ÜN‹TE I - Felsefe Sınıfı, Psikoloji, Sosyoloji, Felsefe Kulübü

FELSEFE 1

ÜN‹TE I
FELSEFEYE G‹R‹fi
A. FELSEFEN‹N ANLAMI
1. Bilginin Tan›m›
2. Bilgi Türleri
a. Gündelik Bilgi
b. Dinsel Bilgi
c. Teknik Bilgi
ç. Sanat Bilgisi
d. Bilimsel Bilgi
1. Formel Bilimler
2. Do¤a Bilimleri
3. ‹nsan Bilimleri
e. Felsefe Bilgisi
3. Felsefe Bilgisinin Özellikleri
4. Felsefenin Konular›
B. FELSEFEN‹N ÇEfi‹TL‹ ALANLARLA ‹L‹fiK‹S‹
1. Felsefenin, Bilimle, Dinle ve Sanatla ‹liflkisi
a. Felsefe - Bilim
b. Felsefe - Din
c. Felsefe - Sanat
2. Felsefenin Gere¤i
a. Geçmiflten gelece¤e Felsefenin Fonksiyonu
b. Felsefe ve Metafizik
TEST I
1
FELSEFE 1
☞
*
*
*
*
BU BÖLÜMÜN AMAÇLARI
Bu bölümü çal›flt›¤›n›zda;
Felsefenin anlam›n›, bilginin tan›m›n›, bilgi türlerini ö¤renecek,
Felsefenin Bilim, Din ve Sanatla ‹liflkisini kavrayacak,
Felsefenin gereklili¤ini ö¤renecek,
Geçmiflten gelece¤e felsefenin ifllevini kavrayacaks›n›z.
NASIL ÇALIfiMALIYIZ?
*
*
*
*
2
✍
Bu bölümü kavrayabilmek için;
Konu içerisinde ilk kez karfl›laflt›¤›n›z kavram ve deyimleri, konu içersindeki
tan›mlardan veya kitab›n›z›n sonunda yer alan sözlükten bulup okuyun.
Sorular› cevaplay›n›z.
Uyar›lar› dikkatle okuyun, gerekiyorsa yaz›n›z.
Konuyu daha ayr›nt›l› ö¤renmek için kitab›n›z›n sonundaki kaynaklardan yararlan›n› z.
FELSEFE 1
ÜN‹TE I
FELSEFEYE G‹R‹fi
HAZIRLIK ÇALIfiMALARI
☛
1.
Felsefe sözlü¤ünden veya kitab›n›z›n sözlük bölümünden afla¤›da verilen kavram
ve terimlerin anlamlar›n› ö¤reniniz.
bilgi
felsefe
öznel (subjektif)
bilgi akt›
felsefe ak›mlar›
sorgulama
bilim kurgu (spekülasyon)
bütüncü yaklafl›mnesnel (objektif)
2.
Günlük yaflant›n›za ba¤l› kalarak düzenli-düzensiz, genel-özel, inanca ve al›flkanl›klara
ba¤l› bilgilere örnekler veriniz.
3.
Okuma, anlama, ö¤renme, araflt›rma, merak›n› giderme insan için gerçekten
ihtiyaç m›d›r? Düflününüz.
A. FELSEFEN‹N ANLAMI
❂
❂
Yunanca; "seviyorum", "pefli s›ra kofluyorum", "ar›yorum" anlam›na gelen
"phileo" ile "bilgi", "bilgelik" anlam›na gelen "sophia" sözcüklerinin birlefliminden
oluflan felsefenin sözcük anlam›: "bilgelik sevgisi" ya da "bilgi sevgisi"dir.
Bu disiplinle u¤raflan her türden araflt›rmac›ya filozof ad› verilmifltir. Bafllang›çta
tüm bilim ve disiplinleri içeren felsefenin, daha sonra kendisinden ayr›lan tüm di¤er
disiplinlerden konusu ve yöntemiyle ayr›ld›¤›n› görüyoruz. Felsefenin konular›; genel
olarak varl›k, bir bütün olarak evrenin kendisi ve insan›n eylemlerini, yaflam›n› ve
yazg›s›n› en temel bir biçimde etkileyen fleylerdir. Bilim bilgi verir, felsefe ise bilginin
ne oldu¤unu, neyi ve nas›l bilebilece¤imizi araflt›r›r. Bilimlerin ayr› ayr› ele ald›¤›
konular› felsefe, bir bütün olarak ele al›r ve en genel ilkelere ulaflmaya çal›fl›r.
Felsefe bir düflünce faaliyetidir. Soru sorabilme yetene¤ine dayan›r. Belirli türden
sorularla felsefe, insanlar›n kendileri ve yaflam›n anlam› üzerinde düflünmelerini sa¤lar.
‹flte bu düflünme faaliyeti sonucunda felsefe bilgisi ad›n› verdi¤imiz bilgi türü ortaya
ç›kar. Felsefenin ne anlama geldi¤ini daha iyi kavrayabilmek için bilginin ne oldu¤unu
ve kaç tür bilgi oldu¤unu ö¤renmemiz gerekir.
3
FELSEFE 1
1. Bilginin Tan›m›
‹nsan akl› sayesinde elde etti¤i bilgilerle ma¤aralardan, kerpiç binalara ve oradan
da gökdelenlere ulaflm›fl ve buralarda yaflamaya bafllam›flt›r. Önceleri seyahatlerini
yürüyerek yapan insan daha sonra kendinden daha güçlü ve h›zl› koflan hayvanlardan
yararlanm›fl, tekerle¤i, otomobili, treni, uça¤› son olarak da uzay araçlar›n› icat etmeyi
baflarm›flt›r.
Bilginin ne oldu¤u konusunda çok çeflitli görüfller vard›r. Bunlardan en yayg›n ve
kolay anlafl›l›r olan› ile konuya bafllayabiliriz.
‹nsan, duyu organlar› yoluyla yaflad›¤› çevreyi ve evreni alg›lar. Bu alg›lamada
"Özne" (suje) ve "nesne "(obje) ad› verilen iki temel unsur vard›r. Özne, bilen yani
insan; nesne ise bilinen yani varl›klard›r. Bilgi, ço¤u zaman bilen özne ile bilinen nesne
aras›nda kurulan iliflki sonucunda ortaya ç›kan ürün olarak tan›mlan›r. Bu tan›mlamada
geçen özne; aktif bir tav›r sergileyen insan, nesne; öznenin yöneldi¤i pasif durumdaki
varl›k ve bilgi akt›(ba¤) ise alg›lama, düflünme, anlama, aç›klama gibi faaliyetleri ifade
eder. Aktif bir tav›r sergileyen insan bilinçli ve amaçl› bir biçimde bir nesneye yönelir,
onu kendisine konu yapar. Özne ile öznenin yöneldi¤i bu nesne aras›nda bilgi akt›
iliflkisi kurulur ve bu iliflki sonucunda da bilgi oluflur.
2. Bilgi Türleri
‹nsan çok yönlü bir varl›kt›r. Bu durum insan›n birbirinden farkl› soyut ve somut
varl›klarla iliflki kurmas›n› sa¤lar. Dolay›s›yla insan için tek bir bilgi türünden de¤il bir
çok bilgi türünden söz etmek gerekir. Bunu flöyle aç›klamak mümkündür: ‹nsan varl›¤›
üzerinde düflünmek ve yaflam›n›n amac›n› anlayabilmek için felsefe bilgisine, yaflad›¤›
dünyay› ve toplumu anlayabilmek için bilimsel bilgiye, do¤ada var olan nesneleri araç
gerece dönüfltüre bilmek için teknik bilgiye, kendisindeki güzellik ve be¤eni duygusunu
gelifltirebilmek için sanat bilgisine ve ar›nmak için dini bilgiye gereksinim duymufltur.
Bunlar›n her biri farkl› bilgi türleridir. Bu bilgi türlerinin belki de tek ortak noktalar›
özne ile nesne aras›nda kurulan iliflki sonucu ortaya ç›km›fl olmalar›d›r.
a. Gündelik Bilgi
Bu bilgi türü ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere gündelik yaflam›n içinde geçerli olan ve
insan›n pratik ihtiyaçlar›n› en kestirme yoldan karfl›lamak düflüncesinin ürünüdür. ‹lk
medeniyetlerden bu yana insanlar bu tür bilgileri kullanarak yaflamlar›n› kolaylaflt›rm›fllard›r.
Örne¤in tahtan›n suda yüzebildi¤ini defalarca görmeleri ve denemeleri sonucunda, tahtan›n neden yüzdü¤ünü aç›klayamasalar da kay›klar yapm›fl, ›rmaklar›, gölleri ve denizleri aflm›fllard›r. Yine birkaç defa yeflil elman›n ekfli oldu¤unu görmüfl "Yeflil elmalar
ekflidir." genellemesine ulaflm›fllard›r.
4
FELSEFE 1
Gündelik bilgide insan deneme yan›lma yoluyla birtak›m genellemelere ulafl›r.
Örne¤in "Papatya öksürü¤e iyi gelir." Bilgisine bu sayede ulafl›r›z. Papatyan›n öksürü¤e
neden iyi geldi¤ini ne kullanan ne de öneren bilmemektedir. ‹nsan bulutlar›n
yo¤unlaflmas› ve havan›n kararmas› sonucunda ya¤murun ya¤d›¤›n› gözlemler. Bu durumu
her gözlemledi¤inde flemsiyesini alarak soka¤a ç›kmas› gerekti¤ini ö¤renmifltir.
b. Dini Bilgi
Din, Tanr›'y›, evreni, toplumu ve insan› aç›klayan inanç sistemidir. Bir inanç sistemi
olarak din, Tanr› inanc›na dayan›r ve hem insan›n iç yaflam›n› hem de toplumsal yaflam›
düzenler.
Dini bilgi, bilenle bilinen aras›ndaki ba¤›n, itikatla, inançla kurularak elde edilen
bilgi türüdür. Fizik yasalar›n›n ötesinde bir yaklafl›m oldu¤u için metafizik (fizikötesi)
bilgiler olarak da de¤erlendirilir. Dini bilginin temel mant›¤›; evreni ve beni yaratan
aflk›n varl›k (genellikle tanr›) en do¤ru bilgiye sahiptir, "O halde do¤ru bilgi için onu
dinlemeliyim, ona yönelmeliyim." düflüncesinden kaynaklan›r.
‹nanç esas›na dayanan dini bilgi dogmatiktir. Yani dogmalar (inaklar), tart›fl›lmaz,
do¤rulu¤undan kuflku duyulamaz. Bu aç›dan dini bilgiler mutlakt›r. Ancak mutlakl›k o
inanç sistemine inananlar aras›ndad›r. Bir baflka inanç sistemi için yine ve ancak kendi
inançlar› mutlak, de¤iflmez ve tart›fl›lmazd›r.
Dini bilginin do¤ruluk de¤eri; nesnesine uygunlukta yada do¤aya uygunlukta
aranmaz. Do¤a dini bilgiye uymuyorsa, yanl›fl, o bilgide de¤il do¤an›n kendisinde
aran›r.
Dini bilgi; sistematiktir. Dünyaya özgün bir bak›flt›r. Kendi içinde mant›ksal bir
tutarl›l›k tafl›maktad›r. Ayr›ca düzenleyici, yapt›r›m gücüne sahiptir. Genellikle örgütlüdür.
Özetle
☛
*
‹nanca dayan›r.
*
Dogmatiktir.
*
Sistematiktir.
*
Do¤aya uygunluk aranmaz.
Dini bilgide, özne ile nesne aras›ndaki ba¤ ne ile kurulur
5
FELSEFE 1
c. Teknik Bilgi
‹nsan do¤ay› de¤ifltirirken alet yapar ve kullan›r. Alet ve avadanl›k yapmak için
gerekli bilgi teknik bilgidir. Ad›n› "beceri" anlam›na gelen yunanca "techne (tekne)"
sözcü¤ünden almaktad›r.
Teknik bilgi, tarihsel süreç içerisinde, üç farkl› aflama geçirmifltir.
1.
Alet teknolojisi,
2.
Makine teknolojisi,
3.
Otomasyon teknolojisi.
Teknik bilgi somut varl›k alan›na ait bilgidir. Teknik tarihsel süreçte üç aflamal› bir
geliflim göstermifltir. ‹lki alet tekni¤idir. Özellikle bafllang›ç döneminde Teknik bilgi,
gündelik bilgiye dayanmaktad›r. Bu dönemde yap›lan aletler el eme¤iyle yap›lan ifllerin
etkinli¤ini art›rm›flt›r. Örne¤in, orak ekinin biçilmesini kolaylaflt›rm›fl, el arabas› ise
eflyalar›n az emekle tafl›nmas›n› sa¤lam›flt›r. ‹kinci aflama makine tekni¤i aflamas›d›r.
Bu aflamada el eme¤i yerini makinelere b›rakm›flt›r. Her fley makinelerle yap›l›r, insan
da makineye kumanda eden öge durumundad›r. Üçüncü aflama ise otomasyon tekni¤i
aflamas›d›r. Bu aflamada her fley otomatikleflmifl, hemen her fley makineler taraf›ndan
yap›l›r olmufltur. ‹nsan›n görevi bu süreci denetlemek ve planlamakt›r. Otomasyon
günümüzde geliflmifl toplumlarda tamamen bilimsel bilginin bir uygulama alan›
biçimindedir. Bu nedenle de bilim ve teknik birbirinden ayr›lmaz bir bütünlük
içerisindedir. Hatta toplumlar›n geliflmifllik düzeylerine iliflkin önemli bir ölçüdür.
Günümüzde teknik bilgi, yaflant›lar ve deneyimlerden çok, akla ve bilimsel
düflünceye dayan›r. Teknik yarat›c› insan akl›n›n ürünüdür. Bir anlamda da teorik
bilgilerin somutlaflmas›d›r. ‹nsanl›¤›n ortak de¤erleri aras›nda yer al›r, yani evrenseldir.
6
FELSEFE 1
Amac› üretti¤i alet ve avadanl›klarla do¤ay› insan lehine de¤ifltirmek ve insan›
daha iyi yaflatmak olan teknik bilgi; zaman zaman hayat› zorlaflt›r›r bir nitelik
tafl›yabilmektedir. Teknik, ya do¤rudan insan› yok etmeye yönelik silah teknolojisi biçiminde,
ya da yaratt›¤› pek çok çevre sorunu ile, insan›n önünü açmak flöyle dursun, insanl›¤›n
gelece¤ini tehdit eder durumlara dahi neden olmaktad›r.
ç. Sanat Bilgisi
Teknik gibi sanat da insan›n do¤ada olmayan bir fleyi yaratmas›, üretmesidir.
Ancak teknikte amaç insan yaflam›n› kolaylaflt›rmakken, sanat›n böyle pratik bir amac›
yoktur. Sanat üretiminin amac› "güzel" ve estetik hazd›r.
Sanat bilgisine ulafl›l›rken, ak›l, düflünme gibi bilgi aktlar›n›n yan› s›ra, düfl gücü,
sezgi gibi ba¤lar da kullan›l›r.
Sanat bilgisi düfle, hayale genifl yer verdi¤inden sanat bilgisinin do¤aya uygunlu¤u
zorunlu de¤ildir. Sanat›n objelere iliflkin ille de do¤ru bilgiler vermek gibi bir amac›
yoktur.
Sanat bilgisi yarat›c› insan akl›n›n ürünüdür. Bu aç›dan öznel ve özgün bir üründür.
Teklik onun en belirgin özelli¤idir. Ayn› sanatç› bile farkl› zamanlarda ayn› objeyi farkl›
bir tav›rla ele al›p farkl› yorumlara ulafl›r.
Sanat bilgisi farkl› araçlarla ifade edilebilir. Bu da, ayn› temalar›n farkl› malzemelerle ifllendi¤i, çok farkl› sanat alanlar›n›n do¤mas›na neden olur. Resim, müzik, heykel,
edebiyat, sinema, mimari, tiyatro gibi pek çok sanat dallar› vard›r.
d. Bilimsel Bilgi
Bilimsel bilgi, s›n›rlar› önceden belirlenmifl bir alanda, bilmek amac› ile genel
geçer bilgiye ulaflmak için sistemli olarak, belli bir yöntemle elde edilen bilgidir.
Tan›mdan da anlafl›laca¤› üzere bilimsel bilgi, kifliden kifliye toplumdan topluma
de¤iflmeyen genel geçer, objektif ve bilimsel yöntemle elde edilen bilgilerdir. Ayn›
zamanda bu bilgi türü sistemli ve tutarl› bilgilerden oluflur. K›saca bilimlerin insanl›¤a
sa¤lad›¤› bilgilerdir diyebiliriz.
Bilimsel bilgi, ele ald›¤› konuya, bilgiye ulaflmak için kulland›¤› yönteme ve
amac›na göre üç bilim grubuna ayr›labilir.
Bunlar;
1.
Formel bilimler,
2.
Do¤a bilimleri ve
3.
‹nsan bilimleridir.
7
FELSEFE 1
❂
1. Formel Bilimler
Bu bilimlere ideal bilimlerde denir. Matematik ve mant›k gibi bilimler bu gruba
girer. Bu bilimlerin ele ald›¤› konular do¤ada bulunmayan, duyularla alg›lanamayan,
yaln›zca düflüncede olan tasar›msal varl›klardan oluflur. Örne¤in matemati¤in konular›ndan olan say›lar›n, flekillerin, mant›¤›n konusu kavramlar›n, önermelerin ve ak›l
yürütmelerin do¤ada bir karfl›l›¤› yoktur. Bu yüzden de yaln›zca düflüncede var olan
ideal varl›klard›r diyoruz. Matematik ve mant›k bize d›fl dünya ile ilgili bilgi vermez.
Bunun yerine do¤ru, nokta ve say› gibi gerçekte var olmayan varl›klar aras›ndaki
iliflkileri ele al›r ve inceler. Mant›k da önermelerin içerikleriyle ve d›fl dünyadaki
karfl›l›¤›na uyup uymad›¤› ile ilgilenmez. Mant›k için önemli olan yarg›lar›n do¤rulu¤u
de¤il, yarg›lar aras› iliflkilerin do¤rulu¤udur. Formel bilimlerin konusunu oluflturan
ideal varl›klar, yaln›zca düflüncede bulundu¤undan gözlem ve deneyle incelenemez.
Bunun sonucu olarak formel bilimler genellikle tümdengelim (dedüksiyon) yöntemini
kullan›rlar.
2. Do¤a Bilimleri
Bu bilimler formel bilimlerin tersine içerikle ilgili bilimlerdir. Do¤a bilimleri
bafll›¤› alt›nda fizik, kimya, astronomi, jeoloji, biyoloji gibi bilimleri s›ralayabiliriz.
Do¤a bilimlerinin temel özelli¤i olgusal olufllar›d›r. Olgusal olmas› demek ele ald›¤›
konular›n do¤rudan yada dolayl› yoldan gözlenebilir olmas› demektir. Bir bilginin
do¤ru kabul edilmesi deney ve gözlem yoluyla kan›tlanm›fl olmas›yla mümkündür. Bu
bilimler genel olarak tümevar›m (endüksiyon) ak›l yürütme yöntemini kullan›l›r. Yani,
tek tek olaylardan, bu olaylar› aç›klayacak genel sonuçlara, yasalara do¤ru gider.
Do¤a bilimlerinin amac›, do¤an›n yap›s›n› ve iflleyiflini anlamak ve aç›klamakt›r.
Temel ald›¤› ilke nedensellik ilkesidir. Bu ilkeye göre ayn› nedenler benzer koflullar
alt›nda hep ayn› sonuçlar› verir. ‹flte bu ilkeden hareketle do¤ada ortaya ç›kan olaylar
aras›ndaki iliflkileri kavramaya çal›fl›r; sonrada bu iliflkileri do¤a yasalar› fleklinde ifade
etmeye çal›fl›r.
3. ‹nsan bilimleri
Bu bilimler insan› de¤iflik yönleriyle ele alan bilimlerdir. Toplumu, toplumsal olay
ve olgular› inceleyen sosyoloji, insan›n geçmiflini konu edinen tarih, kültürü konu edinen
antropoloji, insan›n yaflad›¤› dünyay› fiziksel, demografik, toplumsal ve ekonomik
görünümüyle ele alan co¤rafya, insan davran›fllar›n› ele alan psikoloji vb. insan bilimleri
aras›nda yer al›rlar. Buradan da anlafl›laca¤› üzere bu bilimler, insanla ve insan›n yap›p
ettikleriyle ilgili olan bilimlerdir. Bu bilimler insan› toplum kuran, kültür yaratan, tarih
yapan bilinçli bir varl›k olarak ele al›r. ‹nsan› ve insanla ilgili olaylar› ele ald›¤› için de
mutlak ve genel geçer sonuçlara ulaflmak çok zordur.
8
FELSEFE 1
e. Felsefe Bilgisi
Felsefe bir soru sorma, sorgulama yapma etkinli¤idir. Öyleyse felsefi bilgiye
soruyla, sorgulamayla ulafl›l›r. Felsefenin sorular› yaflam›n anlam› bafll›¤› alt›nda
toplanabilecek sorulard›r. ‹nsan yaflam›n›n gerçekleflti¤i evrenin genel yap›s› nedir?
‹nsan›n bu evrendeki yazg›s› nedir? ‹nsan içinde yaflad›¤› evreni bilebilir ve yaflam›n›
bu bilgiye göre düzenleyebilir mi? Güzel nedir? Do¤ru nedir? Toplum nedir? Devlet
nedir? Felsefe insan›n yaflam›n›n anlam›yla ilgili bu türden sorulara yan›t verirken,
baflka bilgi türlerinin ve bilimlerin sa¤lad›¤› bilgilerden yararlan›r ve genel, bütüncül
(tümel) yan›tlar verir.
Tablo 1.1: Bilgi Türlerinin Özellikleri
Bilgi türü
Özne ile nesne aras›ndaki ba¤
Öznellik - nesnellik
Gündelik bilgi
Sezgi, deneyim
K›smen özel-nesnel
Dinsel bilgi
‹nanç
Öznel
Teknik bilgi
Beceri, yetenek
Nesnel
Sanat bilgisi
Yarat›c›l›k, hayal gücü
Öznel
Bilimsel bilgi
Deney ve gözlem
Nesnel
Felsefi bilgi
Ak›l yürütme
Öznel
3. Felsefe Bilgisinin Özellikleri
Felsefe bilgisinin de di¤er bilgi türleri gibi kendine özgü bir tak›m özellikleri
vard›r. Bunlar flu flekilde s›ralanabilir:
*
Felsefi bilgi, merak eden, soran, sorgulayan ve araflt›rma yapan elefltirel bir tavr›n
ürünüdür. Çevresindeki varl›klar ve yaflanan olaylar karfl›s›nda merak duyan insanlar
sayesinde ortaya ç›kar.
*
Felsefe bilgisi, düzenli ve sistemli bir bilgidir. Düzen ve sistemlilikten anlafl›lmas›
gereken, felsefede ele al›nan bütün konularda mant›k ilkelerinin etkili bir flekilde
kullan›lmas›d›r. Felsefede konu ve kavramlar ele al›n›rken çeliflkili yarg›lara,
kendi içinde tutars›z görüfllere yer verilemez. Aralar›nda sistemli bir bütünlük
bulunmayan hiçbir bilgi felsefi bilgi de¤ildir.
*
Felsefi bilgi y›¤›lan (kümülatif) bir bilgidir. Buna göre yap›lan ak›l yürütmeler, her
bir filozofun ulaflt›¤› sonuçlar birbirlerini etkileyerek tutarl› bir bütün elde
edilmeye çal›fl›l›r.
*
Felsefe bilgisi, birlefltirici ve bütünlefltiricidir. Filozoflar evren hakk›nda aç›klamalarda
bulunurken, tek bir yönünden bakmazlar. Varl›¤›, yaflam› bir bütün olarak ele al›r
ve ay›rmadan da aç›klamaya çal›fl›r.
9
FELSEFE 1
*
Felsefe bilgisi evrenseldir. ‹nsan yaflant›s›na giren her fley felsefenin konusu
olabilir. Felsefe geneli kucaklad›¤›, varl›¤› bütünüyle ele ald›¤›, belli bir insan›
de¤il, kendi özü ve yap›s› içinde düflünülen insan› anlamaya çal›flt›¤› ve her zaman
her yerde var olan de¤erleri temellendirmeye çal›flt›¤› için evrensel bir bilgi
özelli¤i tafl›r.
*
Felsefe bilgisi ilerleme özelli¤ine sahip de¤ildir. Yani, felsefe tarihinde sonra gelen
filozof, önce gelen düflünürleri aflm›fl, onlar›n çözemedi¤i sorunlar› çözmüfl biri
olarak görülmez. Çünkü felsefe kendi tarihinden soyutlanamaz.
*
Felsefi bilginin do¤rulu¤u veya yanl›fll›¤›, bilimlerde oldu¤u gibi soruflturma
konusu yap›lamaz. Filozoflar›n bak›fl aç›lar›, yarat›c› zekalar› ve yaflam koflullar›
birbirinden farkl› oldu¤u için ayn› konuda farkl› sonuçlara ulaflabilirler. Bu farkl›
görüfllerden birinin do¤ru di¤erinin yanl›fl oldu¤u söylenemez.
4. Felsefenin Konular›
Felsefede ele al›nan konular ve problemler, sorulan sorulara ve bunlara verilen
cevaplara ba¤l›d›r.
‹lk Ça¤'dan bu yana felsefenin de¤iflmeden günümüze kadar gelen üç ana konusunun
oldu¤unu söyleyebiliriz. Bunlar: Varl›¤› bir bütün olarak ele alan, varl›k nedir? sorusunun
yan›t›n› arayan varl›k felsefesi, bilgiyi konu edinen, bilginin kayna¤› ve de¤eri nedir?
sorusunun yan›t›n› arayan bilgi felsefesi ve insan›n yaflam›yla temel erdemlerini
inceleyen, iyi nedir? sorusunun yan›t›n› arayan de¤er felsefesidir.
Bunlardan baflka ça¤lara, tarihsel ve toplumsal koflullara göre de¤iflik konular ve
alt dallar meydana gelmifltir. Felsefenin konular› ve alt dallar›, sorulan sorularla iliflkili
olarak flöyle s›ralanabilir:
‹ktidar›n kayna¤› nedir?
(siyaset felsefesi)
Güzel nedir?
(sanat felsefesi)
Din nedir?
(din felsefesi)
Bilim nedir?
(bilim felsefesi)
Bu konulardan varl›k, bilgi, bilim, ahlâk, siyaset, sanat ve din felsefeleri daha sonraki
ünitelerde ayr›nt›l› olarak aç›klanacakt›r.
10
FELSEFE 1
B. FELSEFEN‹N ÇEfi‹TL‹ ALANLARLA ‹L‹fiK‹S‹
1. Felsefenin Bilim, Din ve Sanatla ‹liflkisi
a. Felsefe - Bilim
Bafllang›çta felsefeyle bilimin iç içe oldu¤unu , ilk büyük filozoflar›n bir ço¤unun
ayn› zamanda bilim adam› oldu¤unu söyleyebiliriz. Nitekim; Thales (Tales, MÖ 625-545)
matematikçi, Archymedes (Arflimed) fizikçidir. Bu yak›n iliflkiden dolay› felsefeyi
bilimlerin anas› olarak betimleyenler de olmufltur. Bilimlerin felsefeden ayr›l›fl› matematik
ile bafllam›flt›r. Sonra do¤a bilimleri ve en sonunda da sosyal bilimler felsefeden
ayr›lm›fllard›r. Alan›n›, yöntemini ve amac›n› belirleyen disiplinlerin felsefeden
ayr›ld›¤›n› görüyoruz. Bu ayr›l›¤a ra¤men bilim ile felsefe aras›ndaki bu yak›nl›k ayn›
düzeyde olmasa da günümüzde de devam etmektedir. Bu iki bilgi alan›n›n yak›n
iliflkisinden bilim felsefesi adl› bir disiplin ortaya ç›km›flt›r.
Felsefe ile bilimin benzer ve farkl› özellikleri vard›r. Benzer özellikleri flöyle belirtebiliriz.
Felsefeyle bilim aras›nda amaç bak›m›ndan bir paralellik vard›r. Her ikisi de haz›r ve
basmakal›p bir bilgi ile yetinmeyip, do¤rular› etkin ve elefltirel bir tav›rla kendi yöntemleriyle
anlama, aç›klama ve yorumlama çabas› içindedirler. Yine her ikisi de özdefllik,
çeliflmezlik ve üçüncü hâlin olanaks›zl›¤› gibi mant›k ilkelerini titizlikle kullan›rlar. Her
ikisinde de amaç dünyay› ve insan yaflam›n› anlamakt›r.
Felsefe ile bilim aras›nda önemli farkl›l›klar da vard›r. Bu farkl›l›klar konu ve yöntem bak›m›ndan olan farkl›l›klard›r. Bilim, genel geçerlili¤i olan ve gözlenebilir olgulardan hareket eder. Deney yöntemini kullanarak vard›¤› sonuçlar› ise yine olgulara
dönerek do¤rular. Felsefede ise bir çeflit olgu demek olan insan yaflant›s›ndan ve
varl›klardan hareket edebilir. Fakat felsefe ulaflt›¤› sonuçlar› temellendirmeye
çal›fl›rken, olgulara de¤il, mant›ksal analize yönelir. Filozof deney yapamaz. Filozofun
ortaya koydu¤u bilginin güvenirli¤i deneyle de¤il iç tutarl›l›¤a bak›larak denetlenir.
11
FELSEFE 1
Bilimin ortaya ç›kard›¤› bilimsel bilgi, teknolojiye kaynakl›k eder ve bu sayede
insanl›¤a pratik yarar sa¤lar. Oysa felsefede ölçme yap›lamad›¤› ve ölçülenler aras›nda
eflde¤erlik kurulamad›¤› için ona dayan›larak bir teknoloji kurulamaz. Felsefenin görevi
insana pratik bir yarar sa¤lamak de¤il, ele al›na konunun özünü, kavramlar›n anlam›n›
bulmaya çal›flmakt›r.
Felsefe tümel bir bilgiye dayan›r, varl›¤› bütünselli¤i içinde ele al›r. Bilim ise varl›¤›
parçalara ay›rarak inceler. Her bir bilim varl›¤›n bir parças›n› kendisine konu edinir.
Felsefe varl›¤›n özünü bilmek ister. Bunun için varl›¤› anlamak için "nedir?"
sorusunu sorar. Örne¤in "varl›k nedir?" , "insan nedir? gibi. Bilim varl›¤›n özü ile de¤il, olay
ve olgular aras›ndaki neden - sonuç iliflkisi ile ilgilenir. Varl›¤› anlamak için "nas›l?"
sorusunu sorar.
b. Felsefe - Din
Birbirleriyle yak›n iliflki içinde olan di¤er iki disiplin de din ve felsefedir. Felsefe
antik Yunan'da dini inançlar›n elefltirilmesiyle bafllam›flt›r. Dini elefltirerek kendini var
eden felsefe orta ça¤da din ile iç içe girmifl, dinsel inançlar› temellendirmek için kullan›lm›flt›r. Günümüzde bu iki disiplinin yak›n iliflkisinden dinin temel kavramlar›n› ele
al›p inceleyen, dinsel ilkeleri temellendirmeye çal›flan din felsefesi adl› bir disiplin
ortaya ç›km›flt›r.
Felsefe ile din aras›nda, yöneldikleri amaç bak›m›ndan bir benzerlik vard›r. Her
ikisi de varl›k ve de¤er bak›m›ndan en temel olan› bulmaya çal›fl›r. Evreni ve insan›
anlama ve aç›klama çabas› içindedirler.
Felsefe ile din aras›nda kaynaklar› ve yöntemleri bak›m›ndan farkl›l›klar vard›r.
Dinde ortaya konan bilgiler vahiy yoluyla Tanr› elçileri vas›tas›yla iletilir. Felsefede ise
do¤rulara ak›l ve ak›l yürütme yoluyla ulafl›l›r. Din kayna¤› bak›m›ndan ilahi, felsefe
ise insan ürünüdür. Yine din de¤iflmeye kapal›d›r. Kuflkuya yer yoktur. Temel kural ve
emirlere iman gerekir. Felsefe ise ak›l yürütmeye dayal›d›r. Soru sorar, flüphe eder,
elefltiriye aç›kt›r. bu sayede sürekli yeni bilgiler ortaya koyar ve de¤iflir.
c. Felsefe - sanat
Felsefe, baz› bak›mlardan benzerlik gösterdi¤i sanatla baz› bak›mlardan da
farkl›l›klar gösterir. Felsefe ve sanat›n amaç ve yöneliflleri bak›m›ndan benzerlikleri
vard›r. Her ikisi de do¤ay› ve insan› konu edinir. ‹nsan› anlamaya, yorumlamaya çal›fl›r.
Hem felsefe hem de sanat yöneldikleri varl›¤› yans›t›r ve onu yorumlarlar. Bu yüzden
her ikisinde de yarat›c›l›k söz konusudur.
Felsefe kendisine sanat› da konu edinebilmektedir. Nitekim sanat›, sanat taraf›ndan
yarat›lan güzelli¤i araflt›ran sanat felsefesi bir felsefe türü olarak ortaya ç›km›flt›r.
12
FELSEFE 1
Bununla birlikte felsefeyle sanat aras›nda baz› farkl›l›klar da vard›r. Felsefe akla
ve ak›l yürütme gücüne dayan›rken sanat sezgiye, duyguya ve hayal gücüne dayan›r.
Felsefeyle sanat amaçlar› bak›m›ndan da birbirinden farkl›d›r. Felsefe do¤ruya
ulaflmay› amaç edinirken sanat›n amac› güzeli bulmak yada yaratmakt›r.
2. Felsefenin Gereklili¤i
a. Geçmiflten Gelece¤e Felsefenin ‹fllevi
Felsefe, insanlar›n ve toplumlar›n yaflamlar›nda çok önemli bir tak›m ifllevler
gerçeklefltirmifltir. Felsefenin önemini ve de¤erini ortaya koyan bu ifllevleri flöyle
s›ralayabiliriz:
*
Felsefe, büyük siyasi oluflumlar›n ve dönüflümlerin ortaya ç›k›fl›nda etkili
olmufltur. Rönesans, reform hareketleri, Frans›z devrimi gibi büyük siyasi hareketlerin
temelinde filozoflar›n görüflleri vard›r.
*
Felsefe, bir yönetim biçimi olan demokrasinin geliflmesine ve iflleyifline önemli
katk›lar sa¤lam›flt›r. Temel hak ve özgürlüklerin temellendirilmesi, anayasalar›n
oluflumu, eflitlik, özgürlük ve bar›fl gibi evrensel de¤erlerin benimsenmesinde
filozoflar›n önemli katk›lar› vard›r.
*
Felsefe insan›n bilinçlenmesinde, evreni, dünyay›, kendini anlamas›nda, merak ve
flüphe dürtüsünün doyurulmas›nda önemli iflleve sahiptir. Her fleyden önce insan›n
varoluflunun anlam›n› sorgulamas›n› sa¤lar. "Niçin bu dünyaday›m?", "Yaflam›m›n
bir amac› var m›?, "Zihin bedenden farkl› m›?" türünden sorularla varoluflumuzu
anlamland›rmak yönünden büyük yarar› vard›r. Baflka bir anlat›mla, insan
yaflam›n›n ve eylemlerinin dayand›¤› baz› temel ilkeler vard›r. Bu ilkelerin
sorgulanmas› ve temellendirilmesi, insan›n bu dünyadaki var oluflunu anlamland›rmas›
aç›s›ndan büyük önem tafl›r. Yaflam›n dayand›¤› bu ilkeleri hiç sorgulamadan
gerçeklefltirilecek bir varolufl (yaflam) s›radan ve temelsiz bir varolufltur.
*
Felsefe, insana bir çok konuda aç›k, seçik ve do¤ru düflünebilmeyi ö¤retir. Felsefi
düflünme, insana bir probleme birçok yönden bakabilme ve sorunlara ön yarg›s›z
yaklaflabilme özelli¤i kazand›r›r.
*
Günümüz, bilgi toplumu olarak nitelenmektedir. Bilgi al›n›p sat›labilen bir meta
olarak görülmektedir. Ça¤dafll›¤› ve geliflmeyi yakalam›fl, bilim ve teknoloji
yaratm›fl toplumlar›n felsefede de ilerlediklerini görüyoruz. ‹flte bilgiyi üretmenin
önemli yollar›ndan birisi felsefedir.
b. Felsefe ve Metafizik
Metafizik, Aristoteles'in "ilk felsefe" ad›n› verdi¤i, "varl›¤›n nedenlerini ve temel
ilkelerini" sorgulad›¤› kitab›na verilen isimdir. Sözcük anlam› "fizik ötesi" olan
metafizik, duyu organlar›yla alg›lanan gerçeklikle de¤il, varl›k, tanr›, ruh, ölümsüzlük gibi
felsefenin ilk ve son sorunlar›yla ilgilenir. "Var olan as›l varl›¤›", "ilk nedenleri ve
ilkeleri", "evrenin, do¤an›n yap›s›n› ve oluflumunu" konu edinir. "Ruh nedir?, "Ruhla beden
aras›ndaki iliflkiler nelerdir?, "Ruh ölümsüz müdür? vb. sorular› yan›tlamaya çal›fl›r.
13
FELSEFE 1
Metafizi¤in ele ald›¤› temel problemler; varl›kla ilgili problemler (ontoloji), evrenin
yap›s› ve oluflumu ile ilgili problemler (kozmoloji), tanr› ve ruhla ilgili problemler
olmak üzere üç grupta toplayabiliriz.
❂
1) Ontolojik problemler: Varl›kla ilgili problemlerdir. Gerçekte varl›k nedir? ve
temelinde ne vard›r? gibi sorular› içerir. Bu sorulara verilen yan›tlara bakarak iki farkl›
görüflten söz edebiliriz. Varl›¤›n temelinde madde oldu¤unu savunan görüfle materyalizm,
ide (düflünce) oldu¤unu savunan görüfle de idealizm denir.
Materyalist görüfle göre maddenin d›fl›nda baflka bir gerçeklik yoktur. Düflünme,
tasar›m ve ruhsal olaylar da maddenin ürünüdür. ‹dealist görüfl ise varl›¤›n t e m e l i n e
düflünceyi yerlefltirir ve düflünceden ba¤›ms›z bir nesneler dünyas›n› yads›r.
2) Kozmolojik problemler: Kozmos evren anlam›na gelmektedir. Bu problemler
evrenin yap›s› ve oluflumu ile ilgili problemlerdir. Kozmolojik problemleri çözümlemek
isteyen üç yaklafl›m vard›r. Bu yaklafl›mlar; mekanist, teleolojik (erekbilimsel) ve teolojik
(tanr›bilimsel) evren görüfllerinden oluflur. Mekanist görüfle göre, evrende olup biten
her fley nedensellik ilkesine ba¤l› olarak mekanik bir biçimde oluflmufltur. Teleolojik
görüfl ise evrendeki her fleyin belirli bir plana göre ortaya ç›kt›¤›n›, tüm varl›klar›n
gerçeklefltirecekleri bir amaçlar› bulundu¤unu savunur. “Teleoloji, do¤an›n bir amaca
göre düzenlenmifl oldu¤unu, dünyaya bir tak›m ereksel nedenlere göre düzen
verildi¤ini kabul eder.” Bu görüflün ilk temsilcilerinden olan Anaxagoras (Anaksagoras,
M.Ö. 500-428) "Bir miktar balç›ktan, kendili¤inden bir heykel oluflabilir mi? Kuflkusuz
oluflamaz. Bal盤›n heykel olabilmesi için nas›l bir heykelci gerekiyorsa, düzenli bir
evrenin oluflmas› için de bu evrende bir plana göre hareket eden bilinçli ve etkili bir
gücün bulunmas› gerekir" diyor. Ona göre bu güç Tanr›'d›r. Yaln›z Anaxagoras'a göre
bu tanr› yarat›c› de¤il, yap›c›d›r. Teolojik görüfle ise, evrende var olan her fleyi, tanr›
iradesinin bir sonucu olarak görür. “Dünyadaki her fleyin Tanr› taraf›ndan, insan varl›¤›
için, insana hizmet edecek flekilde düzenlendi¤i görüflüdür.” Evrendeki bütün
varl›klar›n mümkün varl›klar oldu¤unu yani onlar›n var olmalar› kadar var olmamalar›n›n
da olanakl› oldu¤unu savunur. Var olmamas› düflünülemeyecek tek varl›¤›n, tanr›
oldu¤unu Tanr›n›n zorunlu varl›k oldu¤unu ve evrenin buna göre aç›klanabilece¤ini
savunur.
14
FELSEFE 1
3. Tanr› ve ruhla ilgili problemleri:
Bu sorunlara ek olarak metafizikte bir de ruhun varl›¤›, ruh-beden iliflkisi ve ruhun
ölümsüzlü¤ü gibi sorunlar ele al›n›r.
Genel olarak metafizik, insan›n sordu¤u ve sormaktan da kaç›nmad›¤›, ayn›
zamanda da tam ve kesin bir yan›t veremedi¤i sorulardan kaynaklan›r. ‹nsan bugün de
evrenin yap›s›, ölümden sonra bir yaflam›n olup olmad›¤›n› bilmek istiyor. ‹flte bundan
dolay› metafizi¤in bir devaml›l›¤› vard›r.
Felsefe tarihinde her zaman var olan metafizi¤e karfl› ç›k›fllar da olmufltur.
Metafizi¤in konular› duyu yoluyla alg›lanamayan problemlerden oluflur. Karfl› ç›k›fllar
da bu noktada olmufltur. Duyu yoluyla alg›lanamayan bir fleyin bilinemeyece¤ini savunan
baz› filozoflar metafizi¤e karfl› ç›km›fllard›r. Bu karfl› ç›k›fl yeterince destek b u l m a m › fl t › r.
Günümüzde de metafizik varl›¤›n› sürdürmektedir. Varl›¤a, insan›n evrendeki yerine ve
de¤erlere iliflkin sorular var oldukça felsefe de var olacakt›r.
15
FELSEFE 1

ÖZET
Felsefe (Philosophia) ad› ilk kullan›ld›¤› dönemde yani antik Yunan'da erdemli ve
mutlu yaflam› aramak ve sevmek anlam›nda kullan›lm›flt›r. Daha sonralar› ise insana ve
evrene dair her türlü bilgiyi arayan bir çabaya dönüflmüfltür. Felsefe ilk kez M.Ö. 7. yy.
da Thales'in "Do¤an›n ana maddesi (arke) nedir? sorusuna yan›t arama çabalar› ile
bafllam›flt›r. Ö¤rencileri Anaximenes ve Anaximandros ile kurduklar› Elea Okulunda
evrendeki tüm varl›klar›n ana maddesini araflt›rm›fllard›r. Ana madde sorular› daha önce
M›s›r ve Mezapotamya uygarl›klar›nda da sorulmufl, verilen aç›klamalar dinsel aç›klamalardan
öteye geçememifltir.
Thales, evrenin ana maddesi "su"dur diyerek evrene iliflkin “dinsel olmayan” bir
aç›klamada bulunmufltur. Evrene iliflkin bu aç›klamas›yla do¤a bilimlerinin temelini
atm›flt›r. Thales'le bafllayan bu süreç felsefe tarihinde "do¤a felsefesi" olarak
adland›r›lmaktad›r.
Aristoteles'e göre bütün insanlar do¤al olarak bilmek isterler. ‹nsan› insan yapan
özelliklerin en önemlisi onun kendisini ve çevresini tan›mak ve bilmek istemesidir.
Bilgi, bilen (insan) ile bilinen (nesne) aras›ndaki iliflkiden edinilmifl bir üründür. Bilen
ile bilinen aras›ndaki iliflki bilgi akt› ile kurulur. Örne¤in, s›n›fta bulunan ö¤rencileri
sayarak sonucu ö¤retmene bildiren s›n›f baflkan›n›n "S›n›fta 25 ö¤renci var." demesi bir
bilgidir. Bu bilginin öznesi s›n›f baflkan› nesnesi ise s›n›ftaki ö¤rencilerdir.
Gündelik Bilgi: Belli bir s›ra yada yöntem izlemeksizin, duyumlar arac›l›¤› ile
edindi¤imiz, kesin olmayan bilgilerdir. Kiflisel deneyimlere dayand›¤›ndan özneldir.
Örne¤in, ya¤murun ›slatt›¤›n›, ateflin yakt›¤›n› bilmek gibi.
Teknik bilgi: Toplumsal yaflamda kulland›¤›m›z, yaflam›m›z› kolaylaflt›ran araç -gereçlerin
yap›m›nda baflvurulan bilgilerdir. Örne¤in, suyun kald›rma kuvvetinden yararlanarak
gemiler yapmak, kald›raç formülünden yararlanarak vinç yapmak gibi.
Bilimsel bilgi: Bilimsel yöntemle elde edilen, do¤rulanabilen, sistemli bilgiler
bütünüdür. Bilimsel bilgi akla, gözleme ve deneye dayan›r. Örne¤in, su 100 derece
selsiyusta kaynar bu türden bir bilgidir. Bilimler; Formel bilimler (mant›k ve matematik),
Do¤a bilimleri (fizik, kimya, biyoloji) ve ‹nsan bilimleri (sosyoloji, tarih ve psikoloji)
olmak üzere üçe ayr›l›r.
Felsefi bilgi: Evreni ve insan›n evrendeki yerini bütüncül biçimde kavramaya
çal›fl›r. Felsefi bilgide özneldir, akla dayal›d›r ve elefltiricidir.
Sanat bilgisi: Sanat insan›n nesnel gerçekli¤inin (ev, a¤aç, da¤...) ve zihinsel süreçlerinin
(aflk, mutluluk...) estetik bir kayg›yla ve de¤iflik araçlarla yeniden yans›t›lmas›d›r.
Dinsel bilgi: Dinsel bilgide bilgi akt› inançla kurulur. Bu bilgi akl›n elefltirisine
kapal› ve dogmatik bir bilgidir.
16
FELSEFE 1
.
TEST I
1.
Bilgi denildi¤inde en genel anlamda özne ile nesne aras›nda kurulan iliflkinin sonucu
oluflan ürün anlafl›l›r. Bilgi üretilirken izlenilen yola ve ne hakk›nda oldu¤una göre
farkl›l›k gösterir. Bu nedenle gündelik, felsefi, bilimsel, teknik, dinsel bilgi gibi
çeflitlere ayr›l›r.
Buna göre, bir bilginin çeflidini belirlerken afla¤›dakilerden hangisi esas al›nabilir?
A. Kayna¤›n›n ne oldu¤u
B. Öznel mi nesnel mi oldu¤u
C. Konusunun ve elde edilifl yönteminin ne oldu¤u
D. Genel – geçer olup olmad›¤›
2.
Gündelik bilgi, s›radan gözlem ve yaflant›lar›n genellenmesiyle ulafl›lan ve günlük
yaflant›m›z› kolaylaflt›ran düzensiz bir çeflididir.
Buna göre, afla¤›dakilerin hangisi gündelik bilginin bir özelli¤i olamaz?
A. Genel kabul gören bir yöntemi yoktur.
B. Sonuçlar› kesin de¤ildir.
C. Herkes taraf›ndan kabul görmez.
D. Pratik yarar› yoktur.
3.
-
Gündelik yaflam› kolaylaflt›ran yararl› araçlar yapmada kullan›lan yöntem ve
ilkelerin bilgisidir.
-
Bir duyguyu tasar›m› veya güzelli¤i kiflisel yarat›c›l›kla ortaya ç›karan bilgidir.
-
Yarat›l›fl›n amac›n› ve yaflam›n anlam›n› do¤aüstü bir varl›¤a dayanarak
aç›klayan bilgidir.
Yukar›da tan›mlanan bilgi çeflitleri afla¤›dakilerde s›ras›yla ve do¤ru olarak verilmifltir.
A. Dinsel bilgi – Sanat bilgisi – Teknik bilgi
B. Teknik bilgi – Sanat bilgisi – Dinsel bilgi
C. Sanat bilgisi – Teknik bilgi – Dinsel bilgi
D. Teknik bilgi – Dinsel bilgi – Sanat bilgisi
17
FELSEFE 1
4.
Bilim adamlar› bilim alanlar›na giren bir konuyu incelerken kendi öznel görüfl
görüfllerini bir tarafa koyarlar. Olan› oldu¤u gibi belirlemeye çal›fl›rlar. Filozoflar
ise olan› sorgular ve elefltirirler. Olandan hareketle olmas› gerekeni olmas›
gerekene ulaflmaya çal›fl›r.
Buna göre afla¤›dakilerden hangisi felsefeciden çok bilim insan›n›n ilgilendi¤i bir
konudur.
A. Toplumsal olaylar› nesnel olarak inceleme.
B. Bilimsel yöntemleri sorgulama.
C. Evrensel ahlak yasas›n› araflt›rma.
D. Varl›klar›n gerçek do¤alar›n› belirleme
5.
Bir siyaset bilimci mevcut devlet ve yönetim biçimlerini inceler. Oysa, siyaset
felsefecisi “Devlet nedir?” sorusuyla bafllad›¤› araflt›rmas›na “‹deal bir devlet
düzeni nas›l olabilir?” sorusuyla devam eder. ‹deal düzene iliflkin kurallar koyar.
Bu parçada, felsefi bilgiyi bilimsel bilgiden ay›ran özelliklerden hangisine de¤inilmifltir?
A. ‹spatlamaya de¤il temellendirmeye dayanmas›
B. ‹lerlememesi yaln›zca y›¤›lan bir bilgi olmas›
C. Nesnel de¤il öznel olmas›
D. Yaln›zca olan› de¤il olmas› gerekti¤ini de incelemesi
6.
Günümüzde bir lise ö¤rencisi “elementler teorisi”ni ortaya koyan Frans›z kimyac›
Lavoiser’den daha fazla kimya bilgisine sahip olabilir. Çünkü, bilim insan›n›n
yaflad›¤› 18. yüzy›ldan günümüze kimya bilgimiz, yanl›fllar›n ay›klanmas› ve yeni
araflt›rma bulgular›n›n eklenmesiyle ço¤alarak gelmifltir.
Yukar›da, bilimsel bilginin özelliklerinden hangisine de¤inilmifltir?
A. Genel geçer olmas›
B. Birikimli olarak ilerlemesine
C. Akla dayal› ve tutarl› olmas›na
D. Elefltiriye aç›k olmas›na
18
FELSEFE 1
7.
Bilim, insana do¤ru bir dünya görüflü oluflturma, mant›k ilkelerine uyarak tutarl›
bir biçimde düflünme, olan› oldu¤u gibi de¤erlendirebilme olana¤› kazand›r›r.
Di¤er yandan bilim. Teknolojiye temel oluflturarak toplumsal yaflam› kolaylaflt›r›r.
Ayn› zamanda toplumlar›n ilerlemelerinde ve de¤iflmelerinde itici bir güç olur.
Paragrafta bilimle ilgili olarak afla¤›dakilerden hangisine de¤inilmifltir.
A. Bilimin akla dayal› ve tutarl› olmas›na
B. Bilimin yaln›zca olan› incelemesine
C. Bilimin bireysel ve toplumsal ifllevlerine
D. Bilim insan›n›n nesnelli¤ine
8.
Bilimleri çeflitli flekillerde s›n›fland›rmak mümkündür. Örne¤in, matematik ve
mant›k gibi gerçekli¤ini zihinde bulan, say› ve simgeler aras›ndaki iliflkileri
inceleyen bilimleri formel bilimler; fizik ve kimya gibi maddenin yap›s›n›, ögelerini
ve ögeler aras›ndaki iliflkileri inceleyen bilimleri de do¤a bilimleri olarak
s›n›fland›rabiliriz.
Bu tür bir s›n›fland›rma afla¤›daki ölçütlerden hangisine göre yap›lm›flt›r.
A. Konular›n göreceli¤i
B. Konular›n nas›l araflt›r›ld›¤›
C. Kulland›klar› araflt›rma yöntemleri
D. ‹nceledikleri alan›n güvenirlili¤i
9.
Hem felsefe hem de din, varl›k ve de¤er aç›s›ndan en genel olan› ele alarak ilk
nedenleri, ilkeleri, bununla ba¤lant›l› olarak evreni, toplumu ve insan› anlamak
amac›ndad›rlar. Ancak din ilahi kaynakl› ve inanca dayanan bilgilerle yaparken
felsefe sorgulama ve tart›flmaya dayanarak insan kaynakl› bilgilere dayanarak
yapar.
Buna göre, felsefi bilgi ile dini bilgi aras›ndaki temel farkl›l›k afl¤›dakilerden
hangisidir?
A. Felsefi bilgi nesnel, dini bilgi ise özneldir.
B. Felsefi bilgi y›¤›lan, dini bilgi ise y›¤›lan de¤ildir.
C. Felsefi bilgi olana ve olmas› gerekene, dini bilgi ise olmas› gerekene iliflkindir
D. Felsefi bilgi elefltirel, dini bilgi ise dogmatiktir.
19
FELSEFE 1
10. Bilim, ortaya koydu¤u bilgilerle felsefeye yeni sorunlar kazand›r›r, giderek onun
geliflmesine katk›da bulunur. Felsefe de söz konusu bilgileri birlefltirip yorumlar,
böylece bilimin geliflmesine katk›da bulunur. Hatta yeni bilimsel bulufllar›n ortaya
ç›kmas›na katk›da bulunur. Yine bilimin sonuçlar›n› sorgulayarak yeni bilim
alanlar›n›n ortaya ç›kmas›na zemin haz›rlar.
Bu parçada, savunulan düflünce afla¤›dakilerden hangisidir?
A. Felsefe bilimden daha geneldir.
B. Bilim ve felsefe birbirini tamamlar
C. Bilimin çözemedi¤i sorunlar felsefenin de araflt›rma alan›na girer.
D. Ayn› konular bilim ve felsefenin araflt›rma alan›na girer.
20