üretim

Ekonomi I
7.Bölüm:
Üretim ve Maliyetler
Doç.Dr.Tufan BAL
Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK’in Temel Ekonomi kitabından
faydalanılmıştır.
2
7.1.Firmanın Amacı
• Mal ve hizmetler firmalar tarafından
gerçekleştirilir.
• Ekonomi teorisine göre, firmaların mal ve
hizmet üretimindeki temel amacı kar
maksimizasyonudur.
• Firmalar kar amacıyla üretim yaparlar ve bu
karın maksimum olması için çaba gösterirler.
• Kar:Üretilen mal veya hizmetin satışından elde
edilen toplam hasılattan o mal veya hizmetin
üretimi için yapılan toplam harcamaların
(toplam maliyetlerin) çıkarılması ile bulunur.
3
7.1.Firmanın Amacı
• Hatırlanacağı üzere Toplam Hasılat, mal veya
hizmetin birim fiyatı ile üretip satılan
miktarının çarpımına eşittir ve matematiksel
olarak TR=P*Q şeklinde hesaplanmaktadır.
• Toplam maliyet : söz konusu malın üretimi
için kullanılan üretim faktörlerinin miktarı ve
fiyatları tarafından belirlenir.
• Bu bölümde, firmanın üretim ve maliyet
yapısı ile ilgili temel kavram ve teorileri
incelenecektir.
4
7.1.Firmanın Amacı
• Daha önce görüldüğü gibi üretim, emek, doğal
kaynaklar, sermaye ve girişimcilik faktörlerinin
mal ve hizmetlere dönüştürülmesi faaliyetidir.
• Ekonomi teorisinde, üretim ile üretim faktörleri
arasındaki fiziksel ilişki üretim fonksiyonu ile
belirtilir.
• Yani üretim fonksiyonu; girdi miktarlarındaki
değişmelerin üretilen mal miktarını nasıl
değiştireceğini gösterir.
• Firma ürettiği malın miktarını arttırabilmek için
faktör girdilerini de arttırmak zorundadır.
5
7.1.Firmanın Amacı
• Yalnız bazı faktör girdilerinin hemen arttırılması
olanaksızdır.
• Örnek olarak fabrika sermayesinin kapasitesi
verilebilir.
• Kapasite arttırmak istese bile hemen bunu
yapamaz, zamana ihtiyacı vardır.
• Üretim ve maliyetler ile ilgili bu duruma firma
teorisi yönünden kısa dönem ve uzun dönem
diye iki dönemde incelenebilinir.
6
7.1.Firmanın Amacı
• Kısa Dönem: En az bir girdinin sabit, diğer
girdilerin değişken,
• Uzun Dönem:Bütün girdilerin değişken
olduğu bir zaman dilimidir.
• Talep fazla ise ve firma isterse, uzun dönemde
fabrikanın kapasitesini genişletebilir veya yeni
bir fabrika daha kurabilir.
• Kısa dönemde miktarları değiştirilebilecek
girdilere değişken girdiler, miktarı
değiştirilemeyeceklere sabit girdiler denir.
• Uzun dönemde bütün girdiler değişkendir.
7
7.2.Kısa Dönemde Üretim
• Farz edelim üretim fonksiyonundaki girdiler
emek ve sermayeden oluşuyor.
• Kısa dönemde sermaye sabit olduğundan,
firmanın üretimini arttırabilmek için istihdam
edeceği işçi (emek) sayısını da arttırması
gerekmektedir.
• Ürün ile emek (Labor=L) arasında nasıl bir ilişki
bulunduğunu toplam ürün (Total Product=TP),
marjinal ürün (Marjinal Product=MP) ve
ortalama ürün (Average Product=AP)
çerçevesinde inceleyelim.
8
7.2.Kısa Dönemde Üretim
• Bir mobilya firması farz edelim.
• Kısa dönemde, firmanın fabrikasındaki makine
ve teçhizat sermayesi sabittir. Firma daha fazla
sandalye üretmek için daha fazla işçi çalıştırmak
zorundadır.
• Uzun dönemde ise, firma isterse makine ve
teçhizat miktarını arttırabilir.
• Kısa dönemde, sermaye sabit girdi, emek ise
değişken girdidir.
• Mobilya firması işçi sayısını arttırdıkça toplam
ürün, marjinal ürün ve ortalama ürün Tablo
7.1.’deki gibi olacağı varsayılır.
9
10
7.2.Kısa Dönemde Üretim
• Toplam ürün, bir günde üretilen toplam
sandalye sayısını,
• Marjinal ürün, işçi sayısındaki bir birim artışın,
toplam üretimi ne kadar arttıracağını,
• Ortalama ürün, toplam ürünün işçi sayısına
bölünmesi ile elde edilen rakamı gösterir.
• Marjinal ürün ve ortalama ürün formülleri;
11
7.2.Kısa Dönemde Üretim
• ∆L işçi sayısındaki artışı, ∆TP de işçi sayısındaki
artış neticesinde üretilen sandalye sayısındaki
artışı ifade eder.
• Çalıştırılan işçi sayısı sıfır olduğunda, doğal
olarak üretim de sıfır olacaktır.
• Çalıştırılan işçi sayısı arttıkça üretilecek
sandalye sayısı da artmakta ve 5 işçi
çalıştırıldığında toplam ürün maksimum
olmaktadır.
• Şimdi Tablo 7.1’i inceleyelim.
12
13
7.2.Kısa Dönemde Üretim
• Mobilya firmasında 1 işçi sandalye üretiminin
tümünü gerçekleştirirken, ikinci işçinin gelmesi
ile sandalye üretiminde iş bölümü olanağından
dolayı iki işçinin üreteceği sandalye sayısı tek bir
işçinin üreteceği sandalye sayısının iki katından
daha fazla olacaktır.
• Bu durum ekonomide artan marjinal getiri veya
artan marjinal verim diye adlandırılır.
• Üretime katılan her bir yeni işçinin marjinal
ürünü bir önceki işçinin marjinal ürününden
fazla olduğu sürece artan marjinal verim devam
eder.
14
7.2.Kısa Dönemde Üretim
• 3. işçiye geldiğinde marjinal ürün artmamakta,
azalmaktadır. Çünkü eldeki sabit sermayenin üç
işçinin yeterince kullanabileceği miktarda
olmamasıdır.
• Belli bir noktadan sonra çalıştırılan işçi sayısı
arttıkça sermaye yetersizliği nedeniyle her bir ek
işçinin üretime katkısı (marjinal verim)
azalmaktadır. Bu durum ekonomide azalan
marjinal getiri veya azalan marjinal verim diye
adlandırılır.
15
Azalan Verim Kanunu
• Bir firma, diğer üretim
faktörleri sabit kalmak
kaydıyla, yalnızca
birinin miktarını birer
birim arttırdığında
marjinal ürün önce bir
artış gösterecek ve belli
bir noktadan sonra
devamlı azalacaktır.
16
Azalan Verim Kanunu
1.İşçi sayısı sıfırdan
başlayıp L1’ye kadar
arttıkça;
▫ Toplam ürün (TP)
artan bir hızla
artmaktadır.
▫ Marjinal ürün (MP)
artmaktadır.
▫ Ortalama ürün (AP)
artmaktadır.
 (L1 noktasında MP
maksimumdur.)
17
Azalan Verim Kanunu
2.L1 ve L2 arasında,



TP azalan bir hızla
artmaktadır.
MP azalmaktadır.
AP artmaya devam
etmektedir.

(L2 noktasında AP
maksimum olup MP
eğrisi AP eğrisini
maksimum noktasında
kesmektedir.)
18
Azalan Verim Kanunu
3.L2 ile L3 arasında;
▫ TP azalan bir hızla
artmaya devam
etmektedir.
▫ MP azalmaya devam
etmektedir.
▫ AP azalmaktadır.
 (L3 noktasında, TP
maksimum ve MP=0
olmaktadır.
19
Azalan Verim Kanunu
4.L3 noktasından sonra;



TP azalmaktadır.
AP azalmaya devam
etmektedir.
MP negatif olmaktadır.
20
7.3.Kısa Dönemde Maliyetler
• Maliyet ile ilgili üç temel kavram vardır;
• Açık maliyetler: Bir firmanın üretim maliyeti
ile ilgili olarak firma sahipleri dışında
kaynaklarını kullandığı kişi veya firmalara
yaptığı doğrudan ödemelerdir (Emek, makine,
hammadde ve ara mal gibi girdiler için firmanın
kasasından çıkan paraların toplamı).
• Örtük maliyetler: Firma sahiplerinin firmanın
üretimi için kullandıkları kendi kaynaklarının
fırsat maliyetlerinden oluşur.
• Ekonomik maliyetler: Açık maliyetler ile
örtük maliyetlerin toplamına eşittir.
21
7.3.Kısa Dönemde Maliyetler
• Ekonomide önemli olan ekonomik maliyet ve
ekonomik kârdır.
• Bu nedenle üretimde toplam maliyet dediğimiz
zaman ekonomik maliyeti, kâr dediğimiz zaman
da ekonomik kârı belirtildiği hatırlanmalıdır.
• Firmalar kısa dönemde daha fazla mal
üretebilmek için daha fazla işçi çalıştırmak ve
dolayısıyla maliyetinin atmasına katlanmak
durumundadır.
• Toplam maliyet, marjinal maliyet, ortalama
maliyet kavramları…..
22
7.4.Uzun Dönemde Üretim
• Daha önce bahsedildiği gibi, uzun dönemde
bütün girdiler değişkendir.
• Kısa dönemde sabit kabul edilen sermaye uzun
dönemde değişken olup, attırılabilir.
• Yine mobilya örneğinden yola çıkarsak, değişik
miktarlarda kullanacağı emek ve sermaye
girdilerine denk düşen ürün miktarları Tablo
7.3’te görüldüğü gibidir.
• Yani mobilya firması, değişik miktarlarda emek
ve sermaye kullanarak değişik miktarlarda
sandalye üretebilir.
23
24
7.4.Uzun Dönemde Üretim
• Sermayenin marjinal ürünü (marginal product
of capital=MPk), emek sabit kalmak kaydıyla,
sermayedeki bir birim artışın toplam üründe
sağlayacağı artışı gösterir ve
formülü ile ifade edilir. Hatırlanacağı üzere
emeğin marjinal ürünü;
25
7.4.Uzun Dönemde Üretim
• Sermaye için de Azalan Verim Kanunu geçerli olup,
diğer girdi miktarlarını sabit tutup yalnızca sermaye
miktarını birer birim arttırdıkça sermayenin
marjinal ürünü (verimi) önce artış gösterecek ve
belli bir noktadan sonra devamlı azalacaktır.
Ölçeğe Göre Getiri
• Ölçeğe göre getiri kavramı, bütün girdilerde belli bir
oranda artışın toplam üründe ne oranda bir artışa
neden olacağı ile ilgili olup,
26
7.4.Uzun Dönemde Üretim
• 3 durum söz konusudur.
▫ 1’den büyük ise üretimde ölçeğe göre artan getiri,
▫ 1’e eşit ise üretimde ölçeğe göre sabit getiri,
▫ 1’den küçük ise üretimde ölçeğe göre azalan getiri
vardır.
▫ Örneğin, girdiler %10 arttırıldığında, toplam
ürün %10’dan fazla artıyorsa ölçeğe göre artan
getiri, %10 artıyorsa ölçeğe göre sabit getiri ve
%10’dan az artıyorsa ölçeğe göre azalan getiri söz
konusudur.
27
7.5.Uzun Dönemde Maliyetler
• Daha önce belirtildiği üzere, uzun dönemde, bir
firma ölçekte (büyüklükte) bir fabrika kurabilir veya
faaliyette olan fabrikasını genişletebilir.
• Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi, ölçek eğrisi
diye adlandırılır ve fabrikanın üretim ölçeği arttıkça
ortalama maliyetin azalmasına ölçek ekonomileri
denir.
• Kısaca, ölçek ekonomileri, üretim ölçeği
arttıkça birim maliyetlerde düşüş olarak
tanımlanır.
• Buradaki ölçek, bir üretim biriminin üretebileceği
ürün miktarını belirtir.
• Yani ölçek ekonomilerine göre, üretim kapasitesi
arttıkça birim maliyetler düşer.
28
Ölçek Ekonomilerinin Ana Nedenleri
• 1.Uzmanlaşma: Bir malın üretim ölçeği arttıkça iş
gücü ve sermaye teçhizatında iş bölümü ve
uzmanlaşma, bunun sonucunda da verimlilik
artacak ve ortalama maliyet azalacaktır.
• 2.Artan Boyutlarda Ekonomiler: Birçok
sermaye teçhizatında hem sabit sermaye maliyeti ve
hem de işletme maliyetleri kapasiteye göre daha az
artarlar.
• 3.Bölünmezlik: Üretim ölçeğinden tamamen veya
kısmen bağımsız birçok maliyet vardır. Bu
maliyetler bazı üretim ölçeği aralıklarında sabit ve
bölünmezdirler. Belli sınırlar içinde, ölçek
büyüdükçe bölünmez maliyetler daha çok sayıda
ürüne (veya hizmet edilen kimselerin sayısına)
bölünecek ve birim maliyet azalacaktır.
29
Ölçek Ekonomilerinin Ana Nedenleri
• 4.Stoklarda Ekonomiler: Üretim ölçeği
büyüdükçe girdilerde, yedek parçalarda ve
üretilen malda gerekli stoklar oransal olarak
daha az olacak ve ortalama stok maliyeti
azalacaktır.
• 5.Üstün Teknikler: Büyük ölçekte üretim
daha etkin tekniklerin kullanılmasını
gerektirebilir. Ölçek büyüdükçe el ile çalıştırılan
makineler yerine uzmanlaşmış otomatik
makineler ve küme üretimi yerine sürekli üretim
yöntemleri kullanılır. Bu da birim maliyetlerini
azaltır.
30
Ölçek Ekonomilerinin Ana Nedenleri
• 6.Öğrenme: Zaman akışı içinde üstün üretim
tekniklerinin geliştirilmesi ve uygulanmasıdır.
Kurulmuş bir fabrika tecrübe ile kaynaklar daha
etkin kullanılabilir, üretim arttırılabilir.
• 7.Parasal Ölçek Ekonomileri : Büyük ölçek,
parasal ekonomileri de yanında getirebilir. Bir
firma, büyük bir fabrikaya veya bir sanayi
dalında etkili olacak birkaç fabrikaya üretim
faktörlerini daha ucuza sağlayabilir. Yani büyük
firmalar üretim faktörlerini satın alırken daha iyi
pazarlık gücüne sahiptir.
31
Ölçeğe Göre Eksi-Ekonomilerin Ana
Nedenleri
• 1.Bir üretim faktörünün arzı sabit veya bir faktörün
maliyeti bu faktöre talep arttıkça artıyor olabilir.
• 2.Bir fabrikanın kullandığı faktörün etkinliği belli bir
noktadan sonra azalmaya başlar. Çünkü
▫ a)Teknik Kısıtlamalar:Ölçek büyüdükçe teknik zorluklar
maliyetlerde artışlara neden olabilir.
▫ b)Yönetim Zorlukları: Belli bir noktadan sonra yönetim
masrafları ölçekten daha büyük oranda artar. Bunun
nedeni, belli büyüklükten sonra yönetimin etkinliği azalır.
Bir fabrikanın yönetimi, üretim, ulaştırma, finansman ve
pazarlama gibi unsurlardan oluşur. Ölçek belli bir noktanın
ötesinde büyüdükçe üst düzeydeki yöneticiler sorumluluk
ve yetkilerini alt düzeydeki yöneticilerle paylaşırlar veya
çoğunu onlara aktarırlar. Yönetim zinciri artar.
32
Ölçeğe Göre Eksi-Ekonomilerin Ana
Nedenleri
▫ c)İşçi işveren ilişkileri: fabrika büyüdükçe yönetim
zinciri artar, üst yönetim ile işçiler arasında
iletişim azalır, aile ruhu olmaz. İşçilerin sorunları
kolaylıkla anlaşılıp halledilemez. Bu da işçilerin
etkinliğini azaltabilir ve grev olasılığını artırabilir.
▫ d)Ulaştırma maliyetleri:Fabrikanın ölçeği
büyüdükçe satış için daha uzak yerlere yönelecek,
bu da ortalama ulaşım maliyetlerini etkileyecektir.
33
7.6.Dışsallıklar
• Bir firmanın bir mal veya hizmet üretiminin veya
bir tüketicinin bir mal veya hizmet tüketiminin,
o üretim veya tüketim faaliyeti ile doğrudan
ilişkisi olmayan diğer bazı firmalar veya
tüketiciler üzerinde olumlu veya olumsuz yan
etkilerine denir.
• Bu yan etkiler olumlu ise pozitif, olumsuz ise
negatif dışsallık denir.
• Park-Gökdelen örneği
34
İletişim Bilgilerim:
Doç.Dr.Tufan BAL
Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarım Ekonomisi Bölümü ISPARTA
[email protected]
http://tufanbal.net