni Abdilber, Hâfız Ebû Mûsâ bunlardandır. Allahü musun?” diye sordu. O da; “Dostunun ziyâretine” deyince, teâlâdan doğruluk ve muvaffakiyet diliyerek, Hâfızamdaki bilgi şeytan; “Vallahi seni öldürmeğe götürüyor” dedi. İsmâil ile eserimi yazmaya başladım.” (aleyhisselâm); “Hiç babanın oğlunu öldürdüğünü gördün 9- El-Kâmil fit-Târîh: Bu eser on iki cild olup, büyük bir târih kitabıdır. Eserinde, vak’aları dünyânın başlangıcından i’tibâren alıp, 628 (m. 1230) senesine kadar getirir ve olayları gayet akıcı ve güzel ifâdelerle nakleder. Taberî’nin rivâyetlerinin en sağlam senetlerini bildirir. Bu kitabın Leiden ve Beyrut’da baskıları yapıldı. Bu eserden ba’zı bölümler. İbrâhim aleyhisselâmın oğlunu kurban etmesi kıssası: Birgün İbrâhim aleyhisselâm ibâdet ettiği mihrâbda uyudu. Rü’yâsında oğlu İsmâil ile otururken bir melek gelip; “Ben, Allahü teâlânın elçisiyim. Allahü teâlâ bu oğlunu kurban etmeni istiyor” dedi. Hazreti İbrâhim (aleyhisselâm) korku ile uyandı. Rü’yâ Rahmânî midir, yoksa şeytanî midir? diye tereddüt etti. O gün hep bu rü’yâyı düşündü. İkinci gece aynı rü’yâyı gördü. Rahmânî olduğunu anladı. Bu güne Arefe denildi. Üçüncü gece yine aynı rü’yâyı gördü. Artık Hak teâlânın emri olduğuna şüphesi kalmadı. Hanımı Hâcer’in yanına geldi ve ona; “İsmâil’i yıka, temiz elbiseler giydir. Gözlerine sürme çek ve güzel koku sür. Çünkü bir dostumuzun yanına gideceğiz” dedi. İsmâil’e de; “Yanına bıçak ile ip al” deyince, İsmâil (aleyhisselâm); “Bunları ne yapacağız?” diye sordu. Hazreti İbrâhim (aleyhisselâm); “Allah rızâsı için kurban keseriz” buyurdu. Yola koyulduklarında, İsmâil (aleyhisselâm) babasına; “Nereye gidiyoruz?” diye sordu. Babası; “Dostuma” deyince, o; “Evi nerededir?” diye sordu. Hazret-i İbrâhim (aleyhisselâm); “O, evden ve mekândan münezzehdir. Yer ve gök O’nun mülküdür” dedi. İsmâil (aleyhisselâm); “Ey Babam! Bizimle oturup yemek yer mi?” diye sorunca, Hazreti İbrâhim; “O, yemekten ve içmekten de münezzehtir” buyurdu. O sırada şeytan, bir fırsatını bulup, yaşlı bir adam kıyâfetinde Hazreti İbrâhim’in hanımı Hâcer’in yanına geldi ve; “İbrâhim aleyhisselâm oğlunu nereye götürdü?” diye sordu. O da; “Bir dostunu ziyârete” diye cevap mü?” dedi. Şeytanın “Öyle zannederim ki, Allah emretmiştir” demesi üzerine, İsmâil (aleyhisselâm); “O emretti ise, cân-ı gönülden râzıyım” dedi. Şeytan ondan da yüz bulamayınca, Hazreti İbrâhim’in yanına yaklaştı ve; “Ey İbrâhim, sen yanlış hareket ediyorsun. Şeytan sana vesvese verdi. Sakın oğlunu boğazlama, sonra pişman olursun. Ama fayda etmez” dedi. İbrâhim aleyhisselâm onun şeytan olduğunu anladı ve; “Vallahi bu Hak teâlânın emridir ve sen şeytansın, İbrâhim’e ve akrabasına zarar yapamazsın” buyurdu. Bunun üzerine şeytan rezîl olup döndü. İbrâhim aleyhisselâm ile oğlu, nihâyet Büseyr dağına geldiler. Hazreti İbrâhim oğluna dönüp; “Ey oğlum! Rü’yâmda seni kurban etmem emredildi. Buna ne dersin?” diye sordu. Oğlu İsmâil; “Babacağım, ne türlü emir almış isen onu yap. Allahü teâlânın izni ile benim sabredenlerden olduğumu göreceksin. Ey babam! Senin rızândan başka muradım yoktur. Senin gibi babanın hakkını ödemek, saadetimin sermâyesidir. Kaldı ki, bu işte Allahü teâlânın rızâsı ve emri vardır. Eğer izin verirsen, birkaç vasıyyetim vardır. Onu size söyliyeyim” dedi. İbrâhim aleyhisselâm; “Söyle, ey saâdetli oğlum” dedi. İsmâil aleyhisselâm dedi ki: “Birincisi; bu ip ile elimi ve ayağımı kuvvetlice bağla ki, can acısı ile bir kusur işlemiyeyim. İkincisi; mübârek eteğini kaldır ki, kanımdan sıçramasın. Üçüncüsü; bıçağı iyi bile ki, can vermek kolay olsun ve senin işin iyi görülsün. Dördüncüsü; bıçağı vururken yüzüme bakma ki, babalık şefkatiyle emri geciktirmiyesin. Beşincisi; gömleğimi çıkarıp boğazla ki, kan bulaşmasın. Sonra o gömleği anneme götür. Benden selâm söyle. Benim kokumu bu gömlekten alsın, ağlamasın, teselli olsun. Benim için çok elem çekmesin. Ona de ki, oğlun sana şefaatçi olarak Allahü teâlâya gitti. Kıyâmet gününde cenâb-ı Haktan seni diler. Başka birşey istemez. Ümîd edilir ki, Hak teâlâ red eylemez. Altıncı vasıyyetim; her nerede benim yaşımda bir çocuk görürsen fedadır” buyurdu. Hazreti İbrâhim koçu yakalayıp kurban beni hatırla.” Hazreti İbrâhim (aleyhisselâm), oğlunun yürek ederken; “La ilahe illallahü vallahü ekber” dedi. İsmâil parçalayan bu sözlerini dinledi. Mübârek gözlerinden yaşlar aleyhisselâm gözlerini açıp! “Allahü ekber ve lillâhil hamd” boşandı. Çok ağladı ve; “Yâ Rabbî! Bana bu hâlimden dolayı dedi. İbrâhim aleyhisselâmın koçu kurban ettiği yerin, Minâ rahmet et, acı. Eğer günahım sebebiyle bana acımıyorsan, bu olduğu rivâyet edilir.” temiz ma’sûma acı” dedi. Sonra İsmâil aleyhisselâm günahsız ellerini kaldırıp; “Yâ Rabbî! Bu belâ için bana sabır ver” diye Lût aleyhisselâm ve kavminin kıssası: Lût aleyhisselâm niyazda bulunduktan sonra, babasına dönüp; “Ey babam! Sedum’a yerleştikten sonra, Allahü teâlâ onu kavmine Görüyor musun? Gök kapıları açılmış, ba’zı melekler bize peygamber olarak göndermişti. Lût kavmi ahlâken çok düşük, bakıp hayretlerinden cenâb-ı Hakka secde etmişler. Ba’zıları fuhuş ve her türlü kötülükte ileri gitmiş, küfür ehli ve Allahü da Hak teâlâya münâcaat edip; “Yâ Rabbi! Bir peygamber bir teâlâya âsî bir topluluk idi. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde bu peygambere bıçak çekmiş, başı ucunda duruyor. Senin rızânı kavmi kötülemiştir. Bu kavmin insanları arasında livâta çok gözetmek için onu boğazlamak istiyor. Sen onlara merhamet yaygınlaşmıştı. O mahalden geçen yolcuların bile ırzlarına eyle diyorlar” dedi. tecâvüz ediyorlardı. Lût aleyhisselâm, kavmini îmâna çağırdı ve yaptıkları bu hayâsızlıktan vazgeçmelerini bildirdi. Eğer Daha sonra İbrâhim aleyhisselâm oğlunu güzelce bağladı. tövbe etmezlerse, acı bir azâba düşeceklerini onlara söyledi. Yüzükoyun yatırıp, boğazını tuttu ve; “Yâ Rabbî! Bu benim Kavmi, Lût aleyhisselâmı dinlemedi ve onu küçümsiyerek; oğlum, gözümün nûru, gönlümün sürûrudur. Kurban etmemi “Haydi, şayet söylediklerin doğru ise, Allahın azâbının nasıl emrettin. Şu anda emrini yapmak için hâlis niyetle geldim. olacağını bize göster” diyerek onunla alay ettiler. Hazreti Lût Kurban etmeğe hazırım. Sana hamd ve sena ederim. Yâ (aleyhisselâm) çaresiz kalarak Allahü teâlâya bu kavme azâb Rabbî! Bu kıymetli yavrumu kurban etmekte bana sabır ver” etmesi için niyazda bulundu. Hak teâlâ Peygamberinin duâsını deyip, bıçağı oğlunun boynuna yaklaştırdı ve; “Ey yavrum! kabûl ederek, Cebrâil aleyhisselâm ile birlikte iki meleği Lût Kıyâmete kadar sana vedâ olsun. Tekrar görüşmek kıyâmet aleyhisselâma gönderdi. Bunlardan biri Mikâil, diğeri İsrâfil günü olur” dedi. Bu arada İsmâil aleyhisselâm; “Ey babacığım! aleyhisselâm idi. Bu üç melek, erkek insan kılığında yaya Acele et. Rabbimizin emrini çabuk yerine getir. Emîr yapmakta olarak Lût aleyhisselâmın evine geldiler. Kapıda Hazreti Lût’un geciktiğimiz için Rabbimizin bizi azarlamasından korkuyorum. kızı ile karşılaştılar ve ona; “Ey komşu kızı! Size misâfir olarak Ey babam! Elimi ayağımı çöz, melekler, kendi isteğimle girelim mi?” dediler. Kız; “Evet, fakat babamı içeriden getirene kurban olduğumu görsünler ve Halîlinin oğlu, Allahü teâlânın kadar olduğunuz yerde durunuz” dedi. Zîrâ kız, bu güzel yüzlü işinden râzıdır desinler” dedi. İbrâhim aleyhisselâm, oğlunun misâfirlere kendi kavminin zarar vereceğinden korkmuştu, içeri sevgisini kalbinden çıkardı. Hak teâlânın ismini zikrederek girip babasına haber vererek; “Ey babam! Bize güzel yüzlü bütün gücüyle bıçağı oğlunun boynuna sürdü. O anda Hak gençler misâfir olmak istiyor, sen onlara yetiş. Bu kavim onları teâlâ, Cebrâil’e emr ederek; “Yetiş bıçağı çevir” buyurdu. O da yakalayıp zarar vermesinler” dedi. Kavmi, Hazreti Lût’a evine Sidret-ül-Müntehâ’dan bir anda gelip, bıçağı ters çevirdi. Bıçak erkek misâfir almasını yasakladığı için, bu misâfirleri gizlice kesmedi. Bir daha sürdü, yine kesmedi. Ne kadar uğraştı ise evine aldı. Bu misâfirlerden sâdece ev halkının haberi vardı. kâr etmedi, İsmâil aleyhisselâm; “Ey babam! Ne kadar Fakat, Hazreti Lût’un hanımı gizlice evden çıkıp, kavmine; şefkatlisin ki, bıçağı kuvvetli vuramıyorsun. Yüzüme bakma ki, “Evimize öyle güzel yüzlü ve güzel kokulu misâfirler geldi ki, hizmette kusur etmeyesin” dedi. Hazreti İbrâhim bıçağı tekrar bunlar gibisini ömrümde hiç görmedim” diyerek, evinde biledi ve oğlunun boğazına kuvvetlice sürdü. Yine kesmedi. O bulunan misâfirleri haber verdi. Kavmi derhal Hazreti Lût’un anda Allahü teâlâdan şu nidâ geldi: “Yâ İbrâhim! Elbette sen evine geldiler. Hazreti Lût; “Ey kavmim! Allahü teâlâdan rü’yânı tasdîk ettin. Sana düşen vazîfeyi tam olarak yaptın. korkun. Misâfirlerimin önünde beni rezîl rüsvâ etmeyin, Şimdi bana münâsib olan lütuf ve keremimi gör. Başını içinizde aklı başında hiç bir kimse yok mu?” dedi. “Biz sana kaldırıp dağa bak!” Hazreti İbrâhim dağa baktı. Bir koç gördü. misâfir kabûl etmeyi yasaklamadık mı?” dediler. Bunun Kırk yıl Cennette otlamış idi. Cenâb-ı Hak; “Bu, senin oğluna üzerine Hazreti Lût (aleyhisselâm); “Keşke size karşı gücüm ve kuvvetim yeterli olsaydı, muhkem bir kaleye selâmla cevap verdiğini duyan şeytan, onu kıskanıp îmânını sığınabilseydim” diyerek kapısını kapattı. Fakat dışarıdakiler bozmak için Hak teâlâya yalvardı. Cenâb-ı Hak, Hazreti kapıyı o kadar zorladılar ki, Hazreti Lût kapıyı Cebrâil’in Eyyûb’u imtihan etmek için mel’ûn şeytana izin verdi. Şeytan işâretiyle açtı. Cebrâil aleyhisselâm cenâb-ı Hakdan izin bunun üzerine kendi toplumunun ileri gelenlerini toplayarak alarak kanadını şiddetle açar açmaz, içeri girenlerin gözleri Hazreti Eyyûb’e sataşmaya başladı. Eyyûb aleyhisselâmın tamamen kör oldu. İçeri girenler birbirlerini çiğneyerek, feryâd Şam civarında Beseniyye denilen yerde verimli ve geniş bir ettiler ve “Lût’un evini dünyânın en güçlü sihirbazları istilâ tarlası vardı. Bu yerde bin koyun, çobanları başında olduğu etmiş” diyerek bağırıştılar. “(Hazreti Lût’un misâfirleri) şöyle hâlde otlardı. Ayrıca üçbin dönümlük verimli bir toprağında da dediler: “Ey Lût! Gerçekten biz Rabbinin elçileriyiz, onlar asla beşyüz köle çalışırdı. Şeytan, Hazreti Eyyûb’un malına sana dokunamazlar. Hemen gecenin bir vaktinde ev halkınla musallat olup, malını ve mülkünün tamâmını yok etti. Buna çık git ve içinizden hiçbiri geri kalmasın, ancak hanımın rağmen Hazreti Eyyûb, bu âfet karşısında hiç bir şikâyette müstesna. Çünkü kavmine isâbet edecek azap, ona da bulunmayarak, Allahü teâlâya hamd ve şükürde bulundu. gelecektir. Onların helak zamanı sabah vaktidir. Sabah, yakın Allahü teâlâya yaptığı ibâdetlerde ve O’na bağlılığında bir değil mi?” (Hûd-81). Hak teâlâ, Hazreti Lût (aleyhisselâm) ile adım dahî gerilemedi. Zîrâ cenâb-ı Hak, Hazreti Eyyûb’e ev halkını Şam ülkesine doğru yola çıkardı. verdiği belâlarla birlikte, ona bu türlü belâlara ve musibetlere katlanacak sabrı da vermişti. Şeytan onda bu sabrı görünce, Anlatıldığına göre; sabah olunca, Cebrâil aleyhisselâm Eyyûb aleyhisselâmın çocuklarına sataşmak için Allahü kanadını açıp onların bulundukları beş köyün altına sokarak, teâlâdan izin istedi. Allahü teâlâ şeytana bu izni verince, o da köyde ne kadar canlı ve cansız varsa göklere doğru kaldırdı. Hazreti Eyyûb’un çocuklarını helak etti. Fakat Hazreti Eyyûb Bu köyleri öyle yükseğe kaldırdı ki, gök ehli, köylerin horoz ve sabr etti. Şeytan, bir türlü Hazreti Eyyûb’un bedenine, aklına köpek seslerini işittiler. Sonra bunları ters çevirip, yere çarptı. ve kalbine girmek ve ona sataşmak imkânı bulamadı. Şeytan Bu işten sonra sağ kalanların üstüne taş yağmuru daha sonra yaralı bereli bir insan kılığında Hazreti Eyyûb’un gönderilerek, köylerde olmıyanlar da yok edildi. Bu sırada yanına gelerek, başına gelenleri ve derdini anlattı. Hazreti gürültüyü işiten ve sarsıntıyı duyan Hazreti Lût’un karısı; Eyyûb şekil değiştirmiş olan şeytanın bu hâline acıdı, kalbi “Eyvahlar olsun, kavmime yazık oldu” diyerek kaçmaya yumuşayarak ağlamaya başladı. Üzüntüsünden yerden bir başladı. Başına bir taş isâbet ederek, o da helak olanlar avuç toprak alarak başına döktü. Şeytan onun bu arasına katıldı. davranışından hoşnut oldu. Biraz sonra Hazreti Eyyûb bu Bir rivâyete göre, bu köylerde yaklaşık dörtyüzbin kişi yaşamakta idi. Helak edilen bu beş köyün isimleri şunlardır: Sedûm, Sab’a, Umra, Duma ve Sa’va. Bunların en büyüğü Sedûm köyü idi.” Eyyûb aleyhisselâmın kıssası: “Bu Peygamber, Rum diyarına gönderilmişti. Hazreti Eyyûb’un annesi Lût aleyhisselâmın, babası Ya’kûb aleyhisselâmın soyundandır. Hazreti Eyyûb, müslümanların arasını bulmak, Allahü teâlânın bir olduğunu bildirmek ve herkese iyilik dilemekle vazîfelendirilmişti. Kendisinin bir şeye ihtiyâcı olunca, önce secdeye kapanır, sonra da Allahü teâlâdan isteğini dilerdi. Eyyûb aleyhisselâmın başına gelen her türlü belâ, mel’ûn İblîs’in yüzünden olmuştur. Eyyûb aleyhisselâm, Allahü teâlâyı andığı zaman, göklerde bulunan meleklerin ona salât ve yaptığından pişmanlık duyarak tövbe ve istiğfarda bulundu. Yanında bulunan koruyucu melekleri, şeytandan önce Hazreti Eyyûb’un tövbesini Allahü teâlâya bildirmek üzere yükseldiler. Şeytan, Eyyûb aleyhisselâmın cenâb-ı Hakka karşı yaptığı ibâdetlerinde gerilemediğini ve belâlara karşı gösterdiği sabrı görünce, Hak teâlâdan Hazreti Eyyûb’un bedenine musallat olmak için izin istedi. Allahü teâlâ, kalbi, dili ve aklı hâriç olmak üzere, İblîs’e, Eyyûb aleyhisselâmın bedenine musallat olmaya izin verince, şeytan Hazreti Eyyûb’un yanına gitti. Onu Allahü teâlâya secde ederken bulunca, bütün gücüyle burnuna öyle bir üfledi ki, Hazreti Eyyûb’un bedeni yanmaya ve etleri dökülmeye başladı, bedenini kurt ve böcekler sardı. Bu kurtların birisi yere düşünce, mel’ûn şeytan onu tekrar Hazreti Eyyûb’un üstüne koyarak kurda; “Allahın verdiği rızkı yemeğe bakmalısın” derdi. Eyyûb aleyhisselâm böylece cüzzam hastalığına düçâr olup, Hanımı Hazreti Eyyûb tarafından kovulduktan sonra, kendi vücûdunda iri iri kabarcıklar çıkmaya başladı. Bu kabarcıklar kendine; “Ben onu neden yalnız bıraktım? Şimdi ona kim patlayıp cerahatli akıntılar vücûdunu sardı, öyle oldu ki, bu bakacak, açlıktan ölebilir. Onu canavarlar yerse ne yaparım?” cerahatlerin kokusundan kimse yanına yaklaşamazdı. Bu diye düşünerek, kocasının yanına geri döndü. Oraya varınca, yüzden köy halkı onu, hanımı hâriç yanına herhangi bir kimse şifâ bulmuş, afiyette bir kişi görünce, şaşkın şaşkın ona; “Ey yaklaşmamak üzere, köyün dışında bir yere çıkardılar. Eyyûb Allahın kulu! Burada hastalıktan bitkin düşmüş bir kişi vardı. aleyhisselâm orada yedi sene yalnız başına kaldı. Allahü Onu gördün mü?” diye sordu. Hazreti Eyyûb hanımına; “Onu teâlâdan başka ona yardımcı bir kimse bulunmazdı. görürsen tanıyabilir misin?” diye sorunca, hanımı; “Evet” cevâbını verdi. Hazreti Eyyûb; “İşte o zât benim” deyince, Hazreti Eyyûb’un üzerine çöken bu belâ ve musibetler artınca, hanımı onu tanıdı. Derhal kocasının boynuna sarıldı. Bu hanımı ona; “Sen, Allahü teâlâdan sana şifâ ihsân etmesini kucaklaşma bir hayli uzun sürdü. Hazreti Eyyûb’ün mal ve dile” dedi. Bunun üzerine Hazreti Eyyûb hanımına; “Biz, çocukları eksiksiz olarak kendisine geri verilinceye kadar, yetmiş sene rahat ve ni’metler içinde yaşadık. Şimdi de bir o hanımı Hazreti Eyyûb’ün boynundan ellerini çözmedi. Eyyûb kadar belâ ve musibetlere katlanalım. Allahü teâlâya yemîn aleyhisselâm, üzerinden dert ve belâlar kaldırıldıktan sonra ederim ki, Allahü teâlâ bana şifâ verir de sıhhatime yetmiş sene daha yaşamıştır. Kendisine şifâ verilince, Allahü kavuşursam, sana yüz sopa vuracağım” dedi. teâlâ, üzerinde yüz hurma tanesi olan bir dal ile hanımına Başka bir rivâyete göre: İblîs Eyyûb aleyhisselâmın hanımına görünerek; “Size ne kadar belâ ve musibet düştü?” diye sorunca, Hazreti Eyyûb’un hanımı; “Allahü teâlânın takdîr vurarak yemînini yerine getirmesini emretti. O da söylenileni yaparak, Allahü teâlânın emrini ve yemînini yerine getirmiş” oldu.” ettiği kadar belâ ve musibete düçâr oluruz” dedi. Şeytan ona; Yûsuf aleyhisselâm kıssası: “Hazreti Ya’kûb’un, Yûsuf isminde “Benimle gel. Bu da Allahü teâlânın takdîridir” diyerek, onu, bir oğlu vardı. Bakılıp yetiştirilmesi için kız kardeşinin yanına onların elinden çıkan malların bulunduğu vadiye götürdü. vermişti. Bu hanım, Yûsuf’u çok sevmişti. Onu gözü önünden Onları göstererek; “Bana secde edersen, bunları size geri ayırmaz olmuştu. Hazreti Ya’kûb, kız kardeşine; “Ey kardeşim! vereceğim” dedi. Hazreti Eyyûb’un hanımı şeytana; “Benim Yûsuf’u artık bana teslim et. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, beyim var. Ancak ondan emir alırım” dedi. Daha sonra Hazreti onun benden biraz uzak kalmasına dayanamıyorum” dedi. Kız Eyyûb’un yanına gelerek durumu ona anlattı. Hazreti Eyyûb kardeşi, ona; “Allahü teâlâya yemîn ederim ki, ben de ondan hanımına; “Bu teklifi yapanın şeytan olduğunu anlamadın mı? bir an uzak kalamıyorum” dedi. Kız kardeşi, babasının Yûsuf’u Şayet ben şifâya kavuşursam, sana yüz sopa vuracağım” almaya niyetli olduğunu görünce, çocuğu vermemek için, diyerek hanımını yanından uzaklaştırdı ve ona şöyle dedi: babasının kuşağını alarak Yûsuf’a sardı ve Yûsuf’u evin bir “Senin getirdiğin yiyecek ve içecek bana haram olsun. Yiyecek köşesinde sakladı. Sonra ev halkına; “Babamın kuşağı olarak ne getirirsen getir, bir lokma almayacağım. Benden kayboldu. Kimin aldığını araştıralım” dedi. Ev aranınca, kuşak uzaklaş, seni görmek istemiyorum”. Bunun üzerine hanımı Yûsuf’un beline bağlı olarak bulundu. Âdetlerine göre, evinden onu terk ederek, oradan uzaklaştı. Hazreti Eyyûb bir şey çalınan kimse, hırsızı bulunca, hırsız üzerinde hak aleyhisselâm hanımını yanından uzaklaştırıp, kendisine sahibi olup, bulana müdâhale edilemezdi. Bu âdete yemek getirecek bir kimse bulamayınca secdeye kapanıp, dayanarak, Hazreti Ya’kûb’un kız kardeşi, Yûsuf’u ölünceye Allahü teâlâya şöyle duâ etti: “Ey Rabbim! Bana gerçekten kadar yanında tuttu. Kızkardeşi vefât edince, Hazreti Ya’kûb hastalık isâbet etti. Sen merhamet edenlerin en oğlunu yanına aldı. merhametlisisin” (Enbiyâ-83). Bunun üzerine Allahü teâlâ meâlen; “Ayağınla yere vur. İşte hem yıkanacak, hem içecek Ya’kûb aleyhisselâm, oğulları arasında en çok Yûsuf’u serin bir su!.. (Yıkan ve iç, yorgunluğun ve hastalığın geçsin)” severdi. Bu yüzden diğer kardeşleri onu çok kıskanırlardı. (Sâd-42) buyurdu. Hazreti Yûsuf, bir gece rü’yâsında, onbir yıldızın, güneş ve ayın kendisine secde ettiğini görür. Rü’yâsını babasına anlatır. Yûsuf o zaman oniki yaşında idi. Babası ona; “Yavrum, rü’yânı babalarına; “Vallahi biz kuvvetli bir topluluk iken onu kurt kardeşlerine anlatma. Sonra sana bir tuzak kurarlar. Çünkü yerse, biz o hâlde çok ziyan ederiz dediler” (Yûsuf-14). Ya’kûb şeytan insana açık bir düşmandır” (Yûsuf-5) dedikten sonra, aleyhisselâm onların bu sözlerine güvenmiş, onlara inanmıştı. rü’yâsını yorumlayarak; “İşte bu rü’yân delâlet ettiği gibi, Bu arada Yûsuf da söze karışarak, babasına; “Babacığım, Rabbin seni seçecek ve sana rü’yâ ta’birini öğretecektir” beni de onlarla gönder” dedi. Babası Yûsuf’a; “Gitmek istiyor (Yûsuf-6) dedi. Bu sırada Hazreti Ya’kûb’un hanımı, Yûsuf’un musun?” diye sorunca, Yûsuf “Evet” cevâbını verdi. Bunun babasına rü’yâsını anlattığını ve babasının da bu rü’yâyı ne üzerine babası gitmesine izin verdi. Yûsuf da onlarla birlikte türlü ta’bir ettiğini duydu. Hazreti Ya’kûb hanımına; “Yûsuf’un yola çıktı. Çayıra vardıkları zaman, kardeşler aralarında kavga anlattıklarını gizli tut ve kardeşlerine anlatma” diye ikâzda çıkararak, Yûsuf’u ölesiye dövdüler. Büyük kardeşleri Yahûda bulundu. Hanımı ona karşı peki dedi, fakat çocukları hayvan onlara; “Hani bana öldürmeyeceğinize dâir söz vermiştiniz” otlatmaktan geri dönünce onlara anlattı. Yûsuf’a karşı kin ve diyerek, Yûsuf’u öldürmelerine mâni oldu. Daha sonra onlar kıskançlıkları artan kardeşleri, annelerine rü’yâyı şöyle ta’bir Yûsuf’un üzerindeki gömleği alıp, bağlıyarak bir kuyuya attılar. ederler; “Babamız güneş, ay ise sensin. Onbir yıldız ise Yûsuf, kuyunun içinde bulunan bir kayanın üstüne çıkıp bizleriz.” Kendi aralarında anlaşarak, Yûsuf ile babasının oturdu. Kardeşleri yukarıdan onun ölüp ölmediğini anlamak arasını açmaya çalışırlar. “Kardeşleri aralarında şöyle için aşağıya bağırdılar. Yûsuf onlara cevap verince, yukarıdan demişlerdi: Yûsuf ve kardeşi (Bünyamin), babamıza bizden ona, öldürmek için taş atmaya başladılar. Bu sırada yine daha sevgilidir. Hâlbuki, biz kuvvetli bir topluluğuz. Doğrusu Yahûda onlara mâni oldu. Sonra Allahü teâlâ Yûsuf’a meâlen babamız açıkça yanılmaktadır, (içlerinden biri dedi ki) Yûsuf’u şöyle vahy gönderdi: “Muhakkak sen onlara, hiç farkında öldürün, yâhud onu uzak bir yere atın ki, babanızın sevgisi, değillerken bu işlerini haber vereceksin” (Yûsuf-15). yalnız size kalsın ve ondan sonra tövbe edip sâlih bir kavim olasınız” (Yûsuf: 8-9) Kardeşler arasında en akıllı ve faziletlisi Kardeşleri Yûsuf’u kuyuya attıktan sonra, yatsı vakti ağlıyarak olan Yahûda şöyle dedi: “Yûsuf’u öldürmeyin de, bir kuyu babalarının yanına geldiler ve babalarına; “Ey babamız, biz dibine bırakın ki, bir yolcu kâfilesi onu kayıp mal olarak alsın. gittik koşu yapıyorduk. Yûsuf’u da eşyamızın yanında Eğer yapacaksanız böyle yapın” (Yûsuf-10). Böylece Yûsuf’u bırakmıştık. Bir de gördük ki, onu kurt yemiş. Şimdi biz sana öldürmeyeceklerine dâir kardeşlerinden söz alır. ne kadar doğru söylesek de, sen bize inanmazsın, dediler. Babaları onlara, hayır, nefsleriniz sizi aldatmış, böyle bir işe Sonra Yûsuf’la oyun oynamak üzere hep birlikte kıra çıkmağa sürüklemiş. Artık benim işim güzel bir sabırdır. karar vererek babalarının yanına gittiler. Babaları çocuklarına; Söylediklerinize karşı da, yardımına sığınılacak ancak Allahtır, “Ne sebeple geldiniz? Bir ihtiyâcınız mı var?” diye sordu. dedi” (Yûsuf: 17-18). Daha sonra Ya’kûb aleyhisselâm, Çocuklar babalarına şöyle dediler; “Ey babamız, sen bize çocuklarından Yûsuf’un gömleğini göstermelerini istedi. Yûsuf’u neden emniyet etmiyorsun? Biz onun için hayır Çocukları ona Yûsuf’un gömleğini gösterdiler. Hazreti Ya’kûb isteyicileriz. Yarın onu bizimle beraber (kırlara) gönder de onlara; “Hayret, ben bunun gibi bir kurt görmedim. Oğlumu gezsin oynasın, muhakkak biz onun koruyucularıyız. Babaları parçalayıp yesin de, gömleğine hiçbir şey olmasın” diyerek dedi ki; “Onu götürmeniz, cidden beni endişeye düşürür. Siz düşüp bayıldı. Kendine gelince uzun süre ağladı. kendisinden habersiz iken (oyuna dalmışken) onu kurt yemesinden korkarım.” (Yûsuf: 11-13). Yûsuf (aleyhisselâm) üç gün kuyuda kaldı, içlerinden biri Yûsuf’a yemek götürdüğü gün, onun, bir kervandakiler Ya’kûb aleyhisselâmın şüphelenmesinin sebebi, bir gece tarafından kurtarıldığını gördü. Kervandakilere; “Bu, bizim gördüğü rü’yâ idi. Rü’yâsında Yûsuf’u, etrâfında onu yemek kölemiz idi, kaçtı” dedi ve Yûsuf’u onlara çok ucuz fiyata sattı. için bekleyen on kurt ile dağ başında gördü. Bu kurtlardan Yûsuf o zaman onsekiz yaşında idi. Kervandakiler onu Mısır’a birinin Yûsuf’u korumaya çalıştığını, yer yarılarak Yûsuf’un götürüp, sultânın mâliye vekîli Azîz’e sattılar. Azîz hanımına içine düştüğünü, ancak üç gün sonra çıktığını, içlerinden şöyle dedi: “Bunun yerini iyi yap, kendisine güzel bak, umulur birinin de, Yûsuf için korktuğunu görmüştü. Çocuklar ki bize bir faydası dokunur veya onu evlâd ediniriz” (Yûsuf-21). Vekîlin hanımı genç ve güzel olup ismi Zeliha idi. Bir zaman günâhına Allahtan mağfiret dile, doğrusu sen büyük günahkâr sonra Zeliha Yûsuf’a âşık oldu. Birgün Yûsuf’u yanına da’vet oldun” dedi. (Yûsuf-29). etti. Bu esnada evin bütün kapılarını kilitledi, ikisi başbaşa kalınca, Yûsuf’u kendine çağırdı. Yûsuf ona; “Allaha sığınırım. Fakat bu olay çevrede hemen duyuldu. Saray kadınları vekîlin Doğrusu o (kocan) efendimdir. Bana güzel bakmıştır. Gerçek hanımı ile Yûsuf’u dillerine doladılar. Zeliha bu dedikoduyu budur ki, zâlimler (zinâ yapanlar) kurtulamazlar” (Yûsuf-23) duyunca, dayalı-döşeli bir sofra hazırlıyarak, saray kadınlarını dedi. evine da’vet etti. Kadınlar tam portakal soyacakları zaman, Zeliha Yûsuf’un odaya girmesini emretti. Yûsuf içeriye girince, Zeliha, Yûsuf’u kendine çekmek istiyerek, onun güzelliğinden kadınlar Yûsuf’un güzelliğini seyretmeye daldılar ve portakal şöyle söz etti: “Ey Yûsuf! Gözlerin ne güzeldir.” Yûsuf ona; yerine ellerini kestiler ve; “Bu bir insan değildir. Bu, ancak “Gözlerim, vücûdumda ilk türeyen nesnedir” deyince, Zeliha kerîm bir melektir” dediler. (Yûsuf-31). Zeliha misâfirlerine; ona yine; “Ey Yûsuf! Gözlerin ne güzeldir!” dedi. Yûsuf ona; “Benim hakkımda dedikodu yaptınız” dedi. Kadınlar Yûsuf’u “Bedenimden ilk akıp gidecek olan nesnedir” dedi. Zeliha; “Ey gördüklerinde, akılları başlarından gittiği için, hatâlarını Yûsuf! Yüzün ne güzeldir” deyince, o; “O, benden çok toprağın anladılar ve Zeliha’ya hak verdiler. Bunun üzerine Zeliha; malıdır” cevâbını verdi. Zeliha, Yûsuf’a öyle dil döktü ki, Yûsuf “İşte, kendisi hakkında beni ayıplamış olduğunuz kişi budur. artık dayanamaz hâle geldi. Tam Zeliha’ya yaklaşacağı sırada Yemîn ederim ki, ben onun nefsine yaklaşmak istedim de, o, ilâhî ihtârı gördü. Bu durum, Kur’ân-ı kerîmin Yûsuf sûresinin iffet göstererek sakındı. Yine yemîn ederim ki, eğer emrimi yirmidördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Kadın, gerçekten yerine getirmezse, muhakkak zindana atılacak ve elbette ona niyetlenmiş ve o da kadına niyetlenmişti. Eğer Yûsuf, zelîllerden olacaktır” dedi. (Yûsuf-32). Yûsuf, Allahü teâlâya Rabbinin burhanını (ilâhî ihtarını) görmemiş olsaydı, olacak karşı zelle işlemiş olduğundan, ceza olarak nefsine zindanı olan olurdu, işte biz, ondan fenâlığı ve fuhşu gidermek için seçer ve şöyle duâ eder “Ey Rabbim! Bunların beni yapmaya böyle yaparız. Çünkü o, bizim ihlâslı kullarımızdandır” çağırdığı işi yapmaktan, zindan bana daha sevimlidir. Eğer bu buyuruluyor. kadınların hilesini benden gidermezsen, ben onlara meylederim ve câhillerden olurum.” Bunun üzerine Rabbi, Yûsuf (aleyhisselâm) ilâhî ihtârı görünce, kalkıp kaçmak istedi. duâsını kabûl etti de, kadınların tuzaklarını kendisinden savdı. Kadın ise onu kovaladı. Kapıdan çıkacağı sırada, Zeliha Çünkü Allah, söylenenleri işitir, yapılanları tamamen bilir” Yûsuf’a yetişerek gömleğini arkasından yakalayıp çekince, (Yûsuf: 33-34). gömlek yırtıldı. Yûsuf sûresinin yirmibeşinci âyet-i kerîmesinde buyurulduğu gibi; “Kapının yanında, hanımın efendisine Vekîl, Yûsuf’un gömleğinin yırtıldığını, yüzünün tırmalandığını, rastgeldiler. (Hanım efendisine) dedi ki: Senin hanımına Yûsuf’un şehâdetini ve misâfirlerin onu görünce ellerini fenâlık yapmak istiyenin cezası, ancak zindana atılmak veya kestiklerini görünce onu serbest bırakmağa karar vermişti. acıklı bir azaptır (onu dövmektir).”. Yûsuf bu iftirayı kabûl Fakat Zeliha, Yûsuf hakkında efendisine; “Bu köle, insanlar etmemek için; “O, benim nefsime yaklaşmak istedi” dedi. arasında haysiyet kırıcı bir olaya sebebiyet verdi. Namusumla Yûsuf efendisine, hanımının kötü maksadından kaçtığını, fakat oynadı, beni rezîl ve rüsvâ etti. Sözde beni elde ettiğini yaydı” onun kendisini yakalayıp gömleğini yırttığını anlattı. O sırada iddiasında bulunarak, onun zindana atılmasına sebeb oldu. vekîlin yanında bulunan akrabası; “Durum ortada, Yûsuf’un Yûsuf’la birlikte zindana Fir’avn’ın iki dostu da atılmıştı. Bu gömleği önden yırtılmış ise, hanımın gerçeği söylüyor. Yok gençlerden biri Fir’avn’ın yemeğini hazırlar, diğeri ise gömlek arkadan yırtılmış ise, Yûsuf gerçeği söylüyor” dedi. içeceklerini getirirdi. Bu iki genç, efendilerini zehirlemeye Gömlek getirildiğinde, arkadan yırtılmış olduğunu gördüler. çalıştıkları iddiasıyla zindana atılmışlardı. Bunlar bir gece rü’yâ Bunun üzerine vekîl; “Bu söylediğin sözler sizin hîlenizdir. gördüler. Rü’yâlarını Yûsuf’a anlattılar. “Biri; “Ben rü’yâmda Gerçekten siz kadınların hilesi çok büyüktür” (Yûsuf-28) dedi. kendimi şarap olacak üzüm sıkıyor gördüm” dedi. Öteki de; Vekîl Yûsuf’a; “Olanları unut ve bu olay hakkında kimseye “Ben, rü’yâmda kendimi, başımın üstünde bir ekmek birşey söyleme” dedikten sonra, hanımına da; “Sen de götürüyorum ve kuşlar ondan yiyor gördüm” dedi” (Yûsuf-36). Bunun üzerine Yûsuf onlara, Yûsuf sûresi otuzyedinci ve kadınların hâli neydi, kendisinden sor. Muhakkak ki benim otuzdokuzuncu âyetlerinde bildirildiği gibi: “Size rızık olarak Rabbim, onların hilelerini bilendir” dedi. (Yûsuf-50). Elçi verilecek bir yemek, daha size gelmeden önce, onun ne çeşit Fir’avn’ın yanına döndü ve Yûsuf’un söylediklerini ona bildirdi. ve nasıl bir yemek olduğunu size haber verdim. Bu, Rabbimin Bunun üzerine Fir’avn, ellerini kesen bütün kadınları huzûruna bana öğrettiği ilimlerdendir. Çünkü ben, Allaha inanmıyan ve çağırdı ve onlara, vaktiyle da’vet edildikleri yerde ellerinin topyekûn âhıreti inkâr eden bir kavmin dînini terk ettim. Ey kesilmesinin sebebini sordu. Onlar Fir’avn’a: “Hâşâ, Allah için benim zindan arkadaşlarım! Ayrı ayrı birçok ilâhlar mı biz onun aleyhinde bir fenâlık bilmiyoruz. (Fakat vekîlin hayırlıdır, yoksa her şeye hâkim ve gâlib olan bir Allah mı?” hanımı, kölesi Yûsuf’tan muradına kavuşmak istediğini bize dedi. Sonra Yûsuf bu iki hizmetkârın rü’yâlarını şöyle ta’bir etti: haber verdi)” dediler. Fir’avn, vekîlin hanımına gerçeği doğru “Biriniz efendisine (eskiden olduğu gibi) yine şarap içirecek. olarak söylemesi için ısrar edince, Zeliha; “Şimdi hak, Diğeri ise asılacak, sonra kuşlar başından yiyecek” (Yûsuf- meydana çıktı. Onun nefsine yalaşmak isteyen ben idim. O 41). Zindandan kurtulacak olana Yûsuf; “Beni efendinin ise, hakîkaten sâdıklardandır” dedi. (Yûsuf-51). Durum yanında an. Benim hakkımda ona bilgi ver. Zîrâ ben, haksız Yûsuf’a bildirilince, o şöyle dedi: “Kadınlara gerçeği i’tirâf yere zindana atıldım” dedi. Fakat o genç kurtulunca, Yûsuf’un ettirişim şunun içindi; vekîl bilsin ki, hakîkaten ben ona söylediklerini unuttu. Bu arada Allahü teâlâ, Yûsuf’a vahy gıyabında hainlik yapmadım ve muhakkak ki, Allah hâinlerin göndererek; “Ey Yûsuf! Benden başkasını mı kendine vekîl hilesini muvaffakiyete ulaştırmaz” (Yûsuf-52). Bu sırada seçtin? Öyleyse zindan da kalma müddetini uzatacağım” Cebrâil (aleyhisselâm) gelerek, Yûsuf’a; “O kadına karşı buyurdu. Böylece Yûsuf, zindanda yedi sene kaldı. Fir’avn bir içinden bir istek duymadın mı?” diye sordu. Bunun üzerine gece korkunç bir rü’yâ ile uyandı. Rü’yâsında yedi zayıf ineğin, Yûsuf; “Ben nefsimi temize çıkarmıyorum. Çünkü nefs, yedi besili ineği yediğini ve yedi yeşil başağın da, diğer yedi gerçekten kötülüğü şiddetle emreder” dedi. (Yûsuf-53). Yûsuf kuru başağı sarmalayıp galip geldiğini gördü. Ülkesindeki aleyhisselâmın suçsuz ve emniyetli bir kimse olduğunu bütün kâhinler ve sihirbazlar bu rü’yâyı ta’bir edemediler ve anlayan Fir’avn adamlarına; “Onu bana getirin, kendime onu Fir’avn’a; “Bu gördüklerin, karma karışık rü’yâlardır. Biz böyle has (yardımcı) edineyim, dedi” (Yûsuf-54).. Yûsuf’u zindandan karışık rü’yâların ta’birini bilmeyiz, dediler” (Yûsuf-44). Bu çıkarmak için bir hizmetçi gönderdi. Hizmetçi Yûsuf’u hapisten sırada zindandaki “O iki delikanlıdan idamdan kurtulanı, nice çıkardı. Hazreti Yûsuf, zindanda bulunanların kurtulmaları için zaman sonra (Yûsuf’u ve kendisine söylediklerini) hatırladı ve; duâ etti ve zindanın kapısına; “Burası, canlıların mezarı, “Ben, size onun ta’birini haber veririm, hemen beni kederlilerin evi, dostlukların deneme yeri, düşmanları (zindandaki Yûsuf’a) gönderin” dedi” (Yûsuf-45). Hizmetkâr, sevindiren bir yerdir” diye bir yazı yazdı. Sonra temizlenip Fir’avn’ın emri ile zindana gönderildi. Rü’yâyı Yûsuf’a anlattı. giyindikten sonra, Fir’avn’ın huzûruna çıktı. Fir’avn ona; “Sen Yûsuf hizmetkârın anlattığı rü’yâyı açıklıyarak şöyle dedi: bugün yanımızda mühim bir mevki sahibisin, emînsin” dedi. “Yedi sene âdetiniz üzere ziraat yapınız. Hasad ettiğiniz (Yûsuf-54). Yûsuf aleyhisselâm Fir’avn’a; “Beni Mısır’ın ekinleri (bozulmamaları için) başaklarında bırakın, ancak hazîneleri üzerine me’mûr et. Çünkü ben iyi korur ve iyi bilirim” yiyeceğiniz az bir miktarı öğütün. Sonra bunun arkasından dedi. (Yûsuf-55). Fir’avn onu mâliye vekîline yardımcı ta’yin yedi kurak yıl gelecek, tohumluk için saklıyacağınız az bir etti. Bir sene sonra mâliye vekîli ölünce, Yûsuf (aleyhisselâm) miktar hâriç olmak üzere, önceden biriktirdiklerinizi yiyip bu göreve getirildi, ölen mâliye vekîlinin hanımı Zeliha, Yûsuf götürecek. Sonra bunun arkasından da bir yıl gelecek ki, onda ile Fir’avn tarafından evlendirildi. Yûsuf, Zeliha’ya; “Bu türlü insanlar sıkıntıdan kurtarılıp bereketlendirilecekler ve o zaman evliliğimiz, önce yaptığın teşebbüsten daha hayırlı değil mi?” (üzüm, zeytin gibi mahsûllerini) sıkacak ve (süt hayvanlarını) diye sordu. Zeliha ona; “Ey dost! Beni kınama. Çünkü o sağacaklar” (Yûsuf: 47-49). Hizmetkâr Fir’avn’ın yanına vakitler genç ve güzel bir kadındım. Allah seni çok güzel dönerek, rü’yâsının ta’birini bildirdi. Fir’avn, Yûsuf’un verdiği yarattığından, o vakitler nefsime yenilmiştim” dedi. Bu haberlerin doğru olduğunu anladı ve adamlarına; “Yûsuf’u evlilikten iki oğlu ve Rahmet adında bir kızı oldu. Bolluk bana getirin” dedi. Yûsuf, kendisine gönderilen kişi ile yıllarında çok zâhire toplandı. Kıtlık yıllarında her memleketten zindandan çıkmadı ve ona; “Efendine dön de, o ellerini kesen Mısır’a gelip, zâhire satın aldılar. Yûsuf aleyhisselâmın kardeşleri de, Ken’an ilinden Mısır’a erzak almaya geldiler. En arkalarından “Hırsız var” diye sesler geldi. Onlar: “Biz hırsız küçükleri olan Bünyamin, Yûsuf’a çok benzerdi. Bu kardeşini değiliz” dediler. Bunun üzerine onlara; “Sözünüz yalan ise size babası göndermemişti. Yûsuf onlara; “Siz kimsiniz, casus ne yapalım?” diye sordular. Onlar da; “Çalınan mal olmayasınız?” dedi. Onlar, “Biz on erkek kardeşiz. Bir de sözü hangimizde çıkarsa onu tutun. Biz böyle yaparız” dediler. Altın doğru, yaşlı bir babamız var. Biz, vaktiyle oniki kişi idik. Birgün tas Bünyamin’in yükünde bulundu. Bunu yakalamak, Mısır kıra çıktık, kardeşimiz Yûsuf orada öldü. Bu kardeşimizi kanunlarında yok idi. Fakat kardeşleri daha önce böyle birinin babamız çok severdi” dediler. Hazreti Yûsuf onlara; “Babanız tutulacağını bildirmişlerdi. Böylece Bünyamin’i ellerinden aldı. ölen kardeşinizden sonra kimi çok sevdi?” diye sorunca, onlar; Onlar Hazreti Yûsuf’a; “Babamız ihtiyârdır. Bunu çok sever. “Aramızda, ondan daha küçük olanı sevdi” dediler. Hazreti Bunun yerine bizim birimizi al” dediler. Hazreti Yûsuf onlara: Yûsuf kardeşlerine; “Eğer onu bana getirmezseniz, benim “Biz, sizin sözünüzle bunu tutukluyoruz. Başkasını alırsak yanımda bir ölçek (zâhire) yok ve bana yaklaşmayın” dedi. zâlim oluruz” dedi. Kardeşleri, utanarak ve sıkılarak Onlar; “Onu (Bünyamini) babasından istemeye çalışırız ve babalarının yanlarına geldiler. Ya’kûb aleyhisselâm duruma herhalde başarırız” dediler” (Yûsuf: 60-61). Yûsuf çok üzüldü ve; “Bunda bir iş var! Mısır sultânı, bizim dînimizi aleyhisselâm hizmetçisine, kardeşlerinin verdiği zâhirenin ne bilir? Sabır güzel şeydir. Cenâb-ı Hak, beni çocuklarıma bedelini, zâhirenin arasına koymasını söyledi. Kardeşleri kavuşturabilir” buyurdu. Yûsuf, Yûsuf diye ağlamaktan, Hazreti memleketlerine varınca, durumu babalarına anlattılar ve Ya’kûb’un gözlerine perde geldi. Yûsuf kuyuya atılalı yirmibir Bünyamin’i de götüreceklerini söylediler. Babaları Ya’kûb yıl olmuştu. Kardeşleri ondan ümidi kesmişlerdi. Babası ise (aleyhisselâm) onlara: “Bundan önce, kardeşi Yûsuf’u size Allahü teâlâdan ümid kesmiyor ve onun küçük iken gördüğü emniyet ettiğim gibi, hiç onu size emniyet eder miyim? Allah rü’yâdan, kardeşlerinin ona boyun eğeceğini biliyordu. Hazreti en hayırlı koruyucudur ve O, merhamet edenlerin en Ya’kûb onlara; “Gidiniz, kardeşlerinizi arayınız! Allahdan ümid merhametlisidir” dedi. Nihâyet zâhire yüklerini açtıkları zaman, kesilmez” dedi. Mısır’a gittiler ve Hazreti Yûsuf’a; “Ey azîz! Biz paralarını kendilerine iade edilmiş bulunca şöyle dediler: “Ey fakiriz. Babamız ihtiyârdır. Bize lütuf ve ihsân et! Bize zâhire Babamız! Daha ne isteriz? İşte paramız da bize iade edilmiş, ver. Kardeşimizi de bağışla” deyip, yalvardılar. Hazreti Yûsuf yine ailemize erzak getiririz, kardeşimizi de koruruz, hem bir gülerek onlara; “Yûsuf’a yaptığınızı unuttunuz mu?” diye deve yükü fazla zâhire alırız, şimdi bu aldığımız, pek az bir sordu. Onlar; “Sen Yûsuf musun?” diye sorduklarında, o da; zâhiredir. Babaları; “Siz ölümle kuşatılmadıkça, muhakkak “Evet, ben Yûsuf’um. Bu da kardeşimdir. Cenâb-ı Hak bize sûrette onu (Bünyamin’i) bana getireceğinize dâir Allahdan ihsân etti. O, sabır edenleri mahrûm bırakmaz. Şu gömleğimi sağlam bir yemîni bana verişinize kadar, asla onu sizinle babamın gözlerine sürün ve hepsini buraya getirin” dedi. Onlar beraber göndermem” dedi. Onlar, babalarına te’minat verince, Mısır’dan gelirken, Ya’kûb aleyhisselâm; “Yûsuf’un kokusu o şöyle dedi: “Allah söylediklerimiz üzerine vekîldir (onları geliyor” diyordu. Yanında bulunanlar ona; “Sen hâlâ, eski yerine getirir)” (Mısır’a hareket etmek üzere olan çocuklarına) şaşkınlık üzeresin” dediler. Sonra, oğulları geldi. Hazreti Ya’kûb dedi ki: “Ey yavrularım! Şehre bir kapıdan girmeyin de Yûsuf’un gömleğini yüzüne koyunca gözleri açıldı. Hepsi ayrı ayrı kapılardan girin (size nazar değmesin). Böyle olmakla birlikte Mısır’a gittiler. Yûsuf aleyhisselâm, Fir’avn ve ahâli ile beraber, Allahın hükmünden hiçbir şeyi sizden gideremem. onları uzaktan karşıladı. Onları saraya götürdü. Lâyık oldukları Hüküm ancak Allahındır. Yalnız O’na tevekkül ettim ve yere oturttu. Onlar da oğullarına kavuştukları için, derhal tevekkül edenler de sâdece O’na dayanıp güvenmelidirler” Allahü teâlâya secde-i şükür yaptılar. Onyedi sene sonra (Yûsuf: 64-67). Çocuklar babalarının öğüdü üzerine Mısır’a Ya’kûb aleyhisselâm vefât etti. Hazreti Yûsuf, babası vefât değişik kapılardan girdiler. Yûsuf aleyhisselâm onlara ziyâfet ettiği zaman ellialtı yaşında idi. Yüzon yaşında da Yûsuf verdi. Çok ikram eyledi. aleyhisselâm vefât etti. Baba ve dedelerinin yanına gömülmesini vasıyyet ettiği için, Şam’a götürülüp babasının Bünyamin’e gizlice kendini tanıttı. Ona; “Seni yanına defn edildi. Onu mâliye vekîli yapan Fir’avn daha önce göndermiyeceğim, üzülme” dedi. Bünyamin’in yüküne bir altın vefât etti. Bundan sonra gelen fir’avnlar Benî-İsrâil’e kıymet tas koydurdu. Kardeşler memleketlerine dönerlerken, vermediler.” Mûsâ aleyhisselâm kıssası: Mûsâ aleyhisselâm, Ya’kûb Belki büyür de işimize yarar, yahut onu oğul ediniriz” dedi. aleyhisselâmın soyundandır. Hazreti Yûsuf’dan sonra, Onu emzirmek için pek çok süt analar getirtti. Mûsâ Mısır’da İsrâiloğulları iyice çoğaldı. Bunlar, Hazreti Ya’kûb ve (aleyhisselâm) hiç birisinin memesini almadı. Annesi, Hazreti Yûsuf’un bildirdikleri dîne inanıyorlar ve emirlerini çocuğunun Fir’avn’ın sarayına alındığını ve süt annesi yerine getiriyorlardı. Mısır’ın eski yerlisi Kıbtî kavmi ise, arandığını öğrendi. Hemen gidip süt annesi olabileceğini yıldızlara ve putlara taparlardı ve İsrâiloğullarına hakaret söyledi. Mûsâ (aleyhisselâm) derhal onun memesini aldı ve gözüyle bakar, başlarında bulunan fir’avnlar onları esîr gibi bunun üzerine Fir’avn’ın hanımı Âsiye onu süt annesi olarak ağır işlerde kullanırdı. Onların çoğalmasından endişe kabûl etti. Böylece, kimsenin haberi olmaksızın, kendi oğlunu ederlerdi. Benî-İsrâil, Kıbtî kavminin kötü muâmelelerinden ve Fir’avn’ın sarayında emzirip büyüttü. Mûsâ aleyhisselâm fir’avnların ağır işlerinden bezmiş, usanmışlardı. Bu bakımdan, Fir’avn’ın sarayında büyüdükten sora, sarayı terk edip, dedelerinin eski yurtları olan Ken’an diyarına gitmek isterlerdi. akrabalarının ve büyük kardeşi Hârûn’un yanına gitti. Birgün Fakat fir’avnlar onların Mısır’dan çıkmasına izin vermeyip, gördü ki; “İsrailoğullarından biriyle bir Kıbti kavga ediyor. eziyetlerini arttırırlardı. Mısır’ın idâresini elinde bulunduran ve Hazreti Mûsâ aralarına girip, ayırmak için Kıbtî’yi itip göğsüne fir’avn denilen krallar, kendilerine mezar olarak, dağ gibi vurdu, kazara Kıbtî yere düşüp öldü. Hazreti Mûsâ, elinden piramitler yaptırıyorlar ve bu piramitlerin yapımında binlerce böyle bir kaza çıkmasına üzüldü. Fir’avn’ın şerrinden çekinip, insanı zorla çalıştırıyorlardı. Allahü teâlâyı inkâr edip, ilâhlık Mısır’dan ayrılarak Medyen’e gitti. Orada peygamber olan da’vâsında bulunuyorlardı. Bu zamanda falcılık, sihirbazlık Şuayb aleyhisselâm ile buluşup, on sene Medyen’de kaldı ve meslek hâline getirilmiş ve ülkenin her tarafında kâhinler, Şuayb’ın (aleyhisselâm) kızı ile evlendi. Daha sonra Mısır’a sihirbazlar türemişti. Bu sırada Mısır halkının başında bulunan gitmek üzere Medyen’den ayrıldı. Tur dağına geldiği sırada, fir’avn, bir gece rü’yâsında Kudüs tarafından çıkan bir ateşin, bilinmeyen ve anlaşılmayan şekilde Allahü teâlâ ile konuştu. Mısır’ın yerli halkı Kıbtileri yaktığını, İsrâiloğullarına ise hiç Kendisine peygamberlik verildi. Elindeki asasının yılan olması zarar vermediğini gördü. Bu rü’yâyı yorumlayan kâhinler, mu’cizesi ve elini koynuna sokup çıkarınca, bembeyaz olup İsrâiloğullarından bir erkek çocuk dünyâya gelecek, senin ışık yayması mu’cizeleri verildi. Sonra da meâlen şöyle saltanatını yıkacak ve sen helak olacaksın, dediler. Bunun vahyedildiği Kur’ân-ı kerîmde bildirilmektedir: “Bu iki mu’cize, üzerine Fir’avn, oniki kabile hâlinde olan ve herbir kabilenin Fir’avn ve adamlarına karşı Rabbinin iki delîlidir. Doğrusu başında bir idârecisi bulunan İsrâiloğullarının birleşmesinden onlar, yoldan çıkmış bir millettir. Fir’avn’a git, doğrusu o de iyice endişelendi, İsrâiloğullarından doğacak olan erkek azmıştır” (Kasas: 32-33) çocuklarının öldürülmeleri için kanun çıkardı. Bu hâdise karşısında, İsrâiloğulları zor günler yaşadı. Fir’avn’ın emrine Hazreti Mûsâ Mısır’a varıp, kardeşi Hârûn (aleyhisselâm) ile karşı gelenler ise, topluca öldürülüyordu. Bu sırada Mûsâ görüşüp, durumu anlattı. Hazreti Hârûn’a peygamberlik verildi. (aleyhisselâm) doğmuştu. Annesi, onun da öldürülmesinden Fir’avn’a gidip onu dîne da’vet ettiler. İsrâiloğullarını serbest korkarak çok endişeleniyordu. Kur’ân-ı kerîmde onun kalbine bırakmasını istediler. Fir’avn ilâhlık da’vâsında bulunarak şöyle ilham edildiği bildirilmektedir: “Mûsâ’nın annesine şöyle kabûl etmedi. Bunun üzerine Mûsâ (aleyhisselâm) elindeki ilham, ettik: “Bu çocuğu (Mûsâ’yı) emzir; sonra asasını yere bıraktı. Kocaman bir ejderha olup, hareket öldürülmesinden korktuğun zaman, onu suya (Nil nehrine) etmeye başladı. Elini koynuna sokup çıkardı, eli bembeyaz bırakıver, boğulmasından korkma, ayrılmasından kederlenme. göründü. Bu mu’cize karşısında şaşırıp kalan Fir’avn, durumu Çünkü biz, muhakkak onu sana geri vereceğiz ve kendisini vezirlerine anlatınca, o sihirbazdır dediler. Hazreti Mûsâ; “Size peygamberlerden yapacağız.” (Kasas-7) Mûsâ’nın annesi, onu gelen gerçeğe dil mi uzatıyorsunuz? Bu, sihir değildir. Bu, bir sandığın içine koyup Nil nehrine bıraktı. Nehir üzerinde herşeyin yaratıcısı olan Allahü teâlânın verdiği bir mu’cizedir” akıp giderken, akıntı onu Fir’avn’ın sarayına doğru sürükledi. diyerek, onları îmâna çağırdı. Fir’avn ve adamları, Hazreti Fir’avn’ın hanımı Âsiye, sandığı görerek, yakalayıp saraya Mûsâ’nın bu sözlerini dinlemediler. Gösterdiği mu’cizelere götürdü. Sandığı açıp, içinde nûr topu gibi bir çocuk görünce, inanmayıp sihirdir diye ısrar ettiler. Fir’avn; “Ey Mûsâ, ona cân-ı gönülden muhabbet edip; “Aman bunu öldürmeyiniz. sihirbazlığın ile bizi yurdumuzdan mı çıkarmaya geldin? Biz de sana sihir göstereceğiz. Bir vakit ve yer ta’yin et” diyerek sözü kabûl olunmadı. Bu husûsta Kur’ân-ı kerîmde, Yûnus ülkesindeki bütün sihirbazları topladı. Mûsâ (aleyhisselâm) sûresi doksan, doksanbir ve doksanikinci âyet-i kerîmelerde, Allahü teâlâya duâ ederek, sihirbazlarla karşılaşmayı kabûl meâlen şöyle buyurulmaktadır: “İsrâiloğullarını denizden etti. Mısır halkı önünde, sihirbazlarla karşı karşıya geldiler. geçirdik. Fir’avn ve askerleri, haksızlık ve düşmanlıkla Sihirbazlar, ellerindeki ip ve sopaları yere attılar, göz bağcılık arkalarına düştüler. Fir’avn boğulacağı anda; “İsrâiloğullarının ile bir takım yılanlar geziyor gibi gösterdiler. Bu sırada Mûsâ îmân ettiğinden (Allahdan) başka bir ilâh olmadığına inandım, (aleyhisselâm) elindeki asasını yere bırakıverdi. Mu’cize artık ben de müslümanlardanım dedi, fakat Allahü teâlâ olarak, dehşetli ve çevik bir ejderha olup, o sihirbazların yere Fir’avn’ın îmânını kabûl etmedi ve ona Cebrâil vasıtasıyla attıkları ve yılan gibi gösterdikleri şeyleri yuttu. Bunu gören şöyle hitâb buyurdu: “Şimdi mi inandın? Daha önce baş sihirbazlar; “Bu, mutlaka insan gücünün dışında bir mu’cizedir” kaldırmış ve bozgunculuk etmiştin. Biz de, bugün seni cansız dediler ve Hazreti Mûsâ ya imân ettiler. Bu hâdise karşısında bedeninle denizden yüksek bir yere atacağız ki, arkadan Fir’avn iyice azgınlaşıp, baskı ve zulmünü arttırdı. Hazreti geleceklere bir ibret olasın. Mûsâ’ya (aleyhisselâm) îmân etmiş olan kendi hanımı Âsiye’yi de şehîd etti. Bununla beraber, doğrusu insanlardan birçok kimseler, âyetlerimizden (ibret verici mu’cizelerimizden)gâfildirler.” Fir’avn ve kavmi îmân etmemekte ısrar edince, Allahü teâlâ onlara çeşitli belâlar verdi. Önce şiddetli bir kuraklık oldu ve Mûsâ aleyhisselâm Kızıldenizi geçtikten sonra, İsrâiloğullarını çetin bir kıtlığa tutuldular. Sonra su baskını, çekirge, haşerat Ken’an diyârına doğru götürdü. Yolda Amelika kabilelerinden ve kurbağa istilâsına uğradılar. Başlarına belâ geldikçe, bir kavmin yurduna uğradılar. Bu kavim, öküz sûretinde Hazreti Mûsâ’ya gidip belânın kaldırılması için duâ etmesini ve yapılmış bir puta tapıyorlardı. Onların bu hâlini gören îmân edeceklerini söylediler ise de, belâ kalkınca, İsrâiloğulları, onlara meyl ettiler. Hazreti Mûsâ’ya; “Yâ Mûsâ, azgınlıklarına devam ederek îmân etmediler. Tekrar başlarına onların tanrıları gibi bize de bir tanrı yap” dediler. Hazreti belâlar geldi. Buna rağmen îmân etmediler. Fir’avn ve Mûsâ onlara; “Siz câhil bir kavimsiniz, Allahü teâlâ size ni’met kavmine gönderilen bu belâlar, Kur’ân-ı kerîmde A’râf ve kurtuluş verdi. Allahü teâlâya îmân ediniz, şirkten ve sûresinde bildirilmektedir. putlardan kaçınınız...” diye nasihat etti. Vardıkları Ken’an diyârında en büyük şehirler; Eriha, Nablüs ve Kudüs’tü. Fir’avn ve kavmi, Mûsâ’nın gösterdiği mu’cizeler karşısında, Buralara ulaşabilmek için, hemen önlerine rastlayan Eriha İsrâiloğullarının Mısır’dan Ken’an diyarına gitmelerine izin beldesine doğru gittiler. Fakat buralar, o vakit Amelika verdi. Mûsâ (aleyhisselâm) bir vakit ta’yin ederek, bir gece kabilelerinden bir takım güçlü kimselerin elinde olup, onlarla vakti bütün İsrâiloğullarını toplayıp Mısır’dan çıktı. Bunun savaş yapmak gerekti, İsrâiloğulları, biz savaşmayız diyerek üzerine Fir’avn izin verdiğine pişman oldu. Derhal askerini geri çekildiler. Tih sahrasına düştüler ve kırk sene orada toplayıp, peşlerine düştü ve sabaha doğru onlara Kızıldeniz dolaştılar. Bir tarafa çıkıp gidemediler. Mısır’da çektikleri kenarında yetişti. Önlerinde denizi, arkalarında düşmanı gören eziyeti ve yaşadıkları zor günleri unutarak; “Keşke Mısır’dan İsrâiloğulları endişeye kapılmıştı. Bu sırada Allahü teâlâ Mûsâ çıkmasaydık” demeye başladılar. Aç ve susuz kaldılar. Bunun aleyhisselâma; “Asan ile denize vur” diye vahyetti. Hazreti üzerine Mûsâ (aleyhisselâm) duâ edip, Allahü teâlâdan yardım Mûsâ, bu emir üzerine asasını denize vurdu. Deniz hemen diledi. Asasını bir taşa vurduğunda, o taştan su fışkırıyor ve o ikiye ayrıldı, her bir tarafı yüksek bir dağ gibiydi. Önlerine, çok suyu içiyorlardı. Mûsâ aleyhisselâmın duâları neticesinde, geniş ve kupkuru oniki tane yol açıldı. Oniki sülâle olan gökten “Men” denilen kudret helvası ve selva (bıldırcın) İsrâiloğulları, bu yollardan yürüyüp karşıya geçtiler. Fir’avn, denilen kuş eti indi. Bunları yiyerek günlerini geçiriyorlardı. askerleriyle birlikte peşlerine düşüp, denizde açılan yola Nihâyet; “Biz bunları yemekten usandık; bakla, soğan gibi dalınca, açılan yol kapanıp sular kavuştu ve Fir’avn hububat ve sebze isteriz” dediler. Mûsâ (aleyhisselâm) onlara askerleriyle birlikte boğuldu. Fir’avn boğulmak üzere iken; bu azgınlıktan vazgeçmelerini söyledi. Ancak onlar bu “Îmân ettim” demiş ise de, onun ye’se kapılarak söylediği bu hâllerinde ısrar ediyorlardı. Allahü teâlâ, Mûsâ’ya (aleyhisselâm) bir kitap indireceğini verildi. Bunun üzerine sultan onları çağırıp tehdit etti. Onlar va’detmişti. Tûr dağına çıkması bildirildi. Mûsâ (aleyhisselâm) îmân yolunda sebat gösterip, şirki, putperestliği kabûl kardeşi Hârûn’u (aleyhisselâm) yerine vekîl bırakıp, kendisi, etmediler. Dakyanus onların bütün mallarını alıp: “Siz Tûr dağına gitti. Kırk gün Tûr dağında kalıp, ibâdet etti. gençsiniz, size iki-üç gün mühlet veriyorum. Kurtulmak mı, Vasıtasız olarak Allahü teâlânın kelâmını işitti. Bu sırada ölmek mi, hangisini tercih ediyorsunuz?” deyip, kendisi başka Tevrat kitabı nâzil oldu. bir şehre gitti. O gençler fırsatı ganîmet bilip, birbiriyle meşveretten sonra, kaçmaya karar verdiler. Her biri, Mûsâ (aleyhisselâm) Tûr dağında iken, İsrâiloğullarının babasının evinden azık ve nafaka için bir miktar altın alıp, içinden Samîri adında bir münâfık, İsrâiloğullarının ellerindeki şehre yakın bir dağa doğru yola çıktılar. Yolda giderken bir altınları toplayarak, eritip bir buzağı heykeli yaptı ve işte sizin çobana rast geldiler. Çoban da îmânından ötürü onlara katıldı. ilâhınız budur diyerek İsrâiloğullarını aldattı ve onlar da Çobanın köpeği de bunlara tâbi olup, arkalarından onları ta’kib buzağıya tapmaya başladılar. Hârûn (aleyhisselâm) her ne etti. Ne kadar mâni olmak istedilerse de mümkün olmayıp, kadar nasihat etti ise de, dinlemeyip ona karşı çıktılar. Mûsâ nihâyet Allahü teâlâ, bu köpeği dile getirip köpek şöyle dedi: (aleyhisselâm) Tûr dağından dönünce, onların bu hâline çok “Benden korkmayın! Ben Allahü teâlânın ve sizin dostunuzum. gadaplanıp Samîri’yi reddetti ve yaptığı buzağı heykelini Siz uykuda iken, ben size gözcülük ve bekçilik yaparım.” Dağa denize attı. Hârûn’a (aleyhisselâm) durumu sorunca; “Nasihat yaklaştıklarında, çoban bunlara dedi ki: “Ben bu dağda bir ettim dinlemediler. Az kaldı beni öldüreceklerdi” dedi. Böylece mağara biliyorum. Orada gizlenmek mümkündür.” Sözbirliği Hazreti Mûsâ’nın gadabı geçti. Onlara, kendisine Tevrat’ın edip o mağaraya geldiler ve şöyle duâ ettiler: “Yâ Rabbî! Bize indirildiğini bildirdi. Bundan sonra İsrâiloğulları Tevrat’ta senin katından rahmet, ya’nî rızk, mağfiret, düşmandan bildirilen şeylerle amel etmeye başladılar. Putlara tapmaktan emniyet ver!” Büyükleri olan Yemlîhâ, mağaraya giderlerken, ve şirkten kurtulup, Allahü teâlâya îmân ve ibâdet ettiler. yolda arkadaşlarına dedi ki: “Kavmimiz Allaha ibâdet etmeyip Nihâyet aradan epey bir zaman geçip, İsrâiloğullarının ibâdette putları O’na ortak ettiklerinden, onlardan ayrılmak çocukları itaatkâr ve savaşacak bir tarzda yetiştiler. istedik. O hâlde şimdi mağarayı mesken edinip, Allahü teâlâya Mûsâ (aleyhisselâm), İsrâiloğullarını alıp, Lut gölünün güney tarafına getirdi. Buradan da hareket ederek, Uç bin Unk ibâdet edelim. Rabbimiz iki cihanda rahmetini bize saçar, din ve dünyâ işlerimizi kolaylaştırır.” adında bir kralın ordusu ile savaş yapıp gâlib geldiler. Böylece Dakyanus Efsûs’a gelip, onları sordu. Kaçtıklarını haber Şeria nehrinin doğusuna sahip oldular. Eriha şehrinin verdiklerinde, onların getirilmesi için babalarını zorladı. karşısındaki dağa çıktılar. Buradan Ken’an diyârı Babaları; “Bizim malımızı alıp, dağa doğru gittiler” dediler. gözüküyordu. Bu sırada, Mûsâ (aleyhisselâm) yüzyirmi Dakyanus adamları ile gidip o mağarayı bulunca, burada yaşında iken vefât etti. Yerine Yûşa’ (aleyhisselâm) ölsünler diye, mağaranın ağzını kuvvetlice kapattırdı. peygamber olarak gönderildi.” Dakyanus’un yakınlarından iki mü’min, gençlerin isimlerini ve Eshâb-ı Kehf kıssası: “Eshâb-ı Kehf; Tarsus’taki mağarada bulunan yedi kişi ve bir de “Kıtmîr” adındaki köpekleridir. Mağarada bulunan yedi kişinin isimleri şunlardır: 1-Yemlîhâ, 2Mekselînâ, 3-Mislînâ, 4-Mernûş, 5-Debernûş, 6-Sâznûş, 7Kefestatayyûş. Efsûs (ya’nî Tarsus) şehri havâlisindeki Rakim adlı vadide, Betahlûs dağında, kehf, ya’nî büyük bir mağara vardı. Efsûs şehri, hükümdâr Dakyanus’un mülkü olup, ahâlisini putperestliğe zorlardı. Hükümdârın emrine itaat eden kurtulur, etmiyen öldürülürdü. Allahü teâlâya inananlardan altı genç, bir köşede, bu zâlimlerin fitnesinden kurtulmak için duâ ile meşgûl idiler. Onlar bu hâlde iken, Dakyanus’a haber hâllerini bir taşa nakşedip, mağaranın duvarına koydular. Bu mağara, Betahlûs Dağı’nın güney tarafında idi. Güneş doğarken ve batarken oraya vurup, rutubet olmazdı. Eshâb-ı Kehf’in uyurken gözleri açık idi. Allahü teâlâ, meleklerle onları sağ ve sol taraflarına döndürürdü. Köpekleri, dirseklerini kapının eşiğine uzatmıştı. Ölü değillerdi. Gözleri açık olup, nefes alırlar, saçları ve tırnakları uzardı. Allahü teâlâ, kemâl-i kudreti ile, ceset ve elbiselerini değiştirmedi. Eshâb-ı Kehf uzun müddet uyuduktan sonra, Allahü teâlâ onları uyandırdı, içlerinden Mekselînâ arkadaşlarına; “Ne kadar zaman yatıp uyudunuz?” dedi. Onlar, güneş doğarken mağaraya girmişlerdi. Uyandıkları zaman güneş batmak üzere Hazreti Ebû Bekr’in, Yezîd bin Ebû Süfyân’a yaptığı olduğundan, cevab olarak; “Bir gün veya günün bir miktarını tavsiyelerden ba’zıları şöyledir: “Ey Yezîd, Allahü teâlâdan uyuduk” dediler. Sonra saç, sakal ve tırnaklarına bakıp kork. Muhakkak O, senin dışını gördüğü gibi, aynı şekilde içini birbirlerine dediler ki: “Ne kadar uyuduğumuzu Rabbimiz bilir.” de görür. Allahü teâlâya en yakın olan kişi, insanlar arasında Sonra Mekselînâ dedi ki: “Biriniz şu parayı alıp, Tarsus’a O’nu herkesten çok dost edinendir. Hak teâlâya en yakın kişi, gitsin. Baksın, hangi yiyecek helâl ve temiz ise, ondan bize tâatıyla O’na en çok yaklaşandır. Ben sana Hâlid’in görevini satın alsın, getirsin. Bizi şehirde bulunanlara haber vermesin. veriyorum. Câhiliyet devrinin taassubuna kapılmaktan çok Eğer Dakyanus’a tâbi olan ahâli bizi bulurlarsa, recm ederler, sakın. Zîrâ Allahü teâlâ, cahiliyet devrine ve o devrin halkına ya’nî taşa tutup öldürürler veya zorla kendi bozuk dinlerine buğz eder. Askerlerin yanına gittiğin zaman, onlarla sohbette döndürürler. Onların dînine girersek, bizim için sonsuz olarak bulun. Onlara hayır va’d et. Onlara nasihat ettiğin zaman, artık kurtuluş yoktur.” Bunların en olgunu ve en akıllıları olan sözünü kısa kes. Zîrâ fazla konuşmanın bir kısmı, diğerini Yemlîhâ, bu nasihatleri kabûl edip şehre geldiğinde, durumu unutturur, önce kendini terbiye et ki, emrindekiler de terbiyeli çok değişmiş ve bir başka âlem buldu. Hayret etti. İçi olsun. Namazlarını ta’dîl-i erkâna uygun olarak ve vaktinde kıl. burkuldu. Nihâyet ekmekçi dükkânına girdi. O parayı, ya’nî Düşmanların gönderdikleri elçilere ikramda bulun, onların, Dakyanus zamanında, onun adına olan sikkeyi ekmekçiye ordugâhında kısa bir süre kalmalarını sağla. Onlar, senin verince, ekmekçi, bu adamın hazîne bulduğunu sandı ve yanından hiçbir şey bilmeden ayrılsınlar. Onlara hiç birşey hemen elden ele göstererek zabıtaya vardı. Yemlîhâ’yı göstermemeye çalış. Aksi takdîrde senin zayıf taraflarını görür yakalayıp; “Bulduğun hazîneyi ver” diye tehdit ettiler. Yemlîhâ ve senin bilmediklerini bilirler. Onları misâfir ettiğin zaman, onlara; “Ben hazîne bulmadım. Dün bu altını evden aldım. yanındakilerin onlarla konuşmalarına mâni ol. Gizli şeyler Bugün çarşıya getirdim” dedi. Babasının ismini sordular. hakkında konuşma. Birisinden fikir sorduğun zaman sen doğru Söyledi. Onlar; “Burada o isimde kimse yoktur” deyip, yalan konuş ki, o sana samimî olarak fikrini söyleyebilsin. Hak eden söylediğini belirttiler. Yemlîhâ’nın canı çok sıkıldı ve onlara; kimseyi cezalandırmaktan çekinme ve tereddüt de etme. Ceza “Beni Dakyanus’a götürün, o benim işimi bilir” dedi. Onlar, verirken aceleci olma, gevşek de davranma, İnsanların onun bu sözünü de alaya alıp; “Dakyanus öleli üç yüz seneye sırlarını açığa çıkarmaya çalışma. Bu işlerle uğraşanlarla yakın oldu. Sen bize hikâye mi anlatıyorsun?” dediler. beraber olma. Doğru ve fakir kimselerle beraber ol. Korkma! Sonunda Yemlîhâ’yı, pâdişâhları olan Sâlih Melik Tendrus’a Zîrâ sen korkarsan, maiyetindekiler de korkar, Ganîmeti götürdüler. Bu pâdişâh mü’min idi. Vaktindeki insanların çoğu, haksız dağıtmaktan uzak dur. Zîrâ bu, insanı fakirliğe cesetlerin dirilmesini inkâr ederdi. Pâdişâh onlara bu husûsta yaklaştırır, zaferi ise uzaklaştırır.” ne kadar nasihat ettiyse fayda vermedi. Hazreti Ebû Bekr’in, Hazreti Ömer’e yaptığı tavsiyeler: “Ey Yemlîhâ, başından geçenleri o pâdişâha anlatınca, pâdişâh, Ömer! Allahü teâlânın, gündüz yerine getirilmesi gereken bir oğlu, eşrâfı ve yakın adamları ile birlikte, mağaraya geldiler. takım hakları vardır. Onları gece kabûl etmez. Geceleyin Yemlîhâ varıp, arkadaşlarına haber verdi. Pâdişâh dahî ona yerine getirilmesi gereken bir takım hakları vardır. Onları da yetişip, önceki hâllerinin üzerinde yazılı olduğu taşı getirip gündüz kabûl etmez. Allahü teâlâ, farz yerine getirilmediği okudular. İsimleri ve hâlleri anlaşıldı. Onlara selâm verip müddetçe, hiçbir nafileyi kabûl etmez. Dikkatini çekmedi mi yâ cevap aldı. Hepsinin boynuna sarılıp veda ederken, tekrar Ömer? Kıyâmet gününde terazileri ağır gelenler, O’na tâbi eskisi gibi uykuya vardılar, ilk uykuları üçyüz sene sürmüştü. olanlar ve O’nun kendilerine yüklediği mes’ûliyetleri taşıyanlardır. Yarın haktan başka hiçbir şeyin konulmadığı bir Resûlullah efendimiz zamanında, Hazreti Ebû Bekr ve Hazreti terazinin ağır gelmesi, elbetteki bir haktır. Yâ Ömer! Kıyâmet Ali. Eshâb-ı Kehf’e gittiler. O zaman Eshâb-ı Kehf uykudan gününde bâtıl şeylerin konduğu bir terazinin hafif gelmesi de uyanıp onları gördüler. Resûlullaha ( aleyhisselâm ) îmân hakkın ta kendisidir. Yâ Ömer, rahat ve huzûr âyeti azap âyeti ettiklerini bildirdiler ve selâm gönderip duâ istediler.” ile birikte, azap âyeti de rahat ve huzûr âyeti ile birlikte inmiştir. Böylece mü’minin Allahü teâlânın Cennetinden ümitli, Cehenneminden ise korkması sağlanmıştır. Yâ Ömer! Benim kolunda üzerinde kıl bulunan bir ben olduğunu söylemişti” tavsiyelerime iyice kulak vermişsen, gâib hiçbir şey, hazır olan dedi. Tarık bin Ziyâd elbisesinin kolunu açınca, kadının ölümden senin için daha sevimli olmamalıdır. Zâten sen ona bahsettiği şekilde bir ben ile karşılaşıldı. Tarık bin Ziyâd, karşı hiçbir şey de yapamazsın.” yanındakiler ile birlikte, bu olayı da fethin bir başka müjdesi olarak değerlendirdiler.” Hazreti Ali’nin halîfe olunca mescidde okuduğu hutbe şöyledir: “Allahü teâlâ, kullarına doğru yolu gösteren, her türlü hayrı ve şerri açıklayan bir kitap indirmiştir. Sizler bu kitapta yazılı olan hayırları alınız ve zikredilen kötülüklerden uzak durunuz. Allahü teâlânın size farz kılmış olduğu emirleri yerine getiriniz ki, onlar sizi Cennete götürsün. Hak teâlâ sizlere ba’zı şeyleri haram kılmıştır. Müslümanın kanının akıtılmasını da, bütün haramların en üstünde tutmuştur. Müslüman, müslümanların elinden ve dilinden sâlim olduğu kimsedir. Bir müslümanın 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 228 2) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-8, sh. 299 3) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 139 4) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1399 kanı gerekli hâller dışında hiçbir şekilde dökülmez. İnsanların haklarına ve hukuklarına dikkat ediniz. Özellikle ölümü iyi 5) Zeyl-i Ravdateyn sh. 162 hatırlayınız, insanlar sizin önünüzde duruyor. Fakat arkanızda sizi tehdit eden bir kıyâmet saati vardır. Şu dünyâda, cenâb-ı 6) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 137 Hakkın kullarının hakları konusunda cenâb-ı Hakdan korkunuz. Yarın kıyâmet gününde, her türlü ufak şeylerden, hayvanlara karşı olan hareketlerinizden bile sorumlu olacaksınız. Ey insanlar! Her konuda Allahü teâlâya itaat ediniz. O’na isyan etmeyiniz. Bir yerde hayır gördüğünüz 7) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 253 8) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 348 9) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 706 zaman onu mutlaka alınız, şer gördüğünüz zaman da ondan uzak olmaya çalışınız.” 10) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 82, 179, 571 cild-2, sh. 1380, 1410 Tarık bin Ziyâd’ın İspanya seferinde gördüğü rü’yâ ve bir kadının, Tarık bin Ziyâd’ın adayı feth edeceğinin, kocası 11) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 642, 914, 1017 tarafından söylenmesi şöyle anlatılır: Tarık bin Ziyâd, ordusu ile gemilere binip denize açılınca, kendisini uyku bastırdı. 12) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh. 26 Rü’yâsında Peygamber efendimizi ( aleyhisselâm ) ve Eshâb-ı Kirâmı, kılıç ve yaylarını kuşanmış olarak gördü. Peygamber 13) El-Kâmil fit Târih efendimiz ( aleyhisselâm ) ona; “Ey Tarık! Sen işine devam et” diyerek müslümanlara iyi davranmasını ve verdiği sözde 14) Brockelmann Gal-1 sh. 345, Sup-1 sh. 587 durmasını tenbîh etti. Daha sonra Tarık bin Ziyâd, Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) ve Sahâbe-i Kirâmın önden gidip Endülüs’e girdiklerini gördü. Uykusundan, büyük bir sevinçle uyandı. Arkadaşlarına bu müjdeyi verdi. Tarık bin Ziyâd, bütün ordusu Cebel’de toplanınca, düşmana saldırarak bütün yeşil adayı feth etti. Esîrler arasında yaşlı bir kadın bulunuyordu. Bu İBN-İ EŞKÂR (Muhammed bin Osman) yaşlı kadın, Tarık bin Ziyâd’a; “Benim bir kocam vardı. Bu olayları çok iyi bilirdi. Buraları feth edecek bir emirden söz Meşhûr hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, eder dururdu. Bu emîrin özellikleri arasında, büyük başlı ve sol Muhammed bin Osman bin Süleymân bin Resûl bin Emîr Yûsuf bin Halîl bin Nûh el-Kerâdî’dir. Kerâd, Türkmen kabilelerinden bir kabilenin ismidir, İbn-i Eşkâr adıyla meşhûrdur. 780 (m. 1378) senesinde Kâhire’de Ergûn Zâviyesi’nde doğdu. Receb ayının onikisinde Salı günü, 863 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-8, sh. 143 (m. 1459) senesinde Kâhire’de vefât etti. Babasının yanında büyüdü, iki sene Cemâleddîn İshak Eşkâr’ın derslerine devam etti. Bu zâtın hizmetinde bulunur, çocuklarına bakardı. Aynı zamanda ilim öğrenirdi. Kur’ân-ı kerîmi ve daha başka kitapları ezberledi. Zeynüddîn Irâkî’den de ders aldı. Hadîs-i şerîf dinledi. Sahîh-i Buhârî ve Sahîh-i Müslim hadîs kitaplarını okudu. Yeşbek Zâhirî’nin yanında ilim öğrenirken, hocası dâima abdestli bulunurdu. Eğer insanlık icâbı abdesti sıkışırsa, abdest alıp gelene kadar ders okunmazdı. 823 senesinde İbn-i Cezerî’den ve daha pekçok âlimden icâzet (diploma) aldı. Seryâkûs’ta Nâsıriyye hânekâhı idâreciliği yaptı. Müstaîn Billâh’ın hanımının kız kardeşiyle evlendi. Bundan dolayı ondan çok ikram gördü, şöhreti arttı, makamı yükseldi. Nasır zamanında, Amr Câmii’ne bakmakla vazîfelendirildi. Hacca gidinceye kadar bu vazîfede kaldı. Melik Müeyyed zamanında ise, başka bir vazîfe verildi. Müeyyed zamanında hacca gitti. Buradan Kudüs’e giderken Beyt-ül-makdîs’i ziyâret etti. Kudüs’ten Şam’a gitti. Şam’dan tekrar Kâhire’ye geldi. Sultan Müeyyed onu sever ve sözünü dinlerdi. Sultâna olan yakınlığı sebebiyle, Mısır diyarının sır kâtipliği vazîfesine getirildi. Bir müddet bu vazîfeyi yaptı. Buradan ayrılınca, Seryâkûs’taki hânekâhın idâreciliği İBN-İ EZRAK Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Ali bin Ebî Bekr Ahmed bin Halife el-Hemedânî el-Hüseynî el-Yemânî olup, künyesi Ebü’l-Hasen’dir. Lakabı Muvaffakuddîn ve Nûruddîn’dir. Aslen İran’da bulunan Hemadân şehrindendir. Daha çok İbn-ülEzrak diye tanınır. Kaynak eserlerde doğum târihi bulunamamıştır. 809 (m. 1407) senesinde, Ramazân-ı şerîf ayının yirmibeşinde, Cumartesi günü Ebyât-ı Hüseyn isimli beldede vefât etti. Vefâtında seksen yaşlarında olduğu tahmin edilmektedir. Ebyât-ı Hüseyn isimli beldede yetişen İbn-ül-Ezrak, Fakîh Yahyâ el-Âmirî, İbrâhim bin Matîr ve başkalarından fıkıh öğrendi. Dayısı Ebû Bekr bin İmrân’dan ferâiz okudu. Bundan sonra Yemen’de bulunan Zebîd beldesine göç etti. Orada, İmâm-ı Mâverdî’nin meşhûr Hâvî isimli fıkıh kitabını Ebû Bekr ez-Zebîdî’den okudu. Ayrıca İbn-ül-Cellâd’ın derslerinde bulunup, cebr ve başka ilimler okudu. Hacca gitti. Mekke-i mükerremede Afîfüddîn Yâfi’î’den ilim aldı. Sonra Zebîd’e döndü. vazîfesine getirildi. 842 (m. 1438) senesinde Nûreddîn bin İlim öğrenmek husûsundaki üstün gayretleri neticesinde kısa Müflih’in vefâtından sonra, hastahâne idâreciliğine ta’yin zamanda yetişti. Fıkıh, ferâiz, riyâziyye, cebr, hesap ve başka edildi. Emîr Zâhir Çakmak tahta geçtiğinde ise, askeriyyenin ilimlerde âlim oldu. Bilhassa fıkıh ilminde çok mahir idi. işlerine bakmak vazîfesi verildi. Bu vazîfede iken tekrar hacca Devamlı ilim ile meşgûl olur, çok kitap mütâlâa ederdi. gitti. Birkaç defa hânekâh, hastahâne ve askeri işlere bakmakla görevlendirildi. Sonunda hânekâhdaki evine çekildi İlimde çok yükselip, zamanının büyük âlimlerinden olduktan ve burada vefât etti. sonra ders ve fetvâ vermeye başlayan İbn-ül-Ezrak, elli sene gibi uzun bir müddet bu hizmetini devam ettirdi. Onbeş sene Dînine çok bağlı devlet büyüklerindendi. Ağırbaşlı, akıllı, kadar doğup büyüdüğü Ebyât-ı Hüseyn beldesinde kaldı. Bir haşmet sahibi, vakûr idi. Herkesle iyi geçinir, müdârâ yapardı. müşkili olanlar, sohbetinde bulunmak istiyenler, yakın (Müdârâ; dîni korumak için dünyalık vermektir.) Servet sahibi beldelerden yanına geldikleri gibi; Zebîd, Aden ve San’â gibi olmakla beraber, tutumlu idi. Yanında; fıkıh, usûl-i fıkıh, uzak beldelerden de gelenler olurdu. Bedrüddîn Hüseyn bin Arabca, akâid ve başka ilimlere dâir kitaplar okunurdu. Abdürrahmân el-Ehdel, Ebü’l-Feth el-Merâgî ve Takıyyüddîn Şemseddîn Sehâvî; “İbn-i Eşkâr ile çok beraber bulundum. Ondan Sahîh-i Buhârî’nin tamâmını dinledim” demektedir. bin Fehd gibi âlimler, İbn-ül-Ezrak’ın derslerine devam edip ondan icâzet aldılar. İbn-ül-Ezrak hazretleri, insanlarla meşgûl olmak, yakın ve hadîs-i şerîf rivâyet etti. Sonra tasavvuf yoluna ve yalnızlığa uzak beldelerden gelen kimselerin suâllerine cevap vermek ve meyletti. Dünyâ sevgisinden ve bağlarından sıyrılmaya çalıştı husûsî talebelerinin derslerini devam ettirmek gibi çok fazla Babasından izin alır, Mukattam dağı taraflarına, vadilere, olan meşgûliyetleri arasında ba’zı kıymetli eserler de te’lîf Kâhire’deki Karâfe harâbelerindeki terkedilmiş bir vaziyette etmiş olup, bunlardan birkaçının ismi şöyledir: Nefâis-ül- bulunan mescidlerden birisine gider, bir müddet oralarda ahkâm, Muhtasar-ül-mühimmât lil-Esnevî, Tahkîk-ül-Vâfî bil- kalırdı. Babasının hakkına riâyet edip gönlünü almak için, İzâh-ış-Şâfiî, Bugyet-ül-hâiz fî şerh-il-ferâiz. günde bir iki kere yanına giderdi. İbn-i Fârid, bundan sonrasını şöyle anlatır: Babam vefât edince, herşeyden uzaklaşıp, tamamen kendimi bu yola 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-5, sh. 200 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 44 3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 85 4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 727 verdim. Fakat bu şekilde bana hiçbir şey hâsıl olmadı. Nihâyet birgün, Mısır medreselerinden birisine girmek istemiştim. Bu sırada medrese kapısında, bakkâl olan yaşlı bir zâtın abdest aldığını gördüm. Fakat, din kitaplarında bildirilen şekilde abdest almıyordu, önce kollarını, sonra ayaklarını yıkayıp, sonra başını mesh edip, daha sonra yüzünü yıkamıştı. Gönlümden şöyle geçti: “Bu ihtiyâr ne acâibtir. Bu yaşta, bir 5) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 268 müslüman memleketinde, medrese kapısında, müslümanların âlimleri arasında bulunuyor da, şöyle usûlüne uygun bir 6) Keşf-üz-zünûn sh. 1965 abdest alamıyor.” Bunun üzerine o yaşlı zât bana bakıp: “Ey Ömer! Sana Mısır’da perdeler açılmaz, istediğini burada bulamazsın. Senin perdelerinin açılması ve istediğin Hicaz’da, Mekke-i mükerremede olsa gerek. Oraya git! istediğin şeyin İBN-İ FÂRİD (Ömer bin Ali) Resûlullahın âşıklarından ve tasavvuf büyüklerinden. İsmi, Ömer bin Ali bin Mürşid’dir. Künyesi Ebû Hafs olup, Sultân-ülâşikîn (âşıkların sultanı) ve Şerefüddîn lakabları vardır. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) süt annesi Halîme’nin mensûp olduğu Benî-Sa’d kabilesine mensûptur. 576 (m. 1180) senesinde Mısır’da doğup, 636 (m. 1238) senesinde yine burada vefât etti. Mısır’da Karâfe denilen yere defnedildi. hâsıl olması yakındır” dedi. Ben, onun evliyâullahtan olduğunu bilememiştim. Meğer o, böyle usûlüne uygun olmayan abdest almakla hâlini setreder, gizlermiş. Bu durumları anlayınca, huzûrunda oturup: “Efendim, ben nerede, Mekke-i mükerreme nerede? Hac mevsimi değildir ki, bana arkadaş olacak birisini bulayım” dedim. Bunun üzerine eli ile işâret ederek; “İşte Mekke-i mükerreme önündedir” dedi. Baktığımda, Mekke-i mükerremeyi gördüm. Sonra o ihtiyârdan ayrılıp, Mekke-i mükerremeye doğru yöneldim. Mekke-i mükerreme benim gözümün önünden kaybolmadı. Nihâyet Mekke-i İbn-i Fârid, aslen Suriye’nin Hama, şehrindendir. Babası, mükerremeye vardım. Artık ma’nevî perdeler bir bir açılıyordu. buradan Mısır’a gelip yerleşmiştir, İbn-i Fârid’in babası, devlet Bundan sonra, Mekke-i mükerremenin dağlarında ve kademelerinde, haksızlığa uğrıyanların haklarını vadilerinde dolaşmaya başladım. Öyle ki, kendimi hiç kazanmalarında yardımcı olduğu için kendisine Fârid bilmediğim bir vadide buluyordum. Oradan Mekke-i denmiştir. Daha sonra, kadılık işi ile meşgûl olmuştur. Fârid mükerremenin uzaklığı, on günlük yol idi. Hergün Harem-i ailesi, ilim, takvâ ve vera’ sahibi olmakla tanınır, dînin emir ve şerîfte beş vakit cemâatle namazda hazır bulunurdum. Bu yasaklarına uymakta pek gayret gösterirlerdi, İbn-i Fârid ( yere gelip giderken, bir yırtıcı hayvan bana arkadaş olurdu. radıyallahü anh ), böyle bir ailede yetişti. Biraz büyüyünce, Deve gibi dizi üzerine çöküp: “Efendim! Bin bin” derdi. Her Şafiî fıkhı ile meşgûl oldu. İbn-i Asâkir’den hadîs-i şerîf ilmini zaman ona binerdim. Onbeş yılım böyle geçti. Bir ara, ansızın aldı. Büyük hadîs âlimi Münzirî ve başkaları kendisinden o ihtiyâr bakkâlın sesi kulağıma geldi. “Ey Ömer! Kâhire’ye gel. Vefâtımda hazır bulun” dedi. Bu söz üzerine Kâhire’ye terler, ayaklarının altından doğru yere inerdi, İbn-i Fârid’in gittim. O zâtın vefâtı yakın bir vaziyette idi. Selâm verdim. heybetli görünüşü vardı. Allahü teâlânın kendisine muhabbet Selâmımı aldı. Bana birkaç dînâr verdi. Bunlarla techiz ve ve ünsiyetini nasîb ettiği, büyük ve mübârek bir zât idi. tekfinimi yap. Bir dînâr daha verip, bunu da tabutumu taşıyanlara ver. Karâfe’de falanca yere tabutumu koy, dedi. Kerâmetleri: Şems bin Umâre el-Mâlikî, İbn-i Fârid’in hâllerini Sonra şunları söyledi: “Bu sırada dağdan aşağıya bir kimse ve kerâmetlerini inkâr eder, kabûl etmezdi. Şems bin Umâre, iner. Onunla namazımı kıl. Sonra Allahü teâlânın dilediği şeyin birgün kardeşi Yûsuf’un ziyâretine gitmişti. Bu sırada çok olmasını bekle.” Onun tavsiyesi üzerine hareket ettim. susamıştı. O civarda, İbn-i Fârid’in kabrinin yanında bulunan Tabutunu o dediği yere koydum. Dağdan bir kişinin aşağıya testideki sudan başka hiçbir su bulamamıştı. Burada bulunan doğru indiğini gördüm. Kuş gibi sür’atli idi. Ayağının yere sudan içip susuzluğunu giderdi ve o günden sonra İbn-i Fârid dokunduğunu görmedim. Fakat ben o şahsı tanıyordum. O, hakkındaki yanlış düşüncelerinden, onun hâllerini inkârdan çarşıda dolaşır, herkes kendisi ile alay ederdi. Ensesine vazgeçti. vururlar idi. Yanıma gelince; “Ey Ömer, gel cenâze namazını birlikte kılalım” dedi. Biraz ileri varınca, yerle gök arasında, yeşil ve beyaz kuşların bizimle birlikte namaz kıldıklarını gördüm. Namazı bitirdikten sonra, büyük bir yeşil kuş, o kuşlar arasından aşağıya indi. Tabutun alt yanına kondu. O, tabutu tutup, diğer kuşların arasına karıştı. Hepsi tesbih ederek uçtular ve gözlerimizin önünden kayboldular. Ben bu hâle çok hayret ettim. Sonra yanımdaki o zât bana; “Ey Ömer! işitmedin mi ki, şehidlerin rûhları yeşil kuşların kursakları içindedirler. Cennetten çıkıp, istedikleri yerde uçarlar. Bunlar kılıç şehidleridir. Muhabbet (ilâhî muhabbet) şehidlerinin hem cesedleri ve hem de rûhları yeşil kuşların kursakları içindedirler. Bu zât da onlardan birisidir” dedi. İbn-i Fârid, Mekke-i mükerremeden Mısır’a dönünce, Ezher’de hatîblik ile meşgûl oldu. İbn-i Fârid yolda giderken, insanlar yol boyunca toplanır ondan duâ isterlerdi. Elini öpmek için gayret gösterirlerdi. Ancak kimseye elini öptürmez. Sâdece müsâfeha ederdi. Bir mecliste hazır bulunduğu zaman, o meclise sükûn, vekar ve huzûr hâkim olurdu. Elbisesi gayet güzel olup, kokusu pek hoş idi. Zamanın önde gelen âlimleri, devletin ileri gelenleri, vezirler, kadılar, zenginler ve fakirler onun meclisine koşarlardı. Yanında gayet edeb ve terbiye üzere bulunurlardı. Onun yanında, pâdişâhların yanında konuşurlarken gösterdikleri titizlik ve dikkati gösterirlerdi. Kendisine gelenlere pek çok ikramda bulunurdu. Kimseden birşey kabûl etmezdi. Bir seferinde Melik Kâmil kendisine bin dînâr göndermişti. O bu dînârları almayıp, geri gönderdi. İbn-i Fârid, orta boylu, nûrânî yüzlü bir zât idi. Vecd hâli gelince, yüzü daha çok nûrânî bir hâl alırdı. Vücûdundaki İzz bin Cemâa da, İbn-i Fârid’in hâllerini inkâr edenlerden birisi idi. İbn-i Cemâa, bir gece rü’yâsında, bir cemâatin (topluluğun) huzûrunda bekletildiğini, İbn-i Fârid’e; işte bunlar, senin hâllerini, kerâmetlerini inkâr edenlerdir denildiğini, bunun üzerine İbn-i Fârid’in de onların dillerini kestiğini gördü. Bu sırada korku ile uyanan İbn-i Cemâa, İbn-i Fârid’in yüksek hâllerini ve kerâmetlerini inkârdan, onlara karşı çıkmaktan vazgeçti. “Menâvî der ki: Asrımızın en büyük fakîhlerinden (âlimlerinden) Remlî ( radıyallahü anh ) anlattı: Tasavvuf büyüklerini, onların yüksek hâllerini ve kerâmetlerini inkâr edenlerden birisi, rü’yâsında, kıyâmetin koptuğunu, büyük bir kabın içerisinde su kaynatıldığını, bu kabın bulunduğu yerden çıkan ateş kıvılcımlarının etrâfta uçuştuğunu, bu sırada gruplar hâlinde insanların getirilip, bu suyun içerisinde, etleri, hattâ kemiklerine varıncaya kadar pişirildiklerini gördü. Bunun üzerine, onların kimler olduğunu sorunca, kendisine; “İbn-i Arabî ve İbn-i Fârid’in yüksek hâllerini ve kerâmetlerini inkâr eden kimseler oldukları söylendi. Meşhûr âlim ve Kâdı’l-kudât (Temyîz reîsi) Muhammed bin İlyâs Mısır’a gelince, İbn-i Fârid’e ( radıyallahü anh ) dil uzatıp, daha önceden beri âdet olduğu üzere, Cum’a günleri kabrinin başında onun dîvânından kasidelerini söyliyen kimseleri tehdit etmeye başlamıştı. Bunun üzerine Muhammed bin İlyâs bir hastalığa yakalandı. Bu hastalıktan ancak, İbn-i Fârid’in aleyhinde bulunmaktan vazgeçip, önceki yaptıklarına tövbe edince kurtulabildi. (Bu ma’nâda İbn-i Fârid hakkında pek çok rivâyetler vardır.) Denir ki; kerâmet olarak, İbn-i Fârid’in dîvânı yeterlidir. Çünkü, vadilerinde iken yazdı. Divândaki kasidelerden birisi de, onu kabûl eden de, onun aleyhinde bulunan da, onun Kasîde-i tâiyye’dir. 750 beyittir. Tasavvuf büyükleri ve diğer dîvânının üstünlüğünü kabûl etmiştir, özellikle Kasîde-i ulemâ arasında pek meşhûrdur. Bu kaside de; tasavvuf ile tâiyyesi çok garip ve yüksek bir eserdir. Bunun içindir ki, ilgili yüksek hâller, dini ilimlerin hakîkatleri, yakînî ma’rifetleri, Serrâc Hindî, Şems-i Bistâmî el-Mâlikî, Celâl Kazvînî eş-Şâfiî tasavvuf yolunda bizzat kendisinin diğer tasavvuf büyüklerinin gibi âlimler, onu inkâr eden, onun aleyhinde bulunanların ve kavuştuğu üstün hâlleri, pek yüksek bir ifâde ile nazmedilmiştir çekemiyenlerin sözlerine bakmamışlar, Kasîde-i tâiyye üzerine (şiir şeklinde söylenmiştir) ki, bu, bir başkasına nasîb şerhler yapmışlardır. olmamıştır. Rivâyet edilir ki: İbn-i Fârid, vefâtından sonra rü’yâda görülüp, İbn-i Fârid ( radıyallahü anh ) şöyle der. Kasîde-i tâiyye’yi niçin dîvânında Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizi tamamladıktan sonra, rü’yâmda Resûlullahı ( aleyhisselâm ) medhetmediği kendisine sorulunca, şu ma’nâdaki beyti gördüm. Buyurdular ki: “Kasidene ne isim koydun?” Ben de: söylemiştir: “Medhedenler ne kadar çok medhederlerse “Yâ Resûlallah! Levâîh-ül-cinân (revâîc-ül-cinân) ismini etsinler, Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) hakkında her verdim” dedim. O zaman Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Hayır, medhi eksik görüyorum. Hem Allahü teâlâ, O’nu lâyık olduğu ona Nazm-üs-sülûk adını ver” buyurdu. Ben de, Kasîde-i şekilde medhetti. Bu medh karşısında, insanların tâiyye’ye bu adı verdim. medhetmesinin ne kıymeti olur ki?” demiştir. Ona yakın olanlar şöyle anlatır: Şeyh İbn-i Fârid ( radıyallahü Yine rivâyet edilir ki: İbn-i Fârid; “Resûlullah efendimizi ( anh ), bu kasidesini, şiir kaideleri üzerine söylememiştir. aleyhisselâm ) anlatmak isteyenler, O’nun güzelliğini ve Kendisine cezbe hâli gelip, bir hafta veya on gün kendisinden üstünlüğünü anlatmaya kalksalar, zaman biter, fakat, O’nun geçmiş bir hâlde bulunur, gayb âleminden, kendisine bildirilen güzelliğini ve üstünlüğünü anlatmakla bitiremezlerdi” buyurdu. ve gösterilen şeyleri, otuz-kırk veya elli beyt hâlinde yazardı. Ba’zıları, İbn-i Fârid’in sözlerinin bâtınî yönünün, hep İbn-i Fârid dîvânının, tamâmının şerh edildiği söylenir. Kasîde- Resûlullahı medh ma’nâsı taşıdığını söylemişlerdir. i tâiyye’ye; Fergânî, Kâşânî, Kayseri ve başkaları şerhler yapmışlardır. Kasîde-i hemziyye üzerine de birkaç şerh İbn-i Fârid bir gece rü’yâsında Resûlullah ( aleyhisselâm ) yapılmıştır. Hâfız İbn-i Hacer de, Kasîde-i tâiyye üzerine güzel efendimizi gördü. Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimiz ona: bir şerh yapmış, zamanının tasavvuf büyüklerinden birisine “Sen kime mensûpsun?” buyurunca; “Süt vâlideniz Halîme’nin göndermiş ve bu şerhi pek beğenilmiştir, İbn-i Hacer ( bağlı olduğu Benî-Sa’d kabilesine mensûbum” dedi. Bunun radıyallahü anh ), bu şerhinde, zamirlerin mercilerine, üzerine Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ), “Bilakis senin mübtedâyı, haberi, cinas, isteâre, beyitlerde bulunan lügatler nesebin bana bağlıdır. Ya’nî, sen benim sevgimle dolusun, ve İbn-i Fârid’in bu beyitlerde murâd olan ma’nâları benim sünnet-i seniyyeme bağlısın” buyurdu. bildirilmiştir. Bu dîvânı pek öven İbn-i Hacer, İbn-i Hacele gibi İbn-i Fârid, ba’zan Ravda denilen yerde Müştehâ diye bilinen mescide gider, akşam vakti buradan Nil nehrini seyretmeyi severdi. Yine birgün oraya gidiyordu. Birisinin, kalbinin parça parça olduğunu ifâde eden bir beyit okuduğunu duyunca, düşüp bayıldı. Bir müddet sonra ayılınca, o şahıs yine bu beyti okuyordu, İbn-i Fârid tekrar bayıldı. O şahıs oradan uzaklaşıncaya kadar, İbn-i Fârid’in bu durumu devam etti. akidesi bozuk kimselere de gerekli cevâbı vermiştir. Sirâcî Hindî de, İbn-i Ebî Hacele’ya cevap verip, İbn-i Fârid’i müdâfaa edenlerdendir. İbn-i Hacer, İbn-i Fârid dîvânını anlatırken, bu divânın pek ince ve rûha te’sîrli olduğunu, insanların onu aralarında kâfiyelerine göre okumayı âdet edindiklerini, bu dîvânı herkesin tanıdığını, bilmiyenin pek az olduğunu söylemiştir. İbn-i Fârid’in Dîvânı: Bu dîvân çok derin ma’nâları ihtivâ etmektedir. İbn-i Fârid, şiirlerinin çoğunu Mekke-i mükerreme 1) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ cild-2, sh. 218 2) Nefehât-ül-üns, sh. 615 Şam’a geldi. Şam Vâlisi Tanbuğa kendisini karşılayıp çok hürmet ve ikramlarda bulundu. 3) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 143 4) Lisân-ül-mîzân cild-4, sh. 317 5) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 786 6) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 296 Kassâ’în’de ve Reyhâniyye’de ders verdi. Faziletler sahibi, güleryüzlü, gayet sevimli, hoş sohbet bir zât idi. Yüzünde, âlimlere ve evliyâya mahsûs olan güzellik ve nûr bulunduğundan, görenlerin muhabbetini celbederdi. Maddî ve ma’nevî olarak talebelerine pekçok ihsânlarda bulunurdu. Sohbetleri çok tatlı, kendisi çok 7) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 149 yüksek bir zât olduğundan, insanlar hep bunun sohbetine rağbet ederlerdi. Daha sonra, Kûfe’de 8) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 100-201 Ebû Hanîfe hazretlerinin kabrinin yakınında bulunan bir medresede ve Müstensıriyye 9) El-A’lâm cild-5, sh. 55 10) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 445 11) Mizân-ül-i’tidâl cild-3, sh. 214 12) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 301 Medresesi’nde de ders verdi. Öğrendiği yüksek ilimleri talebelerine öğretmekle kalmayıp, çeşitli kıymetli kitaplar da yazan İbn-i Fasih hazretlerinin eserlerinden birkaçının isimleri şöyledir: Müstahsin-üt-tarâik (Ebü’l-Berekât Abdullah en-Nesefî hazretlerinin Kenz-üd-Dekâik isimli eserinin nazım hâline çevirilmis şekli olup, Hanefî mezhebi fıkıh bilgilerini anlatmaktadır.), Nazm-üs-Sirâciyye (Ferâize dâirdir) ve Nazm-ül- İBN-İ FASÎH (Ahmed bin Ali bin Ahmed) menâr (Usûl-i fıkha dâirdir). Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve şâir. İsmi, Ahmed bin Ali bin Ahmed olup, nisbeti el-Kûfî ve el-Bağdâdî ve el-Hemedânî’dir. Künyesi Ebû Tâlib, lakabı Fahrüddîn’dir. İbn-i Fasih diye meşhûrdur. Aslen Kûfeli olan İbn-i Fasih ( radıyallahü anh ), 680 (m. 1281) senesinde orada doğdu. 755 (m. 1354)’de Şa’ban ayının 26. günü Dımeşk’da vefât etti. Bilhassa Irak beldelerinde çok tanınmış olan İbn-i 1) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-1, sh. 204 2) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 339 3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-1, sh. 318 4) El-Fevâid-ül-behiyye sh. 26 5) Keşf-üz-zünûn sh. 649, 1248, 1249, 1516, 1825 Fasih hazretleri, İsmâil bin Tabbâl’den icâzet aldı. Ayrıca, İbn-üd-Devâlî Sâlih bin Abdullah bin esSabbâg ve başka âlimlerden ilim öğrendi. Fıkıh, ferâiz, edebiyat, nazım, nesir, nahiv ve diğer ba’zı ilimlerde âlim oldu. Bilhassa fıkıh ilminde çok İBN-İ FEHD (Muhammed bin Muhammed) ilerleyip, fetvâ makamına yükseldi. Abdülvehhâb bin Ahmed bin Vehbân ed-Dımeşkî ve başka Şafiî mezhebi fıkıh ve târih âlimi. İsmi, Muhammed bin zâtlar ondan ilim öğrendiler. Irak’ta iyice tanınıp Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Abdullah bin meşhûr olan İbn-i Fasih hazretleri, daha sonra Muhammed bin Abdullah bin Fehd’dir. Hâşimî sülâlesinden ve hazret-i Ali evlâdındandır. Lakabı Takıyyüddîn, künyesi Ebü’l- fî cebeli sûr, 3-Behcet-üd-dimâse fîmâ verede fî fadl-il- Fadl olup, İbn-i Fehd adıyla meşhûrdur. 787 (m. 1385) mesâcid-is-selâse, 4- Te’mîlu nihâyet-it-takrîb ve tekmîl-üt- senesinde Mısır’da Sa’îd beldesinin Asfûn kasabasında tehzîb bimâ li tezhibi cemea fihi tehzîb-il-kemâl, 5- El-Cenne doğdu. 871 (m. 1466) senesi Rebî’ul-evvel ayının yedisinde, bi-ezkâr-il-kitâb ves-Sünne, 6- Zeylü alâ tabakât-il-huffâz, 7- Mekke’de Cumartesi sabahı vefât etti. İkindi namazından Turûk-ül-İsâbe bimâ câe fis-Sahâbe, 8- Umdet-ül-müntehil ve sonra Kâ’be yakınında namazı kılınarak, Muallâ kabristanına belâgat-ül-mürtehil, 9- El-Metâlib-üs-seniyye, 10- El-Envâr-ül- defnedildi. bâhir-is-sâtı’ min sîreti zil-burhân-il-kâtı’, 11-Tuhfet-ül-ulemâ-iletkıyâ bimâ câe fî kısas-ıl-enbiyâ, 12- Tuhfet-ül-eşrâf bi İbn-i Fehd’in babası, annesine âit ba’zı malları almak için ma’rifet-i etrâf. Mısır’daki Asfûn kasabasına gitti. Orada evlendi, İbn-i Fehd bu sebepten Asfûn’da doğdu. Sonra babasıyla 795 (m. 1393) senesinde Mekke-i mükerremeye geldi. Mekke’de; Kur’ân-ı kerîmi, Umde, Tenbîh, Elfıyet-ün-nahv ve Elfiyet-ül-hadîs kitaplarını ve Hâvî kitabının bir kısmını ezberledi. Bu kitapları bir grup âlimin huzûrunda okudu. Ebnâsî ve Cemâleddîn bin Zahîre’den ilim tahsil etti. İlim öğrenmeye ilk olarak 804 (m. 1401) yılında başladı. Kendi memleketinin âlimlerinden ve 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-1, sh. 291 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 281 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 205 başka şehirlerden oraya gelen büyük âlimlerden çok hadîs-i şerîf ve diğer ilimleri öğrendi. Çok sayıda âlimden ders aldı. İbn-i Sadîk, Zeynüddîn Merâgî, Ebü’l-Yümn Taberî, Şemseddîn Garâkî, Şerîf Abdurrahmân Fâsî, Ebü’t-Tayyib İBN-İ FEHD (Ömer bin Muhammed) Sehûnî, Şihâbüddîn bin Müsbit, Cemâleddîn Abdullah Uryânî ve Ebû Hüreyre bin Nakkaş gibi âlimler de onun Hadîs âlimi ve tarihçi. İsmi, Ömer bin Muhammed bin hocalarındandır. Medine’de; Merâgî, İbn-i Mezru’, Muhammed bin Muhammed bin Abdullah bin Fehd el-Hâşimî Abdürrahmân bin Ali Zerendî, Yemen’de; Mecdüddîn Lügavî, el-Mekkî’dir. Künyesi Ebü’l-Kâsım olup, “İbn-i Fehd” diye Muvaffak Ali bin Ebî Bekr Ezrak ve daha başka âlimlerden ilim meşhûr oldu. Lakabı Sirâcüddîn idi. 812 (m. 1409) senesi tahsil etti. Yemen’e iki defa gitmişti. Pekçok âlim ona icâzet Cemâzil-âhır ayının sonlarında Mekke’de dünyâya geldi. verdi. Bunlardan ba’zıları şunlardır: Irâkî, Heysemî. Ayrıca; Küçük yaşta ilim tahsiline başladı, ilim öğrenmek için; Mısır, İbn-i Hacer Askalânî, İbn-i Zâhire, Şemseddîn Garâkî, İbn-i Şam, Hama, Medine, Mekke ve daha birçok yerlere seyahatler Selâme ve İbn-i Cezerî’den fıkıh ilmi öğrendi. Bu âlimlerden yaptı. Hadîs ve târih ilimlerinde büyük bir âlim oldu. Şafiî de fıkıh ilmi okutmak ve fetvâ verme icâzeti aldı. Bu husûsta mezhebi fakîhlerindendir. 885 (m. 1480) senesi Ramazan çok yükseldi. Hadîs-i şerîf ilminde de mütehassıs idi. Çeşitli ayında Mekke’de vefât etti. ilimlere dâir çok kitap yazdı. İsminin Ömer olmayıp, “Muhammed” olduğu da kaynaklarda Devamlı olarak kıymetli kitapları mütâlâa eder, ders verir veya zikredilmektedir, önce Kur’ân-ı kerîmi, sonra da babasının kitap yazardı. Bununla beraber, ailesinin işlerini de ihmâl hadîs ilmine dâir yazdığı bir kitabı ezberledi. Hanbelî âlimi etmezdi. Kâ’be-i muazzamayı çok tavaf eder, çok oruç tutardı. Hırakî’den ferâiz ilmini öğrenirken, okuduğu kitabı da Devamlı Zemzem suyu içerdi. Eğer Mekke hâricine çıkacak ezberlemişti. Babası onu Şafiî âlimi olarak yetiştirdi. “Minhâc” olursa, o zaman yanında Zemzem suyu taşırdı. Çocuklarına, kitabının ilk yarısını, İbn-i Mâlik’in “Elfi” adlı eserinin üçtebiri hısım ve akrabalarına çok iyilik ederdi. Temiz kalbli, tevâzu kadarını, Irâkî’nin “Elfiye” kitabının yarısını ezberledi, önce, sahibi idi. Yanına gelenlere çok iyilik ve ihsânlarda bulunurdu. onu babası okuttu. Mekke’deki birçok âlimin derslerinde onu hazır bulundurup, hadîs-i şerîf derslerini dinletti. Zeyneddîn Pekçok kıymetli kitap yazdı. Bunların ba’zıları şunlardır, 1- Elİbâne mimmâ verede fil-Ci’râne, 2- İktitâf-ün-nûr bimâ verede Ebû Bekr el-Merâgî, Zeyneddîn Abdürrahmân ez-Zerendî, Cemâleddîn bin Zâhire, akrabası Kemâleddîn Ebü’l-Fadl hadîs âlimi olup, yüksek faziletlerle süslenmişti. O, hem Muhammed bin Ahmed, Ebü’l-Berekât, Zâhire bin Hüseyn, seyyid, hem de şerîf idi. (Ya’nî Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Fethuddîn Muhammed bin Muhammed bin Muhammed el- mübârek nesebindendir.) Babası da yüksek bir âlim idi. Mahsûnî, Zeyneddîn Muhammed bin Ahmed et-Taberî, Abdullah bin Sulh eş-Şeybânî, Şemseddîn bin Muhibbullah el- İlim ve yaş bakımından kendisinin akranı olan âlimlerden ve Makdisî gibi âlimlerin derslerinde hazır bulundu. Mekke’de; büyük âlimlerden de ilim tahsîl etti. Şemseddîn-i Sehâvî’nin Veliyyüddîn Irâkî, İbn-i Selâme, İzzeddîn Muhammed bin Ali bütün kitaplarını kendisinden okudu. el-Kudsî, Abdürrahmân bin Tûlûbuğa, Şemseddîn Sami, İbn-i Cezerî, Necmeddîn bin Had, Cemâleddîn Muhammed bin Hüseyn el-Kâzerûnî Şerâfüddîn Ebû Abdullah el-Fâsî, Tâhir el-Hocendî gibi âlimlerden hadîs-i şerîf dinledi. Birçok beldenin âlimleri ona icâzet verdiler. Bunlar Şam’dan; Şihâbüddîn bin Hacı Şihâbüddîn-i Hasbânî, Cemâleddîn bin Şerâyihî, Abdülkâdir-i Ermevî, Kudüs’den; Burhâneddîn bin Ebû Mahmûd, Bedreddîn Hasen bin Mûsâ el-Hibrâvî, Kâhire’den; Şerefüddîn ilmi Küveyk, İzzeddîn bin Cemâ’a, Celâleddîn-i Bülkînî, Cemâleddîn-i Hanbelî, Şemseddîn-i Bilâlî, İskenderiyye’den; Bedreddîn bin Demâmînî, Tâceddîn bin Tensî, Kemâleddîn bin Hayreddîn, Haleb’den; İzzeddîn elHâdırî, Humus’tan; Şemseddîn Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed es-Sübkî, Hama’dan; İzzeddîn İbni Hatîb-üd-Dehşe, Ba’lebek’ten; Tâceddîn bin Berdes, Şemseddîn bin Yünûniyye, Zebîd’den (Yemen’den); Mecdüddîn-i Lügavî, Nefs-ül-ulvî, Muvaffakuddîn Ali bin Ahmed el-Hazrecî, Ahmed bin Ali bin Şaddâd, Te’az’dan; Cemâleddîn bin Hayyât ve daha başka birçok beldenin âlimlerinden icâzet aldı. İbn-i Fehd’den birçok âlim, çeşitli konulardaki hadîs-i şerîfleri dinleyip öğrendiler. O, Ehl-i beytin faziletlerini bildiren hadîs-i şerîfleri toplamıştı. Hadîs ilmini öğrenmek için uzun ve yorucu seyahatlerinde, ondan birçok kimse hadîs-i şerîf dinledi. Şam, Haleb ve diğer şehirlerde birçok âlimden yazarak da hadîs-i şerîf almıştı. Ondan birçok âlimler, çeşitli meşhûr hadîs kitaplarını okudular ve hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. Herkes onu medheder, överdi. Te’lîf ve tahric ettiği eserler çoktur. Eserlerinin başlıcaları şunlardır: 1- İttihâf-ül-vera’ bi ahbâri ümm-il-kurâ: Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizin doğumundan, müellifîn zamanına kadar cereyan eden hadiseleri anlatır. 2- Bezl-ül-cehd fî men sümmiye bi “Fehd” ev “İbn-i Fehd”, 3- Et-tebyîn bi terâcüm-it-taberiyyîn, 4- Tezkiretün-nâsî bi evlâd-i Ebî Abdullah-il-Fâsî, 5-Es-Sırr-üz-zâhiri bi evlâd-i Ahmed-in Nüveyrî, 6- Nûr-ül-uyûn bimâ teferreka minel-fünûn, 7- El-meşârik-ül-münîrefi zikr-i Benî-Zahîre, 8Kitâb-ül-müdellesîn, 9- Zeyl-i Târih-i Mekke: Takıyyüddîn-i Fâsî’nin eserine zeyldir. 10- El-Lübâb fıl-elkâb. İlimle çok meşgûl oldu. Beldesinde az okudu. 835 (m. 1431) senesinin baharında Kâhire’ye gitti. Orada Rukb-ül-Mürî’nin 1) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-6, sh. 126, 130 sohbetlerine devam etti. Buradan Medîne-i münevvereye geldi. Orada üç gün kaldı. Fakat kimseden birşey işitmedi. 2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 318 Kâhire’ye gelişi, bunu ta’kib eden Muharrem ayının ondördüncü günü idi. Burada, Vâsıtî, Bedreddîn Hüseyn 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 794 Bûsayrî ve başka âlimlerden hadîs-i şerîf dinleyip derslerinde bulundu. Büyük âlim İbn-i Hacer Askalânî’den hiç ayrılmadı. 4) El-A’lâm cild-5, sh. 63 Ondan çok ilim tahsil edip, kendisini yetiştirdi. O senenin Ramazan’ında Kâhire’den ayrılıp Şam’a geldi. Gazze’de Şemseddîn Memlûk-i Ayâsî’den, Halîlürrahmân’da Şemseddîn-i Tedmüri’den, Kudüs’de Zeyneddîn-i Kabâbî’den, Remle’de İbn-i Rislân’dan çok hadîs-i şerîf dinledi. Hâfız İbn-i Nâsıruddîn’den faydalanıp, ondan çok ilim almıştır. Onunla beraber memleketinden ayrılıp, Haleb’e gittiler. Bu zât, büyük İBN-İ FERH (Ahmed bin Ferh) Şafiî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimi. İsmi, Ahmed bin Ferh bin 4. Benim işim sana bağlıdır (Mevkûf). Bir tek kendisine Ahmed İşbilî Ebû Abbâs Lahmî olup, künyesi Ebû Abbâs, güvenip yardım istiyeceğim sensin (Muavvel). nisbeti Lahmî’dir. 625 (m. 1228) senesinde İşbiliye’de doğup, 699 (m. 1299) târihinde vefât etti. İşbiliye’nin zaptı sırasında 5. Şayet durumum sana kadar çıkarılmış, (Merfû) olsaydı, Fransızlara esîr düştü. Allahü teâlânın yardımı ile esâretten muhakkak sen beni kınayanların hoşlanmamasına rağmen kurtuldu. 650 (m. 1252) ile 660 (m. 1262) târihleri arasında bana acır, adâletle muâmele ederdin. Mısır’a gitti. Kâhire’de; Şeyh-ül-İslâm İzzeddîn bin Abdüsselâm, Abdülazîz Ensârî ve daha başka âlimlerden, Şam’da; İbn-i Abdüddâim, Kirmânî Ferrâs Askalânî, İbn-i Ebü’l-Yüsr ve diğer büyük âlimlerden (r.aleyhim) ilim öğrendi. Bilhassa hadîs ve târih ilimlerinde geniş bir ilme sahip olan Zehebî ( radıyallahü anh ), İbn-i Ferh hakkında şöyle der: “Dımeşk Câmii’nde onun ders halkası vardı. Burada hadîs ilimlerini okutuyordu. Ben de onun bu derslerine devam ettim. Ondan istifâde ettim. Gerçekten İbn-i Ferh, ilmi ile amel eden, fazilet, doğruluk ve vekar sahibi, güzel ders anlatan bir âlim idi.” İbn-i Ferh’ın, İbn-i Abdüddâim’den rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf 6. Beni kınayanların kınaması, hoşbirşey değildir (Münker). Bunu caiz ve mümkin bir iş olarak görmüyorum. Yalan ve birşeyi aslı varmış gibi söylemek (Tedlîs) red olunur, ona i’tibâr edilmez. 7. Zamanım, devamlı (Muttasıl) senin üzüntün ve düşüncen ile geçiyor. Bu yüzden yakınlarımla alâkamı kestim (Munkati’). 8. Ben senden, ayrılık kefenlerine kondum (Müdrec). Beni tahammül edemiyeceğim, takat getiremiyeceğim şeylerle mükellef kılıyorsun. 9. Ben gözyaşımı kanla akıttım (Mündebic). şöyledir: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “İki yüzlü kimseyi, insanların en şerlilerinden olarak bulursun.” A’meş, iki yüzlü ifâdesinin ma’nâsı için: “İnsanların bir kısmına bir yüzle, 1) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-8, sh. 26 diğer bir kısmına başka bir yüzle gidendir” dedi. 2) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1486 İbn-i Ferh’ın, İşbilî’nin, tasavvufî şiir tarzında yirmisekiz hadîs istilâhına dâir yazdığı yirmi beyitlik manzûmesi pek 3) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 443 meşhûrdur. Bu manzûmeye umûmiyetle, Manzûmât-ı İbn-i Ferh veya Ganâim-i Sahîh adı verilir. 4) Ganâim-i Sahih, Süleymâniye Kütüphânesi Kılıç Ali Paşa kısmı. No: 1031/9 Bu şiirin bir kısmının tercümesi şöyledir: 1. İştiyâkım gerçektir (Sahîh). Fakat senden, ümidim pek zordur (Mu’dal). Hüznüm bırakılmış serbest olmuş (Mürsel). Gözyaşların birbirini ta’kib ediyor (Muttasıl). 2. Akıl da şâhidlik eder ki, size olan tahammülüm, sizin için sabredebilmem zaîftir (Zaîf) ve terkedilmiştir (Metrûk). Benim senin için zillete düçâr olmam en güzeldir. İBN-İ FERHÛN (Ali bin Muhammed) Tûnus’da yetişen Mâlikî mezhebi âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Ali bin Muhammed bin Ebi’lKâsım bin Muhammed bin Ferhûn et-Tûnusî elMedenî el-Amrî olup, künyesi Ebü’l-Hasen ve 3. Benim için güzel olan (Hasen) sizin sözünüzü karşınızda lakabı Nûreddîn’dir. Aslen Tunusludur. Doğum dinleyip yazmam ve sonra onu başkalarına nakletmemdir. yeri Medine olup, 698 (m. 1298) senesi Rebî’ulevvel ayının 20. günü doğdu. 746 (m. 1345) senesi Cemâzil-âhır ayının 23. günü vefât etti. Doğumu bir Cum’a gecesi, vefâtı da yine bir Yüzlerce kişiye ilim öğretti. Ebü’l-Abbâs el-Kıbâb Cum’a günü vukû’ bulmuştur. bunlardandır. Daha çocuk iken evde babasından ders almaya, İbn-i Ferhûn hazretlerinin yazmış olduğu kıymetli ilim tahsiline başlayan İbn-i Ferhûn, ilim eserlerden ba’zılarının isimleri şunlardır: “Nüzhet- öğrenmek aşkı ve gayreti ile Şam ve Kâhire gibi ün-nazar”, “Ez-Zâhir fil-Mevâız”, “Dîvân” şiir, ilim merkezlerine gitti. Buralarda birçok âlim ile “Tevârîh-ül-ahbâr vet-ta’rîfü bi-nesebi Seyyid-il- buluşup sohbetlerinde bulundu. Ebû Abdullah-i muhtâr”. Kasrî İbrâhim es-Sürûrî, Ebû Abdullah bin Haris, Hatîb-i Tilmsân, İzzeddîn Yûsuf bin Hasen, Cemâleddîn-i Mutrî, Ebû Abdullah bin Câbir elVâdâşî, Zeynüddîn-i Taberî, Şerefüddîn Zübeyr el-Esvânî, Sirâc ed-Dimnehûrî, Kâdı Şerefüddîn el-Emyâtî, İbn-i Mükerrem el-Mısrî, Şerefüddîn elHuşenî, Selâhaddîn-i Alâî, Cemâleddîn el- 1) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 115 2) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 709 3) İzâh-ül-meknûn cild-2, sh. 269 Müzenî, Şemsüddîn ez-Zehebî, Ebû Süleymân Dâvûd bin Attâr, Şemsüddîn bin el-Habbâs, 4) El-A’lâm cild-5, sh. 6 Sadrüddîn Ebü’r-Rebî, Süleymân bin Abdülhakîm, Şemseddîn Muhammed el- 5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 226 Hemedânî, Cemâleddîn bin Gavîre ve daha başka birçok âlimden ilim öğrendi. İlim öğrenmek için çok seyahat yaptı ve sıkıntılara katlandı. Bu gayretleri neticesinde, fıkıh, hadîs, va’z, ferâiz, 6) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 214 7) Keşf-üz-zünûn sh. 767, 848 nahiv, edebiyât, lügat, me’anî, beyân, cedel, mantık, münâzara, tasavvuf ve başka birçok İlimde derin âlim oldu. Aynı zamanda şâir idi. Kıymetli şiirleri vardır. Dinin emirlerini yerine İBN-İ FERKÂH getirmekte son derece hassas ve gayretli olan İbn-i Ferhûn hazretleri, hafızası kuvvetli, âbid, ârif Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, İbrâhim bin Abdürrahmân bin ve sâlih bir zât idi. Öğrendiği hadîs-i şerîfleri ve İbrâhim bin Sibâ bin Ziya olup, künyesi Ebû İshâk’dır. Lakabı bunları rivâyet eden zâtların isimlerini yazar ve Burhânüddîn’dir. 660 (m. 1262) senesinde doğdu. 729 (m. ezberlerdi. İlimde o kadar yükseldi ki, Medine-i 1329) senesinde Dımeşk Bâderâiye Medresesi’nde vefât etti. münevvere’de kaldığı zamanlarda, Mescid-i Aslen Mısırlı idi. Nebî’de bulunur, suâllere cevap verirdi. Arzu edenlere fıkıh ve Arabca dersleri okuturdu. Diğer İbn-i Ferkâh, Arab dili ve edebiyatının inceliklerini insanların yanında olduğu gibi, âmir ve amcasından, fıkıh ilmini ise babasından öğrendi. idârecilerin yanında da büyük bir kıymeti vardı, Fıkıh ilminde söz sahibi oldu. Zamanın idârecilere bir işi düşen kimseler İbn-i Ferhûn’a âlimlerinden ilmî yönden çok ileride idi. Fıkıh gelerek, aracı olmasını, bu işlerinin ilmindeki üstünlüğü husûsunda âlimler ittifâk etti. halledilebilmesi için, idârecilere ricada İbn-i Abdüddâim, İbn-i Ebi’l-Yüsr, Yahyâ bin bulunmasını istirhâm ederlerdi. O da bunları Sayrâfî’den ve başka birçok âlimden hadîs-i şerîf reddetmez, onlara yardımcı olmaktan zevk alırdı. dinledi. Babasının vefâtından sonra Bâderâiyye Medresesi’nde. babasının yerine müderris oldu. Emeviyye Câmii’nde talebelere ders verdi. bu vazîfeden ayrıldı. Kendisine lâzım olan işlerle Müslümanlar ondan çok istifâde ettiler. Ona uğraştı. Makam ve mevkı’ye i’tibâr etmedi Güzel yüksek makam ve mevkiler teklif edildiği hâlde bir hayat sürdü. “Ben ne zaman, minberde hutbe, kabûl etmedi Amcası Şerefüddîn’den bir müddet va’z ve nasihat için ayağa kalksam, Allahü sonra hatîblik yaptı. Daha sonra bu vazîfeyi teâlâdan haya ediyorum. Zîrâ va’z ve nasihati, bıraktı. Tekrar Bâderâiyye Medresesi’ndeki ancak ehli ve lâyık olanlar yapar” diyerek tevâzu görevine döndü. Büyük âlim Sarsarî’den sonra, ederdi.” Şam kâdıl-kudâtlığı ona teklif edildi. Bizzat Şam naibi ve diğer devlet ileri gelenleri bu iş üzerinde İbn-i Ferkâh birçok eser yazdı. Yazdığı durdular. Buna rağmen İbn-i Ferkâh bu vazîfeyi eserlerden ba’zıları şunlardır. 1- Şerhün-alet- yine kabûl etmedi ve vazîfeyi kabûl etmemekte tenbîh’: Yirmi cildlik bir eserdir. 2- Ta’lîk-ün-alâ ısrar etti. muhtasar-ı İbn-i Hâcib: Usûl-i fıkha dâir bir eserdir. 3- El-İ’lâm bi fedâil-iş-Şâm, 4- Fetâvâ, 5- Zamanında Şafiî mezhebi reîsliği kendisinde Fedail-i aşere-i mübeşşere, 6- El-Menâih li tâlib- bulunuyordu. Yanında büyük âlimler yetişti. Yazı is-saydi vez-zebâih. ve konuşmalarında ifâdesi çok düzgündü. Dili çok tatlı idi. Devamlı ders vermekten bıkıp usanmazdı. Derslerini çok kolay verirdi. Çok namaz kılar, oruç tutar ve Allahü teâlâyı zikrederdi. Tevâzu sahibi, hayır işlerinde çok gayretli idi. Gıybetten ve başkasına sıkıntı vermekten son derece sakınırdı. Cömert idi. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-1, sh. 43 2) El-Bidâye ven-nihâye cild-14, sh. 146 3) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-1, sh. 34 Vermeyi, ihsânda bulunmayı severdi. Başkasını ziyâret etmeye ve cenâzelerde bulunmaya 4) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 88 ehemmiyet verirdi. Talebelerin dertlerini anlamaları için bütün gücü ile çalışırdı. Onlara 5) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 312 karşı şefkatli ve merhametli idi. Talebeleri arasında ilim ve fazilet sahibi olanları medhederdi. 6) Tabakât-üş-şafiiyye (Esnevî) cild-2, sh. 290 7) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 127, 218, 489; cild-2 sh. 1237 İbn-i Ferkâh, zarif ve orta boylu idi. Nûr yüzlü bir zât olup, kalbe sevinç ve ferahlık verirdi. Hattâ 8) Brockelmann Gal-2, sh. 130 Sup-2, sh. 161 onun bu durumu, kana ve rûha işlerdi. O, Şam’ın büyük âlimi ve bereketi idi. Çok ecir ve sevâblara kavuştu. Allahü teâlânın lütfuna ve insanların medhine mazhar oldu. İBN-İ FET (Süleymân bin Abdullah) Zehebî onun hakkında: “İbn-i Ferkâh, heybetli Nahiv, lügat, kırâat, hadîs, fıkıh ve tefsîr âlimi. Künyesi Ebû olmakla beraber, merhametli ve yumuşak tabiatlı Abdullah olup ismi Süleymân (Selmân) bin Abdullah bin idi. Fitne ve kötülüklerden hiç hoşlanmazdı. Ba’zı Muhammed bin Fetâ’dır. Nehrevân’da doğduğu için Nehrevânî işittiklerini yazdı. Hadîs ilmini çok iyi bilirdi. Vera’ nisbet edildi. Bağdad ve İsfehan’da oturdu 493 (m. 1100) ve vakar sahibi idi” demektedir. Kemâlüddîn yılında İsfehan’da vefât etti. Ca’fer de onun hakkında şöyle demiştir: “İbn-i Ferkâh bir ara Beytr-ül-mâl vekîlliği yaptı. Sonra Memleketi Nehrevan’da din ve âlet ilimlerine temel olan İBN-İ FURÂT bilgileri öğrendikten sonra, ilim tahsili için seyahate çıkan İbn-i Fetâ, başta Bağdad olmak üzere, Irak’taki ilim merkezlerini Hadîs, târih ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Abdürrahîm dolaştı. Zamanın büyük âlimlerinden ders aldı. Lügat ilmini bin Muhammed bin Abdürrahîm bin Ali bin Hasen bin Bağdad’da İbn-i Dehhân’dan, Nahiv ilmini yine Bağdad’da Muhammed bin Abdülazîz olup, lakabı İzzüddîn’dir. 759 (m. Sem’ânî, İbn-i Burhan ve Ebü’l-Hattâb Cebelî’den okudu. 1358) senesinde Kâhire’de doğdu. 851 (m. 1448) senesi Meşhûr Şâfiî fıkıh Âlimi Kâdı Ebû Tayyib Taberî’den, fıkıh ve Zilhicce’nin onaltısında, Cumartesi günü vefât etti. Bâb-ün- hadîs ilimlerini öğrendi. Ebû Tâlib bin Gîlân’dan hadîs-i şerîf Nasr musallasında cenâze namazı kılındı. Sa’îd-üs-Suâdâ’da, rivâyet etti. Bunlardan başka birçok âlimin derslerine devam Sâfiyye mıntıkası denilen yere defn olundu. edip, sohbetlerinde bulunarak ilmini ilerletti. Kur’an ilimlerinde âlim, nahiv, lügat gibi yardımcı ilimlerde zamanının İmâmı (en büyük âlimi) oldu. İsfehân’a yerleşti. Taliblerine ders okutup, Allahü teâlânın dînini öğretti. İnsanlara nasihatlerde bulunur, onlara: Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğrenip, Resûlüne ( aleyhisselâm ) tâbi olmalarını söyler, O’nun mahlûkâtına karşı merhametli olmalarının lüzumunu anlatırdı. Vaktini yalnız Allahü teâlânın râzı olacağı işlerle geçirmeye çalışır, O’nun rızâsına uygun olmayan bir söz söylememek için gayret ederdi. Gündüzleri oruç tutar, geceleri ibâdet ederdi. Güzel ahlâkı, eşsiz ilmi ve kuvvetli zekâsı ile Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için gece gündüz ilim öğrenmek ve öğretmekle meşgul olurdu. Pekçok talebe yetiştirdi. Silefî ve kendi oğlu Nizâmiye Medresesi müderrisi Hasen ve İsfehân ulemasından birçok kimse İbn-i Fetâ’dan ilim öğrenmekle şereflendi. İbn-i Furât, Kâhire’de büyüdü, önce Kur’ân-ı kerîmi, sonra Umde, Bidâye ve daha başka kitapları ezberledi. 771 (m. 1369) senesinde, bu ezberlediklerini, Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden; Sirâcüddîn Hindî, Ekmelüddîn, Sadrüddîn Muhammed Hafîd, Alâüddîn Türkmânî, Şemsüddîn Trablusî, Ebû Bekr bin Tacir, Şemsüddîn Muhammed bin Sâig, Muhammed bin Şükri’nin, Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden; Ziyâüddîn bin Sâdullah, Kazvînî, Kelâî, Bülkînî, İbn-i Mülakkın, Ebnâsî, Muhammed bin Ahmed Şâmî; Bedrüddîn Hasen bin Alâüddîn Konevî, Sadrüddîn Münâvî, İsmâil bin Hızır, Muhammed bin Ebü’l-Bekâ es-Sübkî’nin, Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerinden; İbn-i Merzûk el-Kebîr, Şerefüddîn bin Asker elBağdâdî, Hamza bin Ali el-Hüseynî, Burhânüddîn Ahnâî, Ahmed bin Ömer bin Ali’nin, Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerinden; Alâüddîn Ali bin Muhammed Kemânî, Birçok kıymetli eserin yazarı olan İbn-i Fetâ’nın eserlerinden Şemsüddîn Zerkeşî, Muhammed bin Abdullah el-Makdisî, ba’zıları şunlardır: “Tefsîr-ül-Kur’ân”, “Kitâb-ı ilel-il-kırâat”, “El- Süleymân bin Ahmed Kenânî’nin huzûrunda okudu. Kânûn fîl-lüga” (on cild), “Şerh-ül-izâh li Ebî Ali Fârisî”, “Şerh-i dîvân-il-Mütenebbî” ve “El-Emâlî”. İbn-i Furât, fıkıh ilmini; Kâdı Şerefüddîn bin Mensûr ve Cemâlüddîn Malatî’den, nahiv ilmini Muhibbüddîn bin Cemâlüddîn’den, hadîs ilmini Zeynüddîn Irâkî’den öğrendi. Ayrıca; Şihâbüddîn bin Necmüddîn, Bedrüddîn bin Cûhî, İbn-i 1) Tabakat-ül-müfessirîn (Süyûtî) sh. 13 Umeyk, Şahtâbî, Beyânî, İbn-i Atâullah el Hanefî, Salâhüddîn bin Ebû Ömer, İbn-i Beşâre, Ahmed bin Abdülkerîm el-Ba’lî, 2) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-1, sh. 192 3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 239 4) Şezerât-üz-zeheb cild-3, sh. 399 5) Keşf-üz-zünûn sh. 163, 212, 446, 812, 1160, 1313, İbrâhim bin Ahmed, Ahmed bin İbrâhim es-Sekenderi, Zitâvî, Kirâtî, Safdî, Tâcüddîn Sübkî, Kirmânî Sûkî Menhecî, Ali bin İbrâhim Seyhûnî’den icâzet (diploma) aldı. İcâzet aldığı hocalarının sayısı ikiyüzotuz civarındadır. Sehâvî, onun hakkında şöyle demektedir: “Ben İbn-i Furât’ın yanında uzun müddet kaldım. Çok hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ben de onları yazdım. Elhamdülillah, ondan benim kadar çok ilim öğrenen birini bilmiyorum.” İbn-i Hacer-i Askalânî onun hakkında; “Şam ve Mısır’ın büyük Lakabı Kemâlüddîn’dir. 642 (m. 1244) senesi âlimleri ona icâzet (diploma) vermiştir. O, Mısır bölgesinin, Muharrem ayının onyedinci günü Bağdad’da danışma merciidir” demiştir. doğdu. 723 (m. 1323) senesi Muharrem ayında vefât etti. Eş-Şünûziyye kabristanına defnedildi. Bukâî de onun hakkında şöyle der: “O, asâlet sahibi, kadılığı övülmüş, mazbut ve âlimler yetiştirmiş bir ailedendir. Yazdığı İbn-i Fûtî, birçok ilim kollarında mütehassıs idi. eserler, zekâsının keskinliğine delîldir.” Çok üstün bir zekası vardı. Gördüğü ve duyduğu bir şeyi unutmazdı. Hadîs ilmine çok önem verdi. İbn-i Furât; seçkin, fazilet sahibi, kendi hâlinde ve insanlardan Birçok hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf dinledi ve uzak kalan, sakin tabiatlı, ağır başlı, hadîs ilminde güvenilir, rivâyetlerde bulundu. doğru bir zât idi. Kendisine sorulan en zor mes’eleleri çözümlerdi ve onları açıklardı. Talebeler, uzak beldelerden Kendisi şöyle der: “Ben beşyüz âlimden ilim ondan ders almak için gelirlerdi. Ondan ders alanlar, çoluk- öğrendim.” Es-Sâhib Muhyiddîn bin el-Cevzî, el- çocuğuna yetecek kadar nafaka yardımı yapmak istedikleri Mübârek bin Mu’tasımbillah, Muhammed bin Ebî zaman, bunu kabûl etmemiş; “Ben, ders verme karşılığı olarak Rîniyye, Ali bin es-Sâî el-Bağdâdî hadîs dinlediği ücret almam” demiştir. 811 (m. 1408) senesinde Emîn hocalarıdır. Trablusî’nin yerine kadılık vekâletinde bulundu. 826 (m. 1423) senesinde hacca gitti. İbn-i Fûtî, Bağdad’daki el-Müstensıriyye Medresesinin kütüphânesine müdür oldu. İbn-i Furât, birçok eser yazdı. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- Vefâtına kadar bu vazîfeyi yürüttü. Nâzik, Tezkiret-ül-enâm fin-nehyi anil-kıyâm, 2-Nûhbet-ül-fevâid-il- mütevâzi, güzel ahlâk sahibi bir zât olan İbn-i müstenticeti min kitabı Ikd-ül-kalâid fî halli kayd-is-serâid, 3- Fûtî’den; oğlu Ebü’l-Meâlî Muhammed ve Manzûmet-ül-fevâid. Mahmûd bin Halife hadîs rivâyetinde bulundu. İbn-i Fûtî, ömrünün sonlarına doğru felç hastalığına tutuldu. Târih ve edebiyat ilimlerinde de söz sahibi idi. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 212 İbn-i Fûtî, birçok eser yazdı. Bunlardan ba’zıları 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-4, sh. 186 şunlardır: 1. Ed-Dürer-ün-nâsia fî şi’r-il-miet-is-sâbia, 2. Mecmû-ül-âdâb fî mu’cem il-esmâi vel- 3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 562 4) Brockelmann sup-2, sh. 11 5) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 127 cild-2 sh. 11 elkâb: Elli cildlik bir eserdir. 3. Dürer-ül-esdâf fî gurer-il-evsâf: Yirmi cildlik bir eser. 4. Telkîh-ülefham fil-muhtetif vel-mü’telifi, 5. El-Havâdis-ülcâmiati vet-Tecârüb-in nâfîati fil-miet-is-sabra. 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 215 İBN-İ FÛTÎ Hadîs, kelâm, târih ve edebiyat âlimi. İsmi Abdürrezzâk bin Ahmed bin Muhammed bin Ahmed bin Ömer bin Muhammed eş-Şeybânî elMervezî el-Bağdâdî olup, künyesi Ebü’l-Fadl’dır. 2) El-Bidâye ven-nihâye cild-14, sh. 106 3) Lisân-ül-mîzân cild-4, sh. 10 4) Fevât-ül-vefeyât cild-2, sh. 319 5) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 364 idi. Asrındaki âlimler onun ilim ve faziletteki üstünlüğünü kabûl ettiler. 6) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1493 İbn-i Gânim Makdisî’nin yazmış olduğu eserlerden ba’zıları 7) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 60 8) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 566 9) Zeyl-i Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 374 şunlardır: 1-Er-Remzu fî şerhi nazm-il-Kenz: Dört cildlik olan bu eserin yazması Tunus’da bulunan Sâdıkiyye Kütüphânesi’ndedir. 2- Nûr-uş-şum’a fî ahkâm-ül-Cum’a, 3Bugyet-ül-murtâd fî tashîh-id-dâd, 4-Hâşiyetün alel Kâmûs: Yazma ve küçük bir eser olup, Kâmûs’a fâideli bilgiler ilâve yapmıştır. İBN-İ GÂNİM MAKDİSÎ Hanefî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimi. İsmi, Ali bin Muhammed bin Ali olup, lakabı Nûreddîn’dir. 920 (m. 1514) senesinde Kâhire’de doğdu. Aslen Kudüslüdür. 1004 (m. 1595) senesinde Kâhire’de vefât etti. İbn-i Gânim, Mısır’da yetişti. Küçük yaşta Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Kırâat-ı seb’ayı büyük âlim Şihâbüddîn bin Fakîh Ali 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 195 2) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 750 3) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 99, 250 4) El-A’lâm cild-5, sh. 12 5) Hulâsat-ül-eser cild-3, sh. 180 Makdisî’den öğrendi. Kâdı’l-kudât “Muhibbüdddîn Ebü’lCevâd’dan kırâat ve fıkıh ilimlerini tahsil etti. Şihâbüddîn İbni 6) Şakâyık-ı Nu’mâniyye zeyli (Atâî) sh. 398 Neccâr’dan Sahîh-i Buhârî, Sahîh-i Müslim ve Kütüb-ü sitte’den olan diğer dört hadîs kitabını okudu. Ayrıca; İbn-i 7) Brockelmann sup-2, sh. 395 Şelbî, Nâsıruddîn Lekânî el-Mâlikî, Ebü’l-Hasen Bekrî, Şihâbüddîn Remlî, Şemsüddîn Muhammed, Safiyyüddîn, Mîr Âlim Buhârî, Ma’lül Emîr, Kâdı’l-kudât Abdullah bin Abdülazîz ders aldığı hocalarındandır. Her taraftan, İbn-i Gânim’in derslerini dinlemek ve ondan ilim öğrenmek için gelirlerdi, İbn-i Gânim, hayâtı boyunca fetvâ verdi. Asrının büyük âlimlerinden İBN-İ GÂNİM MAKDİSÎ (Abdüllatîf bin Abdürrahmân) birçoğu ondan istifâde ettiler. İbn-i Gânim, çeşitli medreselerde müderrislik ve çeşitli görevlerde bulundu. Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Abdüllatîf bin Abdürrahmân bin Ahmed bin Ali bin Ahmed bin Gânim el-Bedr es-Sa’dî el- Münâvî, “Tabakât-ül-evliyâ” ismindeki kitabında ondan şöyle Abbâdî el-Hazrecî el-Ensârî el-Makdisî’dir. İbn-i Benâne ve bahseder: “İbn-i Gânim Makdisî, geceleri ibâdet ve murâkabe İbn-i Gânim diye meşhûr oldu. 786 (m. 1384) senesi Receb-i ile geçirirdi. Gündüzleri, müslümanların suâllerini şerîf ayının yirmisinde, Cum’a gecesi Kudüs’de doğdu. 856 cevaplandırır, sonra bir müddet uyurdu. Fakirlere çok iyilik (m. 1452) senesi Rebî’ul-evvel ayı başında, Perşembe günü yapar, onlarla beraber otururdu. Herkese ikramda bulunurdu. Bursa’da vefât etti. Kendisine âit olan dergâhdaki kabrine “Doğru yol Resûlullahın ( aleyhisselâm ) yoludur” derdi.” defnedildi. Kabri üzerine bir türbe yapıldı. Kabri ziyâret İbn-i Gânim bütün ilimlerde mütehassıs idi. Zâhirî ilimlerde olduğu gibi, bâtınî ilimlerde de yükseldi. Vera’ ve zühd sahibi mahallidir. Abdüllatîf Makdisî, önce Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Sonra babasından; sarf, nahiv, fıkıh, ferâiz, me’ânî, beyân, ilimlerini okudu. Daha sonra Abdülazîz el-Fernevî’den aklî ilimleri tahsîl Abdürrahmân Şîrsî, Yûsuf Acemî, Hasen Şimşirî, Mahmûd etti. Nasr et-Tûnusî’den “Minhâc”ı okudu. 815 (m. 1412) İsfehânî, Nûreddîn Netanzî, Ömer Sühreverdî, Necîb senesinde Magrib’e (Tunus’a) gidip, bir müddet orada ikâmet Sühreverdî, Ahmed Gazâlî, Ebû Ali Nessâc, Ebû Ali Kirkânî, etti. 817 (m. 1414) senesinde hacca gidip, tekrar oraya döndü. Ebû Osman Magribî, Ebû Ali Kâtib, Ebû Ali Rodbâri, Cüneyd-i Tunus’un meşhûr âlimlerinden olan İbrâhim el-Müserrâtî, Bağdadî, Sırrî-yi Sekatî, Ma’rûf-i Kerhî, Ali bin Mûsâ Rızâ, Muhammed el-Magribî, Abdürrahmân bin el-Bennâ, Şerîf Ebû Mûsâ Kâzım, Ca’fer-i Sâdık, Muhammed Bâkır, Zeynelâbidîn, Yahyâ, Ebi’r-Rikâb, Ahmed bin Zagu, Fakîh Ya’kûb el-Ukbânî, Hüseyn bin Ali, Ali bin Ebî Tâlib ( radıyallahü anh ). Kâdı Ebû Abdullah Muhammed bin Merzûk ile görüşüp ilim öğrendi. Abdüllatîf-i Makdisî, sohbet ve nasîhatleriyle talebelerine doğru yolu gösterdi. Kimseye zarar vermemeyi, herkese iyilik Abdüllatîf Makdisî tahsiline devam ederken, tasavvuf (gönül etmeyi bildirdi. Edebe dâir eserler yazdı. Eserlerinden ba’zıları ilmi) zevki ile Şeyh Abdülazîz’in talebeleri arasına katıldı. şunlardır: 1- El-Emru bil-ma’rûf ven-nehyü anil-münker, 2- Talebe yetiştirme izni (icâzeti) aldı. Allahü teâlânın velî kulu Tuhfet-ül-mevâhib fil-makâmât el-merâtıb, 3-Keşf-ül-i’tikâd fir- Zeynüddîn-i Hafi hacca giderken Kudüs’e gelince, Abdüllatîf-i reddi alâ mezheb-il-ilhâd, 4- Şifâ-ül-müteellim fî âdâb-il- Makdisi’nin evinde kaldı. Makdisî, ona büyük bir muhabbetle muallim vel-müteallim, 5- Manzûmetü nefhat-ül-eshâr ve bağlandı. Elinden geldiğince ona hizmet ve hürmet etti. rihlet-ül-esrâr alâ menhed-il-muhtâr ilâ meşhed-il-envâr. Böylelikle feyz ve bereketine kavuştu. Sohbetlerine âşık oldu. Hicaz’a hareketi sırasında, beraberinde bulunmak için izin vermesini rica etti. Zeynüddîn Hafi, o günlerde ona annesinin hastalığı sebebiyle izin vermeyip, Kudüs’te bıraktı. Hacdan dönüp tekrar Kudüs’e gelince, bu defa Abdüllatîfi yanına alıp, birlikte Horasan’a gittiler. Hocasının terbiye ve ta’limi ile halvette bulundu. Daha sonra hocasının emri ile Cam şehrine 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 10 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-4, sh. 327 3) Şakâyık-ı Nu’mâniyye tercümesi (Mecdî Efendi) sh. 87 gidip, Şeyhülislâm Ahmed-i Nâmıkî Câmî’nin türbesinde kırk günlük çilesini tamamladı. Ondan sonra, onun işâreti ve talebe 4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 617 yetiştirme vazîfesi ile Şam’a, Kudüs’e ve oradan da Anadolu’ya geldi. Konya’ya uğradı. Burada medfûn olan üç 5) Şakâyık-ı Nu’mâniyye cild-1, sh. 70 büyük velîyi ziyâret ederek, onların halleriyle hâllendi. Bu durumu kendisi şöyle anlatır: “Mevlânâ Celâleddîn’in türbesini ziyâret ettim. Kendimi üryan gördüm. Sonra Şeyh Sadreddîn Konevî hazretlerini ziyâret eyledim. Beni kendine çekti. Sonra da Şemseddîn Tebrîzî hazretlerini ziyâret ettim. Orada duâ ve namazdan sonra Bursa’ya azîmet ettim. Atımın üzerinde giderken, uyku 6) Kâmûs-ul-a’lâm cild-4, sh. 3090 7) Nefehât-ül-üns sh. 550 8) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 134, 376, 894, cild-2, sh. 1398, 1487 9) Brockelmann Gal-2, sh. 132 arasında bana; “Ehl-i ma’rifet sana muntazırdır (beklemektedirler).” dendi. Şa’bân ayında Bursa’ya geldim. Oradaki âlim ve âriflerle Ramazan’a kadar halvette kaldım. Halvetteki ilk gecemde gaybdan bir ses duydum. “Bu, Cennetten bir cemiyyettir (topluluktur). Dünyâda bir benzeri İBN-İ GARS yoktur” dendi.” Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Abdüllatîf Makdisî’nin hocalarının silsilesi şöyle olup, Hazreti Ali’ye ulaşmaktadır Abdüllatîf Makdisî, Zeynüddîn Hafi, Muhammed bin Muhammed bin Halîl’dir. Künyesi Ebü’l-Yüsr olup, İbn-i Gars ismi ile tanınmıştır. 833 (m. 1430) senesinde doğdu. 894 (m. 1489)’de vefât etti. İlim tahsiline küçük yaşta başladı. Yedi yaşında iken Kur’ân-ı İBN-İ HABÎB EL-HALEBÎ kerîmi ezberlemeye başlayıp, dokuz yaşında tamamladı. Kur’ân-ı kerîmi kırâat ilmini Şihâb bin Mesdî’den öğrendi. Hadîs ve târih âlimi. İsmi, Hasen bin Ömer bin Hasen bin Habîb bin Ömer ed-Dımeşkî el-Halebî On yaşında iken ba’zı metinleri ve kitapları ezberledi. “El- olup, künyesi Ebû Muhammed ve Ebû Tâhir’dir. Mecmâ’ “, “El-Menâr”, “Telhis”, “Elfiye” gibi nahiv ve Arabcaya Lakabı ise Bedrûddîn’dir. 710 (m. 1310) senesi dâir metinler, ezberlediği şeylerdendir. Fıkıh ilmini; İbn-i Şa’bân ayında Haleb’de doğdu. 779 (m. 1377) Hümâm, İbn-i Deyrî ve Ebü’l-Abbâs Sesrî’den öğrendi. senesi Rebî’ul-âhır ayının onbirinde vefât etti. Arabcayı ve akâid ilmini Ebü’l-Fadl Magribî’den okudu. Ayrıca, İbn-i Hümâm ve onun talebesi Seyfüddîn Ali’den usûl-i din İbn-i Habîb, babasının muhtesib vazîfesinde (akâid) ilmini öğrendi. Burhâneddîn Hindî ve diğer âlimlerden bulunduğu Haleb’de ilim öğrendi. Birçok de me’ânî ve mantık ilmini öğrendi. Bunlardan başka, Sayrûnî, zâtlardan ilim öğrenen İbn-i Habîb, birçok Emîn el-Aksarâyî gibi âlimlerden de ilim öğrenmiştir. beldeleri ilim öğrenmek için dolaştı. Kâhire’de Muhammed bin Mu’dâd, Muhammed bin Gali, İbn-i Gars, zekâsının keskinliği ile tanınmış bir âlim idi. İbn-i Abdülmuhsin İbn-üs-Sâbûnî, Yahyâ bin Mısrî’den Deyrî’ye vekâleten bir müddet kadılık yaptı. Bundan sonra ilim öğrendi. 733 (m. 1332) senesinde ilk defa, Eşrefiyye türbesinde ve Bulak’da Câmi-i Zeynî’de Meşihatlık 739 (m. 1338) senesinde de ikinci defa hacca (başmüderrislik) yaptı. Bundan başka, Cemâliyyet-ül- gitti. Bu seyahatler esnasında Mısır ve Suriye’nin Cedîde’de İbn-i Aksarâyî’den sonra fıkıh dersleri verdi. Daha çeşitli şehirlerinde ikâmet etti. İbrâhim bin Sâlih başka yerlerde de ders vermiş olup, defalarca hacca gitmiştir. ve onun babası Ömer’den ve Fahrüddîn İbni Mekke’de talebelere fıkıh dersi vermiştir. Yazmış olduğu Hatîb’den hadîs-i şerîf dinledi. eserler şunlardır: “El-Fevâkıh-ül-Bedriyye fil-akdiyyet-ilHükmiyye”: Bu eseri fetvâ husûsunda Risâle-i İbn-i Gars adıyla tanınmıştır. “Risâletün fit-temânig”, Hâşiyetün alâ şerhıt-Teftâzânî lil-akâid-in Nesefiyye”. Bu eserlerinden başka, şiirleri de vardır. İbn-i Gars’dan nakledilen bir şiirin tercümesi şöyledir. “İnsanların tabiatı, huyları, değişik topraklara benzer. Yumuşak toprakla sert toprak bir değildir. Huyundan râzı olunulan insan azdır. Her topraktan altın çıkmaz.” Kendisinden de; İbn-i Aşâir, İbn-i Zâhire, İbn-ülAcemin’in torunu, Muhibbüddîn İbn-üş-Şıhne, Alâüddîn İbni Hatîb en-Nâsıriyye ve birçok âlim hadîs-i şerîf dinlediler ve rivâyette bulundular. İbn-i Habîb daha sonra Trablus’a gitti. Oradan Şam’a ve sonra da Haleb’e geri döndü. Vefâtına kadar orada ikâmet etti. İbn-i Habîb birçok eserler yazdı. Yazdığı eserlerden ba’zıları şunlardır: 1- Nesim-üs-Sabâ: Bu eser manzûm ve nesir ile karışık yazılmış bir 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 277 eserdir. 2- Dürrat-ül-eslâk fî devlet-il-etrâk: Bu eserde Mısır’da hüküm sürmüş olan Memlûklü 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 220 hükümdârları ve Memlûklü târihi anlatılmaktadır. 3-Cüheynet-ül-ahbâr fî esmâ-il-Hulefâi mülük-il- 3) El-A’lâm cild-7, sh. 52 emsâr, 4- Tezkirât-ün-nebîh fî eyyâm-il-Mensûr ve benîhi, 5- En-Necm-üs-Sâkıb, 6- El-Muktefâ fî 4) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 191 zikri fedâil-il-Mustafâ, 7- Keşf-ül-Mürût: Şâfiî mezhebi fıkhına dâir bir eserdir. 8- Füsûl-ür-Rabî’ Resûlullah ( aleyhisselâm ), en şerefli belde olan ve usûl-ül-Bedî, 9-Makâmât-ül-Vuhûş. Mekke-i mükerremede doğdu. Mekke-i mükerreme, gerek Allahü teâlânın indinde ve En-Necm-üs-Sâkıb adlı eserinden ba’zı bölümler: Resûlullahın ( aleyhisselâm ), Allahü teâlâ indindeki derecesi: Resûlullah ( aleyhisselâm ) beşerin en üstünüdür. Allahü teâlâya en yakın ve derecesi en yüksektir. Allahü teâlâ, O’na pek çok faziletler ihsân buyurdu. Her iki dünyâda makamını, zikrini pek yüksek kıldı. En kâmil güzellikleri O’nda topladı. Kendisine yakın kulları arasında da O’nu üstün tuttu. Kur’ân-ı kerîmde O’nu övdü. Yeri, O’nun için temiz yaptı ve mescid gerekse kullarının yanında pek kıymetlidir. O dürr-i yetim oradan çıktı. O güneş, Mekke-i mükerreme semâsının ufkundan doğdu. Muhammed aleyhisselâm, İbrâhim aleyhisselâmın duâsı, Îsâ aleyhisselâmın müjdesi, Kureyş soyunun en temizi, Hâşimoğullarının incisidir. O, Arabların en şereflisi, en üstünü ve en fazfletlisidir. kıldı. O’nun, mu’cizesini kıyâmete kadar bâki eyledi. O’nu Resûlullahın ( aleyhisselâm ) vasıfları: Resûlullahın mübârek bütün insanlara Peygamber olarak gönderdi. Ona şefâat-i başı büyük idi. Teni beyaz idi. Mübârek sakalı şerîfleri sık kübrâyı ihsân eyledi. O’nu âhır zaman Peygamberi kıldı. Onun olup, yaradılıştan saçları gibi ondüle idi. Mübârek alınları açık ismini Arş-ı a’lâya ve Cennetin birçok yerine yazdı. O’nun idi. Mübârek dişleri beyaz idi. Mübârek ön dişleri seyrek idi. vasfını pek geniş bildirdi. O’nun sözlerini hikmetler ve derin Söz söylediği zamanda, sanki dişleri arasından nûr, çıkardı. ma’nâlar ile dolu kıldı. O’nun emrine uyulup, yasakladığı Mübârek bedeni, hem yumuşak, hem de kuvvetli idi. Mübârek şeylerden sakınılmasını irâde eyledi. Mahlûkuna, O’na itaat kaşları ince idi. Kaşlarının arası açık idi. Mübârek kirpikleri eylemesini emreyledi O’nun sünneti seniyyesine ve O’nun uzun idi. Mübârek kolları etli idi. Mübârek kolları, ayakları ve yolunda gidenlere uymak için kullarını teşvik buyurdu. O’nun parmakları uzun idi. Mübârek yüzü, bir miktar yuvarlak idi. kadrinin ve kıymetinin kendi katında pek yüksek olduğunu Neş’eli olduğu zamanda, mübârek yüzü ay gibi nurlanırdı. bildirdi O’nun kendi resûlü ve kulu olduğuna imân etmeyi Allahü teâlânın kulları arasında ondan daha fasih ve tatlı sözlü bütün insanlara farz kıldı. O’nun vasıtasıyla pekçok hayırlar kimse görülmedi. Mübârek sözleri gayet kolay anlaşılır, yarattı. O’nu kendisine yakın kıldı. O’nun vasıtasıyla pekçok gönülleri alırdı ve rûhları cezb ederdi. Mübârek bedenleri hayırlar yarattı. O’nu kendisine yakın kıldı. O’na vahy gayet temiz idi. Kokusu amberden daha hoş idi. Çocuklar gönderdi. O’nu hem dünyâda hem de âhırette azîz kıldı. O’nun arasında kokusu ile tanınırdı. O’nun geçtiği yerden geçenler, dinini diğer dinlerden üstün kıldı. O’nu ayıplardan ve kokusundan O’nun geçtiğini anlarlardı. Mübârek göz, kulak ve eksiklerden muhafaza eyledi. O’nu en güzel şekilde terbiye diğer uzuvları gayet kuvvetli idi. Melekleri ve şeytanları etti. O’na bilmediklerini öğretti. O’na her müşkil ve mübhem görürdü. Aydınlıkta gördüğü gibi karanlıkta da görürdü, olan şeyin hâllini ve nasıl çözüleceğini gösterdi. O’nu önünde olanları gördüğü gibi, arkasında olanları dahi görürdü. kendisine habîb (sevgili) ve dost yaptı. Fahri âlem ( aleyhisselâm ) güleryüzlü idi. Tebessüm ederek Allahü teâlâ, Habîbine ta’zim ve hürmeti emretti. O’nun nasihatlerine yapışmayı, O’nun kadrini ve kıymetini yüksek tutmayı emretti. Allahü teâlâ diğer Peygamberlere verdiği faziletlerin benzerlerini ve daha fazlasını ona ihsân etmiştir. Cebrâil aleyhisselâm; “Şarkı ve garbı dolaştım. gülerdi. Gülerken, mübârek dişleri görünürdü. Güldüğü zaman, nûru duvarlar üzerine ziya verirdi. Yavaş ve vekarla yürür idi. Yana ve geri bakacağı zaman, bütün bedeni ile dönüp bakardı. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) sükût hâli uzun idi. Devamlı tefekkür ederdi. Eshâbı ile dâima görüşürdü. Adâlet ve ihsân üzere idi. Fakat Muhammed aleyhisselâm gibisini Resûlullahın ( aleyhisselâm ) fesahati ve hilmi: Resûlullah ( görmedim” diyerek, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) aleyhisselâm ) Arab lehçelerini gayet güzel bilirdi. Her üstünlüğünü beyân etmiştir. kabileye kendi lehçesi ile hitâb ederdi. Fesahat ve belagatı, akıl sahiplerini hayrette bırakırdı. Resûlullah ( aleyhisselâm ), yüksek bir ahlâk Resûlullahın tevâzu ve adâleti: Resûlullah efendimiz ( üzere bulunuyordu. O’nun ahlâkı, Kur’ân-ı aleyhisselâm ) yüksek bir tevâzuya sahipti. Kibirden herkesi kerîmin bildirdiği ve öğrettiği ahlâk idi. Zâten O, çok sakındırırdı. Fakirlere ve muhtaçlara iyilikte bulunurdu. yüksek ahlâkı tamamlamak için gönderilmişti. Hizmetçilerle beraber yerdi. Huzûrlarına gelenlere hizmet Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hilmi pekçok idi. ederlerdi. Arpa ekmeği için bile olsa, yapılan da’vete icabet Kendisine gelmiyenlere, O giderdi. Vermeyene ederdi. Kum ve çakıl taşları üzerine yatardı. Çarşıdan almış verirdi. Kendisine zulmedenleri ve haksızlık oldukları şeyleri bizzat kendileri taşırlardı. Eshâbına (r.anhüm) yapanları affederdi. Gücü yettiği hâlde, kimseden en güzel ve en mükemmel şekilde muâmele ederdi. Bir intikam almazdı. Kendisine meşakkat olan ve meclise teşrîf buyurduklarında, meclisin son bulduğu yere istemediği durumlara karşı sabırlı idi. İnsanlardan otururlardı. Kul ve peygamber olmayı, sultan olmaya tercih gelen eziyet ve sıkıntılar O’nda sabırdan başka etti. birşeyi arttırmaz idi. Dostu da, düşmanı da, O’nun adâletine, ilmine ve Münâfıkların kendisi hakkındaki kötü söz ve yüksek bir ahlâka sahip olduğuna şehâdet işlerini görmemezlikten gelirdi. Kendisine dil etmektedir. uzatanlara kötülük ile mukâbele etmezdi. Allahü teâlâ, O’nu onlara karşı muzaffer kılıncaya kadar, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) susması çok olup, onlardan gelen sıkıntı ve eziyetlere sabreyledi. vekar sahibi idi. Az konuşurdu. Güzel olmayan sözlerden yüz çevirrirdi. Meclisi, hidâyet, ilim, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) başkalarına karşı muâmelesi ve hilm ve hayır meclisi idi. O’nun bulunduğu şefkati: Resûlullah ( aleyhisselâm ) hediye kabûl eder ve mecliste, gürültü olmaz, her kafadan bir ses verene hediye ile mukâbele buyururlardı. Dâima başkalarına çıkmazdı. Adâlet ve edeb yolunda asla ta’viz yardım ederdi. Fakirlerin da’vetini de kabûl eder, onlara teşrîf vermezdi. ederlerdi. Medîne-i münevverenin en uzak yerlerinde bulunan hastaları ziyâret ederdi. İhtiyâç sahibi ve âciz kimseler Resûlullahın ( aleyhisselâm ) zühdü, kanâati ve ibâdeti: olabileceği ihtimâli üzerine, namazları fazla uzatmazdı. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) zühdü pekçok idi. Bu husûsta en Kendisinden özür diliyenlerin özürlerini kabûl ederdi. Kendisini yüksek mertebede bulunuyordu. Dünyânın parlaklığına ve ziyârete gelenlere pekçok ikramda bulunurdu. Eshâbından ve yaldızına ehemmiyet vermezdi. O, her zaman tâat üzere idi. Ehl-i beytinden herkese terbiye ile “Buyurun” diyerek cevap Kanaatkar idi. İşlerinde pek temiz ve nezîh idi. İşlerinde ve verirdi. Yanında bulunanlara aynı sevgiyi gösterirlerdi. Enes hâllerinde, kifâyet miktarını tercih buyururdu. Yiyecek ve bin Mâlik ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Resûlullaha on sene giyeceklerinde zarûret miktârı ile yetinirdi. Kalın giyeceklerden hizmet ettim. Bana, yaptığım birşeyden dolayı, bunu niçin giyerlerdi. Fazla yemezdi. Eve gelince yemek istemezdi. böyle yaptın veya yapmadığım birşey için de, bunu niçin Onlara açlığını, susuzluğunu belli etmezdi. Eğer yemek yapmadın” buyurmadı. getirirlerse yerdi Su verirlerse içerdi. Ahırete teşrîf ettiklerinde, geriye hiçbir şey bırakmadı. Kendisinden sâdece silâhı, katırı Resûlullah ( aleyhisselâm ) çok şefkatli idi. Dâima ve bir parça arazi kaldı. Hâlbuki kendisine yerdeki hazinelerin iyiliği emreder ve iyilik sahiblerine yakın dururdu. anahtarı verilmişti. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ibâdeti Kötülüğe, kötülük ile muâmele etmezdi. Kötülük pekçok idi. Allahü teâlâdan korkması, Rabbini tanıması sahibine müsamaha gösterirler, onu affederlerdi, derecesinde idi. iyilikten gücünün yettiğini yapardı. İbn-i Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Resûlullah ( Resûlullah ( aleyhisselâm ), kıyâmet gününde ilk aleyhisselâm ) ümmetine meşakkat olacak ve önce kabirden çıkacaktır, insanlar ümidsiz hâle güç gelecek şeyleri emir buyurmamış, onlara düştükleri zaman, onlara O müjde verecektir, dâima kolay şeyleri emretmiştir.” onların şefaatçisi olacaktır. Onlar sustuktan zaman, O konuşacaktır. En önce Resûlullah aleyhisselâm ) onun kesik elini yapıştırdı. Allahü efendimiz ( aleyhisselâm ) Cennete girecektir. O, teâlânın izni ile kolu eskisinden daha sağlam Kevser havuzunun sahibidir. Kevser havuzunun oldu. kokusu, miskden daha hoştur. Onun suyu, baldan daha tatlı ve sütten daha beyazdır. Resûlullah ( Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), Eshâb-ı aleyhisselâm ) hem ilk şefaat eden, hem de Kirâmdan birisine duâ buyurmuşlardı. şefaati ilk kabûl olandır. Yerdeki ağaçlardan daha Resûlullahın mübârek duâlarının bereketi tâ çok kimseye şefaat eder. torunlarına kadar ulaştı. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mu’cizeleri: Mekkeliler, Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) kendilerine bir mu’cize göstermesini istemişlerdi. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) onlara, ayın ikiye bölünmesi mu’cizesini gösterdi. Mekke müşrikleri bu mu’cizeyi görünce üzüldüler. Eshâb-ı Kirâm ise sevindi Ebû Cehl ahmaklığından dolayı, ayın bu şekilde bölünmesinin sihir olduğunu söyledi ve inanmadı. Gerçekten ayın ikiye bölünüp bölünmediğini anlamak için, uzaklara insanlar gönderdiler. Uzakta bulunanlar da o saatte ayın bölündüğünü söyleyince, bu mu’cizenin sihir olmadığı ortaya çıktı. Resûlullah efendimizden ( aleyhisselâm ) su istenmesi: Bir gazâ sırasında Eshâb-ı Kirâm susuz kalınca, Peygamber efendimizden ( aleyhisselâm ) su istediler. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) mübârek sağ elini, bulunan çok az suya soktu. Parmaklarının arasından, pınarlar gibi su akarak suyun bulunduğu kap devamlı taştı. Herkes bu sudan abdest aldı. Onlar binbeşyüz kişi idiler. Yüzbin kişi olsa, Resûlullahın bereketi ile o su onlara yine kâfi gelirdi. Resûlullaha ( aleyhisselâm ) yeni doğmuş bir çocuk getirilmişti. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) huzûrlarında konuşup, Resûlullahın Peygamberliğine şehâdet getirdi. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ), Abdürrahmân bin Avf’a bereket ile duâ buyurmuşlardı. Bu duânın bereketiyle, Abdürrahmân bin Avf’ın ( radıyallahü anh ) evinin etrâfı mallarla doldu. Hattâ bir defasında, yediyüz deveyi fakirlere sadaka olarak verdi. Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) mu’cizelerinden birisi de, Allahü teâlânın O’na gayb ile ilgili ba’zı şeyleri bildirmesidir. Resûlullah efendimiz vukû’ bulacağını haber verdiği şeyler olmuştur. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) kendisinden sonra fitnelerin çıkacağını, Hazreti Osman’dan sonra, Hazreti Ali’nin de şehid olacağını, Emevîlerin emir olacaklarını, Kıyâmet alametlerini, Hazreti Mehdî’nin çıkacağını, Ammâr’ı ( radıyallahü anh ) âsilerin şehîd edeceklerini, hâricilerin zuhur edeceğini, yüzlerinin traşlı olacağı bozuk kaderiyyenin ve Eshâb-ı Kirâma dil uzatanların çıkacağını ve doğru yoldan ayrılacaklarını bildirmiştir. Mekke müşrikleri, putlarını inkâr ettiği için, Resûlullahı ( aleyhisselâm ) öldürmek üzere ittifâk etmişlerdi. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) evinden çıkarken, onlara doğru toprak serpti. Katâde’nin ( radıyallahü anh ) gözü, Uhud Onlar, Server-i âlem ( aleyhisselâm ) yanlarından muharebesinde elmacık kemiği üzerine akmıştı. geçtiği hâlde, farkında bile olmadılar. Onlar, hâlâ Resûlullah ( aleyhisselâm ) onu, tekrar yerine Resûlullahı ( aleyhisselâm ) evinden çıkması için koydu. Ondan sonra o gözü, Resûlullahin ( beklediler. aleyhisselâm ) bereketiyle en iyi ve sağlam gözü oldu. Eshâb-ı Kirâmdan ve Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ümmetinden sâlih kimselerden zuhur eden Bedr muharebesinde, İslâm düşmanı Ebû Cehl, kerâmetler de Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Mufiz bin Afra’nın elini kesmişti. Resûlullah ( mu’cizelerindendir. Resûlullahı tasdik etmek, Allahü teâlâdan başka bir mü’min olamaz. Resûlullah efendimizi ( aleyhisselâm ) ilâh olmadığına inandıktan sonra, Resûl-i ekremin seven, içinde imânın tadını duyar, Resûlullaha sevenler ( aleyhisselâm ), Allahü teâlânın kulu ve resûlü arasına katılır. Allahü teâlânın kendilerine lütuf ve ihsânda olduğuna inanmak da farzdır. Resûlullaha îmân; bulunduğu kimselerle arkadaş olur. Çünkü kişi, sevdiği ile O’nun peygamberliğine şehâdet etmek, Allahü beraberdir. Eshâb-ı Kirâm (radıyallahü anhüm), Resûlullah teâlâdan getirdiklerinin hepsini ve buyurduklarını efendimizi ( aleyhisselâm ) canlarından daha çok seviyorlardı. tasdik etmektir. Kalb ile tasdik ve dil ile ikrâr bir O’na kavuşmayı, O’na yakın olmayı, herşeye tercih arada bulununca Îmân tamâm olur. Resûlullahın ( ediyorlardı. O’na hürmette kusur etmemek için bütün güçleri aleyhisselâm ) peygamberliğine ve bildirdiklerine ile çalışıyorlardı. O’na çok salât ve selâm okuyorlardı. Hele imân ettikten sonra, O’na itaat etmek de lâzımdır. Ebû Bekrin ( radıyallahü anh ) Resûlullaha ( aleyhisselâm ) Çünkü O’na itaat, Allahü teâlâya itaatla olan sevgi ve muhabbeti pek meşhûrdur. Hazreti Ömer, beraberdir. Server-i âleme itaat edip, O’nun Resûlullahı canından daha çok sevdiğini yemîn ile söylemiştir. sünnet-i seniyyesi üzere yürüyen kimse, doğru Hazreti Osman ve Hazreti Ali’nin de Resûlullaha olan sevgi ve yoldadır. O’nun emirlerine uyan, en büyük muhabbetleri ma’lûmdur. Hazreti Ali’den şöyle bildirilmiştir sevâba ve mükâfatlara kavuşur. O’na muhalefet “Vallahi, Resûlullah. ( aleyhisselâm ) bize, mallarımızdan, edip, emirlerine karşı gelenler, en büyük azâba çocuklarımızdan, babalarımızdan ve analarımızdan, ve cezaya uğrarlar. Resûlullaha itaat etmek, hararetten yanan ciğerlerin serin suya olan iştiyâklarından O’nun sünnet-i seniyyesine uymak, O’nun daha sevgilidir ve kıymetlidir.” Amr bin As ( radıyallahü anh ) getirdiklerini kabûl etmek, O’nun bildirdiklerini her şöyle buyurmuştur: “Hiçbir kimse bana Resûlullahtan daha tarafa yaymaktır. sevgili olmamıştır.” İbn-i Ömer’e bize en sevdiğin kimseyi söyler misin? denince, yetiş ey Muhammed ( aleyhisselâm ) Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) sünnet-i demekten kendini alamadı. Ashâb-ı Kirâmın bir kısmı da, seniyyesine yapışan Cehennemden kurtulur. Resûlullah efendimize ( aleyhisselâm ) tâbi olmaları ve Ahırette iyilerle beraber haşr olunur. Sünnet-i sevmelerinden dolayı Bedr’de, Uhud’da ve Hendek seniyyeye uyan, Kur’ân-ı kerîme de uyar. muharebelerinde müşrik olan oğlu ve akrabaları ile muharebe Herkesin bozulduğu zamanda, sünnet-i etti. seniyyeye yapışana yüz şehîd sevâbı vardır. Sünnet-i seniyyeden yüz çeviren, Resûlullahın Resûlullah efendimize sevginin alâmeti, yolundan ayrılmış olur. Kim nefsini sünnet-i Resûlullaha ( aleyhisselâm ) hürmet ve ta’zim, seniyyeye uymaya mecbûr ederse, mes’ûd ve O’nun ümmetine şefkat, sâlihlerine iyilik etmek, bahtiyar kimselerden olur. Sünnet-i seniyyeye onlara nasîhatta bulunmak, onlara faydalı olup, muhalefet edip, karşı çıkan, hüsrana uğrar. zararları onlardan def etmektir. Resûlullahı ( Dinden olmayıp, sonradan ortaya çıkan aleyhisselâm ) sevenlerden olanlara, O’nun bid’atlerden çok sakınmalı. Çünkü her bid’at emirlerine uyup, yasaklarından kaçanlara, gerek dalâlettir, sapıklıktır. Sünnet-i seniyyeyi bilip ona sıkıntı ve gerekse genişlik zamanlarında O’nun uymak sûretiyle, kalbleri uyanık bulundurmalıdır. âdabı ile edeblenenlere, O’nun emrettiklerini Sünnet-i seniyye iyi bilinirse, neyin dalâlet ve nefsinin arzu ve isteklerine tercih edenlere, Allah sapıldık olduğu kolayca anlaşılır. için sevinip, Allah için sevenlere, O’nun sünneti ile amel etmeye devam edenlere, şehvetinin Resûlullaha ( aleyhisselâm ) sevgi ve hürmet: Her mü’minin isteğinin aksine, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Resûl-i ekremi ( aleyhisselâm ) sevmesi lâzımdır. Bir kimse sünnet-i seniyyesi istikâmetinde gidenlere, O’nun Resûlullahı canından, malından, evlâdından, ana ve sünnet-i seniyyesinin (dinin emir ve yasaklarını) babasından ve dostlarından daha çok sevmedikçe imânı kâmil öğrenen ve onlarla amel edenlere, O’nun ahlâkı ile ahlâklananlara, O’nun sevdiklerini sevenlere, rengi atıp, sapsarı olurdu. Bir kısmı, abdestsiz Resûlullahın Ehl-i beytine ve Eshâb-ı Kirâma asla hadîs-i şerîf yazmazdı. Bir kısmı, yatarak hürmet edip onları sevenlere, bid’atlerden ve veya ayakta hadîs-i şerîf okumayı hoş görmezdi. bid’at ehlinden uzak kalanlara ne mutlu. Bir kısmı, kendisinden hadîs-i şerîf okuması istendiği zaman, derhâl gusl abdesti alır, Resûlullah efendimize hürmet ve ta’zim: Allahü teâlâ, Resûl-i temizliğini yapar ve yeni elbiselerini giyerdi. ekreme ( aleyhisselâm ) hürmet ve ta’zimi farz kıldı. Onun huzûrunda, O’ndan önce konuşmayı, O’na karşı edebe Ey insanoğlu! Resûlullaha, huzûrda imişsin gibi uymayan işlerde bulunmayı yasakladı. Eshâb-ı Kirâma, hürmet ve ta’zimde bulun. Resûlullah ( Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ağzından çıkanları dikkatle aleyhisselâm ), yanında anıldığı zaman edebli ol. dinlemelerini emretti. Herhangi bir şekilde muhalefet etmekten Günahlarının af ve mağfireti için O’nun şefaatini seslerini O’nun sesinden fazla çıkarmaktan menetti. O’na iste. hayatta iken de, vefâtından sonra da hürmet etmelerini emretti. O’nu, birbirlerini çağırdıkları gibi çağırmamalarını Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Âline ve Eshâbına sevgi: emretti. O’na, sevdiği isimler arasında en güzeli ile hitâb Resûlullahın ( aleyhisselâm ) temiz Ehl-i beytine, akrabasına, etmelerini emretti. O’nun yanında sesini alçaltarak konuşanları O’nun seçkin soyuna, Eshâb-ı Kirâma, mü’minlerin anneleri övdü ve onları af ve mağfiret buyuracağını ve büyük mükâfata durumunda olan mübârek zevcelerine hürmet ve ta’zim, kavuşturacağını va’detti. Bu sebeple Eshâb-ı Kirâm (r.anhüm), Resûlullaha olan, hürmet ve ta’zimdendir. Server-i aleme ( aleyhisselâm ) çok hürmet ve ta’zimde bulunurlardı. Ebû Bekr ve Ömer (r.anhümâ), Resûlullaha ( aleyhisselâm ) gözlerini kaldırıp bakamazlardı. Etrâfında otururlarken sanki başlarının üzerinde kuş varmış gibi otururlardı. Resûl-i ekrem abdest aldığı vakit, Resûl-i ekremin abdest suyunu alabilmek için birbirleri ile yarış ederlerdi. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) saçından bir kıl düşünce, onu alabilmek için çok gayret gösterirlerdi. O’nun emirlerine uyabilmek için canla başla çalışırlardı. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) kapısını parmakları ile değil, tırnakları ile çalarlardı. Bir şey soracakları vakit, Resûlullaha hayâlarından dolayı onu sormaya cesâret edemezlerdi. Resûlullaha ( aleyhisselâm ) hayatlarında olduğu Ey Âdemoğlu! Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) Ehl-i beytine, âlimlere hürmet ve ta’zimde bulunduğun gibi, hürmet ve ta’zimde bulun. Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) Ehl-i beytini ve Hazreti Ali, Ca’fer bin Ebî Tâlib, Ukayl bin Ebî Tâlib, Hazreti Abbâs’ı (r.anhüm) sevenleri sev. Onlara buğz edenleri sevme. Onları sevmeyi ni’met bil. Bu sevgi, îmâna delîldir. Kureyşe iyilikle muâmele et. Resûlullah ( aleyhisselâm ), Eshâb-ı Kirâmı sevmeyi emretti. Onların Allahü teâlâ katındaki derecelerinin pek yüksek olduğunu bildirdi. gibi, velâtlarından sonra da hürmet ve saygı Ey insanoğlu! Server-i âlemin Eshâbı hakkında lâzımdır. Selef-i sâlihîn, Resûlullahın ( her zaman hüsn-i zanda bulun. Onların aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîfini duydukları aralarında meydana gelen hâdiselerden dolayı, zaman, derhâl onu alırlar, ezberler ve ma’nâsına hiçbirisinin şânına yakışmayacak söz göre amel ederlerdi. O’nun “hadîs-i şerîfi söylemekten çok sakın. Dâima onların güzel okunduğu zaman, hürmetle dinlerlerdi. Bir kısmı, hâllerinden bahset. Faziletlerini anlat. Onlara Resûlullaha ( aleyhisselâm ) dâir birşey işittiği düşmanlık eden, onları sevmeyen bid’at ehli zaman, olduğu hâlde kalır, pür dikkat dinlerdi. Bir kimselerden uzak kal. kısmı, huşû’ ve hudû’ hâline bürünürdü. Bir kısmının gözlerinden yaşlar akardı. Bir kısmı, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), Eshâbı hakkında şöyle anlatılandan dolayı hayran kalırdı. Bir kısmının buyurdu: “Benden sonra Hazreti Ebû Bekr ve Hazreti Ömer’e uyunuz!, “Sizden biriniz, Uhud dağı kadar sadaka verse, bahçedir. Kur’ân-ı kerîm ve sünnet-i nebeviyye Eshâbımdan birisinin verdiği yarım sa’ sadaka sevâbına nûrları dünyânın her tarafına buradan yayıldı. ulaşamaz.” Burada bir yer vardır ki, burası Mescid-i haramdan sonra yeryüzünün en kıymetli yeridir. Eshâb-ı Kirâmı mehd ve senada bulunan kimse, nifaktan Çünkü orada, Fahr-i âlemin ( aleyhisselâm ) uzaktır. Onlara uyan, doğru yolu bulur. Çünkü Resûlullah mübârek vücûdu bulunmaktadır. Bu mescidde efendimiz ( aleyhisselâm ); “Eshâbım, gökteki yıldızlar gibidir. çok namaz kılmalıdır. Bu sebeble çok ni’metlere Hangisine uyarsanız kurtulursunuz” buyuruyor. Onlara hürmet kavuşulur. Burada kılınan namaz, başka yerlerde ve ta’zimde bulunan, ebedi âhıret yurdunda kerâmet elbiseleri kılınan bin namazdan üstündür. giyer. Onlar hakkında, Resûlullahın hakkına riâyet edeni, Allahü teâlâ, hem dünyâ, hem de âhırette muhafaza eder. Resûl-i ekreme salât ve selâm okumak: Server-i âleme salât ve selâm getirmenin fazileti pek büyüktür. Salât ve selâma Allahü teâlâ, Eshâb-ı Kirâmı, Resûl-i ekremin ( devam etmeli ondan gafil olmamalıdır. Bilhassa Cum’a günleri aleyhisselâm ) yüksek sohbetlerinde çok salât ve selâm okumalıdır. Allahü teâlâdan birşey istiyen bulunmalarının hürmetine üstün kıldı. Onları, kimse, önce Allahü teâlâya hamd ve sena ettikten sonra, nebiler ve resûller hariç, bütün insanlardan üstün Resûlullaha ( aleyhisselâm ) salât okumalıdır. Böyle bir duâ kıldı. kabûle pek lâyıktır. İki salât ile (duânın başında ve sonunda Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) kabr-i şerîflerini ziyâret: Resûlullahın ( aleyhisselâm ) kabr-i şerîflerini ziyâret güzel bir sünnettir. Resûl-i ekremin kabri şerîflerinin ziyâret edilmesi husûsunda müctehid âlimler icmâ’ etmişler, pek büyük fazilet ve sevâbın olduğunu bildirmişlerdir. Resûlullahı ( aleyhisselâm ) vefâtından sonra ziyâret eden kimse, sanki hayâtında ziyâret etmiş gibidir. Server-i âlemin ( aleyhisselâm ) kabr-i şerîflerini ziyâret eden, O’nun yakınları arasına girer, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) şefaatine kavuşur. Medîne-i münevverede ikâmet eden kimse, Resûl-i ekremin bulunduğu o mübârek topraktan nasîbini alır. Orada vefât eden, O’nun şefaatine kavuşur. Medîne-i münevverede, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mescidine gitmeli, kabr-i şerîfi ziyâret etmeli, Resûlullaha ve O’nun iki mübârek halifesi Hazreti Ebû Bekr ve Hazreti Ömer’e selâm vermeli, gerekli olanlar yapılmalı, Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) mescidinde sesi olmak üzere) yapılan duâ geri çevrilmez. Resûlullah efendimize ( aleyhisselâm ) bir salât okuyana, Allahü teâlâ on rahmet eder. O kimsenin on hatâsı affolur. On derece yükseltilir. On sevâb yazılır. Melekler de ona salât okurlar, ya’nî o kimse için istiğfar okurlar, o kimsenin af ve mağfiretini Allahü teâlâdan isterler. Server-i âleme ( aleyhisselâm ) çok salât okuyan kimsenin günahları af ve mağfiret olunur. Bir kitapta Resûl-i ekreme ( aleyhisselâm ) salât yazan kimse çok sevâba kavuştuğu gibi, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ismi bu kitapta kaldığı müddetçe, melekler o kimse için istiğfar okurlar. Resûlullah efendimize ( aleyhisselâm ) on kere salât ve selâm okuyan kimse, bir köle azâd etmiş gibi olur. Resûlullah ( aleyhisselâm ), kabri yanında salât okuyan kimsenin okuduğu salâtı duyar. Allahü teâlânın yeryüzünde dolaşan melekleri vardır. Bunlar, ümmetinin okudukları salâtı Resûlullah efendimize ( aleyhisselâm ) iletirler. yükseltmemeli, edebi asla terketmemeli, Resûlullaha olan “Muktefâ fî zikri fedâil-il-Mustafâ” adlı eserinden hürmet ve ta’zimde Selef-i sâlihîn gibi olmalıdır. Resûlullahın ( ba’zı bölümler: aleyhisselâm ) Ravda-i mutahharasından, minberinden ve mübârek ayaklarının bastığı o yerlerin bereketlerinden istifâde Allahü teâlâya hamd, Resûlüne, O’nun Âline ve etmelidir. Cebrâil aleyhisselâmın vahy getirdiği o yerlere Eshâbına salât olsun. Sözlerin en güzeli; Allahü bakmakla, oraları görmekle gözleri şereflendirmelidir. teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîm, en doğru yol; Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) bildirilen yoldur. Mescid-i Nebevî, takvâ üzere kurulmuş ve Me’sûd o kimsedir ki, Allahü teâlânın kitabı yapılmış bir mesciddir. Orada Ravda-i mutahhara Kur’ân-ı kerîme ve Resûlullahın ( aleyhisselâm ) vardır. Burası, Cennet bahçelerinden bir emirlerine uyar. Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) babası Beraberlerinde Ümmü Eymen de vardı. Anneleri, Abdullah bin Abdülmuttalib’dir. Annesi Vehb bin bütün gücü ile Resûlullah efendimizin rahatını Abdi Menâf bin Zühre bin Kilâb’ın kızı Âmine’dir. te’min etmek için gayret gösterirdi. Medîne-i Hazreti Âmine, Resûlullah efendimize hâmile iken münevverede bir ay kaldıktan sonra dönerlerken, O’nun ağırlığını hiç hissetmedi. Resûlullaha yolda Ebvâ denilen yerde, Resûlullah efendimizin hamile olması sebebiyle, Kendisinde usanma annesi vefât etti. Buraya defnedildi. bıkkınlık meydana gelmedi. Hazreti Amine’ye birgün uyku ile uyanıklık arasında iken güzel ve Resûlullah efendimizin annesi vefât edince, tatlı sözlü birisi gelip, ona, insanların ve kâinatın dedesi Abdülmuttalib’in yanında kaldı. efendisine hâmile olduğunu bildirdi. Abdülmuttalib, Peygamber efendimizi kendisine çok yakın tutardı. O’nun sözlerini dinlerdi. O’nun Resûlullah efendimizin babası Abdullah, Kureyş muhafaza ve hizmetine çok ehemmiyet verirdi. ticâret kervanı ile Şam’a ticâret için gitmişti. Artık Vefât edeceği zaman, Resûl-i ekreme ( işlerini bitirmişler, dönüyorlardı. Medîne-i aleyhisselâm ) bakması için oğlu Ebû Tâlib’e münevvereye gelince, hastalandı ve burada vefât vasıyyette bulundu. etti. Amcası Ebû Tâlib, Server-i âlemi ( aleyhisselâm ) Resûlullah ( aleyhisselâm ), Rebî’ul-evvel ayının çok severdi. O’nun bereketini farkeder ve ikinci Pazartesi günü fecir doğarken dünyâya görürdü. Resûlullahı ( aleyhisselâm ) çocuklarına teşrîf buyurdu. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) tercih ederdi. Bir defasında Kureyşin ileri dünyâya teşrîf buyurması ile, şeytanın semâdan gelenleri ile sefere çıkmıştı. Beraberinde Resûl-i haber çalması engellendi. O’nun doğması ile, her ekremi de götürmüştü. Onlar bu yolculukları yer sarsıldı. Resûlullahın annesi Âmine ve dedesi sırasında Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile sohbet Abdülmuttalib, O’nun dünyâya teşrîf etmesine edip konuşurlarken yorgunlukları giderdi. Resûl-i çok sevindiler. O’nun bereketinin ve kıymetinin ekremin bereketi ile bu yolculukları gayet güzel çok yüksek olacağının farkına vardılar. ve sıkıntısız geçmiştir. Kâfile, Bahira denilen bir papazın yanına uğradı. Bahira, Resûlullah Resûlullah efendimize ilk süt emziren Ebû efendimizin mübârek ellerini tuttuktan sonra; “Bu, Leheb’in azâdlısı Süveybe Hâtun’dur. Allahü teâlânın âlemlere rahmet olarak Resûlullahın bereketiyle azâd edildi. Resûlullah gönderdiği peygamberdir” dedi. O’nun gelişi ile efendimiz daha sonra ona ikramlarda bulunmuş, ağaçların ve taşların secdeye vardıklarını, bir ziyâret etmiştir. Süveybe Hâtun’dan sonra bulutun onu gölgelendirdiğini, O’nda, geleceği Resûlullahı ( aleyhisselâm ) Halime Hâtun bildirilen peygambere dâir kitaplarda yazılı emzirmiştir. Resûlullah ( aleyhisselâm ) Halime sıfatları gördüğünü söyledi. Resûlullah ( Hâtun’un yanında, Sa’d kabilesinin bulunduğu aleyhisselâm ), bu sırada daha oniki yaşında yerde kaldılar. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) bulunuyordu. O’nu, Allahü teâlâ muhafaza hürmetine pekçok bereketler ve bolluklar görüldü. ediyordu. O, kavminin mürüvvet bakımından en Resûlullah ( aleyhisselâm ) Halime Hâtun’un üstünü, ahlâken iyisi, hilm ve emânet yanında dört yaşına kadar kaldı. Sonra annesi bakımındanda en büyüğü idi. Asla münâkaşa Âmine Hâtun’a teslim edildi. etmez, yalan söylemezdi. Çok yüksek hasletleri Resûlullah ( aleyhisselâm ) altı yaşına gelince, annesi Âmine ile beraber Medîne-i münevverede bulunun dayılarına ziyârete gittiler. kendisinde bulundurduğu için “Muhammed-ülemîn” denirdi. Resûlullah ( aleyhisselâm ) yirmibeş yaşında müslüman olanlardır. Hazreti Hadîce’den sonra iken, Hazreti Hadîce vâlidemizin adına ticâret müslüman olan bu sekiz kişiye “Sâbikûn-i İslâm”, yapmak için Şam’a yolculuk yaptı. Beraberinde, ya’nî ilk müslümanlar denir. Hazreti Hadîce’nin hizmetçisi Meysere de var idi. Resûlullah efendimizi ( aleyhisselâm ) bu Hazreti Ömer’in müslüman oluşu: Hazreti Ömer’in, müslüman yolculuk sırasında iki melek gölgelendiriyordu. olmadan önce İslâma olan düşmanlığı çok şiddetli idi. Hattâ birgün kılıcını kuşanıp, Resûlullah efendimizi öldürmek için Resûlullah ( aleyhisselâm ) kırk yaşına geldiği zaman, yola çıkmıştı. Yolda Nuaym bin Abdullah’a rastladı. peygamberlik vazîfesi verildi. Her taraf nübüvvet nûru ile Nuaym’dan, kızkardeşi Fâtıma ile eniştesi Sa’îd’in müslüman aydınlandı. Resûlullaha ( aleyhisselâm ) vahy, önce doğru olduğunu, Habbâb bin Eret’in de onlara Kur’ân-ı kerîm rü’yâlar şeklinde gelmeye başladı. Resûl-i ekrem, Hirâ dağına öğretmekte olduğunu öğrendi. Buna çok kızan Ömer, doğru gider, orada yalnız kalırdı. Nihâyet O’na Cebrâil kızkardeşinin evine gitti. Onların Kur’ân-ı kerîm okuduklarını (aleyhisselâm) göründü. O’nu, peygamber olduğu haberi ile işitti, içeriye girince, kızkardeşine ve eniştesine vurdu. Daha müjdeledi. O’na; “Oku! Herşeyi yaratan Rabbinin ismiyle ki, O, sonra okudukları Kurân-ı kerîm sahifesini istedi. Ve eline alıp insanı pıhtılaşmış kandan yarattı. Oku, senin Rabbin kalemle okudu. O anda Ömer’in kalbi yumuşadı. Yumuşak bir sesle; yazı yazmayı öğreten, insana bilmediğini öğreten, bol kerem “Bu ne güzel ve yüksek sözler” dedi. Onlara, Resûlullahın ve ihsân sahibidir” meâlindeki Alâk sûresinin ilk beş âyetini nerede bulunduğunu sordu. Onlar da Resûlullahın ( okudu. Ayağı ile yere vurdu. Çıkan su ile O’na abdest almasını aleyhisselâm ) Safa’da Eshâbdan birinin evinde olduğunu öğretti. İki rek’at namaz kılmasını söyledi. Sonra gitti. Cebrâil söylediler. Hazreti Ömer oraya doğru yola çıktı. Resûlullahın (aleyhisselâm) O’na geldiği gün, Ramazân-ı şerîfin onyedisi bulunduğu eve gelince, içeri girmek için izin istedi. İzin verilip ve Pazartesi günü idi. Resûlullaha ( aleyhisselâm ) içeri girince, orada bulunanlara selâm verdi. Resûlullah Peygamberliği bildirilip, Cebrâil (aleyhisselâm) O’na gelmeye efendimizin huzûrunda müslüman oldu. Hazreti Ömer’in başlayınca, yanından geçtiği ağaçlar ve taşlar O’na selâm müslüman olması, müslümanlar için bir fetih oldu. O gün verirdi. “En yakın akrabalarını âhıret azâbı ile korkut” İslâmın kuvvetlenmesinde çok te’sîrli oldu. meâlindeki Şuarâ sûresi ikiyüzondördüncü âyet-i kerîmesi nâzil oluncaya kadar, üç sene gizli olarak insanları İslama Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) peygamberliği artık da’vet etti. Bundan sonra, İslâma da’veti açıktan yaptı. Allahü her tarafa yayılmıştı. Bu haber tâ İran İmparatoru Kisrâ’ya teâlâ tarafından kendisine bildirilenleri insanlara tebliğ etti. kadar varmıştı. Bunun üzerine Kisrâ, Yemen Vâlisi Bâzân’a Ümmetine nasîhat eyledi. Emâneti yerine getirdi. Resûlullah ( şöyle haber gönderdi: “Kureyş’in arasından birisinin çıkıp, aleyhisselâm ), insanları Allahü teâlâya imâna da’vet ediyordu, peygamberlik iddiasında bulunduğunu duydum. O’nun imân edenlerin âhırette ebedi azaptan kurtulacağını, Allahü bulunduğu yere git. Eğer bu iddiasından vazgeçmezse, başını teâlânın rızâsına kavuşacağını bildiriyordu. Onları kendisini bana gönder.” Bâzân, Kisrâ’nın bu haberinin bulunduğu tasdik etmeye ve kendisine tâbi olmaya çağırıyordu. Kureyş mektûbu, Resûlullaha gönderdi. O zaman Resûl-i ekrem müşrikleri ise, insanlara Resûl-i ekreme itaat etmemelerini Bâzân’a şu cevâbı verdi: “Şüphesiz, Allahü teâlâ, onun katlini, emrediyorlar, Resûlullahı ve O’na imân edenleri öldürüleceğini va’d etti.” Bâzân bir müddet bekledi. Durumun dinlememelerini söylüyorlardı. Resûlullah ( aleyhisselâm ), nasıl olacağına baktı. Bir süre sonra Kisrâ, oğlu tarafından onların arasında on sene tebliğ vazîfesini yaptı. öldürüldü. Bunun üzerine Bâzân, kendisinin ve arkadaşlarının müslüman olduğunu bildirdi. Hazreti Hadîce ve Hazreti Ali’den sonra, azâdlı kölesi Zeyd bin Harise, eski dostu ve yakın Hicret-i şerîf: Mekke müşrikleri müslümanlara karşı eziyet ve arkadaşı Hazreti Ebû Bekr, Hazreti Osman, sıkıntılarını arttırmışlardı. Müslümanlar, bu durumu Abdürrahmân bin Avf, Sa’d bin Ebî Vakkâs, Resûlullaha ( aleyhisselâm ) arz ettiler. Hicret için izin istediler. Zübeyr bin Avvâm, Talhâ bin Ubeydullah ilk Genç, ihtiyâr, müslümanlar gizlice Medîne-i münevvereye gitmeye başladılar. Medîne-i münevvereye varan Mekkeli muhacir kardeşlerine, Medîneli müslümanlar her türlü yardımı emretti. Aynı rü’yâyı Hazreti Ömer de görmüştü. yapıyorlardı. Birgün Resûlullahın da ( aleyhisselâm ) Mekke-i Server-i âlem bundan dolayı Allahü teâlâya hamd mükerremeden çıkıp, hicret eden müslümanlarla buluşacağını, etti. Hazreti Ömer’in ve Abdullah bin Zeyd’in bu sûretle müslümanların daha rahat hareket ederek kuvvet rü’yâlarının birbirine muvafık gelmesine de bulacağından korkan Mekkeli müşrikler, Dârunnedve denilen sevindi. Hazreti Bilâl-i Habeşî sabah ezanında konakta toplandılar. Resûlullahı ( aleyhisselâm ) öldürmeye “Es-Salâtü hayrun minen-nevm” ilâve etti. karar verdiler. Ancak Allahü teâlâ onlara bu fırsatı vermedi. Resûlullah efendimiz ise buna mâni olmadı. Resûl-i ekrem, Hazreti Ebû Bekr ile beraber Mekke-i Hazreti Bilâl-i Habeşî’ye yüksek derecesinden mükerremeden ayrıldılar. Sevr mağarasına vardılar. dolayı sevinmesini lisân-ı hâl ile söyledi. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Mekke’den ayrıldığı haberini alan Mekke müşrikleri, her tarafı aramaya başladılar. Hattâ Ehl-i Suffe; maddî durumları zaîf müslümanlardı. Sevr mağarasının yanına kadar geldiler. Resûl-i ekremle ( Medîne-i münevverede onların kabileleri, evleri aleyhisselâm ), Hazreti Ebû Bekr, mağarada üç gece kaldılar. ve malları yoktu. Mescid-i Nebevî’de kalıyorlardı. Sonra Allahü teâlânın izni ile yola çıktılar. Yollarına devam Resûlullah efendimiz onlarla yakından ilgilenir, ederken, peşlerinden Sürâka bin Mâlik’in gelmekte olduğunu ihtiyâçlarını te’min ederdi. Onları yemeğe da’vet gördüler. Fakat Resûlullah efendimizin bir mu’cizesi olarak, eder, Eshâb-ı Kirâma, onlara ikram ve ihsânda Sürâka’nın atının ayakları kuma battı. Sonra Resûlullahtan af bulunmaları için tavsiyede bulunurdu. dilemesi üzerine, Resûl-i ekremin duâlarının bereketi ile bu durumdan kurtuldu. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) peşinden aramaya gelenleri geri çevireceğine dâir söz verdi. Nihâyet Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hicret-i şerîfleri Medîne-i münevverede son buldu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) Medine’ye teşrîf buyurunca, şimdi Mescid-i Nebevî’nin olduğu yer, son durağı oldu. Herkes Resûlullahı kendi evlerine da’vet ediyorlardı. Medine’deki müslümanlar Resûlullahın teşrîfi ile çok sevindiler. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ba’zı vasıfları: Resûlullah ( aleyhisselâm ), yüksek bir ahlâk üzere bulunuyordu. Karşılaştığı kimseye selâm verirdi. Gülme yerine tebessüm ederlerdi. Konuştukları zaman, çok derin ve geniş ma’nalı konuşurlardı. İyiyi görür ve onu te’yid eder, çirkini çirkin görürdü. Birşey isteyene verirdi. Ekseriyetle sükût hâli üzere bulunurdu. Allahü teâlâyı zikri pekçok idi. Dâima hüzün ve tefekkür hâli üzere bulunurdu. Eshâbını arayıp sorardı. Her kavmin durumuna göre ikramda bulunurdu, insanların Resûl-i ekrem burada, Mekkeli Muhacirler ile ihtiyâçlarını giderir, onlara sevgi gösterirdi. Onlara ba’zan Medîneli Ensârı birbirine kardeş yaptı. müjde verir, ba’zan korkuturdu. Onlara yakınlık gösterirdi. Onları kendinden asla nefret ettirmezdi. Müslümanlar Medine’de kuvvetlenmişlerdi. Beş vakit namaz kılıyorlardı. Yalnız namaz Resûlullah efendimizin meclisleri, haya ve hilm, vakitlerinde, sâdece “Essalâtü Câmia” deniyordu. sabır, emânet ve ilim meclisi idi. Orada büyüğe Resûlullah, namaz vaktinin bildirilmesi saygı ve hürmet, küçüğe şefkat ve merhamet konusunda, Eshâb-ı Kirâm arasında meşveret gösterilir, garîb olana yardımcı olunur, sesler yaptı. Eshâbdan ba’zıları namaz vakitlerini yükseltilmezdi. Resûlullah efendimiz ( bildirmek için çan çalınması teklifinde bulundular. aleyhisselâm ) konuşurken, orada bulunanlar, Bu fısk ve isyan ehlinin şiârı olduğu için, Server-i sanki başlarında bulunan bir kuşu, ufak bir âlem bunu hoş görmedi. Nihâyet Abdullah bin hareket ve sesle kaçırmamak için nasıl sessiz ve Zeyd’e rü’yâsında şimdi okunan ezan öğretildi. hareketsiz dururlarsa, öyle dururlardı. Resûlullah Abdullah bin Zeyd, rü’yâsında öğretilen ezanı ( aleyhisselâm ) sustuğu zaman, sâdece fayda ve Fahr-i âleme arz edince, Resûlullah ( hayır olan şeyi konuşurlardı. Server-i âlem, aleyhisselâm ) bu ezanı Hazreti Bilâl’e okumasını kimseyi zemmetmez ve ayıplamazdı. Kimsenin ayıbını açmazdı. Bir ihtiyâç için gelenin, ihtiyâcını görürdü. Onun ihtiyâcını görecek şey kendisinde zâtın sohbetlerinin bereketiyle büyük bir âlim olan yoksa, tatlı ve güzel sözlerle onu gönderirdi. Dili, İbn-i Hâc’ın, ömrünün sonlarına doğru gözleri boş ve günah olan şeyleri söylemekten men rahatsızlandı ve görmez oldu. Buna rağmen etmeyi emrederdi. Namaz onun gözünün nûru idi. talebelere ders okutmakla meşgûl oldu. İbn-i Hac, çok kıymetli eserler yazmıştır. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-3, sh. 266 1- Şümûs-ül-envâr ve kunûz-ül-esrâr, 2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 29 2- Bulüg-ül-kasd vel-Mennâ fî havvâssı esmâ3) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 262 illâh-il-husnâ, 3- Medhal-üş-Şer’-iş-şerîf: Bu eser üç cilddir. İbn-i Hac bu eserinde, insanların 4) El-A’lâm cild-2, sh. 208 5) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 26, 277, 379, 554, 623, cild-2, sh. 1495, 1524, 1810, 1951, 6) Brockelmann Gal-2, sh. 36 7) En-Necm-üs-sâgıb yaptığı uygunsuz işleri, bid’atları anlatmaktadır. Ayrıca insanların terk ettikleri veya bilmedikleri, tenbellik ve ihmalkârlık ile yapamadıkları ba’zı dinî husûsları yazmaktadır, İstanbul’daki Süleymâniye Kütüphânesi Hekimoğlu kısmı 542 numarada kayıtlı olan bu eserden ba’zı bölümler: Evliyâ ve sâlihleri ziyâret: İnsanın evliyâ ve sâlih kimseleri 8) Muktefâ fi zikri fedâil-il-Mustafâ, Süleymâniye Kütüphânesi ziyâretten uzak kalmaması gerekir. Allahü teâlâ, yağmur Lâleli kısmı. No: 2101 damlaları ile yeri diriltip canlandırdığı gibi, böyle zâtlar hürmetine de ölü kalbleri diriltir. Katı gönüller onların vâsıtası ile yumuşar, zor işler kolaylaşır. Zira onlar, Allahü teâlânın kapısında, O’nun rızâsı üzerinde bulunan kimselerdir. Onlara gelen geri çevrilmez. Onlarla beraber olan, onlarla tanışan ve onların sevgisini kazanan kimse asla zarara uğramaz. Çünkü onlar, Allahü teâlânın kullarına açılmış olan rahmet kapıları İBN-İ HÂC Hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin el-Hâc olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. Nisbeti, elAbsesî el-Fâsî’dir. Doğum târihi bilinmemektedir. 737 (m. 1336) senesinde seksen yaşından büyük olduğu hâlde Kâhire’de vefât etti. İbn-i Hac, memleketinde ilim tahsil ettikten sonra Mısır’a gitti. Buradaki âlimlerden de ilim öğrendi. Daha sonra hac farizasını yerine getirmek için Mekke’ye gitti, İmâm-ı Mâlik hazretlerinin Muvattâ kitabını Hâfız Takıyyüddîn Ubeyd bin Si’ridî’den dinledi. Büyük âlim Ebû Muhammed bin Ebî Hamza’nın derslerine uzun zaman devam etti. Bu gibidirler. Böyle sâlih ve evliyâ bulununca, onların bereketinden istifâde etmeyi ganîmet bilmelidir. Onları görmek ni’meti ile şereflenen kimselerde, anlayış ve zihin açıklığı hâsıl olur. Bunu anlatan, anlatmaktan âciz kalır, işte insan, böyle büyük bir bereket ve hayırdan kendini mahrûm etmemelidir. Ancak burada önemli bir şart vardır ki, o da her zaman sünnet-i seniyyeden kıl payı olsun ayrılmamaktır. Bid’at ve dalâlet ehlinden çok sakınmalıdır. Onların ziyâretine dahî gitmemelidir. İşlerde niyetin doğru olması: Allahü teâlâ, Beyyine sûresinin beşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Hâlbuki onlar, ancak Allaha, O’nun dininde ihlâs sahibleri olarak, diğer bütün dinlerden İslama yönelerek ibâdet etsinler, namazı gereği üzre kılsınlar ve zekâtı versinler diye emrolunmuşlardı. İşte bu emredildikleri şey dosdoğru hak dindir” buyuruluyor. Âlimler de Ebû Hamîd Gazâlî “Erbeîn” adlı eserinde şöyle şöyle buyurdular. “İhlâs, niyet ile olur. Âdemoğlunun bir zâhirî buyurdu: “İbâdet, niyet ve amelden meydana bir de batınî a’zâları vardır. Zâhirî olarak ibâdet etmek ve gelir. Niyet ibâdetin iki parçasından birisidir. Allahü teâlânın emirlerine uymak gerekir. Batınî olarak ise, Niyet, diğer parçasından daha üstündür. Zira Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına, Muhammed a’zâlarla yapılan amellerden maksad, hayra aleyhisselâmın, Allahü teâlânın Resûlü olduğuna samîmi yönelip, şerden uzaklaşması husûsunda kalbe olarak inanmak gerekmektedir, ibâdetler için de asıl olan, ihlâs te’sîr etmektir. Bu sebeble ibâdet ederken alnı ile yapmaktır. Bu ise, kalb ile olmaktadır. Buna göre zâhirî yere koymaktan murâd, sâdece alnı yere koymak a’zâlar, bâtına tâbidir. Batın doğru olursa, zâhir de ona bağlı değil, bilakis kalbin hudû’udur (boyun eğmesidir). olarak doğru olur. Bâtında bozukluk olursa, bu bozukluk Kalbin hudû’unu te’min etmek de ise, a’zâların, zâhirde kendisini gösterir, öyleyse mü’minin, bâtınını doğru meselâ alnı yere koymak te’sîrli olur. Yine zekâtı yapmak, onu düzeltmek husûsunda çok gayret sarf etmesi vermekten murâd, elindeki malı yok etmek değil, gerekir. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i bilakis cimrilik hastalığını gidermektir. Bütün şerîfte buyurdu ki: “İnsanın bedeninde bir et parçası vardır. Bu amellerinin niyetini devamlı yap. Bir amel için iyi olursa, bütün uzuvları iyi olur. Bu kötü olursa, bütün gerekirse birkaç niyet yap.” organlar bozuk olur. Bu kalbtir.” Yine Resûl-i ekrem buyurdu: “Ameller, niyetlere göredir.” Âlimlerden bir zât şöyle buyurdu: “Cennete, Cenneti uman girer, Allahü teâlâ, Cehennemden Büyük âlim Ebû Abdullah Nazrî şöyle buyurur: korkup, oraya girmemek için lâzım gelen işleri “Görülmüyor mu ki; iki kişiden birisi Allahü yapmaya çalışanı Cehennemden uzak kılar. teâlâya, diğeri puta secde etmektedir. Bu ise Merhamet edene merhamet olunur.” niyetlerin birbirinden farklı olmasından ileri gelmektedir. Zira birisi Allahü teâlâya diye secde ediyor. Bu ibâdettir. Diğeri ise puta diye secde ediyor. Bu da küfürdür.” Lokman Hakîm oğluna şöyle vasıyyette bulundu: “Ey oğlum! Allahü teâlâdan çok kork. Fakat rahmetinden ümid kesme. Allahü teâlânın rahmetinden çok ümitli ol, fakat azâbından emîn O hâlde mü’minin, baştan niyetini iyi ve doğru olma. Bunun üzerine Lokman Hakîm’in oğlu yapması gerekir. Mü’min şayet çok hayırlı amel babasına; “Ey babacığım! Benim bir kalbim var. yapmak istiyorsa, niyetini iyi ve doğru yapması Bu dediğini nasıl yaparım” deyince, Lokman lâzımdır, insanlar umûmiyetle fiilleri bakımından Hakim; “Ey oğlum! Eğer mü’minin kalbi yarılsa idi, birbirlerine benzerler, aynı şeyleri yaparlar. Fakat onda bir Allahü teâlânın rahmetinden ümit nûru, niyetlerine ve maksadlarına göre birbirlerinden bir de Allahü teâlânın azâbından korku nûru ayrılırlar. bulunurdu. Eğer bu ikisi tartılsa idi, biri diğerinden ağır gelmez idi. Birbirine müsavî oldukları Sâlim bin Abdullah, Ömer bin Abdülazîz’e şöyle görülürdü.” yazdı: “Ey Ömer! Allahü teâlânın kuluna yardımı, kulun niyetine göredir. Eğer kulun niyeti tam ve Abdullah bin Dinar şöyle anlattı: Lokman Hakim doğru ise, Allahü teâlânın ona ihsânı tam olur. oğluna şöyle dedi: “Ey oğul! Ateş gelirken ondan Eğer kulun niyeti noksan ise, Allahü teâlânın nasıl emîn olunur. Dünyânın insandan ayrılması ihsânı da, o derecede olur.” muhakkak iken, dünyâya nasıl meyledilir. Ölümden nasıl gaflette olunur, ölümün Yine sâlihlerden birisi, bir zâta şöyle yazdı: geleceğinden asla şüphe yoktur. Sen uyuduğun “Amellerinde niyetini düzelt. İhlâs üzere ol. Böyle gibi öleceksin. Ey oğul! İnsanın üç şeyi vardır. yaparsan, az amelin sana kâfi gelir.” Rûhunu Azrail aleyhisselâm alır. Hayır veya şer, ameli kendisine âittir. Bedenini ise kurtlar yer ve etmeyi ve amelleri zayi etmeyi yasaklamıştır. Nitekim, toprak çürütür.” Muhammed sûresinin otuzüçüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey îmân edenler! Allaha ve Peygambere itaat edin. (Küfür ve Ebû Hanîfe ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Ölüm nifak gibi şeylerle) amellerinizi boşa çıkarmayın” buyuruluyor. zamanında Ademoğlundan şeytanın çaldığı şey İnsan, Allahü teâlânın emri olan amelde ihlâsı terkedince, riya imândır. Şeytan şöyle der: “Ademoğlundan şu üç ile ihlâsı birbirinden ayıramaz. Aklına geldiği gibi yapar. şeyi elde ettiğim zaman, daha başka birşey Ameller, ancak ihlâsla, samimî olarak yapılınca kıymet istemem. Bu üç şey şunlardır: Ademoğlunun kazanır. Kişi amellerini samimiyetle yapıp yalanı terk edince; kendisini beğenmesi, yaptığı amelleri çok riya, ucb ve diğer şerre sebep olan şeyleri görme husûsunda görmesi ve günâhlarını unutması.” basîret sahibi olur. Âlimlerden birisi şöyle buyurdu: “Şeytan, İbn-i Kâsım, bir zâtın şöyle anlattığını nakleder: “Îsâ aleyhisselâma arkadaşlarından birisi; “Sen su üzerinde nasıl batmadan yürüyorsun?” diye sordu. Îsâ aleyhisselâm; “Günah işlemezsen, sen de yürürsün” buyurdu. Bunun üzerine Îsâ aleyhisselâmın arkadaşı; “Hiç günah işlemedim” dedi. Îsâ aleyhisselâm da; “Öyleyse su üzerinde sen de yürürsün” dedi. Sonra arkadaşı su üzerinde yürümeye başladı ve bir süre yürüdükten sonra, geri döndü. Yine birgün Îsâ aleyhisselâmın arkadaşı, su üzerinde yürürken batmaya başladı. O sırada Îsâ aleyhisselâmdan yardım istedi. Îsâ aleyhisselâm onu sudan çıkardı Âdemoğluna günah işletmek için çalışır. Bunu yaptıramazsa, onu aldatıp derece derece kötülüğe yaklaştırmak için, ona nasîhat eder. Sonra bunda başarılı olamazsa, onu bid’atlere düşürmek için çok gayret sarfeder. Buna da muvaffak olamazsa, ona bir helâli haram, bir haramı da helâl saydırmak için uğraşır. Bunda da muvaffak olamazsa, ona abdestinde yaklaşmak ister. Onu, abdestinde, namazında ve orucunda şüpheye düşürmeye çalışır.” Kula lâyık olan, amelini sırf Allah için yapmasıdır. Riya; yapılan bir işin, insanlar tarafından medhedil-mesini veya o iş sebebiyle, insanlar arasında kendisi için bir mertebe ve bir i’tibâr sahibi olmayı istemektir. ve ona; “Sen daha önce su üzerinde gidip gelmiştin de birşey olmamıştı. Şimdi sana ne Amel bakımından insanlar üç kısımdır: 1- Hayırlı oldu? Hem sen hiç günah işlemediğini iddia bir amel yaparken kendilerini unutanlar. Bunlar, etmiştin” dedi. O zaman Îsâ aleyhisselâmın yaptıkları iyilik ile bilinmeleri, için yaparlar. Bunlar arkadaşı; “Evet hiç günah işlemedim. Fakat helak olanlardır. 2-Allahü teâlâdan korkarlar ve kalbime, benim de senin gibi olduğum düşüncesi Allahü teâlânın katında makbûl olana i’tibâr geldi de, onun için bu duruma düştüm” dedi. ederler. Amellerini ihlâsla yapmaya çalışırlar. Amellerin bozuk olmasından sakınırlar, Riyâ: Bir talebenin başlangıçta dikkat edeceği en önemli şey, insanlardan medh ve övgü beklemezler. nefsini muhafaza etmesi, başına gelecek olan âfetlerden Onlardan makam ve mevki istemezler. Bir işi ne sakınmasıdır. Çünkü, zâhirî ve batınî mâniler pekçoktur. İlk insanlar için yaparlar, ne de terkettikleri birşeyi sakınılacak şeyler; riya, ucb, şöhret ve kibirdir. Bunlar insanların rızâsı için terk ederler. 3- Bunların öldürücü zehirdir. Zîrâ bunlardan az birşey amellerin gitmesine ihlâsları kuvvetli olup, içleri ve dışları birbirine sebep olur. Bunlar insanda, karıncanın yürüyüşünden daha uyar. Yaptıklarını Allah için yaparlar. Dünyâyı iyi sessiz ve gizli, fakat ortaya çıkardığı ve görünen âfeti çok tanımışlardır. Ona i’tibâr etmezler.” büyüktür. Kişide riya, dünyâya olan meyl ve dünyâyı âhırete tercih etmesinden ve nefs muhâsebesini ihmâl etmesinden Sohbet (Beraber olmak): Ebû Abdürrahmân Sülemî, “Adâb- meydana gelir. Kişide nefs muhâsebesi azalınca, riyadan üs-sohbet” adlı eserinde, sohbetin birkaç şekli bulunduğu, kurtulamaz. Yaptıklarını Allah için değil de, dünyalık elde herbirinin de ayrı ayrı âdabı olduğunu anlatırken buyurur ki: etmek için yapar. Allahü teâlâ, nefs muhâsebesini ihmâl “Allahü teâlâya karşı vazîfelerimiz: Emîrlerine yumuşak davranmalıdır. Allahü teâlâ, Tahrîm sûresinin altıncı uyup, yasak ettiği şeylerden uzak olmak, O’nu hiç âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey îmân edenler! Kendinizi ve hatırımızdan çıkarmamak, Kur’ân-ı kerîmi çok aile efradınızı öyle bir ateşten koruyun ki, onun tutuşturucusu okumak, O’nun kazasına rızâ göstermek, O’ndan insanlar ve taşlardır. (O ateşin) üzerinde öyle melekler vardır gelen belâ ve musibetlere sabretmek, ki, çok sert ve çok kuvvetlidirler. Allahü tealâ onlara ne emretti yarattıklarına şefkat ve merhamet göstermektir. ise, ona isyan etmezler ve emredildikleri şeyi yaparlar” buyuruyor. Resûlullah efendimize ( aleyhisselâm ) karşı vazîfelerimiz şunlardır: O’nun sünneti seniyyesine Âlimlere karşı vazîfelerimiz şunlardır: “Her zaman onlara uymak, bid’atlerden sakınmak, O’nun Ehl-i hürmette bulunmalı, sözlerini kabûl etmeli, mühim işlerde beytine, mübârek zevcelerine, mübârek onlara müracaat etmelidir. Allahü teâlâ onları, Nebisinin ( soyundan gelenlere ve onun Eshâbına ta’zim ve aleyhisselâm ) vekîlleri ve vârisleri kılmıştır. Resûlullah hürmette bulunmak ve O’na karşı muhalefetten efendimiz de ( aleyhisselâm ) bu husûsta; “Âlimler çok sakınmaktır. Peygamberlerin varisleridir” buyuruyor. Evliyâya karşı vazîfelerimiz şunlardır: Onlara hürmet etmeli, Misâfire karşı vazîfelerimiz şunlardır: Misâfire, hizmetlerinde bulunmalı, sözlerini tasdik etmeli, onlara tatlı sözlü ve güleryüzlü olmalı. Ona karşı sevinçli muhalefet etmemelidir. Zira hadîs-i kudsî’de buyuruldu ki: “Bir ve neş’eli durmalı. Emrine hazır olduğunu ifâde velî kuluma düşmanlık eden, benimle harb etmiş olur.” Ana- eden bir hâlde olmalı. Yemek yedirmelidir. babaya karşı vazîfelerimiz şunlardır: Onlara malla ve canla iyilikte bulunmalı, sağlıklarında onların hizmetlerini görmeli. Kabir ziyâreti: Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) bir Onlar için duâ etmeli, vefâtlarından sonra, vasıyyetlerini yerine hadîs-i şerîfte; “Kabir ziyâreti, ölümü hatırlatır” buyurdu. getirmelidir. Ebû Useyd Saîdî ( radıyallahü anh ) şöyle anlatır: Kabristana girdiği vakit, ölülere şöyle selâm verilir: “Esselâmu “Birgün Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) huzûrunda idik. Beni aleyküm yâ ehleddiyâr min-el-mü’minîne vel-müslimîn, Seleme kabilesinden bir kişi geldi ve; “Yâ Resûlallâh! Annem yerhamullahü müstekdimîne minnâ vel-müste’hırîne. Ve innâ ve babam vefât ettikten sonra, onlar için yapacağım bir iyilik inşâallahü ankarîbin biküm lâhikûne. Es’elullahe lenâ ve kaldı mı?” dedi. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); “Evet, onların leküm-ül-âfiyete.” Sonra “Allahümmegfir lenâ ve lehüm” denir. cenâze namazını kılman, onlar için istiğfar etmen, verdikleri Az veya çok duâ edilir. Maksad onlara duâ etmektir, ölüler sözleri yerine getirmen, ahbâblarına hürmet edip akrabalarını duâya çok muhtaçtırlar. Çünkü onların amelleri artık ziyâret etmen ve sıla-i rahm yapman, öldükten sonra kesilmiştir. Tekrar amel yapma imkânları yoktur. Sonra kabrin haklarında yapacağın iyiliklerdendir” buyurdu. kıble tarafında, meyyite dönerek oturulur. Oturduktan sonra, Allahü teâlâya hamdü sena ve Resûlullah efendimize salât ve Arkadaşlarımıza karşı vazîfelerimiz şunlardır: selâmdan sonra, meyyit için, bildiği kadarıyla duâ eder. Onlara güleryüzlü olmalı, iyilikte bulunmalı, kusurlarını örtmelidir. Onların yaptığı az bir iyiliği Eğer ziyâret edilen meyyit, bereketi umulan çok, bizim onlara yaptığımız iyilikleri ise az mübârek bir zât ise, dileklerinin kabûl edilmesi görmelidir. Onlara kin beslemekten, hasedden, için onu vesile ederek, onun hürmetine dileklerimi taşkınlık ve sıkıntı vermekten, kısaca onların kabûl eyle diye Allahü teâlâya duâ eder. hoşlanmayacağı her işten ve hareketten Tevessüle, Resûlullah efendimizle başlamalıdır. sakınmalıdır. Zîrâ Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) tevessülde esastır. Resûlullah efendimiz ile ve Aile ve çoluk-çocuğumuza karşı vazîfelerimiz şunlardır. Onları kıyâmete kadar Resûlullah efendimize tâbi olan güzel terbiye etmeli, ahlâken iyi yetişmelerini te’min etmeli, âlim ve evliyâya tevessül edilir. İmâm-ı Buhârî, Kur’ân-ı kerîmi ve lâzım olan din bilgilerini öğretmeli, onlara Enes bin Mâlik’den şöyle rivâyet etti: “Ömer bin Hattâb ( radıyallahü anh ), kuraklık zamanında, ziyâret için gidilir” hadîs-i şerîfi ile i’tirâz olunamaz. Zîrâ, büyük Peygamber efendimizin amcası Hazreti Abbâs’ı âlim İmâm-ı Gazâlî, “İhyâ-i ulûmuddîn” adlı kitabının sefer vesile ederek Allahü teâlâdan yağmur istedi ve bahsinde şöyle buyurmaktadır “İbâdet için sefere çıkılırsa, bu şöyle duâ etti: “Yâ Rabbî! Resûlullahın amcasını ibâdet ya cihâd olur veya hac olur. Peygamberlerin vesile ederek senden yağmur istiyoruz.” Bir süre (aleyhisselâm), Sahâbe-i Kirâmın (r.anhüm), Tabiînin, diğer sonra yağmur yağmaya başladı. âlimlerin ve evliyânın kabirlerini ziyâret etmek de bunlar arasına girer. Hayatta iken sohbetlerine, meclislerine gitmek İhtiyâçların giderilmesi, günahların af ve mağfiret sûretiyle bereketinden istifâde edilen kimselerin, vefâtlarından olunması husûsunda meyyitlerden salih olanlar sonra da, kabirleri ziyâret edilmek sûretiyle onların vasıtasıyla tevessül edilebilir. Ya’nî onlar vesile rûhâniyetlerinden istifâde edilir. Bu maksad için sefere çıkmak edilerek, onların hürmetine Allahü teâlâdan caizdir. “Yalnız üç mescide ziyâret için gidilir” hadîs-i şerîfi dilekler istenir. Sonra, kendisine, ana-babasına, buna mâni değildir. Çünkü bu hadîs-i şerîf, mescidler hocalarına, akrabalarına, o kabristanda hakkındadır. bulunanlara, müslümanlardan vefât etmiş ve hayatta kalanlara, kıyâmet gününe kadar onların İbn-i Ebû Zeyd’in, bir risalesine yapmış olduğu soylarından gelecek olanlara, orada hazır şerhinde Abdî şöyle der: “Mescid-i harama ve bulunmıyan müslümanlara duâ edilir. Sâlih Mekke-i mükerremeye kadar yürümek için kimseleri vesile ederek, Allahü teâlâya çok duâ nezretmenin dinde bir aslı vardır. Bu asıl da, hac etmelidir. Allahü teâlâ onları dünyâda seçtiği ve ve umredir.” ikram ettiği gibi, âhırette de onlara çok derece verecek, lütuf ve ihsânda bulunacaktır, ihtiyâcı İbn-i Hubeyre, “İttifâk-ül-eimme” adlı eserinde olan kimse, böyle sâlih kimselerin kabrine gidip, şöyle demektedir: “İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, onları vesile ederek duâ etmelidir. Zira onlar, İmâm-ı Mâlik, İmâm-ı Şafiî ve Ahmed bin Hanbel Allahü teâlâ ile kulları arasında vâsıtadırlar. (r.aleyhim), Resûlullah efendimizin kabrini Büyük zâtlar ve âlimler, asırlarca, sâlih kimselerin ziyâretin müstehâb olduğunu söylemişlerdir.” kabirlerini ziyâret etmek sûretiyle bereketlenmişlerdir. Bu ziyâretin bereketini madden ve ma’nen görmüşlerdir. Büyük âlim Abdülhak, “Tehzîb-üt-tâlib” kitabında, Ebû İmrân Fâsî’den şöyle nakleder: “Resûlullahın ( aleyhisselâm ) kabr-i şerîfini ziyâret vâcibdir.” Ebû Abdullah bin Nu’mân ( radıyallahü anh ), Abdülhâk, buradaki vacibi, müekked sünnet “Sefînet-ün-necât li ehl-il-ilticâ” adlı eserinde, olarak açıklamıştır. Âlimlerin sözünün hülâsası; Şeyh Ebü’n-Necâ’nın kerâmetlerini anlatırken Resûlullah efendimizin kabr-i şerîfini ziyâretin, şöyle der: “Sâlih kimselerin kabirlerini ziyâret, kıymetli bir kurbet olduğudur. Sırf Resûlullahın ( hem ibret almak, hem de bereketlenmek için aleyhisselâm ) kabr-i şerîfini ziyâret kasdedilerek makbûldür. Hayatlarında olduğu gibi, sefere çıkılır. Bu en büyük ibâdetlerdendir. Bu vefâtlarından sonra da sâlih kimselerin niyetle sefere çıkan kimseye çok afiyetler olsun. bereketinden istifâde edilmesi mümkündür. Sâlih Yâ Rabbî! Resûlullahı ( aleyhisselâm ) ziyâret kimselerin kabirlerinin yanında duâ etmek ve ni’metinden bizi mahrûm etme. Âmin. onların şefaatini istemek, âlimlerce de tatbik edilmiştir.” Hocam Ebû Muhammed’den şöyle duydum: “Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Mekke-i Haceti olan, sâlih kimselerin kabirlerine gitsin ve onları vesile mükerremeden, Medîne-i münevvereye hicret ederek Allahü teâlâdan ihtiyâcının giderilmesini istesin. edip, orada âhırete teşrîf buyurmalarının Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ); “Yalnız üç mescide hikmetine bakınız. Allahü teâlânın hikmeti, O’nun eşya ile şereflenmesi değil, eşyanın O’nunla çürümez ve değişikliğe uğramaz. Ziyâret eden, şereflenmesi seklindedir. Şayet Resûlullah önce Allahü teâlâya hamdü sena, sonra efendimiz Mekke-i mükerremede kalıp, burada Resûlullah efendimize salât ve selâm okur. Sonra Rabbine kavuşmuş olsa idi, belki Resûlullahın ( Allahü teâlâdan, Eshâb-ı Kirâm için rızâsını, aleyhisselâm ) Mekke-i mükerreme ile sonra kıyâmete kadar onlara tâbi olanlara şereflendiği, Mekke-i mükerremenin Resûlullah rahmetini diler. Sonra ihtiyâcının giderilmesi, efendimizden üstün olduğu hatıra gelebilirdi. günahlarının af ve mağfiret olması husûsunda, Allahü teâlâ, Resûlullah efendimizin, mahlûkların Allahü teâlâya, onları vesile ederek duâ eder. Bu hepsinden daha üstün olduğunu kullarına beyân dileklerinin kabûl olması husûsunda onlardan etmeyi murâd edince, Resûlullah efendimizin yardımlarını ister. Fakat, onların bereketi ile bu Medîne-i münevvereye hicreti meydana geldi. dileğinin kabûl olacağından şüphe etmez. Bu Böylece Medîne-i münevvere, Resûlullah husûstaki hüsn-i zannını tam ve sağlam yapar. efendimizle şereflenmiş oldu. Âlimlerin icmâ’ı ile Çünkü onlar, Allahü teâlânın kullarına açılmış sabittir ki, Mescid-i haramdan sonra en üstün yer, rahmet kapıları durumundadır. Onların yanına Resûlullah efendimizin mübârek bedenini içinde gitmek imkânı olmıyanlar, onlara selâm bulunduran yerdir. Şu iyi bilinmelidir ki; gönderirler. Muhtaç oldukları şeyleri, af ve Resûlullah efendimizin üzerinde gezip dolaştığı mağfiret olunmalarını istedikleri ve daha başka ve Resûlullah efendimiz ile ilgisi olan herşey, dileklerini söylerler. Resûlullah efendimizle olan durumunun miktarına göre şeref kazanacaktır. Resûl-i ekrem, Medîne-i Âlimler buyurdular ki; “Resûlullah efendimizi ziyâret eden kişi, münevverenin şifâ olduğunu buyurmuşlardır. Bu, kendisini, hayatta iken Resûlullahın ( aleyhisselâm ) Resûlullah efendimizin Medîne-i münevverede huzûrunda imiş gibi düşünür. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hasta ziyâreti ve muhtaçlara yardım için hayatta olması ile, vefât etmiş olması arasında fark yoktur. dolaşmalarından dolayıdır. Ya’nî, Resûlullah ( aleyhisselâm ), vefâtından sonra da ümmetini görür, onların hallerini, niyetlerini bilir. Böyle bilmek Bu sebeble Resûlullah ( aleyhisselâm ), mescidinde daha çok ve görmek, Allahü teâlâya mahsûs denirse, cevap olarak dolaştıkları için, buranın şerefi ve kıymeti daha fazladır. Orada şöyle deriz: “Ahırete giden mü’minler, ekseriyetle kılınan namaz, bin namaz yerindedir. Aynı şekilde dünyâdakilerin hâllerini bilirler. Buna dâir pekçok şey Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mübârek evleri ile minber anlatılmıştır. Onların, dirilerin hâlini bilmesinin, dirilerin arasındaki dolaşması, oraya basması, mescidin diğer amellerinin kendilerine arz edilmesi şeklinde olması yerlerine nazaran daha fazla olduğu için, buraya Cennet muhtemeldir. Başka şekilde de olabilir. Bunlar gayb ile ilgili bahçelerinden bir bahçedir buyurulmuştur. Resûl-i ekrem: şeylerdir. Resûlullah ( aleyhisselâm ), amellerin arz olunma “Beytim ile minberim arası, Cennet bahçelerinden bir mes’elelerini haber vermişdir. Bunun olması kesin, fakat ne bahçedir” buyurdu. şekilde olduğu belli değildir. Herşeyin doğrusunu Allahü teâlâ bilir. Bu husûsta Resûlullah efendimizin şu hadîs-i şerîfi bize Buraya kadar zikrettiğimiz, âlimlerin ve sâlihlerin açıklama olarak kâfidir “Mü’min, Allahü teâlânın nûru ile bakar. kabirlerini ziyâret âdabı idi. Peygamberlerin Allahü teâlânın nûruna hiçbir şey mâni olamaz.” (aleyhisselâm) kabirlerini ziyâretin âdabına gelince; Onları ziyâret için gelen kimse, zillet, Ebû Abdullah Kurtubî’nin Tezkire’sinde, şöyle bildirilir Sa’îd bin kırıklık, muhtaç ve boynu bükük bir vaziyette Müseyyib buyurdu ki: “Hiçbir gün yoktur ki, o gün sabah ve olmalıdır. Kalbi onlarla meşgûl olmalı ve kalb akşam, ümmetinin amelleri Resûlullaha ( aleyhisselâm ) gözü ile onları görüyormuş durumunda olmalıdır. arzedilmesin, Resûlullah ( aleyhisselâm ), ümmetini Zira Peygamberlerin (aleyhimüsselâm) bedenleri sîmâlarıyla tanımasın. Bu sebeble, Resûlullah efendimiz ümmeti hakkında şâhiddir. Çünkü Allahü teâlâ, Nisa sûresinin “Resûlullah efendimizin mübârek ayakları ile kırkbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Her ümmetten bastığı yere, katırın tırnakları ile nasıl basarım” peygamberlerini birer şâhid getirdiğimiz ve seni de onların dedi, İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) halifenin üzerine bir şâhid yaptığımız zaman bakalım kafirlerin hâli ne yanına gidince, halife ona; Mescid-i Nebiye olacak!” buyuruyor. girince, kıbleye mi, yoksa Resûlullaha mı ( aleyhisselâm ) dönüleceğini sorunca, İmâm-ı Ameller, Cum’a günü Peygamberlere, ana ve babalara Mâlik ( radıyallahü anh ); “Yönünü Resûlullaha arzolunur. Resûlullah efendimize ( aleyhisselâm ) ümmetinin dönersin” buyurdu. amelleri hergün, Cum’a günü ise, diğer Peygamberlere arz olunur. Resûlullah efendimizi vesile ederek Allahü teâlâya duâ Kâdı Ebü’l-Fadl Iyâd şöyle der: “Resûlullahın ( etmek, yalvarmak, günahların affına sebep olur. Zîrâ aleyhisselâm ) kabr-i şerîfini ziyâret, Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) şefaatinin bereketi ile, müslümanlara sünnettir. Bu husûsta icmâ’ pekçok ve büyük günahlar af ve mağfiret olunur. Kim böyle meydana gelmiş olup, faziletli ve teşvik olunan bir inanmazsa, Resûlullah efendimizin şefaatından mahrûm kalır. iştir.” Zira Allahü teâlâ, Nisâ sûresinin altmışdördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Biz her peygamberi, ancak Allahın izni İbn-i Ömer’den bildirilen hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz ( ile kendisine itaat olunmak için gönderdik. Eğer onlar, aleyhisselâm ) şöyle buyurmuştur: “Kabrimi ziyâret edene, nefslerine zulmettikleri zaman sana gelseler de, günahlarına şefaatim vâcib oldu.” Allahdan mağfiret dileseler, Peygamber de kendileri için af isteseydi, elbette Allahı, tövbeleri ziyâde kabûl edici, çok bağışlayıcı bulacaklardı” buyuruyor. Enes bin Mâlik’in ( radıyallahü anh ) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Medîne-i münevvereye, sırf Allah rızâsı için beni ziyâret etmeye gelen kimse, kıyâmet günü bana komşu olur ve ona Kim, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) kabr-i şerîfine şefaat ederim” buyuruluyor. Başka bir hadîs-i şerîfte ise; “Kim gelir, kapısında durur, O’nu vesile ederek Allahü beni vefâtımdan sonra ziyâret ederse, beni diri iken ziyâret teâlâya duâ eder, Allahü teâlâdan af ve mağfiret etmiş gibi olur” buyurulmuştur. dilerse, Allahü teâlâ o kimseyi af ve mağfiret eder. Allahü teâlâ böyle va’d buyurmuştur. Buna inanmayan, Allah ve Resûlüne ( aleyhisselâm ) karşı gelmiş olur. Ba’zı büyük zâtlar, Resûlullah efendimizin ziyâretine geldikleri hâlde, Resûlullaha ( aleyhisselâm ) olan edeblerinden dolayı, Resûl-i ekremin huzûruna girmemiş, dışarıdan ziyâret edip gitmişlerdir. Bunlardan birisine, niçin Resûlullahın ( aleyhisselâm ) huzûruna girmediği sorulunca; “İki cihanın efendisinin huzûruna benim gibiler nasıl girer? Resûlullahın ( aleyhisselâm ) huzûruna girmeye kendimde güç bulamıyorum” diye cevap vermiştir. Halîfe, İmâm-ı Mâlik’e ( radıyallahü anh ) yanına gelmesi için binek gönderdiği zaman, bineğe binmeyi kabûl etmeyerek; İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ), Resûlullaha ( aleyhisselâm ) selâm vereceği ve duâ edeceği zaman kabr-i şerîfe yaklaşır, Resûl-i ekreme selâm verirdi. Eli ile kabr-i şerîfe dokunmazdı. Nâfiî şöyle anlatır: “İmâm-ı Mâlik, Resûl-i ekremin kabr-i şerîfine gelir, şöyle selâm verirdi. “Esselâmü alen-Nebiyyi! Esselâmü alâ Ebî Bekr! Esselâmü alâ Ebî Hafs!” Sonra giderdi Onu böyle selâm verirken yüz defadan fazla gördüm.” İbn-i Kasûn da şöyle demektedir: “Medînelileri, Medîne-i münevverenin dışına çıktıkları veya dışarıdan geldikleri zaman, Kabr-i şerîfe gelip selâm verdiklerini gördüm. Ben de böyle yaparım.” Ahmed bin Sa’îd el-Hindî, eserinde şöyle 2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-4, sh. 237 demektedir: “Kabr-i şerîfin yanında duran kimse, ona dokunmaz, yapışmaz, uzun müddet de orada 3) Medhal-üş-Şer’-iş-şerîf kalmaz. Hücre-i se’âdet, parmaklıkların içerisindedir. Buraya gelip, uzun müddet orada durulduğu zaman izdiham meydana gelir ve başkası rahatsız edilmiş olur. Uygun olanı, parmaklıkların iç kısmına girmemektir. Burada İBN-İ HÂC KINÂVÎ (Şis bin İbrâhim Kıftî) işlenen bid’atlerden müslümanları men etmelidir. Hadîs, nahiv, edebiyat, lügat ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. Ba’zı kimseler, Kâ’be-i muazzamayı tavaf eder Künyesi Ebü’l-Hasen olup ismi, Şîs bin İbrâhim bin gibi, Hücre-i se’âdetin etrâfını dolaşıyorlar, tavaf Muhammed bin Haydere bin Hâc’tır. 510 (m. 1116) yılında ediyorlar, öpüyorlar, yüz ve gözlerini sürüyorlar; Mısır’da Kıft beldesinde doğdu. Doğum yerinden dolayı Kıftî, Oraya mendillerini ve elbiselerini atıyorlar, böyle son yerleştiği Kına’dân dolayı da Kınâvî nisbet edildi. yapmakla kendilerine bereket hâsıl olacağını İslâmiyete olan hizmetinden dolayı Ziyâüddîn lakabı verildi. sanıyorlar. Bunlar, tamamen bid’attir. Çünkü, Dedesi Hâc’dan dolayı İbn-ül-Hâc diye meşhûr oldu. Ömrünün Resûlullah efendimizden bereketlenmek ve sonuna doğru Kınâ’ya gitti. Orada 598 (m. 1202) yılında vefât ma’nevî yönden istifâde etmek, ancak O’na tâbi etti. olmakla olur. Bunun için âlimler, Kâ’be-i muazzamanın duvarlarını, mescidlerin Zekâ ve hafızasının kuvveti ve gayreti ile küçük yaşta duvarlarını, Mushaf-ı şerîfi v.b. şeyleri mesh dikkatleri üzerine çeken İbn-i Hac Kınâvî Kıftî, temel din etmek (el sürmek) sünnete muhalif olduğu için, bilgilerini ve yardımcı ilimleri öğrendikten sonra, Ebü’l-Kâsım bu işleri mekrûh görmüşlerdir. Çünkü, Kabr-i şerîf Abdurrahmân bin Husayn bin Habbâb, Ebû Tâhir İsmâil bin ziyâret edilirken, hürmet ve ta’zim Resûlullah Avf, Ebü’l-Haccâc Yûsuf bin Ali Kadâî gibi zamanın en ileri efendimizedir. Resûl-i ekreme ta’zim ise, sünnet-i gelen âlimlerinden ilim öğrenip, icâzet aldı. İskenderiyye’de, seniyyeye uymakla olur. Aynı şekilde Mushaf-ı hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden Ebû Tâhir Silefî’den şerîfe ta’zim, onu öpmekle değil, onu okumak ve hadîs ilmi tahsil edip, hadîs-i şerîf öğrendi. Edebiyat, Arabî onunla amel etmekle olur. Yine mescide ta’zim, ilimler, hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh bilgilerinde zamanın en onun duvarlarına el sürmekle değil, onda namaz ileri gelen âlimlerinden oldu. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) kılmakla olur. İçerisinde Allahü teâlânın veya yaşayışını, Selef-i sâlihînin hayâtını, hâl ve hareketlerini çok Resûl-i ekremin ism-i şerîfi bulunan bir kâğıt, iyi bir şekilde öğrendi. Vaktinin bir ânını boş geçirmedi. Hep yolda görüldüğünde, ona ta’zim, onu öpmekle ilim öğrenmek, öğretmek ve bu yolla Allahü teâlânın dinine değil, onu şânına uygun olmayan yerden alıp, hizmet ederek, O’nun rızâsını kazanmak için çalıştı. Onun yüksekçe ve ayak altında kalmıyacak biryere tebessüm etmekten ziyâde güldüğünü kimse görmedi. Her kaldırmakla olur. Bir veliye ta’zim ve hürmet, zaman güleryüzlü idi. Kendisine âhırette fayda vermeyeceğini onun elini ayağını öpmekle değil, onun sözünü bildiği şeylere hiç iltifât etmezdi. Haram ve şüpheli şeylerden dinlemek ve dediklerini yapmakla olur. Aynı şiddetle kaçar ve mübahların birçoğunu terk ederdi. İlim şekilde, Resûlullah efendimize ta’zim, O’nun öğrenmek ve öğretmekten arta kalan zamanını ibâdetle huzûrunda bir bid’ati yapmakla değil, onun geçirirdi. sünnet-i seniyyesine uymakla olur.” İbn-i Hac Şîs bin İbrâhim Kınâvî Kıfti hazretlerine, Mısır sultanları çok iltifât ederlerdi. Hâlbuki o, onlardan hiç hoşlanmazdı. Çünkü o zaman Mısır’da idâre, Eshâb-ı Kirâma 1) El-A’lâm cild-7, sh. 35 (r.anhüm) düşman olan Fâtimî halifelerinin elindeydi. O, bir Ehl-i sünnet âlimi ve âdil bir idâreci olan Vezir Selâhaddîn-i 3) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 128 Eyyûbî’nin idâreye hâkim olmasını arzu ediyor, i’tikâdı bozuk kimselerin işbaşından uzaklaştırılmasını istiyordu. Diğer Ehl-i sünnet âlimlerinin de işbirliği ve müslümanların desteği ile Fatımî halifeliği ortadan kaldırıldı. Vezir Selâhaddîn-i Eyyûbî, Atâbeğ Nûreddîn Zengî’ye tâbi olarak Mısır’ın tamâmına hâkim oldu. Müslümanlara pek faydalı hizmetler yapıp, zâlim 4) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 454 5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 311 6) El-A’lâm cild-3, sh. 181 haçlı askerlerinden, peygamberler şehri Küdüs-i şerîfi kurtardı. İbn-i Hac Şis bin İbrâhim Kıftî Kınâvî, Mısır’da ve Kına’da birçok talebe yetiştirdi. İnsanlara hadîs-i şerîf ve fıkıh bilgileri İBN-İ HACCÂC NİŞÂBÛRÎ (Muhammed bin Muhammed) öğretti. Ehl-i sünnet âlimlerinden kendisine kadar ulaşan güzel bilgileri insanlara anlatırdı. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını Hadîs, kırâat ve tefsîr âlimi. Künyesi, Ebü’l-Hüseyn olup, ismi öğrenmeyenin, i’tikâd ve amelinin doğru olamayacağını, Muhammed bin Muhammed bin Ya’kûb bin İsmail bin yanlışlıklarla dolu i’tikâd ve amelin de, sahibini Cehenneme Haccâc’dır. Nişâbûr’da yerleşip, oranın âlimlerinden olduğu atılmaktan kurtaramayacağını söylerdi. için Nişâbûrî denildi. Dedelerinden Haccâc’a nisbetle İbn-i Haccâc diye tanındı. 368 (m. 979) yılında vefât etti. Pek kıymetli eserler de yazan İbn-i Hac, değişik mevzûlarda yazdığı eserlerinden ba’zılarını Sultan Selâhaddîn-i Eyyûbî’ye Mısır, Şam, Irak ve Horasan’da birçok âlimden ilim öğrenen takdim etti. O’nun eserlerinden bir kısmı şunlardır. “Kitâb-ül- Ebü’l-Hüseyn Haccâc, kırâat ilmini Bağdâd’da meşhûr kırâat işâret fî teşkîl-il-ibâre” “El-Mu’tesâr minel-muhtasar”, “Tehzîb âlimi İbn-i Mücâhid’den aldı. Ömer bin Ebî Gılân, Muhammed zihn-il-vâî fî ıslâh-ir-râyet ver-Râî” (Bu eseri, Selâhaddîn-i bin Abdullah Saffâr, Ebû Abdullah Tûsî, Yahyâ bin Eyyûbî için hazırlamıştır.), “Hazz-ül-galâsim ve ifhâm-ül- Muhammed Anberî Sülemî, Abdullah bin İshâk Medâinî, muhâsim”, “Teâlik fil-fıkh alâ mezheb-il-İmâm Mâlik”, “Lü’lüet- Muhammed bin Cerîr Taberî, Ebû Abbâs Serrâc, İbn-i ül-meknûne ve Yetimet-ül-masûne (Kasideler mecmûasıdır.), Huzeyme, Ahmed bin Muhammed Masercisî, Ali bin Abbâs ve “Letâif-ül-siyâse fî ahkâm-ir-riâse”. daha birçok ilim erbâbı âlimin derslerinde bulunup hadîs-i şerîf dinledi. Yüzbin hadîs-i şerîfi râvileriyle birlikte ezberleyerek Yazmış olduğu güzel şiirleriyle de insanlara nasihat eden İbn-i hafız oldu. Hadîs rivâyet eden âlimler ve kitap yazanlar Hac bir şiirinde şöyle buyurmaktadır: hakkında tam bir ihtisasa sahip oldu. Nişâbûr’da yirmi sene bu “Nefsine dikkat et, hırs insanı yorucudur. Kalbi ve cismi imân yükseltir. Senin rızkın taksim edilmiştir ve onu bulacaksın. Her insan rızkına kavuşur, o geri dönmez. husûsta ders okuttu. Kur’ân ilimlerinde engin bilgi sahibi idi. Kırâat ilminde kırâatine herkes itibar ederdi. Onun kırâatinin doğruluğunda, âlimlerin kanâati vardı. Mes’eleleri çok güzel kavrar, fasîh bir dille izah ederdi. Bu yüzden yirmi yıl bıkıp usanmadan, gece ve gündüz onun derslerine devam eden âlimler oldu. İlminden istifâde edip, güzel sözlerini duydular. Sen Allahü teâlânın taksiminden şikayetçi olursan, Yaşı seksenin üzerine çıkınca, hadîs rivâyet edemez oldu. Küfrün kapısını çalmış olursun.” Gece ve gündüz, talebelerinden biri ona refakat ederdi. İbni Haccac’ın derslerine birçok kimse devam etti. Bunlardan Hâfız Ebû Ali, Ebû Bekr İbni Mukrî, İbn-i Mende, Hâkim 1) Fevâid-ül-vefeyât cild-2 sh. 108 Nişâbûrî, Ebû Bekr Berkânî, Ebû Hazm Abdevî ve daha pekçok âlim ilim öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyet etti. 2) Bugyet-ül-vuat cild-2, sh. 6 Sahip olduğu ilimleri talebelerine ve eserlerine aktaran İbn-i İbn-i Hacer, dokuz yaşında iken “Muhtasar-üt-Tebrîzî” adlı Haccâc Nişâbûrî’nin “Nâsih-ül-Kur’ân ve Mensûhuhü” ve eseri şerh eden Sadr-üs-Safti’nin yanında Kur’ân-ı kerîmi “Kitâb-ül-ilel” adlı kitapları bilinen eserleri arasındadır. Seksen ezberledi. Az bir süre sonra fıkıh ve sarf ilimlerini öğrenmeye cüzden fazla olan “Kitâb-ül-ilel”de hadîs âlimleri ve kitap başladı. Daha sonra uzun müddet, zamanın en meşhûr yazanlar hakkında bilgi vermektedir. âlimlerinden ders aldı. El-Bülkînî, el-Bermâvî, İbn-i Mülakkın İbn-i Haccac’ın rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ): “Seni şüpheye düşüren şeyi bırak, şüpheye düşürmeyen şeye yönel.” buyurdu. ve İbn-i Cemâ’a’dan hadîs ve fıkıh ilmini öğrendi. Sadr elEbşîtî Şems bin el-Kattân’dan; fıkıh, Arab dili ve edebiyatını ve hesap ilimlerini öğrendi. Nûr el-Edmî el-Ebnâsî’nin fıkıh derslerini dinledi. Hümâm el-Harezmî, Kanber el-Acemî, Bedr bin et-Tanbedî, İbn-i Sâhib, Şihâbüddîn Ahmed bin Abdullah el-Bûsırî ve Cemâlüddîn el-Mârdânî’den ilim öğrendi. Lügat, 1) Tezkiret-ül-huffâz cild-3, sh. 944 Arab dili ve edebiyatının inceliklerini el-Gamârî ve Muhib bin Hişâm’dan, arûzu Bedr el-Beştekî’den, hat (yazı) ilmini Ebî Ali 2) Şezerât-üz-zeheb cild-3, sh. 67 3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 310 4) Hediyyet-ül-ârifîn cild-2, sh. 49 5) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-3, sh. 178, 271, 486 ez-Zeftâvî en-Nûr el-Bedmâsî’den, kırâat ilmini et-Tenûhî’den öğrendi. İbn-i Hacer, 793 (m. 1390) senesinden sonra, bilhassa hadîs tahsili ile meşgûl oldu ve bu uğurda; Mısır, Suriye, Hicaz ve Yemen’e çok kerre ilmî seyahatler yaptı. Birçok edîb ve lisân âlimleri ile görüştü. Yemen’de Kâmûs-ül-muhît sahibi Mecdüddîn bin eş-Şîrâzî’den ve birçok âlimden ilim öğrendi. Şam, Gazze, Remle, Kudüs, Dımeşk ve başka yerlerde hadîsi şerîf dinledi. On sene Zeyn-ül-Irâkî’den hadîs ilmini tahsil etti. İBN-İ HACER-İ ASKALÂNÎ Hocalarının hepsi, onu fetvâya ve ilim öğretmeye me’zûn kıldılar. Ya’nî bu husûsta diploma verdiler. Hadîs âlimlerinin büyüklerinden ve Şafiî mezhebinde meşhûr fıkıh âlimi. İsmi, Ahmed bin Ali bin Muhammed bin İbn-i Hacer-i Askalânî’nin hocalarının herbiri, zamanında ve Muhammed bin Ali bin Ahmed olup, künyesi Ebü’l-Fadl’dır. sahasında üstün zâtlardı. El-Irâkî hadîs ilminde, el-Heysemî Lakabı ise Şihâbüddîn’dir. El-Kınânî, el-Askalânî, el-Mısrî ve ilimlere dâir metin kitaplarını ezberlemekte, et-Tenûhî kırâat el-Kâhirî nisbetleri vardır. 773 (m. 1372) senesi Şa’bân ayının ilminde, el-Bülkînî çok ezber ve geniş ma’lûmâtıyla, İbn-i onikisinde Kâhire’de doğdu. 852 (m. 1449) senesi Zilhicce Mülakkın çok eser yazmakta, el-Fîrûz Âbâdî lügat ilminde, el- ayının yirmisekizinde, Cumartesi gecesi Kâhire’de Vefât etti. Gamârî Arab dili ve edebiyatında mütehassıs idi. Cenâze namazında sultan da bulundu. Halîfenin izni ile cenâze namazını el-Bülkînî kıldırdı. Karâfe kabristanında İbn-i Hacer, birçok ilmî eseri ezberledi. Râvîlerin hâl İmâm Leys bin Sa’d’ın kabrinin yakınına defnedildi. İbn-i tercümelerini bilmede ve târih ilminde üstüne yok idi. Hacer, ilim, edeb ve fazileti ile meşhûr bir ailenin çocuğudur. Cemâliyyet-ül-cedîde Medresesi’nde hadîs dersleri okuttu. Küçük yaşta iken kaybetmiş olduğu babası Nûreddîn, ders 814 (m. 1411) senesinde, buradan ayrılıp eser yazmakla okutmaya ve fetvâ vermeğe icâzetli bir âlim idi. İbn-i Hacer, meşgûl oldu. Baybarsiyye’de şeyhülislâmlık makamına daha küçük yaşta iken annesini de kaybetti. Vasisi olan getirildi. Daha sonra Müeyyidiyyet-ül-cedîde Medresesi’nde Mısır’ın büyük tüccârlarından Zekiyyüddîn el-Harûbî’nin Şafiî fıkhını okuttu. himâyesi altında büyüdü. Zekiyyüddîn el-Harûbî, 784 (m. 1382) senesinde hacca giderken onu da beraberinde götürdü. İbn-i Hacer, kendisine teklif edilen kadılık vazîfesini önce kabûl etmedi. Sonra Kâdı’l-kudât el-Bülkînî’nin ısrarına dayanamıyarak, 827 (m. 1423) senesi Muharrem ayının yirmiyedisinde kadı oldu. Mısır’daki kadılık vazîfesinden, Menhel-üs-Sâfi kitabının sahibi ise, onun hakkında şöyle birkaç defa ayrılıp, tekrar o göreve getirilmek sûretiyle yirmibir demektedir: “Allahü teâlâ, İbn-i Hacer’e rahmet eylesin. O, sene bulundu. Aynı zamanda muhtelif câmi ve medreselerde zamanının hafızı idi. Doğu ve batıda tek hafız idi. Hadîs tefsîr, hadîs ve fıkıh okuttu. ilminde mü’minlerin hocası idi. Kendisiyle bu ilmin riyaseti son buldu.” Talebesi Sehâvî, ders okuttuğu yerler hakkında şöyle demektedir: “Hocam İbn-i Hacer birçok yerde ders okuttu. El- İbn-i Münâvî eş-Şâfiî, “Yevâkit-ved-Dürer” adlı eserinde; Haseniyye ve el-Mensûriyye’de tefsîr, el-Baybarsiyye, el- “Şeyh-ül-İslâm Şihâbüddîn Ebü’l-Fadl bin Hacer, zamanının Cemâliyye, el-Haseniyye, ez-Zeyniyye, eş-Şeyhûniye, Câmi-i bir tanesi idi. Zamânınında hadîs-i şerîf ilminin bayrağını Tûlûn, Kubbet-ül-Mensûriyye’de hadîs, el-Harûbiyye, el- dalgalandırdı. Asrının Zehebî’si idi. Ehl-i ilmin dayanak mercii Bedriyye, eş-Şerîfiyye, el-Fahriyye, eş-Şeyhûniyye, es- oldu” demektedir. Sâlihiyye, en-Necmiyye, es-Salâhiyye, el-Müeyyidiyye ve başka yerlerde fıkıh dersleri verdi. Bu yerlerin sayısı onaltıya İmâm-ı Süyûtî de onun hakkında şöyle demektedir: “İbn-i ulaştı.” Hacer, Şeyh-ül-İslâm, zamanının hafızı ve İmâmı idi. Kâdı’lkudât idi. Eğer derslerinde bulunmayıp onun dilinden hadîs-i Zamanın en büyük hadîs âlimlerinden olan İbn-i Hacer’in şerîf dinlememiş olsaydım, eserlerinden istifâde ederdim. dersleri çok büyük rağbet gördü. Mütehassıslar tarafından Kendisinden çok istifâde ettim. Onun gibisini ondan sonra dersleri ta’kib edildi. İbn-i Hacer; Dâr-ül-adl’de müftî, görmedim. İbn-i Hacer, heybetli ve vekar sahibi idi. Başkasını Baybarsiyye Medresesi’nde müdür ve müfettiş, Ezher ve Amr üzecek birşey konuşmaz, kendisine kötü davranana iyilikle İbni As câmilerinde hatîb ve Mahmûdiyye Kütüphânesi’nde muâmele ederdi. Kendi aleyhinde bulunan kimseye gücü hâfız-ı kütüb oldu. Sâdece o kütüphânede, ne kadar eser ve yettiği hâlde mukâbelede bulunmazdı. Çok zekî, ilimde içinde ne bilgi varsa bilirdi. Şâir ve yazar olarak da takdîre mehâretli, konuşması düzgün ve tatlı, sesi ahenkli idi. Çok mazhar olan İbn-i Hacer’in büyük bir edebî yönü vardı. oruç tutar ve çok ibâdet ederdi. Kendisinden önceki âlimlerin, Eserleri yüzelliden fazladır. Bir çoğu, İslâmiyetin anlatılması sâlihlerin yolunda ve âdeti üzere bulundu.” öğretilmesi husûsunda gayet ehemmiyetlidir. Eserleri, o hayatta iken yayıldı. Hükümdârlar ve emirler, onun eserlerini İbn-i Hacer-i Askalânî, yüzelliden fazla eser yazdı. Bunlardan birbirlerine hediye olarak gönderdiler. en önemlileri şunlardır. 1-Feth-ül-bârî li Şerh-il-Buhârî: Sahîh-i Buhârî’nin şerhi olan bu eser çok meşhûrdur. Bu eserini İbn-i Hacer-i Askalânî, hâfız-ül-hadîs (yüzbinden fazla hadîs-i tamamladıktan sonra, beşyüz altın harcayarak büyük bir şerîf ezberleyen) idi. Bu büyük âlimin her sözü senet, sağlam ziyâfet verdi. Çeşitli yerlerde baskısı yapılmıştır. 2-Tehzîb-üt- bir vesîkadır. Bütün ilim dallarında söz sahibi idi. Hocası Hâfız tehzîb, 3-Lisân-ül-mîzân, 4-Ta’cîl-ül-menfea, 5-Takrîb-üt- el-Irâkî’ye, kendisinden sonra ilimde halef (yerine kimi) tehzîb, 6-El-İsâbetü fî temyîz-is-Sahâbe: Bu eserinde İbn-i bıraktığı sorulduğunda; “İbn-i Hacer, sonra oğlum Ebû Zür’a, Hacer, Eshâb-ı Kirâmın hayatlarını çok güzel anlatmaktadır. sonra da el-Heysemî” buyurdu. Bu eser, İbn-i Esîr’in “Üsüd-ül-gâbe” kitabından daha mükemmeldir. Dört cilddir. 1280 (m. 1863) senesinde Hâfız Takıyyüddîn Muhammed bin Muhammed bin Fehd onun Hindistan’da ve 1328 (m. 1910) senesinde Mısır’da ve hakkında: “İbn-i Hacer, faydalıyı taleb eden biri olup, Beyrut’ta basılmıştır. 7-Ed-Dürer-ül-kâmine, Dört cilddir. zamanının âlimleri arasında tek idi. Bilhassa hadîs ilminde Sekizinci asırda yaşayan meşhûr, âlim, devlet adamı ve ileri mütehassıs oldu. Kıymeti yüksek ve faydalı eserler yazdı. gelenlerin hayatlarını anlatmaktadır, matbûdur. 8-Ref-ül-ısr, 9- Eserleri, onun üstünlüğüne delîldir. Âlimler onun üstünlüğünde Nüzhet-ül-elbâb fıl-elkâb, 10-Tebsîr-ül-müntebih, 11-Zehn-ül- sözbirliği ettiler. O; İmâm, büyük âlim, hafız, muhakkik, Firdevs, 12-Müsned-ül-Bezzâz 13-El-Münebbihât alel-isti’dâdi kuvvetli îmân ve güzel ahlâk sahibi, konuşması tatlı, ta’birleri liyevm-il-meâd gibi eserlerinden başka, bir dîvânı, târihle ilgili güzel, benzeri görülmeyen bir zât idi” demektedir. bir kitabı ve güzel hutbeleri vardır. İbn-i Hacer-i Askalânî’nin “el-Münebbihât alel-isti’dâdi li yevm- Ömer ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Dünyânın izzeti mal ile, il-meâd” isimli eserinden ba’zı bölümler (Muhammed Nevevî âhıretin izzeti, sâlih amel iledir.” Ya’nî, dünyâ işleri mal ile bin Ömer el-Câvî’nin bu eser üzerine yaptığı Nesâih-ül-ibâd kuvvetli olur ve iyi gider. Âhıret işleri de sâlih amellerle kuvvet adlı şerhden de faydalanılmıştır.): bulur ve iyi olur. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Şu iki Abdülmu’tî Semlâvî nakletti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) hasletten daha üstün birşey yoktur: Allahü teâlâya îmân ve Cebrâil’e (aleyhisselâm) buyurdu ki: “Bana Ömer’in iyiliklerini müslümanlara (söz, makam, mal veya beden ile) faydalı anlat.” Cebrâil (aleyhisselâm) “Denizler mürekkeb, ağaçlar olmaktır. Şu ikisinden de daha kötü birşey yoktur; Allahü kalem olsa, Ömer’in iyiliklerini anlatamazdı” dedi. Resûl-i teâlâya şirk koşmak ve müslümanlara (bedenlerine ve ekrem ( aleyhisselâm ) yine Cebrâil’e; “Bana Ebû Bekr’in mallarına) zarar vermektir.” Allahü teâlânın bütün emirleri, iyiliklerini anlat” buyurunca, Cebrâil (aleyhisselâm); “Ömer ( neticede şu iki şeyden ibârettir: Allahü teâlâya ta’zim ve O’nun radıyallahü anh ), Ebû Bekr’in hasenatından birisidir” buyurdu. kullarına şefkattir. Osman ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Dünyâ üzüntüsü, Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “(ilmi ile kalbde zulmet, âhıret üzüntüsü ise kalbde nûrdur.” Ya’nî, amel eden) âlimlerin meclislerinde bulununuz. Hakîmleri dünyâ işlerine âit üzüntü kalbi karartır. Âhıret işlerine dâir (Allahü teâlâyı tanıyan, sözlerinde ve fiillerinde isâbetli olan üzüntü ise kalbi nûrlandırır. Allahım! Dünyâyı bize en büyük âlimlerin) sözlerini iyi dinleyiniz. Çünkü Allahü teâlâ, ölü üzüntü kılma. Âmin. toprağı yağmur suyu ile dirilttiği gibi, hikmet (fâideli ilim) nûru ile de ölü kalbi diriltir.” Ali ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Kim Cenneti taleb ederse, Cennet de onu taleb eder. Kim günah peşinde olursa, Taberânî ( radıyallahü anh ), İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin ( Cehennem onu ister.” Ya’nî, âkil baliğ olan kimsenin mutlaka radıyallahü anh ) şu sözünü rivâyet eder: “Büyüklerin bilmesi lâzım olan fâideli bilgiyi öğrenmekle meşgûl olursa, bu meclisinde bulununuz, âlimlerden sorunuz, hakîmlerle oturup bilgileri arar ve isterse, hakîkatte o kimse Cenneti, Allahü kalkınız.” Âlimler üç kısımdır. Bunlar: 1-Allahü teâlânın teâlânın rızâsını istemektedir. Kim de günah olan şeyleri bildirdiği hükümleri bilen âlimler. Bunlar fıkıh âlimleridir. 2- Ârif- isterse, hakîkatte Cehennemi ve Allahü teâlânın gazâbını i billâh olan âlimler. Bunlarla beraber olmak, kalbleri istemektedir. ma’rifetullah ile, sırları Allahü teâlânın celâl nûru ile aydınlatır. 3-Bu iki kısmı bilen âlimlerdir ki, bunlarla beraber olmak, Yahyâ bin Mu’âz ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Kerîm olan insanı yüksek ve kıymetli hâllere kavuşturur. Nazarın verdiği (işleri güzel olan kimse) Allahü teâlâya âsî olmaz. Dünyâyı fâide, sözün verdiği fâideden daha yüksektir. Bakışı fâide âhırete tercih etmeyen kimse ise hakîmdir.” Ya’nî kerîm kimse, verenin, sözleri de fâide verir. Aksi de böyledir. Ya’nî nazarı takvâya yapışmak, günahlardan korunmak sûretiyle kendisine fâide vermiyenin, sözü fâide vermez, te’sîr etmez. ikramda bulunur. Hakîm, işlerinde isâbetlidir. Akl-ı selime muhalefetten sakınır. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Ümmetime öyle bir zaman gelecek ki, âlimlerden kaçacaklar. Allahü teâlâ da Süfyân-ı Sevrî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Şehvetten onlara üç belâ verecektir, 1-Allahü teâlâ, onların (ya’nî nefsin arzu ve isteklerinden) dolayı işlenen günahların kazançlarından bereketi alacak. 2-Onlara zâlim bir sultan af olunması umulur. Fakat kibirden (üstünlük iddiasından, musallat kılacak. 3-Onların bir kısmı dünyâdan imansız kişinin kendisini büyük görmesinden dolayı) yapılan ayrılacaklar.” günahların af ve mağfiret olunması pek zordur. Çünkü, şeytanın günâhının aslı kibirden idi. O, kendisinin Âdem Ebû Bekr ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Kabre azıksız, sâlih ameli olmadan giren, denize gemisiz girmiş gibidir.” aleyhisselâmdan üstün olduğunu iddia etmişti.” Zâhidlerden birisi buyurdu: “Kim gülerek günah işlerse, Allahü “Kulun tâatle meşgûl olması, onun Allahü teâlâyı tanıdığına teâlâ onu, ağladığı hâlde Cehenneme atar. Çünkü böyle delâlet eder. Kulun tâatı arttıkça, Allahü teâlâyı tanıması da o kimse, sonunda pişman olur. Allahü teâlâdan kendisini af ve derece artar. Tâat azaldıkça, ma’rifetullah da azalır. Zâhir, mağfiret etmesini diler. Kim de, Allahü teâlâya karşı olan bâtının aynasıdır.” hayasından ve Allahü teâlâya karşı ibâdet ve tâattaki eksikliklerinden ve kusurlarından korktuğu için, ağlıyarak Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bütün günahların aslı Allahü teâlâya tâatta bulunursa, Allahü teâlâ onu, sevinçli dünyâ sevgisidir.” olduğu hâlde Cennetine koyar. O sevinçlidir, çünkü maksudu olan Allahü teâlânın affına kavuşmuştur.” Evliyâdan birisi buyurdu ki: “Günahları küçük görmeyiniz. Çünkü büyük günahlar, küçük günahlardan doğar.” Ba’zan Allahü teâlânın gazâbı küçük günahlarda olabilir. Kalb tabiblerinden olan evliyâdan birisi şöyle buyurdu: “Allahü teâlâdan daha yakın bir yardımcısı olduğunu zanneden kimsenin Allahü teâlâyı tanıması azdır. (Ya’nî Allahü teâlâdan başkasını kendisine daha yakın ve yardımcı olarak görürse, o kimse Allahü teâlâyı hakkıyla tanımamıştır.) Kim de nefs-i emmâresini en büyük düşman bilmezse, o kimse nefsini tanımamıştır.” Ebû Bekr-i Sıddîk ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Dil (kötü sözler söylemek sûretiyle) bozulursa, bundan dolayı insanlar sıkıntı duyar ve üzülürler. Kalb (riya ve benzeri hastalıklarla) bozulursa, o zaman melekler üzülür ve ağlarlar.” Denildi ki: “Şehvet, sultânları köle yapar. (Çünkü, kişi sevdiğinin kölesidir.) Sabır da köleyi sultan yapar. (Çünkü köle, sabretmek sûretiyle muradına kavuşur.)” “Kim günahları terkederse, kalbi incelir (nasihat kabûl eder ve boyun eğer). Yemesinde, giymesinde ve başka şeylerde haramı terkedip, helâlinden yiyen kimsenin zihni saf ve parlak olur. Böylece Allahü teâlânın, öldükten sonra diriltmesine delâlet eden yüce işlerine (ilkbaharda ağaçların ve yeryüzünün yeşermesi gibi) bakar, bunlar üzerinde düşünür. Allahü teâlânın kudretini, ilmini, kâinatın ve O’nun, herşeyin sahibi ve mâliki olduğunu müşâhede eder.” Denildi ki: “Ahmakla arkadaşlık etmek, bereketsiz ve fâidesiz bir iştir.” Ahmak; çirkinliğini bildiği hâlde, birşeyi, olması lâzım gelenden başka yapandır. Taberânî’nin bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Ahmağın sevgisini kes, at.” Ya’nî onunla beraber olma, zîrâ onun hâli çirkindir. Tabiatlar hırsız gibidir. Senin tabiatın, onun kötü hâlini çalabilir. Tirmizî’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Server-i âlem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “İki haslet vardır ki, kimde bunlar bulunursa, Allahü teâlâ onu şükredici ve sabredici olarak yazar. Kimde bu ikisi bulunmazsa, Allahü teâlâ onu şükredici ve sabredici olarak yazmaz. Bu iki haslet şudur: 1-Kişinin dîni husûsunda, kendisinden yukardakine bakıp ona uyması, dünyâsı husûsunda, kendisinden aşağıdakine bakıp, Allahü teâlânın kendisine olan lütfundan dolayı hamdetmesidir. Allahü teâlâ böyle bir kulu şükredici ve sabredici olarak yazar. 2-Kişinin, dîni husûsunda kendisinden aşağıdakine bakması, dünyâ husûsunda kendisinden yukardakine bakması ve kaçırdığı şeyden dolayı üzülmesidir. Böyle bir kimseyi, Allahü teâlâ şükredici ve sabredici olarak yazmaz.” Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kim geçim darlığından şikâyet ederek sabahlarsa, sanki Rabbini şikâyet etmiş olur. (Hâlbuki sıkıntılar ve dilekler, yalnızca Allahü teâlâya arz olunur. Şikâyetler O’na yapılır. Bu da duâdan sayılır. Fakat, insanlara yapılan şikâyet, Allahü teâlânın taksiminden râzı olmadığına alâmettir.) Kim dünyâ işleri için üzüntülü olarak sabahlarsa, Allahü teâlâya kızarak Denildi ki: “Aklın kemâli, Allahü teâlânın rızâsına uyup, sabahlamış olur. (Ya’nî dünyâ işlerine üzülen kimse, Allahü gazâbına vesile olacak şeylerden uzak kalmaktır.” teâlâya kızar. Çünkü böyle kimse, Allahü teâlânın kazasından râzı değildir. O’ndan gelen belâ ve musibete sabredici değildir. “İlmi ile amel eden fazilet sahibi için gariplik yoktur. Zîrâ böyle Hâlbuki dünyâda olan herşey, Allahü teâlânın kazası ve kaderi bir kimse, her yerde ikram ve hürmet görür. Memleketinden iledir.) Kim bir zengine zenginliğinden dolayı tevâzu uzakta olsa bile, her yer ona vatandır.” gösterirse, dîninin üçtebiri gider. (Dinde insanlara malı için değil de, ilmi ve salâhı için hürmet etmek mu’teberdir. Mala emrettiğine uymak.) 3-Kişinin kendisini beğenmesi. (Ya’nî kıymet veren, ilmi ve salâhı küçültmüş olur.)” kişinin, nefsine kâmil gözüyle bakıp, Allahü teâlânın ni’metini unutması ve onun elinden çıkmıyacağını sanmasıdır.) Âhırette Ebû Bekr ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Üç şeye, üç şeyle üç derece şunlardır: 1- Selâmı yaymak. (Ya’nî tanıdığına ve ulaşılmaz. 1-Zenginliğe hayâl ve arzu ile, 2-Gençliğe saçı kına tanımadığına selâm vermek sûretiyle selâmı insanlar arasında ile boyamakla, 3-Sıhhate yalnız ilâçla ulaşılmaz. Bilakis, yaymaktır.) 2- Misâfire ve aç olana yemek yedirmek. 3- Allahü teâlânın şifâ vermesi ile ulaşılır.” İnsanlar uykuda iken, gece namaz kılmak, (Ya’nî insanlar Ömer bin Hattâb ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İnsanlara sevgi göstermek aklın yarısıdır. Âlimlere suâl sormak ilmin yarısıdır. (Çünkü ilim, sormakla hâsıl olur.) Güzel tedbir (işleri, neticelerini hesaplayarak yapmak) geçimin yarısıdır. Osman bin Affân ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Dünyâyı terk edeni, Allahü teâlâ sever. (Çünkü dünyâyı terketmek, riyayı ve övülmeyi terketmektir.) Günahlan terk edeni, melekler sever. (Çünkü, günah işliyen kimse, günahları yazan melekleri rahatsız eder.) Müslümanların malında, canında gözü olmayanı müslümanlar sever.” Ali bin Ebî Tâlib ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Dünyâ ni’metleri içerisinde, müslüman olmak, ni’met olarak yeter. (Allahü teâlânın en büyük ni’meti, onların yokluktan varlığa çıkarması, küfrün karanlıklarından kurtarıp, İslâm ile şereflendirmesidir.) insana meşgûliyet olarak tâat yeter. Nasihat ve ibret olarak ölüm yeter (Çünkü ölüm, insanlar için uykuda iken, teheccüd namazı kılmaktır.) Günahlara keffâret olan üç şeye gelince, şunlardır: 1- Şiddetli soğuklarda sünnetlerine riâyet etmek sûretiyle güzelce abdest almak, 2Cemâatle namaza devam etmek, 3- Namaz kıldıktan sonra, diğer namazı kılmak için beklemek.” Cebrâil aleyhisselâm buyurdu ki: “Ey Muhammed! istediğin şekilde yaşa, mutlaka öleceksin, istediğin kimseyi sev, ondan mutlaka ayrılacaksın. İstediğini yap, mutlaka karşılığını göreceksin. (Çünkü kullar, amellerinin karşılığını mutlaka görecekler. Eğer hayır işlemişlerse, mükâfat, kötülük işlemişlerse azap göreceklerdir.)” Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Allahü teâlâ üç kimseyi kıyâmet günü Arş’ın gölgesinde gölgelendirir: 1Meşakkatli vakitlerde (şiddetli soğuk olduğu zaman) abdest alanı, 2- (Cemâatle namaz kılmak için) karanlıkta câmiye gideni, 3-Aç kimseyi doyuranı.” en büyük vâ’izdir.)” Davûd aleyhisselâma Zebur’da şöyle İbrâhim aleyhisselâma; “Allahü teâlâ seni, ne yaptın da vahyedildi: “Akıllı kimsenin üç şeyle meşgûl olması gerekir: 1- kendisine halîl (dost) edindi?” diye suâl edilince; “Üç şey Sâlih ameller işlemek sûretiyle âhırete hazırlanmak. 2-Dünyâ sebebiyle beni, Allahü teâlâ kendisine dost edindi: 1- Allahü hayâtı için lâzım ve kâfi olanı yerine getirmek. 3-Helâl teâlânın emrini, Allahü teâlâdan başkalarının emrine tercih kazanmanın lezzetine tâlib olmak.” ettim. 2- Allahü teâlânın benim için kefil olduğu rızkım Ebû Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Üç şey husûsunda hiç endişe etmedim. 3- Sabah olsun, akşam olsun, misâfirsiz yemek yemedim” buyurdu. sahibini azaptan kurtarır. Üç şey helake götürür. Üç şeye, Evliyâdan şöyle bildirilmiştir: “Üç şey gammı giderir: 1- Hangi âhırette üç tane derece vardır. Üç şey de günahlara keffârettir. ifâde ile olursa olsun, Allahü teâlâyı zikretmek (anmak). Sahibini azaptan kurtaranlar şunlardır: Gizlide açıkta Allahü Meselâ; “La ilahe illallah lâ havle velâ kuvvete illâ billâh” teâlâdan korkmak. Fakir ve zengin iken, orta hâl üzere demek sûretiyle veya “Ey her kendisine nidâ edene yardım bulunmak. (Ya’nî zengin iken isrâf etmemek, fakir iken de eden! Ey kendisine duâ eden her muhtaca icabet eden! Ey fakirliğe rızâ göstermek.) Rızâ ve gadab hâlinde adâlet üzere kendisini bütün dünyâya tercih edene kâfi gelen!” demek olmak. (Ya’nî Allah için gadab ve Allah için rızâ göstermek.) sûretiyle anmak. 2-Âlimler ve sâlihlerle görüşmek. 3-Dünyâ ve Helake götüren üç şey şunlardır: 1- Şiddetli cimrilik, (Bu âhıret iyiliklerinden bahseden kimselerin sözlerini, yazılarını şekilde cimri olan kimse, Allahü teâlânın ve kullarının hakkını okumak.” yerine getiremez.) 2- Tâbi olunan hevâ. (Ya’nî nefsinin Tabiînin büyüklerinden olan Hasen-i Basrî ( radıyallahü anh ), yapmaya yetecek miktardan fazlasını yemek), 3- Fazla şöyle buyurdu: “Allahü teâlâya ve kullarına karşı edebli uyumak.” olmayan kimsenin ilmine i’tibâr edilmez. Belâ ve musibetlere, insanlardan gelen sıkıntılara, günahlardan sakınıp, farzları Yahyâ bin Mu’âz-ı Râzî şöyle buyurdu: “Dünyâ onu yerine getirmenin meşakkatine katlanmayan kimsenin terketmeden önce, dünyâyı terk eden kimseye ne mutlu. dindarlığı mu’teber değildir. Haramlardan ve şüphelilerden (Ya’nî malı elinden gitmeden önce, onu hayırlı işlere sarf eden sakınmıyanın, Allahü teâlâ katında bir mertebesi ve yakınlığı kimseye ne mutlu.) içine girmeden önce, kabrini bina edene yoktur.” (kabrinde kendisine arkadaş olacak sâlih amelleri işleyene), ölümle Rabbine kavuşmadan önce (emirlerine uyup, İsrâiloğullarından birisi ilim tahsiline çıkmıştı. Bu haber onların yasaklardan sakınmak sûretiyle) Rabbini râzı edene ne Peygamberine (aleyhisselâm) ulaştı. O Peygamber mutlu.” (aleyhisselâm), o şahsa gidip; “Ey genç, sana üç şey tavsiye edeceğim ki, bu üç haslette, öncekilerin ve sonrakilerin ilmi Hazreti Ali bin Ebî Tâlib; “Yanında Allahü teâlânın, Resûlünün vardır. Ya’nî sana bu üç şey kâfidir, 1- Gizlide ve açıkta Allahü ve evliyâsının sünneti olmayan kimsenin, yanında mu’teber teâlâdan kork. 2- Dilini, insanlar hakkında konuşmaktan tut. hiçbir şey yok demektir” buyurdu. Bunun üzerine Hazreti Onlardan sâdece hayrla bahset. 3- Yediğin ekmeğin helâl Ali’ye; “Allahü teâlânın, Resûlullahın ve evliyânın sünneti olmasına çalış. Yoksa o ekmeği yeme” buyurdu. nedir?” diye sorulunca, şöyle cevap verdi: “Allahü teâlânın sünneti, sırrı gizlemektir. Çünkü sırrı gizlemek vacibdir. İsrâiloğullarından birisi çok ilim elde etmişti. Fakat ona ilmi Resûlullahın sünneti, insanlara karşı müdârâ etmektir. fâide vermemişti. Allahü teâlâ, onların Peygamberine (Müdârâ; dîni korumak için dünyalık vermektir.) Evliyânın (aleyhisselâm); “Git ona şöyle de: Bundan daha çok ilim de sünneti, insanlardan gelen sıkıntılara katlanmaktır.” elde etmiş olsan, şu üç şeyle amel etmedikçe, ilmin sana fâide vermez: 1- Dünyânın malını, mülkünü ve süsünü sevme. Bizden öncekiler birbirlerine şöyle nasihatte bulunur ve Çünkü sen, henüz sevâb yeri olan Cennette değilsin. 2- birbirlerine şöyle yazarlardı: “Kim âhıreti için amel yaparsa, (Allahü teâlâ ve Resûlünün emirlerine karşı gelmek sûretiyle) Allahü teâlâ onun din ve dünyâ işlerine kâfi gelir. (Allahü teâlâ, şeytana uyma. Çünkü şeytan, mü’minlerin dostu değildir. 3- ona bütün işlerinde kâfi gelir.) Kim kalbini güzelleştirirse, Allahü teâlânın kullarından birisine eziyet etme. Zira mü’mine Allahü teâlâ da onun dış görünüşünü güzelleştirir. (Zâhir, eziyet etmek, mü’minin işi ve san’atı değildir” diye vahyetti. bâtına delâlet eder.) Allahü teâlâya karşı kulluk vazîfelerini yaparken, riya, ucb ve şöhretten uzak kalırsa, Allahü teâlâ Süleymân Dârânî Abdürrahmân bin Atıyye, Allahü teâlâya onunla insanlar arasını ıslâh eder. (Ya’nî Allahü teâlânın şöyle yalvarıyordu: “Allahım! Eğer bana günâhım sebebiyle sevdiği kimseyi insanlar da sever.)” azâb edeceksen, senden affını istiyorum. Çünkü senin affın, benim günahlarımdan daha geniştir. Allahım! Eğer cimriliğim Hazreti Ali buyurdu ki: “Allahü teâlânın katında insanların en sebebiyle, bana azâb edeceksen, senden keremini istiyorum.” hayırlısı, nefsinin yanında insanların en kötüsü ol.” Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî şöyle buyurdu: “Birisine rastladığın Denildi ki: insanların en mes’ûd ve bahtiyarı, nerede olursa zaman, onu kendinden üstün görerek; belki o, Allahü teâlânın olsun Allahü teâlâyı anan kalbe, günahlardan uzak durmaya katında benden üstündür, derecesi daha yüksektir demelidir. ve tâatleri yapmaya sabreden bedene, Allahü teâlânın Eğer küçük ise; bunun günâhı yoktur. Ben ise, Allahü teâlâya kendisine verdiği rızka ve yaptığı taksime râzı olan kanâate isyanda bulundum. Şüphesiz, Allahü teâlâ katında o benden sâhib olandır.” daha hayırlıdır demelidir. Eğer büyük ise; o, Allahü teâlâya benden çok ibâdet etti demelidir. Eğer âlim ise; ona, bana İbrâhim Nehâî buyurdu ki: “Sizden öncekiler şu üç şey verilmeyen ve benim kavuşamadığım şeyler verildi. O, ilmi ile sebebiyle helak oldular 1- Boş, dünyâ ve âhırete fâidesi amel ediyor, benim bilmediğim şeyleri biliyor demelidir. Eğer olmayan şeyleri konuşmak, 2-Fazla yemek (kulluk vazîfesini cahil ise; o, bilmediği için günah işledi. Ben ise bildiğim hâlde günah işledim. Hem ben, hangimizin hüsn-i hatime (îmânla), buyurdu ki: “Mushaf kabı gibi dînin için bir kab edin ki, dînini hangimizin sû-i hatime (imansız) gideceğini bilmiyorum kirlerden muhafaza etsin” dedi. “Dînin kabı nedir?” diye demelidir. Eğer kâfir ise; o, belki müslüman olur da iyi amel soruldu. Hamîd Lukâf: “Sana lâzım ve fâideli olmayan sözü işliyebilir, ben ise (Allahü teâlâ korusun) onun eski hâline terketmendir” dedi. düşebilirim, demelidir.” Lokman Hakim buyurdu ki: “Söz gümüş ise, sükût altındır.” İnsanlar arasında, onlardan birisi gibi ol! Şüphesiz Allahü Bunun ma’nası şudur Hayırlı birşeye dâir konuşmak gümüş teâlâ, kendisini başkasından farklı ve üstün göreni sevmez. gibi ve güzel olunca, şer ve kötülüğe dâir sükût edip konuşmamak, güzellik ve kıymet husûsunda altın gibidir. Allahü teâlâ, Üzeyr aleyhisselâma şöyle vahyetti: “Ey Üzeyr! Buyuruldu ki: “Hakkı söylemek husûsunda suskun olup Küçük bir günah işlediğin zaman, onun küçüklüğüne bakma. konuşmayan, bâtılı konuşan ve anlatan gibidir.” Kime karşı günah işlediğine bak. Sana ufak bir iyilik isâbet ettiği zaman, onun küçüklüğüne bakma, sana bu rızkı verene Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî (kuddise sirruh) buyurdu ki: bak. Sana belâ ve musibet isâbet ettiği zaman, beni insanlar dört kısımdır: 1-Dili ve kalbi olmıyan. Bu; günahkâr, mahlûkuma şikâyet etme!” dünyâya aldanmış ve ahmak kimsedir. Böyle kimselerden olmaktan ve onlar arasında bulunmaktan sakın. Çünkü onlar, Abdullah bin Mes’ûd buyurdu ki: “Allahü teâlânın farz azâba uğrayacak kimselerdir. 2- Dili olup, kalbi olmayan kıldıklarını tam olarak yap. İnsanların en âbidi olursun. Allahü kimse. Bu; hikmetli konuşur, fakat onunla amel etmez. Sâdece teâlânın haram kıldığı şeylerden sakın, insanların en zahidi insanları Allahü teâlânın emirlerine da’vet eder. Kendisi ise olursun. Allahü teâlânın sana verdiği rızka rızâ göster, bunları yapmaktan kaçar. Tatlı ve hoş konuşmalarıyla seni insanların en zengini olursun.” aldatmamaları için onlardan uzak dur. Yoksa onların Sâlih Merkadî’den nakledildi: “O, bir beldeye uğramıştı. O beldeye; “Ey diyar! Nerede senin evvelki halkın? Nerede seni bina edenler? Nerede senin önceki sakinlerin? diye sorunca; sahibi görünmeyen bir ses ona şöyle dedi: “Onların eserleri kayboldu. Vücûdları toprak altında çürüdü. Amelleri boyunlarına asıldı.” Hazreti Ali buyurdu ki: “Bir kimseye iyilikte bulunsan, sen onun âmiri olursun. Eğer bir kimseden muhtaç olduğun birşeyi istersen, onun esîri durumuna düşersin.” Çünkü nefsler, iyilik yapanı sevme tabiatı üzere yaratılmıştır. Hazreti Ali; “Bana bir harf öğretenin kölesi olurum” buyurmuştur. günahlarının ateşi seni de yakar, kalblerinin pis kokusu seni öldürür. 3- Kalbi olup dili olmayan kimse; bu öyle bir mü’mindir ki, Allahü teâlâ onu mahlûkundan gizlemiştir. Ona nefsinin ayıplarını göstermiş, kalbini nûrlandırmış, insanlarla lüzumundan fazla görüşmenin sıkıntılarını, lüzumsuz konuşmanın kötülüğünü ona göstermiştir. Bu, Allahü teâlânın velî kulu olup, Allahü teâlâ onu muhafaza buyurur”. Böyle bir kimse ile beraber ol. Onun hizmetinde bulun. Böyle yaparsan, Allahü teâlâ seni sever. 4-Âlimdir. İlmi ile amel eder. Bu kimse, Allahü teâlâyı ve âyetlerini, azamet ve kibriyâsına delâlet eden delîlleri bilir. Allahü teâlâ onun kalbine, herkesin bilmediği ince ve derin ilimleri koymuştur. Onun kalbini böyle ilimlere açık kılmıştır. Böyle bir zâta muhalefet etmekten ve ona sırt çevirip Ebû Zekeriyyâ Yahyâ bin Mu’âz buyurdu ki: “Dünyâ tam ondan uzaklaşmakdan çok sakın. Onun nasihatlerini terk olarak terkedildiği zaman, tam olarak âhıret kazanılmış olur. etmekten çok kork. (Çünkü dünyâ ile âhıret iki kefe gibidir.) Kim dünyâyı terkederse, âhıreti kazanır. (Ya’nî dünyâyı seven, âhıretten yüz çevirir.) Âhıreti sevmek, dünyâyı terk etmeye bağlıdır. Âhıreti terketmek, dünyâyı sevmek sebebiyledir.” Hamîd Lukâf’a birisi gelip; “Bana, dînim husûsunda fâide verecek birşey tavsiye et” dedi. Bunun üzerine Hamîd Lukâf Sonra bil ki, zühdün aslı, her türlü haramlardan sakınmaktır. Zîrâ vera’ı olmıyanın (şüphelilerden sakınmıyanın) zühdü doğru olmaz.” Hazreti Ali bin Ebî Tâlib buyurdu ki: “Üç şey vardır ki, hıfzı kuvvetlendirir ve balgamı giderir: 1- Misvak kullanmak, 2- Oruç tutmak, 3- Kur’ân-ı kerîm okumak.” Ka’b-ül-Ahbâr ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Üç şey vardır ki, ( aleyhisselâm ) mübârek yüzüne bakmak. 2- Malımı, mü’minler için şeytana karşı kal’adır: 1- Mescid: Burası Allahü Resûlullahın yolunda infâk etmek. 3- Kızımın, Resûlullahın teâlâyı ananların ve meleklerin bulunduğu yerdir. 2- Allahü nikâhı altında bulunması.” Ömer bin Hattâb ( radıyallahü anh ) teâlâyı zikretmek. Bilhassa “La havle velâ kuvvete illâ billâh” şöyle buyurdu: “Doğru söyledin yâ Ebâ Bekr! Bana da demek. Zîrâ şeytan, Allahü teâlânın zikredildiğini, anıldığını dünyâda üç şey sevdirildi: 1- İyiliği emretmek, 2- Kötülükten işitince, gizlenir ve duraklar. 3-Kur’ân-ı kerîm okumak. men etmek, 3- Eski elbise giymek.” Hazreti Ömer’in Bilhassa Âyet-el Kürsî’yi okumak. Bu tecrübe edilmiştir.” cübbesinde ondört yamanın olduğu rivâyet edilir. Hazreti Osman bin Affân da şöyle buyurdu: “Bana da dünyâda üç şey Evliyâdan bir zât buyurdu ki: “Üç şey, Allahü teâlânın sevdirildi: 1- Açları doyurmak, 2- Çıplakları giydirmek, 3- hazînesindendir. 1- Fakirlik, 2- Hastalık, 3- Sabır: Belâ ve Kur’ân-ı kerîm okumak.” Hazreti Ali bin Ebî Tâlib de; “Doğru musibetin acısını, ne Allahü teâlâdan başkasına ne de Allahü söyledin yâ Osman! Bana da dünyâda üç şey sevdirildi: 1- teâlâya şikâyette bulunmamaktır. Kazaya tam olarak rızâ Misâfire hizmet, 2- Yazın şiddetli sıcakta oruç tutmak, 3- göstermelidir. Çünkü kölenin, efendisinin hükmüne râzı olması Düşmanla savaşmak” buyurdu. Onlar bu hâlde iken, Cebrâil gerekir.” (aleyhisselâm) Resûlullaha ( aleyhisselâm ) geldi ve; “Yâ Abdullah bin Abbâs’a ( radıyallahü anh ); “Günlerin, ayların ve amellerin en hayırlısı nedir? diye soruldu. O da şöyle buyurdu: “Günlerin en hayırlısı Cum’a günüdür. Çünkü Cum’a, günlerin efendisidir. Allahü teâlâ Cum’a gününü Muhammed aleyhisselâmın ümmetine ihsân eyledi. Ayların en hayırlısı Ramazân-ı şerîf ayıdır. Çünkü Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmi bu ayda indirdi. Kadir gecesi Ramazân-ı şerîf ayındadır. Bu ayda, farz olan oruç tutulur. Bu ayda yapılan nafilelerin sevâbı, farz Resûlallah! Allahü teâlâ sizin sözlerinizi duyunca, beni size gönderdi. Bana, eğer dünyâ ehlinden olsam neyi sevdiğimi sormanı emretti” dedi. Bunun üzerine Resûl-i ekrem; “Neyi seversin yâ Cebrâil?” diye suâl buyurdu. Cebrâil (aleyhisselâm); “Dalâlette olanlara (yolunu kaybetmişlere) doğru yolu göstermeği, Allahü teâlâya itaat eden ve O’ndan korkanlara yakınlık göstermeyi ve fakirlere yardım etmeği severim” buyurdu. sevâbı gibidir. Amellerin en hayırlısı, vaktinde kılınan beş vakit Yine Cebrâil aleyhisselâm şöyle buyurdu: “Allahü teâlâ, namazdır. Beş vakit namaz, diğer amellere açılan kapı kullarında üç şeyi sever, 1- Başkasının, Allahü teâlânın mesabesindedir. Beş vakit namaz kılındığı zaman, diğer sâlih beğendiği işleri yapmasına imkân vermeği, 2- İşlediği amelleri de yapmak nasîb olur. Beş vakit namaz kılınmazsa, günahlara pişman olduğu zaman ağlamayı, 3- İhtiyâç vaktinde diğer sâlih amelleri yapmak nasîb olmaz.” sabretmeyi.” Hazreti Ali şöyle buyurdu: “Amellerin en hayırlısı, Allahü Evliyâdan birisi şöyle buyurdu: “Kim işlerinde aklına güvenip teâlânın kabûl ettiğidir. Ayların en hayırlısı, Allahü teâlâya ona sarılır ve Allahü teâlâya güvenmezse, doğruya ulaşamaz. tövbe-i nasûh ile tövbenin yapıldığı aydır. En hayırlı gün, Malı sebebiyle kendisini müstağni gören, kendini başkasına îmânla ölerek dünyâdan ayrıldığımız gündür. ihtiyâcı yok kabûl edene malı kâfi gelmez. Gücünü mahlûktan Denildi ki: “Allahü teâlâ bir kul hakkında hayır murâd ettiği alan, mahlûka güvenerek kendisini kuvvetli sayan, zelîl olur.” zaman, onu dinde fakîh yapar, dünyâ sevgisini ve tama’ı Evliyâdan birisi buyurdu ki: “Allahü teâlâyı tanıyan, O’ndan kalbinden çıkarır. Ona kendi ayıplarını görmeyi nasîb eder.” başkasını sevmez. Dünyânın fânî olduğunu bilen, dünyâya Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bana dünyâda üç şey sevdirildi: Güzel koku, zevcelerim ve gözümün nûru olan rağbet etmez. Âhıreti dünyâya tercih eder ve Allah rızâsı için amel yapar.” namaz.” Allah için olan şeyler dünyâ olmaz. Resûlullahın ( Zünnûn-i Mısrî buyurdu ki: “Bir şeyden korkan, ondan kaçar. aleyhisselâm ) huzûrlarında Eshâb-ı Kirâm vardı. Bu sırada Birşeye rağbet eden, onu taleb eder, ister.” Ya’nî Cenneti Ebû Bekr Sıddîk ( radıyallahü anh ) şöyle buyurdu: “Yâ istiyen, ona yaklaştıran amel yapar. Cehennemden korkan, Resûlallah! Bana da dünyâda üç şey sevdirildi: 1- Resûlullahın ondan muhafaza edecek amelleri yapar. Zünnûn-i Mısrî şöyle buyurdu: “Dünyâdaki ve âhıretteki her sakınmadığı hâlde, Cehennem ateşinden korktuğunu iddia hayrın aslı, Allah korkusudur. Dünyânın anahtarı tokluk, eden yalan söylemiştir.” âhıretin anahtarı açlıktır.” Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Şekûvetin Mâlik bin Dinar ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Üç şeye, üç alâmeti dörttür: 1- Allahü teâlânın katında (adedi, yeri ve şeyle mâni ol. Tevâzu ile kibre, kanâat ile hırsa, nasihat ile zamanı) tesbit edilmiş olduğu hâlde, geçmiş günahları hasede mâni ol.” Hadîs-i şerîfte: “Kadere îmân ile hased, bir unutmak, 2- Kabûl edilip edilmediğini bilmediği hâlde, geçmiş kulun kalbinde birleşmez” buyuruldu. iyilikleri zikretmek, anmak. 3- Kendisine verilen rızıktan râzı olmayıp, dünyâya tama’ etmek sûretiyle, dünyâda kendisinden Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), Ebû Zer’e ( radıyallahü anh ) yukarıdakilere bakmak. 4- Allahü teâlânın verdiği ni’metlere buyurdu ki: “Ey Ebû Zer! Sefîneyi yenile, tazele. (Ya’nî her şükretmeyip, sâlih amel husûsunda kendisinden aşağıdakilere şeyde niyetini iyi yap. Senin için sevâb ve Allahü teâlânın bakmak. Allahü teâlâ buyurdu ki: “Ben onu dünyâdan men azâbından kurtulmak nasîb olur.) Çünkü deniz derindir. etmek ve tâat husûsunda ona yardım etmek sûretiyle, onu Azığını kâmil olarak al. Çünkü âhıret yolculuğu uzundur. murâd ettim. Fakat o, ona verdiğime rızâ göstermemek Dünyâda yükünü hafiflet. Çünkü yokuşu çıkmak zordur. Ameli, sûretiyle beni istemedi. Ben de onu terk ettim (ona yardımımı sırf Allahü teâlâ için yap. Çünkü Allahü teâlâ bütün hâlleri kestim).” Se’âdetin alâmeti dörttür: 1- Pişmanlık ve istiğfar bilicidir.” etmek sûretiyle geçmiş günahları hatırlamak, 2-Kusurlu Osman bin Affân ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İbâdetin tadını şu dört şeyde buldum: 1- Allahü teâlânın farz kıldığı emirlerini yerine getirmek, 2- Allahü teâlânın haram kıldıklarından sakınmak, 3-Emr-i ma’rûf yapmak, 4- Kötülükten nehyetmek ve Allahü teâlânın gazâbından korkmak.” Ali bin Ebî Tâlib buyurdu ki: “Cenneti istiyen, hayır işlere koşar. Cehennem ateşinden korkar. Nefsin arzu ve isteklerine tâbi olmaktan sakınır. Dünyânın mihnet, sıkıntı yeri olduğunu bilene, musibetler hafif gelir.” Abdullah İbni Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Dört şey, kalbin zulmetindendir 1- Fazla yediğine aldırmadan yemek. 2Zâlimlerle beraber bulunmak, 3- Geçmiş günahları unutmak. 4-Uzun emel sahibi olmak. (Zevk ve safa sürmek için, çok yaşamayı istemek.) Dört şey de kalbin nûrundandır: 1-Haram ve şüpheli yeme korkusundan aç kalmak, 2- Sâlihlerin sohbetinde bulunmak, 3- Geçmiş günahları, pişmanlıkla hatırlamak, 4- Emeli kısa tutmak.” Hâtim-i Esâm buyurdu ki: “Dört şey olmadan, dört şeyi iddia eden yalancıdır 1- Allahü teâlânın haram kıldığı şeylerden sakınmadan, Allahü teâlâyı sevdiğini iddia eden, 2- Fakirleri ve yoksulları aşağı görerek, Resûlullah efendimizi sevdiğini iddia eden. 3- Elinden geldiği hâlde fakirlere sadaka vermiyerek, Cenneti sevdiğini iddia eden, 4- Günahlardan olduklarını düşünerek, sanki hiç ondan öyle iyi işler meydana gelmemiş gibi kabûl ederek, geçmişte yaptığı iyilikleri unutmak, 3- Dîni husûsunda kendisinden yukarıdakine bakıp, ona uymak, 4- Dünyâ husûsunda kendisinden aşağıdakine bakıp, Allahü teâlânın kendisine ihsân ettiği ni’metlere şükretmek.” Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Asıllar dört şeydir: 1- İlâçların aslı, az yemektir. 2- Edeblerin aslı az konuşmaktır. 3- İbâdetlerin aslı günah azlığıdır. (Zira günahlar, Allahü teâlâya ta’zim olan ibâdetleri yok eder.) 4- Maksâd ve murâdların aslı sabırdır.” Denilir ki: Sabırla, murâd edilen, istenilen şeye kavuşulur. Takvâ ile demirler yumuşar. Evliyâdan birisine ne hâlde olduğu sorulunca, şöyle cevap verdi: “Ben Rabbim ile muvafakat üzereyim. Ya’nî O’nun emirlerine uymaktayım. Nefsle muhalefet üzereyim. Ya’nî onun dediklerini yapmıyorum, insanlarla beraber nasihat üzereyim. Ya’nî onları iyi ameller işlemeye, kötü işlerden sakınmaya da’vet ediyorum. Dünyâ ile beraber zarûret üzereyim. Ya’nî dünyâdan bana lâzım olan zarurî miktarı alıyorum.” Abdullah İbni Mübârek buyurdu ki: “Hikmet ehlinden birisinin topladığı kırkbin sözden üç tanesi şudur: “Malına güvenme (malım var da bana artık bir sıkıntı ve helak gelmez deme). Mi’deni alamıyacağı kadar doldurma. Fâidesi olmıyan ilmi Zulmet olan dünyâ sevgisinin kandili (gidericisi) takvâdır. 2- toplama.” Günah zulmettir, bunun kandili tövbedir. (Çünkü Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kul bir günah işlediği zaman, Hâtim-i Esâm buyurdu ki: “Dört şeyin kıymetini dört kimse bilir. kalbine siyah bir nokta konur. Kul Allahü teâlâdan af ve Gençliğin kıymetini yaşlılar, sıhhatin kıymetini hastalar, mağfiret istediği, tövbe ettiği zaman, kalbi temiz olur. Eğer hayâtın kıymetini vefât etmiş olanlar, afiyetin kıymetini, belâ ve günâha tekrar dönerse, o siyah nokta artar ve kalbini kaplar.”) musibete uğrayanlar bilir.” 3- Kabir zulmettir. Onun aydınlatıcısı, “La ilahe illallah Hazreti Ali bin Ebî Tâlib buyurdu ki: “Amellerin en zoru, şu dört haslettir 1-Gadab zamanında affetmek. 2- İhtiyâç vaktinde cömertlik yapmak. 3- Yalnız başına ve yanında kimse yok iken haramlardan sakınmak. 4- Zulmünden korktuğu veya affını ve ihsânını umduğu sultânın yanında hakkı söylemek.” Resûlullah ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîfte buyurdu ki: “İnsanlardan beş kişiyi aşağı tutan, beş şeyde zarar eder. Âlimleri aşağı tutan, dînini öldürmüş olur. Sultanları aşağı tutan, dünyâ işlerini bozmuş olur. (Zira sultanlar, dünyâ işlerini düzenler.) Komşularını aşağı tutan, (onlardan gelen) fâideleri yok eder. Akrabalarını aşağı tutan, onların sevgisini kaybeder. Zevcesini aşağı tutan, geçim güzelliğini kaybeder.” Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Ümmetime öyle bir zaman gelecek ki; beş şeyi sevecekler, beş şeyi unutacaklar. Dünyâyı sevecekler (onunla meşgûl olacaklar), âhıreti unutacaklar (onun için sâlih amel yapmayı bırakacaklar). Evlerini sevecekler (Onun zîneti ile meşgûl olacaklar), kabirlerini unutacaklar (Onları aydınlatacak sâlih amel yapmayı terkedecekler). Malı sevecekler (onu yığmak için çalışacaklar), fakat onun hesabını unutacaklar (Allahü teâlânın o mal yüzünden kendisini hesaba çekeceğinden gâfil olurlar. Çünkü helâl malın hesabı, haramın azâbı vardır). Çoluk çocuklarını severler, Cennetteki hûrîleri unuturlar. Nefslerini severler, Allahü teâlâyı unuturlar (Nefslerinin isteklerine uyup, Allahü teâlânın emirlerini terkederler). Onlar benden uzaktırlar, ben onlardan uzağım.” Ebû Bekr-i Sıddîk ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Beş şey zulmet olup, bunların da beş aydınlatıcısı vardır: 1- Dünyâ sevgisi zulmettir. (Çünkü dünyâ sevgisi, insanı şüpheli şeylere, sonra mekrûhlara, sonra haramlara düşürür. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Dünyâ sevgisi her günâhın başıdır.” İmâm-ı Gazâlî de; “Dünyâ sevgisi her günâhın, dünyâya buğz da her iyiliğin başıdır” buyurdu.) Muhammedün Resûlullah”dır. (Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Kim ihlâsla “La ilahe illallah” derse Cennete girer” buyurdu. Eshâb-ı Kirâm; “Yâ Resûlallah! “La ilahe illallah”ı ihlâs ile söylemek nasıl olur?” diye sorduklarında, Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Kelime-i tevhîdin, sizi Allahü teâlânın haram kıldığı şeylerden menetmesidir.” Denilir ki: “Yedi şey kabri aydınlatır. İbâdette ihlâs, ana-babaya iyilik, akrabaya iyilik, ömrü günahlarla geçirmemek, nefsinin arzu ve isteklerine uymamak, tâat için gayret göstermek, Allahü teâlâyı çok anmak.”) 4- Korkulu yerleri pekçok olduğu için, âhıret zulmettir. Onun kandili sâlih ameldir. 5- Sırat köprüsü zulmettir. Onun kandili yakîndir. (Ya’nî şeksiz ve şüphesiz olarak gaybe inanmaktır.)” Osman bin Affân ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Beş şey muttekîlerin alâmetlerindendir: 1- Dindar kimselerle beraber olup, diline sahip olmak. 2- Pekçok dünyalığa kavuşunca, bunu akıbeti için iyi görmemek. 3- Dünyâdan az birşeye kavuşunca, onu fırsat ganîmet bilmemek. 4- Haram yeme korkusu ile, karnını helâl ile de fazla doldurmamak. 5-Herkesi helak olmaktan kurtulmuş, sâdece kendisinin günahları sebebiyle helak olduğunu sanmak. Hazreti Ali bin Ebî Tâlib buyurdu ki: “Şu dört şey olmasaydı, insanların hepsi sâlih olurlardı, 1- Dîni bilmemeye rızâ göstermek. (Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Allahü teâlâ, dünyâyı bilip, âhıreti bilmiyen her âlime buğz eder.”) 2Dünyâya düşkün olmak. (Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Dünyâya rağbet etmemek, kalbi ve bedeni rahatlatır. Dünyâya rağbet etmek ise, kalbi ve bedeni yorar.”) 3İhtiyâcından fazlasını vermekte cimrilik göstermek. 4- Amelde riya yapmak.” Abdullah bin Amr bin As ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Kimde şu beş haslet varsa, dünyâda ve âhırette mes’ûd olur 1- Her zaman “La ilahe illallah Muhammedün Resûlullah” söylemek. (Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Her halükârda Allahü teâlâyı çok anınız. Çünkü, Allahü teâlâya, O’nu zikrden daha hayâtı, (Ölümden sonra fâidesini göreceğin şeyi fırsat bil. sevgili ve kulu, dünyâ ve âhıretteki her kötülükten kurtaran Çünkü ölen kimsenin ameli kesilir.) 5- Meşgûliyetten önce boş daha güzel bir amel yoktur.”) 2- Başa bir belâ ve musibet vakti.” gelince, “İnnâ lillâh ve innâ ileyhi râciûn ve lâ havle velâ kuvvete illâ billâh-il-aliyyil azîm” demek. (Resûlullah ( Abdullah-i Antâkî buyurdu ki: “Beş şey vardır ki, kalb aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Allahü teâlâyı zikretmenin dışında katılaştığı zaman, onun ilâçlarındandır: 1- Sâlih kimselerin çok konuşmayınız. Çünkü Allahü teâlâyı anmanın dışında çok meclislerinde bulunmak. 2- Kur’ân-ı kerîmin ma’nâsını konuşmak, kalbi katılaştırır. İnsanların Allahü teâlâdan en düşünerek okumak. 3- Karnını doyurmayıp, helâlden az birşey uzak olanı, kalbi katı olanıdır.”) 3- Bir ni’mete kavuşunca, yemekle yetinmek. Helâl yemek, kalbi aydınlatır. 4- Allahü ni’mete şükür olarak “Elhamdülillahi Rabbilâlemin” demek. 4- teâlânın kâfir ve günahkâr için hazırladığı acı azâbı ve Bir işe başlarken, “Bismillâhirrahmânirrahîm” demek. 5- tehdidini düşünmek. 5- Kendisini, Allahü teâlâya kulluk Günah işlediğinde, “Estağfirullahel’ azîm ve etûbü ileyh” vazîfesini yapmakta âciz ve noksan görmek, bununla beraber demek. (Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Size Allahü teâlânın lütuf ve ihsânını düşünmek. Bu tefekkür olup, hastalığınızı ve ilâcını bildireyim mi? Hastalığınız günahlar, bundan haya meydana gelir. (Tefekkür, insanda Allah ilâcı istiğfardır.”) korkusunu arttırır. Nefsi kınamaya ve ayıplamaya vesile olur.) Tefekkürden bir kısmı da şunlardır: 1- Allahü teâlânın seni, Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “La ilahe illallah” herşeyinle içini, dışını bildiğini, her ân O’nun seni gördüğünü demeye ve istiğfara yapışınız. Bu ikisini çoğaltınız. Çünkü düşünmek. 2- Dünyâ hayâtını, dünyâ hayâtının şeytan; “İnsanları günahlarla helak ettim. Onlar ise, “La ilahe meşgûliyetlerinin çokluğunu, dünyâ hayâtının çok çabuk illallah”ı söylemek ve istiğfar etmekle beni helak ettiler. Ben geçtiğini, âhıretin ve ni’metlerin devamlı olduğunu düşünmek. bunu görünce, onları hevâları ile helak ettim. Onlar ise Bu tefekkürün meyvesi; dünyâya düşkün olmayıp, âhırete kendilerini doğru yolda sanıyorlar” der.” rağbet etmektir. 3- ölümün geleceğini, fırsat elden kaçtıktan sonra pişmanlık olacağını düşünmek. Bu tefekkürün meyvesi; Fakîh Ebü’l-Leys-i Semerkandî ( radıyallahü anh ) şöyle uzun emel sahibi olmamak, amellerini düzeltmek, âhırete buyurdu: “Yedi sözü söylemeye riâyet eden, Allahü teâlânın hazırlık yapmaktır. katında ve meleklerinin yanında şerefli olur. Deniz köpüğü kadar da olsa, Allahü teâlâ, onun günahlarını af ve mağfiret Allahü teâlânın âyetlerini, kudret ve büyüklüğüne delâlet eden eder, tâatin tadını duyar. Hayâtı da, vefâtı da hayr olur. Bu şeyler üzerinde düşünmeli, fakat Allahü teâlânın zâtını yedi söz şunlardır: 1- Her işe başlarken Bismillah demek, 2- düşünmemelidir. Nitekim Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu Her işi bitirince Elhamdülillah demek, 3- Fâidesiz şeyler ki: “Allahü teâlânın âyetleri hakkında düşününüz. Allahü söylediği zaman istiğfar etmek, 4-Bir iş yapılmak istenince, teâlânın zâtını düşünmeyiniz. Çünkü sizin buna hakkıyla inşâallah demek, 5- İstemediği bir şey başına gelince, “La gücünüz yetmez. (Bunu hakkıyla bilemezsiniz.)” havle velâ kuvvete illâ billâh-il-aliyyil azîm” demek. 6- Başına bir musibet gelince, “İnnâ lillâh ve innâ ileyhi râciûn” demek, 7- Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Gizlilik, gizli işleri Gece-gündüz her zaman, “La ilahe illallah Muhammedün muhafaza eder. Sadaka malları korur. İhlâs, amelleri korur. Resûlullah” demek.” Doğruluk, sözleri korur. (Yalancının sözü, Allahü teâlânın katında makbûl değildir. Evliyâdan birisi şöyle buyurdu: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Beş şeyden önce beş Dilsizlik, yalandan daha iyidir. Doğru konuşan dil, saadetin şeyi fırsat bil. 1- İhtiyârlıktan önce gençliği, (Ya’nî ihtiyârlık başıdır.) Meşveret görüşleri korur.” Yine buyurdu ki: sana gelmeden, kudretin varken, gücün kuvvetin yerinde iken “Meşveret, (işin sonunda) pişman olmaya karşı bir kale, sâlih amel yap.) 2- Hastalıktan önce sıhhati, (Ya’nî sıhhatin kınanmaya karşı bir emandır.” varken hastalık gibi bir mâni çıkmadan sâlih amel yap.) 3Fakirlikten önce zenginliği, (Ya’nî muhtaç duruma düşmeden, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), bir hadîs-i şerîfte buyurdu ki: ihtiyâcından fazlasını sadaka olarak dağıt.) 4- Ölümden önce “Mal toplamakta beş kötü şey vardır: 1-Mal toplarken karşılaştığı zillet ve meşakkat, 2- Mal toplarken, Allahü teâlâya karşı, azâbına dayanabileceğiniz kadar günah teâlânın zikrinden, O’nu anmaktan uzaklaşmak. 3- Topladığı işleyiniz. (Burada da ma’nâ; asla günah işlemeyiniz. Allahü malı elinden zorla birisinin almasından ve çalmasından teâlânın azâbına hiç kimse dayanamaz. Çünkü O’nun azâbı korkmak, 4-Cimri ismini taşıması, 5- Mal ile meşgûl olurken, pek şiddetlidir, demektir.) 4- Kabirde kalacağınız kadar azık sâlihlerin meclisinden ve sohbetinden ayrı ve uzak kalmak. hazırlayınız. (Ya’nî, âhıret yolculuğu için azık hazırlayınız ve Malı hayır yerlere dağıtmakta beş güzel haslet vardır: 1- hazırlık yapmış demektedir. Burada ma’nâ; hem kabir, hem de Beden, mal aramak ve onun peşinde koşmaktan kurtulur. 2- kabirden sonrası için azık hazırlayınız, demektir. Burada Malı muhafazayı bırakıp, kendisini Allahü teâlânın zikrine sâdece kabrin zikredilmesi, âhıret yolculuğunun ilk konağı verir. 3- Malı soyan ve çalan kimsenin korkusundan emîn olur. olduğu içindir. Meyyitin kabirdeki durumu hafif ve rahat olursa, 4-Kendisine kerîm ismi verilir. 5-Sâlihlerle beraber olma ondan sonra da rahat olur. Meyyitin durumu kabirde iyi imkânı bulur.” olmazsa, sonra da iyi olmaz.) 5- Cennet için, orada kalacağınız kadar sâlih amel yapınız. (Cennet ehlinin Hâtim-i Esâm ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İşlerde acele mertebeleri, dünyâda iken yapmış oldukları sâlih amellere etmek şeytandandır. Fakat beş şey müstesnadır. Bunlar, göre farklı farklıdır. Ameli en güzel olanın mükâfatı, Allahü Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) sünnetlerindendir. 1- teâlânın lütuf ve ihsânı ile en yüksek mertebeye nail Eve misâfir gelince onu doyurmak, 2- Müslüman kardeşi olmasıdır.) öldüğü zaman onu techîz etmek, ya’nî yıkanması, kefenlenmesi ile meşgûl olmak, namazını kılmak ve Yine buyurdu ki: “Aradığımız beş şeyi, beş şeyde bulduk: 1- defnetmek. 3- Bülûğ çağına gelen çocuğunu evlendirmek. 4- Günahlan terketmeyi, duhâ namazında bulduk. 2- Kabrin Zamanı gelince borcunu ödemek. 5- Günah işleyince tövbe aydınlığını, gece namazında bulduk, 3- Kabirde Münker ve etmek.” Nekîr meleklerine cevap verebilmeyi, Kur’ân-ı kerîm okumakta bulduk. 4- Sırat köprüsünü geçmeyi, oruç tutmak ve sadaka Muhammed bin Devrî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İblîs, şu vermekte bulduk. 5- Arş’ın gölgesinde gölgelenmeyi, beş şey sebebiyle şaki oldu: 1- Günâhını i’tirâf etmedi. 2- yalnızlıkta bulduk.” İşlediği günahtan dolayı üzüntü duyup pişman olmadı. 3Nefsini kınamadı. 4- Tövbe etmeye azmetmedi. 5-Allahü Ömer bin Hattâb ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Bütün dostları teâlânın rahmetinden ümîd kesti. Âdem aleyhisselâm ise, şu gördüm, fakat onlar arasında dili muhafaza etmekten faziletli beş şey sebebiyle sa’îd oldu: 1- Âdem aleyhisselâm, zellesini bir dost görmedim. Bütün elbiseleri gördüm, fakat vera’dan i’tirâf etti. (Âişe vâlidemiz ( radıyallahü anha ) buyurdu ki: Kul, (harama düşmek korkusu ile şüphelilerden sakınmaktan) daha günâhını i’tirâf edip tövbe edince, Allahü teâlâ onun tövbesini üstün bir elbise görmedim. Bütün malları gördüm, kanâattan kabûl eder.) 2- Yaptığından dolayı pişman oldu. (Abdullah İbni daha faziletlisini görmedim. Bütün iyi işleri gördüm, fakat Mes’ûd’un rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûl-i ekrem ( nasihatten daha hayırlısını görmedim.” aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kul bir günâh işler de bundan dolayı pişman olursa, bu, onun için keffârettir.”) Evliyâdan birisi buyurdu ki: “Zühd beş şeyden ibârettir: 1Allahü teâlâya güvenmek, 2- Mahlûkattan uzak kalmak, 3- 3- Zellesinden dolayı nefsini kınadı. 4-Sebeplerine yapışarak Amelleri yaparken ihlâs sahibi olmak, 4- Zühde tahammül derhâl tövbe etti. 5- Allahü teâlânın rahmetinden ümidini etmek, 5-Elinde bulunan ile kanâat etmek.” kesmedi.” Yahyâ bin Mu’âz ( radıyallahü anh ), bir münâcaatında (Allahü Şakîk-i Belhî (kuddise sirruh) buyurdu ki: “Şu beş haslete teâlâya yalvarıp, duâ ederken) şöyle buyurdu: “İlâhî! Geceler sarılınız: 1- Allahü teâlâya ihtiyâcınız kadar ibâdet ediniz. ancak sana yalvarmakla, gündüzler senin tâatin ile, dünyâ (Ya’nî bütün gücünüzle ve imkânlarınızla ibâdet ediniz, senin zikrin ile, âhıret senin affın ile, Cennet senin cemâlini demektir. Çünkü insan, Allahü teâlâya pekçok muhtaçtır.) 2- görmekle güzel olur.” Dünyâdan, dünyâda kalacağınız kadar alınız. 3- Allahü Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Şu beş şey, beş yerde kesin, fakat helâl olmasında şüphe vardır. Bunda haramın garip olur. (Ya’nî aralarında münâsebet bulunmaz.): hükmü vardır. 2-Helâl olduğu kesin, fakat haramlığı şüpheli olanlardır. Bu kısımdaki şüpheli şeyi terketmek vera’dandır. 3- 1-Mescid, namaz kılmayan kimseler arasında (yapıldığı Haram ve helâl olabileceği muhtemel olan şeylerdir. Bunları zaman), 2- Kur’ân-ı kerîm (îmân edip de onun ile amel da terk etmek gerekir. Amelini bozan şeylerden korumayan etmiyen) fâsıkın kalbinde, 3-Müslüman sâliha bir kadın, zâlim, kimse riyadan kurtulamaz. Kalbini bozan şeylerden korunması kötü ahlâklı birisinin elinde, 4-Sâlih bir müslüman erkek, kötü husûsunda Allahü teâlâdan yardım istemiyen kimse, ahlâklı düşük (bayağı) bir kadının elinde, 5- Âlim bir kişi, onun hasedden kurtulamaz. İlim ve amel bakımından kendinden sözünü dinlemiyenlerin arasında.” yüksek olana bakmıyan kimse, ucbdan kurtulamaz. Yaptığı Hazreti Ömer bin Hattâb buyurdu ki: “Allahü teâlâ, altı şeyi, altı şeyde gizlemiştir. 1-Rızâsını, kendine tâatta, 2-Gazâbını, günahlarda, 3-Kadir gecesini, Ramazân-ı şerîf ayında, 4- sâlih amelden dolayı nefsini öven ve medheden kimse şükrü unutur, ameli boşa gider. (Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Ucb, yetmiş senenin amelini boşa çıkarır.”) Evliyâsını, insanlar arasında, 5-Ölümü, ömür içerisinde, 6- En Hasen-i Basrî buyurdu ki: “Kalbin bozulması altı şeyden faziletli namazı, diğer namazlar arasında gizlemiştir.” dolayıdır: 1-Allahü teâlânın rahmetini umarak, tövbeyi Hazreti Ali bin Ebî Tâlib buyurdu ki: “Ni’metlerin en büyükleri altı tane olup, şunlardır: 1-İslâm dîni, 2-Kur’ân-ı kerîm, 3Muhammed aleyhisselâm, 4-Âfiyet, 5-Ayıpların gizlenmesi, 6Dünyâ işlerinde insanlara muhtaç olmamak.” Yahyâ bin Mu’âz ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “İlim, amelin delîlidir, (İlimsiz amel olmaz.) Anlamak, ilmin kabıdır. Akıl, hayra götürür. Nefsin arzu ve istekleri, günahların bineğidir. Mal, kendini büyük görenlerin elbisesidir. Dünyâ âhıretin çarşısıdır.” Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Dünyâda helâl kazanan kimseyi Allahü teâlâ hesaba çeker. Dünyâda haram kazanan kimseye ise azâb eder.” Denildi ki: “Şu altı şey, bütün dünyâya bedeldir: 1-Lezzetli yiyecek, 2-Ana-babaya itaatkâr olan sâlih evlâd, 3- Allahü teâlâya ve kocasına itaat eden sâliha bir kadın, 4-Sağlam ve değişmiyen söz, 5-Kâmil akıl, 6-Sıhhatli beden.” Evliyâdan birisi buyurdu ki: “Allahü teâlâdan korkmayan kimse, dilinin sürçmesinden kurtulamaz. Birgün Allahü teâlânın huzûrunda hesap vermekten korkmayan, harama ve şüphelilere düşmekten kurtulamaz. (Haramlar iki kısımdır: Birincisi; aslı haram olanlardır. Leş ve kan gibi Bunlardan sâdece zarûret hâlinde, açlıktan ölecek durumda olan, ölmiyecek kadar yiyebilir, ikincisi; aslı, kendisi helâl olup, başkasının mülkü olduğu için haram olanlardır. Temiz su ve buğday gibi. Bunlar kişinin mülkü olmadıkça, ondan yemesi ve içmesi haramdır. Şüphelilerin üç mertebesi vardır: 1-Haramlığı terketmek, 2-İlmi ile amel etmemek, 3-Amelinde ihlâs sahibi olmamak, 4-Allahü teâlânın ihsân buyurduğu rızkı yiyip, şükür etmemek, 5-Allahü teâlânın taksimine râzı olmamak, 6-Vefât edenleri kabirlerine defn edip, onlardan ibret almamak.” (Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kabir, âhıret konaklarının ilkidir. Ondan kurtulana, ondan sonrası daha hafif ve kolay, ondan kurtulamayana, ondan sonrası daha zor ve çetindir.”) Yine Hasen-i Basrî buyurdu ki: “Kim dünyâyı ister ve onu âhırete tercih ederse, Allahü teâlâ onu altı şeyle cezalandırır. Bunların üçü dünyâya, üçü âhırete âittir. Dünyâya âit olan üç ceza şunlardır: 1-Sonu gelmeyen emel sahibi olmak, 2-Kanâat sahibi olmamak, 3-İbâdetin tad ve lezzetini duymamak. Âhıretteki üç ceza ise şunlardır: 1- Kıyâmet gününün korkuları, 2-Şiddetli hesap, 3-Uzun süren üzüntü.” Ahnef bin Kays ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Hasedci kimse için rahat yoktur.” (Abdülmu’tî Semlânî, Bedrüddîn’den şöyle nakletti: Hased eden kimse şunlara mübtelâ olur 1- Herkes onu ayıplar, 2- Dâima üzüntülü olur, 3- Allahü teâlânın tevfîk kapısı ona kapanır, 4-Devâmlı musibete düçâr olur ki, başına gelen bu musibetten dolayı bir ecir ve sevâba da kavuşamaz. Sabır, belâ ve musibetin; tevâzu, kişinin hilm ve ilminin; alçak gönüllülük, ilim öğrenmenin; yaptığı iyilikleri saymayı terketmek, iyilik yapmanın; huşû’, namazın süsüdür.) Hazreti Ömer bin Hattâb buyurdu ki: “Boş sözü terk edene hikmet, boşuna ve fuzûli bakışı terk edene kalbin huşû’u verilir. (Huşû’un alâmeti; bir kimseye kızıldığı ve muhalefet teâlâ ile beraber olur, Allahü teâlânın emrini yerine getirir, edildiği zaman, bunu kabûl etmesidir.) Fazla yemeği yasaklarından sakınırlar.” terkedene, ibâdetin tadı; boş yere gülmeyi terkedene, heybet; mizahı terk edene güzel heybet; dünyâ sevgisini terkedene, Hazreti Osman bin Affân buyurdu ki: “Beş vakit namazı âhıret sevgisi; başkasının ayıpları ile uğraşmayı terk edene, vaktinde kılıp devam eden kimseye, Allahü teâlâ dokuz şeyi kendi nefsinin ayıplarını ıslâh etmek ihsân edilir.” ihsân eder: 1-Allahü teâlâ o kulunu sever, 2-Bedeni sıhhatli olur, 3-Melekler onu belâlardan muhafaza eder, 4-Evine Osman bin Affân ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Âriflerin bereket iner, 5-Yüzünde sâlihlerin siması (alâmeti) olur, 6- alâmetlerinden ba’zıları şunlardır: Ârifin kalbinde korku ve Allahü teâlâ o kulunun kalbini yumuşatır (böylece o kimse ümid beraberdir. Dili dâima Allahü teâlâyı hamd ve sena ile nasihati kabûl eder), 7-Kıyâmet günü sırat köprüsünü şimşek meşgûldür. Gözleri haya ve ağlama ile doludur. İrâdesi, kendi gibi geçer, 8-Allahü teâlâ onu Cehennem ateşinden kurtarır, 9- isteklerini terk edip, Allahü teâlânın rızâsını gözetmekle Allahü teâlâ onu Cennette evliyâsına komşu eder.” meşgûldür.” Hazreti Ebû Bekr Sıddîk buyurdu ki: “On haslet kendisinde Ali bin Ebî Tâlib ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Huşû’ bulunan kimse, bütün âfetlerden kurtulur. Müttekîlerin bulunmayan namazda, fâidesiz sözden sakınılmayan oruçta, derecesine nail olur. Bu on şey şunlardır: 1-Devamlı doğruluk haram ve şüphelilerden sakınılmadan sahip olunan ilimde, ve kanaatkar kalb, 2-Kâmil bir sabır ve devamlı olan şükür, 3- cömertlik yapılmayan malda, hakkı gözetilmeyen kardeşlikte, Dâimî bir fakirlik ve zühd, 4-Devamlı tefekkür ve açlık, 5- devam etmeyen ni’mette, ihlâs bulunmayan duâda hayır Devamlı hüzün ve Allah korkusu, 6- Devamlı meşakkat ve yoktur.” mütevâzi beden, 7-Devamlı yumuşaklık ve merhamet, 8Devamlı sevgi ve haya, 9-Fâideli ilim ve devamlı onunla amel, Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: Allahü teâlâ, Mûsâ 10-Devamlı îmân ve sabit akıl.” aleyhisselâma Tevrat’ta şöyle vahyetti: Hatâların aslı üçtür, 1Kibir, 2-Hased, 3-Hırs. Bunlardan altı şey doğar. Böylece Hazreti Ömer bin Hattâb buyurdu ki: “Şu on şey, on şeysiz hepsi dokuz tane olur. Altı şey şunlardır: Tokluk, uyku, rahat, güzel olmaz: 1-Vera’sız akıl, 2- İlimsiz amel, 3- Allah korkusu malları sevmek, övgü ve medhi sevmek, başkan olmayı olmadan matlûba ve maksuda ulaşmak, 4-Adâletsiz sultan, 5- sevmek.” Edeb olmadan, ilim ve şecaat gibi güzel hâller sahibi olmak, 6Kalb sükûnu olmadan sevinçli olmak, 7-Cömert olmadan Hazreti Ebû Bekr Sıddîk buyurdu ki: “Kullar üç sınıftır. Her zengin olmak, 8-Kanâatsiz fakirlik, 9-Tevâzu sahibi olmadan, sınıfın alâmetleri vardır. Bu alâmetlerle bilinirler. Birinci sınıfta haseb ve neseb sahibi olmak, 10-Tevfîk olmadan (kulun işi olanlar, Allahü teâlâya azâbından korkarak ibâdet ederler, Allahü teâlânın rızâsına muvafık olmadan) cihâd.” İkinci sınıfa girenler, Allahü teâlânın rahmetinden ümîd ederek ibâdet ederler. Üçüncü sınıf insanlar ise, sırf Allahü teâlâyı Hazreti Osman bin Affân buyurdu ki: “On şeyin zayi olması sevdikleri için ibâdet ederler. Birinci sınıfta bulunanların çok kötüdür. Bu on şey şunlardır: 1-Kendisine sorulmayan alâmeti üçtür: Kendilerine kıymet vermezler. Yaptıkları iyilikleri âlim, 2-Amel olunmayan ilim, 3-Kabûl edilmeyen doğru görüş, az görürler, işledikleri günahları çok görürler, ikinci sınıf 4-Kullanılmayan silâh, 5-İçinde namaz kılınmayan mescid, 6- insanların da alâmeti üç tanedir: Bütün işlerinde insanlara Okunmayan Kur’ân-ı kerîm, 7-Sadaka olarak verilmeyen mal, rehberdirler, insanlara çok cömertlik yaparlar, mallarını sadaka 8-Binilmiyen at, 9-Dünyâyı istiyende bulunan zühd ilmi, 10- olarak verirler. Allahü teâlâ hakkında hüsn-i zan sahibidirler. Âhıret yolculuğu için hazırlık yapılmayan ömür.” Üçüncü sınıf insanların alâmeti de üçtür: 1-Sevdikleri şeylerden verirler. Allahü teâlânın rızâsından başka birşeye Hazreti Ali bin Ebî Tâlib buyurdu ki: “İlim, en hayırlı mirastır. aldırmazlar. 2-Nefslerinin istemediği işleri yaparlar. 3-Bütün Edeb, en kazançlı kazançtır. Takvâ, (âhıret için) en hayırlı hâllerinde Allahü teâlâyı hatırlarından çıkarmazlar. Allahü azıktır, ibâdet, en hayırlı sermâyedir. Sâlih amel, Cennet için en hayırlı vesiledir. Güzel ahlâk, en hayırlı arkadaştır. Hilm, işlerde en hayırlı vezîr ve yardımcıdır. Allahü teâlânın benim içimde, karanlıklar içine düşeceksin! Şimdi insanların taksimine kanâat etmek, en hayırlı zenginliktir, ölüm, en hayırlı toplandıkları yerlerde yürüyorsun, yarın yalnız başına terbiye edicidir.” olacaksın.” Evliyâdan birisi buyurdu ki: “Şu on şey, kimde bulunursa, Resûlullah ( aleyhisselâm ), mescide giren kimsenin dikkat Allahü teâlânın gazâbına vesile olur 1- Fakirlerde kibir, 2- etmesi gereken husûsları bildirirken şöyle buyurmuştur: Âlimlerde tama’, 3-Kadınlarda haya azlığı, 4-İhtiyarlarda “Mescide girerken sağ ayak ile girmelidir. Mescide girerken; dünyâ sevgisi, 5-Gençlerde tenbellik, 6-Sultanlarda zulüm, 7- “Bismillah ve selâmün alâ Resûlillah ve alâ melâiketihi. Harbe gidenlerde korkaklık, 8-Zâhidlerde ucb, 9-Âbidlerde Allahümme ifteh lenâ ebvâbe rahmetike inneke entelvehhâb” riya, 10-Zenginlerde cimrilik.” demelidir. Kelime-i şehâdet getirmelidir. Namaz kılanın önünden geçmemelidir. (Alış veriş bâbı) Dünyâ işi ile Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Afiyet on şeydedir. uğraşmamalıdır. Dünyâ kelâmı konuşmamalıdır. İki rek’at Bunların beşi dünyâda, beşi âhırettedir. Dünyâda olanlar namaz kılmadan (mescidden) çıkmamalıdır. Abdestsiz şunlardır: 1-İlim, 2-İbâdet, 3- Helâl rızık, 4- Şiddet ve girmemelidir.” sıkıntılara karşı sabır, 5-Ni’mete şükür. Âhırette olanlar şunlardır: 1- Azrail aleyhisselâm ona merhamet ve lütuf ile Ebû Hüreyre’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte,- Resûl-i ekrem ( gelir, 2-Münker ve Nekir ismindeki melekler kabirde onu aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Namaz dînin direğidir. Yüzün korkutmazlar, 3-(Kâfirlere Cehenneme gitmeleri emredildiği) O süsü, kalbin nûrudur. Bedenin rahatı, semânın anahtarıdır. en büyük korku zamanında korkmaz, 4-Günahları yok edilip, Mizanın ağırlığı, Rabbin rızâsıdır. Cehennem ateşine iyilikleri kabûl edilir, 5-Sırat köprüsünü, şimşek gibi geçip perdedir.” Cennete selâmetle girer.” İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: “Resûlullah ( Evliyâdan birisi buyurdu ki: “Tövbe ettiği zaman akıllı kimseye aleyhisselâm ) birgün İblîs’e; “Ümmetimden kaç dostun var?” şunlar gerekir: 1-Estağfirullahel’azîm demek sûretiyle dili ile buyurunca, İblîs; “Ümmetinden dostlarım on tane olup, istiğfar etmek, 2-Geçmiş günahlarına kalbi ile pişman olmak, şunlardır: 1-Zâlim devlet reîsi, 2-Malı nereden kazandığına 3-Bütün bedeni ile günahlardan sıyrılmak, 4-Ölünceye kadar aldırmayan zengin, 3-Emîri, zulmünde tasdik eden âlim, 4- Allahü teâlânın yasak ettiği şeylere dönmemeye azmetmek, 5- Kibirli kimse, 5-Ölçü, tartı ve başka husûslarda hainlik yapan Âhıreti sevip (âhıret işlerine yönelip), dünyâya buğzetmek, 6- tüccâr, 6-Karaborsacılık yapan kişi, 7-Zinâ yapan kimse, 8- Az konuşmak, lüzumu hâlinde konuşmak, 7-Az yiyip, az Faiz yiyen, 9-Malın nereden geldiğine önem vermeyen, 10- içmek, 8- Kendini ilim ve ibâdete vermek.” İçki içen ve ona yardım eden kişi” dedi. Sonra Resûl-i ekrem, İblîs’e; “Ümmetimden düşmanların kaç tanedir?” buyurunca, Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) şöyle buyurdu: “Yer hergün İblîs şöyle dedi: şunları söyler: Ey Âdemoğlu! Üzerimde çalışıp çabalasın, sağa sola gidip gelirsin. Hâlbuki dönüp dolaşıp bana “Ümmetinden düşmanlarım şunlardır: Ey Muhammed, birincisi geleceksin! Benim üzerimde Allahü teâlâya isyan edersin, sensin. Ben sana kızıyorum. 2-İlmi ile amel eden âlim, 3- yarın ise benim içimde azâb olunacaksın! Şimdi üzerimde Kur’ân-ı kerîmin emir ve yasakları ile amel eden Kur’ân-ı gülersin, yarın benim içimde ağlıyacaksın! Şimdi üzerimde kerîm hafızı, 4- Beş vakit namazda Allah için ezan okuyan neş’elisin, fakat yarın içimde mahzûn olacaksın! Şimdi müezzin, 5-Fakirleri, yoksulları ve yetimleri seven, 6- üstümde mal topluyorsun, yarın içimde topladığın bu malı Merhamet sahibi, 7-Hakka tevâzu gösteren, 8-Allahü teâlâya Allah yolunda sarfetmediğin için pişman olacaksın! Şimdi tâatta bulunan genç, 9-Helâl yiyen, 10-Allah için birbirini seven üzerimde haram yersin, yarın seni kurtlar yer! Şimdi üzerimde iki mü’min, 11-Cemâatle namaza rağbet eden, 12-İnsanlar kibirleniyorsun, fakat yarın içimde zelîl olacaksın! Şimdi uyurken geceleyin namaz kılan, 13-Sözünde ve işinde üzerimde yürüyorsun, yarın bendeki bir çukura düşeceksin! kendisini haramdan uzak tutan kimse, 14-Kalbinde kin, hîle Şimdi üzerimde, güneş ve ay ışığında yürüyorsun, yarın gibi birşey olmadan insanlara nasihat eden, 15-Cömert kimse, (Malının bir kısmını verip diğer kısmını bırakan, sehâ sahibidir. Ebû Vâil şöyle anlatır: “Ölüm ânı geldiğinde, Hâlid bin Velîd ( Malının en çoğunu veren cûd sahibi, zarûret hâline göğüs radıyallahü anh ); “Ölüm saçan, çok tehlikeli sahnelerle dolu gerip, başkasını tercih eden Îsâr sahibidir.) 16-Dâimâ abdestli olan savaşlarda ölmek istemiştim. Fakat, yatağımda ölmem olan, 17-Ahlâkı güzel olan, 18-Allahü teâlânın rızık husûsunda ezelde takdîr olmuş, elden ne gelir. “La ilahe illallah” verdiği va’di tasdik eden, 19-Mestûre dul kadınlara yardım demekten sonra en çok sevâb umduğum amelim, sabahleyin eden, 20-Ölüme hazırlanan.” kâfirlere baskın yapmak için, göğün delinmişcesine yağan yağmur altında siperde geçirdiğim gecemdi. Ben öldüğüm İbn-i Hacer-i Askalânî hazretlerinin, İsâbe fî temyîz-is-Sahâbe zaman, atımı ve silâhımı muhafaza edin ve onları Allah adlı eserinden ba’zı bölümler: yolunda savaşanlara verin” dedi.” Hasen-i basrî şöyle anlatır: “İçlerinde Süheyl bin Amr, Ebû Ebû Abs bin Cebr anlatır: “Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), Süfyân ve Kureyş’in yaşlıları olduğu hâlde, müslümanlar Eshâbını sadaka vermeye teşvik ettiği zaman, herkes gücü Hazreti Ömer’in evine geldiler. Onları Hazreti Ömer’in kapıcısı yettiği kadar sadaka olarak birşeyler getirdiler. Utbe bin Zeyd ( karşıladı ve Süheyb, Bilâl, Ammâr (r.anhüm) gibi Bedr radıyallahü anh ) o gece dışarı çıktı ve bir süre namaz savaşına katılmış Eshâb-ı Kirâmın öncelikle içeri girmelerine kıldıktan sonra; “Allahım! Sadaka olarak vereceğim hiç malım müsâade etti. Sonra da; “Allahü teâlâya yemîn ederim ki, yok. Ben de sadaka olarak kullarından şeref ve haysiyetime efendim Ömer, Bedr savaşına iştirâk etti. Bundan dolayı, o tecâvüzde bulunanları affediyorum” diye duâ etti. Sabahleyin savaşa katılanları çok sevmektedir ve bana böyle yapmamı Eshâbın arasında otururken, Resûl-i ekrem; “Kendisine tavsiye etmiştir” dedi. Bunun üzerine Ebû Süfyân; “Ben yapılan tecâvüzleri dün akşam bağışlayan nerede?” diye bugünkü gibi bir hâdiseye hiç rastlamadım. Hizmetçi, kölelere sordu. Bunun üzerine Utbe bin Zeyd ayağa kalkıp, içeri öncelikle girmeleri için müsâade ediyor, biz asillere Resûlullahın ( aleyhisselâm ) yanına gitti. Resûlullah ( bakmıyor bile” dedi. Süheyl bin Amr da; “Arkadaşlar! aleyhisselâm ) ona; “Seni müjdelerim. Kudret ve irâdesiyle Yüzlerinizde öfke alâmetleri görüyorum. Eğer kızıyorsanız, yaşadığım Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bu yaptığın bağış, kendinize kızın. Onlar ve siz, birlikte İslâmı kabûle çağrıldınız. makbûl olan sadakalar arasına kaydedilmiştir” buyurdu. Onlar İslâmı derhâl kabûl ettiler. Siz ise ağırdan aldınız, geç kaldınız. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, din uğrunda sizden Kays bin el-Ensârî anlatır: Kardeşlerimin malını çok önce yaptıkları ile elde ettikleri fazilet, sizin bu kapıda harcıyorum diye, beni Resûl-i ekreme şikâyet ettiler. Ben; “Yâ öğünmekte olduğunuz şeref ve faziletten çok daha üstündür. Resûlallah! Ben hurmadan kendi payıma düşeni alıyor, Allah Onlar bu fazîletleriyle sizlerden çok ilerideler. Siz kat’iyyen yolunda harcıyor ve arkadaşlarıma veriyorum” dedim. Resûl-i onların derecesine ulaşamazsınız. Siz şimdi savaşa katılın. ekrem sırtımı sıvazlıyarak üç defa; “Allah yolunda harca ki, Belki Allahü teâlâ sizleri de cihâd sevâbı veya şehidlikle Allahü teâlâ da sana versin” buyurdu. Bu hâdiseden sonra bir mükâfatlandırır. Allaha yemîn ederim ki, Süheyl doğru savaşa katıldım. Ben o savaşta, akrabalarım arasında en söylemiştir. Allahü teâlâ, kendisine hemen inanan kulunu, zengini idim.” inanmakta tereddüd ederek geciken kulu ile bir tutmaz” dedi ve Şam’a doğru yürüdü.” Ebû Hüreyre şöyle anlattı: “Birgün; “Hiç namaz kılmadığı hâlde Cennetlik olan birisi var. Kim olduğunu söyler misiniz? Hâlid bin Velîd ( radıyallahü anh ) son nefesinde; “Yeryüzünde dedim. Orada bulunanlardan kimse bilmeyince, bana; “Kimdir muhacirlerden müteşekkil bir seriyyede geçirdiğim, sabah olur o?” diye sordular. Ben de; “Abdüleşheloğullarından Usayram olmaz erkenden düşmana hücum etmeyi kararlaştırdığımız, diye bilinen Amr bin Sâbit’dir” dedim. Orada bulunan Hüseyn ( soğuk, buzlu bir geceden daha çok hoşlandığım ve zevk radıyallahü anh ), Mahmûd bin Esed’e; “Usayram’ın durumu aldığım hiçbir gece geçirmemişimdir. Siz de Allah yolunda nasıldı?” diye sordu. O da şöyle anlattı: “Kavminin müslüman cihâda önem veriniz” buyurdu. olmasına karşı çıkmıştı. Uhûd gazâsında hakîkati gördü ve müslüman oldu. Sonra düşman saflarına girdi ve yaralanıp düşünceye kadar savaştı. Gazâ sonunda Abdüleşheloğullarından müslüman olanlardan birkaç kişi, harp söyledin” diyesin.” Sa’d diyor ki: “Abdullah bin Cahş’ın duâsı meydanında kendi şehidlerini ararlarken, onu gördüler ve; benimkinden daha hayırlı çıktı. Allah onun duâsını kabûl etti. “Allah, Allah! Bu Usayram, burada ne işi var? Müslüman Akşama doğru onu gördüm. Burnu ve kulağı bir ipte olmak istemediği için biz ondan ayrılmıştık” dediler. Sonra sallanıyordu.” ona; “Yâ Amr! Senin müslümanlar içinde ne işin var? Kendi kavmine acıdığın için mi buradasın, yoksa müslüman olmak Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) şöyle anlatır: “Birgün Resûl- istediğin için mi buradasın?” diye sordular. O da; “Müslüman i ekrem ( aleyhisselâm ); “Kılık kıyâfeti eski ve kimsenin önem olmak için geldim. Allahü teâlâya ve Resûlüne îmân ettim ve vermediği nice insanlar vardır ki, eğer duâ etseler, Allahü teâlâ müslüman oldum. Sonra Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile onların duâlarını kabûl eder. Berâ bin Mâlik de bunlardandır” beraber savaşa girdim. Yaralanıp düşünceye kadar çarpıştım” buyurdu. Tûster savaşında müslümanlar dağılınca, oradakiler; dedi. Az sonra da son nefesini verdi. Bu hâdiseyi Resûl-i “Yâ Berâ, Rabbine duâ et” dediler. Berâ bin Mâlik şöyle duâ ekreme ( aleyhisselâm ) anlattıklarında; “O Cennetliktir” etti: “Yâ Rabbî! Sana duâ ediyorum. Bizi zafere ulaştır ve beni buyurdu. Nebî’ne kavuştur.” Berâ bin Mâlik o gazâda şehîd oldu.” Amr bin As anlatır: “Birgün Resûl-i ekrem bana; “Elbiseni giy, Süleymân bin Bilâl anlatıyor: “Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) silâhını kuşan ve yanıma gel” diye haber gönderdi. Bedr gazâsı için yola çıktığında, Sa’d bin Hayseme ve babası, Söylediklerini yapıp, huzûruna vardım. Bana; “Seni ordunun Peygamber efendimizle beraber gazâya katılmak istediler. başında göndereceğim. Allahü teâlâ seni korusun ve sana Durumu Server-i âleme bildirdiler. Resûl-i ekrem, ikisinden ganîmet ihsân eylesin. Çokça ganîmet elde etmeni dilerim” birinin savaşa katılmasını emretti. Bunun üzerine kur’a buyurdu. Bunun üzerine ben; “Yâ Resûlallah! Ben mal çekmeye karar verdiler. Kur’adan önce Hayseme bin Haris, kazanmak için mü’min olmadım. Ben, sâdece İslâmiyete olan oğlu Sa’d’a; “Birimizin burada kalması gerekiyor. Sen karınla sevgimden dolayı müslüman oldum” deyince, buyurdular ki: beraber kal” dedi. O ise; Eğer bu, Cennetten başka birşey için “Yâ Amr! İyi insan için helâl mal ne kadar güzeldir.” olsaydı seni kendime tercih ederdim. Fakat bu harpde şehîd olmak istiyorum” dedi. Sonra kur’a çektiler. Kur’ada Sa’d İbn-i Ömer şöyle anlatır: “Resûl-i ekrem, Mute savaşında Zeyd kazandı. Resûlullahla beraber Bedr savaşına katıldı ve şehîd bin Hârise’yi kumandan ta’yin etti. Sonra da; “Eğer Zeyd şehîd oldu. Onu Amr bin Abduved şehîd etti.” Urve ( radıyallahü anh olursa Ca’fer, Ca’fer şehîd olursa, Abdullah bin Revâha ) anlatır: Zübeyr bin Avvâm müslüman olduktan sonra, komutan olsun” buyurdu. Ben de o savaşta bulundum. Peygamber efendimizin (s.a.v) müşrikler tarafından yakalanıp Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) dediği gibi oldu. götürüldüğünü işitti. O zaman henüz oniki yaşında idi. Kılıcını Ca’fer bin Ebî Tâlib’i aradık şehidler arasında bulduk. sıyırarak, Mekke sokaklarında etrâfına dehşet saçarak Vücûdunda doksan küsur ok ve kılıç yarası vardı.” dolaşıyordu. Elinde kılıç, Mekke’nin yüksekçe bir yerinde Resûlullah ile karşılaştı. Zübeyr bin Avvâm’ı gören Resûl-i Uhûd gazâsında, Abdullah bin Cahş, Sa’d bin Ebî Vakkâs’a; ekrem ona; “Bu hâlin ne?” diye sorunca; “Senin yakalanıp “Duâ etmiyor musun?” dedi. Sonra her ikisi bir köşeye çekilip götürüldüğünü duydum da...” diye cevap verdi. Bunun üzerine duâ etmeye başladılar. Sa’d şöyle duâ etti. “Ya Rabbî! Resûl-i ekrem; “Peki ne yapacaktın?” diye sorunca; “Sizi Düşmanla savaşa başladığımda, karşıma güçlü kuvvetli birini yakalayanı işte bu kılıcımla öldürecektim” dedi. Server-i âlem ( çıkar. Onunla çarpışayım, onu yenip ganîmetini alayım.” aleyhisselâm ) ona ve kılıcına hayır duâda bulundu ve “Haydi Abdullah bin Cahş bu duâya âmin dedi. Sonra kendisi şöyle evine git” buyurdu. İşte Zübeyr bin Avvâm, Allah yolunda ilk duâ etmeye başladı: “Allahım! Beni güçlü kuvvetli iyi dövüşen kılıç çeken kimsedir. birisiyle karşılaştır. Senin yolunda dövüşeyim. Sonra o beni yensin. Tutup boynumu, burnumu ve kulaklarımı kessin ki, Ebû Hüreyre şöyle anlatır: “Hazreti Ömer beni bir vazîfeye yarın sana kavuştuğum zaman, Sen; “Ne için burnunu ve ta’yin etmek için çağırdı. Durumu bana söyleyince, ben o kulağını kestiler?” diye sorarsan; “Senin ve Resûlünün vazîfeyi kabûl etmek istemedim. Bana; “Senden daha hayırlı yolunda kesildi” diye cevap vereyim. Sen de; “Evet doğru birisinin istediği bir vazîfeyi sen beğenmiyor musun?” dedi. Ben merakla; “Kimmiş o benden hayırlı olan?” diye sordum. O sağdı, onu da içtim. Böyle tam yedi keçiden süt sağdı. Hepsini da; “Hazreti Ya’kûb’un oğlu Hazreti Yûsuf aleyhisselâm” dedi. de içtim. Ümmü Eymen; “Bu gece Allahü teâlânın Resûlünü aç Bunun üzerine ben; “Hazreti Yûsuf, Allahü teâlânın nebisi ve bırakanı, Allahü teâlâ da aç bıraksın” dedi. Bunun üzerine bir peygamberin oğludur. Ben ise Ümeyme’nin oğlu Ebû Resûl-i ekrem; “Sus yâ Ümmü Eymen! O rızkını yedi. Bizim Hüreyre’yim. Bu husûsta beş şeyden korkarım” dedim. Hazreti rızkımızı ise Allahü teâlâ verir” buyurdu. Sabah olunca yine Ömer; “Bu beş şeyi bana da söyliyebilir misin?” dedi. Ben de; mescidde toplandık. Herkes kendine yapılan ikramı “Bilmediğim bir şeyi söylemekten, hakkında hüküm olmayan anlatıyordu. Ben de; “Bana yedi keçinin sütü sağıldı, hepsini bir husûsta karar vermekten, dövülmekten, malımın elimden içtim. Bir tencere yemek yapıldı. Onu da yedim” diye anlattım. alınmasından, namusuma sövülmesinden korkarım” dedim. Resül-i ekrem ( aleyhisselâm ) gün boyunca bana İslâmiyeti anlattı. Akşam üzeri İslâmiyetin hak din olduğuna inanarak Hazreti Ali şöyle anlatır: “Resûl-i ekrem, Ensârdan bir kişiyi bir Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) huzûrunda müslüman oldum. seriyyeye komutan ta’yin etti. Seriyye yola çıkarken, Server-i Akşam olunca yine Resûl-i ekremin arkasında akşam âlem onlara kumandanlarını dinlemelerini ve ona itaat namazını kıldık. Namazdan sonra Resûlullah ( aleyhisselâm ) etmelerini emretti. Askerler bir mes’ele dolayısı ile yine; “Herkes misâfirini götürsün” buyurdu. Yine mescidde komutanlarını kızdırdılar. Komutan onlara “Odun toplayın” Resûl-i ekremden ve benden başka kimse kalmadı. Resûlullah dedi. Askerler odun topladılar. Komutan; “Ateş yakın” dedikten beni mübârek hânelerine götürdü. Bir keçiden süt sağdı. Onu sonra; “Resûl-i ekrem beni dinleyip, bana itaat etmenizi içtim ve doydum. Ümmü Eymen; “Yâ Resûlallah! Bu bizim emretmedi mi?” diye sordu. Onlar; “Emretti” dediler. Bunun dünkü misâfirimiz değil mi?” dedi. Server-i âlem de; “Evet” üzerine komutan; “O hâlde, girin ateşe!” dedi. Askerler dedi ve devamla; “O, bu gece mü’min olarak yemek yedi. Dün birbirlerine bakıştılar ve; “Biz ateşe girmeyiz. Allahü teâlânın kâfir olarak yemişti. Kâfir, yedi bağırsağını dolduruncaya kadar Resûlüne gideriz” dediler. Kumandanın öfkesi biraz sonra yer. Mü’min ise bir bağırsağını dolduruncaya kadar yer” yatıştı. Medine’ye döndükleri zaman, bu hâdiseyi Resûl-i buyurdu. ekreme anlattılar. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); “Eğer ateşe girselerdi, bir daha çıkamazlardı. Ancak meşrû olan Mâlik-üd-Dûr şöyle anlatır: “Hazreti Ömer, birgün dörtyüz husûslarda itaat etmek lâzımdır.” buyurdu. dinarı bir keseye koyup kölesine verdi ve; “Bunu Ebû Ubeyde bin Cerrâh’a götür ve orada biraz bekle, ne yaptığına bak” Muhammed bin Süfyân, babasından şöyle nakleder: “Harise dedi. Köle para dolu keseyi Ebû Ubeyde’ye götürdü. Ona; bin Nu’mân’ın ( radıyallahü anh ) gözleri görmüyordu. Bu “Mü’minlerin emîri bu parayla ihtiyâcınızı karşılamanızı sebeple evi ile mescidi arasında bir ip germişti. Bir yoksulun söyledi” dedi. Ebû Ubeyde; “Allahü teâlâ ondan râzı olsun” mescide geldiğini duyduğu zaman, sepetinden birşey alır ve diye mukâbelede bulunduktan sonra, câriyesini çağırarak, ipten tutunarak, yoksulun yanına kadar gider ve eliyle ona ona; “Şu yedi dinarı şu kimseye, şu beş dînârı falancaya, şu verirdi. Ailesi ona; “Biz yaparız, sen niye uğraşıyorsun?” dediği beş dînârı da filancaya götür” dedi ve bütün dinarları dağıttı. zaman, o şöyle cevap verdi: “Ben, Resûl-i ekremin; Köle, oradan ayrılıp Hazreti Ömer’in yanına geldi. Orada “Yoksullara insanın kendi eliyle vermesi, onu kötü gördüğü hâdiseyi anlattı. Hazreti Ömer kölesine ikinci bir kese akıbetlerden korur” diye buyurduğunu duydum.” vererek; “Bu keseyi Mu’âz bin Cebel’e götür ve orada bekle, Cehcah el-Gıfârî şöyle anlatıyor “Kavmimden İslama girmek istiyen bir toplulukla beraber Medine’ye gittim. Resûlullah ( aleyhisselâm ) akşam namazını kıldırıyordu. Namaz bitince Eshâb-ı Kirâma; “Herkes yanındakini evine götürsün” buyurdu. Mescidde benden ve Resûl-i ekremden başka kimse kalmadı. Ben iri ve uzun boylu idim. Beni de Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) evine götürdü. Bana bir keçiden süt sağdı. Onu içtim. Yemek hazırladı, onu da yedim. Bir keçiden daha süt ne yaptığına bak” dedi. Köle, keseyi Mu’âz bin Cebel’e götürdü ve; “Mü’minlerin emîri bu paraları sana, ihtiyâçlarını görmen için gönderdi. Mu’âz bin Cebel de; “Allahü teâlâ ondan râzı olsun” diye mukâbelede bulundu. Sonra câriyesini çağırarak; “Şunu filân kimselere, şunu falan kimselere götür” dedi. O sırada hanımı paraları gördü ve; “Biz de muhtacız, bize de ayır” dedi. Kesede kalan son iki dînârı da hanımına verdi. Köle, Hazreti Ömer’in yanına dönerek bütün olanları anlattı. Hazreti Ömer bu duruma sevi-nerek; “Onlar, parçalanarak mı döndünüz? Sizden önceki kavimlerin helak birbirlerinin kardeşidirler” dedi. oluş sebebi parçalanmaktır. Size, en hayırlınız olmamakla beraber, açlığa ve susuzluğa en dayanıklı olan birisini Ka’b bin Alkam şöyle anlatıyor “Resûlullah efendimizin komutan olarak gönderiyorum” buyurdu. Bize Abdullah bin sohbetinde bulunmuş olan Garafe bin Haris, bir hıristiyanın Cahş’ı komutan olarak gönderdi. Abdullah bin Cahş, ta’yin Resûl-i ekrem hakkında kötü sözler söylediğini duyunca, o edilen ilk seriyye kumandanıdır.” hıristiyanı epey hırpalıyarak burnunu kırdı. Garafe bin Hâris’i derhâl Amr bin Âs’ın huzûruna götürdüler. Amr bin Âs; “Biz Urve bin Zübeyr anlatır: “Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm onlara dokunmayacağımıza dâir söz vermiştik. Sen niye böyle ), birgün Abdullah bin Cahş’ı yanına çağırdı ve; “Sabah vakti yaptın?” diye sorunca, Garafe bin Haris; “Herhalde, onlara olur olmaz yanıma gel. Silâhın da yanında bulunsun. Seni bir Resûl-i ekreme küfretsinler diye emân verilmedi. Bildiğim tarafa göndereceğim” buyurdu. Sabah olunca, Abdullah bin kadarıyla, onlara sâdece kiliselerine karışmayacağımıza, Cahş, kılıcı, yayı, ok ve kalkanı yanında olduğu hâlde mescide kiliselerinde rahatça ibâdet edebileceklerine, altından geldi. Resûl-i ekrem sabah namazını kıldırdıktan sonra evine kalkamayacakları mükellefiyet yüklemiyeceğimize, onlara döndü. Abdullah bin Cahş, Server-i âlemi kapının önünde düşman saldırırsa yanlarında yer alacağımıza, kendi bekliyordu. Resûl-i ekrem, Muhacirlerden onunla gidecek aralarında istedikleri gibi karar verebileceklerine, ancak bizim birkaç kişi buldu. “Seni bu kişilerin üzerine kumandan ta’yin hükümlerimize tâbi olmak isteyenler hakkında, Allahü teâlânın ettim” buyurarak bir mektûp verdi ve devamla; “Git, iki gece ve Resûlullahın emrettiği şekilde hüküm vereceğimize, yol aldıktan sonra mektûbu aç. Onda buyurulana göre hareket istemezlerse zor kullanmıyacağımıza dâir söz ve emân verdik” et” buyurdu. Abdullah bin Cahş; “Yâ Resûlallah! Hangi tarafa dedi. Bunun üzerine Amr bin Âs; “Söylediklerin doğru, gideyim?” diye sordu. Resûl-i ekrem “Necdiye yolunu tut. haklısın” diye cevap verdi.” Rekiyye’ye, kuyuya yönel!” buyurdu. Abdullah bin Cahş, sekiz veya on kişilik bir birlik ile, iki gün sonra Melel mevki’ine Sa’d bin Ebî Vakkâs anlatır. Resûl-i ekrem Medine’ye hicret vardıklarında mektûbu açtı. Mektûpta şunlar yazılı idi: edince, Cüheyne kabilesinden bir hey’et gelerek; “Bizim beldemize geldin. Bize te’minat ver ki, seninle ve kavminle iyi “Bismillâhirrahmânirrahîm, Bu mektûbu gözden geçirdiğin münâsebetler kuralım. Resûlullah ( aleyhisselâm ) onlara zaman, Mekke ile Tâif arasındaki Nahle vadisine ininceye te’minat verdi. Onlar da müslüman oldular. Resûl-i ekrem, kadar, Allahü teâlânın ismi ve bereketiyle yürüyüp gidersin. Receb ayında, yüz kişi olduğumuz hâlde bizi Kinâne Arkadaşlarından hiçbirini, seninle birlikte gitmeye kabilelerine baskınlar düzenlememiz için Cüheyne taraflarına zorlamayasın! Nahle vadisindeki Kureyşîleri, Kureyşîlerin göndermişti. Biz de oraya gidip, Kinâne kabilelerine birçok kervanını gözetip ve denetleyesin. Onların haberlerini bize baskınlar düzenledik. Fakat, onlar bizden kalabalık oldukları bildiresin.” için, Cüheyne kabilesine sığınmak zorunda kaldık. Onlar bizi himâye ettiler. Bize; “Haram ayda niçin savaşıyorsunuz?” diye Abdullah bin Cahş ( radıyallahü anh ) mektûbu okuduktan sordular. Biz de onlara; “Haram ayda, mukaddes beldeden sonra; “Bizler Allahü teâlânın kullarıyız ve hep O’na bizi çıkaranlarla savaşıyoruz” dedik. Daha sonra aramızda ne döneceğiz. İşittim ve itaat ettim. Allahü teâlânın ve sevgili yapacağımıza bir türlü karar veremedik. Ba’zılarımız; “Durumu Resûlünün emrini yerine getireceğim” diyerek, mektûbu öpüp Resûlullaha ( aleyhisselâm ) bildirelim” dedi. Ba’zımız ise; başına koydu. Sonra arkadaşlarına dönerek; “Hanginiz şehîd “Burada bekliyelim” dedi. Birkaç kişi ve ben; “Kureyş olmayı istiyor ve özlüyorsa, benimle gelsin. Gelmek istemiyen kervanının yolunu keselim” dedik. Bunun üzerine grubumuz dönüp gidebilir. Hiç birinizi zorlayıcı değilim. Gelmeseniz de ayrıldı. Biz Kureyş kervanının yolunu kesmeye gittik. Bir kısmı ben tek başıma gidip, Resûl aleyhisselâmın emrini yerine Resûl-i ekreme durumu arzetmeye gitti. Durumu öğrenen getireceğim” dedi. Arkadaşları hep birden; “Biz işittik. Allahü Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) öyle hiddetlendi ki, teâlâya, Peygamber efendimize ve sana itaat edicileriz. yüzü kıpkırmızı oldu ve; “Yanımdan beraberce gittiğiniz hâlde, Nereye istersen, Allahü teâlânın bereketi üzere yürü” diye cevap verdiler. İçlerinde Sa’d bin Ebî Vakkâs hazretlerinin de bulunduğu küçük birlik, Hicaz’a doğru yol aldı ve Nahle’ye şaşırarak; “Sana ikram olarak gösterdiğimiz bu yerden niye geldi. Bir yere gizlendiler. Oradan gelip geçen Kureyşîleri kalktın?” diye sordu. Ben de; “Resûlullahın ( aleyhisselâm ), gözetlemeye başladılar. Bu sırada bir Kureyş kâfilesi geçti. bunun gibi şeylerden müslümanları nehyettiğini duyduğum için Develer yüklü idi. Mücâhidler Kureyş kâfilesine yaklaşarak, ayağa kalktım” dedim.” onları İslâma da’vet ettiler. Kabûl etmeyince çarpışma başladı. Çarpışma sonunda birisini öldürdüler, ikisini esîr aldılar. Birisi Muhammed bin Eslem şöyle anlatır. “Birgün Medine’ye gittim. atlı olduğu için ona yetişemediler. O kaçtı. Kâfirlerin bütün Çarşıda işimi gördüm. Sonra evime geri döndüm. Elbiselerimi malları mücâhidlere kaldı. Mücahidler, malları ve esîrleri değiştireceğim sırada, Resûl-i ekremin mescidinde iki rek’at alarak Resûl-i ekremin huzûruna geldiler. Resûlullah namaz kılmadığımı hatırlayıp; “Ben Resûl-i ekremin efendimiz; “Ben size haram, ayda savaş yapmanızı mescidinde iki rek’at namaz kılmadım. Hâlbuki Server-i âlem; emretmedim” buyurarak, mallara ve esîrlere dokunmadı. “Sizden kim Medine’ye gelirse, benim mescidimde iki rek’at Mücahidler helak olacaklarını ve halkın kendilerini namaz kılmadan geri dönmesin” buyurmuştu” diyerek, tekrar kınayacağını sandılar. Kureyşli kâfirler bu hâdiseyi duyunca; Medine’ye gittim. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mescidinde iki “Muhammed, haram aylarda kan döktü, esîr ve ganîmet aldı. rek’at namaz kıldım.” Haram ayda savaşmayı helâl yaptı” dediler. Bunun üzerine; “Sana haram olan ayda savaşın hükmü nedir diye soruyorlar. De ki; “O ayda savaş yapmak büyük günahtır. Fakat, küfür ve inkârla insanları Allah yolundan çevirmek, Mescid-i Haram’da tavaf ve namazdan alıkoymak, Peygamberi ve Eshâbını Mekke’den çıkarmak, Allah katında daha büyük bir günahtır. Allaha ortak koşmak fitnesi, müslümanların haram ayda yaptıkları savaştan da beterdir. Ey mü’minler, kâfirlerin gücü yetse, sizi dîninizden döndürünceye kadar sizinle savaşmaktan geri durmazlar. Sizden kim dîninden döner de kâfir olarak ölürse, bu gibilerin yaptığı iyi şeyler, dünyâda da, âhırette de boşa gitmiştir ve onlar Cehennem ehli olup, orada ebedi olarak kalırlar” meâlindeki, Bekâra sûresi İbn-i Büreyde el-Eslemî şöyle anlatır: “Birgün bir kişi, İbn-i Abbâs’a karşı epey ağır konuştu, İbn-i Abbâs bunun üzerine; “Sen beni kötülüyorsun, fakat bende şu üç güzel huy vardır: Birincisi; Allahü teâlânın kitabı olan Kur’ân-ı kerîmden bir âyeti kerîme öğrenince, bütün müslümanların da bunu öğrenmesini istiyorum. İkincisi; Müslüman hâkimlerden birinin adâletle hüküm verdiğini duyduğum zaman, hâkime hiç işim düşmediği hâlde sevinirim. Sonuncusu da; bir müslüman beldesine yağmur yağdığını duyduğum zaman, benim hiç sulanacak tarlam, otlayacak hayvanım olmadığı hâlde sevinirim” dedi.” ikiyüzonyedinci âyet-i kerîmesi nâzil oldu. Bu âyet-i kerîme Ebû Râşid bin Abdürrahmân ( radıyallahü anh ) şöyle anlatır: nâzil olunca, Resûl-i ekrem kervanı alıkoydu. Esîrleri fidye “Kabilemiz adına yüz kişi, Peygamber efendimiz ( karşılığında serbest bıraktı. O zaman mü’minler; “Ey Allahın aleyhisselâm ) ile görüşmek için gittik. Beraber geldiğimiz Resûlü! Bizi savaşa mı sokmak istiyorsun?” dediklerinde; arkadaşlarım; “Ebû Mu’âviye, önce sen Peygamberin yanına “Allaha ve Resûlüne gerçek îmân edenler ve vatanlarından git. Eğer ilgi görürsen bize haber ver, biz de yanına gidelim. hicret edip Allah yolunda savaşanlar (var ya!) işte onlar, Eğer ilgi görmez isen, hep beraber geri dönelim” diyerek, önce Allahın rahmetini umarlar. Allah çok mağfiret ve rahmet beni gönderdiler. Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) edicidir” meâlindeki, Bekâra sûresinin ikiyüz-onsekizinci âyet-i huzûruna çıkınca; “İyi sabahlar yâ Muhammed” dedim. kerîmesi nâzil oldu.” Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ); “Bu, müslümanların Cessâme bin Müsâhik bin er-Rebî şöyle anlatır: “Hazreti Ömer beni Herakliyus’a elçi olarak göndermişti. Herakliyus’un yanına çıkınca, gösterilen yere oturdum. Üzerine oturduğum şeye o anda dikkat etmemiştim. Bir süre sonra oturduğum şeye baktığım zaman, altından yapılma bir iskemle olduğunu gördüm. Hemen ayağa kalktım. Herakliyus bu davranışıma selâmı değildir” buyurdu. Ben de; “Müslümanların selâmı nasıldır yâ Resûlallah?” diye sordum. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); “Müslüman, bir müslümanla karşılaştığı zaman, esselâmü aleyküm ve rahmetullah desin” buyurdu. Ben de; “Esselâmü aleyke yâ Resûlallah” dedim. Resûlullah da; “Aleyküm selâm ve rahmetullahi ve berekâtühü” diyerek selâmımı aldıktan sonra; “İsmin nedir? Kimsin?” buyurdu. “Lat ve Uzza’nın kulunun oğlu Ebû Mu’âviye’yim” diye cevap alıştırsın. Kim yaptığı işin sevâbını azîz ve celîl olan Allahü verdim. Resûlullah ( aleyhisselâm ) bana; “Sen, Rahmân olan teâlâdan beklerse, eziyet ona bir zarar vermez.” Allahü teâlânın kulunun oğlu Ebû Râşid’sin” buyurdu. Büyük izzet ve ikramda bulundu. Beni yanıbaşına oturttu. Cübbesini Ca’fer bin Abdullah şöyle anlatır: “Ben çocukken, yemek bana giydirdi. Ayakkabıları ile asasını bana hediye etti. Bunun yerken onun bunun önünden yiyordum. Dedem Hâtem ( üzerine ben de müslüman oldum. Yanındakiler, Peygamber radıyallahü anh ) bunu gördü ve bana; “Oğlum! Şeytan gibi efendimize ( aleyhisselâm ); “Yâ Resûlallah, bu zâta ne kadar böyle yeme! Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) sâdece kendi ikramda bulundun?” diyerek hayretlerini belirttiler. Resûlullah ( önünden yerdi” dedi.” aleyhisselâm ); “Bu, kavminin ileri gelenidir. Size bir kavmin büyüğü gelirse, ona izzet ve ikramda bulunun” buyurdu. Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) anlatır: “Birgün Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) mescide girdiğinde, Haris bin Mâlik Ammâr bin Ebî Ammâr anlatır: “Birgün Zeyd bin Sabit ( ( radıyallahü anh ) yerde yatıyordu. Resûl-i erkemi görünce radıyallahü anh ), bir yere gitmek için atına binecekti. Bunu hemen kalktı ve toparlandı. Resûlullah efendimiz ( gören İbn-i Abbâs hemen onun atının yularını tuttu. Zeyd bin aleyhisselâm ) ona; “Yâ Haris! Geceyi nasıl geçirdin?” diye Sabit; “Ey Resûlullahın amcasının oğlu, bineğimin yularını sordu. O da; “Ey Allahü teâlânın Resûlü! Gerçek bir mü’min bırak” dedi. İbn-i Abbâs ona cevap olarak; “Bize, olarak” cevâbını verdi. Bunun üzerine Resûl-i ekrem ( büyüklerimize ve âlimlerimize böyle davranmamız emredildi” aleyhisselâm ); “Her gerçeğin bir hakîkati vardır. Senin deyince, Zeyd bin Sabit; “Elini bana uzat” dedi. O da elini sözünün hakîkati nedir?” diye sorunca, o; “Artık dünyâ uzatınca, Zeyd bin Sabit, hemen İbn-i Abbâs’ın eline sarılarak gözümde yok. Öyle ki, gündüzlerim susuz, gecelerim uykusuz öptü ve sonra; “Bize de, Peygamberimizin Ehl-i beytine bu geçiyor. Rabbimin Arş’ını görür gibiyim. Sanki birbirini ziyâret şekilde davranmamız emredildi” dedi. eden Cennet halkını ve feryâd eden Cehennemdekileri seyrediyorum” dedi. Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); “Sen, Hâkim bin Kays şöyle anlatır: “Babam ölmek üzere iken, bize Allahü teâlânın kalbini nurlandırdığı bir kimsesin. Seni şöyle vasıyyette bulundu: “Allahü teâlâya âsî olmaktan anlıyorum, bu hâline devam et” buyurdu. Diğer bir rivâyette sakının. En büyüğünüzü, kendinize başkan seçin! Zîrâ ise, Haris bin Mâlik bu söz üzerine Resûl-i ekreme ( büyüklerini seçen kimseler, babalarının yolunda yürümüş aleyhisselâm ); “Ey Allahın Resûlü, bana şehâdeti nasîb olurlar. Küçüklerini başkan seçen kimseler ise, bu etmesi için Allahü teâlâya duâ et” dedi. Peygamber efendimiz davranışlarıyla başkaları arasında babalarını küçük düşürmüş de ( aleyhisselâm ) duâ etti. Müslümanlara cihâd etmeleri olurlar. Mal kazanmaya ve onu çoğaltmaya bakın. Zîrâ mülk, emredilince, ilk olarak ata binen ve ilk şehid düşen mü’min cömertleri coşturur, nâmerde de muhtaç etmez, insanlara el Haris bin Mâlik oldu. avuç açmaktan sakının. Çünkü dilenmek, insanın baş vuracağı en son çâredir. Ben ölünce, arkamdan bağıra çağıra İbn-i Ömer ( radıyallahü anh ) şöyle anlatır: “Birgün ağlamayın. Zîrâ Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) arkasından Peygamber efendimizin yanında oturuyordum. O sırada da bağıra çağıra ağlanmadı.” Ensârdan olan Harmele bin Zeyd, Resûl-i ekremin huzûruna girdi ve karşısına oturdu. “Ey Allahü teâlânın Resûlü! (eliyle Ebû Ca’fer el-Hatmî şöyle anlattı: “Umeyr bin Hubeyb bin dilini göstererek) îmân burada, (kalbini göstererek) nifak da Humâşa ( radıyallahü anh ), oğluna şöyle vasıyyet etti: Oğlum, buradadır. Münâfık olan, Allahü teâlâyı çok az hatırlar” dedi. kötü kimselerle sohbet etmekten sakın. Zîrâ onlarla sohbet Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) karşılık vermeyince, etmek, insana hastalık getirir. Kim kötü kimselere karşı olgun Harmele bin Zeyd bu sözünü tekrar etti. Bunun üzerine davranırsa, kazançlı olur. Onlara karşı çıkanlar da pişman Resûlullah ( aleyhisselâm ), onun dilinin ucundan tutarak; “Yâ olur. Kötü kimselerden gelen az bir kötülükten kaçmayan, Rabbî! Buna doğru söyleyen bir dil, şükr eden bir kalb ihsân çoğuna râzı demektir. Sizden biri iyiliği emretmek ve kötülüğe et. Buna, beni ve beni sevenleri sevmesini nasîb et. İşlerini engel olmak istediği zaman, gelecek eziyetlere karşı sabırlı hayra tebdil et” diye duâ etti. Harmele bin Zeyd ( radıyallahü olmaya ve sevâbını Allahü teâlâdan beklemeye kendisini anh ); Yâ Resûlallah! Benim münâfık kardeşlerim var. Ben onların reîsiyim. Onları sana göndereyim mi?” diye sorunca, Mukavkıs bana, Eshâb-ı Kirâmın ( radıyallahü anh ) ileri Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ); “Kim bize senin gibi gelirse, gelenlerini sordu. Onlar için hediyeler verdi. Resûlullahın ( sana af dilediğimiz gibi, onun için de af dileriz. Münâfıklıkda aleyhisselâm ) amcası Abbâs’a ( radıyallahü anh ) da ısrâr edeni de Allahü teâlâya havale ederiz” buyurdu. hediyeler gönderdi. Hazreti Ömer’e durumu bildirdikten sonra, onun emrine girdim. Hazreti Ömer devlet me’murlarına Abdürrahmân bin Ebî Ukayl şöyle anlatır: “Sakîf hey’etiyle maaşlarını ta’yin ederken, benim maaşımı da Adiy bin birlikte, Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) huzûruna Ka’boğullarının arasına yazdı.” geldim. Develerimizi kapının önünde çöktürdük. İçeri girerken, herkese kızgın kızgın bakıyorduk. Fakat dışarı çıkarken, Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) anlatır: “Eshâb-ı Kirâmdan sevmediğimiz kimse kalmadı, içimizden birisi; “Ey Allahın Ebû Muâllak isminde bir zât vardı. Bu zât, başkalarıyla ortaklık Peygamberi! Rabbinden kendin için, Hazreti Süleymân’ın kurarak ticâret yapardı. Dürüst ve takvâ sahibi idi. Birgün bu (aleyhisselâm) saltanatı gibi bir saltanat isteseydin ya!” zât, ticâret için yola çıkmıştı. Karşısına silâhlı bir hırsız çıktı ve deyince, Peygamber efendimiz bu söze gülerek şöyle cevap ona; “Neyin varsa çıkar, seni öldüreceğim” dedi. Ebû Muâllak; verdi: “Bana verilen, Allah katında Süleymân’ın saltanatından “Maksadın mal almaksa, al malların hepsi senin olsun” daha üstündür. Zîrâ, Allahü teâlâ gönderdiği her deyince, hırsız; “Ben, sâdece senin canını istiyorum” dedi. peygamberlere bir duâ hakkı, tanımıştır. Onlardan ba’zıları Bunun üzerine Ebû Muâllak; “Öyleyse bana izin ver de, namaz dünyâyı istemişler. Bunlara dünyâ verilmiştir. Bir kısım, isyan kılayım” dedi. Hırsız; “İstediğin kadar namaz kıl” deyince, Ebû etmeleri sebebiyle kavmine bedduâ etmiştir. Kavmi de bu Muâllak namaz kıldı ve üç defa şöyle duâ etti: “Ey gönüllerin yüzden helak edilmiştir. Ben ise, Allahü teâlânın bana verdiği sevgilisi, ey yüce Arş’ın sahibi, ey dilediğini yapan Allahım! bu hakkı, kıyâmet günü ümmetime şefaat etmek için Ulaşılmayan izzetin, kavuşulmayan saltanatın ve Arş’ını kullanacağım.” kaplayan nûrun için beni şu hırsızın şerrinden korumanı istiyorum! Ey imdâda koşan Allahım! îmdâdıma yetiş!” Ebû Ka’b bin Adiy ( radıyallahü anh ) anlattı: “Hire hey’eti ile Muâllak duâsını bitirir bitirmez, elindeki kargıyı kulakları beraber Resûlullaha ( aleyhisselâm ) gelmiştik. Bize İslâmiyeti hizasında tutan bir atlı peyda oldu. O atlı hırsızı öldürdü. anlattı. Müslüman olduk ve memleketimize döndük. Çok Sonra Ebû Muâllak’a döndü. Ebû Muâllak da; geçmeden Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) vefât haberi geldi. Bu haber arkadaşlarımı şüpheye düşürdü. “Eğer “Sen kimsin? Allahü teâlâ, seni vâsıta ederek bana yardım O Peygamber olsaydı, ölmezdi” dediler. Ben, onların yanlış etti” deyince, o atlı; “Ben, dördüncü kat semâ ehlindenim. Sen düşündüklerini anlatıp; “Ondan önce gelen peygamberler de ilk duânı yapınca, semânın kapılarının çatırdadığını işittim. ölmüştür” diyerek, İslâmiyetten ayrılmadım. Daha sonra İkinci defa duâ edince, gök ehlinin gürültüsünü işittim. Üçüncü Medine’ye gitmeye karar verdim. Hazreti Ebû Bekr’in yanına kere duâ edince, “Zorda kalan biri duâ ediyor” denildi. Bunu gelerek hâdiseyi anlattım. Beni, Mısır kralı Mukavkıs’a elçi duyunca, Allahü teâlâdan, onu öldürmeye beni me’mûr olarak gönderdi. Mısır’a gittim ve geldim. Hazreti Ebû Bekr’in etmesini istedim. Allahü teâlâ, benim isteğimi kabûl ederek; vefâtından sonra, Hazreti Ömer de beni Mukavkıs’a elçi olarak “Bil ki, abdest alıp dört rek’at namaz kılan ve duâ yapan gönderdi. O sırada, Rumlar ile yaptığımız Yermük savaşı kimseye, zorda kalsa da, kalmasa da yardım ederim” buyurdu” devam ediyordu. Götürdüğüm mektûbu Mukavkıs’a teslim dedi.” ettim. Mukavkıs; “Rumların, Arabları öldürüp hezimete uğrattığını biliyor musun?” dedi. Ben “Hayır” deyince, “Niçin?” dedi. Ben de; “Çünkü Rabbimiz, sevgili Peygamberimize ( aleyhisselâm ) İslâmiyeti bütün dinlere hâkim kılacağını va’d etti. O, va’dinden dönmez” dedim. O zaman Mukavkıs; “Hakîkaten Arablar, Rumları, Ad kavmi gibi kılıçtan geçirdiler. Peygamberiniz doğru söylemiş...” dedi. Bundan sonra 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-2, sh. 20 2) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 270 3) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 209 4) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-2, sh. 36 İbn-i Hacer daha küçük yaşta iken, babası vefât etti. Onun tahsili ve terbiyesi ile, babasının hocası büyük tasavvuf âlimi 5) Kâmûs-ül-a’lâm cild-1, sh. 616 6) İnbâ-ül-gumûr mukaddimesi 7) Tabsir-ül-müntebih mukaddimesi Şemsüddîn bin Ebi’l-Hamâil ve onun talebesi Şemsüddîn Şenâvî meşgûl oldular. Şemsüddîn Şenâvî, onu Heytem’den Tanta’ya götürdü. Orada Kur’ân-ı kerîmi ezberledi ve bir müddet tahsil gördü, ilk derse, Seyyid Ahmed Bedevî’nin makamında diz çökerek başladı. 924 (m. 1518) senesinde 8) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 7, 8, 12, 24, 69, 190, 254, cild-2, Kâhire’ye gitti. Ondört yaşında iken Câmi’ul-Ezher sh. 1052, 1295, 1317, 1604, 1936 Medresesi’ne girdi Kâhire’de; Kâdı Zekeriyyâ, Abdülhak Sinbâtî, Mücellen Nefs Şafiî, Şemsüddîn bin Ebi’l-Hamaî, 9) De slane: Catalogue does manuscrits arabes cild-1, sh. Şemsüddîn Şühdî, Şemsüddîn Semhûdî, İbn-i İzzeddîn Basiti, 301, 381 Emîn Gamrî, Şihâbüddîn Remlî, Tablâvî Şafiî, Ebü’l-Hasen Bekrî, Şemsüddîn Lekânî, Şemsüddîn Tahrayî, Şemsüddîn 10) Les manuserits arabes de l’escurial cild-3, sh. 85, 109 Abbâdî, Şemsüddîn Bedvî, Şemsüddîn bin Abdülkâdir Fardî, Şemsüddîn Delcî, Şihâbüddîn Natvî, Şihâbüddîn Reksî, 11) Ahlwardt; Verzeichniss der arabischen Handschriften cild- Şihâbüddîn bin Abdülhak Sinbâtî, Şihâbüddîn Bülkînî, 2, sh. 25 cild-7, sh. 96 cild-9, sh. 65 Şihâbüddîn bin Tıhân, Şihâbüddîn bin Neccâr, Şihâbüddîn bin 12) Brockelmann Gal-2, sh. 67 Sup-2, sh. 72 13) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 395, 591, 1017 Sâig gibi asrının meşhûr âlimlerinden; sarf, nahiv, me’ânî, mantık, ferâiz, hesâb, usûl-i fıkıh, fıkıh, hadîs, tefsîr, kelâm ve tasavvuf ilimlerini öğrendi. Şafiî mezhebinde ve diğer hak mezheblerde büyük bir âlim olarak yetişti. Yirmi yaşında, din 14) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh. 27 ve fen ilimlerinde mütehassıs oldu. Talebe yetiştirmek ve fetvâ vermek üzere icâzet (diploma) aldı. Yetişmesinde büyük 15) Fâideli Bilgiler sh. 145, 312, 417, 439 yardımı dokunan hâmisi Şemsüddîn Şenâvî’nin de teşviki ile, onun yeğeni ile evlendi. Bu sıralarda Şafiî mezhebi fıkhına dâir er-Ravda adlı eseri, önce ihtisar edip (kısaltıp), daha sonra da şerhetmeye başladı. Bu eser, değerini bilmiyenler tarafından parçalandı. Bu duruma İbn-i Hacer çok üzüldü. İBN-İ HACER-İ MEKKÎ HEYTEMÎ İslâm âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Ahmed bin Muhammed bin Muhammed bin Ali bin Muhammed bin Hacer Heytemî’dir. Künyesi Ebü’l-Abbâs olup, lakabı Şihâbüddîn’dir. 899 (m. 1494) senesi Receb ayında, Mısır’da doğdu. 974 (m. 1566) senesinde, Mekke-i mükerremede vefât etti. Cennet-ül-Muallâ kabristanındaki Taberiyyîn türbesine defnedildi. İlk defa 932 (m. 1526) yılında Mekke-i mükerremeye gitti. Bu yolculuğunda ilk eserini yazmaya başladı. Hac sonu Mekke’de bir müddet kaldı. Eserini de Mısır’a dönüşünde tamamladı. 937 (m. 1531) senesinde tekrar ailesiyle birlikte hacca giden İbn-i Hacer, bu seferinde Mekke-i mükerremede uzun müddet kaldı. Sonra da Kâhire’ye döndü. 940 (m. 1534) senesi hac mevsiminde, yerleşmek üzere Mekke’ye gitti ve otuzüç sene, vefâtına kadar orada kaldı. “İmâm-ül-Haremeyn” ismiyle meşhûr oldu. Halka fetvâ ve ders verirdi. Çok talebe yetiştirdi. İbn-i Hacer ismiyle şöhret buldu. Dedelerinden biri, lüzumsuz Bir taraftan da kıymetli eserlerini yazdı. Eserlerinin hemen konuşmaz, ancak ihtiyâç ve zarûret olduğunda konuşurdu. hemen tamâmını burada te’lîf etti. Hicaz’da ve diğer Konuşmaması sebebiyle onu bir taşa benzettiler ve Hacer beldelerde şöhreti yayıldı, insanlar ondan istifâde için yanına (taş) dediler. Sonra da böyle meşhûr oldu. toplandılar. İbn-i Hacer, yaşadığı asırda büyük hizmetler yaptı. İnsanlara tercüme edilen bu eser, İmâm-ı A’zam’ın büyüklüğünü anlatır. doğru yolu gösterip, eşsiz eserler yazdı. İbn-i Hacer’in 8-Ez-Zevâciru fin-nehyi an iktirâf-il-kebâir: iki cild hâlinde, yaşadığı devirde, Mısır ve Hicaz Osmanlı Devleti’ne bağlı idi. hamişinde de “El-A’lâm” ve “Keff-ür-ruâ’” adlı eserleri ile Mekke-i mükerremedeki devletin temsilcisi emirler tarafından birlikte Bulak matbaasında 1284 (m. 1867), Meymeniyye’de da büyük hürmet ve i’tibâr gördü. İbn-i Hacer, adâlet 1310 (m. 1892)-1331 (m. 1912) senelerinde basıldı. Büyük mevzûunda yazdığı kırk hadîs kitabını, devrin Osmanlı günahları bildiren bir eserdir. 9- Şerh-ül-erbe’în lin-Nevevî: Pâdişâhı Kanunî Sultan Süleymân Hân’a ithaf etti. Sultan’dan ve devlet ricalinden son derece hürmet gördü. İbn-i Hacer, İmâm-ı Nevevî’nin te’lîfi olan kırk hadîsin şerhidir. 1307 (m. Ehl-i sünnet müslümanlarının gözbebeği oldu. Âlimler 1889) senesinde Mısır’da basıldı. Diğer adı Feth-ül-mübîn’dir. tarafından övüldü. Asrının bir tanesi idi. 10- Şerh-ül-Kasîdet-il-Bürde: Yüzaltmışsekiz sahife olarak 1309 (m. 1891) senesinde Bulak matbaasında, ayrıca 1301- Büyük âlim Seyyid Abdülhakîm-i Arvâsî onu çok övdü. “İbn-i 1303 (m. 1885) senelerinde de Kâhire’de basıldı. 11-Es- Hacer-i Mekkî’nin sözleri, yazıları, dört mezhebde de huccettir, Savâik-ül-muhrika: Hindistan’da âlimler, velîler çok olduğu seneddir” buyurdu. hâlde ve İslâm güneşi yükselmiş olup, cihanı nûrlandırmakta iken, kalbleri cehâlet ile kararmış, menfaat, hırs ile bozulmuş Âlimler onun gibi ve onun kadar eser yazmaktan âciz kaldılar. olan zındıklar, Eshâb-ı Kirâma dil uzatıyor ve taassubu, Eserleri tekrar tekrar basıldı. Yirmi tanesi 1338 (m. 1919) edebsizliğe kadar götürüyorlardı. O zaman, Hind Sultânı yılına kadar çok defa basıldı. Biyografi müelliflerinin Hümâyûn Şah ( radıyallahü anh ) olup, dînini çok sever, eserlerinden tesbit edildiğine göre, eserlerinin başlıcaları âlimlere pek hürmet ederdi. İhsânı ve adâleti ve herkesin şunlardır: 1- El-A’lâm bi Kavâti-il-İslâm: 1293 (m. 1876) şânına yakışan idâresi ile, müslümanlara her sûrette iyilik senesinde Mısır’da 160 sahife olarak basıldı. Hakîkat Kitabevi ederdi. Kendisi, Hindistan’daki Gürgâniyye devletinin kurucusu tarafından neşredildi. 2- Tuhfet-ül-muhtâc: İmâm-ı Nevevî’nin olup, Bâbür Şâh’ın ( radıyallahü anh ) oğlu idi. İşte böyle Minhâc’ının şerhidir. Dört cild hâlinde, Mısır’da 1282 (m. 1865) mes’ûd bir zamanın âlimleri, sapıkları susturmak için senesinde, üç cild hâlinde de 1290 (m. 1873) senesinde Bulak toplanarak, İbn-i Hacer hazretlerine başvurdular. O da, matbaasında basıldı. Şafiî mezhebinde en kıymetli fıkıh Sahâbe-i Kirâmın (r.anhüm) üstünlüklerini, iki büyük kitapta kitabıdır. 3- Tuhfet-ül-ahyâr fî mevlid-il-Muhtâr, 4- Tathîr-ül- yazıp, delîl, sened ve vesîkalarla düşmanların dillerini kesti. cenân vel-lisân: Yüzaltmışdört sahife olarak “Savâik” adlı Bu kitabı iki kısımdır. Birincisinde; Ebû Bekr, Ömer, Osman ve eserinin hamişinde, 1307-1308 (m. 1890) senesinde Mısır’da Ali hazretlerinin hak halîfe olduklarını, üstünlüklerini ve Eshâb- ve 1983’de İstanbul’da Hakîkat Kitabevi tarafından bastırıldı. ı Kirâmın hepsini sevmemiz lâzım olduğunu, Âyet-i kerîmelerle Bu eserinde Hazret-i Mu’âviye’nin ve Amr İbni As hazretlerinin ve hadîs-i şerîflerle isbât etmektedir. Râfızîlerin Eshâb-ı Eshâb-ı Kirâmın büyüklerinden oldukları, İslâmiyete yaptıkları Kirâmın çoğunu kötülediklerini, Ehl-i sünnet mezhebindeki hizmetlerini bildirmekte, Eshâb-ı Kirâm arasında olan müslümanlara bu yüzden saldırdıklarını, bu sebeble bid’at muharebeler hakkında çok fâideli ve lüzumlu açıklamalar sahibi olduklarını, sapık ve yanlış yolda bulunduklarını, yapmaktadır. 5- El-Cevher-ül-münazzam fî ziyâret-i Kabr-il- İslâmiyete çok zarar yaptıklarını yazmaktadır. Kitabın ikinci Mükerrem: Yüzdört sahife olarak Bulak matbaasında 1279 (m. kısmı, “Tathîr-ül-cenân” ismi ile meşhûrdur. 1307 (m. 1889) 1862) ve 1309 (m. 1891) senelerinde basılmıştır. 6- Hâşiyetün senesinde Kâhire’de yüzaltmışdört sahife olarak basılan bu alel îzâh fil-menâsik lin-Nevevî: Hac ibâdetine âit olan bu eserin ikinci tab’ı, 1385 (m. 1965) senesinde ikiyüzaltmışüç eseri, Mısır Meymeniyye matbaasında 1323 (m. 1905) sahife olarak basılmıştır. Devamındaki “Tathîr-ül-cenân” da senesinde, Cemâliye matbaasında da ikiyüzellibir sahife altmışsekiz sahifedir. Bu eser, İstanbul’da Hakîkat Kitabevi olarak 1329 (m. 1911) senesinde basıldı. 7- Hayrât-ül-hisân fî tarafından ofset yoluyla bastırılmıştır. 12- El-Fetâvâ-el- menâkib-il-İmâm-il-a’zam Ebî Hanîfet-in-Nu’mân: Mısır Hadîsiyye: 1307 (m. 1889) ve 1329 (m. 1911) târihlerinde Hayriyye matbaasında 1304 (m. 1886) ve 1311 (m. 1893) Mısır’da ikiyüzkırksekiz sahife olarak basılmıştır. Yeni senesinde basılmıştır. “Mevâhib-ür-Rahmân” adıyla Türkçeye baskıları da vardır. 13- El-Fetâvâ-ül-kübrâ el-Fıkhiyye: Dört cüz hâlinde Kâhire’de Meymeniyye matbaasında 1333 (m. birine vermeği ve sevâbını ölüye bağışlamağı düşünmektedir. 1914) senesinde basıldı. 14-Feth-ül-cevâd fî şerh-ıl-irşâd: iki Adak yapan da, bu yerleşmiş, kökleşmiş âdetleri bildiği için, cüz olarak 1305 (m. 1887) senesinde Mısır’da basıldı. 15- onlar gibi nezr etmiş olur. Vakfda olduğu gibi nezri sahih olur. Keff-ur-Ruâ, 16-Menâsik-ül-hac: İkiyüzkırk sahife olarak 1323 Vakfda, şartlarını söylemese, yerleşmiş adetlerdeki şartlara (m. 1905) senesinde Meymeniyye, daha sonraları Mekke ve göre vakfetmiş sayılmaktadır. Mezarların yapılması, Mısır’da defalarca basıldı. 17- El-Minah-ül-mekkiyye fî şerh-ıl- sıvanması için yapılan nezrler bâtıldır. Fakat İmâm-ı Ezrâî ve Hemziyye: Busayrî’nin meşhûr kasidesinin şerhidir. 1292 (m. Zerkeşî ve başkaları buyurdu ki: Peygamberlerin, evliyânın ve 1875) senesinde Bulak matbaasında basıldı. 18- En-Nûhab- âlimlerin mezarlarını, yırtıcı hayvanların ve hırsızların ve ül-celîle fil-hutâb-il-cezîle: İkiyüzyetmişsekiz sahife olarak düşmanların açmasından korumak için üzerine duvar, 1290-1308-1310 (m. 1873-1890-1892) senelerinde Mısır’da parmaklık gibi şeyler yapmak caizdir. Böyle fâideli şeyleri basıldı. 19- El-Erbe’în-il-Adliyye: Kâtip Çelebi’nin, Kanunî adamak sahih ve caiz olur ve iyi olur. Bunlar için vasıyyet Sultan Süleymân’a armağan edilmiştir diye kaydettiği meşhûr yapmak da böyledir. eserdir. 1152 (m. 1739) senesinde Leiden’de basıldı. 20Şerh-ül-muhtasar-ül-fıkh-iş-Şâfiî: 1301 (m. 1883)-1305 (m. İbn-i Hacer-i Mekkî buyurdu ki: Mü’minlerin rûhları (İlliyyîn) 1887) senelerinde Kâhire’de basıldı. 21- Feth-ül-Bârî, 22- El- denilen makamda, kâfirlerin rûhları (Siccîn) denilen yerdedir. Kavl-ül-muhtasar fî alâmât-il-Mehdî: Mehdî aleyhisselâmın Her rûh, cesedine, bilinmeyen hâlde bağlıdır. Bu bağlılıkları, ikiyüz kadar alâmetini bildirmektedir. 23- Kalâid-ül-ukbân, 24- dünyâdaki bağlılıklar gibi değildir. Rü’yâ gören kimsenin, Nasîhat-ül-mülûk: Bunlar çok kıymetli eserleridir. Basılmamış gördüğü şeylere olan bağlılığı gibidir. Fakat, ölülerin olan birçok eseri daha vardır. Bunlardan ba’zıları şunlardır: cesedlerine ve başka şeylere bağlılıkları, rü’yâ görenin Meblag-ül-i’râb fî fadl-il-Arab, Ma’den-il-Yevâkît, Tahrîr-ül- bağlılığından pekçok kuvvetlidir. Bunun içindir ki, İbn-i makâl, el-Kavl-ül-muhtasar, el-İfsâh an ehâdîs-in-nikâh, Dürr- Abdülberr’in, rûhlar kabirlerinin yanındadır sözü ile yukarıdaki ül-mendûd, Tenbîh-ül-ahyâr, Eşrâf-ül-vesâil ilâ fehm-iş- sözün arasını bulmak güç olmaz. Rûhların kendi cesedlerine Şemail. te’sîr ve tasarruf etmelerine ve kabirde bulunmalarına izin verilmiştir. Meyyit kabirden çıkarılıp başka kabre konursa, Allâme İbn-i Hacer-i Mekkî’ye soruldu: “Diri olan velî için nezr rûhun bedenle olan bağlılığı bozulmaz. Beden çürüyüp, toprak yapmak caiz midir? Nezr olunan şeyleri o velîye veya maddeleri, sıvıları ve hâsıl olan gazları dağılınca, bu bağlılık herhangi bir fakire vermek lâzım mıdır? Ölmüş olan velî için yine bozulmaz.” “Nifak ya’nî münâfıklık, zâhirin bâtına nezr yapmak caiz midir? Nezr olunan malı velînin çocuklarına uymaması demektir. Sözü, özüne uymaz. İ’tikâd edilecek ve akrabasına, yahut onun yolunda bulunanlara, talebesine, şeylerde münâfıklık yapmak, küfürdür, işlerinde ve sözlerinde hizmetçilerine vermek lâzım mıdır? Mezar üzerine, kabir, münâfıklık yapmak, haram olur. İ’tikâdda, îmânda münâfıklık, duvar, parmaklık, sıva gibi şeyler yapmak için nezr sahih olur diğer küfürlerden daha fenâdır, ifâ etmek, yerine getirmek mu? niyeti ile va’d yapmak caizdir, hattâ sevâbtır. Böyle va’di ifâ etmek vâcib değildir, müstehâbdır. Îfâ etmemek tenzîhen Cevâb olarak buyurdu ki: “Diri olan velî için adak yapmak mekrûh olur. Hadîs-i şerîfte; “Bir kimse, yapmak niyeti ile sahîhdir. Adak olunan malı ona vermek vâcibdir. Başka hiçbir verdiği sözü tutmazsa günah olmaz” buyuruldu. Hanefî ve yere vermek caiz olmaz, ölmüş velî için nezr yapmağa Şafiî mezheblerinde, ahdi bozmak da, özürsüz mekrûh, özürlü gelince, mal meyyitin olsun diye niyet edilirse, nezr bâtıl olur. caizdir. Fakat bozacağını önceden haber vermek vâcibdir. Sahîh olmaz. Başka bir hayr için, meselâ, çocuklarına, Hanbelî mezhebinde va’de vefa vâcibdir. Yerine getirmemek talebesine, türbesindeki veya başka yerdeki fakirlere vermeği, haram olur. Yapması dört mezhebde de sahih olan bir şeyi yedirmeği niyet ederse, adak sahih olur. Niyet ettiği şeyleri yapmak takvâ olur.” vermesi vâcib olur. Adak sahibi hiçbirşey niyet etmedi ise, zamanındaki müslümanların âdetlerine bakılır. Hemen her “Ey kalbi Allah sevgisi ile, Resûlullah sevgisi ile dolu olan müslüman, ölü için nezrim olsun diyerek, yazdığımız yerlerden müslüman! Birinci vazîfen, Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) Eshâb-ı kirâmının sevgisini, Ehl-i Beyt-i Nebevinin sevgisi ile “Üç kişi Cennete hiç girmeyecektir: Birincisi; deyyus, ya’nî kalbinde cem’ etmektir. Ehl-i Beyti, Resûlullahın evlâdı karısının başka erkeklerle düşüp kalkmasına göz yuman oldukları için sevdiğimiz gibi, diğerlerini de, O’nun eshâbı kimse. İkincisi; kendisini erkeklere benzeten kadınlar. oldukları için sevmeliyiz. Çünkü, Eshâb-ı Kirâmın nail oldukları Üçüncüsü; içki içmeğe devam edenler. “Kadınların kendilerini şeref pek yüksektir. O şerefe başkaları kavuşamaz. O şereften erkeklere benzetmesi demek, onlar gibi giyinmesi, başlarını birisi, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mübârek nazarları onlara onlar gibi traş etmesi olup, büyük günahlardandır. işlemiş ve hepsine ma’nevî imdâd ile yardım etmiştir. Bu hâssa, bunlardan başkasında bulunmuyor. Bunların “İki kişi vardır ki, Cehenneme gireceklerdir: Birincisi; kemâlâtına, geniş ilimlerine, Peygamber efendimizden ( yanlarında kırbaçlar, coplar taşıyıp, insanları haksız olarak aleyhisselâm ) aldıkları hakîkat mirasına, sonra gelenlerden dövenlerdir. İkincisi; erkeklere kendilerini çıplak gösteren, hiçbiri kavuşamamışlardır. Her müslümanın, bunların hepsini ya’nî ince, altındaki deri görünen elbise ile erkekler yanına âdil, sâlih, velî, âlim ve müctehid bilmesi lâzımdır. Selef-i giden kadınlardır. Bunlar, kötü iş için erkeklerin yanına sâlihîn ve ulemâ-i kâmilin de bu i’tikâdda idiler. Kendilerinden giderler.” bir hatâ çıksa da, cenâb-ı Hak hepsini af ve mağfiret ile müjdelemiştir. Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Allah onların hepsinden râzıdır. Onlar da, Allahü teâlâdan râzıdırlar” buyurulmuştur (Beyyine-8). Sahâbe-i Kirâmdan birini kusurlu bilmek ve kötülemek, bu âyet-i kerîmeye inanmamak olur. Şüphe yoktur ki, hazret-i Mu’âviye ( radıyallahü anh ), Sahâbe-i Kirâmın neseb i’tibâriyle büyüklerindendir. Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) neseb ile ve nikâh ile çok yakın ve mahremleridir. Ebû Dâvûd, hazret-i Âişe’den ( radıyallahü anha ) bildiriyor ki: Kız kardeşim Esma, Resûlullahın yanına geldi. Arkasında ince elbise vardı. Derisinin rengi belli oluyordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) baldızına bakmadı. Mübârek yüzünü Çevirdi ve “Yâ Esma! Bir kız namaz kılacak yaşa geldiği zaman, onun, yüzünden ve iki ellerinden başka yerlerini erkeklere göstermemesi lazımdır” buyurdu. Bu hadîs-i şerîften anlaşılıyor ki, kadınların yabancı erkekler yanına açık saçık çıkmaları büyük günahtır. İmâm-ı Zehebî buyuruyor ki: Server-i âlem ( aleyhisselâm ), onun hilm ve cömertliğini medh “Erkeklere zînetini gösteren kadınlara, meselâ altın, inci gibi ve sena buyurmuştur. Onda İslâmiyet, sohbet, neseb, nikâhla şeyleri örtüsünün üstüne takan, koku süren, boyalı, ipek akrabalık şerefleri toplanmıştır ki, bunların her biri, Cennette kumaş örtünmüş olan, kol ağızları geniş olup kolları görünen Resûlullahın ( aleyhisselâm ) yanında bulunmağa sebep olan ve bunlar gibi kendilerini erkeklere gösteren kadınlara, Allahü şereflerdir. Bunlara hilm, ilim ve halifelik şerefleri de katılınca, teâlâ dünyâda ve âhırette azâb edecektir. Bu kötülükler, kalbinde az bir safa ve sıdkı ve salâhı ve imânı ve iz’ânı olan kadınlarda çok olduğu için, Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Mi’râc kimse için artık bu husûsta fazla anlatmağa lüzum kalmaz.” gecesi Cehennemi gördüm. Cehennemdekilerin çoğunun kadın olduğunu gördüm” buyurdu. Zevâcir’den ba’zı bölümler: “Allahü teâlâya ve âhıret gününe inanan, hamama peştemal Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: ile örtülü girsin! Allahü teâlâya ve âhıret gününe inanan kimse, zevcesini hamama göndermesin!” “Uyluğunuzu göstermeyiniz, ölünün ve dirinin uyluğuna bakmayınız.” “Allahü teâlâya ve âhıret gününe inanan bir kimse, yabancı bir kadınla bir odada yalnız kalmasın!” “Avret yerini başkasına gösterene, Allahü teâlâ şiddetli azâb yapacaktır.” “Erkeklerin dizleri ile göbekleri arası avrettir.” “Avret yerini açmak büyük günahtır.” “Zinâ eden kimse, puta tapan kimse gibidir.” Bu hadîs-i şerîf, zinânın büyük günah olduğunu göstermektedir. “Şarap içmeğe devam eden bir müslüman öldüğü zaman, bildirilir.” buyurdu. Eshâb-ı Kirâm; “Yâ Resûlallah! Sen Allahü teâlâ onu puta tapan kâfir gibi cezalandırır.” Zinânın, mezarda çürüdükten sonra, selâmlar nasıl bildirilir?” dediler. şarap içmekten daha kötü, daha günah olduğu muhakkaktır. Cevâbında: “Allahü teâlâ, toprağın Peygamherleri çürütmesini haram etmiştir” buyurdu. “Bu ümmetin hayırlı olması, aralarında zinâ yayılıncaya kadar devam edecektir. Zinâ aralarında yayılınca, Allahü teâlâ Âyet-i kerîmede; “Ey mü’minler! Birbirinizin mallarını bâtıl hepsine azâb eder.” yoldan yemeyiniz!” buyuruldu (Bekâra-188). Bâtıl yol, faiz, kumar, gasb, sirkat, hile, hıyânet, yalancı şâhidlik, yalan “Aralarında zinâ ve ribâ yayılan bir memlekette bulunanlara, yemîn ederek aldatmaktır. Allahü teâlânın azâbı helâl oldu.” Ribâ, faiz almak ve faiz vermek demektir. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Helâl yiyen, farzları yapıp haramlardan sakınan ve insanlara zarar vermiyen bir Resûlullah ( aleyhisselâm ), Eshâbına sorarak: “Zinâyı nasıl müslüman Cennete gidecektir” bilirsiniz?” buyurdu. “Yâ Resûlallah! Allahü teâlâ ve O’nun Resûlü zinâyı haram etmiştir. Kıyâmete kadar haramdır” “Haram ile beslenen beden, ateşte yanar.” dediler. “Bir kimse, komşusunun kadını ile zinâ ederse, yabancı on kadınla zinâ etmekten daha çok azâb çeker” “Şerrinden, zararından emîn olunmayan kimsenin, dîni, buyurdu. namazları, zekâtları, kendisine faide vermez.” Yabancı kadına şehvetle elini süren kimsenin, kıyâmet günü Yine hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Hileli mal satan, bizden eli boynuna bağlanacaktır. Onu öperse, dudakları, Cehennem değildir. Gideceği yer Cehennemdir.” ateşinde yanacaktır.” “Çok namaz kılan, oruç tutan, sadaka veren, fakat dili ile “Yabancı bir kızla zinâ etmek büyük bir günahtır. Evli kadınla komşularını incitenin gideceği yer Cehennemdir” Kâfir olan yapmak daha büyük günahtır. Mahrem akrabası ile zinâ komşuyu da incitmemek, ona da iyilik yapmak ihsân etmek yapmak hepsinden büyük günahtır. Dul kadının zinâ yapması, lâzımdır. kızın yapmasından daha büyük günahtır. Yaşlı adamın yapması, gençlerin yapmasından daha büyük günahtır. Âlimin zinâsı, câhilin zinâsından daha büyük günahtır.” “Allahü teâlâ buyurdu ki: Velîlerim sebebi ile bana düşmanlık eden, bilsin ki, benimle harb halindedir. Kulumun, farz ettiğim şeylerle bana yaklaşmasını sevdiğim kadar, başka hiçbir şeyle “İki müslüman, dünyâ çıkarları için döğüşünce, ölen de öldüren de Cehenneme gidecektir.” “İnsanlara zulm eden, kıyâmette bunun azâbını çekecektir.” Gayr-i müslimlere zulm yapmak da böyledir. yaklaşması sevgili olmaz. Kulum bana nafile ibâdetleri “Üç kimsenin duâsı muhakkak kabûl olur. Mazlûmun, misâfirin yapmakla yaklaşınca, onu severim ve her istediğini veririm.” ve ana-babanın.” “Bir kimse bana salevât okursa, bana bildirilir. Ben de ona duâ “Kâfir olsa da, mazlûmun bedduâsı reddedilmez.” ederim.” “Günahlar içinde azâbı en çabuk verilecek olanı, hükümetine “Bir müslüman bana selâm verince, rûhum bedenime gelir, isyan etmektir.” selâmına cevap veririm. Peygamberler mezarlarında diridirler.” Âlimlerin çoğu, günâhı, büyük ve küçük günah diye iki kısma Resûlullah ( aleyhisselâm ); “Toprak, Peygamberlerin cesedlerini çürütmez. Cum’a günleri bana çok salevât okuyunuz! Ümmetimin okuduğu salevât, her Cum’a günü bana ayırmışlardır. Büyük günahların kısa olarak ta’rîfi: Her farzın terki, âyet ve hadîsle haram olduğu bildirilen her şey ve Fudayl bin Iyâd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Günah kişinin Cehennem ile korkutulan her günah. yanında ne kadar küçük görülürse, Allahü teâlâ katında derece büyük olur. Günah kişinin yanında ne kadar büyük Küçük günahların ta’rîfi: Haklarında âyet ve hadîs olarak görünürse, Allahü teâlânın katında da o derece küçük olur.” haram olduğu bildirilmeyen, fakat harama yol açan günahlardır. Diğer bir sözle mekrûh olan şeyi yapmaktır. Şöyle rivâyet edilir: “Allahü teâlâ Mûsâ aleyhisselâma; “Ey Günahların küçüklüğü sebebiyle, bu günahlar Mûsâ! Yarattıklarımdan ilk helâka ve hüsrâna uğrayan İblîs’tir. benimsenmemeli ya’nî bunlara da ehemmiyet verilmelidir. Çok Çünkü, ilk önce İblis bana karşı geldi. Bu bakımdan bana âsî mühim olan bu husûsu belirtmekte zarûret vardır ki, aralarında olanları (emirlerimi dinlemeyip, bana karşı gelenleri) helak istiğfar veya hayırlı bir işle giderilmemiş üç küçük günah bir olanlardan sayarım” buyurdu. araya gelirse, büyük günah, ya’nî kebîre olur. Küçük, büyük diye ayırmaksızın, her türlü günahtan kaçınmalıdır. Ya’kûb el-Kârî şöyle anlatır: “Rü’yâmda esmer uzun boylu birisini görlüm. Herkes onun peşinden gidiyordu. Onun kim Günahlardan sakınmak: Allahü teâlâ, kullarını kendisine karşı olduğunu sorunca, Veysel Karânî olduğunu söylediler. Ben de gelerek günah işlemekten sakındırmış, emirlerini dinlemeyip onun peşinden gitmeye başladım. Bir müddet sonra ondan karşı gelenleri perişan eylemiştir. Hadîs-i şerîfte şöyle bana nasihatte bulunmasını istedim. O zaman bana şöyle buyuruldu: “Allahü teâlânın farz kıldığı şeyleri zayi etmeyiniz. buyurdu: “Allahü teâlâya tâatte bulunduğun zaman, O’ndan Koymuş olduğu sınırları tecâvüz etmeyiniz. Allahü teâlânın rahmetini iste. Günah işlediğin zaman, intikam almasından haram kıldığı şeylere riayetsizlik etmeyiniz. Allahü teâlâ çok sakın ve kork. Bu hâlde de Allahü teâlâdan ümidini unuttuğundan değil de, size merhametinden dolayı ba’zı kesme.” şeylerden bahis buyurmadı. Siz onları araştırmayınız.” Vehb bin Münebbih buyurdu ki: “Allahü teâlâ, İsrâiloğullarına Enes bin Mâlik’in ( radıyallahü anh ) annesi Ümmü Süleym, şöyle buyurdu: Bir kul bana itaat ettiğinde, ondan râzı olurum. Resûlullaha ( aleyhisselâm ); “Ey Allahın Resûlü! Bana Ondan râzı olunca, onu ve onun eserlerini mübârek bereketli nasîhatta bulun” deyince, Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm kılarım. Benim bereketimin sonu yoktur. Bir kul bana âsî ) şöyle buyurdu: “Günahları terk et. Çünkü bu en faziletli olunca, ona gazâb ederim. Gazâb edince, ona la’net ederim. hicrettir. Farzlara devam et. Çünkü farzlara devam, en faziletli Benim la’netim, yedinci torununa kadar ulaşır.” cihaddır. Allahü teâlâyı çok zikret. Çünkü kul, Allahü teâlâyı zikirden daha sevimli birşeyle Allahü teâlânın huzûruna Mâlik bin Dinar ( radıyallahü anh ) şöyle anlattı: Allahü teâlâ varamaz.” Peygamberlerinden birisine şöyle vahyetti: “Kavmine söyle, düşmanlarımın girdikleri yerlere girmesinler, düşmanlarımın Bilâl bin Sa’îd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Günâhın giydiklerini giymesinler, düşmanlarımın yediklerini yemesinler. küçüklüğüne bakma. Fakat kime karşı geldiğine bak.” Yoksa onlar benim düşmanlarım gibi olurlar.” Hasen-i Basrî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Günâhı Ammâr bin Dâda anlatır: “Bana Kelmes şöyle dedi: “Ey Ebû terketmek, tövbeden daha kolaydır.” Seleme! Bir günah işledim. Kırk seneden beri ağlıyorum.” Ben; “O işlediğin günah nedir?” diye sordum. “Beni bir arkadaşım Muhammed bin Ka’b el-Kurazî şöyle buyurdu: “Günâhı ziyâret etmişti. Ona balık alıp ikram ettim. Yemek yedikten terketmek, Allahü teâlânın katında en sevimli ve en makbûl bir sonra, komşumun duvarından bir parça toprak alarak, ibâdettir.” misâfirimin ellerini temizlettim, işte kırk seneden beri bunun Resûl-i ekrem (s.a.v) buyurdu ki: “Siz, bir şeyi emr ettiğim zaman, gücünüz yettiği kadar onu yapınız. Birşeyi yasakladığım zaman da ondan sakınınız.” için ağlarım. Çünkü, duvardan o toprağı sahibinden izin almadan almıştım” dedi. Ömer bin Abdülazîz vâlilerden birisine şöyle yazdı: “İnsanlara faiz yediğini öğrendim. Yine o şahıs hakkında bana şöyle zulüm yapmaya gücünüz ve kudretiniz olduğu zaman, Allahü anlatıldı: “Onun kabri açılmıştı. Bu sırada, onun boynunda teâlânın kudretini hatırlayınız, insanlara zulüm yaptığınız büyük bir zincir ve bu zincire bağlı bir köpek görüldü. Onun zaman, âhırette onun cezasını çekeceksiniz. Şüphesiz ki, başucunda durmuş, dişleri ve tırnakları ile onu ısırmaya Allahü teâlâ mazlûmun hakkını zâlimden alacaktır. Allahü çalışıyordu. Biz bundan çok korkup, derhâl toprak ile örttük.” teâlâdan yardım istiyerek, zâlimin zulmüne karşı duran kimseye zulmetmekten çok sakın. Allahü teâlâ, kulu kendisine Günah işlemek sebebiyle, Allahü teâlânın gazâbından dolayı samimiyetle sığındığı zaman, hemen o kuluna yardım eder.” kabir azâbına uğramaktan Allahü teâlâya sığınırız. Abdullah bin Selâm ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Allahü Süleymân bin Cebbar şöyle buyurdu: “Bir günah işlemiş ve teâlâ melekleri yarattığı zaman, başlarını semâya kaldırdılar; onu basit görmüştüm. Rü’yâmda bana; “Küçük bile olsa “Yâ Rabbî! Kiminle berabersin?” diye suâl ettiler. Allahü teâlâ; günâhı küçük görme. Çünkü bugün senin yanında küçük olan, “Hakkını ona verinceye kadar mazlûm ile beraberim” buyurdu. yarın Allahü teâlânın yanında büyük olur.” Selef-i sâlihînden birisi şöyle buyurdu: “Ey günah işliyenler! Günahlardan insanı men eden, alıkoyan şeylerin en te’sîrlisi; Allahü teâlânın size karşı hilminin uzun ve çok olmasına, Allahü teâlâdan, O’nun intikamından, gazâbından, O’nun işlediğiniz günahların cezâlarını hemen vermediğine bakıp da azâbla muâmele etmesinden korkmaktır. Allahü teâlânın aldanmayınız, işlediğiniz günahlar sebebiyle, Allahü teâlânın emirlerine muhalefet edenler, kendilerine bir fitnenin veya acı gazâbından sakınınız.” bir azâbın isâbet etmesinden çok sakınsınlar ve korksunlar. Abdullah bin Medînî, bir arkadaşının şöyle anlattığını nakletti: Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ), ölüm hâlinde bulunan “Bir kaybımı aramaya çıkmıştım. Bir müddet dolaştıktan sonra, bir gencin yanına teşrîf ettiler. Resûlullah efendimiz ( bir kabrin yanında bir yere oturdum. Bir ara kabirlerden gelen aleyhisselâm ) o gence; “Kendini nasıl buluyorsun?” buyurdu. bir ses işittim. Kalkıp kabirlere doğru yaklaştığımda, birisinden O genç; “Allahü teâlânın rahmetini umuyorum. Günahlarımdan bir inilti geldiğini işittim. O inilti; “Ah oruç tutardım, namaz da korkuyorum” dedi. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz ( kılardım. Şimdi ise titriyorum” diyordu. Orada bulunanları da aleyhisselâm ); “Bir kulun kalbinde bu ikisi bir araya gelirse, çağırdım. Onlar da aynen benim duyduklarımı duydular. Sonra Allahü teâlâ o kula umduğunu verir, korktuğundan emîn kılar” ben yine kaybettiğimi aramaya devam ettim. Ertesi gün tekrar buyurdu. aynı yere gelip dinlediğimde, o kabrin sahibi yine aynı şekilde inliyordu. Sonra evime döndüm. Korkumdan iki ay hasta yattım.” Abdullah bin Medînî kendisi de şöyle anlattı: “Ben de bunun benzeri bir hâdiseye şâhid oldum. Küçükken merhum babamın kabrine Kur’ân-ı kerîm okumak için giderdim. Bir Ramazân-ı şerîfte, sabah namazından sonra kabristana vardım. Babamın kabrinin yanına oturdum. Bir miktar Kur’ân-ı kerîm okudum. Bu sırada orada bulunan bir kabirden acı bir inleme ile, âh âh sesleri geliyordu. Duyanların kalbini yaralıyordu. Bir müddet bu sesi dinledim. Bu arada oraya birisi geldi. Ona; “Bu kabrin sahibi kimdir?” diye sordum. O da şöyle cevap verdi: “Bu kabir falancanındır. Ben onu küçüklüğümden Vehb bin Verd şöyle anlattı: “Îsâ aleyhisselâm buyurdu ki: Firdevs Cennetinin sevgisi ve Cehennem korkusu, belâ ve musibetlere karşı sabır meydana getirir. Kulu dünyâ lezzetlerinden, şehvetlerinden ve günahlarından uzaklaştırır.” Ebû Hüreyre’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kıyâmet gününde her göz ağlıyacaktır. Fakat, Allahü teâlânın haram kıldığı şeylere bakmıyan, Allah için uykusuz kalan, Allah korkusundan sinek başı gibi yaş dökenler müstesna (Bunlar, kıyâmet gününde ağlamıyacaktır).” tanırım. Devamlı namazlarını mescidde cemâatle kılardı. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîflerinde; Fazla konuşmazdı. Benim onun hakkında bildiğim bu kadar.” “Mü’min, bir günah işlediği vakit, kalbine siyah bir nokta, bir öyle birisinin bu hâlde bulunmasına çok teaccüb ettim. Fakat leke vurulur. Tövbe ederse, kalbi cilalanır. Ya’nî, bu leke silinir, onun durumunu araştırdığımda, tüccâr olduğunu ve ticâretinde yeniden parlar. Tövbe etmez, isyana devam ederse, siyah hazret-i Mu’âviye’nin ileride halîfe olacağını haber vermişti. Bu lekeler kalbini kaplayıncaya kadar artar” buyurmuştur. haber de mu’cizelerinden biridir. Mu’âviye ( radıyallahü anh ), bu hadîs-i şerîfin muhakkak meydana çıkacağına îmânı Bir mü’min, istemeyerek bir günah işledikte, bir vakit namazı olduğundan, halîfe olacağı zamanı bekliyordu. Fakat bunun kılmadığında, kalbinde bir üzüntü, bir pişmanlık duyar. Tövbe hakîkî zamanı, Emîr-ül-mü’minîn İmâm-ı Ali’nin ( radıyallahü eder, bir daha yapmamağa karar verir, fakat bu günahları anh ) vefâtından ve İmâm-ı Hasen’in ( radıyallahü anh ) hilâfeti işlemeğe devamla, özürsüz namazları terke devam ederse, kendinden ayırarak ona verdiği andan sonra idi. Mu’âviye ( kalbindeki bu üzüntü gittikçe azalır ve nihâyet hiçbir üzüntü radıyallahü anh ) acele ederek, vaktinden önce, Âişe ve duymaz. Zübeyr ve Talhâ’nın (r.anhüm) İmâm-ı Ali ( radıyallahü anh ) İbn-i Hacer-i Mekkî hazretleri, “Tathîr-ül-cenân” kitabında şöyle yazıyor: Abdullah İbni Abbâs ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Cebrâil aleyhisselâm, Peygamber “aleyhisselâtü vesselâm” ile harb etmelerinden sonra bu arzusunu yerine getirmek istedi ki, bunda yanılmıştı. Fakat bu hatâsı, ictihâdda hatâ olduğundan, hiçbirşey denemez. efendimize geldi ve; “Yâ Muhammed! Mu’âviye’yi ( radıyallahü Server-i âlem ( aleyhisselâm ), Ebû Bekr ve Ömer’e anh ) sana tavsiye ederim. Kur’ân-ı kerîmi yazdırmakta ona (r.anhümâ) danıştı, iki defa; “Fikrinizi bana söyleyiniz!” emniyet et, güven!” dedi. buyurdu. Onlar; Allahü teâlâ ve Resûlü ( aleyhisselâm ) daha Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ), birgün mübârek zevcesi Ümmi Habîbe’nin ( radıyallahü anha ) odasına geldi. O esnada hazret-i Mu’âviye başını, kız kardeşi Umm-i Habîbe’nin ( radıyallahü anha ) kucağına koymuş uyuyordu. Resûl-i ekrem iyi bilir” dediler. Sonra, Mu’âviye’ye ( radıyallahü anh ) haber gönderdi. Yanlarına gelince, Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “İşlerinizde Mu’âviye’yi bulundurunuz. Çünkü o, kavidir, emîndir.” ( aleyhisselâm ) bu hâli görünce buyurdu ki: “Yâ Ümm-i Diğer bir hadîs-i şerîfte; “Yâ Rabbî, Mu’âviye’ye hesabı ve Habîbe! Kardeşini bu kadar çok mu seviyorsun?” O da; kitabeti bildir! İslâm memleketlerinde, ona yüksek mevki ve “Kardeşimi çok seviyorum” dedi. Peygamberimiz ( makam ver! Emîrlerinin yapılmasını kolaylaştır! Onu azâbdan aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Onu, Allahü teâlâ ve Resûlü de koru!” diye duâ buyurdu. İmâm-ı Ömer ( radıyallahü anh ), seviyor.” Mu’âviye’yi ( radıyallahü anh ) medh ve sena edip, hazret-i Hazret-i Mu’âviye, Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) yakın akraba olmak ile şereflenmiştir. Çünkü, kızkardeşi Ümm-i Habîbe ( radıyallahü anha ), Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) zevcelerinden idi. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîflerinde buyurdu ki: “Allahü teâlâ bana söz verdi ki, kızlarını aldığım ve kızlarımı verdiğim âileler, Cennette benimle beraber olacaklardır.” Hazret-i Mu’âviye’nin faziletlerini bildiren hadîs-i şerîflerden birisi de budur ki, Resûlullah ( aleyhisselâm ) hazret-i Mu’âviye’ye buyurdu ki: “Sen melik olduğun zaman, ya’nî halîfe olduğun zaman, vazîfeni iyi yap!” Hazret-i Mu’âviye buyurdu ki: “Benim halîfe olmağa arzu ve hevesim, bu hadîs-i şerîfi işittiğim zaman başladı. Zîrâ bu hadîs-i şerîf benim halîfe olacağımı müjdeliyordu.” Server-i âlem ( aleyhisselâm ), Ebû Bekr Şam’ı alınca, oraya vâli yaptığı kardeşi Yezîd’in vefâtında, onu kardeşinin yerine vâli ta’yin etti ve halîfe kaldığı onsekiz sene içinde vazîfesinden azl etmedi. İmâm-ı Osman ve İmâm-ı Ali de (r.anhümâ), halîfe iken Mu’âviye’yi ( radıyallahü anh ) Şam vâliliğinde bırakıp azl etmediler. O zaman birçok vilâyetler, vâlilerinden şikâyet ettikleri hâlde, Mu’âviye ( radıyallahü anh ) dâima sevilmiş, kimse onu şikâyet etmemiştir. İbn-i Hacer-i Mekkî hazretleri, “Fetâvâ-i fıkhiyye” kitabında buyuruyor ki: “Kur’ân-ı kerîmi Arabîden başka harf ile yazmak ve başka dile tercüme edip, Kur’ân-ı kerîm yerine bunu okumak, sözbirliği ile haramdır. Selmân-ı Fârisî ( radıyallahü anh ), Fâtiha’yı İranlılara Fârisî harflerle yazmadı. Tercümesini de yazmadı. Fâtiha sûresinin Fârisî tefsîrini yazdı. Arabîden başka harf ile yazmak ve böyle yazılmış Kur’ân-ı okumak haramdır. Kur’ân-ı kerîmi Arabî harflerle, okunduğu gibi yazmak sûreti ile değiştirmek bile sözbirliği ile haramdır. Böyle yapmak, Selef-i sâlihînin, ya’nî ilk yıllardaki müslümanların “Allahü teâlâ, beni insanların en asilzâdesi olan Kureyş yaptıklarını beğenmemek, onları câhil bilmek olur. Meselâ, kabilesinden seçti ve bana insanlar arasından en iyileri Kur’ân-ı kerîmde (Ribû) yazılı ise de, (Ribâ) okunur. Bunu, arkadaş, sâhib olarak ayırdı. Bunlardan birkaçını bana vezirler okunduğu gibi (Ribâ) yazmak caiz değildir. Kur’ân-ı kerîmi olarak ve din-i islamı insanlara bildirmekte yardımcı olarak böyle yazarken ve başka dile tercüme ederken, Allah seçti. Bunlardan ba’zılarını da Eshâr olarak, ya’nî zevce kelâmının i’câzı bozulmakta, nazm-ı ilâhî değişmektedir. tarafından akraba olarak ayırdı. Bunları seb edenlere, iftira Herhangi bir sûrede bulunan âyetlerin yerlerini değiştirmek edenlere, söğenlere, Allahü teâlânın ve bütün meleklerinin ve haramdır. Çünkü, âyetlerin sırası kat’î olarak doğrudur. insanların la’neti olsun! Allahü teâlâ, kıyâmet günü, bunların Sûrelerin sıralarının doğruluğu ise zannîdir. Bunun için, farzlarını ve sünnetlerini kabûl etmez.” (Ebû Bekr ve Ömer sûrelerin yerini değiştirerek, okumak, yazmak, mekrûh (r.anhümâ), hem vezirleri idi, hem de eshâbı idi. Çünkü, birisi olmuştur. Kur’ân-ı kerîmi başka harflerle veya tercümesini ezvâc-ı mütahherâttan Âişe’nin, ikincisi de, Hafsa’nın yazmak, okumak, öğrenmesini kolaylaştırır demek doğru (r.anhüm) babası idi. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) değildir. Doğru olsa bile, caiz olmasına sebep olamaz.” mübârek zevcesi Umm-i Habîbe ( radıyallahü anha ) annemizin erkek kardeşi olan Mu’âviye ve babası Ebû Süfyân “İslâm âlimlerinin çoğuna göre, duâyı inkâr eden kâfir olur. ve anası Hind (r.anhüm) de eshârdan olup, bu hadîs-i şerîfe Kur’ân-ı kerîme inanmamış olur. Duâ ile istenilen şey, ya dâhildirler.) kabûl olup verilir. Yahut, âhırette verilir. Yahut, günahın affedilmesine sebep olur. Allahü teâlâ, kulunun duâ etmesini, “Eshâbımın ve akrabamın ve bana yardım eden, gösterdiğim yalvarmasını sever. Duânın kabûl olması için şartlar vardır. yolda gidenlerin sevgisinde benim hakkımı koruyunuz! Onları Bunlardan biri, helâl yemek, helâl giymektir, Biri de, kalb ile, sevmek sûretiyle benim peygamberlik hakkımı koruyanları, ya’nî gönülden istemektir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Allahü Allahü teâlâ, dünyâda ve âhırette belâlardan, zararlardan teâlâ, çok duâ edenleri sever. Duâ edip, ümidini kesmeyen, korur. Benim peygamberlik hakkımı düşünmiyerek, onları va’d olunan üç şeyden birine elbette kavuşur.” incitenleri, Allahü teâlâ sevmez. Allahü teâlânın sevmediği kimselere azâb etmesi pek yakındır.” “Peygamberlerin türbelerinde namaz kılmak sahihtir. Mekrûh dahî değildir. Peygamberler, mezarlarında diridirler. Fakat, “Allahü teâlâ, bütün insanlar arasından beni seçti. Bütün onların hayatları, her bakımdan bizim hayâtımız gibi değildir. üstünlükleri ve iyilikleri ihsân eyledi ve benim için eshâb ayırdı, Yemeleri, içmeleri, ibâdet yapmaları lâzım değildir. Meleklerin seçti. Eshâbım arasından benim için akraba ve yardımcılar hayâtına benzer. Lezzet almak için ibâdet yaparlar. Çünkü seçip ayırdı. Bir kimse, benim için, benim peygamberliğim için kabir hayâtında cenâb-ı Hakkı müşâhedeleri, dünyâdakinden bunları sever ve sayarsa, Allahü teâlâ da, onu Cehennemden daha mükemmeldir.” muhafaza eder. Bir kimse, benim hatırımı düşünmiyerek, eshâbımı sevmez, onlara dil uzatır, incitirse, Allahü teâlâ da, İbn-i Hacer-i Mekkî hazretleri, “Es-Savâ’ık-ül-muhrika” onu Cehennem azâbı ile yakar, sızlatır.” kitabının önsözünde buyuruyor ki: “Bu kitaptaki yazıların hakîkatlerini, özlerini kavrayacak kadar derin ilme mâlik “Allahü teâlâ, beni bütün insanlar arasından ayırıp seçti. Bana olmadığım hâlde, bu yazıları yazmağa beni sürükleyen sebep, eshâb ve akraba olarak en iyi insanları seçti. Bunlardan sonra, Hatîb-ül-Bağdâdî’nin “El-Câmi” kitabında bildirdiği şu hadîs-i birçok kimse gelir ki, eshâbıma akrabama dil uzatırlar. Onlara şerîf olmuştur: “Fitneler, bid’atler yayıldığı ve Eshâbım yakışmayan iftiralar söyliyerek, kötülemeğe uğraşırlar. Böyle kötülendiği zaman, hakîkati bilen, bildiğini bildirsin! Bildiğini kimselerle oturmayınız! Birlikte yiyip içmeyiniz! Bunlardan kız bildirmeyenlere, Allahü teâlâ ve melekler ve bütün insanlar alıp vermeyiniz.” la’net eylesin! Allahü teâlâ, bunların ibâdetlerini ve hiçbir iyiliklerini kabûl etmez.” El-Kavl-ül-muhtasar fî alâmât-il-mehdiyy-il-muntazar” adlı eserinden ba’zı bölümler: Bu eserdeki ba’zı hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: Hazreti Mehdî’nin alâmetleri: Hazreti Mehdî, Ehl-i beytten sanki sular damlıyormuş gibi gökten inecektir. Hazreti Mehdî olacaktır. Hazreti Hasen’in neslinden gelecektir. Hazreti ona; “Yâ Îsâ, geç de bize namaz kıldır” dediğinde, Îsâ Mehdî’nin ismi, Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) ism-i aleyhisselâm “İkâmet senin için getirilmiştir” diyecek ve benim şerîflerinden, ya’nî Muhammed olacaktır. Babasının ismi de, evlâtlarımın birisinin arkasında namaz kılacaktır” buyurdu. Resûl-i ekremin ( aleyhisselâm ) babasının ismi gibi olacaktır. Hazreti Mehdî’nin rengi Arabî (ya’nî beyaz), bedeni İsrâilî’dir. Hazreti Mehdî’nin alnı geniş ve dişleri aralıklıdır. Bu durumu, Sağ yanağı üzerinde yıldız gibi parlayan bir ben vardır. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) hadîs-i şerîfte şöyle İnsanlar arıların beyleri etrârında toplandığı gibi, Hazreti buyurmuştur: “Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya Mehdî’nin etrârında toplanırlar. Zülkarneyn ve Süleymân yemîn ederim ki, Allahü teâlâ benim neslimden, dişleri aralıklı, aleyhisselâm gibi, bütün dünyâya sahip olur. İslâmiyet alnı açık, yeryüzünü adâletle doldurarak, malı ve mülkü aleyhine söylenen bir söz ona ağır gelir. Hazreti Mehdî, insanlara bol bol ikram eden bir evlâdımı gönderecektir. Zulüm sözüne karşı gelindiği zamanlar, sağ elini sol uyluğuna vurur. ve fıskla dolu olan dünyâ, o geldikten sonra adâletle dolup taşacaktır.” Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîfte; Mehdî, âdil bir hakem olarak çıkacak, haçları kıracak, domuzu “Mehdî’den önce dünyâ zulümle dolu iken, onun zamanında öldürecek ve malı, mülkü dağıtacak, fakat bolluktan dolayı adâlet ile dolar” buyurdu. Gökte ve yerde bulunan bütün kabûl eden olmayacaktır. Hazreti Mehdî, yeryüzünün mahlûkat ondan râzı olacaktır. Onun adâleti her yeri hazînelerini çıkaracak ve küfür diyarlarını fethedecektir. kaplayacak ve insanlar arasında Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) sünnet-i seniyyesi ile muâmele edecektir. Onun devrinde, ümmetin gerek iyileri ve gerekse kötüleri, o âna kadar görülmemiş şekilde, pekçok ni’metlere kavuşacaklardır. Çok yağmur yağmasına rağmen bir damlası zayi olmayacak, toprağa atılan az bir tohum ile çok ürün alınacaktır. Doğudan siyah bayraklı bir ordu çıkacak ve bu ordu hiçbir kavmin yapmadığı bir savaş yaptıktan sonra, Hazreti Mehdî zuhur edecektir. Hadîs-i şerîfte; “Mehdî’nin başı hizasında bir bulut olacaktır. Buluttan bir melek; “Bu Mehdî’dir. Sözünü dinleyiniz!” diyecektir.” buyuruldu. Allahü teâlâ, İslâmiyeti nasıl Resûlullah efendimizle ( aleyhisselâm ) başlatmışsa, Hazreti Mehdî ile sona erdirecektir. Sayıları Bedr gazâsında bulunan Eshâb-ı Kirâm kadar olan bir grup insan ona bi’at edecek ve her zâlim onun karşısında mağlup olacaktır. Zamanı o kadar adâletle dolacak ki, kabirdeki ölüler, dirilerek imrenecektir. Onun bayraktarı, doğudan Temimî nesline mensûp bir genç olacaktır. İnsanlar hakka dönünceye kadar, Hazreti Mehdî mücâdelesine devam edecektir. O, fitnelerin zuhur ettiği bir zamanda gelecek ve ihsânı karşılıksız olacaktır. Hazreti Mehdî mü’minlerle beraber Kudüs’te sabah namazı kılarken Îsâ aleyhisselâm gökten inecek ve Hazreti Mehdî onu insanlara tanıtacaktır, Îsâ aleyhisselâm namazını Hazreti Mehdî’nin arkasında kılacaktır. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîfte; “Hazreti Îsâ, saçlarından Ma’sûm insanlar katloluncaya kadar Mehdî çıkmayacaktır. Bu katliamlara, yerde ve göktekiler tahammül edemez bir hâle geldiğinde zuhur edecektir. Hazreti Mehdî gelince, insanlar onu aşk ve muhabbetle kucaklayacaklardır. Hazreti Mehdî, bütün haramların helâl sayıldığı, büyük bir fitneden sonra ortaya çıkacaktır. Hilâfet, ona evinde otururken gelecek ve devrinde yeryüzünün en hayırlısı kendisi olacaktır. Hazreti Mehdî doğu tarafından çıkacaktır. Karşısına dağlar bile dikilse, onları ezip geçecek, o dağlarda kendisine yol bulacaktır. Mehdî çıkmadan önce, Medine’de simsiyah taşların bile kan içinde kaybolacağı büyük bir vak’a olacaktır. Bu hâdise de, bir kadının öldürülmesi, bir kamçının sallanması kadar kolay olacaktır. Hazreti Mehdî çıkmadan önce, milletler arasında ticâret ve yollar kesilecek, insanlar arasında fitne çoğalacaktır. Çeşitli ülkelerden birçok âlim, birbirlerinden habersiz olarak Mehdî’yi aramak için yola çıkacak ve âlimlerin herbirine 310 kadar insan refakat edecektir. Sonunda hepsi de Mekke’de buluşurlar. Birbirlerine, oraya niçin geldiklerini sorarlar. Sonra hep birlikte aradıktan sonra, Hazreti Mehdî’yi bulacaklar, ona; “Sen Mehdî’sin” dediklerinde, o kabûl etmeyerek onlardan kaçacak, sonunda onlar onu ikna edecekler ve ona bî’at edeceklerdir. Daha sonra Allahü teâlâ, bütün insanların kalblerini onun muhabbetiyle dolduracaktır. Hazreti Mehdî, birçok beldede câmi inşâ eder. Mehdî’nin olduğunu, daha sonra ilâh olduğunu ilân eder. Deccâl’in doğum yeri Medine’dir. Hicret edeceği yer Kudüs’ tür. Hazreti Cennet diye gösterdiği aslında Cehennem, Cehennem diye Mehdî’nin sakalı bol ve sık olacaktır. Gözü sürmeli olacaktır. gösterdiği ise Cennettir. Kehf sûresinin başındaki âyetleri Dişleri parlak olacaktır. Yüzünde bir yıldız gibi parlayan ben okuyanlar, onun şerrinden muhafaza olacaklardır. Onun bulunacaktır. Omuzunda, Peygamber efendimizdeki ( fitnelerinden biri de şudur “Bir Arabîye; “Ben senin ananı ve aleyhisselâm ) nübüvvet mührü bulunacaktır. Peygamber babanı şu anda göstersem, bana inanır mısın?” diye sorunca, efendimizin ( aleyhisselâm ) bayrağıyla çıkacaktır. O bayrak o genç; “Evet” cevâbını verecek. O anda şeytanlar, o Arabîye dikilmemiş olup, siyah ve dört köşelidir. Resûl-i ekremin ( anası babası şeklinde görünecek ve; “Ey oğul! Bu senin aleyhisselâm ) vefâtından sonra hiç açılmamış olup, ancak Rabbindir. Ona tâbi ol” diyecekler.” Hazreti Mehdî tarafından açılacaktır. Allahü teâlâ onu üçbin melekle destekleyecektir. O melekler, Hazreti Mehdî’ye karşı Deccâl, bir askeri iki parçaya bölecek ve; “Bakın bunu şimdi gelenin yüzüne ve arkasına vuracaktır. Yaşı otuz ile kırk dirilteceğim” diyerek, askeri diriltecek. Bunu gören dinsizler arasında olacaktır. Esmer ve orta boylu olacaktır. Hâşimî onu gerçekten Rab zannedecekler. soyundan olup, hilâfeti Hazreti Îsâ’ya devredecektir. Deccâl, göğe emrederek yağmur yağdıracak, yere emrederek Hazreti Mehdî uçan bir kuşa işâret ettiği zaman, kuş hemen bitki çıkartacak, kuru nehirlere emrederek onlarda su bu emirle yere düşecek, kuru bir ağaç diktiğinde, ağaç hemen akıtacaktır. Deccâl’in bir eli diğerinden uzundur. Bu uzun elini yeşillenip yapraklanacaktır. Onun zamanında, kurtla koyun bir denizin en dibine daldırarak, içindeki balıkları çıkartacaktır. arada oynayacak, yılanlar insanlara bir zarar vermiyecektir. Kendisini yalanlayan bir kavmin arasına gidip, onların bütün İnsan tarlaya bir avuç tohum atacak, yediyüz avuç ürün hayvanlarını helak edecektir. Deccâl’in iki kulağı arası yirmi kaldıracaktır. Riya, ribâ, zinâ, içki kalmayacak, ömürler metre olan ve altında yetmişbin yahûdinin gölgelenebileceği uzayacak ve emânet zayi olmayacaktır. Kötüler helak olacak, bir merkebi olacaktır. Herkesin îmânını bozmaya uğraşacak Resûl-i ekreme ( aleyhisselâm ) buğz eden kimse ve kendisine inanmıyanları çeşitli zararlar vererek kalmayacaktır. Hazreti Mehdî, hiçbir bid’atı bırakmayacak ve korkutacaktır. Mekke ve Medine dışında bütün dünyâyı feth bütün sünnet-i seniyyeyi ihyâ edecektir. edip, kırk gün veya kırk sene hüküm sürecektir. Sonunda Suriye veya Filistin’de Îsâ aleyhisselâm ve Hazreti Mehdî Hazreti Mehdî’nin alâmetlerinden biri de, Deccâl’in onun tarafından öldürülecektir. Deccâl’den sonra Ye’cûc ve Me’cûc zamanında ortaya çıkmasıdır. Hadîs-i şerîfte; “On büyük denilen insanlar yeryüzüne yayılacaktır. Ye’cûc ve Me’cûc, alâmet görülmeyince kıyâmet kopmaz: Ateş, Deccâl, Dâbbet- Nûh aleyhisselârnın oğlu Yafes’in soyundandırlar. Yüzleri ül-erd, Güneşin batıdan doğması, Îsâ’nın (aleyhisselâm) yassı, gözleri küçük, kulakları çok büyük, boyları kısadır. gökten inmesi, Ye’cûc ve Me’cûc’ün çıkması, doğuda, batıda Herbirinin bin çocuğu olur. Cin ve insanların adetlerinin ve Arabistan’da ay tutulması olacak. Bunlardan sonra ondadokuzu Ye’cûc ve Me’cûc’dür. Arkasında kaldıkları seddi Yemen’den bir ateş çıkıp, halkı bir araya getirecektir.” hergün oyarlar. Sed, gece eskisi gibi olur. Dinsizdirler. Sed buyuruldu. Deccâl hakkında Peygamber efendimiz ( arkasından çıkınca, insanlara saldırırlar, insanlar şehirlere aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Geçmiş peygamberler, şaşı, binalara saklanırlar. Hayvanları bitirirler. Nehirleri içip kör, yalancı olan Deccâl’in büyük fitne ve belâ olduğunu haber kuruturlar, Îsâ aleyhisselâm ve eshâb-ı duâ ederler. verip, ümmetlerini onun şerrinden, zararından korkuturlardı.” Boyunlarında bir yara hâsıl olup, bir gecede hepsi ölürler. Hayvanlar bunları yiyerek çoğalırlar. Pis kokularından yeryüzü Hazreti Mehdî Kostantiniyye’yi fethederken, Deccâl Şam ile yaşanmıyacak bir hâl alır. Irak arasında bulunur. Önce kurtarıcı olduğunu iddia eder. O zaman dinsizler ve müslümanlar ona tâbi olurlar. Bir gözü Daha sonra Dâbbet-ül-erd denilen hayvan çıkacak, gökleri bir kördür, iki gözü arasında “Kâfir” yazısı çıkar. Okuma yazması duman kaplayıp, bütün insanlara gelip, canlarını yakacak, olmıyan her mü’min bunu okuyabilir. Bunun üzerine bütün herkes bunun acısından duâ edip; “Yâ Rabbî! Bu azâbı müslümanlar onun yanından ayrılır. Deccâl, sonra peygamber üzerimizden kaldır. Sana îmân ediyoruz” diyecektir. aramaktan dolayı ortaya çıkmıştır. Bu durum, belirli Alâmetlerin sonuncusu, bir ateştir ki, Aden’den çıkacaktır. mes’elelerdedir. Her müctehidin ictihâdı, şüphesiz doğrudur. “Hayrât-ül-hisân” isimli eserden ba’zı bölümler: Bize lâzım olan şey, Ehl-i sünnet ve cemâat âlimlerinden olan müctehidlerin fıkhî mes’elelerdeki ihtilâflarını büyük bir ni’met, “Allahü teâlâya hamdolsun ki, Peygamberlerin huyları ile geniş bir rahmet, apaçık fazilet kabûl etmektir. Bu husûsta bezenen âlimleri, onların vârisleri yaparak, seçkin kullarından güzel bir incelik vardır. Bunu câhiller göremezler. eyledi. Âlimleri dünyâda ve âhırette rehber yaptı. İnsanlara hakkı anlatmakta, kaynaklardan hükümleri çıkarmakta, Bir mezhebe bağlı olanın, diğer mezheb hakkında ileri geri müctehidleri âlimlerden ayırdı, insanların ihtiyâçlarını konuşmaması lâzımdır. Böyle bir özellik, insanlar arasında gidermede, bedenî ve rûhî yapıyı ayakta tutmada, âlimlere buğz ve adavete sebebiyet verir. Allahü teâlâ, hadîs-i kudsîde; direk vazîfesi gördürdü. “Bir velî kuluma eziyet eden kimse, benimle harbetmiş gibidir” buyuruyor, ilmiyle amel eden İslâm âlimlerinin hepsi, Allahü Âlimler öyle iktidar sahibidirler ki, bütün sultanların saltanatı teâlânın velî kullarıdır. İbn-i Abbâs ( radıyallahü anh ) buyurdu onların ayakları altındadır. Onların rey ve kalemleri herşeyin ki: “Geçmiş ümmetlerin helak sebeplerinden biri de, âlimlerine üstündedir. Âlimler, yıldızlara nûrları ileten ana yıldız, bütün dil uzatmaları ve din husûsunda şiddetli münâkaşalara gezegenlere güneşin ışığını ileten asıl güneş gibidir. düşmeleriydi.” Ben şehâdet ederim ki, Allahü teâlâdan başka hiçbir ilâh yoktur. O tektir ve şeriki yoktur. Muhammed aleyhisselâm O’nun kulu ve Resûlüdür. O öyle Resûldür ki, halkın zâhirî ve 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-2, sh. 152 bâtınî ma’nâda hidâyetleri için çalışan âlimlerin feyz kaynağı olmuştur. Salât-ü selâm, O’nun, Âlinin ve Eshâbının üzerine olsun. Dünyâ ve âhırette selâmete ermek için, Peygamberlerin vârisleri âlimler ile, Allahü teâlânın dostları ve müctehidler hakkında ulu orta konuşmamak lâzımdır. Müctehidler arasındaki ictihâd farkları, onların faziletleri ve kazandıkları sevâb açısından bir eksiklik, noksanlık olmadığı gibi, bunların hepsinin de hidâyet üzere oldukları hakîkattir. İmâm-ı Beyhekî’nın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem 2) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 370 3) El-A’lâm cild-1, sh. 234 4) Nûr-üs-sâfir sh. 258 5) hûh-ül-meknûn cild-1, sh. 15, 77, 128, 230, 451, cild-2, sh. 241, 425, 510 6) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 57, 128, 620, cild-2, sh. 1059, 1324, 1502, 1876 ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Allahü teâlânın kitabından 7) Ahlwardt; Verzeichniss der Arabischen Handschriften cild- size herhangi bir hüküm verilirse, onunla amel lâzımdır. 2, sh. 265 cild-3, sh. 63 Terkedildiğinde özür kabûl edilmez. Eğer aradığınız hükmü Allahü teâlânın kitabında bulamazsanız, benim sünnetime tâbi 8) Brockelmann Sup-2, sh. 527 olunuz. Sünnetimde de o hükme âit birşey bulamazsanız, Eshâbımın dediklerine sarılınız. Zira Eshâbun, gökteki yıldızlar 9) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh. 27 gibidir. Hangisine uyarsanız kurtulursunuz. Eshâbımın ihtilâfı da sizin için rahmettir.” 10) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 46, 61, 160, 247, 393, 404, 1017 Mezhebler arasındaki hüküm farklılıkları, çoğunlukla delîllerde kuvvet, ihtiyât ve takvâya yakınlık i’tibâriyle efdal olanı 11) Kıyâmet ve Ahıret sh. 166, 256, 296, 303, 319, 376 12) Eshâb-ı Kirâm sh. 9, 17, 18, 23, 24, 60, 61, 76, 252, 353 İbn-i Hâcib’in eserleri çok tanınmış ve okunmuş olup, başlıcaları şunlardır: 13) İslâm Ahlâkı sh. 132, 189, 311, 471 1. El-Kâfiye: Nahiv ilmine dâir meşhûr bir eserdir. 2. El-İzâh, 3. 14) Fâideli Bilgiler sh. 44, 49, 61, 325, 335, 407, 434 15) El-Kavl-ül-muhtasar fî alâmât-il-mehdiyy-il-muntazar 16) Hayrât-ül-hisân Şâfiye: Sarf ilmine dâirdir. 4. Elmaksad-ül-celîl, arûz ile ilgilidir. 5. El-Emâlî, 6. Risale fil-uşr, 7. El-Kasîdet-ül-müvaşşaha, 8. Münteh-es-suâl, 9. Muhtasâr-ül-müntehâ, 10. Muhtasar filfürû’, 11. Câmi-ül-ümmihât. İbn-i Hâcib’in bir şiirinin tercümesi şöyledir: “Saçlarıma düşen aklar bana çok güzel nasîhatçı oldu. Her ne kadar günahım olsa da, Rabbimin affından asla ümit kesmem. Çünkü O, nice İBN-İ HÂCİB günahları affetmiş, örtmüştür. Eğer Rabbimin affı sâdece iyilere has olsaydı, günahkâr kimseler O’ndan başka kimden Mâlikî mezhebinin meşhûr fıkıh âlimlerinden. İsmi, Osman bin af diler, kime yalvarabilirdi?” Ömer bin Ebû Bekr’dir. Künyesi Ebû Amr, lakabı Cemâleddîn’dir. 570 (m. 1174) senesinde Mısır’ın Kavs eyâletinde bulunan İsnâ kasabasında doğdu. 646 (m. 1248)’de İskenderiyye’de vefât etti. Babası aslen kürt olup, Emîr İzzeddîn Selâhî’nin hâcibi olduğu için İbn-i Hâcib denildi. Önce Kâhire’de Kur’ân-ı kerîmi ve kırâat ilmini öğrendi. Sonra Mâlikî mezhebi fıkıh bilgilerini, nahiv ve edebiyat ilmini 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 265 2) Tam İlmihal Se’âdet-i Ebediyye sh. 417 3) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 248 öğrendi. Kendilerinden ilim öğrendiği hocaları şu zâtlardır Ebü’l-Hasen el-Ebyârî, Ebü’l-Hasen bin Ceyd, kırâat ilminde 4) Tabakât-üs-sülehâ cild-2, sh. 65 İmâm-ı Şâtibî, el-Gaznevî, Ebü’l-Cüd, İmâm-ı Ebü’l-Hasen Şâzilî ve diğer âlimler. İlimde yetiştikten sonra Şam’a gitti, orada Emeviyye Câmii’nin Mâlikî zaviyesinde ders okuttu. Derslerinde çok talebe toplandı. Daha sonra Kâhire’ye dönüp, bir müddet orada kaldıktan sonra İskenderiyye’ye gitti. İbn-i Hâcib fıkıh ve arûz ilminde âlim olduğu gibi, ayrıca meşhûr bir nahiv âlimidir. Şihâbüddîn ed-Dımeşkî Zeyl-i Ravdateyn adlı eserinde onun hakkında şöyle demiştir: “O, 5) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 176 6) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 234 7) Miftâh-üs-se’âde cild 1, sh. 138 8) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 189 9) Zeyl-i Ravdateyn sh. 182 dinde meşhûr bir âlimdir. Usûl ilimlerinde, Arabî ilimlerde, Mâlikî mezhebinde derin âlim ve üstün zekâ sahibi idi. 10) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 134, Sağlam, mütevâzi, çok haya sahibi, sıkıntılara tahammüllü, ilim ehlini seven bir âlim idi.” Kendisinden çok kimse ilim almıştır. Bir kısmı şu zâtlardır Şihâbüddîn el-Karâfî, Kâdı Nâsırüddîn İbni Münîr ve kardeşi İBN-İ HÂCİB (Ömer bin Muhammed) Zeynüddîn, Kâdı Nasırüddîn el-Ebyârî, Nâsırüddîn Zevâvî ve Şeref ed-Dimyâtî de ondan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Meşhûr kelâm âlimi Seyfüddîn Âmidî de ondan ilim almıştır. Şam’da yetişen hadîs âlimlerinden. İsmi, Ömer bin Muhammed bin Mensûr bin Mesrûr el-Emînî ed-Dımeşkî olup, künyesi Ebû Hafs ve Ebû Feth’dir. Lakabı İzzeddîn olup, İbn- ül-Hâcib diye tanınmıştır. 593 (m. 1196) senesinde Şam’da 5) Keşf-üz-zünûn sh. 294, 1734 doğdu. 630 (m. 1233) senesi Şa’bân ayının 28’inde Perşembe günü orada vefât etti. Dedesi, Mensûr bin Mesrûr, Basra emîni (vâlisi), Emîn-üd-devle’nin hâcibi (kapıcısı; idi. Buna nisbetle, kendisine İbn-ül-Hâcib denilmiştir. Hadîs ve fıkıh gibi naklî ilimlerle birlikte, târih ve coğrafya gibi ilimlerde de çok ileri olan İbn-ül-Hâcib, ilim öğrenmek maksadıyla birçok yerler gezdi. Şam, Bağdad, İskenderiyye, Erbil, Musul, Haleb, Mekke-i mükerreme, Medîne-i münevvere ve başka yerlerde âlimlerden okudu. Mûsâ bin Abdullah, Mûsâ bin Abdülkâdir, İbn-i Ebî Lukma, Feth bin Abdüsselâm, Abdülkavî bin Habbâb ve başka âlimlerden ilim öğrendi. Zekîyyüddîn el-Berzâlî, Ebû Mûsâ er-Ra’înî, Cemâleddîn İbnüs-Sâbûnî ve başka âlimler de ondan ilim öğrendiler. İBN-İ HAFÎF Evliyânın büyüklerinden. Künyesi, Ebû Abdullah olup, adı Muhammed bin Hafîf eş-Şirâzî’dir. Sirâz’da doğup, orada yaşamıştır. Zamanın Şeyh-ül-meşâyih’i (Şeyhlerin şeyhi) idi. Zâhiri ilimlere vâkıf, hakîkatlara dâir geniş bilgiye sahip, büyük bir ifâde gücüne mâlik bir zât idi. İbn-i Hafîf, Ebû Tâlib Hazreci Bağdâdî’nin talebesi idi. Kettânî, Yûsuf bin Hüseyn er-Râzî, Ebü’l-Hüseyn Müzeyyen, Ebü’l-Hüseyn ed-Dirâc, Tâhir-i Makdisî, Ebû Amr Dımeşkî, Hallâc-ı Mensûr, Cüneyd-i Bağdadî ve birçok âlimin sohbetlerinde bulunmuş, onlardan Ebû Muhammed el-Münzirî ( radıyallahü anh ) diyor ki: “İbn-ül- ilim öğrenmiştir. Kelâm ilmini İmâm-ı Eş’arî’den öğrenmiştir. Hâcib ( radıyallahü anh ) vefât ettiğinde, kırk yaşına 371 (m. 983) senesinde vefât etti. gelmemişti 37 yaşındaydı. Aklı, fehmi (anlayışı), dikkat ve uyanıklılığı pek fevkalâde idi. İlim öğrenmekte, öğretmekte ve yaymaktaki gayreti pek fazla idi. Bunun için ilmî toplantılar yapardı.” Zamanında bulunan âlimler arasında pek üstün bir yeri vardı. Günlerinin çoğunu oruçla geçirirdi. Devamlı olarak dinler, dinlediklerini yazar, yemek, içmek, sanki aklına bile gelmezdi. Herkes onun bu gayretine, ilminin çokluğuna hayret ederlerdi, İlmin kıymetini bilenler kendisine gıbta ederler, imrenirlerdi. Dînin emirlerine son derece bağlı, çok hayır ve hasenat sahibi, sağlam, güvenilir bir zât idi. Çok eser yazmış olup, birkaçının isimleri şöyledir: Mu’cem-üş-şüyûh, Mu’cem-ül-bükâ velbüldân, Zeyl-i Târih-i Dımeşk. Bu zâtı, Şâfiye ve Kâfiye kitaplarının sahibi olan İbn-ül-Hâcib Osman bin Ömer ile karıştırmamalıdır. Kendisinden ise, Ebü’l-Fadl Muhammed bin Ca’fer el-Husâî, Hüseyn bin Hâfız Endülüsî, Muhammed bin Abdullah Bakuya ve Ebû Bekr Bâkıllânî ve birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiş ve ilim öğrenmiştir. İbn-i Hafîf, Allahü teâlâya çok ibâdet ederdi. Ba’zan bir rek’atte onbin İhlâs-ı şerîf okurdu. Genellikle sabahtan akşama kadar bin rek’at namaz kılardı, çok sadaka dağıtırdı. Ba’zan halkın yanına çıkacak elbisesi kalmazdı. Her sene kırk defa riyâzete çekilirdi. Vefât ettiği sene de kırk defa riyâzete çekilmiş, bunların sonuncusunda vefât etmişti. Kendisi şöyle anlatır: Birgün hacca gitmek için yola çıktım. Bağdâd’a geldiğimde, Cüneyd-i Bağdâdî’yi ziyâret etmedim. Çöl yoluna çıktığımda çok susamıştım, yanımda bir ip ve su kovası vardı. Bir kuyu gördüm. Bir ceylan bu kuyudan su içiyordu. Kuyunun başına geldim ve suyun dibe çekildiğini gördüm. Susuzluğa dayanamıyarak, “Yâ Rabbî! Bu kulunun şu ceylan kadar da mı değeri yoktur?” dedim. Sonra şöyle bir 1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 318 ses duydum. “O ceylanın yanında, ipi ve kovası yoktu. O bize güveniyordu.” Bunun üzerine ipi ve kovayı attım ve yoluma 2) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1455 3) El-A’lâm cild-5, sh. 62 4) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 138 devam ettim. Bir süre gittikten sonra yine bir ses “Ey İbn-i Hafîf! Biz seni nasıl sabredeceksin diye imtihan ettik. Şimdi geri dön ve suyunu iç” dedi. Geri döndüğümde, kuyunun ağzına kadar su ile dolu olduğunu gördüm ve suyumu içip abdest aldım. Medine’ye varıncaya kadar hiç su ihtiyâcı gönderdim. O zât, bir gün ansızın geldi. Rengi değişmiş idi. duymadım. Mekke’den geri dönüşümde Bağdâd’a uğradım. Bana “Allahü teâlâ ecrini yükseltsin. O genç vefât etti” Cum’a günü câmiye gittiğimde Cüneyd-i Bağdâdî’yi gördüm. deyince, ben ona, “Senin rengin niye böyle değişti?” diye Bana “Eğer sabretseydin, su ayaklarının altından fışkıracak ve sordum. “Genç dün gece bize, benim yanımdan ayrılmayınız. arkandan akacak idi” dedi. Bu gece benim işim tamamdır” dedi. Ben de evde bulunan yakınıma “Gecenin ilk yarısı sen başında bekle, gecenin ikinci Kendisi yine şöyle anlatır: Birgün bana biri geldi ve “Falan yarısı ben bekleyeyim” dedim. Nöbet sırası bana geldiğinde yerde Allahü teâlâya yakın bir insan vardır. Size bir şey seher vaktine kadar gencin durumunu kontrol ettim. Bir ara sormak istiyor. Fakat sizin yanınıza gelecek gücü yoktur” dedi. uyuya kalmışım. Aniden bir ses, “Uyuyor musun? Halbuki Bunun üzerine ben onu görmeye gittim. Bana “Burada acâib Allahü teâlâ senin evine, akıl almaz şeyler göndermiştir” dedi. bir olay oldu. Aramızda yaşıyan bir çocuk vardı. Bu çocuk Titreyerek uyandım. Evimde bir takım sesler ve muazzam gündüz yemek yemez ve kimse ile konuşmazdı. Koyunları nûrânî bir aydınlık vardı. O genç, son nefesini vermek üzere otlatmaya gittiğinde, koyunları bir tarafa bırakır, kendisi başka idi. Elini ayağını uzattım. Genç rûhunu teslim etti” diye anlattı. bir tarafta namaz kılardı. Birgün bu çocuk hastalandı. Onun Bunun üzerine o zâta “Bunları kimseye söyleme” dedim ve için kabilenin kenarında bir çardak yaptık. Bir süre sonra öğle sonra techîz ve defin işleriyle uğraştık.” vakti, çocuğun aniden yerden yükselerek, havada değirmen taşı gibi döndüğünü gördük. Annesi tutmak istedi ise de “Bir kere Rum beldesinde bulunuyordum. Birgün bir alanda, tutamadı. Çocuk gittikçe yükselerek kayboldu. Kabilemizin çok zayıf bir râhib getirip yaktılar. Külünü körlerin gözlerine erkeklerini, çocuğun bir yere düşmüş olacağını düşünerek, koydular. Körlerin hepsinin gözleri, Allahü teâlânın kudretiyle aramaları için sağa sola gönderdik. Fakat çocuğu bulamadık”, açıldı. Bu külden yiyen hastaların hepsi şifâ buldu. Bâtıl üzere diye anlatınca, ben anlatılanları düşünmeye başladım. Fakat olmalarına rağmen, bu hâl neden böyle diye kendi kendime o, benim bu olaya inanmadığımı sanarak, kabileden birçok şaşırmıştım. Gece rü’yâmda Peygamber efendimizi ( kişiyi şâhid olarak gösterdi. Mecliste biri vardı ki, bu aleyhisselâm ) gördüm. “Yâ Resûlallah! Bu hâl ne?” diye anlatılanları dinlediği zaman buna inanmıyarak “Ey efendim! sordum. Bana “Bu, bâtıl üzere olmalarına rağmen, sıdkın ve Bunların söylediği hâl mümkün mü?” diye sordu, İbn-i Hafîf, riyâzetin eseridir. Birde hak üzere bulunsalardı nasıl olurdu?” “Ey Câhil adam! Burada öyle biri var ki, o durumun meydana buyurdu. gelmesini ve Allahü teâlâya kavuşmasını bekler” dedi. Şöyle anlatılır: İbn-i Hafîf’in iki talebesi vardı. Bunların birisinin Yine kendisi anlatır: “Gençliğimde bir zâtın yanına gitmiştim. ismi Ahmed-i Mih, diğerinin ismi Ahmed-i Kih idi. İbn-i Hafîf Bende açlık eseri görünce, evine yemeğe da’vet etti. Önüme daha çok Ahmed-i Kih’i severdi. Sohbetine katılanlar bu pişirilmiş, fakat biraz tadı tuhaf et getirdi. Onu yemekten durumu kıskanmışlardı. Bu durumu öğrenen İbn-i Hafîf, tiksindim ve yiyemedim. Benim bunu yememem üzerine o zât Ahmed-i Kih’in daha üstün olduğunu onlara göstermek istedi. mahcûb oldu. Ben de utandım. Daha sonra bir cemaatla yola Dergâhın kapısının önünde bir deve uyuyordu. İbn-i Hafîf “Ey çıktım. Bir ara yolumuzu kaybettik. Yanımızda yiyecek birşey Ahmed-i Mih! Şu deveyi dergâhın damına çıkar” deyince kalmamıştı. Birkaç gün açlığa sabr ettikten sonra dayanamaz Ahmed-i Mih “Hocam deve dama nasıl çıkarılır?” dedi. İbn-i duruma geldik. En sonunda yiyemiyeceğim birşey temin ettim. Hafîf “O hâlde bırak kalsın” deyip, diğer talebesine “Ey Tam bir lokma alacağım sırada, o zâtın evindeki yemek Ahmed-i Kih! Şu deveyi dama çıkar” buyurdu. Bunun üzerine aklıma geldi. Kendi kendime, “Bu, o zâtın mahcûb olmasına Ahmed-i Kih, peki efendim diyerek hemen dışarı çıktı ve iki sebep oluşumun cezasıdır” dedim. Derhal tövbe edip geri elini devenin altına sokarak kaldırmaya çalıştı, fakat döndüm ve o zâttan özür diledim.” kaldıramadı, İbn-i Hafîf “Ey Ahmed-i Kih, iş tamam olmuş ve hâlin öğrenilmiştir” deyip, sohbetinde bulunanlara dönerek, Kendisi şöyle anlatır: “Horasanlı bir genç, hacılara yoldaşlık “Ahmed-i Kih, Ahmed-i Mih’den daha iyi hareket etti, emre ediyordu. Şirâz’a geldiği zaman hasta oldu. Yanımızda sâlih itaat etti ve i’tirâz etmedi. Bu iş yapılır veya yapılmaz diye bir zât ile hanımı vardı. O genci, bakmaları için onların evine mütâlâa yapmadı. Ahmed-i Mih ise, uzun uzadıya delîller yanımızda idi. Güç hâl ile Medine’ye geldik. Ben çocuktum, getirmek istedi ve münâkaşaya tutuştu. Zâhir hâlden bâtın hâl acıktım diyerek ağlardım. Babamı çok üzdüm. Babam açıkça anlaşılır” dedi. dayanamadı. Hücre-i se’âdete gelip, “Yâ Resûlallah! Bu gece sana misâfiriz” dedi. Bir yana oturdu. Gözlerini kapadı. Biraz Şöyle naklederler. “Birgün iki evliyâ uzak bir yerden İbn-i Hafîfi sonra, başını kaldırıp güldü. Sonra ağladı. Gözünü açıp, ziyâret için dergâhına geldiler, İbn-i Hafîfi dergâhda “Resûlullah elime para verdi” dedi. Avucunu açtı. Paraları bulamayınca nerede olduğunu sorup, Adud-ud-devle’nin gördüm. Bunları hem kullandık, hem sadaka verdik. Rahatça sarayına gittiğini öğrendiler. Böyle bir evliyânın sultanların Şirâz’daki evimize geldik. sarayında ne işi var? Ne yazık ki, bu zât hakkındaki kanâatimiz çok iyi idi” dedikten sonra, “Çarşıyı şöyle bir Kendisi rü’yâlarından birini şöyle anlatır: Bir gece rü’yâmda dolaşalım” diye gittiler. Çarşıya vardıklarında, yırtık elbiselerini Peygamber efendimizi ( aleyhisselâm ) gördüm. Yanıma diktirmek için bir terziye giderler. O sırada terzinin makası geldiler ve mübârek ayağının ucuyla beni uyandırdılar. kaybolmuştu. Onlara, siz çaldınız dedi. Daha sonra onları Kendisine bakınca buyurdular ki: “Bir kimse Allahü teâlâya zabıtaya teslim etti. Adud-ud-devle’nin sarayına getirdi. giden yolu öğrenir, sonra bu yoldan ayrıl ırsa, Allahü teâlâ bu Ellerinin kesilmesi için Adud-ud-devle emir verdi. Fakat orada kişiyi, âlemde hiçbir kimseye vermediği bir azâb ile bulunan İbn-i Hafîf, bunlar o işi yapmamıştır diyerek onları cezalandırır.” kurtardı ve o zâtlara dönerek, “Sizin kanâatiniz doğrudur. Fakat benim saraya gelmem, böyle işler içindir” dedi. O iki zât, Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ), iki ayak parmağının sonra İbn-i Hafifin talebesi oldular. ucunda durarak namaz kılmıştı, İbn-i Hafîf de bu şekilde Kendisi anlatır: “Ebü’l-Abbâs bin Süreyc’in huzûrunda fıkıh dersi öğreniyorduk: “Allah sevgisi farz mıdır, yoksa farz değil midir?” diye sordu. “Farzdır” diye cevap verdik. İbn-i Süreyc “Delîliniz nedir?” diye sorunca, “Tevbe sûresi yirmidördüncü namaz kılmak istedi. İki rek’ati kıldı. Fakat ikincisini eda edemedi. Gece rü’yâsında Peygamber efendimizi ( aleyhisselâm ) gördü ve İbn-i Hafîfe “Bu namaz bana hâstır, sen bunu kılma” buyurdu. âyetinde Allahü teâlânın meâlen: “Ey Resûlüm, o hicreti terk Şöyle anlatılır: İbn-i Hafîf vefâtı yaklaştığı zaman hizmetçisine, edenlere de ki: Babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, “Ben asî bir kul idim. Boynuma zincir vur, ayağımı da bağla, hanımlarınız, akrabalarınız, kazandığınız mallar, geçersiz böylece yüzümü kıbleye çevir, belki Allahü teâlâ affeder” dedi. olmasından korktuğunuz bir ticâret, hoşunuza giden Ölümünden sonra, hizmetçisi vasıyyetini yerine getirmeye meskenler, size Allah ve Resûlünden ve O’nun yolunda başlayınca, “Ey gâfil adam! Bizim azîz kıldığımız bir zâtı, sen cihaddan daha sevgili ise, artık Allah’ın azâbı gelinceye kadar zelîl kılmak mı istiyorsun? Sakın böyle bir şey yapma” diye bir bekleyin. Allah fâsıklar topluluğunu hidâyete ses işitti. erdirmez” buyurduğu delîlimizdir. Allahü teâlâ burada, kendi sevgisini ve Habîbinin sevgisini diğer sevgilere üstün kıldı. Kendi sevgisine ve Resûlünün sevgisine ortak bir sevgiye karşı azâb va’d etti. Allahü teâlânın azâbı, ancak farzı terk etmek üzerinedir” diye cevap verdik. Ayrıca, “Resûlullahın sevgisi de farzdır. Bunun delîli de, Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) şu hadîs-i şerifidir, “Sizden birisi beni kendi nefsinden, ailesinden, malından, çocuğundan ve bütün İbn-i Hafîf’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Eğer Allahü teâlânın katında, bütün dünyânın bir sinek kanadı kadar kıymeti olsaydı, kâfirlere bir yudum su vermezdi” buyurdu. İbn-i Hafîf buyurdu ki: “Nefsin kırılması Allahü teâlânın dinine hizmet etmek ile olur.” insanlardan daha çok sevmedikçe kâmil îmân etmiş “Dört şey talebeye zarurî olarak lâzımdır “Birincisi; bir binek olmaz” buyuruldu” dedik. hayvanıdır ki, bu sabırdır. İbâdetlere yönelmede, günahlardan Ebû Abdullah Muhammed bin Ber’a hazretleri diyor ki, babam ile Mekke’de parasız kaldık. Ebû Abdullah bin Hafîf de sakınmakta ve musîbetlere tahammülde ona binilir. İkincisi; oturup rahat edebileceği ve korunup barınacağı geniş bir evdir ki, bu akıldır. Onunla şeytanın vesvesesinden ve nefsin helak edici muhalefetinden korunmak mümkün olur. Üçüncüsü; İlk haslet nedâmet’tir. Gaflet ve günahlarla geçen vakitlerine görenin beğeneceği güzel bir elbisedir ki, bu hayadır. Bununla pişman olup, Allah ve kul haklarından borcu olanlara ödeyip kötü iş ve sözlerden korunulmuş olur ve nefsi terbiye etmek tövbe etmek. mümkün olur. Dördüncüsü; aydınlatıcı bir kandildir ki, bu da faydalı ilimdir. Bu, talebeyi doğru yolda hidâyet nûruna ulaştırır.” İkincisi; kullanacağı faydalı ilimleri öğrenmek. Üçüncüsü; sükût, halvet ve zikre devamdır. Sükût (susmak) “İnsanlara vasıyyetim, şu altı şeyi muhafaza etmeleridir: nefsin konuşmasını (vesveseyi) önler. Halvet (yalnızlık) Birincisi; ahdi (anlaşmayı) muhafaza etmektir. Ahde uymamak hislerin dağılmamasını sağlar. Zikir, kalbin tasfiyesini alçaklıktır. İkincisi; söz verince tutmaktır. Üçüncüsü; Allahü (saflaşmasını, temizliğini) temin eder.” teâlâdan gelen bütün belâ ve musibetleri, nefsine lâzım bilip tahammül etmektir. Dördüncüsü; her hâlde ve her durumda, Allahü teâlâyı unutmamak ve O’na ibâdet etmektir. Beşincisi; fakirliğine sabır edip, gizlemektir. Altıncısı; Allah yolunda, O’na kulluk etmek için bulunmaktır.” “Sâlih bir insana en zararlı şey, nefsine kolaylık göstermesidir.” “Takvâ, seni Allahü teâlâdan uzaklaştıran herşeyden uzaklaşmandır.” “Tevekkül; olan şey ile yetinmek ve olmayan şeye râzı olmaktır.” “Kalbin olgunlaşması, Allahü teâlânın zikri ile olur.” Dördüncüsü; ayakta durma, oturma ve bütün hâllerinde Allahü teâlânın emir ve yasaklarını düşünüp, hareketlerini ona göre düzeltmek. Beşincisi; her işine, meşveret etmeden (danışmadan) başlamamaktır. Böylece, işin bozuk ve kötü olmasından korunur. Altıncısı; bir din kardeşi ile birlikte bulunup, vesveselerden kurtulmak gerekir. Yedincisi; her işinde ve sözünde sâdık (doğru) olmaktır. Sekizincisi; mi’de ve dili korumaktır. Çünkü, talebe şehvet sevgisine mübtelâ olursa, günleri gaflet ve tenbellik ile geçer ve Allahü teâlâya ulaşmaktan mahrûm kalır. Dil konuşmaya “Îmân, Allahü teâlânın gayba âit bildirdiği bütün şeyleri, kalbin meylederse, gönlü zikre alışmaz. Zîrâ dilin günahı (isyanı) tasdîk etmesidir.” diğer bütün günahlardan daha çoktur. “Tasavvuf, Allahü teâlâya giden yolu bulmaktır.” Dokuzuncusu; bütün a’zâlar ile, içten ve dıştan edebli olmaktır. Susmalı ve ancak lüzum olunca konuşmalıdır. “Riyâzet, nefsi hizmetle kırıp, Allahü teâlâya ibâdette gevşeklik göstermesine mâni olmaktır.” Onuncusu; üç şeye riâyet etmelidir: İlki, çok acıkmayınca yememelidir. İkincisi, çok susamadıkça su içmemektir. “Kul, ancak dünyâdan yüz çevirmekle Allahü teâlâya ulaşır.” Böylece uyku basmasından korunulmuş olur. Üçüncüsü, çok uyku bastırmadıkça uyumamalıdır. İbn-i Hafîf’in talebelerine yaptığı vasıyyeti şöyledir: “Bir hocaya talebe olmaya karar vermiş bir kimse, bildireceğimiz hasletlere Onbirincisi; kadınlarla sohbet etmekten ve bilhassa şehvet riâyet ederse (uyarsa) ve onları muhafaza ederse, nefsin uyanmasına sebeb olacak yerlerde onlarla beraber isteklerinden kurtularak ve kulluk vazîfesini yaparak Allahü bulunmaktan sakınmalıdır. Ancak böyle yapmakla nefsin ve teâlâya kavuşur. Bu da Allahü teâlânın ihsânı ve muvaffak şeytanın şerrinden korunabilirsin. kılması ile mümkün olur. Bu hasletler yirmibeş tane olup şunlardır: Onikincisi; lüzumsuz veya zararlı yerlere bakmaktan gözü Yirmiikincisi; ucubtan (kendini beğenmekten) sakınmalıdır. korumaktır. Hadîs-i şerîfte “Müslümanların odalarına, gizlice Ucbun alâmeti; kendini, kendi aklını ve fikrini beğenip, ve kötü gözle bakanlar münâfıktır” buyurulmuştur. kimseden nasîhat kabûl etmemektir. Ucub sahibi, çok bildiğini sandığından çok yanılır. Onüçüncüsü, yemek ve uyku öncesi dâhil olmak üzere, devamlı abdestli bulunmaktır. Bunun fâideleri çok olup, Yirmiüçüncüsü; hasetten sakınmalıdır. Hasedin alâmeti; bundan gâfil olmamak lâzımdır. Allahü teâlânın bir kuluna verdiği ni’metlerin, o kuldan gitmesini istemektir. Ondördüncüsü; zarûret hâli hariç, gaflet ehli, ya’nî Allahü teâlâyı hatırlamıyanlar ile beraber bulunmamalıdır ki, onların Yirmidördüncüsü; kalbini, Allahü teâlâyı unutturacak hiçbir gafletleri sirayet etmesin (bulaşmasın). şeyle meşgûl etmemelidir. Yirmibeşincisi; kalbini, diline uygun hâle getirmek ve dünyâ sevgisini kalbinden uzaklaştırmaktır.” Onbeşincisi; sâliha bir hâtun bulup, bir an önce onunla evlenmektir. Evlenmekte acele edin ki, akıllarınız bununla İbn-i Hafif, yazdığı İ’tikâdnâmesinde şöyle buyuruyor. “Akıllı meşgûl olup Allahü teâlâdan uzaklaşmıyasınız. olan insan, önce i’tikâdını düzeltir ve Rabbine ulaşmaya hazırlanır. Niyetini hâlis yapar, işlerini temiz kılar. İbâdetini Onaltıncısı; boş sözleri dinlemekten sakınmalıdır. Kalbin fesat güzel yapar ve âhıret azığı toplar. Kendisinin başıboş ve dağınıklığı, çoğu zaman bundan doğar. Boş sözleri çok yaratılmadığını bilir. dinliyen, dünyâ sevgisine mübtelâ olup, helak olmasından korkulur. İlkönce tevhîde, ya’nî Allahü teâlânın birliğine ve şeriki (ortağı) olmadığına inanmaktır. İnanır ki: Allahü teâlâ birdir. Fakat bu Onyedincisi; “Şöyle yapsaydım, böyle olurdu. Şöyle birlik rakam cinsinden değildir. O birdir, fakat diğer şeyler yapmasaydım. Böyle olmazdı...” gibi sözlerden sakınmalıdır. (mahlûk olan varlıklar) gibi değildir. Yarattıklarından hiçbirine Bunlar münâfıkların sözlerindendir. “Hakkın dilediği oldu, benzemez. Mülkünde hiçbir şey O’nun zıddı değildir. dilemediği olmadı. Takdîr ettiği olacak. Sâdece Allah bize Yarattıklarının hiçbiri O’nun aynı değildir. Cisim ve cismânî kâfidir. O ne iyi vekîldir” diye söylemelidir. değildir. Hiçbir hadîs (sonradan, yoktan var olanlar) veya Onsekizincisi; kaçınılmaz durumlar hariç, bozuk fırkalar ve bid’at ehli ile münâzara etmemelidir. Bunların i’tikâdlarını değiştirmeleri, normal olarak mümkün değildir. İlmi ve aklı az olan biri, bu münâzara yüzünden sapıtabilir. Ondokuzuncusu; kimseyi azarlamamalıdır. Çünkü, Hak yolun taliplerine bu iş yakışmaz, insanlara Allah için iyi davranılırsa, insanın tabiatı iyi ahlâklara alışır ve gadablardan, olur olmaz şeylere kızmaktan kurtulur. Yirmincisi; nefsin vesveseye kapılıp, kendisini başkalarından hayırlı (daha iyi) veya başkalarının bilmediğini biliyor olarak görmesini önlemelidir. Böylece nefsin, işlerin en hayırlı olanları ile meşgûl olması sağlanır. Yirmibirincisi; kibirden sakınmalıdır. Kibrin alâmeti; kendini yüksek veya başkalarını aşağı görmektir. Çok büyük bir kusurdur. hâdise O’nu kaplıyamaz ve kaplıyamıyacaktır. Eşyaya hulul etmez. Eşya da O’na hulul edemez. Olmuş, olan ve olacak olan herşeyi bilir. Henüz olmamış bir şeyin, nasıl olacağını bilir. Öncelik, sonralık ve zaman, mekân mahlûklar içindir. O, zamansız ve mekansızdır. Allahü teâlâ vardır. O, Âlimdir (bilici), ma’lûm (bilinmiş) değildir. O, kadirdir (gücü yeten), makdûr (güç yetirilen) değildir. O herşeyi görür, kendisi görülmez. Rızıkları O verir. Yaratandır, yaratılmış değildir. Allahü teâlâ, ilim sıfatı ile âlimdir. Kudret sıfatı ile kâdirdir. O’nun isim ve sıfatları mahlûk değildir. Kıyâmet gününde mü’minler Allahı göreceklerdir, insan, amelleri sayesinde değil, yalnız Allah’ın kaderi sayesinde Cennete girecektir.” İbn-i Hafîf’in yazmış olduğu kitapların ba’zıları şunlardır: Elİstizkâr, el-Fusl fil-usûl, el-Münkatiîn, Kitâb-ül-lübs-il-murakkât, Kitâb-ül-i’âne, el-Mi’râc, Kitâb-ül-i’tikâd, el-İktisâd, el-Lavâmî, Eserleri: 1- Kitâb-ül-Füsûl, 2- El-Cümel-ül-vecîz, 3- El- el-Müfredât, el-İstidâc vel-indirâc, Kitâb-ül-belvâ, el-Enbiyâ Ercüzet-ül-elfiyye: Bu üç eser, ferâiz ilmi ile ilgilidir. 4- El- Ma’rifet-üz-zevâl, el-Meşâyıh, Şerh-ül-fedâil. Maûne, 5- El-Lem’ul-mürşid, 6- Muhtasaru Telhis “İbn-ülBenâ”: Bu son üç eser hesab ilmi ile ilgilidir. 7- El-manzûmetül-lâmiyye fil-Cebri vel-Mukâbele, 8- Gâyet-üs-süâl; bu eseri 1) Tabakât-üs-sûfiyye sh. 462 2) Hilyet-ül-evliyâ cild-10, sh. 385 3) Risâle-i Kuşeyrî sh. 116 fıkıh ile ilgilidir. 9-Tahkîk-ül-ma’kûl vel-menkûl, 10-El-Lum’a, 11- Ez-Zevâbıt vel-Hisân fimâ yekûnu bih-il-lisân, 12- EtTıbyân fî garîb-il-Kur’ân, 13- El-Ukdet-ün-Nadîd fî tahkîki Kelimet-üt-tevhîd, 14- El-Bahr-ül-ıcâc fî şerh-il-Minhâc, 15İbrâz-ül-hafâya fî şerh-il-vesâyâ. 4) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 142 5) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-3, sh. 149 1) Mu’cem-ül-mütllifîn cild-2, sh. 137 6) Şezerât-üz-zeheb cild-3, sh. 76 2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-2, sh. 157 7) Nefehât-ül-üns sh. 262 3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 109 8) Tezkiret-ül-evliyâ cild-2, sh. 125 4) El-A’lâm cild-1, sh. 226 9) Keşf-ül-mahcûb sh. 199 10) Târîh-i Bağdâd cild-8, sh. 112, 125 İBN-İ HAKÎM (Muhammed bin Es’ad) 11) Kıyâmet ve Âhıret sh. 116 Hadîs, tefsîr, lügat ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi, vâ’iz. Künyesi Ebü’l-Muzaffer olup ismi, Muhammed bin Es’ad bin Muhammed bin Nasr’dır. 484 (m. 1091) yılında Bağdad’da doğdu. Bağdadî, Irâkî ve Hakîmî nisbet edildi, İbn-i Hakim diye İBN-İ HÂİM tanındı. 567 (m. 1172) yılında Şam’da vefât etti. Bâb-ı Sagîr kabristanına defnedildi. Fıkıh âlimlerinden. İsmi, Ahmed bin Muhammed bin İmâmüddîn bin Ali Mısrî’dir. Künyesi Ebü’l-Abbâs, lakabı Zamanın belli başlı ilim merkezlerinden olan Bağdad’da Şihâbüddîn olup, İbn-i Hâim ismiyle tanınmıştır. 756 (m. 1355) doğması, İbn-i Hakîm’in Arab dilinin inceliklerini küçük yaşta senesinde Kâhire’de doğdu. 815 (m. 1412)’de vefât etti. Fıkıh öğrenmesine sebeb oldu. Tefsîr ve hadîs ilimlerinde ilerledi. ilminde Şafiî mezhebi âlimlerinden olup, bilhassa ferâiz Hanefî mezhebi fıkıh bilgilerini mütehassıs âlimlerden öğrendi. (mîrâs) ilminde meşhûr oldu. Ayrıca hesab ilminde ve Bağdad’da Hüseyn bin Muhammed bin Ali Reîs’ten fıkıh ve Arabcada âlim idi. İbn-i Hâtem’den, Cemâl-ül-Esyûtî’den ve hadîs ilimlerini öğrendi. Nûr-ül-Hüdâ Zeynebî, Ebû Ali bin Zeyneddîn Irâkî gibi zamanının âlimlerinden ilim öğrendi. Nebhân ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf ve hadîs ilimlerini Beyt-ül-makdîs’e gidip, orada ders ve fetvâ vermekle meşgûl öğrendi. “Makâmât” musannifi Harirî’den Arabî ilimler ve oldu. Salâhiyye Medresesi’nde tedris işini yürüttü. edebiyat dersleri aldı. Hadîs, tefsîr ve fıkıh ilimlerinde Kendisinden pekçok kişi istifâde etti. Geniş ilim sahibi, heybetli Bağdad’daki tahsilini tamamladıktan sonra Şam’a gitti. Orada ve hakkı söyleyen sâlih bir âlim idi. Ferâiz ve hesâb ilminde Tarhaniyye Medresesi’nde, daha sonra Mu’înüddevle Emîr asrının meşhûr ve son âlimlerinden idi. Vâsık’ın kendisi için yaptırdığı medresede ders verdi. Sadiriyye Medresesi’nin de müderrislerindendi. Bu arada Harb kapısı kabristanına defnedildi. Ebû Feth bin Kerûhî, Ebû kadılık da yaptı. Hanefî mezhebine göre fetvâ verirdi. Güzel Fadl bin Nasır, Ebû Bekr bin Zâgûnî, Sa’îd bin Benâ ve şiirleri vardı. Hitâbeti çok güzeldi. Peygamberin ( aleyhisselâm başkalarının derslerini dinledi. Ebû Feth bin Münâ’nın yanında ) ve selef-i sâlihînin örnek hayatlarını ve hallerini çok iyi âlim oldu. Hanbelî mezhebinde pek yükseldi. Dînin emir ve ezberlemişti; Va’z ve nasihatlerinde Eshâb-ı Kirâmın yasaklarına uymakta pek dikkatli ve titiz olup, zarûret dışında (r.anhüm) hayatlarından, onların Allahü teâlânın dinine yaptığı insanlardan uzak kalırdı. Ebû Zekeriyyâ Yahyâ bin Sayrafi ve hizmetlerden ve Peygamberin ( aleyhisselâm ) bildirdiklerine başkaları ondan ilim almışlar ve hadîs-i şerîf dinlemişlerdir. nasıl uyduklarından bahseder, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına tâbi olmanın ehemmiyetini anlatırdı. İbn-i Kati’î onun hakkında şöyle der: “Muhammed bin Meâlî, sâlih bir zât olup, şüpheli olan şeylerden çok uzak dururdu. Birçok talebe yetiştirdi. Ebû Muhammed bin Abdülhâlık bin Me’mûniyye mescidinde kalır, âhırette kendisine fâide verecek Esed bin Sabit Hanefî, Ebü’l-Mevahib bin Susrî, Ebû Nasr şeylerle meşgûl olurdu.” Şirâzî ve daha birçok âlim onun talebeleri arasındaydı. İbn-i Kâdisî onu pekçok medhetmiş, Hanbelî mezhebinde çok Ebü’l-Muzaffer Hakimi medreselerde ilim öğretip yetiştirdiği ilim sahibi, fetvâ vermekte mahir olduğunu, umûmiyetle talebeleri ve câmilerde va’z edip irşâd ettiği insanlar yanında, mescidinde bulunan zaviyesinde kaldığını bildirdi. Ayrıca onun pek kıymetli eserler de yazdı. Daha sonra gelen insanların da için; “Allahü teâlânın emir ve yasaklarına riâyet eder, ilminden istifâde edip kendisine duâ etmelerini, Amel defterinin insanların arasına pek karışmazdı. Dünyâya düşkün olan kapanmamasını arzu etti. Bunlardan, tefsîr ilminde “Tefsîr-ül- kimselerin kapısına gitmezdi. Kimseden birşey kabûl etmezdi. Kur’ân” fıkıh ilminde “Nazm-ı Muhtâsâr-il-Kudûrî”, hadîs Allahü teâlânın velî kullarından birisi idi” demiştir. ilminde, “Şerh-i Şihâb-il-ahbâr” ve lügat ilminde “Şerh-ülmakâmât li’l-Harirî” adlı eserleri sayılabilir. Büyük âlim Nâsıh bin Hanbelî ise; “Muhammed bin Meâlî, dünyâya rağbet etmez, ya’nî haramlardan ve haram olması muhtemel olan şeylerden uzak kalır, mübahları bile zarûret miktarı kullanırdı. O, faziletli bir âlim idi. Terzilikle uğraşır, bu 1) Tabakat-ül-müfessirîn cild-2, sh. 87 2) Tabakât-ül-müfessirîn (Suyûtî) sh. 29 3) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 218 4) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 50 arada ilim ile, sırf Allahü teâlânın rızâsı için Kur’ân-ı kerîm okutmakla meşgûl olurdu. Ben de kendisinden Kur’ân-ı kerîmden bir miktar okudum. Bana, kendisinden istifâde etmemi söylerdi. Bana Mukaddimet-ül-hıbrî adlı eserini verir, onu ezberinden okurdu. Temizdi ve temizliğe çok dikkat ederdi. Büyük âlimlerden Zâhir, babası Nasır hayatta olduğu hâlde, Muhammed bin Meâlî’nin yanına çok gider, onunla 5) El-A’lâm ci
