TA.Ri1-C ~ÖLünii.

www.etarih.com
,
T.C.
.
,OSrırAN arAzi ÜN iv t:1ısiTt:S i
f'EN-ED:aiyrAT f'AX,ÜLTESi
TA.R i1-C ~Ö Lün ii.
ve
Erof x.ÖnÜ1ı-HasQ,nnU8LU-~eytu[[ahY'LL11,A.z
(
Danı.şman:
~
"l
.
nehrnet 1GAy'LRAN
LSR.,1.şefıit"-Nisafl.
1995
*
'I
~~
.1
jr
/
C 2007
www.etarih.com
içiNDEKiLER
(Ero! Kömür)
J)~ ÇANAKKALE CEPHESiNiN AÇıLMASıNIN NEDENLERi
(Basan Muslu)
II)ÇANAKKALE SAVAŞLARı
A) Kara Savaşları
B) Deniz Savaşları
(Seytullah Yılmaz)
iii) ÇANAKKALE SAVAŞıNıN SONUÇLARI
A) Siyasi Sonuçları
B) Askeri Sonçları
CL Sosyo-Ekonom ik Sonuçları
KAYNAKÇA
CJ
C 2007
/
www.etarih.com
1
ÇANAKKALEveRUSYA
(Erol Kömür)
I) ÇANAK~ALE
NEDENLERI
CEPHESİ'NİN
AÇıLMASıNIN
Çanakkale muharebeleri, adını Çanakkale Boğazı'ndan alır. Antik devirlerde
Hellespont, Dardanos gibi isimlerle adlandınlan bu boğaz, ilkçağlardan beri Asya'dan
Avrupa'ya Akdeniz'den Karadeniz'e veya aksi istikametlere olan bütün göç ve istila
hareketlerinin yoludur. Osmanlılar Devri' nde ise, hele top ve topla donatılmış kaleler askeri
teknikte yer alınca, Çanakkale tam bir kilit noktası oldu. İstanbul Boğazı ile beraber Çanakkale
Akdeniz'le Karadeniz arasında bütün geçit hareketlerini kontrol altına aldı.
Harp tekniğindeki bu yeni gelişmeyi ilk değerlendiren ve Çanakkale Boğazı'na ilk
kaleyi inşa edip onun, burçlanna, kazamatlanna toplar yerleştien Fatih Sultan Mehmet' tir.
Ondan sonra bu kale Kale-i.Sultaniye ve bu boğaz, Kale-i Sultaniye Boğazı olarak anıldı.
Fatih'in bu kalesi hala ayaktadır.!
1645- H549 Girit seferinde Türk-Venedik Donanmaları arasında bu bölgede şiddetli
muharebeler olmuşdu. Düşman kuvvetleri Morto ve Karanlıkliman'a kadar sokulunca, 1658'de
Seddülbahir ve Kumkale Kaleleri yaptırılarak buna engel olunmaya çalışıldı.2
1805'te Ruslarla harp halinde bulunduğumuz sırada, Fransız elçisi Sebastiyani
aracılığıyla getirtilen yabancı uzmanlarla boğazın yeniden tahkimine geçildi. N ara ve Bağalı
grupları ile Çimenlik, Kepez ve Namazgah tahkimatı bunların başlıcalarındandır.İ
1877-78 Türk-Rus harbinden sonra Çanakkale'nin yeniden tahkimine geçildi. Rus
Harbi sırasında ısmarlanmış olan Krup, Şınayder ve Kruzo yapısı çeşitli çapta ağır toplar, taş
ve topraktan yapılan tabyalara yerleştirildi." Almanya'da yeni usul tahkimatı öğrenen
subaylar eliyle 1890-1897 yıllan arasında tamamlanıyordu. II. Abdülhamit devrinde getiıtilen
Alman asker eğitim grupları özellikle tabyalann yer, tahkim ve topların tabiye edilmesinde
birçok çalışmaların oluşturulmasına yol açmıştır. 5
Seferberlik başladığı zaman, Çanakkale Boğazı'run tahkimatı ve teslihatı pek noksandı.
Tabyalar umumiyetle toprak ve kagir olup topların çoğu da, eski sistem, adi ateşli ve kısa
1 Şevket Süreyya Aydemir,
Makedonya'dan
Orta
Asya'ya
Enver
Paşa, c.II, 5.203
vd., istanbul, 1978.-ihsan Ilgar, Çanakkale Savaşları 1915, s.16 vd., Ankara, 1982.
2S aim Besbelli,
Birinci
Dünya
Harbinde
Türk
Harbi
Deniz
Harekatı, c.VIII,
s.89 vd., Ankara, 1976.
3Besbelli, a.g.e., s.90.
4 a . g . e . , S.91.
5
.
Ilgar, a.g.e., s.24.-lsmet
Bozdağ,
Sultan
Abdülhamid'in
istanbul, 1992.
C 2007
Hatıra
Defteri, 5.156,
www.etarih.com
2
ÇANAKKALE ve RUSYA
menzilliydi. Cehaneleri de pek- mahduttu.P Boğazların önemini bilen Türk komutanlığı da
savaş öncesi gerekli tedbirleri almıştı. 26 Eylül 1914'de Boğazı bütün yabancı gemilere
kapatmışn-t Nitekim İngiliz donanması, Osmanlılar'a resmen savaş ilan edilmediği halde 3
Kasım
1914'te Çanakkale Boğazı'na saldırdı. Bu ilk saldm da Seddülbahir ve Kurnkale
istihkamlan bombardıman edildi. Bir İngiliz denizaltısı da Mes udiye zırhlısını batırdı/'. Bu
saldırı üzerine Osmanlı Genel Kurmayı boğazın tahkimi ve mayırılanması için bir dizi tedbir
almıştır.9
Boğazlara
buralara verdiği önemi, aldığı önlemlerle kısaca
açıklamaya çalıştığımız, Osmanlı Başkomutanlığı'na göre bu cephenin açılma nedenleri şöyle
hakim
oluşundan itibaren,
sıralanmıştır:
_Ruslara cephane ve öteki araç ve gereçleri ithal için yolu açmak.
_Avrupa ile Asya arasındaki Osmanlı ulaşırrum keserek sonuçlarından yararlanmak.
_İstanbul dolaylanndan öteki harekat alanlannaasker gönderilmesine engelolmak.
_Savaşın durdurulması için Türkiye hükümeti' ne baskı yapmak.
(
_Tarafsız Balkan Devletlerini Üçlü Anlaşmaya katılma zorundabırakmak.LO
Rusya, savaş esnasında daha ziyade bir gösteriş mahiyetinde olup Türkleri tehdide ve
aldatmaya matuf ! birkaç frlayiş ve nümayişden başka cephede fiilen yer almamasınarağmen
bu cephe en çok Ruslar için önemliydi.
Büyük bir kara devleti olan Rusya kuzeyde buzlardan dolayı Dünya' ya açılamıyordu.
Bu nedenle Rusya'nın dönemin en idealulaşım yolu olan denizlerden faydalanabilmesi için en
elverişli yollar; Pasifik sahilleri, Güney'de İran veya Afganistan üzerinden Hint Okyanus'u,
Baltık Deniz'i ve son olarak da Osmanlı Devleti'nin kontrolündeki boğazlar idi.
1895'te Rusya ile İngiltere'nin Afganistan sınırının kesin şekli üzerinde anlaşmayal2
vaımalanyla Rusya'ya Afganistan çıkışı kapanmış oldu.
1905 yılı Japon hezimetinden sonra, Rusların Uzakdoğu'da sıcak denize ulaşmak
teşebbüslerininde önü alınmış oldu. 13
6"
Aydemir, a.g.e., 5.209.
7Doğuştan Günümüze Büyük islam Tarihi, c.XII,s.184, istanbul, 1993.
8 a. g. e., s.184.- Besbelli, a.g.e., s.107 vd.- Şükrü Erkal, I.Dünya
Harbinde
Türk
Harbi V.Cilt Çanakkale Cephesi I.Kitap, 5.99 vd., Ankara, 1993.- Hakan Yılma.
"Çanakkale: Ebedi Zafer", Zaman
Gazetesi, 5.20, 18.3.1995.- YU5uf Hikmet Bayur,
Türk inkılabı Tarihi, c.lIl, kısım II, 5.60, Anakara, 1991.
9Alınan tedbirler hakkında ayrıntılı bilgi için bakınız: Bayur, a.g.e., s.60.- Besbelli,
a.q.e., 5.111 vd.- Erkal, a.g.e., 5.99 vd.
1DErkal, a.q.a., 5.75.
11';o..kde5 Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya, 5.283, Ankara, 1991.
12G.H. Boisover, "1815-1914 Arasında RU5 Dış Politikasına
c.XXX, s.287, Ankara, 1966.
C 2007
Bir Bakış", Belleten,
www.etarih.com
3
ÇANAKKALEveRUSYA
İran
üzerindeki Rus yayılması ise 1907 İngiliz uzlaşması ile son bulmuştur. Bunun en
ehemmiyetli noktası İran'm bölünmesidir: Kuzey kısmı, Rus nüfuz sahası, Güney kısmı da
İngiliz bölgesi olarak tesbit edildi. 14 Böylece Rusya bu yoldan da çıkış bulamadı.
Baltık çıkışı Almanların kontrolünde olan, Uzakdoğu'da da izlediği politikada
başanlı
olamayan Rus hükümeti dikkatini yeniden Batıya çevirerek Balkanlarda- ' özellikle Boğazlar
üzerinde etkin bir politika izlemeye başladı.
Rus dışişleri bakanı Sazonov'a göre: Rusya'mn menfaatleri icabı ve bu harpte maruz
kaldığı büyük kayıplar karşısında, harbin sonunda Rusya'nın behemehal her iki Boğazı da
(yani İstanbul ve Çanakkale Boğazlanm) ele geçirmesi ve Akdeniz'e serbest çıkış imkanlan
sağlaması Ş arttı. 16
Yine Sazanov: Boğazların güçlü bir devletin eline geçmesi tüm Güney Rusya' nın
ekonomik hayatının o devletin egemenliği altına girmesidir demektedir. Nitekim savaşın
başlamasıyla, çeşitli devletlere ait genel toplamı 129'u, toplam tonajı 350.000'i bulan ticaret
gemisi Karadeniz'de mahsur kalmıştı,ı 7 Bu yüksek meblağ Karadeniz/in ekonomik gücünü
ve boğazların önemini ortaya koymaktadır.
Aynca Ruslar boğazları ve İstanbul'u ele geçirebilirlerse savaşın kaderini değiştirme ve
savaş sonunda Şark Meselesi 18nin çözümünde daha fazla söz sahibi olma hakkını elde
edebilme imkanı vardı. Rusya bunu başarabilirse iç meseleleri ile de daha rahat uğraşabilirdi.
Yukanda zikredilen nedenlerden dölayı Rus hükümeti, özellikle Sazanov boğazlar
üzerinde ısrarla duruyorlardı, Yine Duma(Parlemento) da yapılan konuşmalann birinde
Voronez mebusu Kovalevskiy boğazlar evimizin anahtarıdır'r diyordu.
Fakat Rus Genelkurmayı Batıdaki düşmana(yaniAlmanya ve Avusturya ) karşı kafi bir
zafer elde edilmeden, boğazlara karşı herhangi bir hareket düşünülerniyeceği görüşünde idi?D
Aslında Rusya, boğazlar ve İstanbul'u ele geçirmek amacıyla savaşa girmiştir. İngiltere
ve Fransa, koşullu da olsa Rusya'nın isteklerine boyun eymek zorunda kalmışlardır. Halbuki
İngiltere ve Fransa boğazlar ve İstanbul'u bir an önce ele geçirirlerse, banş masasına güçlü
olarak oturacaklardı.21 Bu durum İngiliz ve Fransızlan İstanbul'u almaya yöneltmiş ve
13Kurat, RusyC:l Tarihi, s.408, Ankara. 1990.
14a. g. e., s.406.
15a. g. e., 5.370.- Oral Sander, Siyasi Tarih, c.I, 5.195, Anakara, 1992.
16Kurat, Türkiye ve Rusya, 5.304.
17Erk"al, a.g.e., 5.282 vd.
18şark Meselesi hakkında ayrıntılı bilgi için bakınız: Cahit Bilim, Osmanlı Tarihi,
s.187 vd., Eskişehir, 1991.
19Kurat, a.g.e., .5.305.
20a. g. e., 5.304.
21 Erkal, a.g.e., 5.76 vd.
":
C 2007
ıi
www.etarih.com
4
ÇANAKKALEveRUSYA
Çanakkale cephesinin açılmasında balşıca etken olmuşturl2 .
Ruslar'a silah ve malzeme yardımı sorunuysa, savaşın sadece görünüşteki nedenini
oluşturmuştur. Çünkü bağlaşıkların (lng-Fr) elinde bu iş için cephane yoktu. Öyle ki, kendi
cephanelerindeki birliklerin silah ve cephanesi eksikti.23
Sonuç olarak cephenin açılış nedenlerini maddeleştirecek olursak şöyle sıralayabiliriz:
1) -İstanbul ele geçirilerek, Osmanlı Devleti daha savaşın başında savaş dışı
bırakılacak24 ve Hindistan yolu güven altına alınacak. 2S
2) Rusya'dan önce Boğazları ve İstanbul'u ele geçirerek, bunu koz olarak elde tutup,
Rusya' mn savaşı, sürdürmesini sağlamak.26
3) Yansız Balkan devletlerini Üçlü anlaşmaya katrrıak, İtalyanların kuşkusuna ve
Arapların çekingen durumuna son vermek. 2?
4) Rusya'ya silah ve malzeme sevki ve
(
Rusya'nında buğdayından
faydalanma
sağlanmış olacaktı.28
5) Boğazların zorlanması bile Batı cephesindeki Alman baskısının azalmasına yol
açabilecek.
_6) Osmanlı Devleti barış isternek zorunda kalırsa, Rusya, Osmanlı cephesindeki
kuvvetleri Batı 'daki esas cepheye gönderebılecekti.e''
22 a. g. e., s.283.
23 a. g. e., s.76.
24 DGB
( ,
is/am Tarihi, c.XII, s.183.-Erkal, a.g.e., s.77.-Fahir Armaoğlu, 20. YU zyıl
Siyasi Tarihi, c.I, s.113, Ankara, 1994.-Hamza Eroğlu, Türk inkılap Tarihi, s.79,
Ankara, 1989.
25Erkal, a.g.e., s.77.-DGB islam Tarihi, s.183.-Niyazi Akşit, "Çanakkale Savaşları",
A'dan
Z'ye
Tarih
Ansiklopedisi,
5.250,
Istanbul,
1981.-Eroğlu, a.g.e.,
5.79.-
Stanford Shaw, Osmanlı imparatorluğu ve Modern Türkiye, c.II, 5.380, Istanbul,
1982.-8esim Darkot, "Çanakkale", islam Ansiklopedisi, c.III, s.347 vd.
26Erkal, a.g.e., s.77.
27 a.g.e., s.77.-Eroğlu, a.g.e., s.79.-Armaoğlu, a.q.e.,
s.113.-Bayur, a.g.e., s.57.-
DGB islam Tarihi, s.184.-Darkot, a.g.m., s.347 vd.,
28Armaoğlu, a.q.e., s.113.-Erkal, a.g.e., s.77.-Eroğlu, a.g.e., s.79.-Bayur, a.g.e.,
s.57.-Akşit, a.g.e., s.250.-0GB islam Tarihi, s.183.-Shaw, a.g.e., s.380.-0 s ma n Iı
Ansiklopedisi, c.VII, s.150 vd., Istanbul, 1993.
29DGB islam Tarihi, 5.184.
C 2007
www.etarih.com
5
ÇANAKKALEveRUSYA
(Hasan Muslu)
II) ÇANAKKALE
SAVAŞLARı
LDünya Savaşında Çanakkale muharebeleri bugün bile tazeliğini koruyan ve bu konuda
eserler yazılmasına devam olunan önemli ve eşsiz bir konudur. Bu muharebeler kadar bir
harbin sonucu üzerinde etkili olmuş ve bir milletin alın yazısını belirlemiş bir olaya tarihte pek
az rastlanır. Özellikle her sınıftan askerler için ders verici özelliği olan bu sefer 1. Dünya
harbinin geniş ölçüde bir kara-deniz işbirliğini ve buna karşı ilkel bir şekilde tahkim edilmiş
hatlara dayanılarak yapılmış inatcı bir savunmayı gösterir. 30
1914 Haziran'ında Avrupa'da siyasi gerginliğin gittikçe artmakta olduğu günlerde
Çanakkale Boğazı'nın Nara mevkiinde, Bahriye Nezareti'ne bağlı bir mayın müfrezesi ile
Selanik ve İntibalı mayın gemileri Gresun mayın depo gemisi ve bir kaç mayın motorbotu
bulunmaktaydı. Daha önce Balkan harbinde Kurnkale-Seddülbahir ve Eskihisar-İnrepe arasına
dökülmüş
olan rasadi ve müsademeli mayınlar 1914 başında kaldınlmış ve geçit normal
duruma girmişti. Harbin arifesinde ÇanakkaIe Boğazı bu durumda idi. Mevcut boğaz ağzı
tahklmatı, giriş ve merkez tabyalarından oluşmakta ve bunların arasında gemi topu olarak yalnız
Dardanos mevkiinde Muin-i Zafer korverinden çıkarılmış iki adet 150 mm.'Iik topla Kepez'de 3
adet 57 mm. 'lik top buIunmaktaydı. Her iki batarya kara personeIi tarafından donatılmıştı. 31
Temmuz 1914'te boğazlarakısmi seferberlik emrinin verildiği günlerde bir kısım Yunan harp,
gemileri yeniden boğaz önlerinde görülmüştür.
4 Ağustos'ta Başkomutanlık, boğazların kısmen kapanacağını kurulacak mayın
hatlarında ticaret gemileri için geçit bırakılacağı ve işaret şamandıralannın fenerlerin
söndüreleceğini bildirdi. Bunun üzerine aynı günde, Selanik mayın gemisi tarafından 22
mayınla ı. mayın hattı
\~
kuruIdu ve Rumeli kıyısında bir geçit yeri bırakılmayla boğaz kısmen
kapatılmış oldu. Aynı tarihte Başkomutanlık Vekaletinderı gelen bir emirde Alman ve
Avusturya harb gemilerinin Boğazdan girmelerine izin verilmesi ve bildirilmesi emrediliyordu.
15 Ağustos sabahı İntibah mayın gemisi 40 mayınla 3. hattı kurdu. Aynı günde 4. ve 5.
hatlar olarak sahte birer mayın hattının kurulması ve gönderiImek üzere olan 20 yüzer mayının
gerektiği en etkili şekilde kullanılması hakkında Başkomutanlıktan bir emir aIındı. 16
Ağustos'ta müstahkem mevki komutanı Seddülbahir'e giderek bizzat boğaz civarını
incelediğinde, biri İmroz güneyinde diğer ikisi Bozcaada önünde 3 İngiliz harp gemisini ve
Bozcaada da bir Yunan muhribinin bulunduğunu saptadı.
17 Ağustos'ta İntibah mayın gemisi 1. mayın hattının Rumeli yakasındaki geçidine 4
mayın koydu. Aynı günde boğaz içine konuIacak oIan iki torpido kovanı ve parçalan
Çanakkale 'ye geldi. Barbaros ve Turgut muharebe gemilerinden çıkarılmış olan bu su üstü
kovanları ile atılacak oIan torpidolann menzili ancak 750 metre olduğundan bu iki kovanın
boğazın en dar yeri olan Kilitbahir'e konması kararlaştırıldı. 200 mermisiyle birlikte
3 0 Dawid Walder,
Çanakkale Olayı, çev: M. Ali Kayabalı s..... Istanbul, 1970.
C 2007
www.etarih.com
6
ÇANAKKALEveRUSYA
İstanbul'dan gelmiş
olan bir adet 75 mm.lik gemi topunda, Kepezdeki gemi toplanna
eklenmesi uygun görüldü. Başkomutanlık 29 Ağustosta 4. mayın hattının Anadolu ve Rumeli
Hamidiye tabyalan arasındakurulmasını emretti. Aynı günde Almanya'dan trenle Bakırköye
varan Alman deniz müfrezesi; topçu; tele rnetreci, mayın teknisyeni ve muhabereci personelden
ibaret bulunmaktaydı. Bunlardan donanmaya gerekli olanlar ayrıldıktan sonra kalan 15 subay
ile 28 ı er Çanakkale ve Karadeniz boğazı müstahkem mevkilerine dağıtılacaklardı.
A)' ÇANAKKALE DENİz SAVAşLARı
3 Kasım sabahı boğaz ağzına yaklaşan 2 İngiliz muhabere kuruvazörü ile 2 Fransız
muharebe gemisi, 4 kuruvazör ve 8 muhripten kurulu filodan İndornitable ve İndifetigable
muharebe kruvazörleri Ertuğrul ve Seddülbahir'i; Suffren ve Verite Fransız muharebe gemileri
de Kumkapı ve Orhaniye tabyalarım saat 6:S0'den 7:10' kadar 13-16 bin metreden
bombardımana başladılar. 305 mm'lik toplanyla İgilizler 48, Fransızlar 30 mermi
harcadılar.31
Osmanlı
Devleti, boğazlara gelebilecek saldırılan engellemek için gerekli tedbirleri alma
çalışmasında idi. Fakat bu tedbirler yeterli değildi. Tabyalarda 137 top vardı.Cephane yeterli
değildi. Müstahkem Mevki Komutanlığı'na atanan Albay Cevad Bey bazı yeni bataryalar
kurmuşsa da bu kafi değildi. İşte bu eksikliğe aldanan düşman boğazı kolayca aşacağını
sanıyordu. Fakat Türk Milletinin üstün.savaş gücü, vatanının savunma azmi ve karan hiç.
hesaba katılmamıştı.Müttefik kuvvetlerin ilk denizden saldınsı.ıl 9 Şubat 19 IS' de oldu.
Tabyalan uzaktan döven düşman donanması akşama doğru geri çekildi..
25 Şubat'ta yapılan 2. saldırısı ise Türk tabyalann da ağır zayiatlar açtı. Düşmanın
mayınlanmızı temizleme çabası topçulanmızea engellendi. Düşman donanması bundan sonra
bataryalanmızı susturmak için saldınlarına devam etti. Düşmanın bombardımanı 7- ı Mart
günleri arasında da sürdü. Bu saldınlar sonucu müttefikler Tür tabyalannın büyük zarara
uğradığını, boğaz savunmasının artık genel bir hücuma dayanamayacağını zannederek genel
hüeuma geçmeye karar verdiler. Genel saldırı IS Mart 1915'de yapıldı. Saldmya 15 İngiliz, 7
Fransız zırhlısı ve pekçok yardımcı gemi katıldı. Bir gece önce düşmanın.temizlediği mayınlı
bölge, Nusret mayın gemisi tarafından geceleyin yeniden gizlice mayınlanmıştı. Belli düzenle
boğaza giren müttefik donanması tabyalan bombardımana tuttu. Tabyalann çok zayiata
uğradığını zannederek ilerlemesini sürdürdü. Ancak yeniden dökülen mayınlara çarpan ve Türk
topçulannın isabetli atışlarına hedef olan düşman donanması büyük zayiat verdi. 7 zırhlılan ve
pekçok yardımcı gemileri battı ve ağır yaralandı. Zayiatı büyük olan düşman geri çekilmek
zorunda kaldı. Böylece Çanakkale Deniz Savaşı düşmanınyenilgisi ile sonuçlandı.
o
31 Besbelli, a.g.e., s.....
C 2007
(/
www.etarih.com
7
ÇANAKKALEveRUSYA
B) ÇANAKKALE KARA SA VAŞLARI
Denizde uğranılan yenilgi üzerine düşman, karadan taarruza geçti. Akdeniz Birleşik
Kuvvetler Komutanlığı'na J. Hamilton atandı. Emrine 75.000 kişilik kuvvet verildi. Osmanlı
Devleti'de düşmanın karadan saldıracağını sezdiğinden 23 Mart 1915'de Alman Generali
Liman Von Sanders komutasında 5. Ordu'yu kurdu. Ordunun sayısı 80.000 idi. Bu ordunun
ihtiyat kuvveti 19. Tümen idi. Komutanı Yarbsay Mustafa Kemal Bey idi. Düşmanın ilk
çıkarması 25 Nisan 1915'de oldu. Türk kuvveti düşmanı bu saldında püskürttü, 25 Nisan'da
Seddülbahir ve Teke koyuna çıkartma yapıldı. Seddülbahir'den düşman atıldı ise de Teke
Koyu'ndan atılamadı. Seddülbahir'e yapılan 2. çıkartınadan sonra müttefikler Zığındere-Teke­
Seddülbahir arası kıyı şeridini ele geçirdiler. Türk ordusunun 1/2 Mayıs ve daha sonra 3/4
Mayıs'taki saldınları başarısız geçti. 6 Mayıs'ta başlayan müttefik saldırısı da Türk askerince
püskürtüldü, Bu bölgede düşman ilerledi, ama bu saldırısı da püskürtüldü,
Düşmanın 25 Nisan'da çıkartma yaptığı bir yer de Anburnu idi. Birbiri arkasına yapılan
çıkartmalar sonucu müttefikler kıyıda tutundular. Düşmanın hedefi Kocaçimen idi. Burası
yarımadanın en yüksek tepesi idi.
19. Tümen Komutanı olan ve ihtiyatta bulunan Mustafa Kemal Bey Bigalı 'da
bulunuyor. Mustafa Kemal tümeninden ayırdığı 57. Alay, Conkbayırı'na doğru ilerledi. 57.
Alay düşmanı Conkbayırı' nda karşıladı. Yapılan çatışma sonucu düşman 1 km geri itildi, Ama
57. Alay tamamen şehit düştü. Aynı gün Mustafa Kemal Bey Anburnu Kuvvetleri
Komutanlığı'naatandı. Anburnu'nda bundan sonra savaşlar, siper savaşına dönüştü. Bu siper
savaşlarında bazen iki taraf arasındaki uzaklık 8 metreye kadar düştü. 19 Mayıs'daki genel
saldında Türk kuvvetleri 10.000 şehid verdi. Düşmanın 5 Haziran'daki karşı saldınsı da
pükürtüldü.
Çanakkale'nin en kanlı çarpışmalanndan biri de Suvla çıkartmasında ve Anafartalar
savaşlarında oldu. Buradaki müttefıklerin başansızlığından sonra düşman 8 Ağustos'ta saldırı
yönünü değiştirdi. Bu sefer Conkbayın ve Şahinsırt' a saldınldı. Mustafa Kemal Bey 8-9
Ağustos gecesi Anafartalar Grup Komutanı olarak atandı. Düşman bu bölgeden geri anldı. 10
Ağustos'ta Comkbayın'nda Mustafa Kemal karşı saldırıya geçti. Düşman kısa sürede ezildi.
Daha sonra tekrarlanmış olan saldınlarda müttefikler başarılı olamayınca 19/20 Aralık' ta
Seddülbahir'den çekilmişlerdir.V
32DGB islam Tarihi, s..... -Fahri Belen, 20.yy.'da
Istanbul, 1973.
C 2007
Osmanlı
Devleti, 5.243 vd.,
www.etarih.com
8
ÇANAKKALEveRUSYA
(Beytullah
III) ÇANAKKALE'
Yılmaz)
SAVAŞLARıNIN
SONUÇLARI
A) SİYASİ SONUÇLAR
1) Çanakkale'de denizde ve karada kazanılmış olan her iki zafer Osmanlı'nın Balkan
felaketiyle içte dışta sarsılmış bulunan devlet prestijini kurtanp güçlendirmiş, hükümetin
iktidarda kalış sürelerini uzatmıştır.
2) Çanakkale'de bütün dünyanın gözü önünde bir yenisini daha ekleyerek elde ettiği
parlak zafer, onun eski güç ve dinamizmini koruduğunu, çöküntü dömemini yaşayan ve can
çekişen bir imparatorluk içinde hala kahraman bir ulusun varlığım, yeniden ortaya
koymuştur.3 3
3) Çanakkale zaferi, Batılıların Doğulu müttefiki Rusya'ya ulaşmasına olanak
tanımamış, mahsur kalan koskoca Çarlık Rusyası içerden çökerek, Bolşevikliğin pençesine
düşmüştür.f"
4) Çanakkale'de Türk savunması aşılabilse ve boğaz açılabilmiş olsaydı, savaş kısa
sürde biter, Rus ihtilali patlak vermez, verse bile, İngiltere ve Fransa'nın işe kanşmasıyla bu
ihtilal daha başlangıçta boğulabilirdi.
5) Anlaşma Devletleri 'nin Çanakkale'deki başarısızlıkları sonucu Bulgaristan'ın ittifak
blokuna girmesi sağlanmış ve bu suretle Osmanlı-Almanyakarayolu bağlantısı kurulmuştur.P
Romanya Yunanistan ve İtalya'nın daha bir süre savaş dışında kalmalarını sağladığı gibi, Arap
ayaklanmasınıbiryıla yakın bir süre geciktirmiştir.Y'
6) Çanakkale Muharebeleri, İngiltere'nin savaşın başından beri Japonya'dan yapmakta
olduğu yardıma talebini artırmasını istemesine rağmen, Japonya' nın bu istekleri çeşitli
bahanelerle kabul etmemesine yol açmıştır.
7) Birleşik Filo'nun ağır yenilgiye uğrayıp boğazı geçerneyişi İngiltere ve Fransa'nın
siyasi ve askeri prestijini bir hayli sarsmış, özellikle İngiltere'nin denizlerdeki tartışılmaz
üstünlüğü imajını ortadan kaldırmıştı.
8) Çanakkale Muharebelerinin diğer ilginç bir yanı da, Orta Doğu'da bu günkü İsrail
Devleti'nin kurulmasındaetken bir rol-almış olduğudur.
Gerçekten 1. Dünya Savaşı henüz sona ermemişken, 2 Kasım 1917'de benimsenen
Balfar Bildirisi bu günkü İsrail'in kurulmasında etken olması açısından önemli bir dönüm
noktası olarak değerlendirilmektedir.
33Erkal, a.g.e., 5.284.
34 0GB -İslarn Tarihi, 5.189.
35 a.g.e .• 5.1 89.
36Erkal, a.g.e., 5.284.
C 2007
(
www.etarih.com
9
ÇANAKKALEveRUSYA
B), AKERİ SONUÇLARI
,
1) Birleşik Filo'nun Maımara'ya girerek, imparatorluğun başkenti İstanbulu bir ay
içinde ele geçirme planlan suya düşürülmütştür.
2}Boğaz'da elde edilen bu ilk zaferden sonra aylarca süren mevzi muharebelerinde
doruğa ulaşan birmücadele örneği vermiş ve sonunda düşmanlannı yanmadayı terketmek
zorunda bırakmışnr.
3) Böylece Türk Ordusu'nun Balkan Savaşı'nda zedelenen ve hatta yok olmaya yüz
tutan prestiji kuratılrnışnr.
4) Çanakkale Muharebeleri, Musafa Kemal gibi bir dahiyi ve daha sonra başlayacak
Milli Mücadele'nin bu eşsiz liderini Türk ulusuna kazarıdırmıştır.
5) Çanakkale Zaferi, Anlaşma Devletleri' nin Osmanlı Devleti'ni ilk ağızda savaş dışı
bırakarak,Almanya'nın Güneydoğudan kuşatılmasını amaçlayan stratejisini boşa çıkarmış,
böylece savaşın en az iki yıl daha uzamasına neden olmuştur.V
6) Çanakkale Muharebeleri sonucunda Osmanlı Devleti askeri
bakımdan
38
zayıfIamıştır.
7) Çanakkale Boğazı'nın kapatılıp Rusya'ya geçit verilmemesi, yarım milyonu aşkın
İngiliz ve Fransız askerini üzerine çekmekle bu kuvveti, Alman cephesinden uzak tutmuş ve
Almanya'nın Doğu cephesindeki harekatını kolaylaştırmıştır.
8) Çanakkale'de Türk askerleri, bol cephaneye dayanan yoğun donanma ateşleri altında
Türk 'e özgü, sabır ve serinkanlılıkla görevinin başında kaya gibi dimdik ayakta kalmasını
bilmiştir.
9) Dünyanın en büyük deniz gücüne sahip İngiltere'nin görkemli filosunun, Boğaz
Muharebesinde düştüğü aczi, yarınların Çanakkale savunucuları hiçbir zaman hatırından
çıkarrnamalıdır.Çünkü bu
ve buna benzer saldırılar, geçmişte olduğu gibi gelecekte de
yinelerıebilir.e''
C)
SOSYO-EKONOMİK SONUÇLARI
1) İtilaf Devletleri tarafından boğazların açılarak Rusya dış-alım satım olanağına
kavuşacağındanekonomik dengesini kurup sıkıntıdan kurtulacak, lngiltere-Fransa'da Rusya ve
Romanya'nın zengin buğday ürünlerinden yararlanıp, gerek silahlı kuvvetlerinin, gerekse
halkının yiyecek gereksinimlerini sağlamış olacaklardı ki gerçekleşmemiştir.
2)Boğazlar açılabilseydi Tuna yolu da yeniden trafiğe açılıp Karadeniz'deki 120 parça
ticaret gemisinden yararlanma olanağı elde edilecekti.
3) Çanakkale Muharebeleri Doğulu ve Batılı müttefik devletlerin ekonomilerinde
ı:
37 a.q.e., s.286 vd.
38Armaoğlu, a.g.e., 8.118.
39Erkal, a.q.e., 8.288.
C 2007
www.etarih.com
10
ÇANAKKALEveRUSYA
sıkıntılar yaratmış,
özellikle Rusya ekonomisi bunalıma sürüklenmi Ş tir....
4) Zaferin yukandaki ticari ve ekonomik etkinliklerinin yanında, Türk ulusu açısından
sosyal alanda da etkileri görülmüştür.
Çanakkale deniz ve kara muharebelerinde toplam 211.000 insan zayiatı veren Türk
ulusu, bu arada binlerce okumuş ve aydınını da kaybetmiştir.
Kesin olmayan tahmini rakamlara göre 100.000' den fazla öğretmen, mülkiyeli, tıbbiyeli
ve Türk Ocaklarındayetişmiş okur-yazar yitirildiği sanılmaktadır.t''
( "
40 a .g . e ., 5.289.
C 2007