haluk erdemol.fh11

Mitolojiden Yans›yanlar
Haluk Erdemol
Truva’n›n
Düflüflü,
Tahta At ve
Laokoon
emmuz , A¤ustos ve Eylül say›lar›m›zda Truva kuflatmas›n› bafllatan
olaylardan, taraflar›n birbirlerine üstünlük kuramadan on y›l boyunca
savaflt›klar›ndan, Hektor ile Akhilleus’un kahramanl›klar›ndan ve
Homeros’un ‹liada destan›n›n Hektor’un cenaze töreniyle son buldu¤undan
söz etmifltik. Savafl›n nas›l sürüp gitti¤ini ve Truva’n›n düflüflünü Romal› ozan
Vergilius (MÖ.70-19)
anlatm›flt›r.
T
49
BD EK‹M 2013
O
n y›l›n sonunda Truva hâlâ
direniyor ve taraftarlar›n›n
yard›m›yla Yunan güçlerini
çaresiz b›rakmay› sürdürüyordu. Taraftarlar›n aras›nda Habefl prensi
Memnon ve Amazonlar›n kraliçesi
Penthesilea da bulunuyordu. Paris’in
okuyla ölmeden önce Akhilleus her
ikisiyle de çarp›flm›fl ve onlar› öldürmüfltü.
Akhilleus’un ölümüyle umutsuzlu¤a kap›lan Yunanlar s›k›nt›ya düfltükleri her zaman yapt›klar› gibi kâhinlere dan›flt›lar. Önerdikleri iki yolu
da denediler. Bunlardan biri tanr›sal
kahraman Herakles’in (Herkül) kutsal
oklar›ndan yararlanmak, di¤eri de
kentteki kutsal Athena heykelini ele
Laokoon heykel grubu (Vatikan)
50
geçirmekti. Truval›lar›n inanc›na göre
bu heykel surlar›n d›fl›na ç›kmad›¤›
sürece kentin düflmesi olanaks›zd›.
Herakles’in oklar› Helena’n›n eski
taliplerinden biri oldu¤u için sefere
kat›lan, fakat yolda u¤rad›klar› Lemnos (Limni) adas›nda zehirli bir hastal›¤a yakaland›¤› için arkadafllar›
taraf›ndan adada b›rak›lan ve Herakles’in ölümü s›ras›nda onun yan›nda
bulunmufl olan Philoktetes isimli savaflç›n›n elindeydi.
Oklar› almak için adaya gönderilen kurnaz Odysseus adada b›rak›ld›¤›
için küskün olan Philoktetes’i Truva’
ya gelmeye ikna edemeyince oklar›
çald›. Fakat eski arkadafl›n›n bir kez
daha arkada b›rak›lmas›na gönlü raz›
olmad›¤›ndan onu hasta
hasta gemiye bindirip
Truva’ya getirdi. Sefere
sonradan kat›lan Machaon ad›ndaki hünerli
bir hekimin k›sa sürede
iyilefltirdi¤i Philoktetes
hemen savafla kat›ld›.
Odysseus’tan geri ald›¤› Herakles’in oklar›yla
Truval›lara sald›r›rken
kurbanlar›ndan biri de
Paris oldu. Ölümcül bir
yara alan Paris Kazda¤›’nda çobanl›k yaparken seviflti¤i da¤ perisi
Oenone’ den yard›m
istedi. Çünkü iyilefltirici
güçleri olan Oenone
yaraland›¤›nda yard›mc› olaca¤› sözünü vermiflti Paris’e. Fakat sözünü tutmad›. Kendisini
BD EK‹M 2013
1
2
Helena ile aldatt›¤› için Paris’e k›rg›nd›. Sonunda Paris
öldü. Oenone de piflmanl›ktan bir a¤aca ast› kendini.
Paris savaflta etkin bir kahraman de¤ildi; ölümü Truval›lar için önemli bir kay›p
olmad›.
3
4
K
âhinlerin önerdi¤i
ikinci yola da baflvuruldu. Yine Odysseus’un kurnazl›¤›yla kutsal
Athena heykelinin çal›nmas›na karfl›n Truval›lar›n bozguna u¤rayacaklar›n› sanan
Yunanlar hayal k›r›kl›¤›na
u¤rad›lar.
Bunun üzerine baflka bir
1- Laokoon ve o¤ullar›
(El Greco, 1541-1614)
2- Laokoon (Francesco
Hayez, 1791-1882)
3- Tahta At’a karfl›lama
töreni (Tiepolo, 1696-1770)
4- Tahta At (Lovis Corinth,
1858-1925)
51
BD EK‹M 2013
6
5
7
8
9
52
5- Priamos’un öldürülmesi
(Jules Joseph Lefebvre,
1836-1911)
6- Truva yan›yor (Kerstiaen
de Keuninck, 1560-1632)
7- Tahta At, Mikonos vazosu
(MÖ.670)
8- Aeneas ve ailesi Truva’dan
kaç›yor (Federico Barocci,
1526-1612)
9- Aeneas ve ailesi Truva’dan
kaç›yor (Rubens, 1577-1640)
BD EK‹M 2013
ç›kar yol aray›fl›na giren Yunanlar
toplan›p konufltular. Baflkomutan Agamemnon çaresiz kald›klar›n›, geri
dönmelerinin daha iyi olaca¤›n› söylerken kurnaz Odysseus ilginç bir fikir
att› ortaya: “Tahtadan dev bir at yapal›m,” dedi, “sonra içine silahl› askerler
koyup at› surlar›n önünde b›rakarak
çekilelim.” Bu öneri tart›fl›l›p kabul
edildi. Bir de casus b›rakacaklard›
geride. Sinon ad›ndaki bu adam taraf
de¤ifltiren bir asker rolünde tahta at›
surlar›n içine almalar› için Truval›lar›
ikna edecekti.
oldu¤unu ve içinde askerlerin gizlendi¤ini kan›tlamaya da çal›flt›.
riamos’un k›z› Kassandra da
paylafl›yordu bu görüflü. Kassandra aflk›na karfl›l›k vermek
flart›yla Apollo’dan kâhinlik gücünü
alm›fl, fakat sözünü tutmad›¤› için
kendini hiç kimseye inand›ramamakla
lanetlenmiflti. Tam o s›rada Yunan
taraf›n› tutan Poseidon denizden iki
dev y›lan gönderdi. Y›lanlar önce Laokoon’un ikiz o¤ullar›na sald›rd›.
Laokoon o¤ullar›n› kurtarmak için
at›l›nca o da y›lanlar›n k›vr›mlar› ara-
P
Y
unanlar›n kamplar›n› terk
edip gemileriyle uzaklaflt›klar›n› gören Truval›lar dev
tahta atla baflbafla kalm›fllard›. Ortalarda dolafl›rken yakalan›p sorgulanan
Sinon dil dökerek ikna etti onlar›.
Dedi¤ine göre Truva’dan heykelini
çald›klar› için Athena öfkelenerek
kurban istemifl, Yunanlar da kendisini
seçmifller, o da geceleyin gizlice kaçm›flt›. Tahta at da Athena’ya bir sunu
olarak yap›lm›fl ve Truva’ya hediye
edilmiflti. Bu kadar büyük bir at› surlardan içeri alamayacaklar› için Truval›lar›n at› parçalay›p yakacaklar›n›,
böylece Athena’n›n öfkesini kendilerinden uzaklaflt›r›p Truval›lar›n üzerine atacaklar›n› düflünüyordu Yunanlar.
Sinon’un bu sözlerine kanan Truval›lar surlar›n bir k›sm›n› y›kmak
pahas›na olsa da at› kentin içine almak
istediler. Fakat deniz tanr›s› Poseidon’un rakibi Laokoon karfl› ç›k›yor,
“Hediye verseler bile Yunanlara güvenmem,” diyordu. Hatta m›zra¤›yla
at›n karn›n› yoklayarak içinin oyuk
Aeneas ve ailesi Truva’dan kaç›yor
(Bernini, 1598-1680)
53
BD EK‹M 2013
s›nda kalarak bo¤uldu. Bunu gören
Truval›lar tahta at› kutsal bir hediye
olarak kabul etmeleri gerekti¤i, aksi
takdirde tanr›lar›n gazab›na u¤rayacaklar› görüflüne vard›lar.
S
onuçta savafltan baflar› ile ayr›ld›klar›n› ve üstelik bir de tanr›sal hediye ald›klar›n› sanan
Truval›lar zafer flölenleriyle kendilerinden geçerken tahta at›n içindeki
silahl› askerler Sinon’un yard›m›yla
ç›k›p kap›lar› da aç›nca Truva’n›n
sonu gelmifl oldu. Çekilmifl gibi gözükürken asl›nda fazla uzaklaflmayan
Yunan güçleri Truva’y› k›l›çtan geçirdi, yakt› y›kt›, yerle bir etti. Kral Priamos Akhilleus’un o¤lu Pyrrus taraf›ndan öldürüldü. Kraliçe Hekuba,
k›z› Kassandra ve Hektor’un efli Andromakhe savafl ganimeti olarak esir
al›nd›. Hektor’un bebek o¤lunu surlardan afla¤› att›lar. Savafl›n nedeni olan
Helena ise kendisini hâlâ seven kocas›
Menelaus ile Sparta’ya dönerek mutlu
bir yaflam sürdü.
Tahta at› öneren ve at›n içindeki
askerlerin komutanl›¤›n› yapan Odysseus’un ülkesine dönerken bafl›ndan
geçen serüvenler Homeros’un ikinci
büyük destan› Odysseia’n›n konusunu
oluflturdu. Bu destan›n özetine ve sanatç›lar›n dünyas›na nas›l yans›d›¤›na
gelecek say›m›zda yer verece¤iz.
Truva’n›n düfltü¤ü gece can›n›
kurtaran tek Truva soylusu Hektor’un
kuzeni Aeneas oldu. Savaflta Hektor
kadar öne ç›kmayan Aeneas kötürüm
babas›n› s›rt›nda tafl›yarak ailesiyle
birlikte kaçmay› baflard›. Kaç›fl yolculu¤unun son dura¤› ‹talya, tarihi rolü
ise Roma’y› kurmak olacakt›r.
Aeneas’›n serüvenleri Vergilius’
un Aeneid adl› destan›n›n konusudur.
T
ruva’n›n düflüflünün sanatç›lar›n dünyas›na nas›l yans›d›¤›n› küçük bir seçkiyle aktarmaya çal›flt›k. Laokoon heykel grubu
1506 y›l›nda Roma’da, saray kal›nt›lar›n›n alt›nda bulunmufl olup Vatikan
müzelerinin en tan›nm›fl yap›tlar› aras›ndad›r. Romal› yazar ve tarihçi Pilinius bu heykelin MÖ 160-140 y›llar›
aras›nda Hagesandros, Polydoros ve
Athenadoros isimlerinde Rodoslu üç
heykeltrafl taraf›ndan yap›ld›¤›n› aktarmaktad›r. Yap›t›n bulunufluna Michelangelo’nun da tan›k oldu¤unu ve heykelden etkilendi¤ini biliyoruz. Di¤er
tan›k, yontu sanatç›s› ve sonradan
heykelin bir kopyas›n› yapan Baccio
Bandinelli kendini Michelangelo’nun
rakibi olarak görmekteydi. Bu kopya
Floransa’da Uffizi galerisindedir. •
[email protected]
Çiçero ve k›skanç avukat
Çiçero soygunculu¤u ile tan›nan bir avukat›n da bulundu¤u bir toplant›da
konufluyordu. Onun, varl›¤›ndan rahats›zl›k duyan k›skanç avukat birden aya¤a
f›rlad› Çiçero’ya do¤ru ba¤›rd›:
"Hey, sen" dedi. "Ne havlay›p duruyorsun orada?"
Toplant›dakiler taraf›ndan da "tan›nan" avukata Çiçero, flöyle karfl›l›k verdi:
"Ne yapay›m? Bir h›rs›z gördüm de, onun için havl›yorum."
54