Ekonomik Gelişmeler Özet Değerlendirme Raporu, Şubat 2008-II
advertisement
TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU ŞUBAT 2008/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Şubat 2008 Şubat ayının ikinci ve üçüncü haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler • Para Politikası Kurulu, 14 Şubat 2008 tarihli toplantısında, Merkez Bankası bünyesindeki borçlanma faiz oranını %15,50’den %15,25’e, borç verme faiz oranını ise %19,50’den %19,25’e düşürdü. Kurul, önümüzdeki dönemde toplam talep koşullarının enflasyondaki düşüş eğilimine destek vermeyi sürdüreceğini tahmin ettiğini, bu çerçevede, gıda ve enerji fiyatları bir risk unsuru oluştursa da enflasyonun orta vadede düşmeye devam etmesini beklediğini açıkladı. Bundan sonraki olası faiz indiriminin zamanlamasının ise küresel piyasalardaki gelişmelere, dış talebe, maliye politikası uygulamalarına ve orta vadeli enflasyon görünümünü etkileyen diğer unsurlara bağlı olarak belirleneceğini bildirdi. • Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Başkanı Tevfik Bilgin, bankalara, 2007 yılında elde ettikleri kârları dağıtmayarak bünyelerinde bırakmaları tavsiyesinde bulundu. Bankalar ve BDDK'nın, her zamandan çok ekonominin ortasında olduğuna dikkati çeken Bilgin, bu dönemde ihtiyatlı ve kontrollü büyümenin önem kazanacağını da vurguladı. • Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Başkanı Turan Erol, önce ABD'de, daha sonra ise Avrupa'da yaşanan finansal çalkantıların tüm dünya borsaları gibi, İMKB'yi de etkilediğini ancak bu çalkantıların piyasalar açısından sistemik bir risk yaratmayacağını kaydetti. • KOBİ'lerin rekabet güçlerinin artırılması ve istihdama katkıları için hazırlanan "KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı", DPT tarafından revize edildi. Yeni plana göre KOBİ'lerin girişimcilik kültürü geliştirilecek, sanayinin ihtiyaçları doğrultusunda, nitelikli insan kaynağı oluşturulacak, üretim ve kalite süreçlerinin geliştirilmesi için, KOBİ'lerin CE işaretli üretim ve ihracat yapabilmeleri sağlanacak, ayrıca KOBİ'ler, teknoloji, ar-ge ve yenilikçiliğe yönlendirilecek. 2007-2009 dönemini kapsayan yeni KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Avrupa Küçük İşletmeler Şartı'nda ve AB İşletme ve Girişimcilik İçin Çok Yıllı Program’ında belirtilen amaçlara uyumlu bir ulusal KOBİ stratejisinin geliştirilmesi ve uygulanması, KOBİ'lerin verimlilikleri, istihdama katkıları ile katma değer içindeki payları ve uluslararası rekabet güçlerinin artırılmasını hedefliyor. • Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar'da Değişiklik Yapılmasına Dair 2008/13186 sayılı Karar ile kambiyo mevzuatında bazı değişiklikler yapıldı. Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bakanlar Kurulu Kararına göre, Türkiye ekonomisinin son yıllardaki performansı ve ulaşılan dış ticaret hacmi, kambiyo mevzuatının serbest transfer ve tasarruf yönündeki ilkesi dikkate alınarak, ihracat bedellerinin yurda getirilerek Türk Lirasına dönüştürülme zorunluluğuna son verildi. • Türkiye ile IMF arasındaki 7'nci gözden geçirmenin sonuçlandırılması şubat sonrasına kaldı. Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) Dış İlişkiler Direktörü Mesud Ahmed, fonun bu konuda, sosyal güvenlik ve vergi idaresi reformlarına ilişkin ilerlemeleri beklediğini belirtti. 1 • Dünya Turizm Örgütü, Avrupa bölgesinin, dünyanın en çok turist çeken bölgesi olduğunu belirtirken, Türkiye'nin de Avrupa'nın ve dünyanın en gözde turizm merkezleri arasında yer aldığını bildirdi. Dünya Turizm Örgütü verilerine göre, Türkiye'nin yanı sıra Yunanistan, Portekiz, İtalya ve İsviçre, en gözde turizm merkezleri olarak kabul ediliyor. • Türkiye, Hırvatistan ve Makedonya'nın ardından AB Rekabet ve İnovasyon Programına (CIP) katılan 3'üncü aday ülke oldu. Türkiye'nin KOBİ'ler başta olmak üzere iş dünyasına büyük fayda sağlayacak programa katılım kararından memnuniyet duyduğunu belirten AB Komisyonu'nun işletmeler ve sanayiden sorumlu Başkan Yardımcısı Verheugen, bu sayede AB'deki ve Türkiye'deki işletmeler arasında işbirliği için büyük fırsat yaratıldığını kaydetti. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler • ABD Merkez Bankası FED, 29-30 Ocak tarihlerinde gerçekleştirdiği toplantının özetlerini açıkladı. Özetlerde, FED daha önce %1,8-2,5 aralığında gerçekleşmesini beklediği 2008 büyüme verilerini %1,3-2,0 olarak revize etti. FED ayrıca daha önce %1,7-1,9 aralığında beklediğini açıkladığı 2008 çekirdek enflasyonu tahminini %2,0-2,2 seviyesine yükseltti. Ayrıca istihdam piyasası ile ilgili bir revize de yapılarak, 2008 yılı işsizlik oranını %4,8-4,9 aralığından %5,05,3 aralığına çıkardı. • ABD'de, Çalışma Bakanlığı verilerine göre, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Ocak ayında, beklenenin (%0,3) üzerinde %0,4 oranında yükseliş gösterdi. Çekirdek enflasyon ise %0,2 olan beklentinin üzerinde %0,3 arttı. TÜFE'nin yükselmesinde, sağlık harcamalarıyla, gıda ve enerji fiyatlarındaki artışın etkili olduğu açıklandı. • ABD Ticaret Bakanlığı, ABD dış ticaret açığının Aralık ayında bir önceki aydaki 63,1 milyar dolar seviyesinden 58,8 milyar dolara gerilediğini açıkladı. ABD dış ticaret açığının Aralık ayında 61,5 milyar dolar olması bekleniyordu. 2007 yılı genelinde de dış ticaret açığı 2006 yılındaki 758,5 milyar dolar seviyesinden 711,6 milyar dolara gerilemiş oldu. • Ticaret Bakanlığının açıkladığı verilere göre, ABD'de perakende satışlar, Ocak ayında beklentilerin üzerinde, %0,3 arttı. Perakende satışların, büyük oranda yeni otomobil ve benzin satışlarının etkisiyle beklentilerin üzerinde arttığı açıklandı. 2007 yılı Aralık ayında satışlar, %0,4 gerilemişti. • ABD’de, yeni ev başlangıçları verisi aylık %0,8 yükselişle 1.012 bin olarak açıklandı. Ancak yeni inşaat izinleri verisi aylık %3 (yıllık %33) gerileyerek 1.048 bin olarak gerçekleşti. • ABD toptan satışlar verisi ise %0,2 olan beklentinin altında %0,7 azaldı. • ABD Hazine Bakanlığı, ABD’ye uzun vadeli swap harici sermaye girişinin Aralık’ta 56,5 milyar dolar, toplam sermaye girişinin ise 60,4 milyar dolar olduğunu açıkladı. • ABD’de sanayi üretimi Ocak ayında beklentiler doğrultusunda %0,1 artış gösterdi. İmalat sanayi üretimi ise bir önceki aya göre bir değişim göstermedi. 2 • ABD’de Ocak ayı kapasite kullanımı beklentilerin biraz üzerinde %81,5 seviyesinde gerçekleşti. Kapasite kullanımının Ocak ayında %81,3 seviyesinde olması bekleniyordu. • Avrupa Merkez Bankası (ECB) Başkanı Jean-Claude Trichet, küresel mali piyasalarda yaşanan dalgalanmanın, Euro Bölgesi ekonomisine etkileri konusundaki belirsizliğin sürdüğünü belirtti. Trichet, yaptığı açıklamada, mali piyasalarda yaşanan dalgalanmanın Euro Bölgesine etkisini kabul ettiğini, ancak bunun etkileri konusunda halen alışılmadık belirsizlikler olduğunu vurguladı. • Avrupa Komisyonu, 2007 yılında %2,7 olan Euro Bölgesi ekonomik büyümesinin bu yıl %1,8’e yavaşlamasının beklendiğini, enflasyonun ise Merkez Bankası tahminlerinin oldukça üzerinde gerçekleşebileceğinin tahmin edildiğini açıkladı. Euro bölgesi büyümesinin yavaşlamasının nedeninin, finans piyasalarındaki çalkantı, ABD ekonomisindeki sert yavaşlama ve yüksek emtia fiyatları olabileceği belirtildi. Avrupa Komisyonu, Euro bölgesinin en büyük ekonomisi olan Almanya’nın, 2008 yılı için %2,1 olan büyüme beklentisini %1,6’ya, Fransa’nın büyüme beklentisini de %2’den %1,7 ye düşürdü. • Euro Bölgesinin en büyük ekonomisi olan Almanya’da 4. çeyrek GSYİH, beklentiler doğrultusunda 3. çeyreğe göre %0,3, bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,6 büyüme gösterdi. Üçüncü çeyrekteki büyüme yıllık bazda %2,4 seviyesinde gerçekleşmişti. • Avrupa Birliği’nde (AB) ortak para kullanan ülkelerin dahil olduğu Euro Bölgesi’nin, 2007 yılında, %2,3 ile beklentilerin üzerinde büyüdüğü açıklandı. Resmi istatistik kurumu Eurostat'a göre, Euro Bölgesi’nde 2007'nin üçüncü çeyreğinde binde 8 olan büyüme hızı, son çeyrekte binde 4'e geriledi. 27 üyeli AB'de ise 2007 yılında ortalama büyüme oranı %2,6 düzeyinde gerçekleşti. Büyüme oranları, 2006 yılında Euro Bölgesinde %2,7 ve AB'de %2,9 düzeyinde gerçekleşmişti. • Avrupa İstatistik Kurumu Eurostat Euro Bölgesi dış ticaret açığının ilk tahmin verilerine göre, Aralık ayında 4,2 milyar euro seviyesinde gerçekleştiğini açıkladı. Dış ticaret dengesinin Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayındaki gibi 2,4 milyar euro fazla vermesi bekleniyordu. 2006 yılında 9,3 milyar euro açık veren Euro bölgesi dış ticareti 2007 yılında toplamda 28,3 milyar euro fazla verdi. • Sanayi üretiminin ve dolayısıyla genel ekonomik faaliyetin önemli bir göstergesi olan Euro Bölgesi sanayi siparişleri, Aralık ayında bir önceki aya göre %3,6 düşüş ve yıllık bazda ise %2,1 artış göstererek beklentilerin altında kaldı. Beklentiler Aralık ayında %1’lik düşüş ile yıllık bazda ise %8,4 artış yönündeydi. • Euro Bölgesindeki ekonomik faaliyetlerin canlılığı hakkında önemli bir gösterge niteliği taşıyan PMI endeksi, Ocak ayındaki son yılların en düşük seviyesi olan 50,6 seviyesinden, Şubat ayında 52,3 seviyesine yükseldi. Beklentiler 50,7 olması yönündeydi. PMI endeksinin beklenenden yüksek gelmesiyle birlikte, Euro bölgesinde büyümesinin yavaşlamasından endişe duyan Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) yakın bir gelecekte olası faiz indirimi yapabileceği beklentisi de azaldı. • Uluslararası Yatırım Bankası Merrill Lynch Avrupa’nın 2008 Makro Görünümüne İlişkin yayınladığı Raporda, Euro Bölgesinde enflasyon baskısının göz ardı edildiğini ve 2008 yılında enflasyonundaki görünümün parasal birliğin başlamasından bu yana en kötü durumda olduğunu belirtti. Raporda Avrupa 3 Merkez Bankası’nın (ECB) faiz indirimlerine yakında başlayacağı, İngiltere Merkez Bankası’nın (BOE) ise faizleri yıl sonuna kadar %4,5 seviyesine indireceği öngörüldü. Merrill Lynch ayrıca ABD ekonomisindeki görünümün kötüleşmesi ve kredi piyasalarının sıkılaşmasının etkisiyle 2008 yılı için büyüme öngörülerini aşağı yönlü revize ettiklerini belirtti. • Fransa'da 2007 yılında ticaret açığı rekor seviyeye ulaşarak, 39 milyar euroya çıktı. Dış Ticaret Bakanlığı, euronun dolar karşısında çok fazla değer kazanması, petrol fiyatları ile Çin ve Hindistan gibi ülkelerin dünya ticaretinden önemli bir pay almaya başlamasının, ticaret açığında önemli rol oynadığını açıkladı. • Fransa'da Ocak ayı itibarıyla yıllık enflasyon %3,2 olarak açıklandı. • Almanya Federal İstatistik Kurumu, Aralık ayı dış ticaret dengesinin 10,8 milyar euro, 2007 yılı dış ticaret dengesinin ise 198,8 milyar euro fazla verdiğini açıkladı. Aralık ayı dış ticaret dengesinin 17,7 milyar euro fazla vermesi bekleniyordu. • Almanya'nın önde gelen ekonomik araştırma kuruluşlarından IFO, Alman ekonomisi için 2008 yılı büyüme tahminini ABD ekonomisindeki zayıflığa bağlı olarak %1,8'den %1,6'ya düşürdü. • Almanya’da Aralık ayında sanayi üretimi %1,0 olan beklentinin altında %0,8 olarak gerçekleşti. • İngiltere Aralık ayı dış ticaret açığının 7,35 milyar sterlin olan beklentilerin üzerinde 7,57 milyar sterlin olduğu açıklandı. Aralık ayında toplam ihracat %1 düşüşle 18,9 milyar sterline, toplam ithalat ise %2 düşüşle 26,5 milyar sterline geriledi. • İngiltere’de Ocak ayı enflasyonunun %2,1’den %2,2 seviyesine yükseldiği açıklandı. Enflasyonun Ocak ayında %2,3 olması bekleniyordu. Ocak ayında perakende fiyatlar ise bir önceki aydaki %4 seviyesinden %4,1’e yükseldi. • İngiltere’de Ocak ayı üretici fiyat endeksi (ÜFE), Aralık ayına göre %1 artış göstererek yıllık bazda %5’ten %5,7 seviyesine yükseldi. Ocak ayında çekirdek ÜFE de beklentilerin üzerinde gelerek bir önceki aydaki %2,7 seviyesinden %3,2 seviyesine yükseldi. Çekirdek ÜFE’nin ocak ayında %2,6 artış göstermesi bekleniyordu. • Çin'de üretici fiyat endeksi, artan enerji maliyetlerinin etkisiyle Aralık ayında %5,7, Ocak ayında ise yıllık olarak %6,1 oranında artarak tahminlerin üzerinde gerçekleşti. • Japonya’nın 2007’nin son çeyrek büyümesi, beklentilerin çok üzerinde %3,7 olarak gerçekleşti. • Japon hükümeti, Japon finansal kuruluşlarının ABD subprime krizi ile ilişkili kayıplarının 2007'nin son üç ayında ikiye katlanarak 5,6 milyar Dolar olduğunu bildirdi. • Japonya’da Aralık ayında cari işlemler dengesinin bir önceki yılın aynı ayına göre %4,7 gerilediği ve bunun 2007 yılı içerisindeki ilk gerileme olduğu açıklandı. Cari işlemler dengesinin Aralık ayında %3,6 gerilemesi bekleniyordu. Dış ticaret dengesi ise Aralık ayında bir önceki aydaki 932,7 milyar yen seviyesinden 1,013 milyar yene yükseldi. 4 • Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerindeki enflasyon oranı, 2007 yılında ortalama %10 olarak açıklandı. BDT Devletlerarası İstatistik Komitesi'nden yapılan açıklamaya göre, geçen sene BDT ülkelerindeki en yüksek enflasyon oranı %21,5 ile Tacikistan'da, en düşük enflasyon ise %4,4 ile Ermenistan'da hesaplandı. • Uluslararası piyasalarda petrol fiyatları 100 Dolar/varil seviyesinin üzerine çıkıp, ardından geriledi. • ABD Merkez Bankası Başkanı Ben Bernanke, ekonomik büyümeye yönelik konut, istihdam ve kredi piyasaları kaynaklı risklerin devam ettiğini vurgularken, faiz indirimlerinin devam edebileceğini söyledi. FED’in şu ana kadar para politikasına ilişkin agresif bir tutum sergilediğini belirten Bernanke, bundan sonra da ihtiyaç duyulduğunda uygun zamanlama ile harekete geçeceklerini vurguladı. Bernanke, ekonomiyi canlandırma paketinin etkilerinin ise 2008 yılının ikinci yarısından itibaren görülmeye başlanacağını, ekonominin önümüzdeki dönemde yavaş bir büyüme sergileyeceğini ve yıl sonuna doğru ise toparlanmasını beklediğini açıkladı. • Dünyaca ünlü milyarder Warren Buffet, sahip olduğu Berkshire Hathaway yatırım şirketi aracılığı ile kredi sorunu yaşayan Ambac, MBIA, FGIC gibi tahvil sigorta şirketlerine, 800 milyar dolar tutarındaki yükümlülüklerini üzerine alma teklifi götürdüğünü açıkladı. Buffet, öneri için 30 gün süre tanıdığını vurgularken, dünyanın önde gelen tahvil sigorta şirketlerinden Ambac Financial, yatırımcı Warren Buffet’ın tahvil sigorta şirketleri için yaptığı 800 milyar dolarlık reasürans teklifini reddetti. Ambac’tan yapılan açıklamada yapıcı bütün tekliflere açık olduklarını ancak, Buffet’ın teklifinin Ambac’ın tüm politika belirleyicilerinin çıkarına aykırı buldukları ifade edildi. • Bank of America, Citigroup ve dört ABD bankası, kullandıkları mortgage kredilerini geri ödemekte zorlanan ve evlerini kaybetme riski ile karşı karşıya olan kredi kullanıcılarına yardımcı olmak için yeni bir plan üzerinde çalışmaya başladı. ABD Hazine Bakanı Paulson’un desteklediğini açıkladığı bu plana göre, bankalar kredi yeniden yapılandırmalarının değerlendirildiği süreçte, 30 gün boyunca ipotekli konutlara el konulmasının durdurulmasını önerecekler. 5 Son Açıklanan Veriler • TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2007 yılı Aralık ayında bir önceki yılın Aralık ayına göre ihracat miktar endeksi %4,9 oranında azalırken, ithalat miktar endeksi %18 oranında, ihracat birim değer endeksi %19,4 oranında ve ithalat birim değer endeksi de %15,4 oranında artış göstermiştir. Ana sektörler itibarıyla, Aralık % Dış Ticaret Hadleri (%) ayında, bir önceki yılın aynı 100,0 ayına göre ihracat miktar 98,2 98,1 97,7 97,9 97,7 97,5 97,5 97,3 97,3 endeksleri; madencilik ve 98,0 97,2 96,9 96,8 96,2 taşocakçılığı sektöründe %0,4 97,6 97,4 97,3 96,0 oranında artış, tarım ve 96,1 95,5 93,9 94,0 ormancılık sektöründe %19,9, 94,0 94,5 92,7 balıkçılık sektöründe %34,4 ve 92,0 imalat sanayinde %4 oranında 92,1 92,2 azalış göstermiştir. İthalat 90,0 miktar endeksleri de aynı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ayda; tarım ve ormancılık Aylar sektöründe %20,4, madencilik 2006 2007 ve taşocakçılığı sektöründe %4,6 ve imalat sanayii sektöründe %20 oranında artış göstermiştir. Aralık ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre, ihracat birim değer endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %38,5, balıkçılık sektöründe %12,3, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %27,2 ve imalat sanayi sektöründe %18,7 oranında artarken, lokomotif sektör olarak adlandırabileceğimiz tekstil ürünlerinde %13,7 ve giyim eşyası sektöründe ise %17,4 oranında artış göstermiştir. Bu gelişmelerden sonra, 2007 yılının Temmuz ayından itibaren ithalat lehine bir gelişim sergileyen dış ticaret hadleri Aralık ayında ihracat lehine dönmüştür. Aralık ayında, bir önceki aya göre ihracat fiyatlarının (%1,70) ithalat fiyatlarına (%1,15) göre daha fazla artması dış ticaret haddinin bir önceki aya göre 0,5 puan artışla 97,3 seviyesinde ihracat lehine dönmesine sebep olmuştur. • TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2007 Kasım Dönemi (Ekim, Kasım, Aralık) Sonuçları’na göre; 2007 yılı Kasım döneminde, çalışma çağındaki nüfus geçen yılın Aylık İşsizlik Oranı (%) % aynı dönemine göre 740 bin 13 kişi artarak 49 milyon 511 bin 11,8 11,9 12 kişiye ulaşmıştır. İstihdam 10,9 edilenlerin sayısı, geçen yılın 11 10,5 11,0 11,4 9,9 10,1 aynı dönemine göre 368 bin 9,7 10,4 10 9,2 kişi azalarak 20 milyon 867 bin 9,3 9,8 8,8 8,8 8,9 9,6 9 kişiye düşerken, işgücüne 9,3 9,1 9,1 8,8 8,8 8,8 katılma oranı %46,9 olarak 8 gerçekleşmiştir. Türkiye 7 genelinde işsiz sayısı, geçen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 yılın aynı dönemine göre 85 Aylar 2006 2007 bin kişi artarak 2 milyon 350 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 0,5 puan artışla %10,1 düzeyinde, tarım dışı işsizlik oranı da %12,6 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam 6 edilenlerin %25,1'i tarım, %20,6’sı sanayi, %6'sı inşaat, %48,4’ü de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 1,2 puan, inşaat sektörünün payının 0,1 puan azaldığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 0,1 puan, hizmetler sektörünün payının ise 1,2 puan arttığı görülmektedir. • • • • TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Ocak ayında %78,3 düzeyinde olan üretim değeri ağırlıklı, İmalat Sanayii Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2008 yılı Ocak ayında % İmalat Sanayi KKO 2,2 puan artarak %80,5 88,0 düzeyinde gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile 83,3 83,5 82,6 84,0 çalışmamasının nedenleri 82,0 81,7 83,2 80,5 83,1 olarak, önem sırasına göre; 81,9 81,2 80,0 talep yetersizliği ilk sırada yer 80,3 80,1 alırken, hammadde yetersizliği, 78,3 76,0 mali imkânsızlıklar, işçilerle 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ilgili meseleler ve enerji Aylar 2007 2008 yetersizliği diğer nedenler olmuştur. KKO, 2007 yılı Aralık ayında ise %81,2 idi. Ocak ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı aynı kalmış, satış miktarı %6,3 azalmış, satış fiyatları %0,4 oranında artmış, hammadde fiyatları ise %1,5 oranında artmıştır. 2008 yılı Şubat ayında, üretim miktarının %1,1 oranında, satış miktarının %2,8 oranında, satış fiyatlarının %0,5 oranında ve hammadde fiyatlarının da %0,8 oranında artması beklenmektedir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılının Ocak ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %7,8 artarak 5.567’den 6.001’e yükselmiştir. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı ise bir önceki yılın aynı ayına göre %7,4 oranında artarak 1.527’den 1.640’a yükselmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu ve Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi’ne göre, 2007 yılının Aralık ayında 93,89 olan Tüketici Güven Endeksi, 2008 yılının Ocak ayında, %1,89 oranında azalarak 92,12 değerine düşmüştür. Ankete göre, Güven Endeksindeki düşüş, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma güçlerine, gelecek dönem genel ekonomik duruma, gelecek dönem iş bulma olanaklarına ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin kötüleşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2006 yılı Aralık ayında 2.998 milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Aralık ayında %71,7 oranında artarak 5.149 milyon dolara yükselmiştir. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına göre %58,6 oranında artarak 4.909 milyon dolara yükseldiği, hizmetler dengesindeki fazlanın %58,6 oranında azalarak 193 milyon dolara düştüğü, gelir kalemindeki açığın %30,2 oranında artarak 728 milyon dolar net gider kaydettiği ve cari transferlerden kaynaklanan girişlerin de %54,5 oranında artarak 295 milyon dolara yükseldiği gözlenmiştir. 7 Bunun sonucu olarak, 2007 yılında cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre, %18 oranında artarak, 32,2 milyar dolardan 38 milyar dolara yükselmiştir. 2007 yılının Ocak-Aralık döneminde gerçekleşen 38 milyar dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yıla oranla %18,8 artarak, 38,4 milyar dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir: Doğrudan yatırımlar kaleminde bir önceki yılın aynı dönemine göre %4,1 dolayında artışla 19,8 milyar dolar, portföy yatırımlarında 717 milyon dolar, ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre %114 oranında artışla yaklaşık 26 milyar dolar net giriş kaydedilmiştir. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervlerde yaklaşık 8 milyar dolar artış olmuştur. • • • T.C. Merkez Bankası’nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2008 Yılı Şubat Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2008 yılında %4,7 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %6,54 oranında artacağı, cari işlemler açığının 41 milyar 856 milyon dolar ve dolar kurunun 1,2881 YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %5,99 ve %5,20 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %14,84, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14,88 olarak beklenmektedir. Şubat II. Dönem Beklenti Anketi genelinde, bir önceki döneme göre, yılsonu büyüme ve 12 ay sonrası TÜFE göstergeleri dışında diğer tüm ekonomik göstergelerin artacağı tahmin edilmektedir. Merkez Bankası’nın verilerine göre, 2007 yılında, 2006'ya göre protestolu senet sayısı %24,9 artarak 1 milyon 177 bin 910 adetten, 1 milyon 470 bin 758 adede çıkarken, protestolu senetlerin tutarı da %41,4 yükselerek 4 milyar 54 milyon 905 bin YTL'den, 5 milyar 732 milyon 371 bin 127 YTL'ye çıktı. Protestolu senet adedi Aralıkta 139 bin 159 oldu ve bir önceki aya göre %1,3 arttı. Aralıkta senet tutarı ise 533 milyon 327 bin 845 YTL olurken, %1,3 azaldı. Hazine Müsteşarlığı’ndan yapılan açıklamaya göre; 31.01.2008 itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku, 336,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun 232,1 milyar YTL tutarındaki kısmı (%69,0) Türk Lirası cinsinden, 103,3 milyar YTL tutarındaki kısmı (%30,7) döviz cinsinden ve geriye kalan 1,2 milyar YTL tutarındaki kısmı ise (%0,4) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır. 2008 Ocak sonu itibariyle brüt borç stokunun %56,8’i iç piyasaya, %20,0’ı ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %23,2 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73,8 olan piyasa payının 2008 yılı Ocak ayında %73,9 olarak gerçekleştiği görülmektedir. 2007 yılında 25,7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısının ise, 2008 yılının Ocak ayında 24,9 aya düştüğü görülmektedir. • Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 01–15 Şubat 2008 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %1,16 oranında daralarak 104.603 milyon YTL düzeyine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi ‰9,62, İç Varlıklar kalemi de %2,30 oranında azalış göstermiştir. 8 Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %1,16 oranında yükseldiği görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin ‰1,40 oranında azalırken, İç Yükümlülükler kaleminin %1,98 düzeyinde artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemeleri nedeniyle artan nakit ihtiyacına bağlı olarak, bu dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %14,65 ve %5,79 oranlarında artış gerçekleşmiştir. Buna karşılık Şubat ayı başında 7,33 milyar YTL seviyesine ulaşan Açık Piyasa İşlemlerinden Doğan Borçlar kalemi, bu dönem içerisinde %45,83 oranında azalış kaydederek, Merkez Bankası’nın piyasaya olan borç stoku, 4 milyar YTL seviyenin altına inmiştir. Merkez Bankası’nın diğer bir politika aracı olan Kamu Mevduatı kaleminin de bu dönem %64,78 gibi yüksek bir oranda azalış gösterdiği dikkati çekmektedir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) AKTİFLER 1.DIŞ VARLIKLAR 2.İÇ VARLIKLAR PASİFLER 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 1.1. DIŞ YÜKÜMLÜKLER 1.2. İÇ YÜKÜMLÜKLER 1.2.1. Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 1.2.2. Bankaların Döviz Mevduatı 2.MERKEZ BANKASI PARASI 2.1. REZERV PARA 2.1.1. Dolaşıma Çıkan Banknot 2.1.2. Bankalar Mevduatı 2.1.3. Diğer Kalemler 2.2. DİĞER MB PARASI 2.2.1. APİ’den Doğan Borçlar 2.2.2. Kamu Mevduatı TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 23.02.07 01.02.08 15.02.08 106.250 91.978 14.272 106.250 62.364 23.375 38.989 21.677 17.312 43.886 34.384 21.548 12.726 110 9.502 3.358 6.144 62.953 105.828 90.311 15.517 105.828 52.070 20.026 32.044 13.968 18.076 53.758 39.791 26.113 13.502 176 13.967 7.331 6.636 72.591 104.603 89.442 15.160 104.603 52.676 19.998 32.678 14.349 18.329 51.927 45.619 27.624 17.848 147 6.308 3.971 2.337 70.552 Değişim Son Yıl Dönem -1.647 -1.225 -2.536 -869 888 -357 -1.647 -1.225 -9.688 606 -3.377 -28 -6.311 634 -7.328 381 1.017 253 8.041 -1.831 11.235 5.828 6.076 1.511 5.122 4.346 37 -29 -3.194 -7.659 613 -3.360 -3.807 -4.299 7.599 -2.039 Kaynak: TCMB 01 – 15 Şubat 2008 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 2 milyar 39 milyon dolar azalarak 70.552 milyon dolar seviyesine gerilemiştir. • Tahvil-Bono Piyasası Şubat ayının ikinci haftasına %16,62 seviyesinden başlayan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 7 Ekim 2009 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, hafta başında ABD’de açıklanan makro ekonomik verilerin, resesyon kaygılarını yeniden güçlendirmesine bağlı olarak uluslararası borsalarda etkili olan satışlara paralel bir şekilde %16,92 düzeyine kadar yükseldi. Ancak ilerleyen günlerde TC Merkez Bankası Para Piyasası Kurulu’nun 14 Şubat tarihinde gerçekleştireceği toplantısında, yeni bir faiz indirimine gidileceği yönündeki beklentilerle aşağı yönlü bir seyir izleyen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, haftanın son işlem gününü %16,66 seviyesinden kapattı. 9 22.02 21.02 20.02 19.02 18.02 15.02 14.02 13.02 12.02 Döviz Piyasası 22.02 21.02 20.02 19.02 18.02 15.02 14.02 13.02 12.02 11.02 Şubat ayının ikinci haftasına 1,2039 YTL seviyesinden başlayan dolar kuru, alternatif piyasalardaki satışlara bağlı olarak haftanın ilk işlem gününde Merkez Bankası gösterge kurları YTL ABD Dolar Denge Kuru itibariyle 1,2238 YTL düzeyine yükseldi. Ancak ilerleyen 1,25 günlerde TC Merkez 1,22 Bankası’nın faiz indirim 1,19 beklentisinin yanı sıra ABD ekonomisindeki resesyon 1,16 ihtimalinin giderilmesine 1,13 yönelik olarak başlatıldığı duyurulan bazı girişimlerin Tarih etkisiyle gerileme sürecine giren dolar kuru, 14 Şubat tarihli Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1,1938 YTL seviyesine kadar gevşedi. 08.02 • 11.02 08.02 Getiri oranı (%) Şubat ayının üçüncü Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi haftasında da ABD 17,25 ekonomisine ilişkin olarak 07.10. 2009 itfa tarihli tahvil açıklanan veriler tahvil-bono 17,00 piyasasını etkilemeye devam 16,75 etti. Özellikle Tüketici Fiyatları Endeksi ile yeni inşaat izinleri 16,50 verisinin, ABD ekonomisi ile ilgili kaygıları artması nedeni 16,25 ile hafta ortasından itibaren yoğunlaşan satışlarla gösterge Tarih kâğıdının yıllık bileşik faizi, haftanın son işlem gününde %16,84 düzeyine kadar yükseldi. Şubat ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde 1,1925 -1,11950 YTL bandında yatay bir seyir izleyen dolar kurunun, ilerleyen günlerde ABD ekonomisine ilişkin olarak açıklanan olumsuz verilerin etkisiyle alternatif piyasalarda görülen satış baskısına bağlı olarak 1,20 YTL düzeyinin üzerine çıktığı görüldü. 22 Şubat tarihli Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle haftayı 1,2052 YTL düzeyinden kapatan dolar bu dönemde YTL karşısında ‰1,1 oranında değer kazanırken, euronun değer artışı %2,51 düzeyine ulaşmıştır. Şubat ayının ikinci haftasına 1,4485 seviyesinden başlayan €/$ paritesi, hafta içinde FED Başkanı Ben Bernanke’nin kredi piyasalarındaki bozulmanın bir süre daha devam edeceği yönündeki açıklaması ve ABD ekonomisine ilişkin olarak yayınlanan olumsuz verilerin etkisiyle 15 Şubat tarihli TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1,4672 düzeyine kadar yükseldi. Şubat ayının üçüncü haftasında yayınlanan, FED’in 29-30 Ocak tarihli toplantısına ilişkin tutanaklarında, 2008 yılı büyüme tahmininin aşağıya çekilmesi ve yüksek enflasyondan ziyade ekonomik durgunluğa odaklanıldığının ortaya çıkması, Mart ayındaki toplantıda yeni bir faiz indiriminin gerçekleştirileceği yönündeki beklentileri güçlendirdi. Sözkonusu beklentilerin dolar üzerinde aşağı yönlü bir baskı oluşturmasına bağlı olarak artışını sürdüren parite, Şubat ayının üçüncü 10 haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1,4832 düzeyine yükselerek kapattı. • İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) • 22.02 21.02 20.02 19.02 18.02 15.02 14.02 13.02 12.02 11.02 08.02 En deks Şubat ayının ikinci haftasına 41.958 puan seviyesinden başlayan İMKB Bileşik Endeksi, haftanın ilk işlem günü ABD ekonomisine yönelik artan resesyon kaygıları sonucunda uluslararası borsalara paralel olarak 40.950 puana kadar geriledi. Ancak ilerleyen İMKB Bileşik Endeksi günlerde ABD’de 6 büyük 50000 bankanın Hazine Bakanı 48000 Paulson’un desteğiyle kredi 46000 kullanıcılarına yönelik 44000 kurtarma paketi açıklayacağı 42000 yönündeki haberler ve ünlü 40000 Amerikan iş adamı Warren 38000 Buffet’ın önde gelen kredi sigorta şirketlerinin Tarih yükümlülüklerinin bir bölümünü üzerine almayı teklif etmesinin ardından Bileşik Endeksin toparlandığı görüldü. Bu süreçte 45.932 puana kadar yükselen Bileşik Endeks, FED Başkanı Bernanke’nin kredi piyasalarına ilişkin olarak yaptığı kötümser öngörünün ve ABD ekonomisi ile ilgili açıklanan olumsuz verilerin ardından haftayı 44.305 puana gerileyerek kapattı. Şubat ayının üçüncü haftasında FED’in Mart ayındaki toplantısında yeni bir faiz indirimine gideceği yönündeki beklentilerin güçlenmesine bağlı olarak tekrar artış eğilimine giren Bileşik Endeks, 46.800 puana kadar yükseldikten sonra, ABD ekonomisine ilişkin olarak açıklanan bazı verilerin olumsuz olarak değerlendirilmesinin ardından haftayı 45.592 seviyesine gerileyerek kapattı. Bileşik Endeks, bu dönemde %8,66 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %71,67 seviyesinden %71,71 düzeyine yükselmiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Ocak ayı boyunca ‰5 oranında azalış gösteren bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi, bu dönemde %2,9 düzeyinde artış kaydederek 375 milyar YTL seviyesinin üzerine çıkmıştır. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında, sözkonusu artışın esasen vadesiz mevduatlarda aynı dönem itibariyle gerçekleşen %14,8 oranındaki genişlemeden kaynaklandığı görülmektedir. Vadesiz mevduatlardaki bu yükseliş ise dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemelerinin ertesi iş gününe rastlaması nedeniyle arızi bir durum olarak değerlendirilmektedir. Bankacılık sektörü toplam kredi hacminde 2007 yılının Eylül ayından itibaren süren artış trendinin, bu dönemde ivme kazanarak devam ettiği göze çarpmaktadır. YTL cinsi krediler bu dönem %2,5 oranında artış gösterirken, yabancı para cinsi kredilerdeki artış oranı %3,7 düzeyine ulaşmıştır. Ancak aynı dönem itibariyle döviz sepetinin %1,90 oranında değer kazandığı dikkate alındığında, yabancı para cinsinden kredilerde kaydedilen artışın ağırlıklı olarak döviz kurlarındaki yükselişten kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Bu dönem mevduat hacminin toplam kredilere göre daha yüksek bir oranda artış göstermesi nedeniyle krediler/mevduat oranı uzunca bir süredir ilk defa gerilerken, takipteki alacakların kredilere oranında bir süredir kaydedilen düşüşün devam etmekte olduğu görülmektedir. 11 Bankacılık Sektörü* İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) 31.12.07 05.02.08 18.02.08 MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR Vadeli Vadesiz KREDİLER TOPLAM KREDİLER YTL YP YP Krediler/Toplam Krediler (%) ** Krediler /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü MDP/ Mevduat (%) Değişim (%) Yıl Sonuna Dönem Göre 369.633 308.635 60.999 364.949 312.932 52.017 375.616 315.882 59.734 1,6 2,3 -2,1 2,9 0,9 14,8 289.048 218.725 70.323 24,3 81,0 10.314 3,45 164.384 44,5 292.365 219.781 72.584 24,8 83,0 10.363 3,42 167.221 45,8 300.536 225.260 75.276 25,0 82,7 10.206 3,28 167.448 44,6 4,0 3,0 7,0 2,8 2,5 3,7 -1,0 -1,5 1,9 0,1 (*): 30 Mayıs tarihinden itibaren BDDK’nın yayınladığı verilere katılım bankaları rakamlarının da dahil edilmesi nedeniyle yukarıdaki değerler önceki raporlarımız ile farklılık göstermektedir. (**): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Geçen dönem ‰4 düzeyinde gerileme gösteren bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmi, bu dönem ‰1 oranında artış kaydetmiştir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyündeki bu genişlemeye karşın, toplam mevduat hacminin daha yüksek bir oranda artış göstermesi sonucunda MDP/Mevduat oranının %44,6 seviyesine gerilediği görülmektedir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Mustafa Şimşek Fulya Bayraktar Mustafa Tosun Müdür Müdür Yardımcısı Kıdemli Uzman Kıdemli Uzman 0312 4179200/2340 0312 4179200/2340 0312 4179200/2356 0312 4179200/2355 12 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2006 2007 Ocak Mart Şubat Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Kasım Ocak Aralık - - 91.476 * 6,8 81,0 9,9 78,3 11,0 80,1 11,4 82,0 10,4 81,7 9,8 83,3 8,9 83,5 8,8 81,9 8,8 80,3 9,2 83,2 9,3 83,1 9,7 82,6 10,1 81,2 - 80,5 - 11,58 9,65 9,37 9,93 10,13 10,16 10,92 10,86 9,68 10,72 7,14 9,23 2,89 8,60 2,08 6,90 3,72 7,39 5,02 7,12 4,41 7,70 5,65 8,40 5,94 8,39 6,44 8,17 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) 160,2 -32.331 165,0 -3.076 167,9 -3.155 165,7 -3.092 170,4 -3.286 173,5 -3.614 176,0 -3.195 176,9 -2.907 172,9 -1.690 178,3 -2.272 187,3 -3.249 187,1 -3.311 190,3 -5.149 191,1 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54.041 -4.028 -3.735 -4.277 -4.618 -5.797 -5.301 -6.278 -5.946 -5.438 -5.720 -5.323 -6.372 85.535 6.566 7.658 8.958 8.307 9.140 8.964 8.937 8.735 9.020 9.890 11.302 9.676 - - İthalat-CIF (Milyon $) Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat 139.576 61,3 10.594 62,0 11.393 67,2 13.235 67,7 12.925 64,3 14.938 61,2 14.265 62,8 15.214 58,7 14.681 59,5 14.459 62,4 15.609 63,4 16.625 68,0 16.047 60,3 - Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) - İhracat-FOB (Milyon $) - Ekim 399.673 6,0 İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) * Eylül - GSMH (Milyon $) Büyüme Oranı (sabit fiyatlarla) * 2008 - 110.380 * 4,1 - - * 146.804 * 2,0 - - - - Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) 171.309 12.392 13.236 20.481 14.315 19.725 14.645 13.136 19.459 14.396 14.152 18.749 14.930 15.781 - Vergi Gelirleri (Milyon YTL) 137.554 11.077 11.540 11.324 9.859 15.423 11.364 10.989 17.746 12.335 12.176 16.756 12.242 14.159 - Diğer Gelirler (Milyon YTL) Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) 33.756 175.304 1.315 18.488 1.696 15.314 9.157 15.641 4.456 16.363 4.302 17.689 3.281 17.186 2.148 19.208 1.714 15.931 2.061 18.142 1.975 14.254 1.993 16.189 2.688 19.099 1.623 16.306 - Faiz Harcamaları (Milyon YTL) - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) Bütçe Dengesi (Milyon YTL) 45.945 129.359 -3.995 7.021 11.467 -6.096 4.967 10.347 -2.077 3.979 11.662 4.841 3.080 13.282 -2.048 4.618 13.071 2.036 3.228 13.958 -2.541 5.768 13.440 -6.071 4.318 11.613 3.529 5.793 12.349 -3.746 1.914 12.340 -102 2.276 13.912 2.561 1.769 17.329 -4.169 4.283 12.023 -524 - Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) 41.951 925 Merkezi Yönetim Toplam 178.906 180.965 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66.576 66.983 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 2.890 8.820 1.032 6.654 687 -303 7.847 2.047 1.812 4.837 -2.400 3.759 189.028 191.090 197.632 195.403 194.480 196.928 194.917 214.369 217.143 216.878 68.170 68.226 67.920 67.227 67.275 67.744 67.451 68.882 66.595 66.835 13 219.207 220.498 67.114 66.654
