SIR CHRISTOPHER ALAN BAYLY 1945
advertisement
SIR CHRISTOPHER ALAN BAYLY 1945, Tunbridge Wells, Kent doğumlu İngiliz tarihçi. Doktorasını 1970 yılında Oxford Üniversitesi’nde tamamladı. 1990 yılında British Academy’e kabul edildi. Britanya İmparatorluğu, Hindistan ve dünya tarihi üzerine çalışmaktadır. 2004 yılında Birleşik Krallık’ın tarihçilere verdiği en önemli ödüllerden olan “Wolfson History Oeuvre”u kazandı. 2007 yılında tarih alanındaki çalışmalarından dolayı “Queen’s Birthday Honours List”te yer aldı ve şövalyelik nişanına layık görülerek “Sir” ünvanı kazandı. Halen Cambridge Üniversitesi’nde profesör olarak çalışmakta, ayrıca British Museum’un mütevelli heyetinde yer almaktadır. Yayınlanmış Eserleri: The Local Roots of Indian Politics: Allahabad, 1880-1920 (1975), Rulers, Townsmen and Bazaars: North Indian Society in the Age of British Expansion, 1780-1870 (1983), Indian Society and the Making of the British Empire (1988), Imperial Meridian: The British Empire and the World, 1780-1830 (1989), Empire and Information: Intelligence Gathering and Social Communication in India, 17801870 (1996), Origins of Nationality in South Asia: Patriotism and Ethical Government in the Making of Modern India (1997). Ayrıntı: 828 HistoriaAyrıntı Dizisi: 14 Modern Dünyanın Doğuşu Küresel Bağlantılar ve Karşılaştırmalar 1780-1914 Christopher Alan Bayly Kitabın Özgün Adı The Birth of the Modern World Global Connections and Comparisons 1780-1914 İngilizce’den Çeviren M. Nevâ Şellâki Yayıma Hazırlayan Bahadır Nurol & Onur Koçyiğit © All Rights Reserved. Authorised translation from the English language edition published by Blackwell Publishing Limited. Responsibility for the accuracy of the translation rests solely with Ayrıntı Yayınları and is not the responsibility of Blackwell Publishing Limited. No part of this book may be reproduced in any form without the written permission of the original copyright holder, Blackwell Publishing Limider. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları’na aittir. Kapak Fotoğrafı Todd Davidson / Illustration Works Getty Images Turkey Kapak Tasarım İnci Batuk Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İst. Tel.: (0212) 612 31 85 - 576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım 2014 Baskı Adedi 1000 ISBN 978-975-539-956-0 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No:3 Cağaloğlu - İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & [email protected] Modern Dünyanın Doğuşu Küresel Bağlantılar ve Karşılaştırmalar 1780-1914 Sir Christopher Alan Bayly HistoriaAyrıntı Dizisi Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam I F. W. Hasluck Tarihçi ve Toplumsal Hareket Georges Haupt Savaş Alanı Olarak Tarih XX. Yüzyılın Zorbalıklarını Yorumlamak Enzo Traverso İngiltere’de Emekçi Sınıfların Durumu Kişisel Gözlemlerden ve Otantik Kaynaklardan Friedrich Engels Cihan Harbine Doğru Türkiye Kişisel Gözlemlerden ve Otantik Kaynaklardan Parvus Efendi Bir Yeniçerinin Hatıraları Konstantin Mihailoviç Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalist Hareketler George Haupt & Paul Dumont Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam II F. W. Hasluck Arabistan’dan Öteye Warwick Ball Bizans Dünyası Cilt 1 Cécile Morrisson Coğrafya Her Şeyden Önce Savaş Yapmaya Yarar Yves Lacoste Halk İstiyor Gilbert Achcar Zapata ve Meksika Devrimi John Womack Bu kitap; içinde yer alan tarihi olayları birebir yaşamış ve sonuçlarına tanıklık etmiş Elfreda M. Bayly’ye ithaf edilmiştir. İçindekiler Dizi Editörünün Önsözü............................................................................................ 11 Teşekkürler…................................................................................................................... 15 Notlar ve Yazım Yöntemi........................................................................................... 17 Giriş. .................................................................................................................................. 19 KITABIN YAPISI VE DÜZENLENIŞI...................................................................... 22 SORUN BIR: “ANA İTICI GÜÇLER” VE EKONOMIK FAKTÖR........................... 24 SORUN İKI: KÜRESEL TARIH VE POSTMODERNIZM...................................... 28 SORUN ÜÇ: DEVAM EDEN “MODERN BILMECESI”.......................................... 31 STANDARTLARA UYUM: BEDENSEL PRATIK..................................................... 35 BEDENDEN DIŞARI İNŞA ETMEK: İLETIŞIM VE KARMAŞIKLIK................... 44 1. KISIM Eski Rejimin Sonu [1] Eski Rejimler ve “Arkaik Küreselleşme”..................................................... 51 KÖYLÜLER VE EFENDİLER.................................................................................. 51 FARKLILIK SİYASETİ.............................................................................................. 54 DEVLETLERİN SAÇAKLARINDAKİ GÜÇLER...................................................... 64 YENİ SİYASİ OLUŞUMLARIN MÜJDECİLERİ...................................................... 68 “KÜRESELLEŞME”NİN TARİHÖNCESİ................................................................ 70 ARKAİK VE ERKEN MODERN KÜRESELLEŞME............................................... 74 OLASILIK.................................................................................................................. 78 [2] Eski Rejimlerden Moderniteye Geçişler..................................................... 79 SON “BÜYÜK EVCİLLEŞTİRME” VE “ENERJİK DEVRİMLER”........................ 79 AFRO-ASYALI MADDİ KÜLTÜRÜN, ÜRETİMİN VE TİCARETİN YENİ ÖRÜNTÜLERİ................................................................................................ 86 AFRO-ASYALI “ENERJİK DEVRİMLER”İN İÇ VE DIŞ LİMİTLERİ................... 89 TİCARET, FİNANS VE YENİLİK: AVRUPA’NIN REKABET AVANTAJLARI......... 92 AKTİVİST, VATANSEVER DEVLET GELİŞİYOR................................................... 97 ELEŞTİREL KAMUOYLARI.................................................................................. 107 ASYALI VE AFRİKALI KAMUOYUNUN GELİŞİMİ............................................. 113 SONUÇ: “GERİKALMIŞLIK” DURAKLAMALAR VE KONJONKTÜRLER........ 119 OLASILIK................................................................................................................ 121 [3] Yakınlaşan Devrimler, 1780-1820................................................................ 124 ÇAĞDAŞLARI DÜNYA KRİZİNE KAFA YORUYOR............................................. 124 DÜNYA KRİZİNİN ÖZET BİR ANATOMİSİ: 1720-1820...................................... 127 UZUN BARIŞIN SONU: ASYA VE KUZEY AFRİKA............................................. 128 AVRUPA’DA SAVAŞ VE FİNANS............................................................................. 132 AVRUPA’NIN ASKERİ MALİ KRİZİ DEVREYE GİRİYOR: 1756-1789............... 134 DÖNÜM NOKTASI - DÜNYA DEVRİMİNİN FRANSA’DAN YENİDEN İHRACI: 1789-1815............................................................................... 137 DEVLETİN MEŞRUİYETİNİ BALTALAMAK: FRANSA’DAN ÇİN’E................... 142 MODERN SOLUN VE MODERN DEVLETİN İDEOLOJİK KÖKENLERİ......... 151 MİLLİYETLER, DEVLET VE İMPARATORLUKLARA KARŞI............................ 158 ÜÇÜNCÜ DEVRİM: DÜNYA ÇAPINDA NAZİK VE TİCARETLE UĞRAŞAN İNSANLAR............................................................................................ 161 OLASILIK................................................................................................................ 168 2. KISIM Modern Dünya Yaradılış Sürecinde [4] Dünya Devrimleri Arasında, Yaklaşık 1815-1865 Yılları. ................... 172 “ULUSLARIN ENKAZI”NI DEĞERLENDIRME................................................... 172 İNGİLİZ DENİZ ÜSTÜNLÜĞÜ, DÜNYA TİCARETİ VE TARIMIN CANLANMASI........................................................................................ 176 GÖÇ: BİR EMNİYET SÜBAPI MI?........................................................................ 182 “YENİDÜNYA DÜZENİ”NDE KAYBEDENLER: 1815-1865................................ 184 MELEZ MEŞRUİYET SORUNLARI: DEVLET KİMİNDİ?.................................. 190 DEVLET GÜÇ KAZANIYOR ANCAK YETERİNCE DEĞİL................................. 196 ASYA’DA MEŞRUİYET SAVAŞLARI: BİR ÖZET ANLATIM................................. 202 ASYA DEVRİMLERİNİN EKONOMİK VE İDEOLOJİK KÖKENLERİ.............. 205 AVRUPA’DA AÇLIK VE İSYAN YILLARI, 1848-1851............................................ 211 KÜRESEL BİR HADİSE OLARAK AMERİKAN İÇ SAVAŞI................................. 217 BÜTÜNLEŞME Mİ, AYRIŞMA MI?....................................................................... 223 ARGÜMANI GÖZDEN GEÇİRME......................................................................... 226 [5] Sanayileşme ve Yeni Şehir............................................................................. 228 TARİHÇİLER, SANAYİLEŞME VE ŞEHİRLER.................................................... 228 MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU........................................................................... 230 SANAYİLEŞMENİN İLERLEMESİ....................................................................... 231 MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU........................................................................... 232 YOKSULLUK VE SANAYİ YOKLUĞU.................................................................. 237 ÜRETİM, TÜKETİM VE SİYASET MERKEZLERİ OLARAK ŞEHİRLER......... 246 KÜRESEL KRİZİN KENTSEL ETKİSİ: 1780-1820.............................................. 249 YENİ ŞEHİRLERDE IRK VE SINIF...................................................................... 252 İŞÇİ SINIFI SİYASETİ............................................................................................ 255 DÜNYA ÇAPINDA ŞEHİR KÜLTÜRLERİ VE ELEŞTİRİLERİ............................ 259 SONUÇ..................................................................................................................... 264 [6] Ulus, İmparatorluk ve Etnik Kimlik: Yaklaşık 1860-1900.................. 266 MİLLİYETÇİLİK TEORİLERİ............................................................................... 267 MİLLİYETÇİLİK NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?.................................................... 273 KİMİN ULUSU?....................................................................................................... 275 KALICILAŞTIRILAN MİLLİYETÇİLİKLER, ANILAR, ULUSAL KURUMLAR VE MATBAA...................................................................... 277 CEMAATTEN ULUSA: AVRASYA İMPARATORLUKLARI................................... 282 MİLLİYETÇİLİKLE NEREDE DURUYORUZ?..................................................... 290 DEVLETSİZ HALKLAR: EZİYET Mİ ASİMİLASYON MU?................................ 292 EMPERYALİZM VE TARİHİ: 19. YÜZYIL SONU ................................................ 302 “YENİ EMPERYALİZM”İN BOYUTLARI.............................................................. 303 BİR ULUSDEVLETLER DÜNYASI MI?................................................................ 311 ARKAİK KÜRESELLEŞMENİN SÜREKLİLİĞİ.................................................. 311 KÜRESELLEŞMEDEN ENTERNASYONALİZME.............................................. 315 UYGULAMADA ENTERNASYONALİZM.............................................................. 317 SONUÇ..................................................................................................................... 322 3. KISIM Emperyalizm Çağında Devlet ve Toplum [7] Modern Devletin Mitleri ve Teknolojileri. ................................................ 327 MODERN DEVLETİN BOYUTLARI...................................................................... 327 DEVLET VE TARİHÇİLER..................................................................................... 330 DEVLETİ TANIMLAMA SORUNLARI................................................................... 334 MODERN DEVLET KÖK SALIYOR: COĞRAFİ BOYUTLAR.............................. 337 KLASİK AVRUPA DEVLETİ TÜRLERİ................................................................. 339 MELEZ AVRASYA DEVLETİ BİÇİMLENİYOR.................................................... 342 MODERNLEŞEN MÜSLÜMAN DEVLET VE ÜRÜNLERİ.................................. 344 ADALET TALEPLERİ VE GÜÇ SEMBOLLERİ.................................................... 346 DEVLETİN KAYNAKLARI..................................................................................... 351 DEVLETİN TOPLUMA KARŞI YÜKÜMLÜLÜKLERİ.......................................... 358 DEVLETİN ARAÇLARI........................................................................................... 362 DEVLET, EKONOMİ VE ULUS............................................................................. 367 BİR BİLANÇO: DEVLET NEYİ BAŞARDI?........................................................... 371 [8] Liberalizmin, Rasyonalizmin, Sosyalizmin ve Bilimin Teori ve Pratiği................................................................................... 375 DÜŞÜNSEL TARİHİN KAVRAMSALLAŞTIRILMASI.......................................... 375 ADİL CUMHURİYETİN YOZLAŞMASI: KLASİK BİR KONU............................. 376 DÜNYA GENELİNDE ADİL CUMHURİYETLER ................................................ 380 LİBERALİZMİN VE PİYASANIN ORTAYA ÇIKIŞI: BATILI EKSEPSİYONALİZM Mİ?......................................................................... 383 LİBERALİZM VE TOPRAK REFORMU: RADİKAL TEORİ VE MUHAFAZAKÂR PRATİK.................................................. 389 SERBEST TİCARET Mİ, ULUSAL EKONOMİ POLİTİK Mİ?............................. 396 HALKLARI TEMSİL ETMEK................................................................................ 398 SEKÜLERİZM VE POZİTİVİZM: ULUSÖTESİ YAKINLIKLAR......................... 405 SOSYALİZMİN KABULÜ VE YEREL YANSIMALARI......................................... 407 KÜRESEL BAĞLAMDA BİLİM.............................................................................. 412 DÜNYA ÖLÇEĞİNDE PROFESYONELLEŞME................................................... 422 SONUÇ..................................................................................................................... 425 [9] Din İmparatorlukları. ...................................................................................... 427 ÇAĞDAŞLARININ GÖZÜYLE DİN........................................................................ 427 YAKIN ZAMAN TARİHÇİLERİNİN GÖRÜŞÜ...................................................... 432 YENİ TARZ DİNİN YÜKSELİŞİ............................................................................. 433 DİNİ HAKIMİYET BİÇİMLERİ, ARACILARI VE KISITLAMALARI................... 437 DINI OTORİTENİN RESMİYET KAZANMASI, “EMPERYAL” DİNLERİN OLUŞTURULMASI..................................................... 441 DOKTRİNLER VE TÖRENLERİN RESMİYET KAZANMASI............................ 447 “EMPERYAL” DİNLERİN KENDİ İÇ VE DIŞ SINIRLARINDA GENİŞLEMESİ........................................................................... 451 HAC YOLCULUĞU VE KÜRESELLEŞME........................................................... 461 MATBAA VE DİN PROPAGANDASI....................................................................... 468 DİNİ YAPILAR......................................................................................................... 470 DİN VE ULUS.......................................................................................................... 473 SONUÇ: ZAMANIN RUHU..................................................................................... 475 [10]Sanat ve Hayal Gücü Dünyası...................................................................... 478 SANAT VE SİYASET............................................................................................... 478 SANATTA DÜNYA ÖLÇEĞİNDE MELEZLEŞME VE TEKDÜZELİK................. 480 EŞİTLEYİCİ GÜÇLER: PİYASA, GÜNDELİK YAŞAM VE MÜZE....................... 484 DOĞMAKTA OLAN ULUSUN SANATI: 1760-1850............................................... 488 BATI DIŞI: UYUM VE BAĞIMLILIK..................................................................... 498 MİMARİ: ŞEHRİN AYNASI.................................................................................... 501 DÜNYA EDEBİYATINA DOĞRU MU?................................................................... 503 SONUÇ: SANAT VE TOPLUMLAR........................................................................ 508 OLASILIK................................................................................................................ 511 4. KISIM Değişim, Çürüme ve Kriz [11]Sosyal Hiyerarşilerin Yeniden Yapılandırılması.................................... 515 DEĞİŞİM VE TARİHÇİLER................................................................................... 516 “LİBERAL ÇAĞ”DA TOPLUMSAL CİNSİYET VE BOYUN EĞME..................... 520 KÖLELİĞİN PASTIRMA YAZI............................................................................... 524 BAĞLI SERF OLARAK KÖYLÜ VE KIRSAL EMEKÇİ........................................ 534 YAKASINI KURTARAN KÖYLÜLER..................................................................... 541 KIRSAL TABIİYETİN HAYATTA KALMASININ NEDENİ................................... 544 “SEÇKİNLER”İN DÖNÜŞÜMÜ............................................................................. 546 SEÇKİNLERE MEYDAN OKUYUŞ....................................................................... 547 HAYATTA KALMA YOLLARI: DEVLET HİZMETİ VE TİCARET........................ 548 AVRUPA’DA DAHA AZ “ZENGİN ARAZİ” SAHİBİ . ............................................. 553 AYAKTA KALAN ÜSTÜNLÜKLER......................................................................... 556 SÜREKLİLİK Mİ DEĞİŞİM Mİ?............................................................................ 561 [12]Yerli Halkların İmhası ve Ekolojik Yağma............................................... 563 “YERLİ HALKLAR” İLE NE KASTEDİLMEKTEDİR?......................................... 564 1820’LER ÖNCESİ AVRUPALILAR VE YERLİ HALKLAR.................................. 566 “BOŞLUK ÇAĞI”NDA YERLİ HALKLAR.............................................................. 569 BEYAZ TUFAN, 1840-1890..................................................................................... 571 UYGULAMADA TUFAN: YENİ ZELANDA, GÜNEY AFRİKA VE ABD............... 574 VAHŞİ DOĞAYA EGEMEN OLMA: GERİ KAZANIM VE MARJİNALLEŞTİRME ....................................................... 578 [13]Sonuç: Büyük Hızlanış, Yaklaşık 1890-1914........................................... 586 “OLACAKLARI” ÖNGÖRMEK............................................................................... 586 TARIMSAL BUHRAN, ENTERNASYONALİZM VE YENİ EMPERYALİZM...... 591 YENİ MİLLİYETÇİLİK........................................................................................... 599 ULUSLARARASI LİBERALİZMİN TUHAF ÖLÜMÜ............................................ 602 TOPARLAYALIM: KÜRESELLEŞME VE KRİZ, 1780-1914................................. 607 KÜRESEL KARŞILAŞTIRMALAR VE BAĞLANTILAR, 1780-1914: SONUÇ..... 609 DEĞİŞİMİN MOTORLARI NELERDİ?................................................................. 613 KÜRESEL VE ULUSLARARASI AĞLARDAKİ İKTİDAR..................................... 616 TARTIŞMALI TEKDÜZELİĞİ VE EVRENSEL KARMAŞIKLIĞI TEKRAR GÖZDEN GEÇİRMEK............................................................................ 619 ÜNİFORMALI DEVLET ........................................................................................ 620 “İNANÇLAR” ÇEKİŞİYOR...................................................................................... 621 KÜRESEL BİR EKONOMİ VE ULUSLARARASI SERMAYE.............................. 623 YENİ MESLEKLER VE ULUSLARARASI KAMUOYU........................................ 625 AĞUSTOS 1914....................................................................................................... 629 Kaynakça. ...................................................................................................................... 631 Dizin. ............................................................................................................................... 648 Dizi Editörünün Önsözü Tarihi, bir bütün olarak anlamaya çalışmanın hiç de yeni bir yönü yoktur. İnsanlığın nasıl başladığını ve şu an içinde bulunduğu koşullara nasıl geldiğini bilmek, doğa ile ilişkisini ve evrendeki yerini kavramaya çalışmak, her medeniyetin dini ve felsefi sistemlerinde ifade edilen, insanlığın en eski ve en evrensel gereksinimlerinden biridir. Bununla birlikte, sadece son yirmi-otuz yılda dahi, elde edilebilir bilginin akılcı ve sistematik bir değerlendirilmesi yoluyla bu gereksinimin karşılanmasının mümkün ve zaruri olduğu belirmeye başlamıştır. Tarih, kendine ait konuları, kendine özgü kuralları ve yöntemleriyle ve sadece edebiyat, retorik, hukuk, felsefe veya dinin bir parçası olmamasıyla, özerk bir bilim alanı olarak bağımsızlığını 19. yüzyılın ikinci yarısında talep etmiştir. Dünya tarihi ise bunu yapmaya ancak yirminci yüzyılın sonlarında başlamıştır. Ortaya çıkışı, bir taraftan mekânın ve zamanın muazzam genişliğinin öyküsünün henüz hiç bilinmemesi yahut tarihçilerin yeniden dönmesine değmeyecek kadar baştan savma ve yüzeysel olarak bilinmesi nedeniyle salt cehaletten dolayı, diğer taraftan da mevcut bilginin organize edilmesi ve sunulması için az da olsa kabul edilebilir bir temel olmaması nedeniyle gecikmişti. Her iki engelin de artık süratle üstesinden gelinmektedir. Zamanımızda, arkeologlar ve tarihçilerin büyük bir coşkuyla en gelişmiş bilimsel araştırmalarına konu etmediği, dünyanın neredeyse hiçbir parçası veya tarihinin bir dönemi kalmamıştır. Bilginin her geçen gün daha da büyümekte olduğu, bakış açılarının değiştiği ve katlanarak çoğaldığı, bütün bunları da, onları yapay biçimde kayda geçirip özümseme imkânından daha hızla başardığı, her zamankinden daha fazla gerçektir. Yine de insanlığın geçmişini bir bütün olarak kavramaya yönelik çabalar gösterilebilir ve gösterilmelidir de. Pervasız ve potansiyel olarak felaketlere yol açabilecek bir dönüşümden oluşan ortak bir gelecekle yüz yüze olan bir dünyanın, ortak bir tarihe de gereksinimi vardır. Aynı zamanda, “bilimsel” tarih öncülerinin yüzyıl önce yaptığı gibi, eksiksiz veya açıklayıcı bir anlatımın sonuçta sadece bilgi biriki- 12 MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU miyle elde edilebileceğine inanmayı terk ettiğimiz için, şu an itibariyle başarabileceğimizin en iyisini sunmakta özgürüz. Bunun yanı sıra, tarihçiler olarak, insani veya ilahi, herhangi bir büyük tasarımın gerçekleşmesinde “Tarihin Sonu”nu belirleme veya ilan etme gibi bir görevimiz olmadığını artık varsaydığımız için, çevrilecek altın bir anahtar veya izlenecek tek bir yol yoktur. Ayrıca, dünya tarihini yazılabilme tarzları da zenginleşmektedir. Bazılarının düşündüğü gibi dünya tarihinin, en iyi şekilde, tüm değişimin kendisinden kaynaklandığı, önceleri birbirlerinden tecrit edilmiş halklar arasındaki temasların tarihi olarak anlaşılabileceği doğrultusundaki en eski ve yalın görüş, o zamanlardan beri ilk kez şimdilerde uygulanabilir görülmektedir. Başka bir etkin alternatif, birbirini izleyen güç ve kültür sistemlerini ayakta tutan kendine yeterli ancak sürekli genişleyen “dünyalar” yaratmak için ticari ilişkiler eğilimine odaklanmaktadır. Bir diğeri de toplumlar ile kültürler arasındaki farklılıkları, dolayısıyla her birinin kendi değerlerini, sosyal ilişkilerini ve iktidar yapılarını geliştirme tarzlarını karşılaştırarak, belirgin özelliklerini anlamaya çalışmaktadır. The Blackwell History of the World, insanlığın bütün geçmişinin modern, anlaşılabilir ve erişilebilir bir anlatımını sağlayarak, bunların hepsinden yararlanacağı için tamamını desteklemek dışında, bu yaklaşımlardan herhangi birini bünyesine almayı amaçlamamaktadır. Planı, içinde uzun vadeli bölgesel kalkınma ve gelişimlerin zaruri anlatımlarının, bölgeler arasındaki etkileşimlerin küresel araştırmalarıyla ve ortaklaşa deneyimlenen veya birbirlerini ziyaret eden büyük dönüşümlerle birbirine bağlandığı, bir varilinki gibidir. Her cilt, elbette kaynaklarının ve konularının yapısal özellikleriyle birlikte yazarının yargı ve deneyimlerini de yansıtmaktadır. Bütün halinde, yaklaşık iki düzine olan bu ciltler dünyanın hemen her noktasının tarihinin görülebileceği ve farklı zamanlarda ve farklı kültürlerdeki insan faaliyetlerinin pek çok yönünün karşılaştırılabileceği bir çerçeve sunuyor olacaktır. Çerçeve perspektif kazandırır; karşılaştırma ise farklılıklara saygı anlamına gelir. Bu da, geçmişin geleceğe sunmakla yükümlü olduğu şeyin başlangıcıdır. “Okullu her çocuk bilir” veya en azından onlara öğretilir ki, 18. yüzyılın son dönemi ile 1914’de Büyük Savaş’ın patlak vermesi arasındaki süre, modern dünyanın doğuşuna tanıklık etmiştir. Siyasetçilerin, yazarların ve sanatçıların yaklaşık dört beş kuşağı, bütün bu yıllar boyunca tüm dünyanın çehresinin değiştirildiğini ve küçümseme, tenezzül etmeme yahut nostaljiyle baktıkları eski düzenden büyük bir uçurumla ayrıldığını beyan etmişlerdir. Geçmişe dönüp bu yargılara CHRISTOPHER ALAN BAYLY 13 bakanlar da aynı fikirdedirler. Bu dönüşüm, Amerikan veya Fransız devrimlerinin ve Avrupa ulusdevlet sisteminin veya “Sanayi Devrimi” yahut dünya halklarının ve kullanılabilir kaynaklarının büyük bir kısmının Atlantik güçlerinin emperyal ve finansal yapılarına boyun eğmelerinin yahut din ve monarşinin yetkilerinin bilim ve akılcılık lehine elden çıkarılmasının tamamlanmasının işi olduğu, en azından 1860’lardan beri, genel olarak, “şimdiki yaşayış tarzımızın” bu dönüşümün doğrudan sonucu olduğu, modern dünyanın tarihinin de bunun nedenlerinin, gidişatının ve sonuçlarının tarihi olduğu varsayılmaktadır. Tarihçilere bırakılmayacak kadar önemli olan nihai sorular, modern sosyal bilimlerin kuruluşuna esin kaynağı oluşturmuştur ve gündemlerini belirlemeyi sürdürmektedir. Adam Smith’den Karl Marx’a ve Max Weber’e kadar uzanan “kurucu babalar” ve günümüze kadar ulaşan halefleri, sanayi toplumu ile onun üzerine yerleştirilen güç yapılarının diğer her boyutunun kökleri ve doğası hakkında esasta ters düşmüşlerdi ancak bütün bu argümanların aslında Avrupa’nın yahut hiç değilse Atlantik’in (“neoAvrupa’nın” da diyebiliriz) güç ve kültür hegemonyası hakkında olduğunu görme hususunda tam olarak mutabıktılar. Onlar bunu, iyisiyle kötüsüyle, Avrupa toplumunda (en etkili anlatımların bazılarında) 16. yüzyılın başlangıç döneminden itibaren ve hatta (diğerlerinde) kadim dünyanın klasik ve Yahudi-Hıristiyan miraslarından itibaren izlenebilecek gelişmelere atfediyorlardı. 20. yüzyılın bitiminde, aslında, mevcut güç ve zenginliğinin dağılımını arsızca onun sahiplerinin üstün sosyal ve kültürel geleneklerine atfeden dünya tarihinin değişik boyutlarının anlatımında, keskin-ikna edici ve iyice tanıtımı yapılmış bir parça tepki dizisi üretmek için, elbette yaygın şekilde ve coşkuyla -gerçekten de yeterince yaygın şekilde ve coşkuyla-, bu “Avrupa-merkezli” anlatımla ilgili hoşnutsuzluk uzun süre dile getirildi. Ne var ki, sonuca esef edenler ile kutlayanlar arasındaki tartışma, esasen her iki tarafta da modernleşmenin bir Avrupa başarısı olarak değerlendirilmesiyle yürütülmüştür; bunun bir Avrupa başarısı olduğu tartışmasız kabul görmüştür. Dünya tarihinin diğer dönemlerinde ve kısımlarında kaydedilen yukarıda bahsedilen büyük ilerlemenin en tutarlı sonuçlarından biri, uzmanlar arasında, özellikle uzun vadede, geleneksel karşılaştırmalı tartışmanın ortak değerini oluşturan Avrupalı istisnacılığının klişelerini, “İslam” ve “Asya” kavramlarının kendileri gibi, “Avrupa kenti”, “Avrupalı aile”, “bireyselcilik” ve “girişimcilik”i Avrupa’ya özgü özellikler olarak temelden sarsmış olmasıdır. Modernitenin ve doğuşunun standart anlatımları, sonuçta şüphesiz ki, zayıflatılmış ancak şimdiye kadar yerine başka şey 14 MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU konulamamıştır. “Modern dünyanın doğuşunu”, bazı halkların veya bölgelerin, daha az tercih edilen veya değerli görülen diğerlerine yaptıkları bir şey olarak değil, dünya halklarının çoğunluğunun katıldığı ancak birçoğunun diğerlerinin başarılarının kurbanları veya nesnesi olarak değil de aktif, bağımsız ve yaratıcı şekilde katkıda bulundukları bir dizi değişim olarak açıklamak, C. A. Bayly’nin olağanüstü başarısıdır. Bunu, basit veya fazla basitleştirilmiş bir formül veya kolayca özetlenebilecek “sonuçlar” ilan ederek değil, halkların, kültürlerin ve kuşakların karakterlerini ve niteliklerini evrensel “trendlerin” veya “gelişimin” o gri kütlesi içinde dümdüz ederek değil, hiçbir halk grubunun veya faaliyetlerinin herhangi bir yönünün gerekenden daha az veya daha fazla verilmediği, insan davranışlarının, vizyonunun ve şartlardaki değişikliklerinin oluşturduğu olağanüstü çeşitliliğin kesin ve tarafsız açıklamasıyla gerçekleştirmektedir. Bu, gerçekten de en iyi modern dünya tarihidir. R. I. Moore Teşekkürler… Herhangi bir tarihsel çalışma, diğer birçok bilim insanının eserlerinin kısmi bir görünümünden oluşturulur. Bu ölçekte bir kitap, bütün bir tarihçiler kuşağına ve çok öncelerden gelen diğer birçoğuna derinden borçludur. Ancak benim en birincil borçlarım, bu çalışmaya ve onun pervasız tutkusuna azami hoşgörülü ve en yakın duran kişilere ve özellikle Cambridge’deki St. Catherine’s College’in olağanüstü “tarih çalıştayı”nadır. Metni okuyan ve derinlemesine yorumlayanlar, Chris Clark (Alman tarihi), John Thompson (Amerikan tarihi), Hans van de Ven (Çin tarihi) ve yolun karşısındaki Corpus’dan Richard Drayton(İngiliz Milletler Topluluğu tarihi)’dır. Bu tarihçilere şükranlarımı sunuyorum ancak göze çarpan olgu ve yorum hataları sadece bana aittir. Gareth Stedman Jones siyasal düşünce üzerine olan bölüm hakkında değerli yorumlarda bulunma nezaketini gösterdi, öte yandan David Christian, Dominic Lieven ve Linda Colley de gerçekten çok yardımsever okuyucular olduklarını kanıtladılar. Bob Moore ise, özellikle giriş bölümünde, çok değerli yorumlarda bulunmakla, bir dizi editörünün görevlerinin çok daha ötesine geçti. Susan Bayly, Venedik’teki tatilinden zaman ayırıp özellikle bir antropologun gözünden, metinde birçok iyileştirme yapmamı sağlayacak önerilerde bulundu. Michael Dodson, argümanlardaki ve zayıf anlatım örneklerindeki birçok tutarsızlığa dikkatimi çekmek için hem tarihi hem felsefi eğitimini kullandı. Shruti Kapila büyük resmi görmem için beni teşvik ederken, Jayeeta Sharma ise aksi halde yanlış sonuçlanabilecek birçok şeyi doğrultmama yardım etti. Jane Sampson, bir Pasifik bakış açısı ve Pasifik soluğu getirdi. Sudesha Guha ve Rachel Rowe resim ve görsel malzemelerle ilgili çok yardımcı olurken, Derek Beales ve Kevin Greenbank çok değerli öneriler getirdiler. Katherine Prior büyük bir beceriyle dizini hazırladı. Diğer birçok kişi okuma, fikir ve anlayışlarını telkin ettiler. Hepsine burada en samimi şükranlarımı sunarım. Elbette, sözünü ettiğim kişiler, bu boyuttaki bir kitapta kalması kaçınılmaz olan hata ve yanlış yorumlardan hiçbir şekilde sorumlu değildirler. 16 MODERN DÜNYANIN DOĞUŞU Bütün haritalar değişik derecelerde The Times Atlas of World History(Londra, 1982)’den alınmıştır. İllüstrasyonların reprodüksiyonu ve kullanım izinleri için Cambridge Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi’ne, Cambridge Üniversite Kütüphanesi’ne ve Cambridge’deki Güney Asya Araştırmaları Merkezi’ne teşekkür ederim.
