osmanlı belgeler nde m llî mücadele ve mustafa kemal atatürk

T.C.
BAŞBAKANLIK
DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı
Yayın Nu: 88
OSMANLI BELGELERİNDE
MİLLÎ MÜCADELE VE
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
ANKARA 2007
1
www.etarih.com
Proje Yöneticisi
Doç. Dr. Yusuf SARINAY
Devlet Arşivleri Genel Müdürü
Proje Sorumluları
Doç. Dr. Mustafa BUDAK
Genel Müdür Yardımcısı
Dr. Önder BAYIR
Osmanlı Arşivi Daire Başkanı
Dr. Ahmet Zeki İZGÖER
Yayın İşleri Koordinatörü
Yayına Hazırlayanlar
Kemal GURULKAN
Yusuf İhsan GENÇ
Dr.Mustafa KÜÇÜK
Uğurhan DEMİRBAŞ
Yılmaz KARACA
Nedim PAKIRDAĞ
Abdullah SİVRİDAĞ
Fotoğraf
Şefik Kanyılmaz
Kapak Tasarımı
Rıfat VAROL
Baskıya Hazırlayanlar
Murat ŞENER
Salih DUTOĞLU
ISBN
www.etarih.com
OSMANLI BELGELERİNDE
MİLLÎ MÜCADELE VE
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
www.etarih.com
IV
www.etarih.com
ÖNSÖZ
Millî Mücadele, diğer tabirle Kurtuluş Savaşı, Mustafa Kemal
Atatürk ismiyle özdeşleşen bir direnişin ve millet olarak var olabilme
mücadelesinin adıdır. Büyük devletlerin karşısında yalnız kalan
Anadolu halkının esaret belgesini kabul etmeyişinin ve örneği az
görülen bir karşı koyuşun hikayesidir.
Avrupalı devletlerin işgalini sona erdirmek için başlatılan bu
savaş ilk önce "Kuvâ-yı Milliye" (Millî Kuvvetler) ile tarih sahnesine
çıkmış, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a hareket eden Mustafa Kemal
Paşa'nın önderliğinde 4 yıl (1919-1922) süren mücadele sonucunda da
yeni bir devletin, Cumhuriyet'in temelleri atılmıştır.
Çanakkale
muharebelerinde
"Anafartalar
Kahramanı"
unvanıyla ünlenen Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki bu hareket,
bağımsızlık mücadelesinin öncüsü olmak suretiyle tarihte hak ettiği
seçkin yere oturmuştur.
Genel Müdürlüğümüz Osmanlı Arşivi fonları arasından seçilerek
yayına hazırlanan Belgelerle Millî Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk adlı
eser, 30 Ekim 1918 ile 10 Ekim 1922 tarihleri arasında 109 konu başlığının
bulunduğu 252 adet belgeden oluşmaktadır.
Tematik başlıklar halinde 6 bölümde toplanmış olan belgeler, Türk
kurtuluş mücadelesinin değişik safhalarına ışık tutmaktadır. Söz konusu başlıklar ve ihtiva ettiği konular şu şekildedir:
İtilaf Devletleri ile İlişkiler başlığı altındaki belgeler, Mondros Mütârekesi'nin son gün oturumu müzakerelerinden başlayarak antlaşmanın uygulanma şekli, uygulamada ortaya çıkan aksaklıklar, Mütâreke'nin teftişi ve
Mütâreke Komisyonu tarafından talep edilen hususlar ile Sevr Anlaşması ve
Mudanya Mütârekesi sürecindeki gelişmeler bu bölümde yer almıştır. Harbiye Nezâreti'nin raporunun, Mütâreke'nin teslimiyet boyutlarına dair fikir
vereceği kanaatindeyiz. Öte yandan İtilâf Devletleri ile ilişkileri ve yurdun
dışarıdan görünüşünü elçi Galip Kemalî Bey'in Roma'dan panoramik olarak
yansıtışı, raporlar halinde belgeler arasında yer almaktadır.
www.etarih.com
İtilâf Devletleri'nin Mütâreke'yi bahane ederek çeşitli mahkeme ve
araştırma merkezleri kurma istekleri ile bütün yurt içi ulaşımı ve matbuatı
kontrol altında tutma çabalarına dair belgeler de bu bölümde yer almaktadır.
İstanbul Hükümetleri ile Kuvâ-yı Milliye Arasındaki
Münasebetler başlığında toplanan belgeler, genel olarak Anadolu'da teşkilatlanan Millî Hareket'e karşı ortaya çıkan ve İstanbul Hükümetlerinin
görüşlerini aksettirmektedir. Bu belgelerde Millî Mücadele'nin oluşumu ve
faaliyetleri karşısında devletin çeşitli kurumlarının farklı tavırlarını izlemek
mümkündür. Sadâret ile Dahiliye Nezâreti'nin olaylara olumsuz bakışı bu
bölümde çok açık şekilde belgelerin diliyle ortaya konulmaktadır.
Öte yandan Harbiye Nezâreti'nin Millî Hareket'e farklı bakışı,
mücadeleyi destekleyen emirler yayınlaması, Millî Mücadele'nin
liderleriyle birlikte hareket etmesi dikkati çeken diğer önemli bir
husustur. Bu iki farklı tavır ve tutum yine belgelerde yerel
idarecilerin şaşkın ifadeleri arasında "iki kapıya hizmet etmek"
olarak yer bulmaktadır.
İtilâf kuvvetlerince "çete" olarak nitelendirilen Kuvâ-yı Milliye'nin
dağıtılması için Bâbıâlî'ye yapılan baskılar da bu bölümün belgeleri
arasında görülmektedir.
İşgaller ve Millî Mücadele başlığı altında İstanbul ve Anadolu'nun
nasıl çepeçevre kuşatıldığı, sosyal hayatın ve haberleşmenin kısıtlandığı,
seyahat hürriyetinin engellendiği, ikametgâhların zorla boşaltıldığı, kışkırtıcı
haberlerin yayıldığı ve basında uygulanan sansüre dair belgeler yer
almaktadır.
Yunan Harekâtı ve Mezâlimi bölümünde, İstanbul'da Yunan
Devleti'nin desteğiyle şımartılan yerli Rumların taşkınlık ve çete faaliyetleri
ile Ege bölgesini yangın yerine çeviren Yunan işgal ordusunun yaptıkları
zulümlere dair askerî birimlerin ve yerel makamların raporları bulunmaktadır. İzmir ve çevresinin işgalinin hunharca bir katliama dönüşmesi
üzerine İngiliz Generali Milne başkanlığında kurulan heyet ile yürütülen
ilişkilere ait belgelere de bu bölümde yer verilmiştir.
VI
www.etarih.com
Kuvâ-yı Milliye'nin Malî Kaynakları belgelerine, yıllardır süregelen savaşlardan yorgun ve fakir düşen Anadolu halkının Millî kuvvetlere yiyecek, para ve asker desteğinin değişik boyutları yansımıştır. Kurulduğu yıldan beri halkın gelir kaynaklarının önemli bir kısmını toplayan Osmanlı
Düyûn-ı Umumiye İdaresi, Kuvâ-yı Milliye'nin hedefi olmuştur. Fakir Anadolu halkının bağrından çıkan Kuvâ-yı Milliye'nin malî kaynakları arasında
Osmanlı Bankası nakitlerinin de olduğu bu bölümün belgelerinde görülmektedir.
Mustafa Kemal Atatürk ile İlgili Belgeler başlığı altında yer alan
bölüm, Millî Mücadele önderinin olağanüstü başarılarının takdirine ilişkindir. Bilindiği üzere Başbakanlık Osmanlı Arşivi daha önce de Mustafa
Kemal ile ilgili olarak şu üç eseri yayınlamıştı:
- Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri, Ankara 1982,
- Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk-Bulgar İlişkileri (19131938), Ankara 2002,
- Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (1916-1922), Ankara 2003.
Yeni tasnif edilen fonlar dikkate alınarak hazırlanan bu eserde, yukarıda söz konusu edilen kitaplarda yayınlanmayan belgeler
bulunmaktadır. Eser bu yönüyle de orijinal bir çalışma niteliğindedir.
Ekler kısmında ise Millî Mücadele dönemine ait fotoğraf ve haritalar
ile analitik bir indeks bulunmaktadır.
Türk tarihinin önemli dönüm noktalarından biri olan Kurtuluş
Savaşı'nın daha iyi anlaşılmasına yarar sağlayacağı düşüncesiyle
hazırlanmış olan bu çalışmada emeği geçen Genel Müdürlüğümüz
personeline, ayrıca Fransızca yer ve şahıs isimlerinin okunmasında
katkılarını gördüğümüz Filiz ATAY Hanımefendi'ye teşekkür eder,
eserin tarih, kültür ve ilim dünyamıza faydalı olmasını dilerim.
Doç. Dr. Yusuf SARINAY
Devlet Arşivleri Genel Müdürü
VII
www.etarih.com