T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ÜRETİM VE
advertisement
T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ÜRETİM VE GELİŞTİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ “GDO’lu Bitki Çeşitlerinin Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonunun AB Ülkelerinde Yerinde İncelenmesi” GDO NEDİR? GDO, teknik olarak “genetiği değiştirilmiş organizma”yı simgeler. Bu ürünlere transgenik ürünler, bu teknolojiye rekombinant DNA teknolojisi de denir. GENETİK DEĞİŞİM NEDEN KULLANILMAKTADIR? - Mevcut türlerdeki ürün miktarını artırmak, - Hasat sonrası kayıpları azaltmak, - Ürünleri soğuk, sıcak, kuraklık ve tuzluluk gibi etkenlere karşı daha toleranslı hale getirmek, - Ürünlerin toprak verimliliğini azaltmasını önlemek, - Gıdaların besleyici değerini yükseltmek, - Zararlı böceklere dirençli ürünlerle pestisit kullanımını azaltmak, - Endüstri için alternatif kaynaklar geliştirmek. GDO’lu ürünlere aktarılan özelliklerin gruplandırılması GENETİK DEĞİŞİMİN İŞLEYİŞİ Genetik değişim; istenen bir özelliği elde etmek için, gen ilavesi veya genin değiştirilmesi yoluyla yapılır. Genetik değişimde, bazen mevcut bir işleyişi durdurmak için genin kapatılması da gerekebilir. Örnek olarak, bir meyveyi yumuşatmak için görevli gen kapatılabilir, böylece her ne kadar meyve normal şekilde olgunlaşsa da yumuşamaz. GENETİK DEĞİŞİM, SIRADAN YETİŞTİRİCİLİKTEN NASIL FARKLIDIR? Özel vasıflı gen kodlarını tanımlayabildiğimiz ve bu genleri bir organizmadan başkasına taşıyabildiğimiz için, istenen gen kombinasyonunu daha hızlı ve kolay olarak elde edebiliriz. BİLİMSEL GÜVENLİK İNCELEMESİ KAPSAMINDA UYGULANAN TESTLER - GIDA TESTLERİ - ÇEVRE TESTLERİ GIDA TESTLERİ Gıdalardaki DNA testinde; Polimerase Zincir Tepkimesi olarak bilinen bir test kullanılmaktadır. Gen aktarımında en çok kullanılan düzenleyiciler olan 35 S promotör ve Nos terminatör genden birinin veya her ikisinin tanımlanması, genetik yapısı değiştirilmiş organizmanın varlığını gösterir. ÇEVRE TESTLERİ GDO’ların sağlık ve çevre açısından güvenilirliği; alıcı organizmanın, dahil edilen materyalin, üretilen nihai organizmanın ve alıcı çevrenin özellikleri ile GDO ve çevre arasındaki etkileşimlere bağlıdır. Çevresel risk değerlendirmesinin hedefi GDO’nun potansiyel olumsuz AB’DE DÜZENLEMELER GDO’lar hakkındaki AB mevzuatının iki ana maksadı vardır: - Sağlık ve çevrenin korunması, - Güvenli ve sağlıklı GDO’ların AB’de serbest dolaşımının temin edilmesi. İZİN GEREKSİNİMLERİ, İZİN KARARI VE TESCİL Genetiği değiştirilmiş bitkilerden elde edilen ürünler İZ İN Canlı organizma halinde olan genetiği değiştirilmiş bitkiler AB Yönetmelikleri GDO’nun doğaya ve piyasaya Genetiği değiştirilmiş gıda ve sürümü için geçerli direktifler yemlerin yasal düzenlemeleri (Direktif 2001/18) (Yönetmelik 1829/2003) Uygulama Alanı Genetiği değiştirilmiş bitkilerin ticari amaçla kullanımı; doğaya deneysel, üretim veya kullanım amaçlı salınması Genetiği değiştirilmiş bitkilerden yapılmış veya içinde genetiği değiştirilmiş bitki bulunduran gıda ve yemler Güvenlik Gereksinimleri İnsan ve çevreye zararının olmaması; tüketiciyi yanıltmaması İznin Geçerlilik Süresi İnsan ve çevreye zararının olmaması 10 yıl 10 yıl Canlı organizma halinde olan genetiği değiştirilmiş bitkiler (Direktif 2001/18) Yasal İşlemler İzin Kararı Ulusal kurumlara başvuru Ulusal birimlerce inceleme Belgelerin üye ülke yetkili kurumlarına ve Avrupa Komisyonu’na iletilmesi İtiraz ve çözülemeyen sorunlarda AB düzeyinde güvenlik incelemesi Genetiği değiştirilmiş bitkilerden elde edilen ürünler (Yönetmelik 1829/2003) EFSA’ya başvuru Bilirkişi komitesinin bilimsel raporu EFSA tavsiye raporu Avrupa Komisyonu Karar Taslağı Gıda Zinciri ve Hayvan Sağlığı Daimi Komitesi’nde oylama: (Çoğunluğa bağlı olarak AB Komisyonu karar taslağı kabul veya reddedilebilir.) Yeterli çoğunluk sağlanamazsa Komisyon taslağı Bakanlar Konseyi’ne sunar. Bakanlar Konseyi’nde oylama: (Çoğunluğa bağlı olarak kabul veya ret kararı çıkar. Çoğunluk olmadığı takdirde Komisyon’un taslağı yürürlüğe girer.) (EC) 2004/204 No’lu Komisyon Kararı’na Göre Tescil İşlemleri Tescilde kayıt altına alınması gereken veriler; - Müracaat sahibi veya sorumlu kişinin ismi, adresi, GDO’lu ürünün ticari ismi, Ürün içindeki GDO’nun tanıtıcı kimliği, Üye ülkenin tebliğ tarihi, Ürünle ilgili yetki kararı, Ürünün geliştirilmesinde kullanılan DNA yapısı, Tespit ve tanımlama ile ilgili bilgiler, Ürünleri tedarik eden ve depolayanlara ait bilgiler. TESCİL - Yetkili ulusal kurum, bilgileri Komisyona teslim eder. - Bilgiler alındıktan sonra en geç iki hafta içerisinde tescil kaydı yapılır. AB’ DE TESCİLLİ GDO’LAR Transgenik Pamuk Ürün Adı Genetik Değişimin Amacı Kullanım Alanları MON1445 Herbisit toleransı Yağ, gıda katkı maddesi, yem MON15985 Zararlılara karşı direnç Gıda katkı maddesi, yem MON15985× MON1445 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda katkı maddesi, yem MON531 Zararlılara karşı direnç Yağ, gıda katkı maddesi, yem MON531× MON1445 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda katkı maddesi, yem LLCotton25 Herbisit toleransı Gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar AB’ DE TESCİLLİ GDO’LAR Transgenik Mısır Ürün Adı Genetik Değişimin Amacı Kullanım Alanları Bt11 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar DAS1507 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar DAS59122 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar DAS1507× MON603 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar GA21 Herbisit toleransı Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar MON810 Zararlılara karşı direnç Gıda, gıda katkı maddesi, yem, tohum AB’ DE TESCİLLİ GDO’LAR Transgenik Mısır Ürün Adı Genetik Değişimin Amacı Kullanım Alanları MON863 Zararlılara karşı direnç Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar MON863× NK603 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda katkı maddesi, yem MON863× MON810 Zararlılara karşı direnç Yem NK603 Herbisit toleransı Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar NK603× MON810 Herbisit toleransı Zararlılara karşı direnç Gıda, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar T25 Herbisit toleransı Gıda, yem, tohum AB’ DE TESCİLLİ GDO’LAR Transgenik Mikroorganizmalar Ürün Adı Genetik Değişimin Amacı Kullanım Alanları pCABL-Bacterial biomass Mikroorganizmaları öldürmek Yem pMT742 veya pAK729-Yeast biomass Kimyasal değişimi kolaylaştırmak Yem Transgenik Şeker Pancarı HT-1 Herbisit toleransı Gıda, gıda içerikleri, yem AB’ DE TESCİLLİ GDO’LAR Transgenik Kolza Ürün Adı Genetik Değişimin Amacı Kullanım Alanları GT73 Herbisit toleransı Yağ, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar MS8, RF3, MS8×RF3 Herbisit toleransı Yağ, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar T45 Herbisit toleransı Gıda katkı maddesi, yem Transgenik Soya MON40-3-2 Herbisit toleransı Gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar A2704-12 Herbisit toleransı Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar MON89788 Herbisit toleransı Gıda, gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik dışındaki kullanımlar İzlenebilirlik ya da iz sürülebilirlik; İnsan ve hayvan sağlığına ve ekosistem dahil çevreye olası etkilerinin görülmesi halinde ürünlerin hem geri çekilmesini kolaylaştırmak hem de özellikle çevreye etkilerini incelemek amacıyla takibi anlamına gelir. 1830/2003 No’lu Yönetmelik’in 4. Maddesi’nde izlenebilirlik hususlarına yer verilmiştir. GDO’lu ürünlerin pazara çıkışının ilk aşamasında işletmeciler, ürünü alan işletmeye ürünle ilgili olarak GDO içerdiği bilgilerini yazıyla ulaştırmalıdırlar. Bu bilgi, sonraki bütün aşamalarda iletilmelidir ve 5 yıl süreyle de korunmalıdır. Etiketleme Gerektiren Ürünler: - Ürün direkt GDO ise, - Ürün transgenik mikroorganizmalar içeriyorsa, - Bir ürünün hammaddesinde GDO kullanılmışsa, - Üründe direkt GDO’dan yapılmış katkı maddeleri bulunuyorsa; etiketleme eşiğinin üzerinde olan karışımlar etiketlenmek zorundadır. Tüketicinin seçimini kolaylaştıracak “GDO’suz” etiketi de bulunabilir. GDO’LU GIDALARIN MEVCUT DURUMU İngiltere’de Satılan GDO’lu Gıdalar - Sadece domates püresi olarak satılan GDO’lu domates, - GDO’lu soya, - GDO’lu mısır. GDO’lu Ürünleri Yetiştiren Ülkeler ABD, Kanada ve Arjantin tüm GDO’lu ürünlerin %98’ini üretmektedir. Kuzey Amerika ise tek başına %75’ini üretmektedir. GDO KULLANIMI İLE İLGİLİ OLUMLU VE OLUMSUZ GÖRÜŞLER İNSAN VE HAYVAN SAĞLIĞI Hangi gen transferi yapılırsa yapılsın öngörülemeyen değişikliklere neden olabilir. Antibiyotiğe dirençli genler, hastalıklara karşı etkisiz hale getirir. GDO teknolojisi hızlı ilerlemektedir Bu yüzden testlerin ve izlemenin yeterli olduğu düşünülemez. GDO’lu gıdalardan gen transferi mümkündür. Pek çok insan ve hayvan GDO’lu gıda ve yemlerle beslenmektedir. GDO’dan kaynaklanan olumsuz etki yaşanmamıştır. Tedavi edici GDO’lu ürünler, insan ve hayvan sağlığına pozitif katkı sağlayacaktır. AB’de GDO’lu ürünler, GDO’suz ürünlerden çok daha yoğun bir şekilde test edilirler. GDO’lu gıdalar, GDO’suz eşdeğerlerinden daha güvenlidir. TÜKETİCİLER Vitamin takviyesiyle besleyici değeri artırılmış, daha iyi yapı ve lezzete sahip ürünler sağlayacaktır. Daha az insektisit kullanılacaktır. Bu da tüketiciler için daha az zehir almak demektir. Gıdalar daha iyi ve daha ucuz olacaktır. Fakirlik ve gıda sıkıntıları azalacaktır. ALERJİK REAKSİYONLAR Yeni gen alerjik reaksiyonlara yol açabilir. GDO’lu ürünler mevcut alerjik etkileri yok edecektir. ÇEVRE Pestisit özellikli gen taşıyan GDO’lu ürünler, zararlı olmayan böcekleri de yok edecektir. Farklı bir türe gen transferine imkan verdiği için, bitki-hayvan karışımı yeni türlerin oluşmasına neden olabilir. Böcek popülasyonunun tükenmesine yol açabilir. Zararlı böcek saldırılarına karşı dirençli olması için modifiye edilmesi, faydalı böceklerin zarar görmesini önleyecektir. Geleneksel yetiştiricilikte kimyasal ya da ışınlama kullanılması da mutasyona ve yeni çeşitlere yol açmaktadır. Böceklere karşı kendilerini koruyacak bir gen transferi yapıldığında, böcek popülasyonunun tükenme riski önlenir. ÇEVRE Zararlılara karşı direnç kazanan GDO’lu ürünler, böceklerdeki değişimi hızlandırır. Daha güçlü böcekler gelişebilir. Süper güçlü yabancı otlar oluşmasına neden olabilir. Herbisitlere toleranslı GDO’lu ürünlerde, tek bir çeşit herbisit kullanımı yeterli olacaktır. TARIM SEKTÖRÜ GDO ile ürün kalitesini artırmak mümkündür. Genetiği değiştirilmiş gıdalar daha uzun raf ömrü ile gıda zincirinde daha fazla kar sağlayacaktır. DÜNYA GIDA İHTİYACI GDO’lu gıdalar, dünyanın beslenme sorununu çözecektir. Dünyanın beslenme sorununu çözmek için başka yöntemler vardır. ÇİFTÇİLER Çiftçilerin işi kolaylaşacaktır. Çiftçiler, GDO’lu tohum üreten firmalara bağımlı hale gelirler. Asıl işi kolaylaşan ve kazancı sağlayan GDO’lu tohum üreten firmalar olmuştur. En modern teknikleri kullanabilen çiftçiler, verimlilik ve gelirlerini yükseltebilirler. GDO’LU GIDALARIN GELECEĞİ Kendi Gübresini Üreten Bitkiler Sağlıklı Gıdalar Yağlı Tohumlarda Kullanım HALK GDO’LU GIDALARI KABUL EDECEK Mİ? Avrupa’da GDO’lu gıdalarla ilgili baskı vardır. Yapılan deneylerin çoğu, bu ürünlerin güvenli olduklarını göstermelerine rağmen, Avrupa’da yakın geçmişte yaşanan “deli dana” hastalığı gibi, üretim yöntemlerinde yapılan değişikliklerin neden olduğu vakalar, halkta geniş ölçüde endişeye neden olmaktadır. TÜRKİYE’DE DURUM Türkiye’de denemelere alınmasına izin verilen mısır ve pamuk çeşitleri, “Transgenik Kültür Bitkilerinin Alan Denemeleri Hakkında Talimat” kapsamında ve Bakanlığımıza bağlı araştırma enstitülerinde kontrollü şartlar altında yürütülmektedir. - Ankara İl Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü - Bursa Gıda Kontrol ve Merkez Araştırma Enstitüsü YAPILMASI GEREKEN NEDİR? Denetim ve izleme Genetik özkaynakların korunması HUKUKİ, BİLİMSEL VE TEKNİK ALTYAPI SONUÇ Dünya nüfusu 6 milyara dayanmıştır ve bunun 852 milyonu açlıkla mücadele etmektedir. Bu bağlamda, dünyada üretilen gıdaların aslında yeterli olduğu ve ihtiyaç duyulan şeyin daha adaletli bir dağılım olduğu, savunulan diğer bir fikirdir. Ancak bu, dünya politikaları ve ekonomisinde çok kesin ve şiddetli değişimleri gerektirmektedir. Bu yüzden insanlar farklı yollar aramalıdır: TARIM VE GIDA TEKNOLOJİSİNDE İLERLEMEK GİBİ. TEŞEKKÜRLER…
