Kronik Hastalıklar

Değişen Yaşam Biçimleri
(Bulaşıcı/ Kronik Hastalıklar)
Prof. Dr. Nuray ÖZGÜLNAR
İTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Piramitlerin anlattığı
hikaye…
Çin – 2000 & 2050
Nüfus = 1.42B
Nigeria – 2000 & 2050
Nüfus= 307M
Demografik Dönüşüm
• Demografik tarihin yorumlanması üzerine bina
edilmiş bir teoridir
• Amerikalı demografist Warren Thompson
tarafından (1887-1973)
• Thompson sanayileşmiş ülkelerde 200 yıl
zarfında olan doğum ve ölüm oranlarındaki
değişim ve dönüşümü gözlemlemiş
Demografik Dönüşüm
Aşama 1
• Sanayi öncesi toplumlarda hem doğum hem de
ölüm oranları yüksekti
• Kıtlık, bulaşıcı hastalıklar gibi sebeplerle ölüm
oranlarında hızlı dalgalanmalar olabiliyordu
• Aile Planlaması ve kontrasepsiyon yok, kadın
doğurabildiği kadar doğuruyordu
• Ortalama yaşam süresi oldukça kısa (20-40 yıl)
• Toplam doğurganlık hızı 5’in üzerinde
Aşama 2
• Ölüm oranlarında bir düşüş ve böylece nüfusta
bir artış
• 18. yy tarım devrimine bağlı
• İlk etapta çok yavaş
• Tarım uygulamalarının gelişmesi ve verimin
artması
• Ulaşımın iyileşmesi
• Dönüşümlü Ekim
Aşama 3
• Doğum oranlarında bir azalmayla beraber
değişmezliğe doğru gidiş
• Kırsal kesimlerde yaşayan aileler, imkanların
artmasıyla az çocukla da iyi bir hayat yaşayıp, az
çocuğunda kendilerine bakabileceği düşüncesine
sahip olması
• Şehirleşme geleneksel üreme anlayışını
değiştirmiştir, çünkü şehirde büyütülen bir
çocuğun masrafları daha fazla
Aşama 3
• Artan kadın okuryazarlığı ve istihdamı,
kadınların kendilerine yüklenilen annelik
statüsünü sorgulamalarına yol açmıştır.
• Kontraseptif teknolojisinin ilerlemesi ve
yaygınlaşması
Aşama 4
• Doğum ve Ölüm oranlarının ikisi de düştüğü
zaman bu aşamaya geçilmiş olur
• Böylece nüfus yüksek ve sabit kalır
• Ölüm oranı düşüktür, çünkü hastalıklar
yenilmiştir, kıtlıklar artık yoktur.
• Doğum oranı düşüktür, çünkü insanlar çocuk
yapmak isteseler de istemeseler de önlerinde
birçok seçenek vardır.
• Kadınların toplum içindeki statüleri değişmiştir
Aşama 5
• Doğum oranı giderek düşer, ölüm oranı sabit
kalır
• Almanya, Japonya
Demografik Dönüşüm
Epidemiyolojik Dönüşüm
~2005
Source: Omran, A.R., 1971. The Epidemiologic Transition.
Epidemiyolojik Dönüşüm
1. Evre – Salgınlar ve Kıtlıklar Evresi:
•
•
•
•
Ölümler fazla ve dengesizdir
Ortalama yaşam beklentisi düşük (20-40yıl) ve
değişkendir
Tarih boyunca savaşlar, kıtlıklar, salgınlar, kısa
süreli refah dönemleri vb. ile bir döngü içerisinde
süregelmiştir.
Bu döngü bu gün halen Sahra altı Afrika ülkeleri için
geçerli sayılabilir.
Epidemiyolojik Dönüşüm
2. Salgınların Geri Çekilme Evresi:
•
•
•
•
Salgınların pik yapma frekanslarının seyreldiği
evredir.
Buna bağlı olarak ölümler hızlı şekilde azalmakta
Ortalama yaşam beklentisi 30 ila 50 yaşlarda
seyreder
Tıbbi hizmetlerin devreye girdiği ve sağlık
sistemlerinin gelişmeye başladığı evredir.
Epidemiyolojik Dönüşüm
3. Dejeneratif ve Kronik Hastalıklar Evresi:
•
•
Mortalite azalmaya ve ortalama yaşam beklentisi
artmaya devam etmekte
Gelişmekte olan ülkelerin, gelişmiş ülkeler
konumuna geçişleri sırasında geçirdikleri; ve temel
ölüm hedeflerinin bulaşıcı hastalıkları yerine kronik
hastalıklara dönüşmesi
Suriyeli Mülteciler
• Çocuk Felci, Kızamık… THSK illerde aşılama
• Kendi bölgelerinden Sıtma, Şark Çıbanı,
• TR’de Kötü beslenme, barınma koşulları:
Tüberküloz, Tifo, ÜSYE, ASYE, İshaller, İYE,
Pediculosis (bitlenme)
• Varolan kronik hastalıklarının ağırlaşması (kalp,
tansiyon şeker vs…)
21 Yüzyılda sağlıkta tehdit oluşturacak
başlıca durumlar
 Hastalık örüntülerinin değişmesi
◦ Özellikle vektör kaynaklı hastalıklar ve sıcak hava
dalgaları çocuk ve yaşlıları etkileyecek
 Temiz su ve yiyecek bulmada güçlükler
 Barınak ve insan yerleşim sorunları
 Sel kuraklık gibi iklimsel olaylar
 Nüfus artışı ve göçler
21.yy. BELLİ BAŞLI HALK SAĞLIĞI
TEHDİTLERİ
• Küresel Yaygın/ Salgın Hastalıklar
• Yeni bir hastalık / 1970 senesinden beri
▫ Geçen 5 sene içerisinde, 110 hastalık salgınının
ortaya çıktığı WHO’ya rapor edildi.
 (WHO Dünya Raporu 2007)
• Küreselleşmeyle daha geniş yayılma
▫ 2006 boyunca 2.1 milyar hava yolcusu
Yeni/Yeniden Ortaya Çıkan Hastalıklar
• Pandemik Influenza
▫ Avian Influenza-H5N1 (Asya)
▫ Swine flu- H1N1 (Meksika -Amerika)
•
•
•
•
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi
Hanta virus
Tüberküloz
Polio
Diğer Hastalık, Sakatlık ve Ölüm Nedenleri
• Bulaşıcı olmayan hastalıklar
▫ kalp-damar hastalıkları, kanserler, zihinsel ve
psikiyatrik bozukluklar, anemi,
• Sakatlıklar
▫ İşitme kaybı, görme sorunları ve zihinsel sorunlar
• Kazalar
Bulaşıcı Hastalık
Özel bir enfeksiyöz etkenin ya da
onun toksik ürünlerinin, bir
duyarlı kişiye doğrudan ya da
dolaylı olarak geçmesiyle oluşan
toplumsal sağlık sorunu
Bulaşıcı Hastalıklar
• Toplum huzurunun bozulmasına
• Sağlık hizmetlerinin sunumunda bozulmaya
• Ölüm ve sakatlık olayları meydana gelmesine
• Ekonomik yapının etkilenmesine
• Hastalıkların dünya çapında yayılabilmesine
yol açarlar
Enfeksiyon kaynağı
Sağlam kişi
Bulaşma yolu
Enfeksiyon zinciri
Enfeksiyon kaynağı
 Enfeksiyon etkeninin
 üzerinde yaşadığı, ürediği,
 yaşamını sürdürebilmek için bağımlı olduğu,
 duyarlı bir konakçıya geçebilecek şekilde
çoğaldığı
 İnsan, hayvan, bitki ya da toprak gibi varlıkların
tümü
Bulaşma yolu
Duyarlı sağlam kişinin enfeksiyon etkeni ile
karşılaşmasına neden olan her tür mekanizma
• Doğrudan bulaşma: öpme, hava yolu, cinsel
temas vb…
• Dolaylı bulaşma: araçlar, vektörler vb
Sağlam kişi
• Bulaşıcı hastalık etkeni ile önceden teması olsun
ya da olmasın enfeksiyona açık olan kişidir.
• Kolaylıkla enfeksiyon kaynağı durumuna
geçebilir.
• Etken ile teması olduysa bağışıklık kazanmış
olabilir.
• Kendi hastalanmayabilir ama başkalarına
bulaştırabilir.
ENDEMİ:Bazı hastalıklar belirli
toplumlarda devamlı bilinen
oranlarda görülmesi
Ör:sarılık, tifo,guatr
EPİDEMİ:Bir hastalık beklenenden
çok kısa sürede, çok fazla sayıda
görülmesi
Ör:Tifo, kolera, grip
Salgın nedir?
Kümeleşme nedir?
• Bir bölgede veya özel bir grupta belirli bir zaman
diliminde beklenenden daha fazla vaka
görülmesine salgın denir.
• Kümeleşme ise beklenenden fazla sayıda vaka
olup olmamasına bakılmaksızın belirli bir zaman
dilimi içerisinde belirli bir bölgede vakaların
toplanmasına denir.
PANDEMİ:Hastalık kıtalar, ülkeler
arasına yayılıyorsa
Ör:Kuş gribi, HIV, domuz gribi
1918 epidemisinin yayılışı - ABD
1918 epidemisinin yayılışı - ABD
1918 epidemisinin yayılışı - ABD
1918 epidemisinin yayılışı - ABD
Pandemik 2009 Gribinin Yayılımı
• Mart 2009’da Meksika’da insanlarda hastalık yapan
yeni bir grip virüsü tespit edilmiştir. Hastalık ABD
başta olmak üzere önce bölge ülkelerine, daha sonra
da dünyaya yayılmıştır.
• 11 Haziran 2009’da Dünya Sağlık Örgütü yeni H1N1
grip virüsüne bağlı pandeminin başladığını ilan
etmiştir.
Pandemik 2009 Gribinin Yayılımı
26 Nisan 2009
Pandemik 2009 Gribinin Yayılımı
20 Mayıs 2009
Pandemik 2009 Gribinin Yayılımı
15 Haziran 2009
Pandemik 2009 Gribinin Yayılımı
3 Aralık 2009
Pandemik Gribin Ülkemizdeki Yayılımı
Haziran - Ağustos 2009
Pandemik Gribin Ülkemizdeki Yayılımı
19 Ekim 2009
Pandemik Gribin Ülkemizdeki Yayılımı
15 Kasım 2009
KRONİK HASTALIKLAR
Kronik hastalık = Uzun süren hastalık
- Hastalıkların nedenlerinin tanımlanışı,
- Antibiyotik ve aşıların bulunuşu.
Bulaşıcı hastalıkların önemi görece

- Çevre koşullarının düzeltilmesi,
- İnsan ömrünün uzaması,
- Sanayileşme.
Kronik hastalıkların önemi 
• Artan yaşam süresi
• Daha fazla yaşlı
erişkin
• Daha fazla kronik
hastalık
Sources: Pew Internet and American Life
Project, Centers for Disease Control (CDC),
Merck Institute, Gerontological Society of
America (GSA)
• Ülkelerin gelişmişlik düzeylerine ve sosyal
sınıfların yapısına bakılmaksızın
• kronik hastalıklar günden güne artmakta
• Dünyada her yıl hayatını kaybeden 57 milyon
kişiden 33,4 milyonunun ölüm nedeni kronik
hastalıklardır.
Kronik Hastalıklar
• Hemen bütün ülkelerde en önemli ölüm
sebeplerindendirler.
• En yoksul ülkeler en çok etkilenirler.
• Risk faktörlerinden etkilenme çok yaygındır.
• Oluşturdukları tehdit giderek büyümektedir.
• Mevcut küresel tepki ve toplumların konuyu
algılayışı yetersizdir.
Kronik Hastalıkların Önemi
• Enfeksiyon hastalıklarından daha çok kişide
görülürler.
• Daha çok ölüme neden olurlar.
• Kalıcı sakatlıklar yaşamı etkiler.
• Kronik hastalıkların yaklaşık yarısı 45 yaşın altında
başlar.
• Tanı, tedavi ve rehabilitasyon için çok fazla
ekonomik desteğe gereksinim vardır.
• Özel rehabilitasyon kuruluşlarına gereksinim vardır.
• Sosyal servis ve örgütlere gereksinim vardır
• Hastaneleri oran ve gün açısından daha çok işgal
ederler.
Ülkemizde Kronik Hastalıklar –
Mevcut Durum
• Kronik hastalıklar ülkemiz açısından da büyük
önem taşımaktadır.
• Türkiye’de 2000 yılı için hesaplanan toplam
430.459 ölümün 305.467’si (%71) kronik
hastalıklar nedeni ile
Kronik Hastalıklar;
Tam iyileştirilmeleri söz konusu olmayan,
Sürekli,
Yavaş ilerleyen,
Çoğu kez kalıcı sakatlıklar bırakan,
Oluşmasında kişisel ve genetik etkenler,
genellikle non-enfeksiyöz türde hastalıklardır.
Kronik Hastalıklar
• Genellikle orta yaşta başlar, ömür boyu sürer.
• Genellikle kalıcı bir sakatlık bırakır.
• Zaman zaman iyileşme dönemleri olabilir ancak
nüksler hastalığı kötüleştirir
• Etmenle karşılaşma ile hastalığın ortaya çıkması
arasında geçen süre çok uzun olabilir.
• Hastanede sağlık hizmeti sunumuna gereksinim
olur
• Hastanın periyodik tıbbi kontrolleri gerekli.
Bireyler üzerindeki etkileri
Holman, Chronic Illness 2005
Kronik Hastalıklar
Neler Kronik hastalıklardır?
•
•
•
•
•
•
•
•
Kardiyovaskuler (kalp hastalığı) (hipertansiyon)
Serebrovaskuler (felç)
Kanser
Kronik solunum sistemi hastalıkları
Diyabet
Mental hastalıklar
Kemik ve eklem hastalıkları
Genetik bozukluklar
Türkiye’de Sorunun Boyutu…
Risk faktörü
Saptanan Sıklıklar
Koroner Kalp
Hastalığı
sıklığı
Hipertansiyon
Kadın %20-35
Erkek %15-20
Sigara kullanımı
Erkeklerde %5-9
Kadınlarda %5-14
Kadın %20-35**
Erkek %50-70
Hiperkolesterolemi
Kadın %10-25
Erkek %12-25
Diyabet
Kadın %8.0
Erkek %6.2
BGT %6.7
Obezite
Kadın %40-60
Erkek %15-30
KRONİK HASTALIKLARDAN KORUNMA VE
KONTROL PROGRAMLARI
1. Hastalık nedenlerinden korunma.
2. Hastalığın erken dönemde saptanması.
3. Zamanında ve uygun tedavi yapılması.
4. Tedavi sonu izleme.
Hastalık nedenlerinden korunma
Yaşam tarzı ve alışkanlıkların değişimi
Sigara içilmemesi (akciğer Ca, koroner kalp hst.,
osteoporoz, mesane ve serviks Ca),
Diyetteki tuz miktarının azaltılması (hipertansiyon,
koroner kalp hastalığı),
Lifli gıdalara daha çok yer verilmesi (hipertansiyon,
koroner kalp hastalığı, bazı kanserler),
Düzenli fizik egzersiz yapılması (hipertansiyon,
koroner kalp hastalığı, osteoporoz, dejeneratif artrit).
Hastalığın erken dönemde saptanması
İkincil düzeyde korunma sağlar (erken tanı).
Sağlık eğitimi ve taramalar
Uygun bir tanı ve tedavi yöntemi olan
hastalıklarda uygulanır (ht, meme ve serviks Ca,
glokom, diabet gibi).
Zamanında ve uygun tedavi yapılması
Tedavinin sürekliliği önemlidir.
Amaç; yaşamın uzatılması, komplikasyonların
önlenmesi ve bu sayede yaşam kalitesinin
yükseltilmesidir.
Tedavi sonu izleme
Tedavi genellikle yaşam boyu olduğu için belli
aralıklarla izlenmelidir.
İzlemlerde; hastalığın kontrol altında olup
olmadığı ve olası komplikasyonlar
değerlendirilir.
Kronik hastalıkların azaltılması
amacıyla öncelik verilen risk faktörleri
• Sigara
• Beslenme
• Fizik aktivite
• Alkol
• Yüksek kan basıncı
• Üç risk faktörü 4 kronik hastalığa neden olmakta
(diyabet, kalp hastalığı, kanserler ve kronik akciğer
hastalığı) ki bunlar dünya üzerindeki ölümlerin
yarısından sorumlu
• Bu faktörler:
sigara kullanımı
fiziksel aktivite eksikliği
kötü beslenme
Kaynaklar
• Türkiye kalp ve damar hastalıklarını önleme ve kontrol programı,
Risk Faktörlerine Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı,
SB,TSHGM,yayın no: 743, Ankara, 2008.
• V.K. Barbiero, Chronic Disease – Management Priorities in the 21st
Century. George Washington University Department of Global
Health
www.maqweb.org/miniu/.../Chronic%20Diseases_Barbiero.pp
t
• Nevzat Eren, Çağlar Boyunca Toplum, Sağlık ve İnsan, Somgür
Eğitim Hizmetleri Yayıncılık, Ankara, 1996.
• Alfred W Crosby, America's Forgotten Pandemic: The Influenza of
1918,
• Bulaşıcı hastalıkların kontrolü, Halk Sağlığı Temel Bilgiler (içinde),
M. Bertan, Ç. Güler (eds), Ankara, 1995, Güneş Kitabevi
• Bulaşıcı olmayan hastalıkları ve yaşlılık sorunları, Halk Sağlığı
Temel Bilgiler (içinde), M. Bertan, Ç. Güler (eds), Ankara, 1995,
Güneş Kitabevi