GEBE KADINLARDA TRĠMESTERLERE GÖRE ĠDRARDA ĠYOT
advertisement
T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ GEBE KADINLARDA TRĠMESTERLERE GÖRE ĠDRARDA ĠYOT DÜZEYLERĠ VE BESLENME DURUMLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Rabiye AKIN YÜKSEK LĠSANS TEZĠ HEMġĠRELĠK ANABĠLĠM DALI DanıĢman Doç.Dr. Kamile MARAKOĞLU KONYA-2012 i T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ GEBE KADINLARDA TRĠMESTERLERE GÖRE ĠDRARDA ĠYOT DÜZEYLERĠ VE BESLENME DURUMLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Rabiye AKIN YÜKSEK LĠSANS TEZĠ HEMġĠRELĠK ANABĠLĠM DALI DanıĢman Doç. Dr. Kamile MARAKOĞLU Bu araĢtırma Selçuk Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü 11102029 tarafından proje numarası ile desteklenmiĢtir. KONYA-2012 ii i ÖNSÖZ Tez çalıĢmam boyunca bilgi, deneyim, tecrübe ve zamanını paylaĢarak rehberlik eden sevgili danıĢmanım Doç. Dr. Kamile MARAKOĞLU‟na, değerli hocam Doç. Dr. Emel EGE‟ye, değerli bölüm baĢkanım Doç. Dr. Belgin AKIN‟a, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi değerli öğretim elemanları olan baĢta Öğr. Gör. Dr. Kamile ALTUNTUĞ, Yrd. Doç. Dr. ġerife KurĢun‟a ve diğer tüm hocalarıma; tezimin özellikle laboratuar çalıĢmalarında destek olan Doç. Dr. Aysel KIYICI‟ya, istatistiksel çalıĢmamda destek olan Selçuk Üniversitesi Selçuklu Tıp Fakültesi BaĢhekim Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Fatih KARA‟ya, sevgili asistan arkadaĢlarım ArĢ. Gör. Neslihan DEĞERLĠ‟ye ve ArĢ. Gör. Fadime TEKĠN‟e teĢekkür ederim. Sevgili aileme yüksek lisans sürecimin her aĢamasında bana gösterdikleri sabır ve destek için; baĢta annem Nermin AKIN‟a, babam Mehmet AKIN‟A, sevgili kardeĢlerim Kubilay, Zafer, Tuba AKIN‟a ve dedem ve annaneciğime çok teĢekkür ederim. ArĢ. Gör. Rabiye AKIN Konya-2012 i ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ......................................................................................................................... i ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................. ii SĠMGELER VE KISALTMALAR ............................................................................... v 1. GĠRĠġ ......................................................................................................................... 1 1.1.GENEL BĠLGĠ................................................................................................ 3 1.1.1.Ġyot ............................................................................................................... 3 1.1.2. Ġyot Kaynakları ........................................................................................... 4 1.1.3. Ġyotun Önemi ve Etkileri ............................................................................ 6 1.1.4. Ġyot Metabolizması ..................................................................................... 6 1.1.5.Günlük Alınması Gereken Ġyot Miktarı ....................................................... 8 1.1.6.Ġyot Yetersizliği Hastalıkları (ĠYH) ............................................................ 9 Ġyot Eksikliğine Bağlı Guatr .......................................................................................... 12 1.1.7.Gebeliğin Ġyota Etkisi .................................................................................. 14 1.1.8.Gebelikte Multivitaminler ile Ġyot Desteği ................................................. 18 1.1.9.Ġdrarda Ġyot Düzeyi Ölçümü ....................................................................... 18 1.1.10.ĠYH‟nın Önlenmesi .................................................................................. 21 Ġyotlu Tuz Kullanımı ...................................................................................................... 21 Ġnce Taneli Tuzların Ġyotlanması .................................................................................. 22 Püskürtme Yolu Ġle Ġyotlama ........................................................................................ 22 Kuru KarıĢtırma Yöntemi .............................................................................................. 22 Tuzlu Suya Ġyot Katılması ............................................................................................. 22 Kalın Taneli Tuzların Ġyotlanması ................................................................................. 22 Su Ġle Ġyot Desteği ......................................................................................................... 23 Ekmeğe Ġyot Katılması .................................................................................................. 23 Çaya Ġyot Katılması ....................................................................................................... 23 Ġlaçlar Yolu Ġle Ġyot Desteği .......................................................................................... 23 Lugol Solüsyon .............................................................................................................. 23 Ġyot Tabletleri ve Kapsülleri .......................................................................................... 24 ĠyotlanmıĢ Yağ Kullanımı .............................................................................................. 24 1.1.11. Türkiye‟de Ġyot Profilaksisi ...................................................................... 25 1.2. Tiroid Bezi ve Hormonları............................................................................. 26 1.2.Tiroid Bezi ..................................................................................................... 26 Tarihçe............................................................................................................................ 26 ii 1.2.2.Tiroid Bezinde Embriyolojik GeliĢim ......................................................... 26 1.2.3.Tiroid Bezinin Anatomisi ve Histolojisi ...................................................... 28 1.2.4.Tiroid Hormonunun Sentez ve Sekresyonu ................................................. 29 1.2.5.Tiroid Hormonlarının Fizyolojik Etkileri .................................................... 31 Fetal geliĢim üzerine etkisi ............................................................................................ 31 Karbonhidrat ve protein metabolizmasına etkileri ......................................................... 31 Yağ metabolizmasına etkisi ........................................................................................... 32 Kan ve karaciğer yağlarına etkisi ................................................................................... 32 Vitamin metabolizmasına etkisi ..................................................................................... 32 Bazal metabolizma hızına etkisi..................................................................................... 32 Vücut ağırlığına etkisi .................................................................................................... 32 Kardiyovasküler sisteme etkisi ...................................................................................... 32 Solunum sistemine etkisi ............................................................................................... 33 Gastrointestinal sisteme etkisi ........................................................................................ 33 Merkezi sinir sistemine etkisi......................................................................................... 33 Kas ve kemik sisteme etkisi ........................................................................................... 33 Sempatik etkileri ............................................................................................................ 33 Endokrin etkileri............................................................................................................. 33 2. GEREÇ ve YÖNTEM ................................................................................................ 34 2.1. AraĢtırmanın Tipi........................................................................................... 34 2.2.AraĢtırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri ..................................................... 34 2.3. AraĢtırmanın Evreni....................................................................................... 34 2.4. AraĢtırmanın Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi ......................................... 34 2.5. Örnek Seçimi ................................................................................................. 35 2.6. Veri Toplanma Tekniği ve Araçlar ................................................................ 35 2.6.1. Anket Formu (Ek A) ................................................................................... 35 2.7. Ön Uygulama ................................................................................................. 36 2.8. Verilerin Toplanması ..................................................................................... 36 2.9. DeğiĢkenler .................................................................................................... 37 2.9.1.Bağımlı DeğiĢkenler .................................................................................... 37 2.9.2.Bağımsız DeğiĢkenler .................................................................................. 37 Sosyo-Demografik Özellikler ........................................................................................ 37 Obstetrik Özellikler ........................................................................................................ 37 Evde Kullanılan Tuza ĠliĢkin Veriler ............................................................................. 38 iii Beslenme AlıĢkanlığı ..................................................................................................... 38 2.10. Verilerin Değerlendirilmesi ......................................................................... 38 2.11.AraĢtırmanın Amacı ve Soruları ................................................................... 39 2.12.AraĢtırmanın Etiği ........................................................................................ 39 3. BULGULAR .............................................................................................................. 40 4. TARTIġMA ............................................................................................................... 68 5. SONUÇ ve ÖNERĠLER............................................................................................. 83 6. ÖZET.......................................................................................................................... 87 7. SUMMARY ............................................................................................................... 88 8. KAYNAKLAR .......................................................................................................... 89 9. EKLER ....................................................................................................................... 96 EK. A: Anket Formu ..................................................................................................... 96 EK. B: Etik Kurul Onayı ................................................................................................ 101 EK. C: Onam Formu ...................................................................................................... 102 10. ÖZGEÇMĠġ ............................................................................................................. 105 iv SĠMGELER VE KISALTMALAR BKI: Beden Kitle Indeksi DĠT: Diiyodotirozin dl: Desilitre DSÖ/WHO: Dünya Sağlık Örgütü/World Health Organization FT4: Serbest Tiroksin FT3: Serbest Triiodotironin g: Gram HCG: Human Koriyonik Gonadotropin ICCIDD: International Council for Control of Ġodine Deficiency Disorders (Ġyot Eksikliği Hastalıklarını Kontrol için Uluslararası Konsey) ĠAĠ: Ġdrarla Atılan Ġyot ĠYH: Ġyot Yetersizliği Hastalıkları L: Litre MDI-II: Tip-2 monodeiyodinaz MDI-III: Tip-3 monodeiyodinaz (3-3,5-deiyodinaz) MĠT: Monoiyodotirozin ml: Mililitre mg: Miligram μg: Mikrogram rT3: Reverse T3 (3,3‟,5‟ triiyodotironine) SĠT: Sodyum/Ġyot TaĢıyıcısı SPSS: Scientific Packages for Social Sciences TBG: Tiroksin Bağlayan Globulin TBPA: Tiroksin Bağlayıcı Prealbumin Tg: Tiroglobulin TNSA: Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması TPO: Tiroid Peroksidaz TRH: Thyrotropin Releasing Hormone (Tirotropin Salgılatıcı Hormon) TSH: Thyroid Stimulating Hormone (Tiroid Uyarıcı Hormon) TT4: Total Tiroksin TT3: Total Triiodotironin UNICEF: United Nations Children‟s Emergency Fund; United Nations Children‟s Fund (BirleĢmiĢ Milletler Çocuklara Yardım Fonu) v WC Bloğu: Wolf Chaikoff Bloğu vi 1.GĠRĠġ Ġyot, insan vücudunda çok az miktarda bulunan, insan ve hayvanların normal büyüme ve geliĢimi için gerekli tiroid hormonlarının sentezinde rol alan eser bir elementtir (Özdemir ve ark 2002, Andersson ve ark 2007, Wang ve ark 2009). Ġyot, vücuttaki bütün dokulardaki hücre aktivitesini ve büyümesini düzenleyen tiroid hormonları olan tiroksin (T4) ve triiyodotironinin (T3) sırasıyla %65 ve %59‟unu oluĢturmaktadır (Erdoğan ve Erdoğan 1999, Andersson ve ark 2007, Dolan ve Burdock 2009). Bu hormonlar tiroid bezi tarafından üretilmektedir ve kana geçerek zihinsel geliĢme ve normal büyüme ile birlikte vücut ısısının ve enerjisinin oluĢması gibi birçok metabolik olayı kontrol etmektedirler (Glioner 1997, Bor 2005, WHO (World Health Organization/Dünya Sağlık Örgütü) 2007). Ġyotun fizyolojik ihtiyacı karĢılanmadığı takdirde, tiroid hormon sentezi bozulur ve her yaĢ grubundaki bireyde özellikle fetüste fonksiyonel ve geliĢimsel anormallikler ortaya çıkar. Ġyot eksikliğinden kaynaklanan bütün bu hastalıklar iyot yetersizliği hastalıkları (ĠYH (Ġyot Yetersizliği Hastalıkları) olarak adlandırılır (Andersson ve ark 2005, Zımmerman 2008, Dolan ve Burdock 2009). Ġyot yetersizliğinin en ciddi belirtisi kretenizm (WHO 2001), en sık ve kolay görünen belirtisi ise guatrdır (WHO 2004). Ġyot eksikliğinde geliĢebilecek hastalıklar fetüste; abortus, ölü doğum, konjenital anomaliler, perinatal mortalitede artıĢ, endemik kretenizm, duyma defektleri ve ĢaĢılık gibi sonuçlar doğurabilmektedir (WHO 2004). Yenidoğanda; neonatal guatr, neonatal hipotiroidi, endemik mental retardasyon, perinatal mortalite, entellektüel geliĢim bozukluğu Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. Çocuk ve adölesanda; guatr, hipotiroidi, mental fonksiyonlarda azalma, fiziksel geliĢmede gerilik, beyin ve entellektüel geliĢimi olumsuz etkilemektedir. YetiĢkinde ise; guatr ve komplikasyonları, hipotiroidi, mental fonksiyonlarda azalma, yaĢlılarda spontan hipertiroidi, iyot ile uyarılan hipertiroidi, tiroid dokusunun nükleer radyasyona duyarlılığında artıĢ Ģeklinde ortaya çıkabilmektedir (WHO 2004). Kronik iyot eksikliği olan bir toplumda, ortalama zeka yüzdesi %13,5 oranında azalmaktadır (Bleichrodt ve Born 1994, Dunn ve Delange 2001). 1 Ġyot eksikliği dünyada 2,2 milyar insanı etkilemektedir ve bu dünya nüfusunun %38‟i anlamına gelmektedir (Yazıcı ve ark 2004, Pearce 2008). Ġyot eksikliği 118 ülkede etkili olmaktadır (Bor 2005). Ġyot eksikliği tüm dünyada 1986‟dan beri açlıktan sonra önlenebilir mental geriliğin önde gelen nedeni kabul edilmektedir ( Delange 2007, Pearce 2008, Borıć ve ark 2009). Tiroid hastalıkları üreme çağındaki kadınlarda görülen endokrin bozukluklar arasında ikinci sırada yer almaktadır (Madazlı ve ark 2007, Pearce 2008). Gebelik esnasında oluĢan fizyolojik yeni yapılanmaya bağlı olarak tiroid hormon düzeylerinde değiĢiklikler meydana gelmektedir (Karakurt 2007) ve iyot eksikliğinden en çok gebe kadınlar ve çocuklar etkilenmektedir (Delange 1994). WHO, ICCIDD (International Council for Control of Iodine Deficiency Disorder/ Ġyot Eksikliği Hastalıklarını Kontrol için Uluslar arası Konsey) tarafından günlük alınması gereken iyot miktarı Ģu Ģekilde sınıflanmaktadır; (0-59 ay) okul öncesi çocuklar için 90 µg, (6-12 yaĢ) okul çağı çocukları için 120 µg, adölesanlar için (12 yaĢ üstü için) 150 µg, gebe ve emzirenler için 200-250 µg olarak önerilmektedir (WHO 2007). Toplumda besinlerle alınan iyotun en iyi göstergesi idrar ile iyot atılımının ölçümüdür (Erdoğan ve Erdoğan 1999). Gebelerde idrarla atılan iyot miktarı WHO, ICCIDD tarafından yeterli iyot alımının göstergesi olarak 150-249 µg/L, <150 µg/L‟nin yetersiz iyot alımının göstergesi olarak kabul edilmektedir (WHO 2007). 100-149 µg/L hafif iyot yetersizliği, 99-50 µg/L orta düzeyde iyot yetersizliği, <50 µg/L ciddi düzeyde iyot yetersizliği olarak kabul edilmektedir (WHO 2007). Okul çağındaki çocuklarda idrarla atılan iyotun değerlendirilmesinde kullanılan kriterler; 100-199 µg/L ise yeterli iyot alımı, 50-99 µg/L arasında ise hafif iyot yetersizliğine, 20-49 µg/L arasında ise orta iyot yetersizliğine, 20 µg/L altında ise ciddi iyot yetersizliğinin göstergesi olarak kabul edilmektedir (WHO 2004). Türkiye‟de gebelerde iyot alım düzeyi ve idrarda iyot atılım düzeyini gösteren çalıĢma sayısının sınırlı olması, özellikle Konya ilimizde daha önce gebeler ile ilgili çalıĢma olmaması nedeni ile Konya ilimizdeki gebe kadınlarda trimesterlere göre idrarda iyot düzeyleri, beslenme ve depresyon semptomatolojisi durumlarını değerlendirmeyi ve bu çalıĢma neticesinde sağlıklı gebelik süreci ve sağlıklı 2 bebeklerimizin dünyaya gelmesi için gerekli bilgi, gerekirse iyot içerikli gıda ve vitaminlerin tavsiye edilmesi amaçlanmaktadır. 1.1. Genel Bilgiler 1.1.1. Ġyot Ġyot, 1811 yılında Bernard Courtois tarafından keĢfedilmiĢ ve 1812 yılında siyah, solit ve aktif bir element olarak Gay-Lussac tarafından özellikleri belirlenmiĢ, yeni bir element olarak tanımlanmıĢtır. Buharı mor renkli olan bu yeni elemente “Ġoeides” Yunanca mor (viyole) anlamına gelen iyot adı verilmiĢtir. Atom ağırlığı 126,9 olan iyot elementler tablosunun VII. grubunda yer almaktadır. 117‟den 138‟e kadar izotopu vardır. Stabil izotopu I127‟dir. En önemli inorganik iyot hidrojen iyodür olup renksizdir. Ġyodun suda erime hızı çok düĢüktür, organik eriticilerde çözülür (Barutçugil 2005). Ġyot, yer kabuğunda son derece nadir bulunan bir elementtir (Çeltek 2008). Kaya, toprak, mineral, deniz suyu ve yeraltı su kaynaklarında bulunur (Bozkurt 2007). En fazla koyu renkli yosunlarda bulunur (De Lange ve Ermans 1996). Ġyot, katı haldeyken koyu gri renkte mikayı andıran pullar biçimindedir. 113,7˚C‟de kahverengi bir sıvıya dönüĢerek erir. Bu sıvı 183˚C‟de mor renkte bir duman çıkarır. Kendine özgü keskin ve yakıcı bir kokusu vardır. Deride sarıkahverengi bir leke bırakır (Toru 2007). Ġnsan vücut ağırlığının %4 kadarını oluĢturan 60 kadar mineralden 21 tanesi insan beslenmesi ve sağlığında önemli rol oynadıklarından esansiyel olarak kabul edilmektedir. Esansiyel minerallerin bir kısmı mikro mineraller (eser elementler)‟dir. Eser elementler; iyot, flor, çinko, demir, selenyum, kobalt, krom, bakır ve mangan gibi vücutta çok az bulunan mikro mineraller‟dir. Bu elementler vücut ağırlığının yüz binde beĢinden daha az bir kısmını oluĢturdukları halde vitaminler, proteinler, metallo enzimler ve hormonların yapılarına girdiklerinden metabolik olaylarda çok önemli rol oynamaktadırlar (Benoist ve ark 2004, Pedrerol ve ark 2009). Ġnsan vücudunda ortalama 20–30 µg iyot bulunmaktadır (Barutçugil 2005). Yenidoğanlarda tiroid bezindeki iyot miktarı 0,1 µg kadardır (Dunn 1987, Hetzel 1990). En önemli depolanma yeri tiroid bezidir. Tiroid bezi tarafından alınan iyot iyodide dönüĢtürülüp, tiroglobulin içerisinde depolanır (Yaman 2010). Ayrıca kasta, 3 kanda, deri ve kemiklerde bulunmaktadır. 1895 yılında iyot ilk olarak Baumann tarafından tiroid bezinde tespit edilmiĢtir.1917‟de ise Marine ve Kimball iyodun tiroid geniĢlemesine (guatr) neden olduğunu ve bunun iyot takviyesi ile önlenebileceğini göstermiĢlerdir (Zimmerman 2009). Ġyot ve bileĢikleri çok geniĢ kullanım alanına sahip olup yılda 9-10 bin ton civarında tüketilmektedirler. En çok, kauçuk ve lastik üretiminde katalizör ve naylon-PVC stabilizatörü olarak kullanılmaktadır. Bunu iyodun dezenfektan ve ilaç sanayinde tüketimi izlemektedir. Ġyodürlü iyot, iyodoform, potasyum iyodür, iyodun alkoldeki çözeltisi (tentürdiyot) ilaç sanayinde mikrop öldürücü, antiseptik ve kanama önleyici birçok sıvı krem ve pomat üretiminde kullanılmaktadır. Bu kullanımlarda dikkatli olunmadığı ve yüksek doz iyodun vücuda geçmesi halinde iyodizm görülebilmektedir. Bazı iyodür preparatları guatr, adenopati, damar sertliklerinin tedavisinde kullanılmaktadır. Ġyot miktarı düĢük olan suların içildiği bölgelerde, hayvansal ve bitkisel kaynaklarla yeterince iyot alınmazsa, guatr hastalığına engel olmak için tuzlara sodyum ve potasyum iyodür Ģeklinde eklenmesi gerekmektedir (Toru 2007). Ġyodun önemli bir kullanım alanı da fotoğrafçılık sanayidir. GümüĢ bromüre gümüĢ iyodürde eklenerek fotoğraf filminin duyarlılığı daha da arttırılmaktadır. Röntgen filmi çekiminde kontrast artırıcı olarak iyotlu bileĢikler tercih edilmektedir. Ayrıca boya ve mürekkep yapımında bileĢiklerin uçucu olduğu titan, silisyum, zirkonyum ve hafniyumun çok saf elde edilmesinde kullanılmaktadır. Ayrıca yüzme havuzlarının sterilizasyonunda, suyun mikroptan arındırılmasında, deterjanlarla sağlığın korunması için %2 kadar iyot içeren tensörler kullanılmaktadır. Ġyodun yeni bir kullanım alanı ise metal kesme sıvısında kullanılmasıdır (Toru 2007). 1.1.2. Ġyot Kaynakları Ġyot baĢlıca toprakta olmak üzere su ve havada bulunan bir eser elementtir (De Lange ve Ermans 1996). Deniz suyunda 50 μg/L, yağmur suyunda 1,8-8,5 μg/L, ırmak ve göl sularında yaklaĢık 5 μg/L iyot bulunur. Havada yaklaĢık 0,7 μg/m³ iyot vardır. Toprakta ise bölgelere göre değiĢmekle birlikte 50-9000 μg/kg civarındadır (Kurtoğlu 1997). Deniz ürünlerinde ise 800 μg/kg iyot bulunur (De Lange ve Ermans 1996). Yöresel içme suyundaki iyot düzeyi de toprağın iyot içeriğinin bir baĢka göstergesidir. DSÖ içme suyu iyot düzeyi alt sınırını 5 μg/L olarak kabul etmektedir. 4 Ülkemizde içme sularının içeriği bölgelere göre değiĢmekle beraber, günde 10-50 μg arasında iyot sudan alınabilmektedir (Erdoğan ve Erdoğan 1999). Yeryüzünde bulunan iyotun büyük bir bölümü buzul, kar ve yağmurlarla toprağın yüzeyinden alınarak, rüzgâr ve sellerle okyanuslara taĢınmakta ve buradan buharlaĢarak yağmur halinde tekrar toprağa dönmektedir (Bor 2005). Dağlık bölgelerde yaĢanan erozyonda yine toprakta iyot yetersizliğine neden olmaktadır (Azizi 2002). Dünya‟daki en önemli guatr bölgeleri Himalayalar ve Alp dağlarının çevresidir (Delange 2002). Özellikle dağlık bölgelerdeki toprakta yetiĢen bitkiler yetersiz miktarda iyot içermektedir. Beslenmeleri tamamen bu topraklarda yetiĢen gıdalara bağlı olan insan ve hayvanlar da iyodu yetersiz almaktadır (Azizi 2002). Besin kaynakları yetiĢtikleri ortamın iyot içeriğini yansıtmaktadır (Bor 2005). Özellikle deniz yosunları ve deniz ürünleride içerdikleri iyot açısından zengin kaynaklar arasında sayılmaktadır (Bor 2005). En fazla koyu renkli yosunlarda iyot bulunmaktadır (De Lange ve Ermans 1996). Et, süt, yumurta ve tahıllardaki iyot miktarı bölgenin iyot düzeyine ve mevsimlere göre değiĢebilmektedir (De Lange ve Ermans 1996). Yiyeceklerde bulunan guatrojenlerin fazla miktarda alımı iyot tutulumunu ve metabolizmasını olumsuz yönde etkileyerek iyot yetersizliğinin oluĢmasında rol oynamaktadır. Guatrojenlerin en önemlileri; lahana, karnıbahar, brüksel lahanası, Ģalgam, turp vb. sebzelerde bulunan glikosinovat türevi guatrinlerdir (Kung 2007). En çok bilinen ve ülkemizde Karadeniz bölgesinde oldukça yaygın olarak tüketilen karalahana, iyodun organifikasyonunu engellemektedir. Soya fasülyesi ve soya yağı da guatrojen içermektedir ve bağırsağa geçerek total tiroksin (TT4) kaybını artırmaktadır. Kassava ve darıda bulunan siyanojenik glikozitler; hidrolizlenerek çok miktarda siyanür, guatrojen özellikteki tiyosiyanata dönüĢerek iyodun taĢınmasını baskılamaktadırlar. Sigarada da guatrojen maddeler olduğu gösterilmiĢtir (Erdoğan ve Erdoğan 1999). Doğal guatrojenler (organik ve bakteriyel) suda ve besinlerde bulunmaktadır. Kirli içme sularındaki E.coli ve paralocobacterium genus gibi bakteriler tiroidin iyot tutulumunu azaltmaktadır (WHO 2001). Kaynak sularına karıĢan alifatik hidrokarbon disülfitler iyot emilimini azaltmaktadır (Erdoğan ve Erdoğan 1999). 5 1.1.3. Ġyotun Önemi ve Etkileri Ġnsanın normal vücut ısısı 36,5 ˚C derecedir. Ġyot, bazal metabolizma denilen bu ısının korunması ve sürdürülmesi, kan dolaĢımı, solunum, bağırsakların çalıĢması gibi yaĢamsal iĢlevlerin sürdürülebilmesi için gereken enerjinin oluĢmasını sağlar (Rendl ve ark 1998). Ġyotun vücuttaki etkileri Ģu Ģekilde sıralanmaktadır; Hücre solunumunda ve oksijen tutulumunda, Büyüme ve geliĢmede, Protein sentezinde ve genel olarak enerji üretiminde, Sinir ve kemik dokunun yapısı üzerine, Deri, saç, tırnak gibi uzantılarda, Karotenden A vitamini ve nükleik asitlerden protein elde edilmesinde, Karbonhidratların bağırsaklardan emilmesinde ve kolesterol sentezinde kullanılır (Sebotsa ve ark 2003). 1.1.4. Ġyot Metabolizması Günlük iyot gereksiniminin %90'ı gıdalardan, %10'u içme suyundan temin edilmektedir. Gıdalar yoluyla alınan iyodun yaklaĢık %50'si emilmektedir. Emilim mide ve bağırsaklarda gerçekleĢmekte ve bir saatte tamamlanmaktadır (Benoist ve ark 2004, Barutçugil 2005, Velet 2007, Özkan 2008, Kabalak 2009). Emilen iyodun %30‟u tiroid bezine, %70‟ise böbreklere geçerek idrar ile atılır. Vücutta iyot deposu yoktur. Günlük olarak besinlerle alınmalıdır (Andersen ve ark 2001). Plazmada iyot inorganik halde bulunmaktadır ve 0,1–0,5 μg/dl arasında yer almaktadır. Fakat böbreklerin iyodür iyonları için plazma klirensi çok yüksek (dakikada 35 µg) olduğu için dolaĢımda uzun süre bulunmamaktadır. Plazma iyodunun %75‟i tiroid bezi tarafından tutulmaktadır; kalan %25‟i ise mide mukozası, uterus, meme, ince bağırsaklar ve plasentada bulunmaktadır. Vücutta endokrin bezler içinde hormon sentezi için iyoda gereksinimi olan tek endokrin bez tiroid bezidir (Benoist ve ark 2004), tiroid bezi her 24 saatte yaklaĢık 115 µg iyot kullanmaktadır. Bunun 75 µg‟ı hormon sentezinde ve tiroglobulin olarak depolanmasında kullanılmakta; geri kalanı ekstrasellüler sıvı havuzuna bırakılmaktadır. Bu özellikle iyot eksikliğinde sentez edilemeyen hormonu kompanse etmek için önemlidir. Tükrük bezlerinden atılan iyot bağırsaklardan geri emilir (Kurtoğlu 1997). Tiroid hormonlarının oluĢumunda ilk 6 aĢama, iyodürlerin ekstrasellüler sıvıdan tiroid folikül hücresine bazal membranında bulunan ve Na/K ATPaz‟a bağımlı olarak çalıĢan bir taĢıyıcı olan sodyum-iyot taĢıyıcısı (SĠT) vasıtası ile tiroid bezi hücreleri ve foliküllere taĢınmasıdır. Ġki ortam arasındaki sodyum farkına göre iyot değiĢimi olmaktadır. Buna iyot tutulması denir. SĠT, tiroid hücresi dıĢında meme bezleri, koroid pleksus, gastrik mukoza ve tükrük bezinde bulunduğu için bu dokular da iyot tutabilmektedir. SĠT geni transkripsiyonu tiroid stimülan hormon (TSH) tarafından uyarılmaktadır. Ancak sadece tiroid bezi hormon sentezleyebilmektedir (Dunn 1987, Hetzel 1990). Ġyosiyanat ve perklorat gibi anyonlar ile hekzametilen, amilorid ve ekonazol SĠT‟i bloke ederek tiroide iyot alımını azaltabilirler. Folikül hücresinde iyot taĢınmasında rol oynayan ve apikal membranda bulunan diğer protein ise pendrindir. Pendrin iyodun kolloide taĢınmasını sağlar. Folikül hücresine alınmıĢ olan iyot, apikal membranın kolloide bakan tarafında hidrojen peroksit varlığında oksidasyona uğrar. Bu iĢlem tiroid peroksidaz (TPO) enzimi aracılığı ile olur. Sonrasında, kolloiddeki tiroglobulinde (Tg) bulunan tirozil uçları, oksidasyona uğramıĢ iyot ile birleĢerek organifikasyon gerçekleĢir. Burada da TPO enzimi rol almaktadır. Yine TPO vasıtasıyla Tg içindeki iyotlu tirozil uçları birleĢerek diiyodotironin (DIT), T3 ve T4 oluĢur. Tiroid hormonlarını içeren kolloiddeki Tg molekülü, vezikül içerisinde endositoz yolu ile hücre içine alınır. Tg‟i içeren vezikül hücre içinde lizozom ile birleĢir ve lizozom içerisindeki proteazlar aracılığıyla parçalanır. Bu olay sonucunda tiroid hormonları, iyodotirozin molekülleri ve iyot açığa çıkar. Tiroid hormonları dolaĢıma verilir, serbest kalan iyodun bir kısmı ise tekrar hormon sentezinde kullanılır. Amiodaron ve lityumun, Tg‟nin parçalanıp tiroid hormonlarının salınması üzerine inhibe edici etkisi vardır. Tiroid bezinden baskın olarak sentez edilen hormon T4‟dür. T3‟ün yaklaĢık %20‟lik bir kısmı tiroide sentez edilir, geri kalanı ise periferde 5-deiyodinaz enzimi aracılığı ile T4 molekülünün dıĢ halkasından bir iyot atomu alınması ile elde edilir. Ancak hücre düzeyinde aktif olan form ise T3‟dür. Eğer bu deiyodinasyon iç halkada olursa metabolik olarak inaktif olan reverse T3 oluĢur. Besinler ile alınan iyodun, tiroide alınan kısmı dıĢında geri kalanı %97 oranında idrarla, %3‟lük miktarı ise feçesle atılır. Terleme ile plazma iyodunun %1-2‟si atılır. AĢırı terlemede bu oran %10‟a yükselebilir. Bu sebeple 24 saatlik idrarda atılan iyot miktarı, iyotlu beslenme açısından iyi bir göstergedir. Ġyodun hücre içine alınması, oksidasyonu, organifikasyonu, iyodotirozillerin birleĢmesi, tiroglobulin sentezi ve endositoz basamakları hepsinde TSH düzenleyici olarak rol almaktadır. Artan dozlarda iyot 7 alındığında, baĢlangıçta iyot organifikasyonu ve hormon sentezi kritik bir seviyeye ulaĢıncaya kadar artar. Daha sonra TPO ve hidrojen peroksit üretiminin inhibe olmasından dolayı organifikasyon ve hormon sentezi azalır, bu olaya Wolff-Chaikoff (WC) etkisi denir. Bu etki tiroidin aĢırı iyodun etkisinden kaçıĢ yoludur ve geçicidir (Benoist ve ark 2004, Barutçugil 2005, Velet 2007, Özkan 2008, Kabalak 2009). Normal bezde iyot pompası iyodu kan düzeyinin otuz katı konsantre edebilmektedir. Bununla beraber tiroit bezinin maksimal aktivite durumlarında konsantrasyon düzeyi bu değerin birçok katına çıkabilmektedir. Ayrıca uterus, meme bezleri, ince bağırsaklar ve plasentada iyodu konsantre edebilirler. Ġyot kinetiği, infant ve çocuklarda yetiĢkinlerden farklıdır. Tiroid ağırlığı doğumda 2 gr‟dır (yetiĢkin tiroid ağırlığının yaklaĢık 1/10‟u kadar bir değerdir). Tiroidin 24 saatlik iyot uptake‟i 1. aydan sonra yetiĢkinlerin uptake değeri kadardır. Sonuç olarak, tiroid dokusunun her bir gramına düĢen iyot konsantrasyonu yetiĢkinlerden daha fazladır (Benoist ve ark 2004, Barutçugil 2005, Kabalak 2009). 1.1.5. Günlük Alınması Gereken Ġyot Miktarı Günlük alınması gereken iyot miktarı, tiroidin iyot yakalama mekanizmalarının fazla çalıĢmasına neden olmayacak veya TSH düzeylerini yükseltmeden, normal T4 üretimini sağlayacak Ģekilde belirlenmiĢtir (Hatipoğlu ve ark 2006). Günlük iyot alımı yaĢa, fizyolojik ihtiyaçlara ve bazı hastalıklara hatta aynı kiĢide günden güne farklılık gösterebilir. EriĢkinlerde en az 1 μg/kg/gün iyot alınması gerektiği belirlenmiĢtir. Yeni doğanda ve hayatın ilk aylarında vücut ağırlığına göre iyot ihtiyacı daha yüksektir (Kurtoğlu 1997), yaĢla beraber bu ihtiyaç azalmaktadır, gebelik ve laktasyon dönemlerinde önerilen iyot ihtiyacı tekrar artmaktadır (Hatipoğlu ve ark. 2006). Uluslar arası düzeyde doğurganlık çağındaki kadınlar üzerinde yapılan çalıĢmalar, kadınların önerilen düzeyin ancak yarısı miktarda iyot aldığını göstermektedir (Zimmerman ve Delange 2004). 8 UNICEF, ICCIDD ve WHO tarafından günlük diyetle alınması gereken iyot miktarları yaĢa göre Ģöyle sıralanmaktadır; Okul öncesi çocuklar için (0-59 aylık) 90 µg, Okul çağındaki çocuklar için (6-12 yaĢ) 120 µg, Adölesanlar (12 yaĢ üstü) ve yetiĢkinler için 150 µg, Gebe ve emziren anneler için 250 µg (Benoist ve ark 2004, WHO 2007). Gebelikte hormonal ve metabolik değiĢiklikler tiroidin gebeliğe fizyolojik adaptasyonunu sağlar. Bu değiĢiklikler geçici olabilir veya doğuma kadar sürer (Choundry ve Gorman 2003). Gebelik boyunca çeĢitli faktörler nedeniyle annenin iyot gereksinimi artar. Bu faktörler Ģöyle sıralanmaktadır; (1) Annenin normal metabolizmasını sürdürmek için T4‟ün artan gereksinimi; (2) T4‟ün ve iyotun anneden fetüse transferi; (3) Ġyotun renal klirensi artması nedeniyle böbrekler yoluyla normal kaybından daha fazla kayıp gerçekleĢir, gebeliğin erken dönemlerinde baĢlayan bu kayıp terme kadar devam etmektedir (Delange 2007, Borıć ve ark 2009, Zimmerman 2009, Gärtner 2009). Yukarıda sıraladığımız 3 faktör sebebiyle, gebelik boyunca diyetle alınan iyot miktarı gebe olmayan ve adölesanlar için WHO tarafından önerilen 150 µg‟den daha fazla alınması gerektiği tavsiye edilmektedir. Ġyot alım düzeyi 150 µg olan kritik eĢiğin altına düĢtüğünde, gebelik boyunca iyot dengesi negatif etkilenmektedir (Delange 2007, Borıć ve ark 2009). 1.1.6. Ġyot Yetersizliği Hastalıkları (ĠYH) Dünyada her dört kiĢiden biri mikrobesin yetersizliği ile karĢı karĢıya kalmaktadır. Bu kapsamda en yaygın olarak görülen mikrobesin yetersizlikleri iyot, vitamin A ve demir eksikliğidir (Aslan ve Köksal 2003). Ġyot eksikliğinin sonuçları hem eksikliğin Ģiddetine, aynı zamanda fetal yaĢa bağlıdır (Hartono ve ark 2005). Ġyot eksikliği fetüste spontan abortus, ölü doğum, konjenital anomali, perinatal mortaliteye neden olmaktadır. Yenidoğanlarda endemik kretenizm (özellikle mental retardasyon ile sağırlık-dilsizlik), spastik dipleji, ĢaĢılık, hipotiroidizm ve cücelik, bebek ölümleri ile sonuçlanmaktadır. Çocuk ve adölesanlarda ise bozulmuĢ ve 9 yetersiz mental fonksiyon, fiziksel geliĢmenin gecikmesi, iyotla uyarılmıĢ hipertiroidizm Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. YetiĢkinlerde guatr, mental fonksiyon yetersizliği, hipotiroidizm ve kadınlarda üreme baĢarısının azalması ile sonuçlanmaktadır (Girling 2003, WHO 2007). Ġyot yetersizliğinin en önemli sonucu yenidoğan ve fetüsün geliĢimi ve üreme fonksiyonlarına verdiği zarardır. Fetal beyin, iyot eksikliğinde maternal hipotiroidizme özellikle duyarlıdır. Gebelik boyunca hafif veya subklinik maternal hipotirodizmde yenidoğanın mental geliĢimi olumsuz etkilenmektedir (Zimmerman ve Delange 2004). Ciddi mental retardasyon olarak tanımlanan kretenizm, konuĢma ve duyma defektleri ve motor değiĢimler (displeji ve tetrapleji) erken geliĢim boyunca ciddi iyot eksikliğinin nadir görülen bir sonucudur (Borıć ve ark 2009). Ġyot eksikliği diyetle alınması gereken iyotun önerilen düzeyin altına düĢmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır (WHO 2007). Bu durumun sonucu olarak tiroid bezinde yeterli tiroid hormonu üretilememektedir. Kanda tiroid hormonları düzeyindeki azalma, iyot yetersizliği hastalıkları olarak bilinen ve geliĢen beyne zarar veren ve diğer olumsuz etkilerden sorumlu olan baĢlıca faktör olduğu bilinmektedir (WHO 2007). ĠYH aynı zamanda iyodun bağırsaklardan yetersiz emilimine neden olan protein-enerji malnutrisyonu, malabsorbsiyon; iyodun renal klirensinde artma, laktasyon, vücudun tiroid hormonu veya iyoda gereksiniminin artması, terlemenin artması antitiroid ilaç kullanılması gibi durumlarda ĠYH tablosu görülmektedir (WHO 2004). Ġyot eksikliği hastalıkları tiroid bezi disfonksiyonu ve sayısız nörolojik anormallikleri içermektedir. Norölojik zararın Ģiddeti hem geliĢim periodunda iyot eksikliğinin ne zaman meydana geldiğine, hem de iyot eksikliğinin ciddiyetine bağlıdır (Borıć ve ark 2009). Ġyot eksikliği olan bölgelerde, tiroid hormon düzeyi düĢük ve beyin geliĢimi bozulmuĢtur (WHO 2001). Ġyot eksikliği olan bölgelerde yaĢayan bireyler normal bireylere göre zeka katsayıları 10-15 puan aĢağıda olduğu belirtilmektedir (Hetzel ve ark 2002). Ġyot eksikliğine en duyarlı grup olan gebeler, gebelikten önce ve gebelik boyunca yeterli miktarlarda iyot alırlarsa, tiroid bezindeki iyot depoları gebelik boyunca artan tiroid hormonunun ihtiyacına cevap verebilmektedir (Valesco ve ark 10 2010). Fetal iyot eksikliği annedeki iyot eksikliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır (Escobar ve ark 2004). Ġyot eksikliği sonucu ortaya çıkan klinik tablolar Ģu Ģekilde sıralanabilir; 1.Annelerde; Yetersiz fertilizasyon Preeklampsi Postpartum hemoraji Anemi 2.Fetus üzerine etkileri; Erken ve geç düĢükler Ölü doğum DüĢük doğum ağırlığı (toplumda %6,8; ĠYH‟da %22) Konjenital malformasyonlar (myelomeningosel ve diğerleri) Mikrosefali Perinatal mortalitede artıĢ Kretenizm (nörolojik ve miksödematöz tip) Guatr Tiroid bezinin nükleer radyasyona karĢı duyarlılığında artma (12 haftalıktan sonra) 3.Yenidoğan; Guatr Hipotiroidi Konjenital hipotiroidi taramasında geri çağırılıĢ oranının 13 kat artması Tiroid bezinin nükleer radyasyona karĢı duyarlılığında artma 4.Süt çocuğu, çocukluk ve adölesan dönemi Guatr Hipotiroidi Mortalitede artıĢ Fagosit fonksiyonlarında ve geç hücresel immün cevapta yetersizlik Fizik geliĢim yetersizliği, adölesan gecikmesi Mental fonksiyon yetersizliği, okul baĢarısızlığı EEG bozukluğu ( 6 kat fazla) Tiroid bezinin nükleer radyasyona karĢı duyarlılığında artma 11 5.EriĢkinde Guatr, nodül oluĢumu ve problemleri Hipertiroidizm Mental fonksiyon bozulması Fiziksel performansta yetersizlik Ġyot yüklemesi ile oluĢabilecek hipertiroidizm ve otoimmün tiroidit riskinde yükselme Folliküler ve anaplastik tip tiroid karsinomasında 10 kat artma Tiroid bezinin nükleer radyasyona karĢı duyarlılığında artma 6.Hayvanlarda Üremede azalma Canlı doğum sayısında azalma Doğum ağırlığında azalma Deformiteli doğum oranında artma Güç kaybı Et, süt ve yün açısından verim düĢüklüğü (Kurtoğlu 1997). WHO tarafından 1991 tarihinde yapılan toplantıda önlenebilir ĠYH‟nın önemi fark edilmiĢ ve iyot yetersizliği hastalıklarını bir halk sağlığı problemi olarak elimine etme kararı alınmıĢtır. 1992‟de Uluslararası beslenme konferansında bir kez daha bu alınan karar onaylanmıĢtır. 1993‟de WHO ve UNICEF tarafından ĠYH‟nın elimine edilmesini sağlamak için ana stratejinin evrensel tuz iyotlaması olduğu önerilmiĢtir. 2005‟te yapılan Dünya Sağlık Örgütü toplantısında da ĠYH‟nı elimine etmenin önemi bir kez daha vurgulanmıĢ ve 3 yılda bir evrensel değerlendirme yapılması kararı alınmıĢtır (WHO 2007). Ġyot eksikliğine bağlı guatr Tiroid hastalıkları doğurgan yaĢtaki kadınlarda erkeklere göre daha sık görülmektedir (Tazegül ve ġimĢek 2010). Toplumda sıklığı yaĢ ve seks ile değiĢmekte ve maksimum sıklığına kadında puberte ve doğurgan yaĢlarda ulaĢmaktadır (Erdoğan ve ark 1999). Birçok hastalığın klinik bulgusu olan guatr terim olarak etiyolojik nedene bakılmaksızın tiroid bezinin büyümesi olarak tanımlanır (Karalı ve ark 2008, Bideci 2008). Guatrın iyot yetersizliği ile iliĢkisi 1813‟lü yıllarda keĢfedilmiĢtir (WHO 2007). Ġyot eksikliği nedeni ile kanda tiroid hormonu sentezini artırmak için tiroid bezinin iyot yakalama; konsantre etme 12 yeteneği artar. Aynı zamanda T3 yapımı T4‟e göre daha da artmaktadır. Uzun süreli iyot eksikliği nedeni ile artmıĢ olan TSH salınımı guatra neden olur (Bideci 2008). Guatr vücudun iyot yetersizliğine karĢı bir çaba içerisinde olduğunu gösterir. Ġyot yetersizliği hastalıkları içerisinde belki de en az sorun yaratanı guatr olmakla birlikte, büyümüĢ bir tiroid bezi iyot eksikliğinin en sık ve kolay görülen belirtisidir. Önemli bir halk sağlığı sorunu olan bu hastalık endemik yörelerde en sık görülen hastalık olarak karĢımıza çıkmaktadır (AÇSAP 2000). Guatr, görülme sıklığına göre sporadik ve endemik, görülme yaĢına göre doğumsal ve edinsel, parankim durumuna göre diffüz ve nodüler, tiroid fonksiyonlarına göre hipotiroidi, hipertiroidi ve ötiroid olarak sınıflanmaktadır. Yaygın olarak tiroid bezinin büyümesine diffüz guatr, nodül içeren guatrlara ise nodüler guatr denir. Diffüz guatrlara daha sık rastlanır ancak zaman içinde diffüz guatrlar nodüler guatr haline dönüĢebilirler (Fountoulakis ve ark 2007). Endemik guatrın temel ve ana nedeni iyot eksikliğidir. Beslenme alıĢkanlıkları ile bazı besinlerin az, yetersiz (A vitamini, selenyum içeren gıdalar) veya aĢırı alınması (guatrojen gıdalar gibi) ya da çevresel toksinler iyot eksikliği bulunan bölgelerde olayı daha da Ģiddetlendirebilirler (AÇSAP 2000). Endemik guatr etiyolojisinde rol oynayan diğer önemli faktör besinlerle alınan guatrojenlerdir. Doğal guatrojenler ilk olarak Brassica (turpgiller) grubu bitkilerdeki tioglikozidler gösterilmiĢtir. Bunlar emildikten sonra tiyosiyanat ve izotiyosiyanata dönüĢmektedir. Bu maddeler iyot ile benzer kimyasal yapıları sebebi ile iyot ile yarıĢmaya girerek tiroid bezi tarafından tutulmakta ve bu Ģekilde guatrojenik etkileri ortaya çıkmaktadır. Doğal guatrojenlerden diğer önemli bir grup siyonoglikozidlerdir. Bu grupta tatlı patates, akdarı, manyok otu gibi yer bitkilerinde yer alır. Bu glikozidler de emildikten sonra kuvvetli bir guatrojen olan tiyosiyonata dönüĢen siyanid salarlar. Kassava‟nın (manyok otu veya yuka) Afrika ve Malezya için iyot eksikliği ile birlikte guatr endemisinde önemli rol oynadığı gösterilmiĢtir (Erdoğan ve ark 1999, Bor 2005, Bideci 2008). Lityum ve amiodaron gibi iyot içeren ilaçlarında uzun süreli kullanımında guatrojen etki görülebilir (Bideci 2008). Sigarada guatrojen maddeler olduğu bilinmektedir. Sigara içindeki tiosiyanat SIT (sodyum/iyodid symporter) ekspresyonunu azaltarak anne sütü ile bebeğe geçen iyot miktarını azaltmaktadır (Laurberg ve ark 2004). 13 Su kaynaklarının gram negatif bakteriler ile ve resorkinol, folat esterleri, disülfitler gibi kimyasal maddeler ile kontaminasyonu da guatr endemisinden sorumlu tutulmuĢtur ancak tek baĢına veya iyot eksikliği ile birlikte endemi sebebi oldukları kesin olarak gösterilememiĢtir (Erdoğan ve ark 1999). 1.1.7. Gebeliğin Ġyota Etkisi Gebelik ve tiroid bezi arasında yakın iliĢki uzun süredir bilinmektedir ve gebelik boyunca geliĢen iyot eksikliğinde, guatr ortaya çıkmakta ve anormal tiroid fonksiyonları yaygın olarak görülmektedir (Kung 1997). Gebelik tiroid bezi hastalıklarının gidiĢini etkileyebileceği gibi, tiroid hastalıklarıda gebeliğin seyrini, fetüsü ve yenidoğanı etkileyebilir (Ahmed ve ark 2008, Lacka ve Czyzk 2009). Gebelik, kadınlarda tiroid fonksiyonları açısından bazı fizyolojik değiĢiklikler meydana getirmektedir (Kung 1997, Bostancı ve TaĢkesen 2010). Östrojenin uyarısına karĢılık, gebeliğin 1.trimesterinden, postpartum 6-12 aylık sürece kadar tiroksin bağlayıcı globulin (TGB) düzeyi düĢmektedir. Bunun sonucu olarak bütün gebelik boyunca total tiroksin düzeyi artarken (TT4), serbest tiroksin düzeyi (FT4) ve serbest tiroksin indeksi (FTI) normal seviyede kalmaktadır (Kung 1997, Borıć ve ark 2009). Gebelik boyunca plazma ve serum inorganik iyot konsantrasyonunda da düĢme görülmektedir (Liberman 1998). Fetal tiroid bezi ilk aĢamada fonksiyonlarına gestasyonel 10-12. haftada baĢlamaktadır ve bu aĢamadan itibaren tiroid hormon üretimi uygun fetal geliĢim için sürmektedir. Gebelikte yeterli iyotun diyetle alınması, annede yeterli tiroid hormonu üretimi ve sonrasında yeterli fetal tiroid hormon üretimi için gerekmektedir (De Lange 2004, Borıć ve ark 2009). Bu kritik dönemde iyot eksikliği sinir sisteminin geliĢimine zarar verir ve aynı zamanda gebeliğin ilerleyen sürecinde çok ciddi sorunlara yol açar (Hartone ve ark 2005, Borıć ve ark 2009). Gebelik süresince kritik dönem özellikle 2. trimesterden baĢladığı ve doğumdan sonraki 3 yıl boyunca devam ettiği bilinmektedir (Kung 2003, WHO 2007). Beyin geliĢimi insanda gebelik döneminde baĢlar ve doğumdan sonraki 3 yıl boyunca devam eder. Eğer bu süreçte ciddi iyot yetersizliği varsa tiroid hormonu yeterince üretilemez ve bu organizmadaki metabolik süreçleri azaltarak aynı zamanda beyin geliĢiminde bozukluğa ve geri dönüĢü olmayan mental retardasyona neden olabilmektedir (Delange 2002, Özmert 2005). Ġdrarla atılan iyot düzeyi <150 µg/L‟nin altında olan ve iyotlu tuza eriĢimin 14 yetersiz olduğu ülkelerde yaĢayan gebe ve emziren annelerde iyot desteği alınmasını önemle vurgulamaktadırlar (Eastman 2005). Gebelikte alınan iyotun değerlendirilmesi amacıyla gebelerde idrarla atılan iyot düzeyini belirlemek amacıyla yurtdıĢında ve ülkemizde yapılan çalıĢmalar değerlendirildiğinde özellikle ülkemizde gebelerin durumunu belirlemek için yeterli çalıĢma olmadığı, yurtdıĢında daha fazla çalıĢmanın varlığı göze çarpmaktadır. YurtdıĢında gebelerde idrarla atılan iyot düzeyini değerlendirmek amacıyla yapılan çalıĢmaları değerlendirdiğimizde; Azizi Fereidoun ve arkadaĢları tarafından 1996-1998 yılları arasında Ġran‟nın 4 farklı bölgesi Ilam, Isfahan, Rasht, Tehran‟da 403 gebe, 90 gebe olmayan kadında idrarla atılan iyot düzeyleri değerlendirilmiĢtir. Rasht‟daki gebelerin %8‟inin, Ilam‟daki gebelerin %28‟inin, Tehran‟daki gebelerin %13‟ünün, Isfahan‟daki gebelerin %26‟sının idrarla atılan iyot düzeyi yetersiz (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir. Isfahan‟daki 1.trimesterdeki (n=30) gebelerin %30‟unda, 2. trimesterdeki (n=30) gebelerin %10‟unda, 3. trimesterdeki (n=30) gebelerin %36‟sında (n=30) idrarla atılan iyot düzeyi yetersiz (<100 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. 90 gebe olmayan kadının %17‟sinde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<100 µg/L) olduğu saptanmıĢtır (Azizi ve ark 2002). Nyugen ve arkadaĢları tarafından 2009 yılında Avustralya‟da 100 gebede idrarla atılan iyot düzeyi belirlenmiĢtir. Gebelerin %84‟ünde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<150 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. Yetersizlik tespit edilen gebelerin %40‟ının idrarla atılan iyot düzeyinde hafif iyot yetersizliği (50-99 µg/L) olduğu, %40‟ında idrarla atılan iyot düzeyinde orta düzeyde iyot yetersizliği (<50 µg/L) olduğu, %4‟ünün de idrarla atılan iyot düzeyinde ciddi iyot yetersizliği (<20 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir (Nyugen ve ark 2010). Ujowundu ve arkadaĢları 2009 yılında Nijerya‟da 302 gebenin idrarla atılan iyot düzeyini değerlendirmiĢtir. 302 gebenin %14‟ünde idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢ. 1. trimesterdeki 87 gebenin %10‟ununda, 2.trimesterdeki 112 gebenin %17‟sinde, 3. trimesterdeki 103 gebenin %14‟ünde idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir (Ujowundu ve ark 2010). 15 Ujowundu ve arkadaĢlarının 2010 yılında Nijerya‟nın Owerri bölgesinde hastane merkezli çalıĢmalarında 172 gebede (83 gebe 2.trimester, 89 gebe 3. trimester) idrarla atılan iyot düzeyi değerlendirilmiĢtir. 2. trimesterdeki 83 gebenin idrarla atılan iyot düzeyinin yeterli olduğu, 3. trimesterdeki 89 gebenin %29‟unda idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir (Ujowundu ve ark 2010). Elain Ainy ve arkadaĢlarının 2004–2006 yılları arasında Tahran‟da 894 gebe ile yaptıkları araĢtırmada gebelerin idrarla atılan iyot düzeyi saptanmıĢtır. 1.trimesterdeki 298 gebenin %33,25‟inde, 2.trimesterdeki 298 gebenin %46,00‟ında, 3.trimesterdeki 298 gebenin %53,40‟ında idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<150 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. Ayrıca idrarla atılan iyotun mevsimsel değiĢimden etkilenmesi değerlendirilmiĢ ve istatistiksel açıdan anlamlı olmadığı belirlenmiĢtir (Ainy ve ark 2007). Gunton ve arkadaĢlarının 1998–1999 yılları arasında Avustralya Sidney‟de 81 gebede idrarla atılan iyot düzeyi değerlendirmiĢtir. Gebelerin %49,40‟ında idrarla atılan iyot düzeyi yetersiz (<100 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. 81 gebenin postpartum dönemde ulaĢılabilen 26‟sında tekrar idrarla atılan iyot düzeyi değerlendirildiğinde; postpartum süreçteki 26 kadının %53,80‟inde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<100 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir (Gunton ve ark 1999). Hess ve arkadaĢları tarafından 1999 yılında Ġsviçre‟de 511 gebenin %54,50‟sinde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<150 µg/L) olduğunu tespit edilmiĢtir. Hazi ve arkadaĢları tarafından 2008 yılında Romanya Cluj‟da 100 gebenin %54‟ünün (n=54) idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir (Hess ve ark 2001). Mezosi ve arkadaĢları tarafından 2000 yılında Macaristan‟ın Debrecen Ģehrinde yaĢayan ve çalıĢmada yer alan 313 gebenin %57,10‟unda idrarla atılan iyot düzeyi yetersiz (<100 µg iodine/g creatinine) olduğu belirlenmiĢtir. Yetersiz iyot düzeyine sahip olan gebelerin %25,60‟ında hafif derecede iyot eksikliği (50-100 µg iodine/g creatinine), %15,90‟nında orta derecede iyot eksikliği (25-49 µg iodine/g creatinine), %15,60‟ında ise ciddi derecede iyot eksikliği (<25 µg iodine/g creatinine) olduğu belirlenmiĢtir (Mezosi ve ark 2000). 16 Elahi ve arkadaĢları tarafından 2002-2005 yıllları arasında Pakistan Lahore‟deki 254 gebenin %79,50‟sinde (n=202) idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<100 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. Ġyot eksikliği olan gebelerin %54,70‟inde (n=139) hafif iyot yetersizliği (50-99 µg/L) olduğu, %24,80‟inde (n=63) orta düzeyde iyot yetersizliği (20-49 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir. Travers ve arkadaĢları tarafından 2002 yılında Avustralya Sidney‟de 815 gebenin %88‟inde (n=717) idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<150 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir (Elain ve ark 2009). Burgess ve arkadaĢları tarafından 2000–2006 yılları arasında Tazmanya‟da yaptıkları çalıĢmada; 2000-2001 tarihleri arasında 285 gebede, 2003-2006 tarihleri arasında 517 gebede idrarla atılan iyot düzeyi değerlendirilmiĢtir. 2000-2001 yılları arasında çalıĢmaya alınan 285 gebenin %69,80‟inde (n=198), 2003 yılında çalıĢmaya alınan 61 gebenin %83,60‟ında (n=51), 2004 yılında çalıĢmaya alınan 93 gebenin %84,90‟nında (n=79), 2005 yılında çalıĢmaya alınan 88 gebenin %86,40‟ında (n=76), 2006 yılında çalıĢmaya alınan 46 gebenin %87‟sinde (n=40), 2006 yılında çalıĢmaya alınan 229 gebenin %73,40‟ında (n=168) idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<150 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir (Burgess ve ark 2007). Türkiye‟de konu ile ilgili yapılan çalıĢmalardan elde edilen sonuçları değerlendirdiğimizde; Köksal ve Pekcan‟ın 1998–2000 yılları arasında Afyon‟da gerçekleĢtirdikleri çalıĢmada 111 gebenin %82‟sinde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<150 µg/L) olduğu saptanmıĢtır (Köksal ve Pekcan 2003). Eğri ve arkadaĢlarının (2008) Malatya ilinde 824 gebenin %72,30‟unun (<100 µg/L) yetersiz iyot düzeyine sahip olduğu, yetersizlik olan gebelerin %72,30‟unun (n=596) idrarla atılan iyot düzeyinde hafif derecede yetersizlik (50-99 µg/L) olduğu, %9,90‟nında orta düzeyde iyot yetersizliği (20-49 µg/L) olduğu, %1,10‟nunda ise ciddi iyot yetersizliği (<20 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. 2. trimesterdeki 524 gebenin %84,70‟inin yetersiz iyot düzeyine (<100 µg/L) sahip olduğu belirlenmiĢtir. Yetersizlik olan gebelerin %72,30‟unun hafif iyot yetersizliği (50-99 µg/L) olduğu, %11,40‟ının ise orta düzeyde iyot yetersizliği (20-49 µg/L) olduğu, %1,00‟ının ise ciddi iyot yetersizliği olduğu (<20 µg/L) tespit edilmiĢtir. 3.trimesterdeki 300 gebenin ise; %80,90‟ının yetersiz iyot düzeyi (<100 µg/L) olduğu, yetersizlik olan gebelerin %72,10‟unun ise hafif düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L) olduğu, 17 %7,40‟ı ise orta düzeyde iyot yetersizliği (20-49 µg/L) olduğu, %1,30‟unun ise ciddi iyot yetersizliği (<20 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir (Eğri ve ark 2008). Gültepe ve arkadaĢlarının (2005) 123 gebe ile yaptıkları çalıĢmadan elde edilen sonuçlar Ģu Ģekildedir; tüm gebelerin %36,70‟inde idrarla atılan iyot düzeyi yetersiz (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢ. 1.trimesterdeki 18 gebenin %31,30‟unda, 2.trimesterdeki 28 gebenin %48,60‟ında, 3.trimesterdeki 77 gebenin %31‟inde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir (Gültepe ve ark 2005). 2004 yılında Kurtoğlu ve arkadaĢlarının Kayseri‟de 70 gebe ile yaptıkları çalıĢmada 70 gebenin %90‟ında idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<100 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir. 1.1.8. Gebelikte Multivitaminler ile Ġyot Desteği GeliĢmemiĢ ülkelerde populasyonun büyük çoğunluğunda iyot eksikliğinin entelektüel geliĢim üzerindeki potansiyel etkisi belirli kaygıları beraberinde getirmektedir, özellikle iyot eksikliğinin tüm olumsuz etkilerinin uzun vadede desteklenen iyot profilaksisi ile önlenebiliyor olması önemli, etkin ve ucuz bir yöntemdir (Li 2001). Amerika ve Kanada‟da gebelik ve laktasyon boyunca iyot desteği alınması önerilmektedir. WHO, UNICEF ve ICCIDD tarafından da iyot eksikliği olan özellikle iyotlu tuz kullanmanın yürürlüğe girmediği veya etkisiz olduğu bölgelerde gebelik ve emzirme boyunca iyot desteği alınmasını onaylamaktadır (Gallego 2010). Avustralya‟da gebelik için kullanılan multivitaminler eczanelerden ve marketlerden alınmaktadır. 18 ayrı multivitamin olduğu ve bunların %65‟inin iyot içerikli olduğu, içerisindeki iyotun 38,30 µg ile 250 µg iyot arasında değiĢebildiği bildirilmektedir. Ayrıca Avustralya‟da gebelik için iyot desteğinin bir defaya mahsus olduğu bildirilmektedir (Gallego 2010). 1.1.9. Ġdrarda Ġyot Düzeyi Ölçümü Günlük alınan iyodun %85-90‟ı idrarla atıldığı için idrarla atılan iyot miktarı alınan iyotun iyi bir göstergesidir. Ġdrardaki iyot düzeyi bireyler arasında farklılık gösterdiği gibi aynı bireyde gün içinde farklı zamanlarda değiĢiklikler gösterebilir. Ancak, bu değiĢiklikler tek tek bireyler için önemli olabilse de, çok sayıda örneğin 18 olduğu toplum değerlendirmesinde göz ardı edilebilir. Eskiden 24 saatlik idrarda iyot ve kreatinin ölçülürken, beslenme bozukluğu bulunan bölgelerde kreatinin değerinin yanıltıcı olabileceği düĢünülerek vazgeçilmiĢtir (Özkan 2008). DSÖ‟de kreatinin değerinin, kreatinin ekskresyonundan ve protein alımından etkilendiği için idrar iyot/kreatinin oranını güvenilir olmayan ve pahalı bir yöntem olarak değerlendirmiĢtir (WHO 2007). Bunun yerine spot idrarda iyot ölçümü önerilmektedir (WHO 2004). Ġdrar ile iyot atılımının ölçümü için çeĢitli yöntemler vardır. Bu yöntemler; radyokimyasal, potansiyometrik, katalitik, iyot-niĢasta tekniği ve DSÖ‟nün önerdiği spektrofotometrik iyot tayin yöntemleridir (Sandell-Kolthoff reaksiyonu). Önerilen idrar iyot düzeyi birimi μg/L‟dir (WHO 2004). Yeni doğan bebeklerde 5. günden itibaren idrar iyot düzeyi ölçülebilmektedir; aynı zamanda anne sütünde de iyot düzeyi ölçülebilmektedir. Bir bölgede iyot eksikliğini yorumlamak için en az 40–50 idrar örneğinden iyot çalıĢılması gerekli görülmektedir. Ġdrar iyot düzeyinin ölçülmesi, serum tiroid hormonlarının veya TSH düzeylerinin ölçülmesi gibi biyokimyasal ölçümlerden daha ucuz ve teknik olarak da daha basittir (Dunn 1993, Bor 2005, Barutçugil 2005, Özkan 2008). Ġdrarda iyot analiz edilirken hızlı, çabuk ve doğru tanımlanmalıdır. Çünkü; birçok kimyasal kontaminasyon, kimyasal karıĢımlar ve yüksek hava sıcaklığı idrarda iyot düzeyini etkilemektedir (Gültepe ve ark 2005). Normal bölgelerde spot idrar iyot düzeyi 100-200 µg/l arasındadır. Aynı yerde toplanmıĢ olmalarından dolayı iyot yetersizliğinin ölçülmesi için en uygun grup okul çocuklarıdır. Bir bölgede iyot eksikliğini gösteren önemli belirtilerden biri, 6-12 yaĢ arası okul çağı çocuklarında ortalama idrar iyot düzeyinin 100 μg/L‟nin altında veya guatr prevalansının %5‟in üzerinde olmasıdır (Dunn 1993, Bor 2005, Barutçugil 2005, Özkan 2008). Gebelerde ise idrarla atılan iyot miktarı WHO, ICCIDD tarafından yeterli iyot alımının göstergesi olarak 150–249 µg/L, <150 µg/L‟nin yetersiz iyot alımının göstergesi olduğu kabul edilmektedir (WHO 2007). Okul çağındaki çocuklarda idrarla atılan iyot düzeyi değerlendirme kriterleri Ģu Ģekildedir; 100–199 µg/L ise yeterli iyot alımı, 50-99 µg/L arasında ise hafif iyot yetersizliğine, 20-49 µg/L arasında ise orta iyot yetersizliğine, 20 µg/L altında ise ciddi iyot yetersizliğinin göstergesi olarak kabul edilmektedir (WHO 2004). WHO ĠYH‟nı ortadan kaldırmak amacıyla bir toplumdaki iyotlu tuz kullanımının %90‟ının üzerinde, idrar iyot 19 düzeyinin genel popülasyonda 100–199 µg/L, gebe kadınlarda 150–249 µg/L olması gerektiğini belirtmiĢtir (WHO 2007). Çizelge 1.1.Okul çağı çocuklarda medyan ĠAĠ konsantrasyonuna bağlı iyotlu beslenmeyi değerlendirmek için epidemiyolojik kriter (WHO 2007) Median idrar iyodu (μg/L) Ġyot alımı Ġyot beslenmesi <20 µg/L Yetersiz Ağır iyot eksikliği 20–49 µg/L Yetersiz Orta iyot eksikliği 50–99 µg/L Yetersiz Hafif iyot eksikliği 100–199 µg/L Yeterli Optimal 200–299 µg/L Yeterliden fazla Ġyodla-indüklenmiĢ hipertiroidizm riski >300 µg/L AĢırı Yan etki riski Çizelge 1.2.Gebelerde medyan ĠAĠ konsantrasyonuna bağlı iyotlu beslenmeyi değerlendirmek için epidemiyolojik kriter (WHO 2007) Ġyot alımı Ġyot beslenmesi Yetersiz Yetersiz iyot eksikliği 150–249 µg/L Yeterli Optimal 250–499 µg/L Yeterliden fazla Ġyodla-indüklenmiĢ hipertiroidizm riski >500 µg/L AĢırı Yan etki riski Median idrar iyodu (μg/L) <150 µg/L 20 1.1.10. ĠYH’nin Önlenmesi Ġyotlu tuz kullanımı Tuza iyot ilavesi dünyada 1920‟lerden beri iyot yetersizliği ile mücadelede kullanılan bir yöntemdir. Ġlk olarak 1917 yılında Amerika BirleĢik Devletlerinde sofra tuzunun iyotlanmasına baĢlanmıĢ ve 1980 yılında baĢarılı sonuçlar yayınlanmaya baĢlamıĢtır. 1922 yılında Ġsviçre daha sonra Guatamala, Kolombiya, Finlandiya, Çin ve Taiwan gibi ülkelerde tuza iyot ilavesi yapılmıĢ ve baĢarılı sonuçlar elde edilmiĢtir ve iyot eksikliğini gidermede, guatr prevelansını azaltmada etkili olduğu belirlenmiĢtir (WHO 2007). Son yıllarda birçok ülkede bu çalıĢmalar baĢlatılmıĢ ve Avrupa‟nın bazı ülkelerinde sofra tuzunun iyotlu tuz olması yasal zorunluluğu getirilmiĢtir. Ġyotlu tuz kullanımı dünyanın tüm geliĢmiĢ ülkelerinde iyot yetersizliğinin ortadan kaldırılmasında en etkin yöntem olarak kullanılmaktadır. Tuzun iyotlanması, pratik ve yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Sofra tuzunun iyotlanması ile günlük iyot gereksiniminin karĢılanması hedeflenmektedir. Ortalama tuz tüketim değerinin 5-10 g/gün olduğu kabul edilmektedir. Tuzlara katılacak iyot kaynağı olarak, neme ve diğer iklim değiĢikliklerine karĢı dayanıklı olan potasyum iyodür (KIO3) tercih edilmelidir. PiĢirmekle iyotlu tuzun iyot içeriği %50 azalır (Kurtoğlu 1997). Bu nedenle tuzun yemeklere piĢtikten sonra katılması önerilmektedir. Tuzu iyotlamak için daha çok sodyum ve potasyum iyodür veya iyodat bileĢikleri kullanılmaktadır. Ġyotlu tuzun ıĢıktan etkilenmemesi için renkli polietilen ambalajlarda veya preslenmiĢ ve lamine edilmiĢ kağıt kutularda muhafaza edilmesi, ev koĢullarında da yine ıĢıktan uzak ve karanlık yerlerde saklanması güneĢe ve ıĢığa maruz kalmaması ve üretiminden sonra en fazla 3 ay içerisinde tüketilmesi gerekmektedir (ICCIDD 1994). Tuza eklenecek iyot miktarı, toplumda kiĢi baĢına tüketilen ortalama tuz miktarına bağlıdır. Günlük tuz tüketimi 3-20 g arasında değiĢmektedir. Örneğin Avrupa‟da 3 g olan tüketim Hindistan‟da 10 g‟a kadar yükselmektedir. Ancak ortalama değerin 5-10 g/gün olduğu kabul edilmektedir. Eklenen miktar belirlenirken sıcaklık, kiĢilerin fiziksel aktivitesi, gelenekler, yemek hazırlama ve piĢirme kuralları göz önüne alınmalıdır (AÇSAP 2000). 21 Ġnce ve kalın taneli tuzların iyotlanması farklı yöntemlerle yapılmaktadır. Ġnce taneli tuzların iyotlanması: Genel olarak üç yöntemle yapılmaktadır; Püskürtme yolu ile iyotlama Bu yöntem rekristalizasyon yolu ile elde edilen ince taneli tuzun (rafine tuz) iyotlanmasında ve özellikle yüksek kapasiteli fabrikalarda uygulanabilen en iyi yöntemdir. Burada iyotlu tuz çözeltisi hazırlanırken „potasyum iyodür‟ ve iyot kayıplarının en aza indirilmesi için „tiosülfat‟ ilave edilmektedir. Rutubetli ve sıcak ortamlarda iyot kaybının fazla olması nedeni ile iyotlamada „potasyum iyodat‟ bileĢiği tercih edilmektedir (AÇSAP 2000). Potasyum iyodat, stabil olması, nem ve diğer dıĢ etkenlere karĢı daha dayanıklı olması nedeniyle tercih edilmektedir (IDD 1994). Hazırlanan bu iyot çözeltisi rafine kristaller kurutucuya verilmeden önce, üretilen miktara göre kontrollü olarak tuzun üzerine püskürtülerek tuz iyotlanmaktadır (AÇSAP 2000). Kuru karıĢtırma yöntemi Ġnce toz haline getirilmiĢ potasyum iyodür bazı stabilizatörler ve katkı maddeleri ile tuza direkt katılarak iyotlu tuz elde edilmektedir. Az miktarda tuz iyotlanacağı zaman bu yöntem tercih edilmektedir (AÇSAP 2000). Tuzlu suya iyot katılması Fazla kullanılmayan bir yöntemdir. Açık kaplarda buharlaĢtırılan tuzlu suya belli miktarda potasyum iyodür katılması esasına dayanmaktadır. Bu yöntemle baĢarılı sonuçlar elde etmek için sık sık analitik kontroller yapmak gerekmektedir (AÇSAP 2000). Kalın taneli tuzların iyotlanması Kalın taneli tuz bir helozon veya karıĢtırıcıya konulur ve konulan miktara göre hazırlanan potasyum iyodür karıĢtırılır. Bu tuz nemli yerde depolanacaksa potasyum iyodür yerine potasyum iyodat kullanılmalıdır. Ġyotlu tuzun ıĢıktan etkilenmemesi için renkli polietilen ambalajlarda veya preslenmiĢ ve lamine edilmiĢ kağıt kutularda muhafaza edilmesi, ev koĢullarında da yine ıĢıktan uzak ve karanlık yerlerde saklanması güneĢe ve ısıya maruz kalmaması gerekmektedir (AÇSAP 2000). 22 Su ile iyot desteği Su ile iyot desteği Ģehir Ģebeke suyuna ya da okul ve evlerde içme sularına iyot katılması ile yapılabilir (Squatrito ve ark 1986). Ġçme sularına doğrudan iyot eklenmesi iyot yetersizliğini düzeltebilmektedir. Bu çalıĢmanın en basit Ģekli potasyum iyodür veya potasyum iyodat Ģeklindeki konsantre ve günlük iyot alımını en az 150 mcg‟a ulaĢtıracak miktarda iyotun bir kavanozdaki içme suyuna doğrudan eklenmesidir. Yine iyot solüsyonu yöresel olarak hazırlanarak okul ve evlere damlalıklı ĢiĢelerde dağıtılabilmektedir. Ġlk olarak 1923 yılında Amerika BirleĢik Devletleri‟nde uygulanan Ģehir suyunun iyotlanması Sicilya ve Malezya‟da denenmiĢtir. Suya iyot katılması bakteriyel kontaminasyonu da önlemektedir. Suyun iyotlanması I2, KI ve KIO3 ile yapılır ve 50 μgr/L (50 ppm) iyot düzeyi hedeflenir. Ġnsanların yanı sıra hayvanların ve tahılların yeterli iyot düzeyine ulaĢması için içme ve sulama sularının iyotlanması düĢünülebilir (AÇSAP 2000). Ekmeğe iyot katılması Hollanda ve Tazmanya‟da uygulanan bu metodun farklı ekmek tüketimi nedeni ile baĢarılı olmadığı görülmüĢtür (AÇSAP 2000). Çaya iyot katılması Tibet‟te uygulanan bu yöntem geniĢ destek görmemiĢtir (AÇSAP 2000). Ġlaçlar yolu ile iyot desteği Vitamin ve flor tabletlerine iyot katılabilir. Lugol solüsyonu 5gr I2, 10gr KI ve 100ml distile su ile hazırlanır. Bir damla lugol solüsyonunda 6 mg iyot olduğu kabul edilir. Belirli bölgelerdeki toplumun korunması amacıyla kullanılır. Ucuz, pratik, kiĢilerin katılımını sağlayan bir uygulamadır. Aylık bir damla lugol solüsyonu verilir. Ġyotlu yağ kapsüllerindekinin tersine lugoldeki iyot vücutta sadece tiroid bezi içinde depolanmakla beraber etki süresi iyotlu yağdan daha kısa ve tekrarlayan uygulamalar gerektirmektedir. AĢırı dozda lugol solüsyonunun tiroid bezi üzerine olan yan etkilerini önlemek için lugolün dilue edilerek haftada 1 mg olarak verilmesi daha uygun görülmektedir. Bu doz fizyolojik doz olarak kabul edilmektedir. Lugol iyotun en büyük avantajı iyotun 23 maliyetinin düĢük olması ve kolay bulunabilmesidir. Ġyotlu yağ ile bir kere de daha fazla miktarda iyot alınmasına karĢılık fizyolojik iyot gereksinimine daha yakın miktarda iyot sağlamaktadır. Ancak lugol iyotun etkin kullanımı sorumluların dağıtımını ve düzenli araĢtırmalarla doğru dozu bulmalarını gerektirmektedir (AÇSAP 2000). Ġyot tabletleri ve kapsülleri Almanya‟da 100 ve 500 μg KI bulunduran tabletler kullanılmaktadır. Ceviz veya soya yağı içinde hazırlanmıĢ kapsüller 200 mg iyot ihtiva ederler (Kurtoğlu 1997). ĠyotlanmıĢ yağ kullanımı Ġyot yetersizliğinin ciddi olduğu durumlarda risk altındaki kiĢilere ağızdan veya enjeksiyonla iyotlu yağ verilmesi gerekebilir. Ağır iyot eksikliği bölgelerinde çocuklar, gençler, doğurganlık çağındaki kadınlar ve gebelere öncelik verilir. Ġyotlu yağ öncelikle iyot yetersizliğinin giderilmesinin acil olduğu ve iyotlu tuzun sağlanamadıgı bölgelerde kullanılmaktadır. Ġyotlu tuz ile karĢılaĢtırıldığında iyotlu yağ programını sınırlayan iyotlu yağ alan her bireyle doğrudan temas kurulmasının gerekmesidir. Uygun iyotlanmıĢ tuz tüketen herkes yeterli iyotu beslenmesi kapsamında alabilmektedir. ĠyotlanmıĢ yağ ampullerinin her birinde 480 mg iyot bulunmaktadır ve bu ampuller oral yolla veya enjeksiyonla uygulanır. Oral verilince barsaktan emilir, bir bölümü tiroid tarafından tutulur. Bir kısmı yağ dokusunda depolanır, kalanı atılır. Ağızdan alınan iyotlu yağ kasta depolanmadığı için vücutta enjeksiyonla verilen kadar etkin kullanılamamaktadır. Enjeksiyon yolu ile uygulanan iyotlanmıĢ yağ enjeksiyon bölgesinden yavaĢ yavaĢ serbestleĢir ve dolaĢıma katılır (AÇSAP 2000). Yeni doğan bebeklere iyotlanmıĢ yağ enjeksiyonu önerilmemektedir (Kurtoğlu 1997). Enjeksiyonla iyotlu yağ verilmesi ağızdan verilenden daha uzun süre koruma sağlamaktadır. Bununla beraber, enjeksiyon yöntemi daha fazla beceri gerektirmekte, alet vb maliyeti yükseltmektedir. Özellikle enjektörlerin uygun Ģekilde yok edilmemeleri AIDS, hepatit ve diğer viral enfeksiyonların bulaĢması için risk oluĢturmaktadır (AÇSAP 2000). 24 1.1.11. Türkiye’de Ġyot Profilaksisi Türkiye‟de tuzların iyotlanması ilk kez 1968 yılında baĢlamıĢ, fakat iyotlu tuzun yaygın kullanımı sağlanmamıĢtır (AÇSAP 2000). 1990 yılında ilk kez çocuklar için dünya zirvesi hedefleri arasında “Ġyot eksikliğine bağlı hastalıkların tamamen ortadan kaldırılması” yer almıĢtır. 1992 yılında Roma‟da düzenlenen „Uluslararası Beslenme Konferansı‟ında ĠYH‟nın bir halk sağlığı sorunu olduğu bütün ülkelerde, insan ve hayvanların tükettiği tuzun iyotlanması ve endemik guatrı önlemek için iyotlu tuz kullanımı konusunda kitle iletiĢim kanalı ile halk eğitimi yapılması kararları alınmıĢtır. 9 Temmuz 1998 tarih ve 23397 sayılı resmi gazete ile Türk gıda kodeksi yemeklik tuz tebliği‟ne göre sofra tuzlarının iyotla zenginleĢtirilmesi zorunlu hale getirilmiĢtir. Tebliğin 5. maddesinde sofra tuzunun tanımı; “Doğrudan tüketiciye sunulan, ince toz haline getirilmiĢ, iyotla zenginleĢtirilmiĢ, rafine edilmiĢ veya edilmemiĢ yemek tuzlarıdır” Ģeklinde yapılmıĢ ve “Sofra tuzlarına 50-70 mg/kg potasyum iyodür veya 25-40 mg/kg iyodat katılması zorunlu, gıda sanayinde kullanılan tuzlarda ise iyot eklenmesi zorunlu değildir” Ģeklinde belirtilmiĢtir (Türk Gıda Kodeksi 1998, AÇSAP 2000). 15-08-2000 tarihinden itibaren de 24141 sayılı resmi gazetede yayınlanan “Türk gıda kodeksi yemeklik tuz tebliğinde değiĢiklik yapılması hakkında tebliğ” ile iyot tüketmemesi gereken kiĢiler için 250 gramlık paketlerde iyotsuz tuz tüketimine izin verilmiĢtir (Aktulay 2000). Ülkemizde iyotlu tuzun varlığı açısından yerleĢim yerlerine ve bölgelere göre farklılıklar bulunmaktadır. Kentsel alanda her 10 hanehalkından 9‟u iyotlu tuz kullanırken kırsal alanda her 10 hanehalkından 7‟si iyotlu tuz kullanmaktadır. Ġyotlu tuz kullanımı, Batı Anadolu bölgesinde diğer bölgelere göre daha yaygındır. Ortadoğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu‟daki hanehalklarının yarısından fazlası iyotlu tuz kullanmamaktadır veya kullandıkları tuz yeterli seviyede potasyum iyodat içermemektedir. Bölgelerde iyotlu tuz kullanma oranlarını 2003 yılı ve 2008 yılı değerleri ile karĢılaĢtırıldığında; tüm Türkiye‟de iyotlu tuz kullanma oranı 2003 yılında %70,2 iken; 2008 yılında %85,3‟e yükseldiği tespit edilmiĢtir. 2003 yılında Batı Anadoluda %80,8 olan iyotlu tuz kullanım oranının, 2008 yılı verilerinde %93,5‟e yükseldiği görülmektedir. 25 Doğu Anadolu‟da 2003 yılında iyotlu tuz kullanım oranı %47,2 iken, 2008‟de %61,4‟e yükselmiĢtir. Ġç Anadolu‟da 2003 yılında %64 olan iyotlu tuz kullanım oranı, 2008 yılında %85,1‟e yükselmiĢtir. Karadeniz bölgesinde de iyotlu tuz kullanım oranı 2003 yılında %85,6‟dan, 2008 yılında %89,5‟e yükselerek Batı Anadoluya en yakın değere sahip olan bölgemizdir (TNSA 2008). 1.2. Tiroid Bezi ve Hormonları 1.2.1. Tiroid Bezi Tarihçe Tiroidin Ģekli bir kelebeği veya „H‟ harfini anımsatmasına rağmen tiroid Yunanca kalkan anlamına gelen „thyreos‟ kelimesinden türemiĢtir. Tiroidin tiroid kıkırdağı ile komĢu olması bu adı almasında etkili olmuĢtur (Bor 2005). Tiroid ve hastalıkları ile ilgili bilgiler asırlar öncesine dayanmaktadır. M.Ö. 400-M.S. 500 tarihleri arasında And dağlarında Tumaco kültürüne ait guatrlı hipotiroid cüce heykellerinin bu konunun ilk örneklerini oluĢturduğu kabul edilmektedir (Bor 2005). Ġyot yetersizliğinin klinik bulgularından biri olan endemik guatr ile ilgili ilk kayıtlar M.Ö. 2700 yılına kadar dayanmaktadır (Lomberg 1993, Maberly 1994, Çeltek 2008). 1600‟lü yılların baĢlarında anatomistler insanlardaki tiroid bezini tanımlamıĢlar ve bu bezdeki büyümenin boynun önünde ĢiĢliğe neden olduğunu tespit etmiĢlerdir. Thomas Wharton tarafından 1656 yılında bu bez „tiroid‟ olarak adlandırılmıĢtır (Bor 2005). Çin imparatoru Shen-Nung‟un guatr tedavisinde deniz yosunu kullandığı bilinmektedir. Ġyot yetersizliği ile ilgili olarak 19. yüzyılda önemli geliĢmeler olmuĢtur (Lomberg 1993, Maberly 1994, Çeltek 2008). 1820‟li yıllarda deniz yosununda ve Antioguia‟daki madenden çıkarılan tuzda iyot bulunduğu saptanmıĢtır. Marine ve Kimbal, 1917 yılında okul çağı çocuklarına uygun dozda sodyum iyodür vererek, iyodun guatrı önleyici etkisini gözlemlemiĢ ve günümüzde de kullanılmasını sağlamıĢtır (Lomberg 1993, Maberly 1994, Çeltek 2008). 1.2.2. Tiroid Bezinde Embriyolojik GeliĢim Tiroid bezinin fonksiyonu üç farklı hücre topluluğunun normal geliĢimine bağlıdır. Bu geliĢim tiroid bezinde folikül hücrelerin, hipofizde TSH salgılayan tiriotrop hücrelerin ve hipotalamusta Tiroid Releasing Hormon (TRH) salgılayan nörosekretuvar hücrelerin farklılaĢma ve maturasyonunu kapsamaktadır. BaĢlangıçta 26 birbirinden bağımsız geliĢen bu üç hücre topluluğunun entegre bir sisteme dönüĢümü gebeliğin ilk haftasından yenidoğan dönemine kadar uzanan bir süreçte gerçekleĢmektedir. Hipotalamus farklılaĢması gebeliğin 3. haftasında baĢlar ve intrauterin yaĢamın 4. ayında fetusda küçük fakat morfolojik olarak matür hipotalamus geliĢmiĢ olur. Hipofiz ise 4. ayda geliĢimini tamamlamaktadır. Kökeni farklı iki kompanentten (santral, lateral) geliĢen tiroid, fekondasyondan (döllenme) yaklaĢık bir ay sonra belirir. Gebeliğin 16-17. günlerinde yutak tabanının epitelinde önce bir kalınlaĢma olmakta, bunu bir divertikulum oluĢumu izlemektedir. Tiroidin santral kompanentini oluĢturan bu divertikül kaudal yönde ilerleyerek hamileliğin 7. haftasında trakea ve tiroid kıkırdağının ön yüzünde yerleĢmektedir. 8-9. haftaya kadar istmus ve lateral loblardan oluĢan kalkan Ģeklindeki görünümünü kazanmaktadır. Lateral kompanentler santral kompanentlerle aynı zamanda embriyonun 4-5. farengeal poĢlarının „ultimobronkial‟ kısımlarından geliĢmektedir. Bu dokudan köken alan C hücreleri (parafoliküler hücreler) santral kompanent ile 67. haftalarda birleĢmektedir. Tiroid orjininden normal lokalizasyona ilerlerken arkasında tiroglosal kanal olarak bilinen epitelyum hücrelerinden oluĢan bir kalıntı bırakmaktadır. Tiroglossal kanal gebeliğin 7-8. haftalarına kadar kaybolmaktadır. Gebelikte maternal TRH plasentayı geçmektedir, ancak fetusta TSH salınımını uyarmak için yeterli değildir. Fetusta hipofizin TSH sentez ve sekresyonu gebeliğin 10-13. haftasında ortaya çıkmaktadır. Tiroid bezi ise fonksiyona gebeliğin 10-11. haftasında baĢlamaktadır. Tiroid hücreleri tiroglobilin sentez kapasitesini fetal yaĢamın 4-5. haftasında kazanmaktadır. Ġyodid tutulumu ve tiroksin sentezi ise 1011. haftalarda ortaya çıkmaktadır (Bor 2005). Fetal tiroid bezinin geliĢimi plasentaya bağımlıdır. Plasenta, sustrat teminini, ekskresyon fonksiyonu, çeĢitli hormonların sentezi, anne dolaĢımındaki bazı hormonların, ilaçların ve immünglobülinlerin fetüs dolaĢımına geçiĢinde rol almaktadır (Bianco ve ark 2002, Yaman 2010). Plasentanın tiroid hormon metabolizması üzerine çeĢitli etkileri vardır; TRH, plasentadan sentezlenir. Ayrıca plasenta annenin dolaĢımındaki TRH‟a geçirgendir. Ancak anne TRH‟ının fetüsa etkisi çok azdır. Plasenta, TSH ve tiroglobuline geçirgen değildir. Tiroid agenezisi ile doğan bebeklerde tiroglobulin düzeyi saptanamayacak kadar düĢüktür. Plasentadan fetüse iyodid geçiĢi vardır. 27 Plasentada Tip-2 monodeiyodinaz (MDI-II) ve Tip-3 monodeiyodinaz (MDI-III) enzimleri bulunur. MDI-II enzimi T4‟ü T3‟e, MDI-III T4‟ü rT3‟e ve T3‟ü T2‟ye çevirir. MDI-III anneden fetüsa T4 geçiĢinin kontrolünde önemli bir faktördür. Plasentada T4‟ün deiyonidasyon derecesi T4‟ün fetüsa geçiĢini kontrol eder (Bianco ve ark 2002, Yaman 2010). Plasentaya ek olarak amniyotik sıvı ile anne T4‟ünün fetüse geçiĢi olur. Ġnsan fetüsü günde 400 ml kadar amniyotik mayi yutar, bu sıvı absorbe olarak fetüsün dolaĢımına katılır. Fetüsün umblikal damarlarında, solunum sisteminde, intestinal sisteminde, deri ve üriner sistem epitelyum hücrelerinde MDI-III enzimi bulunduğundan amniyotik sıvıdan anne T4‟ünün fetüsa geçiĢi sınırlıdır (Huang ve ark 2003, Yaman 2010). Plasenta, fetüsün gebelik haftasına ve tiroid hormon sentez kapasitesine göre anne hormonlarının (T3 ve T4) fetüs dolaĢımına geçen miktarını düzenleme yeteneği olan komplex bir sistemdir (Bianco ve ark 2002, Yaman 2010). 1.2.3. Tiroid Bezinin Anatomisi ve Histolojisi Tiroid bezleri endokrin bezlerin en büyükleri arasında yer almaktadır. Tiroid bezi kahverengimsi kırmızı renkli, damar bakımından çok zengin bir bez olup C5-T1 vertebralar arasında bulunmaktadır ve bezin lobus dexter ve sinister olmak üzere iki lobu ve trachea'nın ön yüzü boyunca uzanarak bu iki lobu birbirine bağlayan isthmus glandulae thyroideae adı verilen bir parçası vardır. Ġstmus yaklaĢık 0,5 cm kalınlığında, 2 cm geniĢliğinde ve 2 cm yüksekliğindedir. Yan lopların üst kutupları oldukça sivri iken alt kutupları istmus ile birleĢim yerinde daha künt bir görünüm arz etmektedir. Her bir lobun kalınlık ve geniĢlikleri 2-2,5 cm, uzunlukları yaklaĢık 4 cm kadardır. Bazen, özellikle tiroid bezinin büyüdüğü koĢullarda, genellikle solda ve orta çizginin dıĢ tarafında istmustan dıĢarı doğru parmak gibi uzanan piramidal lob bulunur. Sağ lob sola nazaran daha vasküler olup, normalde biraz daha büyüktür. Diffüz hiperplazinin olduğu koĢullarda daha fazla büyüme eğilimi göstermektedir. Tiroidin ağırlığı 12 haftalık fetusta 80 mg, yenidoğan da ise 2 gr, yetiĢkin bir insanda tiroid bezi 10-20 gr arasındadır. Kadınlarda erkeklere oranla biraz daha ağırdır, menstrüasyon ve gebelik dönemlerinde bezin ağırlığı artmaktadır. Bezin ağırlığı 28 ayrıca beslenme Ģekline, kiĢiye, cinse, coğrafi duruma, mevsime göre de değiĢkenlik göstermektedir. Tiroid bezi gevĢek bir konnektif doku ile trakeanın ön ve dıĢ yüzlerine bağlıdır. Ġstmusun üst kenarı genellikle krikoit kıkırdağın 1,5-2 cm altında yer almaktadır. Bezin dıĢ tarafında karotis kılıfları ve sternokleidomastoit kaslar bulunmaktadır. Nervus laringeus inferior lateral loblar ve trakea arasındaki olukta yer almaktadır. Ġki çift parotit bezi, tiroid loblarının arka yüzü üzerinde veya nadiren kapsül altında lokalize olarak yer almaktadır. Tiroid bezi arteria karotis eksternadan doğan superior tiroid arteri ile arteria subklaviadan doğan inferior tiroid arterinden beslenmektedir. Bez damar bakımından çok zengin olması nedeniyle bezin kanlanma düzeyi iyidir. Tiroid bezinin zengin bir lenfatik drenajı vardır. Tiroid bezi adrenerjik ve kolinerjik lifleri almakta olup bu lifler tiroid fonksiyonlarının ayarlanmasında önemli roller almaktadır. Ġnce bir kapsülle çevrili olan tiroid bezi ıĢık mikroskobu ile asini veya folikül denilen yapılardan oluĢmaktadır. Folliküller zengin bir kapiller ağ ile çevrilmiĢtir. Folliküllerin içi açık protein benzerindeki kolloid ile doludur. Folliküller tek katlı kübik hücrelerle döĢeli olup, hücrelerin yüksekliği bezin uyarılma derecesine göre değiĢmektedir. Tiroid bezi, parafolliküler veya C hücreleri denilen diğer bir hücre tipini de içermektedir. Bu hücrelerin follikül hücresinin aksine folliküler lumen ile iliĢkileri yoktur. Ayrıca follikül hücresinden farklı olarak, mitokondrium veya a-gliserofosfat dehidrojenaz aktivitesi yönünden zengindirler (Felice ve Lauro 2004, Bor 2005, Çeltek 2008, Gergin 2008, Guyton 2010). 1.2.4. Tiroid Hormonunun Sentez ve Sekresyonu Mikroskopik olarak bakıldığında, tiroid kolloid içeren birkaç follikül ve onu çeviren tek kat tiroid epitelinden meydana gelmiĢtir. Folikül hücreleri bazal metabolizmayı stimüle eden tiroksin (T4) ve triiodotironin (T3) hormonlarını sentez etmektir. Bu hormonlar triiyodotironin (T3) ve tiroksin (T4) yapılarında iyot bulunan biyolojik etkili bileĢimlerdir. Ġnsan yavrusu ve tüm memelilerin farklılaĢmaları için gerekli olan bu hormonlar aynı zamanda metabolik iĢlevleri düzenleyici olarak görev yapmanın (Kılıç 2010), yanı sıra birçok organın erken geliĢimi ve büyümesinde özellikle beynin geliĢiminde belirleyici rol oynamaktadır (Andersson ve ark 2007). Beynin geliĢimi ve büyümesinin birçoğu fetal hayatta ve yaĢamın 2-3 yılı içerisinde gerçekleĢir (Andersson ve ark 2007). Tiroid bezi, tiroid hormonlarının yapımının 29 yanı sıra hormonların depolama yeri olarak da görev yapar (Kılıç 2010). Tiroid bezi tarafından salgılanan metabolik olarak aktif hormonların yaklaĢık %93‟ü tiroksin ve %7‟si triiyodotironin‟dir. Fakat tiroksinin hemen hemen tamamı sonunda dokularda triiyodotironine dönüĢür. Bu yüzden iĢlevsel olarak ikisi de önemlidir. Bu iki hormonun iĢlevleri nitelik olarak aynıdır, ancak etkinin hızı ve Ģiddeti yönünden farklılık gösterir. Triiyodotironin, tiroksinin yaklaĢık dört katı güçtedir, fakat kanda tiroksin çok daha az miktarda bulunur ve kanda kalıĢ süresi çok daha kısadır. T4 ve T3‟ün biyosentezi, tiroglobülin içinde tirosin moleküllerinin iyodinasyonu ile oluĢur. Tiroid bezi, küçük miktarlarda triiyodotironin (T4) ve tiroksin (T3) salgılar (Çeltek 2008). Besinlerle alınan iyot midede iyodide dönüĢür ve gastrointestinal sistemden hızla emildikten sonra hücre dıĢı sıvı içinde dağılır. Tiroid folikül hücreleri kandan aldıkları iyodidi aktif olarak folikül hücre bazal membranına taĢırlar. Bu olay iyodür tutulması olarak adlandırılır. Tutulan iyodid tiroid peroksidaz tarafından enzimatik olarak oksitlenir. Tirosin artıkları tiroid peroksidaz tarafından iĢlenerek monoiyodotirosine ve di-iyodotirosine dönüĢür. Ġyodotirosin molekülleri tiroksini ve triiyodotironini üretmek için eĢleĢirler. T4 ve T3 tiroglobülin içeren foliküllerde depolanır. Tiroglobülinin proteolitik sindirimiyle serbest T4 ve T3 dolaĢımda salgılanır. Proteolitik sindirim sırasında tiroglobülinden MIT ve DIT salgılanır, iyodotirosin deiodinaz MIT ve DIT‟i tiroid bezi içinde iyottan ayırır ve salgılanan iyot tekrardan tiroiddeki iyot havuzuna girer (Guyton 2010). T4 ve T3 serumda taĢıyıcı proteinlere bağlanmıĢtır. Bu proteinler tiroksin bağlayan globülin (TBG), tiroksin bağlayan prealbümin (TBPA) ve albümindir. BağlanmamıĢ veya serbest fonksiyonlar, biyolojik olarak aktif olan kısımlardır ve total T4‟ün (TT4) sadece %0,04‟ünü ve total T3‟ün (TT3) %0,4‟ünü içerir (Çeltek 2008). Normalde tiroid bezi T4, T3 ve ters T3 (biyolojik olarak inaktif) salgılar. T4‟ün deiyodinasyonu ile T3 veya ters T3 oluĢur. T3, T4‟ten 3-8 kat daha güçlüdür. Hipotalomik tirotropin releasing hormon (TRH) hipotalomik hipofizyel portal sistemden ön hipofiz bezine geçerek tirotrop reseptörlere bağlanır ve TSH‟nın sentezini sağlar ve salgılanmasını uyarır. TSH tiroidin iyot alımını ve tiroglobülinin iyodinasyonunu arttırır; aynı zamanda tiroglobülinin hidrolizini arttırarak tiroid bezinden T3 ve T4 salgılatır. TSH tiroid hücre büyümesini de uyarır. TRH ve TSH, T4 ve T3‟ün dolaĢım düzeylerinden negatif feed-beck ile etkilenir. Salgılama üzerindeki bu direkt etki hemen baĢladığı halde, fazla iyodür alınımının Wolf-Chaicoff bloğu Ģeklinde hormon salgılanması üzerinde yaptığı indirekt inhibitör etki daha sonra ortaya çıkar. Bunun nedeni 30 depolanmıĢ tiroglobülinden bir süre daha normal düzeyde hormon salıverilmesidir. Folikül hücresindeki iyot miktarı azaldığında iyodun hücre içine alınımı hızlanır, bu miktar arttığında ise yavaĢlar. Bu olay tiroid hormon sentezinin oto-regülasyonuna katkıda bulunur. Folikül hücresine iyodür giriĢindeki ve iyodun organikleĢmesindeki artma maksimuma eriĢtikten sonra birden azalır ve hormon sentez hızı düĢer. Buna Wolf-Chaikoff bloğu adı verilir. Fazla iyot alımı W-C bloğundan ayrı olarak folikül hücrelerinde sentezin yanında hormon salgılanmasında inhibe eder (Felice ve Lauro 2004, Bor 2005, Çeltek 2008, Gergin 2008, Guyton 2010). 1.2.5. Tiroid Hormonlarının Fizyolojik Etkileri Hedef hücreye gelen tiroid hormonları, genellikle pasif difüzyonla membrandan geçer. Hücre membranında bulunan T3 reseptörleri aracılığıyla; aktif transportla‟da geçebildiği bilinmektedir. Hücre sitoplazmasına girdikten sonra nükleuslardaki tiroid hormon reseptörlerine (TR) bağlanarak etki gösterirler. TR reseptörüne bağlanma sonucu hedef geni aktive ederler, mRNA transkripsiyonu gerçekleĢir. Mrna ribozomlarda kodladığı proteinin yapımını sağlar. Yapılan protein çoğu zaman endoplazmik retikulum ve golgide çeĢitli iĢlemlerden geçerek aktif hale gelir ve görev yapacağı yerlere giderek fizyolojik etkilerini baĢlatır (Gökhan ve ÇavuĢoğlu 1989). Fetal geliĢim üzerine etkileri Fetal tiroid hormonunun yokluğunda bir miktar büyüme olursa da, beyin ve iskelet geliĢimi belirgin derecede bozularak kretenizm ile sonuçlanır (Kamel 2003). Karbonhidrat ve protein metabolizmasına etkisi Tiroid hormonu karbonhidrat metabolizmasının her aĢamasını stimüle eder, glikozun absorbsiyonu, kullanması ve yapımı artar (Guyton 2010). Hipertiroidizmde hepatik glukoneojenez ve glikojenolizde artıĢ olmasının yanı sıra, bağırsaklardan glukoz ve galaktozun emilimi artar (Kamel 2003). Tiroid hormonlarının proteinler üzerinde bifazik etkileri vardır. Hipotiroidizmde gecikmiĢ olan somatik büyüme tiroid hormonun replasman dozları ile düzelirken aĢırı miktardaki dozları ile inhibe edilir (Kamel 2003). 31 Yağ metabolizmasına etkisi Yağ metabolizması tiroid hormonlarının etkisiyle artar. Lipitlerin yapımı, mobilizasyonu ve yıkımını uyarır (Guyton 2010). Kolesterol yapım ve yıkımı tiroid hormonları tarafından yapılır. Hipertiroidizm hipokolesterolemi, hipotiroidizmde hiperkolesterolemi görülür (Kamel 2003). Kan ve karaciğer yağlarına etkisi Tiroid hormonlarının artması, serbest yağ asitlerini de arttırır. Kanda kolesterol, fosfolipid ve trigliseritlerin konsantrasyonunu ve karaciğerde depolanmasını azaltır (Guyton 2010). Vitamin metabolizmasına etkisi Tiroid hormonu, birçok farklı enzim miktarını artırdığı ve vitaminlerde bazı enzim ve ko-enzimlerin önemli bölümleri oldukları için vitamin gereksinimini artırırlar. Hipotiroidizmde serum karoten düzeyleri yüksektir ve deriye sarımsı bir renk verir. Vitamin A noksanlığının klinik belirtileri olabilir. Hipertiroidizmde ise Vitamin A ihitiyacı arttığından doku düzeyleri azalabilir. Vitamin E ve D seviyelerinin hipertiroid hayvanlarda noksan olduğu belirlenmiĢtir (Kamel 2003). Bazal metabolizma hızına etkisi Tiroid hormonları vücut hücrelerinin çoğunda (beyin, retina, testis, dalak ve akciğerler hariç) metabolizmayı arttırdığı için hipertiroidide bazal metabolizma hızlanır (Guyton 2010). Vücut ağırlığına etkisi Hipertiroidide kilo kaybı ve iĢtah artıĢı gözlenirken, hipotiroidide kilo alma Ģikayetine sık rastlanır (Guyton 2010). Kardiyovasküler sisteme etkisi Tiroid hormonları kalpte pozitif inotropik ve kronotropik etkilidir. Ancak tiroid hormonları yükselirse protein katabolizmasına bağlı olarak inotropik etki düĢer, kalp debisinin yükselmesi ve myokard yetersizliğine bağlı sekonder kalp dekompansasyonu görülebilir. Hipertiroidide nabız basıncı yükselebilir (Kamel 2003, Guyton 2010). 32 Solunum sistemine etkisi Tiroid hormonlarının artıĢı oksijen tüketimini ve karbondioksit oluĢumunu arttırır, bu etkiler solunumun frekans ve derinliğini artırır tüm mekanizmaları aktivite eder (Guyton 2010). Gastrointestinal sisteme etkisi ĠĢtahın ve besin alımının artmasına ek olarak, tiroid hormonları gastrointestinal sistemde hem sekresyonların artmasına hem de motilitenin hızlanmasına neden olur (Guyton 2010). Sekresyon ve motilite artıĢına paralel hipertiroidizmde diyare meydana gelirken, hipotiroidizmde konstipasyon oluĢabilir (Kamel 2003). Merkezi sinir sistemine etkisi Tiroid hormonları genel olarak serebrasyonu hızlandırır, aynı zamanda disosiasyonda yapar. Tiroid hormonları ayrıca dendritik ve aksonal büyüme, sinaptogenez, nöronal migrasyon, miyelinizasyon ve beyin diferensiasyonundan sorumludur (Kamel 2003, Guyton 2010). Kas ve kemik sisteme etkisi Tiroid hormonu kemik yapımı ile ilgili birçok metabolik aktiviteyi artırır sonuç olarak PTH gereksimi de artar. Ayrıca kas tonusunun fonksiyonlarını gerçekleĢtirmesinde ve kasılma gevĢeme fonksiyonunun sürdürülmesinde gereklidir (Lavado-Autric ve ark 2003, Kamel 2003, Guyton 2010). Sempatik etkileri Kalp, iskelet kası, yağ dokusu ve lenfositlerde β-adrenerjik reseptör sayısını artırırken, kalp kasında α-adrenerjik reseptörleri azaltır. Ayrıca postreseptör seviyede katekolamin etkisini artırır (Kamel 2003). Endokrin etkileri Tiroid hormonları birçok hormon ve farmakolojik ajanın metabolik dönüĢümünü artırır (Kamel 2003). 33 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. AraĢtırmanın Tipi Bu araĢtırma, gebelerdeki idrarda iyot düzeyi ve beslenme durumlarının değerlendirilmesi amacıyla yapılan kesitsel ve tanımlayıcı bir araĢtırmadır. 2.2. AraĢtırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri Bu araĢtırma, Konya ili Selçuklu ilçesi Konya Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesinde yapılmıĢtır. Konya Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesi 1976 yılında trafik hastanesi olarak yapılmaya baĢlanmıĢ, 1980 yılında Doğum ve Çocuk hastanesine dönüĢtürülmüĢtür. Hastane adını; 09.05.2000 tarihinde 22.02– 27.10.1965 tarihlerinde Sağlık Bakanlığı yapmıĢ Konya Milletvekili ve Ġç Hastalıkları Uzmanı Dr. Faruk Sükan‟dan almıĢtır. Kadın ve Çocuk SağlığıHastalıkları dallarında hizmet veren 382 yatak kapasiteli ve 450 çalıĢanı olan bir hastanedir. 2.3. AraĢtırmanın Evreni Konya Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesi gebe polikliniğine 01.06.2011–30.07.2011 tarihleri arasında baĢvuran 15-49 yaĢ aralığındaki gebe kadınlar araĢtırmanın evrenini oluĢturmaktadır. 2.4.AraĢtırmanın Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi AraĢtırmanın örnek büyüklüğünün belirlenmesinde “evreni bilinmeyen örnekleme alınacak birey sayısını saptamaya” yönelik hazırlanmıĢ olan formülden yararlanılmıĢtır (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu 1997). Formül; n= t2pq/d2 Ģeklindedir. Buna göre örneklem büyüklüğü; (1,96)2 x 0,59 x 0,41 / (0,05)2). Gebelerde idrarda iyot yetersizliği ortalaması %59,8 (Köksal ve Pekcan 2009, Çakır ve ark 2002) olduğundan ±5 sapma, yüzde doksan beĢ güven düzeyinde (α=0,05) yapılan hesaplama sonucunda 371 gebeye ulaĢılması gerektiği hesaplanmıĢtır. ÇalıĢmaya 1.trimesterden 135 gebe, 2.trimesterden 135 gebe, 3.trimesterden 135 gebe olmak üzere 405 gebe alınarak baĢlanmıĢtır, fakat gebelerden birinin idrarla atılan iyot düzeyi normalden çok yüksek olduğundan, gebelerin idrarla atılan iyot düzeyi ortalamasını değiĢtirdiği için, 9 gebenin ise tiroid hastalık öyküsü olduğu için 34 1.trimesterden 131 gebe, 2.trimesterden 133 gebe, 3.trimesterden 131 gebe olmak üzere 395 gebe ile çalıĢma tamamlanmıĢtır. 2.5. Örnek Seçimi Örnek seçimini; Konya Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesi gebe polikliniğine baĢvuran 15-49 yaĢ aralığında, 1-40 haftalık gebe olanlar, tiroid hastalık öyküsü olmayanlar, tiroid ile ilgili ilaç kullanmayanlar ve araĢtırmaya katılmayı kabul eden gebeler oluĢturmaktadır. Bu amaçla evreni bilinmeyen örnekleme alınacak birey sayısını saptamaya yönelik hazırlanan formülden yararlanılarak 371 gebe alınması hesaplanmıĢ, çalıĢmaya 395 gebe alınarak tamamlanmıĢtır. 2.6. Veri Toplama Tekniği ve Araçları 2.6.1. Anket Formu (Ek-A) Annelerin sosyo demografik özelliklerini, obstetrik özelliklerini ve iyotlu tuz kullanım ve beslenme özelliklerini belirlemek amacıyla araĢtırmacı tarafından geliĢtirilmiĢ anket formu: AraĢtırmacı tarafından oluĢturulan anket formu gebeye ait sosyo- demografik ve obstetrik özellikleri ile iyotlu tuz kullanım, saklama koĢulları ve iyotlu beslenme alıĢkanlıklarını inceleyen 54 sorudan oluĢmaktadır. Sosyo- demografik özellikler olarak; yaĢ, öğrenim düzeyi, çalıĢma durumu, meslek, eĢin yaĢı, eĢin çalıĢma durumu, öğrenim düzeyi, sosyal güvence durumu, ailenin aylık ortalama geliri, evlilik kararının nasıl alındığını araĢtırmaya yönelik sorulardan oluĢmuĢtur. Obstetrik özellikleri ile ilgili olarak; daha önce doğum yapıp yapmadığı, en son doğumun Ģekli, gebelik döneminde sorun yaĢanıp yaĢanmadığı, ailede veya kendisinde tiroid hastalığı varlığını, gebelikte kullandığı ilaçlar gibi sorulardan oluĢmaktadır. Evde kullanılan tuz ile ilgili olarak; evde kullanılan tuzun iyot içerip içermediği, nasıl saklandığı, günlük tüketim miktarı, tuzluk saklama kabının özelliği, yemeklere ne zaman tuz atıldığı, kullanılan içme suyu kaynağı, deniz ürünleri tüketimi gibi sorulardan oluĢmaktadır. 35 Beslenme alıĢkanlığı ile ilgili sorular; iyot tutucu besinler ile iyottan zengin bir beslenme alıĢkanlığı olup olmadığı sorgulanmaktadır. 2.7. Ön Uygulama Veri toplama formları araĢtırma öncesi Konya Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesi gebe polikliniğine baĢvuran ve çalıĢmaya alınmayan 10 gebeye yüz yüze görüĢme yöntemiyle araĢtırmacı tarafından uygulanmıĢtır. Bu uygulama sonucunda anket formunda değiĢikliğe gerek olmadığı görülmüĢtür. 2.8. Verilerin Toplanması Gebe idrar örnekleri 01.06.2011–30.07.2011 tarihleri arasında toplanmıĢtır. Gebe polikliniğe gelen gebelerden sabah orta idrarı olacak Ģekilde alındı. Annelerden orta akım idrarı deiyodinize plastik kaplara alındıktan sonra 2 ml‟lik iki adet deiyodinize kapaklı tüplere konuldu. Soğuk zincir ile biyokimya laboratuarına ulaĢtırıldı. Tüm idrar örnekleri eĢ zamanlı çalıĢılmak üzere -80 ºC‟ de derin dondurucuda analiz gününe kadar saklandı. ÇalıĢma öncesi idrar örnekleri Hettich Mikro 200R santrifüj cihazında 1500 rpm hızla üç dakika süre ile santrifüj edildikten sonra elde edilen süpernatanları alındı. Ġdrar iyot düzeyi, biyokimya laboratuarında serik arsenik asit solüsyonunun kullanıldığı Sandell-Kolthoff reaksiyonuna dayanan kolorimetrik yöntemle ölçüldü. Ġdrar iyot düzeyleri μg/L olarak verildi. Yöntemin saptayabildiği en düĢük iyot düzeyi 20 μg/L‟dir. ÇalıĢma içi ve çalıĢmalar arası cv değerleri ise sırasıyla %6,45 ve %9,89‟dur. Annenin iyot yetersizliği düzeyinin sınıflandırılması idrar iyot atılımı seviyesine göre yapıldı. Ġdrarla atılan iyot konsantrasyonuna göre sonuçlar WHO tarafından belirlenen Ģekilde değerlendirildi; <150 μg/L den az olanlar yetersiz, 150-249 μg/L arasında olanlar yeterli, 250 ile 499 μg/L arasında olanlar ihtiyaçtan fazla alım, >500 μg/L olanlar ise sağlık için beklenen yararı olmayan değer olarak kabul edilirken; yetersizliğin derecelendirilmesinde 100-149 μg/L hafif iyot yetersizliği, 50-99 μg/L orta iyot yetersizliği, <50 μg/L ciddi iyot yetersizliği olarak WHO verilerine doğrultusunda kabul edildi (WHO 2007). 36 2.9. DeğiĢkenler 2.9.1. Bağımlı DeğiĢkenler Gebelerin Ġdrarla Atılan Ġyot Değerleri 2.9.2. Bağımsız DeğiĢkenler Sosyo -demografik özellikler YaĢ, Medeni durum, Meslek, Öğrenim düzeyi, Gelir durumu, Mesleği, EĢinin yaĢı, EĢinin eğitim durumu, EĢinin mesleği, Sosyal güvence varlığı, Aylık ortalama gelir durumu, Aile tipi, En uzun süre yaĢanılan yer, Evlilik yılı, Evlilik yaĢı, Evlilik kararının nasıl alındığı. Obstetrik özellikler Doğum sayısı, Çocuk sayısı, En son yapılan doğum Ģekli, Bir önceki çocuğun yaĢı, Gebelik döneminde sorun yaĢanma durumu, Gebeliğin isteyerek olup olmadığı, Gebelikte yaĢanılan herhangi bir sorun varlığı, Ebeveynler arası akrabalık öyküsü, Gebelikte kullanılan ilaç ve kullanma sıklığı, Gebede tiroid hastalığı varlığı, 37 Gebelikte sigara kullanımı. Evde kullanılan tuza iliĢkin veriler Evde kullanılan tuzun iyot durumu, Ġyotlu tuz kullanma durumu, Ġyotlu tuzun günlük kullanım miktarı, Tuzun saklanma koĢulları, Yemeklerde tuzun ne zaman kullanıldığı, Kullanılan içme suyu tipi. Beslenme alıĢkanlığı Deniz ürünleri tüketim sıklığı Gebelik öncesi ve sonrasında guatrojen tüketim sıklığı, Ġyottan zengin beslenme alıĢkanlığı. 2.10. Verilerin Değerlendirilmesi AraĢtırmada elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak veri kontrolü yapılmıĢ ve hatalı girilen veriler anket formuna göre düzeltilmiĢtir. AraĢtırma verilerinin istatistiksel analizi SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 18.0 paket programında yapılmıĢtır. AraĢtırma verilerinin normal dağılım analizi Lilliefors‟lu Kolmogorov-Smirnov testi, Histogram grafiği ve normal dağılım eğrisi, Skewness ve Kurtosis ile saptanmıĢtır. Normal dağılıma uymayan verilerin analizinde nonparametrik testler kullanılmıĢtır. Tanımlayıcı istatistikler; sayı, yüzde, ortalama ve standart sapma ile değerlendirilmiĢtir. Verilerin analizinde bağımlı ve bağımsız değiĢkenler arasındaki iliĢkiyi saptamak amacıyla; Mann Whitney U, Kruskal Wallis varyans analizi yapılmıĢtır. Kategorik verilerin sıklık dağılımları verilerek gruplar arasında Chi-square testi kullanıldı. Gebelerin tanıtıcı özellikleri ile obstetrik özellikler, BDÖ puanları ile idrarla atılan iyot düzeyi arasındaki iliĢkinin değerlendirilmesinde ise Pearson Korelasyon analizi yapılmıĢtır. Kolerasyon katsayısı (r); 0,000-0,249 arası çok zayıf; 0,250-0,499 arası zayıf; 0,500-0,699 arası orta;0,700-0,899 arası yüksek; 0,900-1,000 arası çok yüksek iliĢki olarak değerlendirildi (Kalaycı 2010). Sonuçlar %95,0‟lik güven aralığında, önemlilik p<0,05 düzeyinde alınmıĢtır. 38 2.11. AraĢtırmanın Amacı ve AraĢtırma Soruları Bu çalıĢma, gebe kadınlarda trimesterlere göre idrarda iyot düzeyleri, beslenme ve depresyon semptomatolojisi durumlarının değerlendirilmesi amacıyla yapılmıĢtır. AraĢtırmanın soruları Ģunlardır; 1. Gebe kadınlarda idrarda iyot düzeyi yeterli midir? 2. Gebe kadınlarda idrarda iyot düzeyi trimesterler arasında farklılık gösteriyor mu? 3. Gebelerdeki idrarda iyot düzeyi ile beslenme durumu arasında iliĢki var mı? 2.12. AraĢtırmanın Etiği AraĢtırmaya baĢlamadan önce Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Konya Klinik AraĢtırmalar Etik Kurulu‟ndan (24.02.2011 tarihindeki 2011/054 sayılı kararı ile) (Bkz. Ek-B) gerekli izinler alınmıĢtır. AraĢtırmanın örneklemini oluĢturacak gebelere anket formu doldurulmadan önce araĢtırma ile ilgili açıklama yapılmıĢ ve onam formu okunarak/okuması sağlanarak yazılı onamları alınmıĢtır (Bkz. EK C); ÇalıĢmanın amacı, planı, süresi ve kendisinden ne beklendiği açıklanarak isteklilik, gönüllülük ilkesi ıĢığında araĢtırmaya katılmaları için “bilgilendirilmiĢ onam formu” dolduruldu. ÇalıĢmaya katılma ya da katılmamaya karar vermede özgür oldukları, katılmalarını herhangi bir noktada sonlandırabilecekleri, bilgi vermeyi reddetme ve “otonomi” ilkesine saygı gösterildi. Kendilerinden alınan bireysel bilgilerin araĢtırıcının dıĢında baĢka hiç kimseye açıklanmayacağı ya da bilgilere baĢkalarının ulaĢmasına izin verilmeyeceği konusunda güvence verilerek “sadakat-gizlilik” ilkesine bağlı kalındı. “Zarar vermeme- yarar sağlama” ilkesine özen gösterilerek gebelerin bakım ve tedavilerinde risk oluĢturan durumlardan korunmaları, bakım ve tedavinin aksatılmadan sürdürülmesi sağlandı. 39 3.BULGULAR Gebe kadınlarda trimesterlere göre idrarda iyot düzeyleri ve beslenme durumlarının değerlendirilmesi amacıyla yapılan çalıĢmada araĢtırma grubuna ait tanıtıcı bilgiler ve araĢtırma amaçlarına iliĢkin bulgular iki ayrı baĢlık altında sunulmuĢtur; 3.1. AraĢtırma grubundaki gebelerin tanıtıcı özelliklerine iliĢkin bulgular, 3.2. AraĢtırma grubundaki gebe kadınların idrarda iyot düzeyleri ve beslenme özellikleri ile iliĢkili bulgular. 3.1. AraĢtırma grubundaki gebelerin tanıtıcı özelliklerine iliĢkin bulgular ÇalıĢmaya alınan 395 gebenin ortalama olarak gebelik haftası 20,43±11,40; yaĢ 25,65±5,17; evlilik yaĢı 20,40±3,39; sigara içme adedi 4,41±2,57 bulundu. Gebelerin ailelerinin aylık ortalama geliri 895,22±548,10 olarak tespit edildi. Gebelerin eĢlerinin yaĢ ortalaması 29,73±5,66 olarak saptandı. Gebelerin eĢlerinin sigara içme adeti ortalaması 16,11±9,11; sigara içme yıl ortalaması ise 6,44±5,16 olarak bulundu. Trimesterlere göre gebelerin dağılımı; gebelerin %33,20‟si 1.trimester, %33,60‟ı 2.trimester, %33,20‟si 3.trimesterden oluĢmakta idi. Gebelerin %93,90‟nı resmi nikahı olduğunu belirtti. ÇalıĢmaya katılan gebelerin %93,20‟si ev hanımı, %61,00 ilkokul ve altı öğrenim düzeyinde idi. Gebelerin %64,80‟i çekirdek aileden oluĢmakta idi. Gebeler ailelerinin aylık gelirlerini %1,50‟si iyi, %29,90‟ı orta, %68,60‟ı kötü olarak algıladıklarını belirtti. Gebelerin %25,80‟ni sosyal güvencesinin olmadığını ifade etti. Gebelerin gebelik dönemi boyunca %14,90‟nı sigara içtiğini belirtti (Çizelge 3.1.1). Gebelerin eĢlerinin %53,40‟ı ilkokul ve altı öğrenim düzeyinde idi. EĢlerin %47,80‟ni iĢçi, %37,50‟si serbest meslek sahibi olduğunu belirtti (Çizelge 3.1.2). 40 Çizelge 3.1.1. Gebelerin sosyodemografik özelliklerine göre dağılımları Gebelerin tanıtıcı özelikleri n % 1.trimester 131 33,20 2.trimester 133 33,60 3.trimester 131 33,20 17-19 42 10,60 20-24 137 34,70 25-29 120 30,40 30-34 71 18,00 35-41 25 6,30 59 14,90 182 46,10 Ortaokul 93 23,50 Lise ve dengi okul 41 10,40 Üniversite ve lisansüstü 20 5,10 368 93,20 Memur 14 3,50 ĠĢçi veya serbest meslek 13 3,30 Yok 102 25,80 Var 293 74,20 Yok 24 6,10 Var 371 93,90 Trimesterlere göre dağılım YaĢ grupları Eğitim durumu Okur-yazar Ġlkokul Meslek Ev hanımı Sosyal güvence Resmi nikah 41 Aile tipi Çekirdek aile 256 64,80 GeniĢ aile 139 35,20 256 64,80 Kayınvalide 24 6,10 EĢinin ailesi 106 26,80 9 2,30 Kırsal alan 130 32,90 ġehir merkezi 265 67,10 Görücü usülü 237 60,00 AnlaĢarak 116 29,40 42 10,60 Kötü 271 68,60 Orta 118 29,90 6 1,50 336 85,10 59 14,90 Evde kimlerle yaĢıyor EĢi ve çocukları Yalnız En uzun süre yaĢanan yer Evlilik kararı Kaçarak Algılalanan gelir Ġyi Gebelikte sigara içme durumu Ġçmiyor Ġçiyor 42 Çizelge 3.1.2 Gebelerin eĢlerinin sosyo-demografik özellikleri EĢlerin tanıtıcı özellikleri n % Okur-yazar olmayan 14 3,50 Okur-yazar 23 5,80 174 44,10 Ortaokul 91 23,00 Lise ve dengi okul 65 16,50 Üniversite ve lisans üstü 28 7,10 ÇalıĢmıyor 27 6,80 Memur 27 6,80 ĠĢçi 189 47,80 Serbest meslek 148 37,50 4 1,10 Ġçmiyor 175 44,30 Ġçiyor 220 55,70 EĢin eğitim durumu Ġlkokul EĢin mesleği Emekli EĢ sigara Gebelerin obstetrik özellikleri değerlendirildiğinde, gebelik sayısı ortalaması 2,53±1,50 olarak saptandı. Çocuk sahibi olan gebelerin en son doğan çocuklarının yaĢ ortalaması 63,27±35,96 ay olarak belirlendi. Gebelerin %34,40‟ı daha önce doğum yapmamıĢ, %18,70‟i düĢük yapmıĢ, %18,50‟sinin daha önce küretaj olduğu belirlendi. Daha önce küretaj olan gebeler 1 ile 3 kez, daha önce düĢük yapan gebeler ise 1 ile 4 kez arasında değiĢen sayılarda düĢük yaptıkları belirlendi. Daha önce doğum yaptığını belirten 259 gebenin %50,40‟ı normal doğum yaptığını ifade etti. Gebelere kaç çocuğu olduğu sorulduğunda, %32,90‟nı 1 çocuk sahibi olduğunu, %21,00‟ı 2 çocuk sahibi olduğunu, %11,60‟ı 3 ve daha fazla çocuk sahibi olduğunu ifade etti. Gebelere bir önceki gebeliğinde herhangi bir sorun yaĢayıp yaĢamadığı sorulduğunda %17,70‟i sorun yaĢadığını ifade etti. En çok yaĢanan sorunlar ise 1. sırada %5,80‟inde abortus, 43 2. sırada %3,30‟unda kanama ve 3. sırada %1,30‟unda ölü doğum olduğu tespit edildi. Gebelerin %83,80‟ni isteyerek gebe kaldığını ifade etti. Gebeliği sırasında %9,10‟u sorun yaĢadığını ifade ederken, yaĢanılan sorunlar %8,40 ile hipertansiyon ve kanama, %0,70 ile diyabet olduğu saptandı. %16,20‟si eĢi ile akraba olduğunu belirtti (Çizelge 3.1.3). Çizelge 3.1.3.Gebelerin obstetrik özelliklerinin dağılımı Obstetrik özellikler n % Hayır 136 34,40 Evet 259 65,60 Hayır 322 81,50 Evet 73 18,50 Hayır 321 81,30 Evet 74 18,70 199 50,40 60 15,20 0 136 34,40 1 130 32,90 2 83 21,10 3 ve daha fazla 46 11,60 Hayır 325 82,30 Evet 70 17,70 Doğum öyküsü Küretaj öyküsü DüĢük öyküsü Bir önceki doğum Ģekli Normal doğum Sezaryen Çocuk sayısı Önceki gebelikte sorun yaĢama 44 Planlı gebelik Hayır 64 16,20 Evet 331 83,80 Hayır 359 90,90 Evet 36 9,10 Yok 331 83,80 Var 64 16,20 ġimdiki gebelikte sorun yaĢama EĢler arasında akrabalık öyküsü Tiroid hormonları ve fonksiyonları açısından gebeler değerlendirildiğinde gebelerin sadece %12,40‟ı tiroid hormonlarına bakıldığını ifade etti. EĢlerin ailelerinde tiroid hastalık öyküsü var mı diye sorulduğunda %17,20‟si ailelerinde tiroid hastalık öyküsü olduğunu bildirdi (Çizelge 3.1.4). Çizelge 3.1.4.Gebelerin ve ailelerinin tiroid hastalık öyküsü Tiroid ile ilgili özellikleri n % Hayır 346 87,60 Evet 49 12,40 Yok 327 82,80 Var 68 17,20 Gebelikte tiroid hormonları değerlendirme EĢlerin ailelerinde tiroid hastalık öyküsü Gebelerin %90,60‟ı evde iyotlu tuz kullandığını, %48,90‟nı günlük 1-2 çay kaĢığı iyotlu tuz kullandığını, %74,60‟ının da 5 yıldan daha uzun süredir iyotlu tuz kullandığı saptandı. Yemekte tuzu %45,30‟u yemek piĢmeden önce, %43,00‟ı yemek piĢmeye yakın, %11,60‟ı yemek piĢtikten sonra tuz kullandığını belirtti. Evde kullanılan içme suyu kaynağını %46,60 ile tatlı su oluĢturmakta idi. Gebelerin deniz ürünleri tüketim sıklığı %66,60 ile ayda bir olduğunu belirlendi (Çizelge 3.1.5). 45 Çizelge 3.1.5. Gebelerin tuz kullanımına iliĢkin dağılımları Tuz kullanımı ile ilgili sorular n % Ġyotlu tuz kullanımı Hayır 37 9,40 Evet 358 90,60 91 25,40 267 74,60 1-2 çay kaĢığı 175 48,90 1-2 tatlı kaĢığı 108 30,20 75 20,90 283 71,60 Plastik kap 79 20,00 Tuz poĢeti 33 8,40 283 71,60 Porselen 26 6,60 Plastik 86 21,80 Yemek piĢmeden önce 179 45,40 Yemek piĢmeye yakın 170 43,00 Yemek piĢtikten sonra 46 11,60 166 42,00 Ġyotlu tuz kullanma süresi 5 yıl altı 5 yıl ve üstü Günlük tüketim miktarı 1-2 yemek kaĢığı Tuzluk saklama kabı Cam kavanoz Tuzluk malzemesi ġeffaf veya koyu renk cam Yemeklerde tuz kullanma zamanı Kullanılan içme suyu tipi ÇeĢme suyu 46 Memba suyu (hazır su) 45 11,40 184 46,60 Tüketmiyorum 103 26,10 Haftada 2-3 kez 29 7,30 263 66,60 Tatlı su (çeĢmeden) Deniz ürünleri tüketimi Ayda bir kez Gebelerin guatrojen yiyecekleri tüketme durumu gebelikten önceki 3 ay ve gebelikte ilk 3 ay içerisinde ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Gebelikten önceki 3 ay içerisinde guatrojen yiyecekleri %61,30‟u tükettiğini ifade etti. Gebelerin %4,60‟sı brüksel lahanası, %45,10‟u lahana, %13,40‟ı Ģalgam, %38,20‟si turp, %43,50‟si karnabahar tükettiğini ifade etti (Çizelge 3.1.6). Çizelge 3.1.6.Gebelerin beslenme özellikleri ve dağılımı Beslenme özellikleri n % Hayır 153 38,70 Evet 242 61,30 377 95,40 18 4,60 Tüketmeyen 217 54,90 Tüketen 178 45,10 342 86,60 53 13,40 Gebelikten önceki 3 ay Guatrojen tüketimi Brüksel lahanası Tüketmeyen Tüketen Lahana ġalgam Tüketmeyen Tüketen 47 Turp Tüketmeyen 244 61,80 Tüketen 151 38,20 Tüketmeyen 223 56,50 Tüketen 172 43,50 Karnabahar Gebelikte ilk 3 ay içerisinde gebelerin %30,60‟ı guatrojen yiyecekleri tükettiğini ifade etti. Gebelerin %4,30‟u brüksel lahanası, %23,00‟i lahana, %5,60‟ı Ģalgam, %16,70‟i turp, %19,70‟i karnabahar tükettiğini ifade etti. %10,90‟nı yumurta, %6,60‟ının et, %30,40‟ının süt tüketmediği belirlendi (Çizelge 3.1.7). Çizelge 3.1.7. Gebelerin beslenme özellikleri dağılımı Gebelikte ilk 3 ay n % Hayır 274 69,40 Evet 121 30,60 378 95,70 17 4,30 304 77,00 91 23,00 373 94,40 22 5,60 Guatrojen tüketimi Brüksel lahanası Tüketmeyen Tüketen Lahana Tüketmeyen Tüketen ġalgam Tüketmeyen Tüketen 48 Turp Tüketmeyen 329 83,30 66 16,70 317 80,30 78 19,70 Tüketmeyen ..43 10,90 Tüketen 352 89,10 26 6,60 369 93,40 Tüketmeyen 120 30,40 Tüketen 275 69,60 Tüketen Karnabahar Tüketmeyen Tüketen Yumurta Et Tüketmeyen Tüketen Süt 49 3.2. Kadınların idrarla atılan iyot düzeyleri ile beslenme özelliklerine iliĢkin bulgular AraĢtırmaya alınan 395 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 91,90 µg/L (104,54±71,68 µg/L)olarak tespit edildi. 1. trimesterdeki 131 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 104,00 µg/L (117,83±76,71 µg/L) olarak, 2.trimesterdeki 133 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 93,00 µg/L (107,59±63,50 µg/L) olarak, 3.trimesterdeki 131 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 71,00 µg/L (88,13±71,67 µg/L) olarak tespit edilmiĢtir. Gebelerin trimesterlere göre idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatiksel açıdan anlamlı fark bulundu (p<0,05). Bu fark 3.trimesterdeki gebelerden kaynaklanıyordu; 3.trimesterdeki gebelerin idrarda atılan iyot düzeyi diğer trimesterdeki gebelerden daha düĢük olduğu saptandı. Evde kimlerle birlikte yaĢadığı ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan önemli fark tespit edildi (p<0,05). Bu farklılık 3.grup olan kayınvalide, kayınbaba, görümce ve kayın ile birlikte yaĢayan gruptan kaynaklanmakta idi. Gebelerin aile tipi ile idrarda atılan iyot düzeyi arasında anlamlı bir iliĢki saptandı (p<0,05) ve bu iliĢki yine geniĢ aile hayatı olanlarda idrarla atılan iyot düzeyinin daha düĢük olduğunu gösterdi. YaĢa göre, gebenin eğitim durumu, gebenin mesleği, gebelerin sigara içme durumu, sosyal güvencenin varlığı, yaĢanılan yer, gelir düzeyinin algılanması, resmi nikah varlığı, eĢin eğitim durumu, eĢin mesleği, eĢin sigara içme durumu ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark tespit edilemedi (p>0,05) (Çizelge 3.2.1). Çizelge 3.2.1.Gebelerin ve eĢlerinin sosyodemografik özelliklerine göre idrarda atılan iyot düzeyleri iliĢkisi Gebelerin özellikleri ĠAĠ µg/L (Medyan) Önemlilik Testleri Trimesterler 1.trimester 104,00 2.trimester 93,00 KW:20,106 3.trimester 71,00*** p:0,000* 50 YaĢ grupları 17-19 84,66 20-24 89,40 25-29 97,66 30-34 89,33 KW:3,482 35-41 79,00 p:0,481*** Eğitim durumu Okur-yazar 92,00 Ġlkokul 88,66 Ortaokul 98,00 Lise ve dengi okul 93,00 KW:2,316 Üniversite ve lisans üstü 72,00 p:0,678*** Meslek Ev hanımı 92,10 Memur 76,33 KW:1,076 106,00 p:0,584*** ĠĢçi veya serbest meslek EĢin eğitim durumu Okur-yazar değil 95,00 Okur-yazar 91,00 Ġlkokul 86,50 Ortaokul 93,00 Lise ve dengi okul 99,66 KW:4,502 Üniversite ve lisans üstü 93,00 p:0,480*** EĢ meslek ÇalıĢmıyor 106,00 Memur 82,00 ĠĢçi 91,00 Serbest meslek 92,50 KW:2,898 Emekli 68,50 p:0,575*** 51 Aile tipi Çekirdek aile 96,00 z:-2,396 GeniĢ aile 86,00 p:0,017** Evde kimlerle yaĢıyor EĢi ve çocukları 98,00 Kayınvalidem 77,50 KW:12,635 EĢin ailesi 81,00 p:0,005* Yalnız yaĢıyorum 129,00 Evlilik kararı Görücü usülü 89,40 AnlaĢarak 95,66 KW:0,258 Kaçarak 100,50 p:0,879*** Algılanan gelir Kötü 90,60 Orta 96,50 KW:0,741 106,50 p:0,691*** Ġyi Sosyal güvence Yok 91,25 z:-0,278 Var 92,00 p:0,781** ġehir merkezi 94,33 z:-1,037 Kırsal bölge 87,33 p:0,300** Yok 77,00 z:-1,173 Var 92,60 p:0,241** Ġçmiyor 91,10 z:-1,634 Ġçiyor 98,66 p:0,102** YaĢanan yer Resmi nikah Gebe sigara 52 EĢ sigara Ġçmiyor 97,60 z:-1,358 Ġçiyor 88,60 p:0,174** *Bonferroni düzeltmeli Mann Whitney U testi ile yapılan incelemede fark oluĢturan grup **Mann Whitney U testi ***Kruskal-Wallis Varyans analizi. Gebelerin obstetrik özelliklerine göre idrarda atılan iyot düzeyi değerleri karĢılaĢtırıldığında daha önce doğum yapma, daha önce küretaj olma, daha önce düĢük yapma, önceki doğum Ģekli, çocuk sayısı, gebelikte sorun yaĢama ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı iliĢki saptanmadı (p>0,05). Gebeliğin isteyerek olması ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark vardı (p<0,05) (Çizelge 3.2.2). Çizelge 3.2.2.Gebelerin obstetrik özellikleri ile idrarda iyot iliĢkisi Obstetrik özellikler ĠAĠ µg/L (Medyan) Önemlilik Testleri Doğum öyküsü Hayır 91,20 z:-0,404 Evet 93,50 p:0,686* Hayır 91,45 z:-0,488 Evet 97,00 p:0,625* Hayır 91,77 z:-0,230 Evet 93,50 p:0,818* Normal doğum 96,00 z:-0,892 Sezaryen 85,00 p:0,373* Küretaj öyküsü DüĢük öyküsü Bir önceki doğum Ģekli 53 Çocuk sayısı 0 91,20 1 98,60 2 80,00 KW:2,975 3 ve daha fazla 97,50 p:0,395** Önceki gebelikte sorun yaĢama Hayır 91,50 z:-0,826 Evet 94,25 p:0,409* Hayır 104,50 z:-2,073 Evet 90,33 p:0,038** Yok 91,54 z:-0,419 Var 96,00 p:0,675 Planlı gebelik EĢler arasında akrabalık öyküsü *Mann Whitney U testi **Kruskal-Wallis Varyans analizi. Gebelikte tiroid hormonlarına bakılması ile idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilirken (p<0,05), eĢi ya da kendi ailesinde tiroid hastalığı öyküsü ile idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamadı (p>0,05) (Çizelge 3.2.3). Çizelge 3.2.3.Gebelerin tiroid öyküleri ile idrarda iyot düzeyleri arasındaki iliĢki Gebenin özellikleri ĠAĠ µg/L (Medyan) Önemlilik Testleri Tiroid hormonlarına değerlemdirme Hayır 93,33 z:-2,488 Evet 71,00 p:0,013* Yok 92,22 z:-0,886 Var 83,50 p:0,376* Ailelerde tiroid hastalık öyküsü 54 *Mann Whitney U testi Ġyotlu tuzu 5 yıldan daha az süredir kullananlar ile 5 yıl ve daha uzun süredir kullananların idrarla atılan iyot düzeyi karĢılaĢtırıldığında istatiksel açıdan anlamlı fark bulundu (p<0,05) ve 5 yıldan daha az süredir iyotlu tuz kullananlarda idrarla atılan iyot düzeyinin daha düĢük olduğu saptandı. Gebelerde evde iyotlu tuz kullanma, tuzun saklandığı yer, tuzluk malzemesi, yemeklere tuzun eklenme zamanı, kullanılan içme suyunun kaynağı ve deniz ürünleri tüketimine göre idrarla atılan iyot düzeyi arasında anlamlı fark tespit edilemedi (p>0,05) (Çizelge 3.2.4). Çizelge 3.2.4.Tuz kullanımı ile idrarla atılan iyot değerlerinin iliĢkisi Tuza iliĢkin bilgiler ĠAĠ µg/L (Medyan) Önemlilik Testleri Ġyotlu tuz kullanımı Yok 77,00 z:-0,817 Var 92,36 p:0,414* 5 yıl altı 79,50 z:-2,847 5 yıl ve üstü 97,50 p:0,04** Ġyotlu tuz kullanma süresi Günlük tüketim miktarı 1-2 çay kaĢığı 91,44 1-2 tatlı kaĢığı 95,50 KW:0,340 1-2 yemek kaĢığı 90,66 p:0,844** Tuzluk saklama kabı Cam kavanozda 92,62 Plastik kapta 77,66 KW:1,519 Tuz poĢeti 93,00 p:0,468** Tuzluk malzemesi ġeffaf veya koyu renk cam 92,55 Porselen 83,00 KW:0,201 Plastik 91,50 p:0,905** 55 Yemeklerde tuz kullanma zamanı Yemek piĢmeden önce 89,00 Yemek piĢmeye yakın 97,00 KW:1,646 Yemek piĢtikten sonra 96,33 p:0,439** Kullanılan içme suyu ÇeĢme suyu 83,33 Memba suyu (hazır su) 99,00 KW:4,525 Tatlı su (çeĢmeden) 97,00 p:0,104** Deniz ürünleri tüketimi Tüketmiyorum 84,00 Haftada 2-3 kez 86,00 KW:3,222 Ayda bir kez 96,50 p:0,200** *Mann Whitney U testi **Kruskal-Wallis Varyans analizi. Gebelik öncesi süreçte guatrojen tüketenlerle tüketmeyenler arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatistiksel fark tespit edilemedi (p>0,05) (Çizelge 3.2.5). Çizelge 3.2.5.Ġyot düzeyi ile gebelik öncesi guatrojen besin arasındaki iliĢki Gebelikten 3 ay önce ĠAĠ µg/L (Medyan) tüketme Önemlilik Testleri Guatrojen tüketimi Hayır (n=153) 86,50 z:-0,770 Evet (n=242) 95,40 p:0,441* Tüketmeyen (n=377) 91,72 z:-1,248 Tüketen (n=18) 124,00 p:0,212* Brüksel lahanası 56 Lahana Tüketmeyen (n=217) 88,60 z:-1,040 Tüketen (n=178) 96,40 p:0,298* Tüketmeyen (n=342) 90,66 z:-0,985 Tüketen (n=53) 102,00 p:0,324* Tüketmeyen (n=244) 91,14 z:-0,137 Tüketen (n=151) 92,50 p:0,891* Tüketmeyen (n=223) 89,80 z:-0,595 Tüketen (n=172) 95,66 p:0,552* ġalgam Turp Karnabahar *Mann Whitney U testi Gebelikte ilk 3 ay içerisinde guatrojen besinlerin tüketimi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark vardı (p<0,05). Brüksel lahanası, lahana, turp tüketemi ile idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatistiki olarak fark tespit edilirken (p<0,05), Ģalgam ve karnabahar tüketenlerde idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatiksel olarak anlamlı fark tespit edilemedi (p>0,05) (Çizelge 3.2.6). Çizelge 3.2.6.Ġyot düzeyi ile gebeliğin ilk 3 ayı içerisinde guatrojen besin tüketme arasındaki iliĢki Gebelikte ilk 3 ay ĠAĠ µg/L (Medyan) Önemlilik Testleri Guatrojen tüketimi Hayır (n=274) 87,40 z:-3,054 Evet (n=121) 104,80 p:0,002* 91,09 z:-2,522 Brüksel lahanası Tüketmeyen (n=378) 57 Tüketen (n=17) 136,00 p:0,012* Tüketmeyen (n=304) 89,33 z:-2,091 Tüketen (n=91) 102,00 p:0,037* Tüketmeyen (n=373) 91,36 z:-1,421 Tüketen (n=22) 126,00 p:0,155* Tüketmeyen (n=329) 91,00 z:-2,210 Tüketen (n=66) 108,66 p:0,027* Tüketmeyen (n=317) 89,66 z:-1,135 Tüketen (n=78) 100,50 p:0,256* Lahana ġalgam Turp Karnabahar *Mann Whitney U testi Gebelerin yumurta, et ve süt tüketen ve tüketmeyen gruplar ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark bulunamadı (p>0,05) (Çizelge 3.2.7). Çizelge 3.2.7. Gebelerin beslenme özellikleri ile idrarda atılan iyot düzeyi iliĢkisi Beslenme özellikleri Tüketen Tüketmeyen Önemlilik Testleri ĠAĠ (Medyan) ĠAĠ (Medyan) p z Yumurta 92,54 80,00 0,284* -1,071 Et 91,90 94,25 0,728* -0,348 Süt 92,16 91,66 0,809* -0,242 *Mann Whitney U testi 58 395 gebenin %78,70‟inin idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<150 µg/L) olduğu, %21,30‟unun ise yeterli iyot düzeyine (>150 µg/L) sahip olduğu tespit edildi. 1.trimesterdeki gebelerin %77,90‟ında, 2.trimesterdeki gebelerin %75,90‟ında, 3.trimesterdeki gebelerin %82,40‟ında idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<150 µg/L) olduğu tespit edildi. Ġdrarla atılan iyot düzeyi yetersizliği ile trimesterler arası fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunamadı (p>0,05). Ġdrarla atılan iyot yetersizliğini derecelendirdiğimizde ülkemiz ya da ilimiz için durumu daha net olarak ortaya koyduğumuz söylenebilir. 1.trimesterdeki 131 gebenin %9,90‟ında ciddi düzeyde iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %36,60‟ında orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %31,30‟unda hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %16,80‟inde iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %5,40‟ında gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L), tespit edilirken; 2.trimesterdeki 133 gebenin %15,80‟inde ciddi düzeyde iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %38,30‟unda orta düzeyde iyot yetersizliği (5099 µg/L), %21,80‟sinde hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %20,30‟unda iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟inde gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L) tespit edilirken; 3.trimesterdeki 131 gebenin %34,40‟ında ciddi düzeyde iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %35,10‟unda orta düzeyde iyot yetersizliği (5099 µg/L), %13,00‟ında hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %13,70‟inde iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟inde gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L) tespit edilmiĢtir. Trimesterler ile iyot yetersizliğinin derecesi arasında istatistiki açıdan anlamlı fark olduğu saptandı (p<0,05), bu fark 3.trimesterde ciddi iyot yetersizliği olan gebelerden kaynaklanmakta olduğu belirlendi (Çizelge 3.2.8). Çizelge 3.2.8. Trimesterler arası idrarla atılan iyot yetersizliği iliĢkisi Ġyot yetersizlik 1.trimester 2.trimester 3.trimester Tüm gebeler düzeyi (n=131) (n=133) (n=131) (n=395) n % n % n % n % χ² 33,664 <50 µg/L 13 9,90 21 15,80 45 34,40* 79 20,00 50-99 µg/L 48 36,60 51 38,30 46 35,10 145 36,70 100-149 µg/L 41 31,30 29 21,80 17 13,00 87 22,00 150-249 µg/L 22 16,80 27 20,30 18 13,70 67 17,00 7 5,40 5 3,80 5 3,80 17 4,30 250 ve üstü p *Chi-square test 59 0,000* Gebelerin idrarla atılan iyot düzeyine göre sosyo-demografik verileri değerlendirildiğinde; iyota göre yaĢ grupları, meslekleri, eğitim durumları, eĢinin eğitim durumu, eĢinin mesleği, sosyal güvencenin varlığı, resmi nikah varlığı ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiki açıdan anlamlı fark tespit edilemedi (p>0,05) (Çizelge 3.2.9). Çizelge 3.2.9.Gebelerin sosyo-demografik verileri ile idrarla atılan iyot yetersizliği arasındaki iliĢki ĠAĠ düzeyi ĠAĠ düzeyi Toplam (n=311) (n=84) (n=395) <150 µg/L >150 µg/L n % n 1.trimester 102 77,90 2.trimester 101 3.trimester % n % 29 22,10 131 33,20 75,90 32 24,10 133 33,60 108 82,40 23 17,60 131 33,20 17-19 35 83,30 7 16,70 42 10,60 20-24 111 81,00 26 19,00 137 34,70 25-29 91 75,80 29 24,20 120 30,40 30-34 55 77,50 16 22,50 71 18,00 35-41 19 76,00 6 24,00 25 6,30 288 78,30 80 21,70 368 93,20 13 92,90 1 7,10 14 3,50 10 76,90 3 23,10 13 3,30 46 78,00 13 22,00 59 14,90 148 81,30 34 18,70 182 46,10 69 74,20 24 25,80 93 23,50 p Trimester 0,416* YaĢ grupları 0,783* Meslek Ev hanımı Memur ĠĢçi ve meslek serbest 0,418* Eğitim durumu Okur-yazar Ġlkokul Ortaokul 60 Lise 32 78,00 9 22,00 41 10,40 Üniversite 16 80,00 4 20,00 20 5,10 Okur-yazar 11 78,60 3 21,40 14 3,50 Ġlkokul 15 65,20 8 34,80 23 5,80 141 81,00 33 19,00 174 44,10 Lise 72 79,10 19 20,90 91 23,00 Üniversite 51 78,50 14 21,50 65 16,50 21 75,00 7 25,00 28 7,10 0,750* EĢ eğitim durumu Okur-yazar olmayan Ortaokul 0,653* EĢ meslek ÇalıĢmıyor 18 66,70 9 33,30 27 6,80 Memur 21 77,80 6 22,20 27 6,80 ĠĢçi 149 78,80 40 21,20 189 47,80 Serbest meslek 119 80,40 29 19,60 148 37,50 4 100,00 0 0,00 4 1,00 Emekli 0,449* Sosyal güvence Yok 82 80,40 20 19,60 102 25,80 Var 229 78,20 64 21,80 293 74,20 Yok 20 83,30 4 16,70 24 6,10 Var 291 78,40 80 21,60 0,635* Resmi nikah 371 93,90 0,570* *Chi-square testi Gebenin daha önce doğum yapıp yapmadığı, küretaj olması, düĢük yapması, önceki doğum Ģekli, kaç çocuğunun olduğu, eĢlerin akraba olması, önceki gebelikte sorun yaĢayıp yaĢamadığı, gebeliği istemesi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında anlamlı fark yoktu (p>0,05) (Çizelge 3.2.10). 61 Çizelge 3.2.10. Gebelerin obstetrik özellikleri ile idrarda iyot yetersizliği arasındaki iliĢki Gebelerin özellikleri ĠAĠ düzeyi ĠAĠ düzeyi Toplam (n=311) (n=84) (n=395) <150 µg/L > 150 µg/L n % n % n % p Doğum öyküsü Hayır 106 77,90 30 22,10 136 34,40 Evet 205 79,20 54 20,80 259 65,60 Hayır 258 80,10 64 19,90 322 81,50 Evet 53 72,60 20 27,40 73 18,50 Hayır 252 78,50 69 21,50 321 81,30 Evet 59 79,70 15 20,30 74 18,70 0,780* Küretaj öyküsü 0,156* DüĢük öyküsü 0,816* Bir önceki doğum Ģekli Normal doğum Sezaryen 157 78,90 42 21,10 199 76,80 48 80,00 12 20,00 60 23,20 0,853* Çocuk sayısı 0 106 77,90 30 22,10 136 34,40 1 96 73,80 34 26,20 130 32,90 2 71 85,50 12 14,50 83 21,00 3 ve daha fazla 38 82,60 46 11,60 8 17,40 0,202* Önceki gebelikte sorun yaĢama Hayır 254 78,20 71 21,80 325 82,30 Evet 57 81,40 13 18,60 70 17,70 Hayır 47 73,40 17 26,60 64 16,20 Evet 264 79,80 67 20,20 331 83,80 0,544* Planlı gebelik 0,258* 62 EĢler arasında akrabalık Hayır 258 77,90 73 22,10 331 83,80 Evet 53 82,80 11 17,20 64 16,20 0,384* *Chi-square testi Gebelerde iyotlu tuz kullanımı, günlük tüketim miktarı, tuzun nerede saklandığı, tuzluk malzemesi, yemeklerde tuzun ne zaman kullanıldığı, kullanılan içme suyu kaynağı, deniz ürünleri tüketimi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel fark bulunamadı (p>0,05). Ġyotlu tuzun kaç yıldır kullanıldığı ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark vardı (p<0,05) (Çizelge 3.2.11). Çizelge 3.2.11. Gebelikte tuz kullanımı ile idrarda atılan iyot düzeyi arasındaki iliĢki Tuz kullanımına ile ilgili sorular ĠAĠ düzeyi ĠAĠ düzeyi Toplam (n=311) (n=84) (n=395) <150 µg/L >150 µg/L n n % % n % p Evinizde iyotlu tuz kullanımı Hayır 29 78,40 8 21,60 37 9,40 Evet 282 78,80 76 21,20 358 90,60 79 86,80 12 13,20 91 25,40 203 76,00 64 24,00 267 74,60 1-2 çay kaĢığı 138 78,90 37 21,10 175 48,90 1-2 tatlı kaĢığı 83 76,90 25 23,10 108 30,20 1-2 yemek kaĢığı 60 80,00 15 20,00 75 20,90 221 78,10 62 21,90 283 71,60 64 81,00 15 19,00 79 20,00 0,956* Kaç yıldır kullanıyorsunuz? 5 yıl altı 5 yıl ve üstü 0,030* Günlük tüketim ne kadar? 0,866* Tuzunuzu nerede saklıyorsunuz? Cam kavanozda Plastik kapta 63 Tuz poĢeti 26 78,80 7 21,20 33 8,40 223 78,80 60 21,20 283 71,60 Porselen 20 76,90 6 23,10 26 6,60 Plastik 68 79,10 18 20,90 86 21,80 133 80,10 33 19,90 166 42,00 33 73,30 12 26,70 45 11,40 145 78,80 39 21,20 184 46,60 Tüketmiyorum 86 83,50 17 16,50 103 26,10 Haftada 2-3 kez 21 72,40 8 27,60 29 7,30 204 77,60 59 22,40 263 66,60 0,854* Tuzluk malzemesi ġeffaf veya koyu renk cam 0,972* Kullanılan içme suyu tipi ÇeĢme suyu Memba suyu (hazır su) Tatlı su (çeĢmeden) 0,614* Deniz ürünleri tüketimi Ayda bir 0,317* *Chi-square testi Gebelikten önceki 3 ay içerisinde guatrojen tüketimi, brüksel lahanası, lahana, turp, karnabahar tüketimi ile idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p>0,05). Gebelikte ilk 3 ay içerisinde guatrojen tüketimi, brüksel lahanası tüketimi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında anlamlı fark saptandı (p<0,05). Gebelikte ilk 3 ay içerisinde lahana, turp, karnabahar tüketimi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark yoktu (p>0,05). Et, süt, yumurta tüketimi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p>0,05) (Çizelge 3.2.12). 64 Çizelge 3.2.12.Gebelerin beslenme özellikleri ile idrarla atılan iyot yetersizlikleri karĢılaĢtırması Beslenme özellikleri ĠAĠ düzeyi ĠAĠ düzeyi Toplam (n=311) (n=84) (n=395) <150 µg/L ≥150 µg/L n % n % n % p Gebelikten önceki 3 ay Guatrojen tüketimi Hayır 117 76,50 36 23,50 153 38,70 Evet 194 80,20 48 19,80 242 61,30 298 79,00 79 21,00 377 95,40 13 72,20 5 27,80 18 4,60 Tüketmeyen 167 77,00 50 23,00 217 54,90 Tüketen 144 80,90 34 19,10 178 45,10 269 78,70 73 21,30 342 86,60 42 79,20 11 20,80 53 13,40 Tüketmeyen 187 76,60 57 23,40 244 61,80 Tüketen 124 82,10 27 17,90 151 38,20 Tüketmeyen 171 76,70 52 23,30 223 56,50 Tüketen 140 81,40 32 18,60 172 43,50 Hayır 223 81,40 51 18,60 274 69,40 Evet 88 72,70 33 27,30 121 30,60 0,382* Brüksel lahanası Tüketmeyen Tüketen 0,489* Lahana 0,341* ġalgam Tüketmeyen Tüketen 0,922* Turp 0,196* Karnabahar 0,256* Gebelikte ilk 3 ay Guatrojen tüketimi 0,050* 65 Brüksel lahanası Tüketmeyen Tüketen 301 79,60 77 20,40 378 95,70 10 58,80 7 41,20 17 4,30 243 79,90 61 20,10 304 77,00 68 74,70 23 25,30 91 23,00 296 79,40 77 20,60 373 94,40 15 68,20 7 31,80 22 5,60 262 79,60 67 20,40 329 83,30 49 74,20 17 25,80 66 16,70 248 78,20 69 21,80 317 80,30 63 80,80 15 19,20 78 19,70 36 83,70 7 16,30 43 10,90 275 78,10 77 21,90 352 89,10 19 73,10 7 26,90 26 6,60 292 79,10 77 20,90 369 93,40 98 81,70 22 18,30 120 30,40 213 77,50 62 22,50 275 69,60 0,040* Lahana Tüketmeyen Tüketen 0,287* ġalgam Tüketmeyen Tüketen 0,213* Turp Tüketmeyen Tüketen 0,328* Karnabahar Tüketmeyen Tüketen 0,624* Yumurta Tüketmeyen Tüketen 0,397* Et Tüketmeyen Tüketen 0,466* Süt Tüketmeyen Tüketen 0,347* *Chi-square testi 66 Ġdrarda atılan iyot ile BKI arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark yoktu (p>0,05) (Çizelge 3.2.13). Çizelge 3.2.13. Gebelerin idrarda iyot yetersizliği ile BKI arasındaki iliĢkisi Gebelerin özellikleri ĠAĠ düzeyi ĠAĠ düzeyi Toplam (n=311) (n=84) (n=395) <150 µg/L ≥150 µg/L n n % % n % p BKI <18,5-24,90 116 80,00 29 20,00 145 37,50 25-29,90 160 78,00 45 22,00 205 53,00 30-44,90 32 86,50 13,50 5 37 9,50 0,497* *Chi-square testi Ġdrarla atılan iyot düzeyi ile gebelik haftası arasında negatif yönde zayıf bir iliĢki tespit edildi (r=-0,175, p=0,001). Ġdrarla atılan iyot düzeyi ile gebenin yaĢı (r=0,035, p=0,577), ile evlilik yaĢı (r=-0,132, p=0,036) ve evlilik yılı (r=-0,030, p=0,632), ailenin aylık geliri (r=-0,035, p=0,582), çocuk sayısı (r=-0,021, p=0,738), ve çocuğun yaĢı (r=-0,073, p=0,245), arasında bir iliĢki saptanamadı (p>0,05) (Çizelge 3.2.14). Çizelge 3.2.14.Gebelerin bazı özellikleri ile idrarla atılan iyot düzeyi arasındaki iliĢki Gebenin yaĢı Gebelik haftası r ĠAĠ p -0,175 <0,005 r p -0,035 >0,577 Evlilik yaĢı r p -0,132 >0,036 Evlilik yılı r p -0,030 >0,632 Ailenin geliri r p -0,035 >0,582 Çocuk sayısı r p -0,021 >0,738 Çocuk yaĢı r p -0,073 >0,245 67 4.TARTIġMA AraĢtırmaya alınan gebelerin yaĢ ortalaması 25,65±5,17 (min=17, max=41) idi, Yanıkkerem ve arkadaĢlarının 2003-2004 yılları arasında Manisa‟da 160 gebe ile yürüttükleri çalıĢmada 25,37±4,69 olarak, Özkan‟ın 2007-2008 yılları arasında Aydın‟da 400 yeni doğum yapan kadın ile yürüttükleri çalıĢmada 26,90±5,20 (1644) olarak, Burgess ve arkadaĢlarının 2000-2006 yılları arasında Tazmanya‟da 802 gebenin yaĢ ortalamasını 28,30±0,30 olarak, Eltom ve arkadaĢlarının 2000 yılında Sudan‟da yaĢayan 47 gebenin yaĢ ortalamasını 29,00±4,60 olarak, Ara ve arkadaĢlarının ġubat 2000-Haziran 2000 tarihleri arasında 254 gebe ile yaptıkları çalıĢmada yaĢ ortalamalarını 24±5,00 olarak, Azizi ve arkadaĢlarının 1998 yılında Ġran‟nın Isfahan Ģehrinde 1.trimesterdeki 30 gebenin yaĢ ortalamasını 25,70±5,40 olarak; 2.trimesterdeki 30 gebenin yaĢ ortalamasını 25,70±4,90; 3.trimesterdeki 30 gebenin yaĢ ortalamasını 24,60±4,90 olarak saptamıĢlar. Bizim çalıĢmamıza benzer Ģekilde yurt içi ve yurt dıĢında yapılan çalıĢmalarda üreme çağındaki kadınların ele alınması sebebiyle yaĢ ortalamaları paralellik göstermektedir. AraĢtırma kapsamına alınan gebelerin %10,60‟ı (n=42) 17–19, %34,70‟i (n=137) 20–24, %30,40‟ı (n=120) 25–29, %18,00‟i (n=71) 30–34, %6,30‟u (n=25) ise 35–41 yaĢ aralığında tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.1.1). TNSA 2008 sonuçlarına göre değerlendirdiğimizde; kadınların %9,20‟si 15–19, %8,80‟ni 20–24, %8,80‟ni 25–29, %7,90‟nı 30–34, %7,10‟u 35–39, %6,40‟ı 40–44 yaĢ aralığında olduğu belirlenmiĢtir. Larpsombatsiri ve Chapman‟ın Ekim 2005-Eylül 2007 yılları arasında Tayland‟da 800 gebe ile yaptığı çalıĢmada; %14,90‟nı 20 yaĢından küçük, %26,20‟si 20–24, %28,50‟si 25–29, %17,90‟nı 30–34 yaĢ aralığında, %12,50‟si 35 yaĢın üstünde olduğu saptanmıĢtır. Adölesan gebe oranındaki yükseklik bizim çalıĢmamız ve diğer çalıĢmalarda da dikkate değer oranda yüksektir ve oranlardaki yükseklik hala önüne geçilemediğinin önemli bir göstergesidir. AraĢtırma kapsamına alınan gebelerin %61,00‟inin (n=241) okur-yazar veya ilkokul mezunu olduğu saptandı (Çizelge 3.1.1). TNSA 2008 sonuçlarına göre ise; kadınların %18,30‟u okur-yazar, %51,90‟nı ilkokul mezunu, %8,70‟i ortaokul mezunu, %21,10‟u ise lise ve üstü okul mezunu olduğu tespit edilmiĢtir. Özkan‟ın 2008 yılında, Aydın‟da yaptığı çalıĢmada 400 yeni doğum yapan annenin %6,70‟i (n=27) okur-yazar değil, %1,50‟si (n=6) okur-yazar, %41,70‟i (n=167) ilkokul, 68 %15,80‟ni (n=63) ortaokul, %22,50‟si (n=90) lise, %11,80‟ni (n=47) üniversite mezunu olduğu tespit edilmiĢtir. ġahsıvar 2006 yılında Konya‟da 297 gebe ile yaptığı çalıĢmada gebelerin %63,29‟u (n=188) okur-yazar ve ilkokul mezunu, %8,41‟i (n=25) ortaokul mezunu, %15,82‟si (n=47) lise mezunu, %12,45‟i (n=37) üniversite mezunu olduğunu saptamıĢtır. Arslan‟ın 2009–2010 yılında, Isparta ilinde 452 gebe ile yaptıkları çalıĢmada %1,70‟i (n=8) sadece okur-yazar, %29,00‟u (n=131) ilkokul mezunu, %17,30‟u (n=78) ortaokul mezunu, %30,10‟u (n=136) lise mezunu, %21,90‟nı (n=99) üniversite mezunu olduğu belirlenmiĢtir. Köksal ve Pekcan 1998–2000 yılları arasında, Afyon‟da 111 gebe ile yaptığı çalıĢmada gebelerin %5,40‟ı (n=6) okur-yazar olan veya olmayan, %71,20‟sinin (n=79) ilkokul mezunu, %3,60‟ı (n=4) ortaokul mezunu, %8,10‟u (n=9) lise mezunu, %11,70‟i (n=13) yüksekokul mezunu olan gebelerden oluĢtuğu saptanmıĢtır. Öğrenim durumu toplumun sosyal yapısını belirleyen önemli bir etmendir. ÇalıĢmalardaki eğitim düzeyi oranındaki dağılım farklılıkları çalıĢmanın yapıldığı bölgelerin farklılığına ve yaĢ gruplarındaki çeĢitlilikten kaynaklandığı düĢünülmektedir. AraĢtırmaya katılan gebelerin %93,20‟si (n=368) ev hanımı, %3,50‟si (n=14) memur, %3,30‟u (n=13) iĢçi veya serbest meslek sektöründe çalıĢtığı saptanmıĢtır (Çizelge 3.1.1). Bor‟un 2003–2004 yılları arasında 804 kadın ile Kayseri‟de yaptığı çalıĢmaya göre; %90,00‟nı (n=724) ev hanımı, %4,60‟ının (n=37) memur, %5,40‟ının ise emekli, iĢçi, serbest meslek Ģeklinde dağılım gösterdiği tespit edilmiĢtir. Özkan‟ın 2007–2008 yılları arasında, Aydın‟da 400 yeni doğum yapan kadın ile yürüttüğü çalıĢmaya göre %82‟si (n=328) ev hanımı, %8‟i (n=32) memur, %10‟u (n=40) iĢçi ve serbest meslek sahibi olduğu belirlenmiĢtir. ÇalıĢmamıza alınan gebelerin büyük bir çoğunluğunun il merkezinde yaĢıyor olması ve eğitim düzeyi düĢük gebelerden oluĢması nedeniyle ev hanımı oranının daha yüksek olduğu düĢünülmektedir. AraĢtırmadaya katılan 395 gebenin %93,90‟nının (n=371) resmi nikahlı olarak evli olduğu, %6,10‟unun (n=24) ise resmi nikahının olmadığı saptandı (Çizelge 3.1.1). TNSA 2008 sonuçları da çalıĢmamızla benzer sonuçlar göstermekte ve kadınların %94,50‟sinin resmi nikahlı olarak evli olduğu saptanmıĢtır. Bor‟un 2003–2004 yılları arasındaki 804 kadın ile yaptığı çalıĢmada %95,10‟unun (n=765) evli olduğu belirlenmiĢtir. ÇalıĢmamızdan elde edilen sonuç ile TNSA verileri ve diğer çalıĢmalar benzer sonuçlara sahiptir. 69 AraĢtırmamıza alınan gebelerin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 91,90 µg/L (104,54±71,68 µg/L) olduğu, idrarla atılan iyot düzeyi trimesterlere göre değerlendirildiğinde 3.trimesterdeki gebelerin idrarla atılan iyot düzeyi istatistiki açıdan anlamlı olarak diğer trimesterlere göre daha düĢük olduğu tespit edildi (p<0,05) [(1.trimesterden 3. trimestere sırası ile; 104,00 µg/L (117,83±76,71 µg/L); 93,00 µg/L (107,59±63,50 µg/L); 71,00 µg/L (88,13±71,67 µg/L)] (Çizelge 3.2.1). Özkan‟ın 2007–2008 yılları arasında, Aydın‟da 400 yeni doğum yapan kadın ile yaptığı çalıĢmada ortalama idrarla atılan iyot düzeyi 128,80±12,40 μg/L olarak, Yaman‟ın 2008-2010 yılları arasında, Zonguldak‟ta tuz kısıtlaması yapılan 50 yeni doğum yapmıĢ annenin ortalama idrarla atılan iyot düzeyleri 94,00±61,00 μg/L olarak, tuz kısıtlaması yapılmayan 66 annenin idrarla atılan iyot düzeyi 99,00±93,00 μg/L olarak bulunmuĢtur. Jaruratanasırıkul ve arkadaĢlarının 2004 yılında, Tayland‟da 244 gebe ile yaptığı çalıĢmada, gebelerin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 139,5 µg/L olarak; Nyugen ve arkadaĢlarının ġubat-Mayıs 2009 tarihleri arasında, Avustralya‟da 100 gebe ile yaptığı çalıĢmada; gebelerin medyan idrarda atılan iyot düzeyi 62 µg/L olarak, Ujowundu ve arkadaĢlarının 2009 yılında Nijerya‟da 302 gebe ile yaptıkları çalıĢmada gebelerin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 163,1 µg/L olduğu, Ujowundu ve arkadaĢlarının 2010 yılında Nijerya‟da 172 gebe (83 gebe 2. trimesterden, 89 gebe 3. trimesterden) ile yaptıkları çalıĢmada; 2. trimesterdeki 83 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 155,6 µg/L, 3. trimesterdeki 89 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyleri 115,6 µg/L olarak, Gunton ve arkadaĢlarının 1 Ağustos 1998–1 Nisan 1999 tarihleri arasında Avustralya Sidney‟de 81 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 104 µg/L olarak, Limbert ve arkadaĢlarının 2005-2007 yılları arasında 1715 gebe ile yaptıkları çalıĢmada medyan idrarla atılan iyot düzeyi 84,9 µg/L olarak; 1.trimesterdeki 131 gebenin 81,1 µg/L, 2.trimesterdeki 406 gebenin 79,8 µg/L, 3.trimesterdeki 1178 gebenin 77,2 µg/L olarak; Hess ve arkadaĢları tarafından 1999 yılında Nisan-Aralık ayları arasında Ġsviçre‟de 511 gebe kadın (206‟sı 2.trimesterden, 290‟ı 3.trimesterden, 15 gebenin gestasyon haftasının kaydı tutulmamıĢ) ile yaptıkları çalıĢmada 511 gebe kadının medyan idrarda atılan iyot düzeyi 138 µg/L olarak, Travers ve arkadaĢları Mart 2004-Mayıs 2004 tarihleri arasında 815 gebe (>28. gestasyonel hafta) ile yaptıkları çalıĢmada; gebelerin medyan idrarda atılan iyot düzeyi 85 µg/L olarak tespit edilmiĢtir. Hazi ve arkadaĢları 2008 yılında, Romanya‟da 100 gebenin (1.trimesterden 18 gebe, 2.trimesterden 27 gebe, 70 3.trimesterden 55 gebe) idrarla atılan iyot düzeyi ortalaması 107,58±91,16 μg/L olarak, 1.trimesterdeki 18 gebenin ortalama idrarla atılan iyot düzeyi 133,68±79,84 μg/L, 2.trimesterdeki 27 gebenin 124,28±75,51 μg/L; Chakraborty ve arkadaĢlarının Mayıs 2007-Nisan 2008 yılları arasında Hindistan‟da 100 gebe 1.trimesterden, 50 gebe 2.trimesterden, 50 gebe 3.trimesterden alınarak yaptıkları çalıĢmada; 200 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 142,8 µg/L, 1.trimesterdeki 100 gebenin 137,5 µg/L, 2.trimesterdeki 50 gebenin 135,0 µg/L, 3.trimesterdeki 50 gebenin 160,0 µg/L olarak; Azizi ve arkadaĢlarının 1996–1998 yıllarında, Ġran‟ın 4 farklı bölgesindeki gebelerden elde edilen sonuçlar; Rasht‟taki 104 gebenin ortalama idrarla atılan iyot düzeyi 344,00±141,00 µg/L olarak, Isfahan‟daki 90 gebenin 207,00±69,00 µg/L olarak, Ilam‟daki 93 gebenin 206,00±98,00 µg/L olarak, Tehran‟daki 116 gebenin 191,00±55,00 µg/L olarak tespit edilmiĢtir. Isfahanda 1.trimesterdeki 30 gebenin ortalama idrarla atılan iyot düzeyi 206,00±70,00 µg/L; 2.trimesterdeki 30 gebenin 233,00±63,00 µg/L; 3.trimesterdeki 30 gebenin 184,00±67,00 µg/L Ģeklinde saptanmıĢtır. ÇalıĢmamızla benzer olarak diğer çalıĢmalarda da trimesterler arası fark olduğu ve bu farkın 3.trimesterden kaynaklandığı belirlenmiĢtir. Literatür bilgisi olan gebeliğin ilk trimesterinde ortaya çıkan iyot eksikliği karĢılanmadığı takdirde son trimesterde yetersizliğin daha da arttığını destekler niteliktedir (Glioner 1997, Gültepe ve ark. 2005). Brander ve arkadaĢları tarafından ġubat-Nisan 1992 yılında 1.trimesterden 50 gebe, 2.trimesterden 34 gebe, 3.trimesterden 31 gebe ile Ġsviçre‟de yaptıkları çalıĢmada özellikle 1.trimester (267±317 µg/L) ile 3.trimesterler (172±138 µg/L) arası fark istatistiksel açıdan önemli bulunmuĢtur (p<0,05). Eltom ve arkadaĢlarının 2000 yılında Sudan‟da 47 gebe ile yaptıkları çalıĢmada 3.trimesterdeki gebelerin idrarla atılan iyot düzeyinin daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir (38,07 µg/L). Ainy ve arkadaĢlarının 2004–2006 yılları arasında, Tahran‟da 894 gebe 1.trimesterden; 298 gebe 2.trimesterden; 298 gebe 3.trimesterden alınarak yaptıkları çalıĢmada 1.trimester (medyan=193 µg/L) ile 3.trimester (medyan=141 µg/L) arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından anlamlı fark olduğu saptanmıĢtır. Vila ve arkadaĢlarının 2000 yılında Ġspanya‟da yaptıkları çalıĢmada 1.trimesterden 35 gebe, 3.trimesterden 30 gebe ile yaptıkları çalıĢmada 1.trimester (medyan=134,50 µg/L) ile 3.trimester (medyan=152,50 µg/L) arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından anlamlı fark tespit edilmemiĢtir (p>0,05). Bizim çalıĢmamız ve diğer çalıĢmalarda da 3.trimesterdeki gebelerde idrarla atılan iyot düzeyi açısından belirgin bir düĢüĢ 71 olduğu tespit edilmiĢtir. Bu durum gebelik öncesi ve gebelik esnasında karĢılanmayan iyot ihtiyacının iyot düzeyinin azalmasında etkili olduğunu ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından gebelerde önerilen idrarla atılan iyot seviyesini yakalamak için iyot içerikli multivitamin preparatlarının verilmesi gerektiğini düĢündürmektedir. Gebelerin yaĢ grupları ile idrarla atılan iyot düzeyi değerlendirildiğinde istatistiki açıdan anlamlı fark olmadığı saptandı (p>0,05) (Çizelge 3.2.1). Benbassat ve arkadaĢları 2004 yılında, Ġsrail‟de 102 gebe ile yaptıkları çalıĢmada gebelerin yaĢları ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında anlamlı fark bulamamıĢtır (p>0,05). YaĢ ile idrarla atılan iyot düzeyi arasındaki iliĢkinin değerlendirilebilmesi için daha ileri araĢtırmaların yapılmasına ihtiyaç olduğu düĢünülmektedir. ÇalıĢmamızda eğitim düzeyi ile idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatistiki açıdan anlamlı fark olmadığı belirlendi (p>0,05) (Çizelge 3.2.1). Eğitim düzeyi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasındaki iliĢkinin değerlendirildiği daha ileri çalıĢmalara ihtiyaç vardır. AraĢtırmaya katılan gebelerin %64,80‟ni (n=256) çekirdek aileden, %35,20‟si (n=139) ise geniĢ aileden oluĢmakta idi. GeniĢ aile olarak yaĢayan gebelerin %6,10‟u kayınvalide ile, %26,80‟ni eĢinin ailesi ile yaĢadığı saptandı (Çizelge 3.1.1). Yanıkkerem ve arkadaĢlarının 2003–2004 yılları arasında, Manisa‟da (n=160) yürüttükleri çalıĢmada %87,50‟sinin (n=140) çekirdek aileden oluĢtuğu belirlenmiĢtir. ÇalıĢmalardaki farklılığın Konya ilindeki ailelerin daha geleneksel yaĢam tarzını benimsemiĢ olmasından ve kalabalık yaĢamayı tercih etmelerinden kaynaklandığı düĢünülmektedir. Çekirdek aile tipinde yaĢayan gebelerde idrarla atılan iyot düzeyi geniĢ aile olarak yaĢayan gebelerden daha yüksek olduğu belirlenmiĢ ve istatistiki açıdan anlamlı fark tespit edilirken (p<0,05) (Çizelge 3.2.1), aynı zamanda kayınvalide veya eĢinin ailesiyle yaĢayanlarda iyot düzeyi daha düĢük olduğu ve gruplar arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğu belirlenmiĢtir (p<0,05) (Çizelge 3.2.1). Elde edilen her 2 sonuçta birbirini destekler niteliktedir, sonuçta kalabalık aile ile yaĢayan grupta geleneksel beslenme alıĢkanlıklarının daha fazla ve etkili olarak kullanıldığı, geleneksel beslenme alıĢkanlığımız ile de özellikle yemek piĢirme aĢamasında, iyotlu tuzun saklanması aĢamasında iyot kayıpları olduğu ve bu durumunda kadın ve gebe beslenmesinin olumsuz olarak etkilediğini düĢündürmektedir. 72 AraĢtırma kapsamına alınan gebe kadınların %14,90‟nı (n=59) gebeliği boyunca sigara içmiĢtir (Çizelge 3.1.1). TNSA 2008 sonuçlarına göre ise gebelikte sigara içme oranı %10,00‟dır. Üstün ve Malatyalıoğlu 1990 yılında Samsun‟da 315 gebe ile yaptıkları çalıĢmada gebelerin sigara içme sıklığını %37,00 olarak, Marakoğlu ve Sezer 2003 yılında Sivas‟ta (n=539) yaptıkları çalıĢmada gebelikte sigara içme sıklığını %17,00 (n=94/539) olarak, ErmiĢ 2003 yılında Erzurum‟da (n=41) yürüttüğü çalıĢmada %63,41 olarak, Yanıkkerem ve arkadaĢlarının 20032004 yılları arasında Manisa‟da 160 gebe ile yürüttükleri çalıĢmada %21,30 olarak, Uncu ve ark. 2005 yılında Bursa‟da (n=499 gebe) yaptıkları çalıĢmada %9,80 olarak, Sevindik 2005 yılında Elazığ‟da (n=240 gebe) yaptıkları çalıĢmada %9,20 (n=22) olarak, Semiz ve arkadaĢları 2006 yılında Sakarya‟da (n=205 gebe) yaptıkları çalıĢmada gebelerde sigara içme sıklığını %20,00 olarak, Yanıkkerem ve arkadaĢları 2006 yılında Manisa‟da 195 gebe ile yürüttükleri çalıĢmada gebelerin sigara içme sıklığını %19,50 olarak, KeleĢ 2007 yılında ġanlıurfa‟da (n=205 kadın) yaptığı çalıĢmada %7,30 (n=15) olarak, Marakoğlu ve Erdem 2007 yılında Konya‟da 600 doğum yapmıĢ kadın ile yaptıkları çalıĢmada gebelikte sigara içme sıklığını %7,30 (n=44/600) olarak, Ulusoy 2010 yılında Konya‟da yaptığı çalıĢmada %14,00 olarak, Arslan‟ın 2009–2010 yılında Isparta ilinde (n=452 gebe) yaptıkları çalıĢmada %10,60 (n=48) olarak, Yaman‟ın 2008–2010 yılları arasında 116 gebe ile Zonguldak‟ta yaptığı çalıĢmada deney grubundaki 50 annenin %6‟sının, kontrol grubundaki 66 annenin %12,10‟unun sigara içtiğini saptamıĢtır ve elde edilen bulgular bizim çalıĢmamızla paralellik göstermektedir. YurtdıĢında gebelikte sigara içme sıklığını Pagnoo ve arkadaĢları 1995 yılında Ġtalya‟da (26 088 kadın) %17,00 olarak, Balle ve arkadaĢları 1999 yılında ABD‟de (12 885 gebe) %12,00 olarak, Foster ve arkadaĢlarının ġubat-Mayıs 2004 tarihleri arasında Avustralya‟da %24,70 (n=143) olarak, Cnattingius 2004 yılında Ġsveç‟te %13,00 olarak, Fisher ve arkadaĢları 2005 yılında Ġsrail‟de %12,80 olarak saptamıĢtır. ÇalıĢmamızda sigara içen (98,66 µg/L) ve içmeyen (91,10 µg/L) gebeler açısından idrarla atılan iyot düzeyi açısından anlamlı fark olmadığı belirlenmiĢtir (p>0,05) (Çizelge 3.2.1), çalıĢmamıza paralel Vila ve arkadaĢlarının 2000 yılında Ġspanya‟da (n=65) gebelerde sigara içen ve içmeyen gruplar arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından anlamlı fark saptanmamıĢtır. Gebelikte sigara içme sıklığı, ülkelere ve bölgelerdeki sosyal normlara göre değiĢebilmektedir. Bu sonuçlar sigarada guatrojen 73 maddeler olduğunu ve idrarla atılan iyot düzeyini etkileyerek azalttığı bulgusunu desteklemektedir (Erdoğan ve Erdoğan 1999, Özkan 2008). AraĢtırma kapsamına alınan gebelerin %90,60‟ı (n=358) evde iyotlu tuz kullandığını ifade etmiĢtir (Çizelge 3.1.5). Özkan‟ın 2007–2008 yılında Aydın‟da yaptığı çalıĢmada iyotlu tuz kullanım oranını bizim çalıĢmamıza paralel %90,50 olarak, Ayvaz ve arkadaĢlarının 2002 yılında Konya‟da yaptıkları çalıĢmada iyotlu tuz kullanım oranı %66,90 olarak, Köksal ve Pekcan 1998–2000 yılları arasında Afyon‟da yaptıkları çalıĢmada iyotlu tuz kullanım oranını %26,10 olarak, Çakır ve arkadaĢlarının 2000 yılında Ankara‟da yaptıkları çalıĢmada iyotlu tuz kullanım oranını %58,40 olarak, Bor‟un 2003–2004 yılları arasında Kayseri‟de yaptığı çalıĢmada iyotlu tuz kullanma oranını %77,80 (n=626) olarak, Eğri‟nin 1994 yılında Kayseri‟de yaptığı çalıĢmada eğitim öncesi iyotlu tuz kullanım oranı %19,30 iken, eğitim sonrası bu oran %53,90 olarak, Çetin ve arkadaĢlarının 2001 yılında Isparta‟da (n=500) yaptığı çalıĢmada %68 olarak; Sağlık Bakanlığı, ODTÜ, UNICEF iĢbirliği ile Nisan 2002‟de gerçekleĢtirilen iyotlu tuz kullanımı hane halkı araĢtırmasına göre Türkiye genelinde %63,90 olarak, Barutçugil 2003 yılında Ġstanbul‟da yaptığı çalıĢmada 299 çocuğun %87,60‟ının (n=262) evinde iyotlu tuz kullanıldığı, Kurtoğlu ve arkadaĢlarının 2004 yılında yaptıkları çalıĢmada 70 gebenin %23‟ünün iyotlu tuz kullandığı, Erdoğan ve arkadaĢlarının 2003 yılında Türkiye‟de yaptıkları baĢka bir çalıĢmada, 1997–1999 yılları arasında iyot durumları saptanan ve tümünde ciddi-orta veya hafif derecede iyot eksikliği saptanan 20 bölgede sofra tuzlarındaki zorunlu iyotlama ile profilaksi baĢladıktan 3–5 yıl sonra iyot durumunu belirlemek istemiĢler. Yirmi bölgenin ikisinde (Trabzon, Kastamonu) 100 μg/L olan yeterli düzeyin üzerine çıktığı, yedisinde (Ankara, Samsun, Konya, Isparta, Bayburt, Bursa, Edirne) anlamlı geliĢme saptanmayıp, hafif-orta derecede iyot eksikliğinin devam ettiği, yedisinde (Aydın, Burdur, Erzurum, Kayseri, Kütahya, Bolu, Erzincan) anlamlı değiĢim olmadığı, dördünde (Çorum, Van, Diyarbakır, Malatya) anlamlı düĢüĢler olduğu saptanmıĢtır. TNSA sonuçlarına göre; 2008 yılı verileri; Türkiye‟de iyotlu tuz kullanım oranı 2003‟de %64 olup, kırsal alandaki hane halkının yaklaĢık yarısında iyotlu tuz kullanılmamakta olduğu buna karĢılık kentlerde bulunan hane halkının beĢte dördünde iyotlu tuz kullanılmakta olduğu; 2008 yılında bu oranın %85,30‟a yükseldiği belirlenmiĢtir. TNSA 2008 sonuçlarına göre Konya ilini de içine alan Batı Anadolu için iyotlu tuz kullanımı 74 oranı %92,50 olarak belirlenirken çalıĢmamızdan elde edilen sonuç ile uyumludur. YurtdıĢında iyotlu tuz kullanma durumu değerlendirildiğinde; Toma ve arkadaĢlarının 2004 yılında (n=408) Romanya‟da iyotlu tuz kullanma oranını %93,40 olarak, Skeaff ve arkadaĢları tarafından 1996–1999 yıllarında Yeni Zelanda‟da (n=300) yaptığı çalıĢmada iyotlu tuz kullanma oranını %84,60 olarak, Larpsombatsiri ve Chapman‟ın Ekim 2005-Eylül 2007 yılları arasında Tayland‟da (n=800) yaptığı çalıĢmada %65,80 olarak, Jaruratanasırıkul‟un ve arkadaĢları ile yaptığı diğer bir çalıĢma ise 2006–2007 yılları arasında Tayland‟da 236 gebenin %70‟inin iyotlu tuz kullandığını, Elahi ve arkadaĢları tarafından Mart 2002-Kasım 2005 tarihleri arasında Lahore‟de 1.trimesterdeki 254 gebenin %34,20‟sinin (n=87) iyotlu tuz kullanmakta olduğu belirlenmiĢtir. ÇalıĢmamızda iyotlu tuz kullanımı ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiki açıdan anlamlı fark bulunamadı (p>0.05) (Çizelge 3.2.4), Özkan‟ın 2007–2008 yılları arasında, Aydın‟da 400 yeni doğum yapan kadın ile yaptığı çalıĢmada iyotlu tuz kullanımı ile idrarla atılan iyot düzeyi açısından anlamlı fark saptanmamıĢtır (p>0,05), Yaman‟ın 2008–2010 yılları arasında Zonguldak‟ta tuz kısıtlaması yapılan 50 gebe, tuz kısıtlaması yapılmayan 66 gebe idrarla atılan iyot düzeyi açısından değerlendirilmiĢ ve çalıĢmamız ile benzer sonuçlar elde ederek anlamlı fark bulunamamıĢtır. Vila ve arkadaĢlarının 2000 yılında Ġspanya‟da (n=65 gebe) 1.trimesterdeki 35 gebenin %77‟sinin (n=27) iyotlu tuz kullandığı, 3.trimesterdeki 30 gebenin %93,30‟unun (n=28) iyotlu tuz kullandığı, tüm gebelerin %77,10‟unun iyotlu tuz kullandığı belirlenmiĢtir, çalıĢmada iyotlu tuz kullananlar ve kullanmayanlar arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından anlamlı fark bulunamamıĢtır (p>0,05), Perrine ve arkadaĢlarının 2001–2006 yılında Amerika‟da (n=326) iyotlu tuz kullananlar ve kullanmayanlar arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından değerlendirildiğinde anlamlı fark bulunmamıĢtır (p>0,05). Gushurst ve arkadaĢlarının 1984 yılında A.B.D‟de iyotlu tuzu az, çok kullananlar ve kullanmayanlar arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından anlamlı fark tespit etmiĢtir (sırası ile; 113 µg/L,143 µg/L, 270 µg/L). Ġyot yetersizliğinin önlenmesinde en iyi yol bireylerin günlük iyot alımını artırmaktır. Ġyotlu tuz kullanımı, dünyanın geliĢmiĢ ülkelerinde iyot yetersizliğinin önlenmesinde en kolay, ucuz ve etkin yöntem olarak kullanılmaktadır. Özellikle ülkemizde 1998 ile birlikte tuzun iyotlanması ve bununla ilgili yürürlüğe giren yasalar sonucunda iyotlu tuz kullanım oranında belirgin artıĢ olduğu görülmektedir. Ülkemizde illerdeki iyot düzeylerindeki farklılıklar, iyot eksikliği hastalıklarının 75 önlenmesinde izlenen yerel sağlık politikaları önemli rol oynamaktadır. Türkiye‟de iyotlu tuz kullanım oranının 2000 yılı sonrasında belirgin bir Ģekilde bazı bölgelerde (ilimizde dahil) istenilen düzey olan %90‟nın üzerine çıkmasına rağmen, gebelerde iyot eksikliğinin devam etmesi, gebe ve emziren kadınlarda artan iyot ihtiyacını karĢılamak için tek baĢına iyotlu tuz kullanımının yeterli olmadığını düĢündürmektedir. AraĢtırmamıza katılan gebelerin %25,40‟ı 5 yıldan daha az süredir iyotlu tuz kullanırken, %74,60‟ı 5 yıldan daha fazla süredir iyotlu tuz kullandığı tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.1.5) ve bu iki grup arasında idrarla atılan iyot düzeyi (sırasıyla 79,50 µg/L, 97,50 µg/L) açısından anlamlı bir fark tespit edilirken (p=0,040) (Çizelge 3.2.4), daha uzun süre kullanan grupta idrarla atılan iyot düzeyi daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir. ÇalıĢmamız ile benzer sonuçlar elde eden Moleti ve arkadaĢlarının 2008 yılında, Ġtalya‟da 100 gebe ile yaptıkları çalıĢmada; gebeler iki gruba ayrılmıĢ. 1. grupta yer alan 62 gebe; gebelikten önce 24 aydır iyotlu tuz kullanmakta olanlardan; 2.gruptaki gebeler ise gebelikle birlikte iyotlu tuz kullananlardan oluĢmuĢ. 2 grup arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından önemli fark olduğu belirlenmiĢtir (sırasıyla 115 μg/L, 63 μg/L). Her iki çalıĢmadan da elde edilen sonuçlar gebelik öncesi alınmaya baĢlanan iyot miktarının ve kullanım yılının, ayrıca gebelikte de iyotlu tuz kullanımının sürdürülmesinin gebelikte idrarla atılan iyot düzeyini olumlu etkilediğini göstermektedir. Besinleri piĢirme ile bileĢimlerindeki iyot miktarı azalmaktadır. Besinlerin iyot içerikleri kızartma ile %20, ızgara ile %23, suda haĢlama ile %58 oranında kayba uğramaktadır (Köksal ve Gökmen 2000). AraĢtırma kapsamındaki gebelere iyotlu tuzu yemekte ne zaman kullandığı sorulduğunda; %45,40‟ı yemek piĢmeden önce, %43,00‟ı yemek piĢmeye yakın, %11,60‟ı yemek piĢtikten sonra kullandığını ifade ettiler (Çizelge 3.1.5). Yemeklerde tuzun yemek piĢtikten sonra katılması oranı çalıĢmamızda düĢük olmasına rağmen gruplar arasında idrarla atılan iyot düzeyi açısından istatistiki açıdan anlamlı fark tespit edilemedi (Çizelge 3.2.4). Bor‟un 2005 yılında Kayseri‟de iyotlu tuz kullanımı ile ilgili çalıĢmasında iyotlu tuz kullanan kadınların %16,20‟sinin yemek piĢtikten sonra, %83,80‟inin yemek piĢerken iyotlu tuzu kullandığını, Özkan‟ın 2007–2008 yılları arasında Aydın‟da 400 yeni doğum yapan kadın ile yaptığı çalıĢmada %42,00‟ı yemek piĢmeden önce, %49,50‟si yemek piĢmeye yakın, %8,50‟si yemek piĢtikten sonra tuzu kullandığını 76 saptamıĢlar. Literatürden elde edilen bilgiler iyotlu tuzun içeriğindeki iyot piĢirme esnasında kaybedildiği bu nedenle yemek piĢtikten sonra yemeğe tuz ilave edilerek içeriğindeki iyotun kaybının önüne geçilebileceği bilinmektedir (Kurtoğlu 1997). Yapılan çalıĢmalar ve çalıĢmamız sonucunda elde edilen bilgiler kadınların yemek piĢmeden tuzu kullandığı yönündedir. Konu ile ilgili gebelerin eğitime ihtiyacı olduğunu düĢündürmektedir. Literatür bilgileri iyotun toprak yüzeyinden buzul kar ve yağmurlarla alınarak, okyanuslara taĢındığını, dolasıyla iyotun en fazla denizde ve deniz ürünlerinde yer aldığını bildirmektedir (Özkan 2008, Ujowundu ve ark 2010). AraĢtırma kapsamındaki gebelere deniz ürünlerini tüketip tüketmediğini sorduğumuzda gebelerin %26,10‟u (n=103) tüketmediğini, %7,30‟u (n=29) haftada 2–3 kez tükettiğini, %66,60‟ı ise (n=263) ayda bir tükettiğini ifade etmiĢtir (Çizelge 3.1.5). Gruplar arasında istatistiki açıdan anlamlı fark olmadığı (sırasıyla 84,00 μg/L, 86,00 μg/L, 96,50 μg/L) saptanmıĢtır (Çizelge 3.2.4). Özkan‟ın 2007–2008 yılları arasında, Aydın‟da 400 yeni doğum yapan kadın ile yaptığı çalıĢmada deniz ürünlerini %14,80‟ni (n=59) tüketmediğini, %30,80‟ni (n=123) haftada bir kez, %18,00‟i (n=72) ayda bir, %12,30‟u (n=49) 2–3 ayda bir tükettiğini ifade etmiĢtir. Vila ve arkadaĢlarının 2000 yılında Ġspanya‟da (n=65) çalıĢmada balık tüketen ve tüketmeyenler arasında anlamlı fark olmadığını saptamıĢlardır (p>0,05). Kültürlerarası farklılığın yemek kültürünü de etkilediği oranlara yansımaktadır. Ege bölgesinde yer alan Aydın ilinde balık ve deniz ürünleri tüketimi daha fazla olduğu, Ġç Anadolu bölgesindeki Konya ilimizde ise oranların daha düĢük olduğu görülmektedir. AraĢtırma kapsamına alınan 395 gebenin %78,70‟inde (n=311) idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<150 µg/L) olduğu, %21,30‟unun(n=84) ise yeterli iyot düzeyine (>150 µg/L) sahip olduğu tespit edilmiĢtir. Tüm gebelerin %20,00‟sinde (n=79) ciddi düzeyde iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %36,70‟inde (n=145) orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %22,00‟ında (n=87) hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L) olduğu saptanmıĢtır (Çizelge 3.2.8). 1.trimesterdeki gebelerin %77,90‟ında (n=102), 2.trimesterdeki gebelerin %75,90‟ında (n=101), 3.trimesterdeki gebelerin %82,40‟ında (n=108) idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<150 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. Trimesterler arası idrarla atılan iyot yetersizliği açısından istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (p>0,05) (Çizelge 77 3.2.9). Ġdrarla atılan iyot düzeyi ile gebelik haftası arasında negatif yönde zayıf bir iliĢki tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.2.14). Köksal ve Pekcan 1998–2000 yılları arasında Afyon‟da yaptıkları çalıĢmada 111 gebenin %82‟sinde idrarla atılan iyotun yetersiz (<150 mg/L) olduğunu; Eğri ve arkadaĢları tarafından 2005 yılında Malatya‟da 824 gebenin %72,30‟unun yetersiz iyot düzeyine (<100 µg/L) sahip olduğu saptanmıĢtır. Yetersiz iyot düzeyine sahip olan gebelerin %72,30‟unun (n=596) hafif düzeyde iyot yetersizliği (50- 99 µg/L) olduğu, %9,90‟ı orta düzeyde iyot yetersizliği (20-49 µg/L) olduğu, %1,10‟unda ciddi iyot yetersizliği (<20 µg/L) olduğu; Gültepe ve arkadaĢlarının 2004 yılında Ġstanbul‟da 123 gebe ile yaptıkları çalıĢmada (18‟i 1. trimesterden (7-11 hafta), 28‟i 2. trimesterden (13- 23 hafta), 77‟si 3. trimesterden (25-35 hafta)); gebelerin %15,80‟inde orta düzeyde iyot yetersizliği (<50 µg/L) olduğu, %20,90‟nında hafif düzeyde iyot yetersizliği (50-100 µg/L) olduğu; Kurtoğlu ve arkadaĢları 2004 yılında Kayseri‟de 70 gebe ile yaptıkları çalıĢmada gebelerin %33‟ünde ciddi düzeyde iyot yetersizliği (<20 µg/L), %33‟ünde orta düzeyde iyot yetersizliği (20-49 µg/L), %24‟ünde hafif düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir. YurtdıĢındaki idrarla atılan iyot düzeyinin değerlendirildiği çalıĢmalardan elde edilen sonuçlar ise Ģu Ģekildedir; Azizi Fereidoun ve arkadaĢları tarafından 1996–1998 yıllarında Ġran‟da 4 farklı Ģehirde (Ilam (n=93 gebe), Isfahan (n=90 gebe), Rasht (n=104 gebe), Tehran (n=116 gebe) 403 gebe ile yaptıkları çalıĢmada; Ilam‟daki gebelerin %21‟inde hafif iyot yetersizliği, %4‟ünde orta düzeyde iyot yetersizliği, %3‟ünde ciddi iyot yetersizliği olduğu saptanmıĢtır. Isfahan‟daki gebelerin %19‟unda hafif iyot yetersizliği, %3‟ünde orta iyot yetersizliği, %4‟ünde ciddi iyot yetersizliği olduğu tespit edilmiĢtir. Rasht‟da gebelerin %7‟sinde hafif iyot yetersizliği, %1‟inde orta iyot yetersizliği olduğu belirlenmiĢtir. Tehran‟daki gebelerin %15‟inde hafif iyot yetersizliği, %9‟unda orta iyot yetersizliği, %4‟ünde ciddi iyot yetersizliği olduğu saptanmıĢtır. Nyugen ve arkadaĢlarının ġubat-Mayıs 2009 tarihleri arasında Avustralya‟da 100 gebe ile yaptıkları çalıĢmada gebelerin %84‟ünde idrarda atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu tespit edilirken, bu gebelerin %40‟ında orta düzeyde yetersizliği, %4‟ünde ciddi iyot yetersizliği olduğu, %40‟ında hafif iyot yetersizliği olduğu; Ujowundu ve arkadaĢlarının 2009 yılında Nijerya‟da yaptıkları çalıĢmada 302 gebenin %2‟sinde (n=5) orta düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %12‟sinde (n=37) hafif iyot yetersizliği olduğu; Gunton ve arkadaĢlarının 1 Ağustos 1998–1 Nisan 1999 tarihleri arasında Avustralya Sidney‟de 81 gebe ile yaptığı çalıĢmada; 78 gebelerin %19,80‟inin (n=16) orta düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %29,60‟ının (n=24) hafif düzeyde iyot yetersizliği olduğu; Hess ve arkadaĢları tarafından 1999 yılında Nisan-Aralık ayları arasında Ġsviçre‟de 511 gebenin %13‟ünde idrarla atılan iyot düzeyinde ciddi düzeyde yetersizlik olduğu, %21‟inde orta düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %20,50‟sinde hafif düzeyde iyot yetersizliği olduğu; Hazi ve arkadaĢları tarafından 2008 yılında Romanya Cluj‟da yaĢayan 100 gebe (1.trimesterden 18 gebe, 2.trimesterden 27 gebe, 3.trimesterden 55 gebe) ile yaptığı çalıĢmada; gebelerin %9‟unda ciddi düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %17‟sinde orta derecede iyot yetersizliği olduğu, %28‟sinde hafif düzeyde iyot yetersizliği olduğu; Mezosi ve arkadaĢlarının 2000 yılında Macaristan‟ın Debrecen Ģehrinde 313 gebe (6–39 hafta) ile yaptığı çalıĢmada; gebelerin %57,10‟unun idrarda atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, yetersiz iyot düzeyine sahip olan gebelerin %25,60‟ında hafif düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %15,90‟nında orta düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %15,60‟ında ise ciddi düzeyde iyot yetersizliği olduğu; Larpsombatsiri ve Chapman‟ın Ekim 2005-Eylül 2007 yılları arasında Tayland‟da (n=800) yaptığı çalıĢmada; gebelerin %17,20‟sinde hafif düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %22,80‟ni orta düzeyde iyot yetersizliği olduğu, %19,40‟ının ise ciddi düzeyde iyot yetersizliği olduğu; Burgess ve arkadaĢları tarafından 2000-2006 yılları arasında Tazmanya‟da yaptıkları çalıĢmaya 2000-2001 yılları arasında çalıĢmaya alınan 285 gebenin %69,80‟ninde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, yetersiz olan gebelerin %30,90‟nında (n=88) ciddi iyot yetersizliği olduğu, 2003 yılında çalıĢmaya alınan 61 gebenin %83,60‟ında idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, yetersiz olan gebelerin %14,80‟inde ciddi iyot yetersizliği olduğu, 2004 yılında çalıĢmaya alınan 93 gebenin %84,90‟nında idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, yetersiz olan gebelerin %16,10‟unda ise ciddi iyot yetersizliği olduğu, 2005 yılında çalıĢmaya alınan 88 gebenin %86,40‟ında idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, yetersiz olan gebelerin %22,70‟inin ciddi iyot yetersizliği olduğu, 2006 yılında çalıĢmaya alınan 46 gebenin %87‟sinde idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, yetersiz olan gebelerin %21,70‟inin ciddi iyot yetersizliği olduğu, 2006 yılında çalıĢmaya alınan 229 gebenin %73,40‟ında idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, yetersiz olan gebelerin %19,20‟sinde ciddi iyot yetersizliği olduğu saptanmıĢtır. Schulze ve arkadaĢları tarafından Ağustos 1994-Mayıs 1997 yılları arasında Nepal‟de 408 gebe ile yaptıkları çalıĢmada gebelerin %51,50‟sinde hafif derecede iyot yetersizliği olduğu, %29,10‟unda ise orta düzeyde iyot yetersizliği (20-50 µg/L) 79 olduğu; Jaruratanasırıkul ve arkadaĢlarının 2004 yılında Tayland‟da 244 gebe ile yaptığı çalıĢmada %32‟sinin (n=78) idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz (<100 µg/L) olduğu saptanmıĢtır. Yapılan çalıĢmalardaki iyot yetersizlik düzeyi değerlendirilmesindeki farklılıklar çalıĢma yılında iyot düzeyindeki yetersizliğinin WHO tarafından değerlendirme kriterlerindeki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. 2007 yılından önce WHO iyot yetersizlik düzeyini <100 µg/L olarak kabul ederken, 2007 yılından itibaren <150 µg/L olarak belirlenmiĢtir. Ülkemizdeki gebelerle yapılan çalıĢma sayısı oldukça sınırlı ve bu konu ile ilgili yapılacak daha fazla çalıĢmaya kesinlikle ihtiyaç vardır. YurtdıĢında konu ile ilgili yapılan çalıĢmaların çok daha fazla olduğu görülmektedir. ÇalıĢmalardan elde edilen bilgiler yurtdıĢında özellikle Avrupa‟da yapılan çalıĢmalarda iyot düzeyinin bizim çalıĢmamızdan daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bunda özellikle Avrupa‟da gebelerde iyotlu tuzun doğru kullanımının daha yaygın ve gebelerin aldığı multivitaminlerin iyot içerikli olmasının etkisi çok fazladır, bu yapılan çalıĢmalar ile de ortaya konmaktadır. Özellikle multivitaminlerin iyot içerikli olmasının idrarla atılan iyot düzeyini arttırmakta iyotlu tuzdan daha etkili olduğu yapılan çalıĢmalar ile ortaya konmuĢtur (Mezosi ve ark 2000, Hess ve ark 2001, Elahi ve ark 2009, Mian ve ark 2009, Nyugen ve ark 2010). Yetersizlik düzeyini trimesterlere göre derecelendirdiğimizde; 1.trimesterdeki 131 gebenin %9,90‟nında (n=13) ciddi iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %36,60‟ında (n=48) orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %31,30‟unda (n=41) hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %16,80‟inde (n=22) iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %5,30‟unda (n=7) gerekenden daha fazla iyot aldığı (250499 µg/L); 2.trimesterdeki 133 gebenin %15,80‟inde (n=21) ciddi iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %38,30‟unda (n=51) orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %21,80‟sinde (n=29) hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %20,30‟unda (n=27) iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟inde (n=5) gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L) tespit edilirken; 3.trimesterdeki 131 gebenin %34,40‟ında (n=45) ciddi iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %35,10‟unda (n=46) orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %13,00‟ında (n=17) hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %13,70‟inde (n=18) iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟ninde (n=5) gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L) tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.2.8). Trimesterler arası idrarla atılan iyot düzeyi arasında 80 anlamlı bir iliĢki tespit edilmemiĢ olmasına rağmen idrarla atılan iyot yetersizliğini derecelendirdiğimizde özellikle ciddi iyot yetersizliği sınıflamasında 3.trimesterdeki gebelerin yetersizlik oranının 1.trimester ve 2.trimesterdeki gebelere oranı yaklaĢık 3 katı olduğu dikkat çekmektedir ve idrarla atılan iyot yetersizliği derecelendirmesi ile trimesterler arasında istatistiki açıdan anlamlı fark olduğu saptandı (p<0,05) (Çizelge 3.2.8) ve bu farkın 3.trimesterde ciddi düzeyde iyot yetersizliği olan gruptan kaynaklandığı saptandı. Eğri ve arkadaĢları tarafından 2005 yılında Malatya‟da 824 gebe ile yaptıkları çalıĢmada 2. trimesterdeki 524 gebenin %72,30‟unun hafif iyot yetersizliği (50-99 µg/L) olduğu, %11,40‟ının orta iyot yetersizliği (20-49 µg/L) olduğu, %1,00‟nın ciddi iyot yetersizliği (<20 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. 3. trimesterdeki 300 gebenin ise; %72,10‟unun hafif iyot yetersizliği (50-99 µg/L) olduğu, %7,40‟ının orta iyot yetersizliği (20-49 µg/L) olduğu, %1,30‟unun ciddi iyot yetersizliği (<20 µg/L) olduğu; Gültepe ve arkadaĢlarının 2004 yılında Ġstanbul‟da, 123 gebe ile yaptıkları çalıĢmada 1. trimesterdeki 18 gebenin %31,30‟unda hafif düzeyde iyot yetersizliği (50-100 µg/L) olduğu, 2. trimesterdeki 28 gebenin %28,60‟ında orta düzeyde iyot yetersizliği (<50 µg/L) olduğu, %20‟sinde hafif düzeyde iyot yetersizliği (50-100 µg/L) olduğu, 3. trimesterdeki 77 gebenin %11,90‟nında orta düzeyde iyot yetersizliği (<50 µg/L) olduğu, %19,10‟unda hafif iyot yetersizliği (50-100 µg/L) olduğu belirlenmiĢtir. Azizi Fereidoun ve arkadaĢları tarafından 1996–1998 yıllarında Ġran‟da yaptığı çalıĢmada Isfahandaki 90 gebenin trimesterlere göre değerlendirmesi ise; 1. trimesterdeki 30 gebenin %23‟ünde hafif iyot yetersizliği, %7‟sinde orta iyot yetersizliği olduğu tespit edilmiĢtir. 2.trimesterdeki 30 gebenin %10‟unda hafif iyot yetersizliği olduğu belirlenmiĢtir. 3.trimesterdeki 30 gebenin %23‟ünde hafif iyot yetersizliği, %13‟ünde orta iyot yetersizliği olduğu; Ujowundu ve arkadaĢlarının 2009 yılında Nijerya‟da 302 gebe ile yaptıkları çalıĢmada; 1. trimesterdeki 87 gebenin %10‟ununda (n=9) hafif iyot yetersizliği olduğu, 2.trimesterdeki 112 gebenin %15‟inde (n=17) hafif iyot yetersizliği olduğu, %2‟sinde (n=2) orta düzeyde iyot yetersizliği olduğu belirlenmiĢtir. 3.trimesterdeki 103 gebenin %11‟inde (n=11) hafif iyot yetersizliği olduğu, %3‟ünde (n=3) orta düzeyde iyot yetersizliği olduğu; Elain Ainy ve arkadaĢlarının Kasım 2004-Kasım 2006 tarihleri arasında Tahran‟da 894 gebe (herbir trimesterden 298 gebe) ile yaptıkları çalıĢmada; 1. trimesterdeki 298 gebenin %33,25‟inin yetersiz iyot düzeyine sahip olduğu, 2. trimesterdeki 298 gebenin %46,00‟sının yetersiz iyot düzeyine sahip olduğu, 3. trimesterdeki 298 gebenin 81 %53,40‟ının yetersiz iyot düzeyine sahip olduğu; Ujowundu ve arkadaĢlarının 2010 yılında Nijerya‟da 172 gebe (83 gebe 2. trimesterden, 89 gebe 3. trimesterden) ile yaptıkları çalıĢmada; 2. trimesterdeki 83 gebenin tamamının idrarda atılan iyot düzeyinin yeterli düzeyde (100–199 µg/L) olduğu, 3. trimesterdeki 89 gebenin %2‟sinde orta derecede iyot yetersizliği olduğu, %27‟sinde hafif derecede iyot yetersizliği olduğu, %70‟inin yeterli iyot düzeyine sahip olduğu; Elahi ve arkadaĢları tarafından Mart 2002-Kasım 2005 tarihleri arasında Pakistan Lahore‟de 1.trimesterdeki 254 gebenin %79,50‟sinin (n=220) idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, iyot eksikliği olan gebelerin %54,70‟inde (n=139) hafif derecede iyot yetersizliği olduğu, %24,80‟inde (n=63) orta derecede iyot yetersizliği olduğu; Al-Yamata ve arkadaĢlarının 2007 yılında Kuveyt‟de 326 gebe (gebelerin 50‟si 1.trimesterden (7-11 haftalık), 66‟sı 2.trimesterden (13-23 haftalık), 115‟i 3.trimesterden (25-35 haftalık)) alınarak yaptıkları çalıĢmada; 1.trimesterdeki gebelerin, %6‟sında (n=3) orta derecede iyot yetersizliği olduğu, %18‟sinde (n=9) hafif derecede iyot yetersizliği olduğu tespit edilmiĢtir. 2. trimesterdeki gebelerin %10,60‟ında (n=7) orta derecede iyot yetersizliği olduğu, %31,80‟inde (n=21) hafif derecede iyot yetersizliği olduğu saptanmıĢtır. 3. trimesterdeki gebelerin %9,60‟ında (n=11) orta derecede iyot yetersizliği olduğu, %30,40‟ında (n=35) hafif derecede iyot yetersizliği olduğu tespit edilmiĢtir. Vila ve arkadaĢlarının 2000 yılında Ġspanya‟da, 1.trimesterden 35 gebe ve 3.trimesterden 30 gebe ile yaptığı çalıĢmada 1.trimesterdeki gebelerin %57,10‟unun (n=20) idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu, 3.trimesterdeki gebelerin %46,70‟inin (n=14) idrarla atılan iyot düzeyinin yetersiz olduğu belirlenmiĢtir. Bu durum gebelikte özellikle iyota olan ihtiyacın trimesterlerin ilerlemesi ile daha da arttığını ve iyot alımının 1. ve 2. trimesterlere göre 3.trimesterde daha fazla olması gerektiği fikrini desteklemektedir. 82 5.SONUÇ VE ÖNERĠLER 5.1.Sonuçlar Tanımlayıcı tipte 395 gebe üzerinde yapılan çalıĢmamızdan elde edilen bulgular sonucunda; Ġdrarla atılan iyot düzeyleri değerlendirilmesinden elde edilen bulgular; 395 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 91,90 µg/L (104,54±71,68 µg/L) olarak tespit edildi. 1.trimesterdeki 131 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 104,00 µg/L (117,83±76,71 µg/L) olarak, 2.trimesterdeki 133 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 93,00 µg/L (107,59±63,50 µg/L) olarak, 3.trimesterdeki 131 gebenin medyan idrarla atılan iyot düzeyi 71,00 µg/L (88,13±71,67 µg/L) olarak tespit edilmiĢtir. Gebelerin trimesterlere göre idrarla atılan iyot düzeyi yetersizliği arasında istatiksel açıdan anlamlı fark tespit edilirken, bu fark 3.trimesterdeki gebelerden kaynaklanıyor ve 3.trimesterdeki gebelerin idrarla atılan iyot düzeyi diğer trimesterdeki gebelerden daha düĢük olduğu saptanmıĢtır (p<0,05). AraĢtırma kapsamına alınan 395 gebenin %78,70‟inde (n=311) idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<150 µg/L) olduğu, %21,30‟unun(n=84) ise yeterli iyot düzeyine (>150 µg/L) sahip olduğu tespit edilmiĢtir. 1.trimesterdeki gebelerin %77,90‟ında (n=102), 2.trimesterdeki gebelerin %75,90‟ında (n=101), 3.trimesterdeki gebelerin %82,40‟ında (n=108) idrarla atılan iyot düzeyinde yetersizlik (<150 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. Trimesterler arası idrarla atılan iyot yetersizliği açısından istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (p>0,05) Ġyot yetersizliği olanlar gebeler derecelendirildiğinde elde edilen bulgular; 1.trimesterdeki 131 gebenin %9,90‟nında (n=13) ciddi iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %36,60‟ında (n=48) orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %31,30‟unda (n=41) hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %16,80‟inde (n=22) iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %5,30‟unda (n=7) gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L); 2.trimesterdeki 133 gebenin %15,80‟inde (n=21) ciddi iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %38,30‟unda (n=51) orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %21,80‟sinde (n=29) hafif 83 düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %20,30‟unda (n=27) iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟inde (n=5) gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L) tespit edilirken; 3.trimesterdeki 131 gebenin %34,40‟ında (n=45) ciddi iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %35,10‟unda (n=46) orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %13,00‟ında (n=17) hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %13,70‟inde (n=18) iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟ninde (n=5) gerekenden daha fazla iyot aldığı (250-499 µg/L) tespit edilmiĢtir Trimesterler arası idrarla atılan iyot düzeyi arasında anlamlı bir iliĢki tespit edilmemiĢ olmasına rağmen idrarla atılan iyot yetersizliğini derecelendirdiğimizde özellikle ciddi iyot yetersizliği sınıflamasında özellikle 3.trimesterdeki gebelerin idrarla atılan iyot düzeyleri istatistiki açıdan anlamlı olarak daha düĢük olduğu saptanmıĢtır (p<0,05). Gebelerin evde kimlerle birlikte yaĢadığı ile idrarda atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan önemli fark tespit edilmiĢtir (p<0,05). Bu farklılık 3.grup olan kayınvalide, kayınbaba, görümce ve kayın ile birlikte yaĢayan gruptan kaynaklanmakta olduğu saptanmıĢtır. Gebelerin aile tipi ile idrarda atılan iyot düzeyi arasında anlamlı bir iliĢki saptanmıĢtır (p<0,05) ve bu fark yine geniĢ aile olarak yaĢayanlardan kaynaklanmakta olduğu saptanmıĢtır. Gebelerin sigara içme durumu ile idrarla atılan iyot düzeyi (içen ve içmeyenlerde sırasıyla; 98,66 µg/L, 91,10 µg/L) arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark yoktu (p>0,05), fakat sigara içmeyen grupta idrarla atılan iyot düzeyinin daha yüksek olduğu tespit edilmiĢtir. Ġyotlu tuzu 5 yıldan daha az süredir kullananlar ile 5 yıl ve daha uzun süredir kullananların (sırasıyla; 79,50 µg/L, 97,50 µg/L) idrarla atılan iyot düzeyi karĢılaĢtırıldığında istatiksel açıdan anlamlı fark bulundu (p<0,05) ve 5 yıldan daha az süredir iyotlu tuz kullananlarda idrarla atılan iyot düzeyinin daha düĢük olduğu saptanmıĢtır. Gebelikte ilk 3 ay içerisinde guatrojen besinlerin tüketimi ile idrarla atılan iyot düzeyi arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark olduğu saptanmıĢtır (p<0,05). 84 Ġdrarla atılan iyot düzeyi ile gebelik haftası arasında negatif yönde zayıf bir iliĢki tespit edilmiĢtir (r=-0,172, p=0,001). 5.2.Öneriler AraĢtırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda; Gebelikten önce ve özellikle gebelikte tiroid hormonlarının ve idrarda iyot düzeylerinin takibi iyot yetersizliğini erken belirlemeyi sağlar. Özellikle gebeliğin ilk trimesterindeki hafif yetersizlikte bile fetüse verdiği zararların geriye dönüĢü olmayabilir. Rutinde bakılan kan testlerine idrarda iyot düzeyi de eklenerek erken değerlendirme yapmak mümkündür. Ülkemizdeki gebelerde idrarla atılan iyot düzeyini değerlendiren çalıĢma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu konu ile ilgili yapılacak daha fazla çalıĢmaya kesinlikle ihtiyaç vardır. Bu yeni çalıĢmalar ile illerdeki durumu değerlendirmek ve yeni uygulamalar ile yetersizliği gidermek mümkün olacaktır. ÇalıĢmamız ile de kesinlik kazanmaktadır ki; ülkemiz iyot yetersizliği olan ülkeler arasındadır. Bu konuda iyotlu tuz kullanım programının etkisi olmasına rağmen, çalıĢmamız ile de iyotlu tuzun saklanma ve yemeklerde kullanma Ģartlarının doğru uygulanmadığını ve Sağlık Bakanlığı tarafından bu konu ile ilgili adımların atılarak halk mutlaka bilinçlendirilmelidir. Yapılan birçok çalıĢma iyot yetersizliğini önlemede iyotlu tuz kullanımının yeterli olmadığı, mutlaka prenatal ve gebelik süresince alınan multivitaminlere iyot eklenerek gebelerin desteklenmesinin daha etkili olduğu sonucuna varılmıĢtır. Bu konu ile ilgili yine Sağlık Bakanlığı tarafından ciddi adımların atılarak mutlaka prenatal vitaminlere iyot eklenmesi gerekmektedir. Ġyot metabolizmasını olumsuz etkileyen ve iyot tutulumuna neden olan guatrojen besinlerin tüketiminin özellikle gebelik süresince engellenmesi gerektiği, guatrojen besinlerin hangileri olduğu noktasında halkımızın bilinçlendirilmesi önem arz etmektedir. 85 Ġyot açısından zengin besinlerin bilgilendirilmesi yapılarak halkın özellikle bu besinleri tüketmeleri konusunda bilinçlendirilmelidir. Sağlık Bakanlığının atacağı adımlara ek olarak özellikle 1. basamakta sağlık hizmeti veren aile hekimleri ile hemĢirelerin halkı özellikle prenatal dönemi de içine alacak Ģekilde bilinçlendirme ve değerlendirme konusunda daha bilinçli olmalıdırlar. Kitle iletiĢim araçları aracılığı ile de tüm halk özellikle de gebeler iyot yetersizliğinin olumsuz sonuçları noktasında bilinçlendirilmelidir. 86 6. ÖZET T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ Gebe Kadınlarda Trimesterlere Göre Ġdrarda Ġyot Düzeyleri ve Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi Rabiye AKIN HemĢirelik Anabilim Dalı YÜKSEK LĠSANS TEZĠ / KONYA-2012 Tanımlayıcı ve kesitsel tipteki bu araĢtırmada; Konya ilinde yaĢayan gebe kadınlarda trimesterlere göre idrarda iyot düzeyleri ve beslenme durumlarının değerlendirilmesi amaçlanmıĢtır. ÇalıĢmaya 15-49 yaĢ aralığında, 1-40 haftalık gebeliği olan 395 gebe alınmıĢtır. Katılımcılara araĢtırmacı tarafından hazırlanan 54 sorudan oluĢan anket formu yüz yüze görüĢme tekniği ile uygulanmıĢtır. Katılımcılardan alınan idrar örneklerinde iyot düzeyleri spektrofotometrik bir yöntemle ölçülmüĢtür. Tüm katılımcıların medyan idrar iyot düzeyleri 91,90 µg/L (104,54±71,68 µg/L) olarak ölçülmüĢtür. 1.trimesterdeki (n=131), 2.trimesterdeki (n=133) ve 3.trimesterdeki (n=131) gebelerin medyan idrar iyot düzeyleri sırasıyla 104,00 µg/L (117,83±76,71 µg/L); 93,00 µg/L (107,59±63,50 µg/L); 71,00 µg/L (88,13±71,67 µg/L olarak bulunmuĢtır. Gebelerin trimesterlerine göre idrar iyot düzeyleri mukayese edildiğinde, 3. trimesterde idrarla atılan iyot düzeyleri diğer trimesterlere göre anlamlı derecede düĢük bulunmuĢtur (p<0,05). 395 gebenin %78,70‟inde idrar iyot düzeyinin yetersiz (<150 µg/L), %21,30‟unun ise yeterli (>150 µg/L) sahip olduğu tespit edilmiĢtir. 1.trimesterdeki gebelerin %77,90‟nında, 2.trimesterdeki gebelerin %75,90‟ında, 3.trimesterdeki gebelerin %82,40‟ında idrar iyot düzeyinde yetersizlik (<150 µg/L) olduğu tespit edilmiĢtir. Ġdrar iyot düzeyi yetersizliği ile trimesterler arası fark istatistiksel açıdan anlamlı bulunmamıĢtır (p>0,05). Ġdrar iyot düzeyleri açısından derecelendirildiğinde ise; 1.trimesterdeki gebelerin %9,90‟ında ciddi düzeyde iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %36,60‟ında orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %31,30‟unda hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %16,80‟inde iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %5,40‟ında iyot fazlalığı (250-499 µg/L) tespit edilmiĢtir. 2.trimesterdeki gebelerin %15,80‟ninde ciddi düzeyde iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %38,30‟unda orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %21,80‟ninde hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %20,30‟unda iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟inde iyot fazlalığı (250-499 µg/L) tespit edildi. 3.trimesterdeki gebelerin %34,40‟ında ciddi düzeyde iyot yetersizliği (0-49 µg/L), %35,10‟unda orta düzeyde iyot yetersizliği (50-99 µg/L), %13,00‟ında hafif düzeyde iyot yetersizliği (100-149 µg/L), %13,70‟inde iyot düzeyinde yeterlilik (150-249 µg/L), %3,80‟inde iyot fazlalığı (250-499 µg/L) tespit edilmiĢtir. Trimesterler ile iyot yetersizliğinin derecesi arasında istatistiki açıdan anlamlı fark olduğu saptanmıĢtır (p<0,05). Bu farkın 3. trimesterde ciddi düzeyde iyot yetersizliği olan gebelerden kaynaklandığı belirlenmiĢtir. Sonuç olarak, çalıĢmamıza katılan gebelerin idrar iyot düzeylerinde yetersizlik olduğu ve trimesterler ilerledikçe bu yetersizliğin daha da arttığı belirlenmiĢtir. Bu durumu engellemek için özellikle birinci basamakta ve sağlık hizmetlerinin yürütüldüğü her kurumda hekimler ve hemĢireler gebelik öncesi ve gebelik dönemini de içine alacak Ģekilde iyot içerikli gıdalarla beslenme konusunda bilgi vermelidir. Ġyot yetersizliği tespit edilen gebelerde ise yeterli iyot içerikli vitamin kullanımı konusunda destek verilmelidir. Anahtar Sözcükler; Beslenme; gebelik; idrar iyot düzeyleri; trimester 87 7.SUMMARY T.C. SELCUK UNIVERSITY INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES The Evaluation of Iodine Levels in Urine and Nutrition in Pregnant Women According to Trimesters Rabiye AKIN The Department of Nursing MASTER THESIS / KONYA-2012 In this descriptive and cross-sectional study, the purpose is to evaluate the iodine levels in urine and nutrition according to trimesters in pregnant women living in Konya city. This study involves 395 voluntary pregnant women between the ages of 15 and 49 with pregnancy periods ranging between 1 and 40 weeks. A questionnaire consisting of 54 questions which was prepared by the researcher were applied on women through face-to-face interview technique. Urinary iodine levels of the participants were measured with a spectrophotometric method. Median urinary iodine levels were measured as 91,90 µg/L (104,54±71,68 µg/L). Median urinary iodine levels of pregnant women in the first (n=131), second (n=133) and third (n=131) trimesters were 104,00 µg/L (117,83±76,71 µg/L); 93,00 µg/L (107,59±63,50 µg/L); 71,00 µg/L (88,13±71,67 µg/L), respectively. When urinary iodine levels of the pregnant women were compared according to trimesters, these were significantly lower in the third trimester (p<0,05). It was determined that 78,70% of 395 pregnant women was iodine deficient (<150 µg/L) however urinary iodine levels were sufficient (>150 µg/L) in 21,30%. Besides urinary iodine levels were deficient (<150 µg/L) in 77,90%, 75,90% and 82,40% of the participants, in first, second and third trimesters, respectively. There was no significant difference for iodine deficiency among trimesters (p>0,05).When we classify the participants for urinary iodine levels, %9,90 of pregnant women in the first trimester presented iodine deficiency on a critical level (0-49 µg/L), %36,60 of them were moderately iodine deficient (50-99 µg/L), and %31,30 were mildly-iodine deficient (100-149 µg/L). On the other hand, %16,80 of these pregnant women were found to be iodine sufficient (150-249 µg/L), while %5,30 of them were observed to have much more iodine intake than needed (250-499 µg/L). Furthermore, %15,80 of participants in their second trimester had critical level of iodine deficiency (0-49 µg/L), and %38,30 of them were moderately-iodine deficient (50-99 µg/L),while %21,80 were mildly-iodine deficient (100-149 µg/L). However, %20,30 of them were found to have sufficient level of iodine (150-249 µg/L),whereas %3,80 of women were determined to have much more iodine intake than needed (250-499 µg/L). It was observed that %34,40 of pregnant women in their third trimester showed critical level of iodine deficiency (0-49 µg/L), %35,10 were moderatelyiodine deficient (50-99 µg/L), and %13,00 of them were mildly-iodine deficient (100-149 µg/L). Furthermore, it was found that %13,70 of the participants had sufficient iodine levels (150-249 µg/L), while %3,80 of those had more iodine intake than needed (250-499 µg/L). The proportions of participants with iodine deficiency were significantly different among trimesters (p<0,05). This difference was resulted from the pregnant women in the third trimester. In conclusion, it was determined that urinary iodine levels of the pregnant women involved in our study was deficient and this deficiency becomes prominent as the trimesters continue. In order to prevent this deficiency, especially in the primary health care centers and in all institutions with health services, the doctors and nurses must give information about nutrition with sufficient iodine-content both before pregnancy and during pregnancy. Also, the pregnant women with iodine deficiency should be supplied with vitamins with sufficient iodine content. Key Words: Nutrition; pregnancy; trimester; urinary iodine levels 88 8. KAYNAKLAR 1. Ahmed OM, El-Gareib AW, El-Bakry AM, Abd El-Tawab SM, Ahmed GR. Tyhroid hormone states and brain development interactions. Int J Dev Neurosci, 2008; 26:147-209. 2. Ainy A, Ordookhani A, Hedayati M, Azizi F. Assesment of intertrimester and seasonal variations of ürinary iodıne concentration during pregnancy in an iodıne-replete area. Clin Endocrinol, 2007; 67:577-581. 3. Aghini-Lombardi F, Antonangeli L, Pinchena A. Iodine deficiency In Europe, national reports on iodine status in West-Central European countries. J Endocrinol Invest, 2003; 26(9):1-62. 4. Ara G, Melse- Boonstra A, Roy SK, Alam N, Ahmed S, Khatun UHF, Ahmed T. Sub-clinical Iiodine deficiency still prevalent in Bangladeshi adolescent girls and pregnant women. Asian J Clin Nutr, 2010; 2(1):1-12. 5. Andersson M, Takkouche B, Egli I, Allen EH, Benoist B. Current global iodıne status and progress over the last decade towards the elimination of iodine deficiency. Bull World Health Organ, 2005; 83(7):518-525. 6. Andersson M, Benoist BD, Hill DI, Delange F. Iodine deficiency in Europe. A continuing public health problem. Available from: http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241593960_eng.pdf Available Data: 3.05.2010. 7. Andersen S, Pedersen K.M, Laurberg P. Variations in urinary iodine excretion and thyroid function. A 1-year study in healty men. Eur J Endocrinol 2001; 144:461-465. 8. Akgün S, Güler Ç, Alan Ü, Eryiğit Y. Goitre prevelance and the proportion of the households consuming iodısed salt in a rural area, Ankara Turkey. Türkiye Klinikleri J Med Sci, 1996; 16:221225. 9. Akdeniz F, Gönül AS. Kadınlarda üreme olayları ile depresyon iliĢkisi. Klinik Psikiyatri, 2004; 2:70-74. 10. Aktulay G. Ġyot yetersizliği hastalıkları ve tuzun iyotlanması programı. STED, 2000; 12:462-464. 11. Arslan B. Gebelerde anksiyete ve depresyonla iliĢkili sosyodemografik özellikler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Aile Hekimliği Ana Bilim Dalı Uzmanlık Tezi. Isparta, 2010. 12. Aslan D, Köksal H. Gıda zenginleĢtirilmesi ve bazı yaklaĢımlar. STED. 2003; 12(11):418-420. 13. Ayvaz K, Kara F, Durduran Y, Bodur S. Toplumun iyot eksikliği ile Ġlgili bilgi düzeyi ve iyotlu tuz kullanımı. II. Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumu. 7-8 Mayıs 2004, Manisa. 2004; 24. 14. Azizi F, Aminorroya A, Hedayati M, Rezvanian H, Amini M, Mirmirman P. Urinary iodine excretion in pregnant women residing in areas with adeguate iodine intake. Public Health Nutr, 2002; 6(1):95-98. 15.Azizi F. Iodine nutrition in pregnancy and lactation in Ġran. Public Healt Nutr, 2007; 10(12A):1596-1599. 16. Balle J, Olofssson MJ, Hilden J. Cannabis and pregnancy. Ugeskr Laeger. 1999; 161:5024- 5028 17. Barutçugil BM. Bakırköy bölgesi bir ilköğretim bölgesinde idrar iyot atılımı ve guatr prevelansı. Bakırköy Dr. Sadi KonukEğitim ve AraĢtırma Hastanesi, Uzmanlık Tezi. Ġstanbul, 2005. 18. Benbassat C, Tsvetov G, Schindel B, Hod M, Blonder Y, Sela BA. Assesment of Iiodine intake in the Israel coastal area. Isr Med Assoc J, 2004; 6:75-77. 19. Benoist BD, Andersson M, Egli I, Takkouche B, Allen H. Iodıne status worldwide. 2004. Avaialble from: http://whqlibdoc.who.int/publications/2004/9241592001.pdf Available Date:05.02.2011. 20. Brander L, Als C, Haldimann F, Harder M, Hangi W, Herrmann U, Lauber K, Niederer U, Zürcher T, Burgi U, Gerber H. Urinary iodine concentratıon during pregnancy in an area of unstable dietary iodine intake ın Switzerland. J Endocrinol Invest, 2003; 26:389-396. 21. Bideci A. Guatr. Güncel Pediatri Dergisi, 2008; 3(6,1):124-131. 22. Bianco AC, Salvatore D, Gereben B, Berry MJ, Larsen PR. Biochemistry, cellülar and molecülar biology and physiological roles of the iodothyronine selenodeiodinases. Endocrine Rev, 2002; 23:3889. 23. Bleichrodt N, Born MA. A meta-analysis of research on iodine and its relationship to cognitive development. In: Stanbury J. The damaged brain of iodine deficiency: cognitive, behavirol, neuromotor and educative aspects. Cognizant Communication Corporation. New York. 1994;195-200. 24. Bor S. Kadınlara iyotlu tuz konusunda verilen eğitimin bilgi davranıĢ ve çocuklardaki idrar iyot düzeyine etkisi. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi. Kayseri, 2005. 25. Borıć M, Stanićić J, Dabelić N, Jukić T, Kusić Z. Iodıne supplementatıon in pregnancy. Acta Clin Croat, 2009; 48(4):469-473. 89 26. Bostancı MS, TaĢkesen F. Gebelikte tiroid fonksiyon bozuklukları ve sonuçlarının değerlendirilmesi. J Clin Exp Invest, 2011; 2(2):196-201. 27. Boyages SC. Iodine deficiency disorders. J Clin Endocrinol Metab, 1993; 7:587-591. 28. Bozkurt U. Laktasyondaki annelerde süt ve süt serumu ile idrar iyot değerleri srasındaki iliĢkinin belirlenmesi. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Biyokimya Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Kayseri, 2007. 29.Burgess RJ, Seal JA, Stilwell GM, Reynolds JP, Taylor ER, Parameswaran V. A case for universal salt iodisation to correct iodine deficiency in pregnancy: another salutary lesson from Tasmania. MJA, 2007; 186(11):574-576. 30. Chacraborty I, Mazumdar P, Chakraborty PS, Chattopadhyay G, Bhowmick K. Iodıne deficiency dısorder among pregnant women ın a Tertisry Care Hospital of Koklata, Hindistan. Southeast Asian J Trop Med Public Health, 2010; 41(4):989-995. 31. Chakraborty I, Chatterjee S, Bhadra D, Mukhopadhyaya BB, Dasgupta A, Purkait B. Iodine deficiency disorder among the pregnant women in a rural hospital. Indian J Med Res, 2006; 123:825829. 32. Choundry N, Gorman KS. Subclinical prenatal iodine deficiency negatively affects infant development in Northern China. J Nutr, 2003; 133(10):3162-3165. 33. Çakır Ç, Teziç T, Zorlu P, Kutlu AO, Fırat S. Anne idrar iyot düzeyleri ile anne kanında ve kordon kanında TSH, ST4 düzeylerinin karĢılaĢtırılması. T Klin J Pediatri, 2002; 11:126-130. 34. Çakır Ç, Teziç T, Zorlu P, Kutlu AO, Fırat S. Correlation of maternal and neonatal ürinary iodine excretion. STED, 2009; 18:4-66. 35. Çeltek YN. Tokat merkez ilköğretim okullarındaki 7-11 yaĢ grubu öğrencilerde iyot alım durumunun incelenmesi.GaziosmanpaĢa Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Aile Hekimliği Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi. Tokat, 2008. 36. Çetin H, KiĢioğlu AN, Gürsoy A, Bilaloğlu E, Ayata A. Iodine deficiency and goiter prevalence in Turkey after mandatory iodinazation. J Endocrinol Invest, 2006; 29:714-718. 37. Cnattinguis S. The epidemiology of smoking during pregnancy: smoking prevalence, maternal characteristic and pregnancy outcomes. Nicotine Tob Res, 2004; 6:125-140. 38. Çolak R, Özkan Y, Keçeci M, Doğan H, Ataseven H, Ulusoy ġC, Ġlhan N. The prevalence of endemic goitre in Keban country in Elazığ city and evalution of iodine levels. Turkish Journal of Endocrinology and Metabolism. 2004; 1: 9-14. 39. De Lange FM. Ermans AM. Iodine deficiency in the thyroid. 7th Ed:Braverman LE, Utiger RD, Philadelphia, Lippincott-Raven, pp: 1996; 296-315. 40. Delange F. Iodine deficiency in Europe and its consequences: an update. Eur J Nucl Med Mol Imaging, 2002; 29(2):S404-S414. 41. De Lange. Optimal iodine nutrition during pregnancy, lactation and the neonatal period. Int J Endocrinol Metab, 2004; 2:1-12. 42. Delange F. Iodıne requirements during pregnancy, lactation and the neonatal period and indicators of optimal iodine nutrition. Public Health Nutr, 2007; 10(12):1571-1580. 43. Department of Nutrition for Health and Development World Health Organization. Progress towards the elimination of iodine deficiency disorders-IDD. Geneva, 1999. 44. Dolan L, Burdock AG. Evidence that iodine supplementation should be considered during pregnancy. Available from: http://agro-food-industry.teknoscienze.com/pdf/DOLAN_infant.pdf 2009; 20(6). Available data: 14.07.2010. 45. Dunn JT. Alternatus to salt and oil for iodine supplementatıon. Elsevier Sci. Public. 1987; 135138. 46. Dunn JT. Cruthcfield H, Gutekunts R, Dunn A. Methods for measuring iodıne in ürine. ICCIDD/UNICEF/WHO Printed in Netherlands, 1993. 47. Dunn TJ, Delange F. Damaged Reproduction: The most important consequence of iodine deficiency. J Clin Endocrinol Metab, 2001; 86:2360-2363. 48. Eastman C. Iodıne supplementation. The benefits for pregnant and lactating women in Australia and New Zealand. ATF, 2005. 49. Eğri M. Hisarcık kasabasındaki endemik guatr prevalansı ve iyotlu tuz kullanımında eğitimin etkisi. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi. Kayseri, 1995. 50. Eğri M, Ercan C, Karaoğlu L. Iodine deficiency in pregnant women in eastern Turkey (Malatya province): 7 years after the introduction of mandatory table salt iodization. Public Health Nutr, 2008; 12(6):849–852. 51. Elahi S, Rizvi NB, Nagra SA. Iodıne deficiency in pregnant women of Lahore. J Pak Med Assoc. 2009; 59(11): 741-743. 90 52. Eltom A, Eltom M, Elnagar B, Elbagir M, Gebre- Mehdin M. Changes in iodine metabolism during late pregnancy and lactation:a longitudinal study among Sudanese women. Eur J Clin Nutr, 2000; 54:429-433. 53. Erdoğan G, Erdoğan MF, Haznedaroğlu D, Üstündağ M, Köse R. 29th annual meeting of european thyroid ICCIDD satellite meeting. Edinburg, 2003. 54. ErmiĢ B. Gebelikte sigara kullanımının annelerin ve yenidoğan bebeklerin oksidan/antioksidan durumlarına etkileri. Ankara Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Yan Dal Uzmanlık Dalı. Erzurum, 2004. 55. Escobar MG, Obrego´ JM, Escobar F. Role of thyroid hormone during early brain development. Eur J Endocrinol, 2004; 151:U25–U37. 56. Felice DM, Lauro RD. Thyroid development and its disorders: genetics and molecular mechanisms. Endocr Rev, 2004; 25 (5):722-746. 57. Fisher N, Amitai Y, Haringman M, Meiraz H, Baram N, Leventhal A. The prevalence of smoking among pregnant and postpartum women ın Israel. A national survey and review. Health Policy. 2005; 73: 1-9. 58. Fountoulakis S, Philippou G, Agathocles T. The Role of Iodine in the Evolution of thyroid disease in Greece: from endemic goiter to thyroid autoimmunity. Available Date: 20.07.2011 Available From: http://hormones.gr/pdf/The%20role%20of%20iodine%20in%20the%20evolution.pdf. 59. Gallego G, Goodgall S, Eastman CJ. Iodine deficiency in Australia: is iodine supplementation pregnant and lactating women warranted? Med J Aust, 2010; 192 (8):461-463. 60. Gärtner R. Thyroid disease in pregnancy. Curr Opin Obstet Gynecol, 2009; 21 (6):501-507. 61. Gençoğlu M. Cumhuriyet üniversitesi tıp fakültesi hastanesi yenidoğan servisinde takip edilen yenidoğanlarda idrar iyot düzeyi, tiroid volümü ve tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi. Sivas, 2008. 62. Gergin R. Düzce ilinde yaĢayan yetiĢkinlerdeki guatr sıklığı. Düzce Üniversitesi Düzce Tıp Fakültesi Ġç Hastalıkları Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi. Düzce, 2008. 63. Girling CJ. Thyroid disorder in pregnancy. Curr Opin Obstet Gynecol, 2003; 13:45-51. 64. Gjerdingen DK, Yawn BP. Postpartum depression screening: importance, methods, barriers and recommendations for practice. J Am Board Fam Med, 2007; 20:280-288. 65. Gowachirapant S, Winichagoon P, Wyss L, Tong B, Baumgartner J, Melse- Boonstra A, Zimmermann M. Urinary iodıne concentration indicate iodine deficiency in pregnant Thai women but iodine sufficiency in their school-aged children. J Nutr, 2010; 23:1169- 1172. 66. Göç EN, Yordam N. Çocukluk ve adölesanda tiroid hastalıkları. Günöz H, Öçal G, Yordam N, Kurtoğlu S (Eds) In: Pediatrik Endokrinoloji 1st ed. Pediatrik Endokrinoloji ve Oksoloji Derneği Yayınları 1, Kalkan matbaa. Ankara. 2003: 261-360. 67. Gökhan N, ÇavuĢoğlu H, “Tiroid bezi ve metabolik hormonlar”, Tıbbi Fizyoloji 3. baskı, Ġstanbul, Nobel Tıp Kitabevi, 1989; 1239- 1309. 68. Gunton EJ, Hams G, Fiegert M, Mc Elduff A. Iodine deficiency in ambulatory participants at a Sydney teaching hospital: is Australia truly iodine replete? Available for: http://www.mja.com.au/public/issues/171_9_011199/gunton/gunton.html Available Data:10.05.2011 69. Guyton. Tıbbi Fizyoloji, Textbook of medical physıolgy. 7. Baskı 2. Cilt; 1294-1301. 70. Gültepe M, Özcan Ö, Ġpçioğlu OM. Assessment of iodine intake in mildy iodine-deficient pregnant women by a new automated kinetic ürinary iodine determination method. Clin Chem Lab Med, 2005; 43 (3):280-284. 71. Hamrosi AM, Wallece ME, Riley MD. Iodine status in pregnant women living in Melbourne differs by ethnic group. Asia Pac J Clin Nutr, 2005; 14 (1):27-31. 72. Hatipoğlu N, Büyükkayhan D, Kurtoğlu S. Yenidoğan dönemi tiroid hastalıkları. Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci, 2006; 2 (10):63-82. 73. Hazi G, Gozariu L, Dragotoiu Gh, Duncea I, Diudea M. Urinary iodıne excretion ın pregnant women residing in a former goitregenic area. Acta Endocrinologica (Buc), 2008; 4 (2):225-230. 74.Hess SY, Zımmerman MB, Torresani T, Burgi H, Hurrell RF. Monitoring the adequacy of salt iodization in Switzerland: a national study of school children and Pregnant Women. Eur J Clin Nutr, 2001; 55(3):162-166. 75. Hetzel BS. Iodine deficieny disorder: Nature, pathogenesis and epidemiology. World Rev Nutr Diet, 1990;62-120. 76. Hetzel S, Gersaimov G & Pandav CS. Eliminating iodine deficiency disorders. The role of the international council in the global partnership. Bull World Health Organ, 2002; 80:410–416. 77. Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin geçerliği üzerine bir çalıĢma. Türk Psikoloji Dergisi, 1988; 6:118-126. 91 78. Hisli N. Beck depresyon envanterinin üniversite öğrencileri için geçerliliği ve güvenirliliği. Türk Psikoloji Dergisi, 1989; 7:3-13. 79. Huang SA, Dorfman DM, Genest DR, Salvatore D, Larsen PR. Type 3 iodothyronine deiodinase is highly expressed in the human uteroplacental unit and fetal epithelium. J Clin Endocrinol Metab. 2003; 88: 1384-1386. 80. ICCIDD Newsletter. Available From: http://www.iccidd.org/media/IDD%20Newsletter/19912006/idd1194.htm Available Data: 23.09.2011 2004; 10 (4): 37- 41. 81. Jaruratanasirikul S, Chukamnerd J, Koranantakul O, Chanvitan P, Ruaengrairatanaroj P, Sriplung H. The relationship of maternal iodine status and neonatal thyrotropin concentration: a study in Southern Thailand. J Pediatr Endocrinol Metab, 2006; 19:727-732. 82. Jaruratanasirikul S,Sangsupawanich P, Koranantakul O, Chanvitan P, Ruaengrairatanaroj P, Sriplung H, Patanasin T. Maternal iodine status and neonatal thyroid-stimulating hormone concentration: a community survey in Songkhla, Southern Thailand. Public Health Nutr, 2009; 12(12):2279-2284. 83. Joffe TR. Is the thyroid still importatant in major depression? J Psychiatry Neurosci, 2006;31(6):367-368. 84. Kabalak T. Tiroid el kitabı. Güven Kitabevi. Ġzmir, 2009. 85.Kalaycı ġ. SPSS uygulamalı çok değiĢkenli istatistik teknikleri. Asil yayın dağıtım ltd. Ģti.Ankara, 2010. 86. Kamel N. Tiroid bezi, hormonları ve hastalıkları hakkında genel bilgiler. Erdoğan G. Klinik Endokrinoloji. Antıp Yayınları. Ankara, 2003. 87. Karaçam Z, TaĢkın L. Postpartum depresyon: önleme, erken tanı ve hemĢirelik bakımı. Sağlık ve Toplum Dergisi, 2004; 14(3):14-24. 88. Karakurt F, GümüĢ ĠĠ, Kargılı A, Uz B, Keskin E, Köroğlu M. Gebe hastalarımızda tiroid fonksiyon testleri. Yeni Tıp Dergisi, 2007; 24(1):51-54. 89. KeleĢ E. Gebelikte sigara kullanımının bazı obstetrik durumlarının ve sosyodemografik özelliklerinin postpartum depresyon üzerine etkisi.Harran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. ġanlıurfa, 2007. 90. Kısacık G. Gebe Kadınların sigara içme davranıĢları ve gebelikte sigaranın etkilerine yönelik bilgilerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi. 2007, Sivas. 91. Kibirige MS, Hutchison S, Owen CJ, Delves HT. Prevalence of maternal dietary iodine insufficiency in the north east of England: implications fort the fetüs. Arch Dis Child Fetal& Neonatal, 2004; 89:436-439. 92. Köksal G, Gökmen H. Çocuk hastalıklarında beslenme tedavisi. Hatipoğlu Yayınları, Ankara 2000; 188-197. 93. Köksal E, Pekcan G. Gebe Kadınlar ile yeni doğanlarının idrarla iyot atım durumlarının iliĢkisi. STED, 2009; 18 (4):66-71. 94. Kurtoğlu S. Ġyot eksikliği sorununun değerlendirilmesi ve çözüm yolları. Turk Arch Ped, 1997;32(4):32-35 95.Kurtoğlu S, AkçakuĢ M, Kocaoğlu Ç, GüneĢ T, Karaküçük Ġ, Kula M, KocakuĢ E. Iodıne deficiency in pregnant women and in their neonates in the central anatolian region (Kayseri) of Turkey. Turk J Pediatr, 2004; 45:11-15. 96. Kung AWC. Thyroid disease in pregnancy. HKMJ, 1997; 3(4):388-390. 97. Kung AWC Consensus statement on iodine deficiency in Hong Kong. Hong Kong Med J, 2003; 9(6):446-453. 98. Kung AWC. Iodine nutrıtıon of pregnant and lactating women in Hong Kong, where intake is of borderline sufficiency. Public Health Nutr, 2007; 10 (12):1600-1601. 99. Kut A, Gürsoy A, ġenbayram S, Bayraktar N, Budakoğlu Ġ, Akgün HS. Iodine intake is still inadeguate among pregnant women eight years after mandatory iodination of salt in Turkey. J Endocrinol Ġnvest, 2010; 33:461- 464. 100. Lacka K, Czyzk A. Diagnostic and therapeutic problems in thyrotoxic crisis in pregnant women. Influence of treatment on life and health of fetüs and infant. Pol Merkur Lekarski, 2009; 26 (156):665670. 101. Larpsombatsiri K, Chapman RS. Factors related to ürinary iodıne concentration of pregnant women in Thailand. J Health. 23:81-85. 102. Laurberg P, Nohr SB, Pederson KM, Funlsang E. Iodine nutrıtıon in breast-fed infants is impaired by maternal smokıng. J Clin Endocrinol Metab, 2004; 89:181-187. 103. Lavado-Autric K., Auso E, Garcia-Velasco JV, et al. “Early maternal hypothyroxinemia alters histogenesis and cerebral cortex cytoarchitecture of the progeny”, J. Clin Invest 2003; 111:1073- 1082 92 104. Li M, Ma G, Guttikonda K, Boyages S, Eastman JC. Re-emergency of iodine in Australia. Asia Pac J Clin Nutr, 2001; 10 (3):200-203. 105. Liberman CS, Pino SC, Fang SL, Braverman LE, Emerson CH. Circulating iodine concentrations during and after pregnancy. J Clin Endocrinol Metab, 1998; 83:3545-3549. 106.Limbert E, Prazeres S, Pedro MS, Madureira D, Miranda A, Ribeiro M, Castro JJ, Carrilho F. Iodine intake in Portuguese pregnant women: results of a countrywide study. Eur J Endocrinol, 2010; 163:631-635. 107. Lomberg BA. Iodine deficiency disorder and endemic guatr. Eur J Clin Nutr, 1993; 47:1-8 108. Maberly GF. Iodine deficiency disorder: contemporary scientific issues.. J Nutr, 1994; 124:1473S-1478S. 109. Madazlı R, Bulut B, Öncül M, Artar G, Benian A. Gebelik ve tiroid hastalıkları olgularının değerlendirilmesi. CerrahpaĢa Tıp Derg, 2007; 38:46-50. 110. Marakoğlu K, Sezer RE. Sivas‟ta gebelikte sigara kullanımı. C Ü Tıp Fak Dergisi, 2003; 25 (4):157-164. 111. Marakoğlu K, Erdem D. Konya‟da gebe kadınların sigara içme konusundaki tutum ve davranıĢları. Erciyes Tıp Dergisi (Erciyes Medical Journal), 2007; 29 (1):047-055. 112. Mete HE. Kronik hastalık ve depresyon. Klinik Psikiyatri, 2008;11(3):3-18. 113. Mezosi E, Molnar I, Jakab A, Balogh E, Karanyi Z, Pakozdy Z, Nagy P, Gyory F, Szabo J, Bajnok L, Leovey A, Kakuk G, Nagy EV. Prevalence of iodine deficiency and goitre during pregnancy in east Hungary. Eur J Endocrinol, 2000; 143:479- 483. 114. Mian C, Vitaliano P, Poza D, Barolla S, Pitton M, Callegari G, Giantonio ED, Casaro A, Nacamuli D, Busnardo B, Mantero F, Girelli ME. Iodıne status in pregnancy: role of dietary habits and geographical origin. Clin Endocrinol (Oxf), 2009; 70:776-780. 115. Moleti M, Presti VPL, Campolo MC, Mattina F, Galletti M, Mandolfino M, Violi MA, Giorgianni G, Domenico DD, Trimarchi F, Vermiglio F. Iodine prophylaxis using iodized salt and risk of maternal thyroid failure in conditions of mild iodine deficiency. J Clin Endocrinol Metab, 2008; 93(7):2616–2621. 116. Nyugen B, Baker D, Southcott E, Potter J, Sneddon A. Iodıne deficiency in pregnant women in the ACT. Aust N Z J Obstet Gynaecol, 2010; 50:539- 542. 117. Özdemir S, Turgut B, Erselcan T, Büyükkayhan D, Doğan D. Hipotiroidi Ġle Seyreden Bir konjenital guatr olgusu: tiroid sintigrafisi ve Tc-99m tutulumunun önemi. CMJ, 2002, 24(1):5-8. 118. Özmert EN. Erken Çocukluk geliĢiminin desteklenmesi-I: Beslenme. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2005; 48:179-195. 119. Öztürk M, ĠĢler M, Yorgancı M. Isparta ili gönen ilçesinde guatr sıklığı ve bu durumu etkileyen çeĢitli faktörlerin incelenmesi. SDÜ Tıp Fak Dergi, 1999; 6 (1):7-13. 120.Pagano R, La Vecciha C, Decarli A. Smoking ın Italy, 1995. Tumori, 1998; 84:456-459. 121. Pearce NE. Iodıne in pregnancy:is salt iodızatıon enough?. J Clin Endocrinol Metab, 2008; 93 (7):2466-246. 122. Pedrerol MA, Guxens M, Mendez M, Canet Y, Martorell R, Espada M, Plana E, Rebagliato M, Sunyer J. Iodine level sand thyroid hormones in healthy pregnant women and birthweight of their offspring. Eur J Endocrinol, 2009; 160:423-429. 123. Perrine CG, Herrick K, Serdula MK, Sullivan KM. Some subgroups of reproductive age women in the united states may be at risk for iodine deficiency. J Nutr, 2010; 140:1489–1494. 124. Rendl J, Bier D, Groh T,Reiners C. Rapid urinary iodide test. J Clin Endocrinol Metab, 1998; 83(3):1007-1012. 125. Özkan P. Aydın ilindeki yenidoğan ve annelerinde idrar iyot düzeyleri ve tiroid fonksiyon testleri. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanlık Tezi. Aydın, 2008. 126. Schulze KJ, West KP, Gautschi LA, Dreyfuss ML, LeClerg SC, Dahal BR, Wu LS-F, Khatry SK. Seasonality in urinary and household salt iodine content among pregnant and lactating women of the plains of Nepal. Eur J Clin Nutr, 2003; 57:969- 976. 127. Sebotsa MLD, Dannhauser A, Jooste PL, Joubert G. Prevalance of goitre and urinary iodine status of primary-school children in Lesotho. Bull World Health Organ, 2003;81. 128. Semiz O, Sözeri C, Cevahir R, ġahin S, Kılıçoğlu SS. Sakarya‟da bir sağlık kuruluĢuna baĢvuran gebelerin sigara içme durumlarıyla ilgili bazı özellikler. STED, 2006; 15 (8):149-152. 129. Sevindik F. Elazığ ilinde gebelikte depresyon prevelansı ve etkileyen faktörler. Fırat Üniversitesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Elazığ, 2005. 130. Skeaff SA, Thomson CD, Gibson RS. Mild iodine deficiency in a sample of new zealand schoolchildren. Eur J Clin Nutr, 2002; 56:1169-1175. 93 131. Squatrito S, Vigneri R, Rybello F,Ermans AM, Polley RD, Ingbar SH. Prevention and treatment of endemic iodine-deficiency goitre by iodination of a municipal water supply. J Clin Endocrinol Metab, 1986; 63 (2):368-375. 132. ġıklar Z. Yenidoğanın hafif derecedeki sınırda biyokimyasal hipotiroidisinin etyopatogenezisinde iyot eksikliği ya da iyot yüklemesinin yeri. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Endokrinoloji Yan Dal Uzmanlık Tezi. Ankara, 2010. 133.Tarım Ö. Hipotiroidizm. Güncel Pediatri Dergisi. 2008; 3 (6,1): 132-136. 134. Tazegül A, ġimĢek B. Gebelikte tiroid hastalıkları. Selçuk Üniv Tıp Derg, 2010; 26(2):63-67. 135. TNSA. Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması. 2003 EriĢim: http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2003/data/ozetrapor.pdf EriĢim Tarihi: 3.08.2011. 136. TNSA. Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması. 2008 EriĢim: http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2008/data/TNSA-2008_ana_Rapor-tr.pdf EriĢim Tarihi: 3.08.2011. 137. Toru Ġ. KahramanmaraĢ ve yöresinde içme sularındaki iyot düzeyleri. KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi. KahramnamaraĢ, 2007. 138. Travers AC, Guttikonda K, Norton CA, Lewis PR, Mollart LJ, Wiley V, Wilcken B, Eastman CJ, Boyages SC. Iodine status in pregnant women and their newborns: are our babies at risk of iodıne deficiency? MJA, 2006; 184 (12):617-620. 139. Toma A, Sava M, Delia C, Simescu M, Tomescu E, Coculescu M. Universal salt iodınazatıon effects on endemic goıter ın arges country, Romanıa. Acta Endocrinologica (Buc). 2005; 1 (2): 167180. 140. Türk Gıda Kodeksi. Yemeklik Tuz Tebliği (Tebliğ No: 98/11) 9 Temmuz 1998 tarihli Resmi Gazete. 141. Ujowundu CO, Ukoha AI, Agha CN, Nwachukwu N, Igwe KO. Assesment of current iodine status of pregnant women in a suburban area of ımo state nigeria , twelve years after universal salt iodization. Afr J Biochem Res, 2010; 4 (1):006-012. 142. Ujowundu CO, Kalu FN, Nwosunjoku EC. Thyroid functıon and iodine of pregnant women in owerri, Nigeria. Nigerian Journal of Biochemistry and Molecular Biology. 2010; 25 (2): 91-97. 143. Uncu Y, Özçakır A, Ercan I, Bilgel N, Uncu G. Pregnant women quit smoking; what about fathers? survey study in bursa region, Turkey. Croat Med J, 2005; 46:832-837. 144. UNICEF. Vitamin and Mineral Deficiency, A Global Progress Report, New York, 2003. 145. Ünal S. Ankara ili gölbaĢı ilçesi 2 no‟lu sağlık ocağı bölgesinde 15-49 yaĢ dilimi Ģiddet gören ve görmeyen kadınlarda beck depresyon ölçeğine göre depresif öğe yükü. Ankara Üniversitesi Halk Sağlığı HemĢireliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2010. 146. Üstün C, Malatyalıoğlu E. The effects of smoking on fetüs-plasenta during pregnancy. JECM, 1990; 7:43-48. 147. Wang Y, Zhang Z, Ge P, Wang Y, Wang S. Iodıne Deficency Disorder After A Decade Of Üniversal Salt Ġodinazation Ġn A Severe Ġodine Deficiency Region Ġn China. Indıan J Med Res, 2009; 130:413-417. 148. Williamson CS. Nutrition Ġn Pregnancy. Nutr Bull, 2006; 31:28-59 . 149. Wissart J, Parshad O, Kulkarni S. Prevalence of pre-and postpartum depression in Jamaican women. BMC Pregnancy and Childbirth. 2005; 5:15 Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1310611/pdf/1471-2393-5-15.pdf. 150. World Health Organization. Assessment of iodine deficiency disorders and monitoring their elimination. Available from: http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241595827_eng.pdf Geneva 2001. Avaialble Data: 18.04.2011. 151. World Health Organization. Benoist DB, Anderson M, Eğli I, Takkouche B, Allen H. Iodine status worldwide. Available from: http://whqlibdoc.who.int/publications/2004/9241592001.pdf Available Data: 05. 01.2010. 152. World Health Organization. Reaching Optimal Iodine Nutrition in Pregnant and Lactating Women and Young Children Available from: http://www.who.int/nutrition/publications/micronutrients/WHOStatement__IDD_pregnancy.pdf Geneva 2004. Available data: 05.01.2010. 153. World Health Organization. Reaching Optimal Iodine Nutrition in Pregnant and Lactating Women and Young Children. Available from: http://www.who.int/nutrition/publications/micronutrients/WHOStatement__IDD_pregnancy.pdf Available data: 05.01.2010. 154. WHO. Literature review of risk factors and interventions on postpartum depression, maternal mental health& child health and development. Department Of Mental Health AndSubstance Abuse, 94 2008b. [Available date: 2010 Temmuz 13] Available from: http://www.who.int/mental_health/prevention/suicide/mmh&chd_exec_sum.pdf. 155. Vila L, Legaz G, Barrionuevo C, Espinel ML, Casarnitjava R, Munoz J, Serra-Prat M, PuigDomingo M. Iodine status and thyroid volume changes during pregnacy: results of a survey in aran valley (Catalan Pyrenees). J Endocrinol Invest, 2008; 31 (10):851-855. 156. Velet M. Türkiye‟de sofra tuzunun iyotlanmasından sonra basedow-graves hastalığının seyri. Ġstanbul Üniversitesi CerrahpaĢa Tıp Fakültesi Ġç Hastalıkları Ana Bilim Dalı Uzmanlık Tezi. Ġstanbul, 2007. 157. Yazıcı S, Yağlı M, Ataoğlu S. Guatırlı hastalarda romatolojik semptom ve bulgular. Düzce Tıp Dergisi, 2004; 1:16-21. 158. Yaman AK. Gebelikte tuz kıısıtlamasının anne-bebek idrar iyot düzeyine ve yenidoğan hipotiroidi taramasına etkisi. Zonguldak Karelmas Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi. Zonguldak, 2010. 159. Yanıkkerem E, Atlan E, Demirtosun P. Manisa 1 nolu sağlık ocağı bölgesinde yaĢayan gebelerde depresyon durumu. Kadın Doğum Dergisi. 2004; 2(4): 301-306. 160. Yanıkkerem E, Altıparmak S, Karadeniz G. Gebelikte yaĢanan fiziksel sağlık sorunlarının incelenmesi. Aile ve Toplum Dergisi. 2006; 3 (10): 35-42. 161. Zımmerman M, Delange F. Iodine supplementation of pregnant women in Europe: a review and recommendations. Eur J Clin Nutr, 2004;58:979-984. 162. Zimmermann MB. Iodine requirements and the risks and benefits of correcting iodine deficiency in populations. J Trace Elem Med Biol. 2008; 22(2):81-92. 163. Zimmermann MB. Iodine deficiency. Endocr Rev, 2009; 30(4):376-408. 164. Zımmerman MB. Iodine deficiency in pregnancy and the effects of maternal ıodine supplementation on the offspring: a review. Am J Clin Nutr, 2009; 89 (2):668S- 95 9.EKLER EK-A: Anket Formu SAYIN KATILIMCI: Bu anket, çalıĢma kapsamında tarafımca hazırlanmıĢ ve elde edilen bilgiler sadece bu araĢtırmada kullanılacak ve bilgiler gizli tutulacaktır. Bu çalıĢmaya katılmak veya katılmamak tamamen özgür iradenize bağlıdır. Katıldığınız takdirde, anketimizde yer alan tüm sorulara içtenlikle cevap vermeniz çalıĢmanın sonuçlarını olumlu yönde etkileyecektir. Katkılarınız için teĢekkür ederiz. Annelerin Sosyo-Demografik Özelliklerine ĠliĢkin Anket Formu Anket No: Telefon No: Adres: Tarih: 1. Anne adı soyadı :…………………………………………………………. 2. YaĢınız? ...................................................................................................... 3. Medeni Durumunuz? 1. Bekar 2. Evli 3.Dul (BoĢanmıĢ ……../Ölü……) 4. Eğitim durumunuz nedir? 1. Okur-yazar ( ) 2. Ġlkokul mezunu ( ) 3. Ortaokul mezunu ( ) 4. Lise ve dengi okul mezunu ( ) 5. Fakülte/Yüksekokul mezunu ( ) 5. Mesleğiniz nedir? 1. Ev hanımı ( ) 2. Memur ( ) 3. Ġsçi ( ) 4. Serbest meslek ( ) 5. Diğer…………. ( ) 6. EĢiniz kaç yaĢında?.................................. 7. EĢinizin eğitim durumu nedir? 1. Okur-yazar değil ( ) 2. Okur-yazar ( ) 3. Ġlkokul mezunu ( ) 4. Ortaokul mezunu ( ) 5. Lise ve dengi okul mezunu ( ) 6. Fakülte/Yüksekokul mezunu ( ) 7.Diğer………… 8. EĢinizin mesleği nedir? 1. ÇalıĢmıyor ( ) 2. Memur ( ) 3. Ġsçi ( ) 4. Serbest meslek ( ) 5. Emekli ( ) 6. Diğer…….. 96 9. EĢ sigara içiyor mu? 1. Evet (günde kaç adet?.........../(ay veya yıl olarak)..) 2. Hayır ( ) 10. Sosyal güvenceniz var mı? 1. Evet ( ) 2. Hayır ( ) 11. Evet ise sosyal güvenceniz nedir? 1. Emekli Sandığı ( ) 2. SSK ( ) 3. Bağ-Kur ( ) 4. Özel Sağlık Sigortası ( ) 5. Diğer……. 12. Ailenizin aylık ortalama geliri ne kadardır? ……………………………….. 13. Ailenizin aylık ortalama geliri sizce? 1. Ġyi ( ) 2. Orta ( ) 3. Kötü ( ) 14. Aile tipinizi belirtiniz? 1. Çekirdek Aile ( ) 2. GeniĢ Aile ( ) 3. ParçalanmıĢ Aile ( ) 4. Diğer………… 15. En uzun süre yaĢadığınız yer? 1. ġehir merkezi ( ) 2. Kırsal bölge ( ) 16. Evde kimlerle birlikte yaĢıyorsunuz? 1. Sadece eĢim ve çocuğum/çocuklarım ( ) 2. Kayınvalidem ( ) 3. Kayınvalidem ve kayınbabam ( ) 4. Yalnız yaĢıyorum ( ) 4. Diğer………………………. 17. Kaç yıllık evlisiniz?........................................... 18. Kaç yaĢında evlendiniz?......................... 19. Resmi nikahınız var mı? 1. Var ( ) 2. Yok ( ) 20. Evlilik kararınızı nasıl aldınız? 1. Görücü usulü ( ) 2. AnlaĢarak ( ) 3. Kaçarak ( ) 4. Diğer............. 97 Annelerin Obstetrik Özelliklerine ĠliĢkin Anket Formu 21. Gebelik sayısı belirtiniz…………… 22. Daha önce doğum yaptınız mı? 1. Evet ( ) 2. Hayır ( ) 23. Hiç küretaj oldunuz mu? 1. Evet (Sayısını belirtiniz………..) 2. Hayır ( ) 24. Hiç düĢük yaptınız mı? 1. Evet (Sayısını belirtiniz………) 2. Hayır ( ) 25. En son doğumunuzu nasıl yaptınız? 1. Normal doğum ( ) 2. Sezeryan ( ) 26. Bir önceki çocuğunuz kaç yaĢında?........................... 27. Kaç çocuğunuz var?.................................... 28. Son gebeliğinizde herhangi bir sorun yaĢadınız mı? 1. Evet ( )2. Hayır ( ) 29. Yanıtınız evet ise; yaĢadığınız sorunu belirtiniz……………………………………… 30. En son bebeğe isteyerek mi gebe kaldınız? 1. Evet ( ) 2. Hayır ( ) 31. ġimdiki gebeliğinizde tanı aldığınız hastalık var mı? 1. Diyabet (Ģeker hastalığı) ( ) 2. Hipertansiyon ( ) 3. Diğer hastalıklar (………………………………..) 32. Anne baba arasında akrabalık öyküsü var mı? 1. Evet ( ) 2. Yok ( ) 33. Annenin gebeliğinde kullandığı ilaçları belirtiniz (Demir ve vitamin de belirtilecek……………………………………………………………………………) 1. Gebeliğin 1. trimester (0-12 hafta) :…………………………………… 2. Gebeliğin 2.trimester (13-24 hafta) :…………………………………… 3. Gebeliğin 3.trimester (25-40 hafta):…………………………………… 98 34. Gebelikte annenin tiroid hormonlarına ( guatr hormonu) bakıldı mı? 1) Bakıldı ( ) 2) Bakıldı ise ayını ya da haftasını belirtiniz (……………) 3) Bakılmadı ( ) 35. Annede hipotiroidi var mı? 1. Evet (varsa kullandığı ilaç adı ve kullanım süresini belirtiniz…………) 2. Yok ( ) 36. Annede hipertiroidi var mı? 1. Evet (varsa kullandığı ilaç adı ve kullanım süresini belirtiniz…………) 2. Yok ( ) 37. Annede guatr var mı? 1. Var ( ) 2. Yok ( ) 38. EĢlerin ailelerinde tiroid hastalığı öyküsü var mı? 1. Evet (Belirtiniz……………………..) 2. Hayır ( ) 39. Gebelikte sigara kullanımı var mı? 1. Var (Adet………………..) 2. Yok ( ) Evde Kullanılan Tuza ĠliĢkin Sorular 40. Evinizde kullandığınız tuzunuz iyotlu mu? 1. Evet ( ) 2. Hayır (Ne tür tuz kullandığınızı belirtiniz……………) 41. Kaç yıldır iyotlu tuz kullanıyorsunuz? 1. 5 yıl ve altı ( ) 2. 5 yıl ve üstü ( ) 42. Ġyotlu sofra tuzunu günlük hangi miktarda tüketiyorsunuz? 1. 1-2 çay kaĢığı ( ) 2. 1-2 tatlı kaĢığı ( ) 3. 1-2 yemek kaĢığı ( ) 4.Hiç tüketmiyorum ( ) 99 43. Tuzunuzu nerede saklıyorsunuz? 1. Cam kavanozda ( ) 2. Plastik kapta ( ) 3. Tuz poĢetinde ( ) 4. Diğer…………….. 44. Tuzluğunuz hangi malzemeden üretilmiĢ? 1. ġeffaf cam ( ) 2. Porselen ( ) 3. Diğer………. 45.Yemeklerde tuzu ne zaman kullanıyorsunuz? 1. Yemek piĢmeden önce ( ) 2. Yemek piĢmeye yakın ( ) 3. Yemek piĢtikten sonra ( ) 46. Kullanılan içme suyunun tipi nadir? 1. ÇeĢme suyu ( ) 2. Memba suyu (Hazır su) ( ) 3. Tatlı su (çeĢmeden) ( ) 47. Hangi sıklıkta deniz ürünleri tüketiyorsunuz? 1. Haftada 1–2 kez ( ) 2. 15 günde bir ( ) 3. Ayda bir ( ) 4. 2–3 ayda bir ( ) 5. Hiç tüketmiyorum ( ) Beslenme Durumunu Ve Bilinç Düzeyini Belirlemeye Yönelik Sorular 48. AĢağıdaki guatrojenler gebelik öncesi son 3 ay içinde tüketiyor musunuz? 1. Evet (hangi sıklıkta tükettiğinizi belirtiniz………….) ( ) 2. Hayır ( ) Brüksel lahana………………………… Lahana………………………………… ġalgam………………………………… Turp……………………………………. Karnabahar…………………………….. 49. Guatrojenleri gebelikte özelliklede ilk 3 ay içinde tüketiyor musunuz? 1.Evet (Hangi sıklıkta belirtiniz………) ( ) 2. Hayır ( ) 50. Yumurta haftada kaç kez tüketiliyor…………………………. 51. Et tüketim sıklığı nedir…………………………………………. 52. Süt tüketim sıklığı nedir………………………………………… 53. Tahıl tüketim sıklığı nedir……………………………………… 54. Su tüketimi günde en az kaç bardak……………………………. 100 EK-B Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Konya Klinik AraĢtırmalar Etik Kurulu’ndan Alınan Ġzin Belgesi 101 EK-C Onam Formu AraĢtırmanın Adı: Gebe Kadınlarda Trimesterlere Göre Ġdrarda Ġyot Düzeyleri, Beslenme ve Depresyon Semptamotolojisi Durumlarının Değerlendirilmesi. 1. AĢağıda imzası olan ben “Gebe Kadınlarda Trimesterlere Göre Ġdrarda Ġyot Düzeyleri, Beslenme ve Depresyon Semptomatolojisi Durumlarının Değerlendirilmesi” baĢlıklı çalıĢmaya katılmayı kabul ediyorum. 2. Bu çalıĢmayı yürüten Doç. Dr. Kamile MARAKOĞLU, Rabiye AKIN ve belirtilen kurumlarda diğer görevlendirilecek kiĢiler; çalıĢmanın yapısı, amacı ve muhtemel süresi, ne yapmam istendiği ve yan etkilerle karĢılaĢırsam ne yapmam gerektiği hakkında ayrıntılı sözlü ve yazılı bilgi verdi. 3. Doç. Dr. Kamile MARAKOĞLU, Rabiye AKIN ve belirtilen kurumlarda diğer görevlendirilecek kiĢilere çalıĢmasıyla ilgili her soruyu sorma fırsatını buldum. Cevapları ve bana verilen bilgiyi anladım. 4. Doç. Dr. Kamile MARAKOĞLU, Rabiye AKIN ve belirtilen kurumlarda diğer görevlendirilecek kiĢilere hastalığımızın geçmiĢini ve kullandığım ilaçları anlattım ve onu bu bilgilerin ayrıntılarını açıklamaya, hasta ve doktor arasındaki sırları koruması Ģartıyla yetkili kılıyorum. 5. ÇalıĢma boyunca tüm kurallara uyacağıma, Doç. Dr. Kamile MARAKOĞLU, Rabiye AKIN ve belirtilen kurumlarda diğer görevlendirilecek kiĢiler ile tam bir uyum içinde çalıĢacağıma ve sağlığımla ilgili herhangi bir sorun çıktığında hemen onu arayacağımı kabul ediyorum. 6. Bu çalıĢmanın sonuçlarının kullanılmasını kısıtlamayacağımı ve özellikle dünya çapında tıp yetkililerine verebileceğini kabul ediyorum. 7. Bu çalıĢmadan istediğim zaman çıkabileceğimi anladım. 102 OKUDUM VE ONAYLADIM. Hastanın adı, soyadı, adresi . Ġmza, tarih : Doktorun adı, soyadı, adresi : Ġmza, tarih : Tanığın adı, soyadı, adresi : Ġmza, tarih : * Bu belgenin birer kopyası gönüllüye verilecektir. BilgilendirilmiĢ Olur Metni · Katıldığınız çalıĢma bir araĢtırmadır. · AraĢtırmanın amacı, gebe kadınlarda trimesterlere göre idrarda iyot düzeyleri, beslenme ve depresyon semptomatolojisi durumlarının değerlendirilmesidir. · AraĢtırmada herhangi bir tedavi kullanılmayacaktır. · AraĢtırma sırasında uygulamaya ait hastaya düĢen görev yoktur. · Gönüllünün sorumluluğu, gebelerde idrar örneklerinin alınmasını kabul edip, örneklerin alınması konusunda yardımcı olmasıdır. · AraĢtırmanın deneysel kısımları yoktur. · Gönüllü için söz konusu olabilecek riskler veya rahatsızlıklar mevcut değildir. · Beklenen yarar; Ġyot eksikliği hastalıkları, tüm dünya da olduğu gibi ülkemizde de halen önemli sağlık sorunu oluĢturmaya devam etmektedir. Ġnsan beyninin geliĢiminde fetal ve doğumdan sonraki dönem önemlidir. Ġyotun bu dönemde beyin ve zeka geliĢimine etkisi vardır. Normal beyin ve zeka geliĢimi ve normal tiroid fonksiyonları (guatr hormonları) için yeterli düzeyde iyot gerekir. Ġyot eksikliğinin en önemli nedeni ise besinlerdeki yetersiz iyot alımıdır. Ġyot eksikliği; 103 tiroid hormon sentez bozukluğuna bağlı olarak guatr, zeka geriliği, kısırlık, doğumsal anomaliler, sağırlık, dilsizlik, ĢaĢılık, doğum öncesi, doğum sırasında ve bebeklik döneminde ölümlere sebep olabilir. Ġyot eksikliği önlenebilir toplumsal sağlık sorunları arasında ilk sırada yer alır. Bu nedenle amacımız; Konya ilindeki iyot alımının yeterli olup olmadığını belirlemek, gebe iyot destek çalıĢmalarına öncelik vererek anne ve yenidoğan hastalıklarını ve ölümlerini azaltmaktır. · Gönüllüye uygulanabilecek alternatif iĢlemler veya tedaviler yoktur. AraĢtırmaya bağlı bir zarar söz konusu değildir. · Gönüllüler için araĢtırmada yer almaları nedeniyle ödeme ön görülmemektedir. · Gönüllünün araĢtırmada yer alması isteğine bağlı olup, araĢtırmada yer almayı reddedebilir veya herhangi bir aĢamada araĢtırmadan ayrılabilir. Bu durum bir cezaya veya gönüllünün yararlarına engel duruma yol açmaz. · Ġzleyiciler, yoklama yapanlar, etik kurullar ve resmi makamlar gönüllüye ait tıbbi bilgilere ulaĢabilecektir ancak bu bilgiler gizli tutulacaktır. Gönüllü veya yasal temsilci bilgilendirilmiĢ olur formunu imzalamakla bunu kabul ettiğini taahhüt eder. · Gönüllünün kimliğini ortaya koyacak kayıtlar gizli tutulacaktır. AraĢtırma sırasında ortaya çıkan, gönüllüleri ilgilendirebilecek bir bilgi söz konusu olduğunda, bu, gönüllüye veya yasal temsilcisine derhal bildirilecektir. · AraĢtırma hakkında ek bilgi, gönüllülerin hakları ve araĢtırmaya bağlı bir zarar olduğu takdirde baĢvurulacak kiĢiler istendiği durumda bildirilecektir. 104 10. ÖZGEÇMĠġ 1981 yılında Ġzmir‟de doğdu. Ġlköğretim ve lise eğitimini Ġzmir‟de tamamladı. 1998 yılında Ege Üniversitesi Ġzmir Atatürk S.Y.O. HemĢirelik Bölümünü kazandı ve 2004 yılında mezun oldu. 2006 yılında S.H.Ç.E.K kurumunda hemĢire olarak görev yapmaya baĢladı ve 2009 yılında baĢlayan master eğitimi nedeniyle S.H.Ç.E.K kurumuna bağlı Huzurevinde çalıĢmaya devam etmiĢtir. 2009 yılında S.Ü. Konya Sağlık Yüksekokulunda yüksek lisans eğitimine baĢladı ve 2011 yılından itibaren S.Ü. Konya Sağlık Bilimleri Fakültesi‟nde araĢtırma görevlisi olarak çalıĢmaya baĢladı. Halen S.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi‟nde araĢtırma görevlisi olarak görev yapmaktadır. 105
