İnsanlığa Adanan Yaşamlar

BD AĞUSTOS 2017
İnsanlığa Adanan Yaşamlar
Yücel Aksoy
isaac
newton
2
Geçtiğimiz ay ilk bölümünü yayımladığımız yazımızda dünyanın gelmiş
geçmiş üç büyük matematik dehasından biri olarak kabul edilen Isaac
Newton'un, 1661 yılında Cambridge'deki Trinity College'e girdiğini, matematik öğretmeni Isaac Barrow'un desteğiyle okulun matematik kürsüsü
başkanı olduğunu belirterek, ünlü “diferansiyel ve integral hesabı” buluşlarını bu dönemde yaptığını anımsatmıştık. “Yerçekimi Genel Kanunu”nu,
“yansımalı ve aynalı teleskopları” geliştiren Newton, 1675 yılında Kraliyet
Akademisi'ne sunduğu renk olgusuna ilişkin bildirisinin eleştirilere hedef
olmasıyla ruhsal bunalıma girmiş ve bilim dünyasıyla ilişkisini kesmişti...
ewton, yakın dostu ünlü
astronom ve matematikçi
Edmond Halley’in ısrar
ve çabalarıyla ancak 6 yıl sonra
bilimsel çalışmalarına geri döndü.
Edmund Halley ona büyük moral
verdi ve baskı masrafını karşıladığı
“Doğa Felsefesinin Matematiksel
İlkeleri” kitabının 1687’de basımını
sağladı. Bu kitap genelde “Principa” adıyla bilinir. Bilim alanında
çığır açan bu kitap, Edmond Halley’in ısrarı olmasaydı belki de hiç
98
basılmayacaktı. Kitap, tüm zamanların en önemli bilimsel eseridir.
Yayımlandığı 1687 yılı tarihçiler
tarafından Aydınlanma Çağı’nın
başlangıcı olarak kabul edilir. Bu
kitapta Newton, klasik mekaniğin,
fiziğin temel teorisinin temellerini atmıştır. Newton’un bu kitapta
geliştirdiği fizik, neredeyse bugün
yararlandığımız bütün teknolojinin
temelini oluşturmuştur.
Hemen bir ekleme yapalım,
Edmond Halley daha sonra, Newton
BD AĞUSTOS 2017
Yasası’nı kullanarak kuyruklu
yıldızların güneş etrafında elips
şeklindeki yörüngelerde döndüğünü
kanıtladı. Bu nedenle daha sonra
Halley Kuyruklu Yıldızı’na onun adı
verildi.
Newton'un gençliğinde ulaştığı
ama yayımlamaktan kaçındığı bu
sonuç bir hipotez olarak başkalarınca da tartışılmaktaydı. Nitekim, Kraliyet Bilim Akademisinin üç üyesi
(Robert Hooke, Edmund Halley ve
Cristopher Wren) eliptik yörüngelerin yerçekimiyle açıklanabileceği
savındaydılar, ancak bu savı kendi
aralarında kanıtlayamadılar.
1684'de Halley sorunu Newton'a
iletti. Yerçekimi hipotezini yıllarca
önce oluşturan Newton, bu arada,
hipotezin matematiksel yoldan
kanıtlanmasını da gerçekleştirmişti.
Böylesine önemli bir çalışmanın
yayımlanmadan kalmasını doğru
bulmayan Halley, tüm basım masraflarını yüklenerek Newton'u daha
fazla zaman yitirmeden Principa
adını verdiği kitabını yazmaya
ikna etti. Bilim dünyası hayranlıkla
karşıladığı bu ölmez yapıtta, ilk kez,
mekaniğin diğer yasalarıyla birlikte
yerçekimi kuramının, tüm kanıt ve
içeriğiyle,
matematiksel
olarak işlendiğini bulur.
Kitapta,
Newton'un tüm
zamanların en
önemli bilimsel
eseri olarak
tanımlanan kitabı:
Principia
99
BD AĞUSTOS 2017
ayrıca, sıvı deviniminden Güneş ve
gezegenlerin kütlelerinin hesaplanmasına, Ay’ın devinimindeki düzensizliklerden denizlerdeki gelgit
olaylarına değin pek çok sorunsal
konuya açıklık getirilmişti.
Newton eşsiz yapıtıyla bilim
dünyasını adeta büyüledi; deyim
yerindeyse, ona yarı-ilâh gözüyle
bakılmaya başlandı. Newton, kuşkusuz ne bir ilâh, ne de günlük gereksinmeleri yönünden diğer insanlardan farklıydı. Onu bilim tarihinde
yücelten üç özelliği vardı:
1- Üstün zekâ ve imge gücü;
2- Yoğun çalışma istenci;
3- Evreni anlama ve açıklama
merakı.
696 yılında Johann Bernoulli
ve Gottfried Wilhelm Leibniz,
Avrupalı matematikçilere iki
soru ile meydan
okuyorlardı. O
sırada darphanede para basımı ile
görevlendirilen
Newton, 29 Ocak
1696 tarihinde
yorgun argın
evine döndüğünde, soruları bir
arkadaşından duydu.
O gece iki problemi de
çözüp, isim vermeden
Kraliyet Bilim Akademisine gönderdi.
Çözümleri gören Bernoulli, “İşte! Aslanı
pençesinden tanırım.”
diye haykırdı.
100
Newton, tarihin en önemli
matematikçilerinden biridir. Ayrıca,
matematikle fiziği birleştiren kişidir.
Newton'un ağırlıkla ilgilendiği bir diğer bilim dalı da optiktir.
“Optik” adlı eserinde ışığın niteliğini ve renklerin oluşumunu ayrıntılı
olarak incelemiştir ve ilk kez güneş
ışığının gerçekte pek çok rengin
karışımından veya bileşiminden
oluştuğunu, deneysel olarak kanıtlamıştır. Bunun için karanlık bir
odaya yerleştirdiği üçgen prizmaya
güneş ışığı göndererek renklere ayrılmasını ve daha sonra prizmadan
çıkan ışığı ince kenarlı bir mercekle
bir noktaya toplamak suretiyle de
tekrar beyaz ışığı elde edebilmiştir. Beyaz ışığın gökkuşağındaki
renklerden oluştuğunu kanıtladı. Bu
buluş, Yunanlı filozofların 1500 yıllık teorisini çürütmüş oldu. Ayrıca
her rengin belirli
Newton, beyaz
bir kırılma indisi
ışığın gökkuşağındaki
olduğunu da ilk
renklerden oluştuğunu
kanıtladı ve Opticks adlı bulan Newton’dur.
eserinde yayımladı.
Gezegenlerin eliptik
yörüngelerde
hareket etmesi
gerektiğini ve
Güneş’in sistemimizin
merkezinde olması
gerektiğini matematiksel olarak göstermiş,
Newton’dan önce
Aristo’nun etkisiyle,
gökyüzündeki yasalar
ile dünyadaki yasaların
farklı olduğuna inanı-
BD AĞUSTOS 2017
lıyordu. Newton fizik
der. Newton’un ölüyasalarının evrensel
münden sonra simya
olduğunu göstermiştir.
ile ilgili çalışmaları
Ses dalgalarını yakıngün yüzüne çıkmadı,
dan incelemiş ve emkuşkusuz bu kadar
pirik soğuma yasasını
bilimsel çalışma
bulmuştur.
yapan birinin simya
Newton, 1701 ve
ile ilgili çalışmalarını
1702 yıllarında Cambçıkarmak bir skandal
ridge Üniversitesini
olabilir diye düşünüparlamentoda temsil
lüyordu. Simya ile
etti. 1703’de Kraliyet
ilgili çalışmalarında
Newton, simya
Bilim Akademisi başkendisine takma adlar
yoluyla Tanrı'nın
kanı seçildi ve ölümüne
bulurdu. Örneğin
evreni ve yaşamı
kadar bu makamda kaldı.
Jehovah
Sanctus Unus
nasıl yarattığını
1705 yılında Kraliçe tayani
(Kutsal
Olan Tek
bulmak istiyordu
rafından “Şövalye” nişanı
Yahova). Simya çalışmaile onurlandırıldı. Bu dönemlerde
ları tam anlamıyla çözülmüş değil,
ciddi bir şekilde simyayla ilgilendi.
çünkü Newton’un 1678’de laboraÇok daha sonraları önemli kimyatuarında çıkan bir yangından sonra
cıların tekrarlayacakları deneyleri
bir araya getirilen deney defterleri
o önceden yapmıştı. Amacı, diğer
şifrelidir.
simyacılar gibi metalleri altına çeYaşadığı uzun yıllar boyunca
virip zengin olmak değildi. Doğayla emeklerinin sonuçlarını ve karşılıTanrı’yı anlamayı hedefleyen Newğını gören, takdir edilen, alkışlanan
ton, simya yoluyla Tanrı’nın Evren’i biri oldu. Hiç evlenmedi. Yaşamının
ve yaşamı nasıl yarattığını bulmak
son üç yılında böbrek taşı nedeniyistiyordu. “Tanrı, eserleri aracılığıy- le çok acı çekti. 20 Mart 1727’de
la bilinir” diyen Newton’un çok az
sonsuza göçetti.
bilinen yönlerinden biri de, bir ilahiTarihteki en etkileyici bilim
yatçı, din felsefecisi ve din tarihçisi
adamı olduğu düşünülen Newton,
olduğudur. Newton simya ve bilim
yaşamının son yıllarında kendini şu
alanlarından çok, ilahiyat alanında
sözlerle ifade ediyordu: “Dünyaya
yazmıştır. Yakın zamanda toplanan
nasıl göründüğümü bilmiyorum;
Newton’un el yazmalarının büyük
ama ben kendimi, henüz keşfedilbir çoğunluğu dini yazılardır.
memiş gerçeklerle dolu bir okyaNewton’un İlk biyografisini
nusun kıyısında oynayan, düzgün
yazan John Conduitt “Ciddi çalışbir çakıl taşı ya da güzel bir deniz
malarından yorulduğu zaman tek
kabuğu bulduğunda sevinen bir
eğlencesi tarih, kronoloji, ilahiyat,
çocuk gibi görüyorum.” •
simya gibi konularla ilgilenmekti”
[email protected]
101