`in, Erzurum `un düşman işgalinden kurtuluşunun 90

TBMM
B:76
12 . 3 . 2008
0:1
2.- Erzurum Milletvekili İbrahim Kavaz 'in, Erzurum 'un düşman işgalinden kurtuluşunun 90 'inci
yıl dönümüne ilişkin gündem dışı konuşması
İBRAHİM KAVAZ (Erzurum) - Sayın Başkan, değerli milletvekilleri; Erzurum ilimizin düşman
işgalinden kurtuluşunun 90'ıncı yıl dönümü münasebetiyle gündem dışı söz almış bulunuyorum.
Sözlerime başlamadan önce, Erzurum'da ve ilçelerimizde kurtuluş gününü yaşayan hemşehri­
lerimizin, ayrıca çeşitli illerimizde kurtuluş programlan düzenleyen hemşehrilerimizin kurtuluş bay­
ramlarını tebrik ederek sözlerime başlamak istiyorum.
Tarih boyunca askerî, siyasi ve ticari bakımdan bölgenin önde gelen şehirlerinden biri olan Er­
zurum, doğudan gelen yolların Anadolu'ya açılan tek kapısını teşkil etmektedir. Bu özelliği ile Ana­
dolu'ya girmek teşebbüsünde bulunan istila güçlerine karşı bölgenin savunmasının kaderini belirleyen
önemli bir kale şehridir.
Türkler, Erzurum'u Malazgirt Zaferi'nden yirmi iki yıl önce fethettikleri için Doğu Anadolu'nun
da hâkimi olmuşlardır. 1049 yılında Selçukluların fethiyle milletimizin Anadolu'ya geliş süreci baş­
lamış, 1071 Malazgirt Zaferi'ni takip eden yıllardan itibaren bu coğrafyaya mührümüzü vurmuş ve
vatan hâline getirmişiz.
Osmanlı Devleti 1518 yılından sonra Erzurum'a tam manasıyla hâkim olmuş, Kanuni Sultan
Süleyman döneminde imar edilen ve büyük bir yerleşim merkezi olan Erzurum önemli bir askerî üs
hâline getirilmiştir. Askerî önemi ve stratejik konumu şehrin gelişmesine daima yardımcı olmuştur.
Bir taraftan askerî mühimmatın ikmal ve hareket üssü, diğer taraftan batı Anadolu ve Karadeniz'den
doğuya uzanan ticaret yolu olma özellikleri burayı daima cazibe merkezi hâline getirmiştir. Osmanlı
idaresine geçtikten sonra, 8 Temmuz 1829'da ilk defa istilaya uğramış, 14 Eylül 1829'a kadar süren
üç aylık Rus işgali Erzurum'a büyük zarar vermiş, Ruslar geri çekilirken şehri tahrip etmişlerdir.
Değerli milletvekilleri, Osmanlı Devleti, Rus saldırılarına karşı 1867 yılından itibaren Erzu­
rum'da tabyalar inşa eder. Toprak Tabya, Aziziye, Hamidiye, Mecidiye, Toparlak vesaire adlar veri­
len bu tabyaların en önemlilerinden biri olan Aziziye'nin, yapılışından yüz kırk bir yıl sonra
şehrimizin merkez ilçelerinden birine ad olarak bu yüce Meclis tarafından verilmesi tarihî bir ismin
hatırasına bağlılığımız açısından önemli olmuştur.
Erzurum'un ikinci Rus işgali 1877-1878 Osmanh-Rus Savaşı'nda meydana gelir. Ahmet Muh­
tar Paşa'nın ordusu 25 bin kişiye inmiş, Erzurum'dan ordu ve halk geriye çekilmek zorunda kalmış­
tır. Ordunun geriye çekilmesi esnasında, Erzurumlu, kale önünde kahramanca direnmiş ve ordunun
zayiat vermeden geri çekilmesini sağlamıştır. Bu olay, savaş tarihi açısından, milletimizin, Erzu­
rumlunun ordunun önünde kahramanca savaşıp önemli başarı sağladığı nadir bir mücadele olarak
tarihteki yerini almıştır.
Birinci Dünya Savaşı'nda Erzurum, Rus ordularının hedefi olmuş, 16 Şubat 1916'da Ruslar
Erzurum'a girmiş, halk Ruslarla birlikte gelen Ermenilerin katliamına maruz kalmıştır. Katliam­
dan kurtulanlar Anadolu içlerine göç etmiş, nüfus 8 bine kadar düşmüştür. 1916-1918 yılları ara­
sındaki iki yıllık Rus işgali şehrin harap olmasına sebep olmuş, sefalet ve açlık en önemli problem
hâline gelmiştir.
Değerli milletvekilleri, Anadolu'nun hiçbir yerinde Birinci Dünya Savaşı'nın dehşeti Erzu­
rum'daki kadar hissedilmemiştir. Ölüm her yanı sarmış, doğu vilayetlerinin iktisadi merkezi çök­
müş, savaş, hicret, katliam, tifüs gibi çeşitli felaketler her şeyi yok etmiştir. Bu yıkılışı, Erzurum,
19'uncu yüzyılın ilk yarısından itibaren arka arkaya üç defa yaşamıştır.
-345-