Halime AYDIN - Uz.Halime Aydın

T.C.
BEYKENT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
HASTANE VE SAĞLIK KURUMLARI YÖNETİMİ BİLİM DALI
EVDE BAKIM VE SAĞLIK HİZMETLERİNİN
YÖNETİM VE ORGANİZASYONU
(Yüksek Lisans Projesi)
Projeyi Hazırlayan
Halime AYDIN
İSTANBUL, 2013
T.C.
BEYKENT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
HASTANE VE SAĞLIK KURUMLARI YÖNETİMİ BİLİM DALI
EVDE BAKIM VE SAĞLIK HİZMETLERİNİN
YÖNETİM VE ORGANİZASYONU
(Yüksek Lisans Projesi)
Projeyi Hazırlayan
Halime AYDIN
Öğrenci no
110746819
Danışman
Prof. Dr. Metin ATEŞ
İSTANBUL, 2013
YEMİN METNİ
Yüksek lisans projesi olarak sunduğum “Evde Bakım
ve Sağlık Hizmetleri Yönetim ve organizasyonu”
başlıklı bu projenin, bilimsel ahlak ve geleneklere uygun
şekilde tarafımdan yazıldığını, yararlandığım eserlerin
tamamının kaynaklarda gösterildiğini ve çalışmamın
içinde kullanıldıkları her yerde bunlara atıf yapıldığını
belirtir ve bunu onurumla doğrularım. .../.../2012.
Aday: Halime AYDIN
EVDE BAKIM VE SAĞLIK HİZMETLERİNİN
YÖNETİM VE ORGANİZASYONU
Projeyi Hazırlayan: Halime AYDIN
Özet
Sağlık bakım hizmetlerinin bir parçası olarak da ifade edilen evde bakım
akut, kronik hastalığı olan veya kalıcı engeli olan kişi ve ailesine ev ortamında;
bağımsızlıklarını en üst düzeyde tutan, hastalık ve engellerin olumsuz etkilerini aza
indiren, sağlığı koruyan, geliştiren ve sürdüren, hasta ve ailesinin gereksinimlerine
göre sağlık profesyonelleri tarafından planlanan ve uygulanan bir hizmet biçimidir.
Evde bakım hizmetlerinin amacı; bireyin sağlığını korumak, yükseltmek ve
rehabilite etmektir. Aynı zamanda bu hizmetler bireyin gereksinimleri doğrultusunda
yaşam kalitesini yükseltmek ve toplumsal saygınlığını da artırmayı amaçlamaktadır.
Dünyada pek çok gelişmiş ülkede yaygın olarak kullanılan evde sağlık, bakım ve
tedavi uygulamaları ülkemizde de her geçen gün yaygınlaşmaktadır. Projede bu
uygulamaların nasıl uygulandığı ve yönetildiğinden ayrıntılı olarak bahsedilmiştir.
Evde bakım ve sağlık hizmetlerinin yönetim ve organizasyonu kapsamında ki
konular; evde bakım ve sağlık hizmetlerine ilişkin kavramlar ve genel bilgiler, aile
hekimliği ve evde sağlık bakım hizmetleri, Türkiye ve dünyadaki durum, ülke
örnekleri, yönetim ve organizasyonu olmak üzere 5 başlık altında açıklanmaktadır.
Ayrıca evde bakım derneği kongrelerini sonuç bildirilerine de projede yer verilmiştir.
Projenin amacı; Evde bakım hizmetlerinin ülkemizdeki ve dünyadaki
durumunu değerlendirerek, yönetim ve organizasyon yapıları hakkında bilgi
vermektir.
Anahtar kelimeler: Yönetim, Evde Bakım, Yaşlı, Finansman, Sağlık
iii
THE MANAGEMENT AND ORGANIZATION OF HOMECARE AND
HEALTH SERVICES
A project prepared by Halime AYDIN
ABSTRACT
Homecare services is defined as a type of service, organized and given by
health professions according the necessities of the patients and their families with
acute and chronic diseases or disables at their houses; which maximizes their
independence; minimizes the negative effects of their diseases and disabilities;
protects, improves and endures their health situation. The aims of the homecare
services are to protect, improve and rehabilitate the health of the individual. At the
same time, they intent to improve the life quality and prestige in the society with
respect to their requirements. As homecare services are being used in developed
countries in all over the world, they are also more commonly supplied in our country
as well. In this project, it is explained in details how they have been used and
managed.
The subjects of the management and organization of homecare and health
services are detailed in 5 topics; the terminology related to homecare and health
services and general information, family medicine and homecare services, the
situation in Turkey and in the world, samples from other countries, management and
organization. In addition, the final announcements of the congresses of the Society of
Homecare are implanted to the project.
The aims of the project are to evaluate the setting of healthcare in our country
and in the world and to inform the structures of management and organization.
Key words: Management, Home Care, Elderly, Finance, Health
İÇİNDEKİLER
Sayfa No:
ÖZET……………………….…………………………………………………........iii
ABSTRACT………………………………………..................................................iv
KISALTMALAR……………………………………………...……………………v
1.GİRİŞ ………………………………………………............................................1
2. EVDE BAKIM SAĞLIK HİZMETLERİNE İLİŞKİN KAVRAMLAR VE
GENEL BİLGİLER …………………………………………………
2.1.Evde Bakım Sağlık Hizmetlerine İlişkin kavramlar………………….……………
2.2.Evde Bakım ve Sağlık Hizmetleri Genel Bilgiler………………………………….
2.2.1. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişim…………………..
2.2.2. Evde Bakımın Amacı…………………………………………………………
2.2.3.Evde Bakım Hizmetlerinin Kapsama Alanı……………………………….
2.2.3.1.Evde Sağlık Bakım Hizmetlerinde Ekip Çalışması……………
2.2.3.2.Evde Bakım Hizmetleri Gereksinimini Ortaya Çıkaran
Nedenler………………………………………………………………
2.2.3.3. Evde Bakım Hizmetlerinin Hedef kitlesi……………………
2.2.3.4. Evde Bakım Hizmetlerinin Avantajları…………………
2.2.3.5.Evde Bakım Hizmetlerinin Dezavantajları…………………
2.2.3.6.Evde Bakım Hizmetlerinin Gelişimindeki Temel
Etkenler…………………………………………….
2.2.3.7. Evde Bakım Hizmet Tipleri……………………………
2.2.4. Evde Bakım Hizmetlerinin Tercih Edilme Nedenleri……………
2.2.5. Evde Bakım Hizmetlerinin Yararları.........................................
2.2.6. Evde Sağlık Bakım Hizmetleri………………………………
2.2.6.1.Koruyucu Sağlık Hizmetleri…………………………
2.2.6.2.Tedavi Hizmetleri ………………………………….
2.2.6.3.Palyatif Bakım……………………………………...
2.2.7.Evde Sağlık Hizmetlerinde Hastane Biriminin Çalışma Sistemi.
2.2.8. Hastalıklara Göre Evde Bakım……………………………
2.2.8.1.Hemofilisi Olan Bireyin Evde Bakımı……………
2.2.8.1.1. Faktör Replasmanı…………………
2.2.8.1.2.Hemofili Hastasının Evde Bakımında Hemşirenin
Rolü………
2.2.8.2. Kalp Yetmezliği Olan Hastada Evde Bakım…………
2.2.8.2.1. Kalp Yetmezliği ve Evde Bakımı…...
2.2.8.2.2. Semptom Kontrolü…………………..
2.2.8.2.3. Günlük Kilo Takibi…………………………..
2.2.8.2.4. Aktivite Programı………………………….
2.2.8.2 5. Sigarayı ve Alkolü Bırakma…………………
2.2.8.2.6. Düşük Tuzlu Diyet Uygulaması……………..
2.2.8.2.7. Tedaviye Uyum……………………………..
2.2.8.2.8. Sonuç……………………………………….
2.2.8.3. Kanser Hastalarında Terminal Dönemde Evde Bakım…
2.2.8.4. Yatağa Bağımlı Hastalarda Evde Bakım………………
2.2.9. Doğumda Evde Bakım Hizmetleri ……………………………
2.2.9.1.Doğum Öncesi Bakım………………………………,
2.2.9.2. Bilgi Toplama Süreci………………………………
2.2.9.3.Ev Ziyaretleri…………………………
2.2.10. Evde Bakım İle İlgili Hasta /Hasta Yakınlarına Özel Pratik Bakım
Bilgileri……
2.2.10.1. Basınç Yaralarının Oluşumu ve Önlenmesi…………
2.2.10.2. Alzheimer Hastalarında Pratik Önlemler……………
2.2.10.3. Bilinçsiz Hastada Ağız Bakımının Önemi……………
2.2.10.4. Felçli Hastalarla İletişim Kurarken Dikkat Edilmesi
Gerekenler………….
2.2.11. Hasta Evinde Dikkat Edilmesi Gerekenler………………
2.2.11.1.Hijyenik Koşullar….…………………………
2.2.11.2.Ortam Isısı …………………………………………
2.2.11.3.Evin Oksijen Seviyesi……………………
2. 2.11.4.Fiziki Koşullar……………………………………
2.2.11.5. Güvenlik………
2.2.11.6. Hasta Yakınının Dikkat Etmesi Gerekenler
2.2.12.Evde Yaşlı Bakımı ve Sağlık Hizmetleri……………………………
2.2.12.1.Türkiye’de Bu Konuda Yapılan Çalışmalar ………………
2.2.12.2. Sonuç ………………………………………………
3- Aile Hekimliği ve Evde Sağlık Bakım Hizmetleri……………….
3.1. Evde Sağlık Hizmetleri ve Aile Hekimliği………………………………
3.2. Aile Hekimliği ve Gezici Sağlık Hizmetleri………………………………
3.3. Evde Sağlık Hizmetlerinde Aile Hekiminin Çalışma Sistemi……………
4-Evde Bakım ve Sağlık Hizmetleri Konusunda Türkiye ve
Dünyadaki Durum………………………………
4.1.Türkiye’de Evde Bakımda Mevcut Durum………………………………..
4.1.1. Türkiye’de Evde Bakım Hizmetlerinin Gelişimi………………..
4.1.2. Ülkemizde Yasal Açıdan Mevcut Durum………………………
4.1.3. Hizmet Sunumu ve Eğitim Açısından Mevcut Durum…………
4.1.3.1. Özel Sektör…………………………………………..
4.1.3.2. Yerel Yönetimler……………………………………
4.1.3.3. Kamu Hastaneleri………………………………
4.1.3.4. Sivil Toplum Örgütleri………………………………
4.1.3.5. Aile Bireyleri……………………………………
4.1.4. Profesyonel Olmayan Kayıt Dışı Hizmet Sunumu ……………
4.1.5. Evde Bakım Hizmetlerinde Geldiğimiz Nokta………………
4.1.5.1 III. Ulusal Evde Bakım Kongresi- Evde Sağlık ve
Bakımdan Türkiye
4.1.5.1.1. A- Hizmet Sunumu Açısından Mevcut
Sistemin İyileştirilmesine Yönelik Öneriler:
4.1.5.1.2. B- Mevzuat İstihdam ve Eğitim Konularına
Yönelik Öneriler
4.1.5.1.3. C- Finansman Konularına Yönelik Öneriler
4.1.6. Hizmet Sunumunda Diğer Önemli Problemler………………
4.2. Dünya’da Evde Bakım ve Sağlık Hizmetleri…………………………………
4.2.1.Gelişimi Etkileyen Faktörler………………………
4.2.2. Tarihsel Gelişim………
4.3. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinde Ülke Örnekleri…………………………
4.3.1. Avusturya’da Evde Bakım……………………………
4.3.2. Almanya’da Evde Bakım …………………………
4.3.3. Hollanda’da Evde Bakım……………………………………
4.3.4. Fransa’da Evde Bakım…………………………………
5-Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinin Yönetim ve Organizasyonu...
5.1. Evde Bakım Hizmetlerinde Yönetim ve Liderlik………………………
5.1.1. Evde Bakım Kurumu Yönetimi………………………………
5.1.2. Organizasyon ve Liderlik…………………………………
5.1.3. Hizmetlerim Yönetimi………………………………………
5.2.Evde Bakımda İletişim ve Bilgi Yönetimi…………………………
5.2.1.Toplumla İletişim……………………………………………
5.2.2.Hasta ve Aile ile İletişim………………………………………
5.2.3. Kurum İçi ve Dışında Profesyoneller Arasında İletişim………
5.2.4. Liderlik ve Planlama……………………………………………
5.2.5. Hasta Kaydı……………………………………………………
5.2.6. Veri ve Bilgilerin Toplanması…………………………………
5.3. Evde Bakımda Kalite ……………………………………………
5.4. Evde Bakımda Hasta Hakları Ve Sorumlulukları ……………………
5.4.1. Bilgilendirilmiş Onam…………………………………………
5.4.2. Araştırma…………………………………………………..
5.4.3. Organ Bağışı…………………………………………
5.5.Evde Bakımda Organizasyon ve Etik Sorunlar…………………………
5.6. Evde Bakım Hizmeti Organizasyon………………
5.7. Hastanın Evde Bakıma Kabulü………………………………………
5.8.Hastaya Verilen Evde Bakım Hizmetinin Sonlandırılması…………
5.9. Evde Bakım Hizmeti Verilemeyecek Durumlar…………………………
5.10. II.Ulusal Evde Bakım Kongresi Sonuç Bildirisi…………………………
5.11. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı Açısından Durum…
5.11.1. Evde Bakım Hizmetlerinin Finansmanı………………
5.12. Bakım Sigortası Yönünden Evde Bakım……………………………
6-Sonuç ve Öneriler…………………………………………
Kaynaklar…………………………………………
KISALTMALAR
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
SVH: Serebra Vasküler Hastalık
AWHONN: Obstetrik ve Neonatal Hemşireler Birliği (Women’s Health, Obstetric and
Neonatal Nurses
ANA : Association- Amerikan Hemşireler Birliği(American Nurses Association-)
İSMEK: İstanbul Meslek Edindirme Kursları
TC: Türkiye Cumhuriyeti
SHÇEK: Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu
KOAH: Kronik Obstiriktif Akciğer Hastalığı
STK: Sivil Toplum Kuruluşu
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
UHK: Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
SHSHK: Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun
BMH: Bakıma Muhtaç Hasta
BMK: Bakıma Muhtaç Kişi
RG: Resmi Gazete
SSK: Sosyal Siğortalar Kurumu
1.GİRİŞ
Evde bakım hizmetleri genel olarak, bireyin sağlığını korumak, yükseltmek,
yeniden sağlığına kavuşturmak amacıyla sağlık ve sosyal hizmetlerin profesyonel
ekip ve aile bireyleri tarafından bireyin kendi evinde veya yaşadığı ortamda
sunulmasıdır. Sözü edilen bu hizmetler, hem sağlık hem de sosyal hizmetleri içine
alan geniş bir yelpazede bireyin gereksinimi doğrultusunda yaşam kalitesi ve
toplumsal saygınlığının korunmasını da amaçlamaktadır. Bu anlamda evde bakım
hizmetleri genel olarak, kurum bakımının yerini tutan, kurumlarda kalış
gereksinimini azaltan ya da geciktiren hizmetler olarak ifade edilmektedir (Yılmaz,
2010, s. 125) .
Günümüzde yaşlı nüfusun artması, kronik hastalıklara semptomatik tedavi
yaklaşımları, sosyal ve kültürel alanlardaki değişiklikler, sağlık bakım maliyetlerinde
ve hastaneye yatış oranındaki artışlar evde bakım gibi alternatif bakım konularını
gündeme getirmiştir. Sağlık kuruluşlarında bakımın bir alternatifi olarak da görülen
evde bakım ve sağlık hizmetleri, tüm dünyada gelişen ve değişen sağlık bakım
sistemi içinde çok yeni bir kavram değildir, ancak kapsadığı hizmet alanı itibariyle
ülkemizde yeni gelişen ve gelişmekte olan bir hizmet alanıdır. Hastane yatak
kapasitelerinin azaltılması sonucunda evde bakım hizmetleri daha fazla önem
kazanarak, sağlık bakım hizmetlerinin önemli bir öğesi haline gelmiştir. Evde bakım
hizmetleri genellikle hemşirelik hizmetleri organizasyonu, ziyaretçi hemşireler,
hastaneler, evde bakım hizmet kurumları tarafından verilmektedir.
Ülkemizde 10 Mart 2005 tarihinde, 25751 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Evde
Bakım Hizmetlerinin Sunumu Yönetmeliği’ne göre evde bakım, hekimlerin önerileri
doğrultusunda hasta ve engelli kişilere, aileleri ile yaşadıkları ortamda, sağlık ekibi
tarafından rehabilitasyon, fizyoterapi, psikolojik tedavi de dahil tıbbi sorunlarını
çözümleyecek şekilde sağlık bakım ile takip hizmetlerinin sunulmasıdır.
2- EVDE BAKIM SAĞLIK HİZMETLERİNE İLİŞKİN KAVRAMLAR VE
GENEL BİLGİLER
2.1. Evde Bakım Sağlık Hizmetlerine İlişkin Kavramlar
Evde bakım kavramı; koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık bakımı
hizmetlerinin etkili biçimde sürdürülmesi amacını taşıyan, birey ve aileye ev
ortamında sunulan sağlık bakım hizmetleri yaklaşımıdır. Sunulan bu sağlık bakım
hizmetlerinin kapsamında kronik hastalıkların takibi ve tedavisi, terminal dönem
sorunları, fizik tedavi ve konuşma tedavileri, solunum tedavileri, psikolojik sorunlar,
bazı ilaç uygulamaları, parental ve enteral beslenme ve daha birçok mevcut ya da
potansiyel durum yer almaktadır.
Evde bakım hizmetlerinin tercih edilmesinin nedeni, gereksinim olduğu anda
profesyonel sağlık ekibi üyelerinin hasta ve ailesine kendi ev ortamlarında sağlık
hizmetini sunabilmesidir. Böylece hasta ve aile kendi ortamlarında takip edilecek ve
ekip üyeleri onların gereksinimi olduğu sürece yanlarında olacaktır ( Aslantaş, 2009).
2.2. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetleri Genel Bilgiler
Bu bölümde Evde Bakım Ve Sağlık Hizmetleri ile ilgili genel bilgilere yer
verilmiştir.
2.2.1. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi
Evde sağlık hizmeti sunmanın tarihsel gelişimini, bireye sunulan en ilkel
sağlık hizmeti olan doğumun evde mi yoksa hastanede mi olması gerektiği
tartışmalarının yaşandığı Roma’dan başlayarak anlatmak yerinde olabilir. Roma’da
doğumlar alet ve malzemelerini bir çantayla yanında getiren ebenin eşliğinde
gebenin evinde gerçekleştirilmekteyken, bazı toplumlarda doğumun sadece aile için
değil toplumun bütünü için kutsal ve önemli sayılmasından ötürü doğum günlük
kullanımın olmadığı özel mekânlarda gerçekleştirildiği bilinmektedir. Ortaçağ
Avrupa’sında ise evde sağlık hizmeti uygulamaları, hastanın hastalığını diğer
insanlara bulaştırmasını önlemek amacıyla yapılmıştır. Burada sunulan hizmetlerin
tıbbi boyutu geri plandayken sosyal hizmetler (barınma, yemek vb.) ön plandadır.
Bazı koşullar 19. Yüzyıldan itibaren bakıma muhtaç kişilere yardım etmek amacıyla
organize resmi girişimlerin oluşmasında ve bu girişimlerin hızlanmasında aktif rol
oynamışlardır. Kentlerde yaşayan fakir ve hasta kişiler hastanede bakım için gerekli
parayı bulamadıklarından 19. yüzyılın sonlarında evde tedavi edilmeye ve
desteklenmeye ihtiyaç duymuşlardır (Yılmaz, 2010, s.125-126).
2.2.2.Evde Bakımın Amacı
Evde bakım hizmeti gerektiren başlıca ihtiyaç grupları kapsamında; “farklı
düzeyde bağımlılığı olan; kendi ihtiyaçlarını bir başkasının desteği olmaksızın
karşılayamayacak durumda olanlar, doğum öncesi veya doğum sonrası nedenlerle
özürlülüğü, engeli olan kişiler, kazalar veya yaralanmalar sonucunda, engeli
(parapleji, quadripleji, hemipleji) bulunan kişiler, lohusalık döneminde sağlık bakımı
ihtiyacı olan anneler ve bebekler, bulaşıcı (tüberküloz) veya bulaşıcı olmayan kronik
hastalığı (kardiyovasküler hastalıklar, kanser gibi) olan kişiler, tekrarlayan akut
hastalıkları olan, hastaneden taburcu edilen ancak halen tıbbi tedavi ve/veya bakıma
gereksinim duyan, kronik hastalıkları olan yaşlılar ve yaşlılık nedeniyle günlük
yaşam aktivitelerinde çeşitli derecelerde bağımlılıkları olan ve günlük yaşam
aktivitelerini gerçekleştirmede başkalarının yardımına ihtiyaç duyan yaşlılar, mental
problemi olan kişiler ve rehabilitasyon gerektiren terminal dönemdeki hastalar” yer
alır.
Evde Bakım hizmetleri ile;
günlük yaşam aktivitelerinde kısmi veya tam
bağımlı olan kronik hastalığa sahip ve/veya uzun süreli sağlık bakım ihtiyacı olan her
yaş grubundaki hastaların öncelikle sağlık bakım, rehabilitasyon gereksinimlerini
evde karşılamak ve hastaların yaşam kalitesini artırmak hedeflenmektedir.
Bu kapsamda evde bakımın amaçları şöyle sıralanabilir:

Hastanedeki tedavi ve bakımı sürdürmek,

Bireyin kendi-kendine yetecek düzeye gelmesini sağlamak,

Kronik hastalıkların komplikasyonlarını önlemek,

Hastalık ve sakatlıkların olumsuz etkilerini en aza indirmek,

Kronik ve terminal dönemdeki hastaların yaşam kalitesini artırmak,

Bireyi tıbbi ve sosyal yönden destekleyerek bağımsızlık düzeyini artırmak,

Hastaneye gereksiz yatışları ve uzun süre kalışı önlemektir.
2.2.3.Evde Bakım Hizmetlerinin Kapsama Alanı
Evde bakım hizmetleri, özelliği gereği üç açıdan sınıflandırılmaktadır.
Birincisi; evde bakım yalnızca tıbbi hizmetlerin verilmesi değil, aynı zamanda
bireyin gereksinim duyabileceği sosyal hizmetleri de içine almaktadır. İkincisi; evde
bakım, kısa süreli veya uzun süreli olarak sunulmaktadır ve hizmet kapsamları çoğu
kez birbirinden oldukça farklılık gösterebilmektedir. Kısa süreli sunulan evde bakım
hizmetleri, tıbbi hizmet ağırlıklıdır ve çoğunlukla hastane sonrası nekahet dönemi
içinde verilmektedir. Bu süre, genel olarak 30 gün ile sınırlandırılmıştır. Uzun süreli
evde bakım hizmetleri ise, hem tıbbi hem de sosyal bakım hizmetlerini kapsamakla
birlikte, sosyal bakım ağırlıklıdır ve 6 aydan daha fazla bakım gereksiniminin
duyulması durumunda verilen hizmetleri içine almaktadır. Üçüncüsü ise; farklı
meslek alanlarındaki uzman ya da yarı uzman kişilerin verdikleri evde bakım ile aile
bireylerinin verdikleri evde bakımdır. Uzmanlık düzeyinde verilen evde bakım
hizmetleri genel olarak şu hizmetlerden oluşmaktadır:
 Hemşirelik hizmetleri: Bireyin evine düzenli ve belirli aralıklarla uzman
hemşirelerin ziyaretleri ve evde hemşirelik hizmetleri,
Kar ( 2003)’a göre, çalışmasında hemşirelerin %52,4’ünün evde bakım
hizmetinde bir yıldan az çalıştıkları, % 80’inin evde bakımda yarı zamanlı çalıştığı,
% 64,6’sının aynı zamanda evde bakım kurumu dışında da çalıştıkları saptanmıştır.
 Destek sağlık hizmetleri: Psikoterapi, fizik tedavi, ayak bakımı, konuşma ve
meşguliyet tedavisi gibi bireyin hareketini ve evde birine muhtaç olmadan
yaşamasına yardım edecek hizmetler,
 Gündüz/Gece bakımı: Bakıma muhtaç bireylerin gereksinimlerine uygun
hizmet,
 Kişisel bakım (öz bakım): Bakıma muhtaç bireyin banyo yaptırılması,
giyinmesine yardım vb. gibi günlük yaşam aktivitelerinin yerine getirilmesine
yardımcı olacak hizmetler,
 Ev işlerine yardım, ev düzeninin yeniden oluşturulması: Evin temizlik, ütü,
alışveriş gibi hizmetlerine yardım ile daha güvenli yaşamayı sağlayacak ev
düzeni değişikliklerinin yapılmasıdır. Örneğin kapı, kilit onarımı, çatı
onarımı, çıkış rampaları oluşturmak, banyo güvenliği sağlamak, tekerlekli
sandalyenin evde dolaşımındaki engelleri ortadan kaldırmak vb.
 Sosyal destek: Bireyin alışverişine yardım, randevularına götürülmesi,
faturalarının
ödenmesi,
sosyal
etkinliklere
ve
arkadaş
ziyaretlerine
götürülmesini sağlayacak hizmetler,
 Gıda ve beslenme hizmetleri: Evinde yemek hazırlama ve pişirme işlevini
yerine getiremeyenlere evlere yemek dağıtım hizmetleri, vb.
 Danışmanlık hizmetleri: Bireyin hakları ve sorumlulukları ile ilgili öneri ve
danışmanlık hizmetleri ile bireyin istek ve şikâyetlerinin ele alındığı
hizmetler. Kısa Süreli Evde Bakım Hizmetleri Bu hizmetlerin temel hedefi,
tıbbi bakım ve rehabilitasyon gibi bireyin en kısa sürede kendi kendine
yetebilecek duruma gelmesini sağlayacak hizmetlerin bireyin evinde
sağlanmasıdır. Bu hizmetler birey merkezli olup, yeniden sağlığına
kavuşması, sağlık düzeyinin yükseltilmesi, danışmanlık hizmetleri ile ailesi
ve kendisine sağlık sorunlarıyla baş
edebileceği temel becerilerin
kazandırılmasını sağlayacak birçok disiplini kapsayan hizmetlerle bir
bütünlük içinde verilmektedir.
 Aile eğitimi: Evde bakım sürecinde önemli bir konudur. Aile üyeleri
arasındaki iletişim önemlidir. Aile üyelerinden birinde olan bir hastalık veya
özürlülük durumu diğer üyeleri ve aile dinamiklerini güçlü bir şekilde etkiler.
Hastanın tutumu kadar ailenin tutumu da iyleşme sürecini ve bakımın
kalitesini etkiler. Ailenin hastalığın ortaya çıkarttığı endişe ve sorunlarla başa
çıkabilmesi, hastalığa uyum sağlayıp gerekli davranış değişikliği ve yaşam
biçimini gerçekleştirebilmesi için eğitime ve rehberliğe ihtiyacı vardır
(Taşocak, 1998, s.239).
Evde bakımın yaygınlaşmasında, evde bakım hizmeti veren klinisyen, hemşire
ve sağlık personeli sayısının artmasına, teknolojik gelişmelere ve sağlık
sigortalarının evde bakım hizmetlerini desteklemeleri önemli rol oynamaktadır ( Can,
2008, s.6).
Kısa süreli evde bakım, hekimlik, hemşirelik hizmetleri, meşguliyet tedavisi,
ayak bakımı, fizik tedavi, beslenme ve sosyal hizmetlerin verilmesini içermektedir.
Örneğin, ameliyat sonrası bakım, cerrahi kaynaklı yara bakımı, solunum tedavisi,
fiziksel ve meşguliyet tedavisi, konuşma, dil gelişimi tedavisi, hasta ve bakım
verenin eğitimi, damar içi ve beslenme tedavisi ile enjeksiyon uygulamaları vb. gibi
oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır (Oğlak, 2007, s.100-108).
Uzun Süreli Evde Bakım Hizmetlerinin hedefi, bakım hizmetlerine sürekli
olarak gereksinim duyan kronik hastalar, yaşlılar ve özürlülerin sağlığını korumak,
bakıma muhtaçlık derecesinin daha da artmasını önlemek, hastalık ve özürlülüğün
ortadan kaldırılamadığı durumlarda olabildiğince bağımsız yaşamayı sağlayacak
eğitim ve beceriler kazandırmak ve profesyonel anlamda kaliteli bakım hizmetleri
sunmaktır. Bakıma muhtaçlık, günlük yaşam aktiviteleri ve yardımcı yaşam
aktivitelerinden en az birini yardımsız yerine getirememe durumudur. Bu sayılan
fonksiyonları yerine getirmede zorluk çekme ve bilişsel yetersizlik, zorunlu gözetim
altında tutulma gereksinimi, bakım hizmetlerinden yararlanma koşulu olarak birçok
ülkede kullanılmaktadır. Bazı ülkelerde yaşa bağlı oluşabilecek sağlık ve bakım
sorunlarından dolayı bakıma muhtaç olanlar da kapsam içine alınmıştır (Yılmaz,
2010, s.125 ).
Evde sağlık hizmetleri, yüksek teknoloji gerektiren evde bakım, pediatrik
bakım, psikiyatrik mental bakım ve hospis bakım gibi özelleşmiş evde bakım
hizmetlerini de içerir. Önceleri sadece hastanede sağlanabilen teknolojilerin evde
kullanımları sonucu, yüksek teknolojili bakım gerektiren hastaların hastanede
kalışları kısalmakta, hastane tedavilerindeki maliyetlerde düşme sağlanabilmektedir.
Ancak yüksek teknolojili bakım gerektiren tüm bireylerin ve durumlarının evde
bakım için uygunluğu söz konusu değildir. O nedenle yüksek teknolojili bakım
gerektiren bireyin eve dönüşü, bireyin, bakım verenin ve ev çevresinin tam olarak
değerlendirilmesini gerektirir. Taburculuk planlaması hastanın hastaneye kabul
süreci ile başlar ve hastaneden taburculuğuna kadar devam eder. Taburculuk
planlaması hasta ve aileyi evde bakıma hazırlar ve bakımın sürekliliğini sağlar ve
hedeflenen amaca eksiksiz ulaşılmasında etkin rol oynar. Evde sağlık hizmetlerinin
başarısı, hasta ve ailesinin hastane sonrası gereksinimlerinin değerlendirilerek tedavi,
bakım ve yaşam düzenlemelerinin yapılması, güvenli çevre oluşturulmasını kapsayan
iyi planlanmış taburculuk hizmetlerine ve evde bakım hizmet ekibinin etkili
koordinasyonuna bağlıdır.
2.2.3.1.Evde Sağlık Bakım Hizmetlerinde Ekip Çalışması
Evde sağlık hizmetleri kapsamında; hekimlik hizmeti (evde doktor takibi ve diş
bakımı), hemşirelik hizmeti, fizyoterapi, medikal ekipman hizmetleri, eve ilaç
hizmeti, psikolojik vb. hizmetler yer alır.
Evde tedavi ve bakım evde sağlık
hizmetlerinin en önemli bölümünü oluşturur. Adından anlaşıldığı gibi burada hizmeti
alanlar hasta olup, amaç bozulan sağlık durumunu düzeltmek ya da iyileştirmek ve
hastaneye tekrar yatışları önlemektir. Koruyucu sağlık hizmetleri ise hastalıktan
koruma ve sağlığı geliştirmeye odaklıdır ve kapsamında daha çok yeni doğum
yapmış anne ve bebeğin fizik muayenesi ve izlemi, her yaş grubu için erken tanı,
tarama ve sağlık eğitimi gibi hizmetleri içerir.
Evde bakım hizmetleri, birey ve ailesinin fiziksel, duygusal, sosyal, ekonomik
ve çevresel tüm boyutları ile dikkate alınmasını gerektirdiği için ekip çalışmasını
zorunlu kılmaktadır. Yaşlının sağlık durumu ve bakım gereksinimlerine göre
hekimler, hemşireler, ev ekonomistleri, eczacılar, sosyal çalışmacılar, psikologlar,
fizyoterapistler, konuşma terapistleri, uğraşı terapistleri gibi farklı meslek grupları
bakımda rol alır. Tedavinin bir parçası olarak aile üyelerinin ve bakım sunulan
bireyin bu plana katılması planın etkililiğini artırır (Karahan, 2002, s. 155-159).
Karahan (2002)’a göre, evde bakım çok geniş bir hizmet olduğundan farklı
alanlarda, bireylerin ihtiyaçlarının karşı1anmasına olanak sağlar.
Bu hizmetler:
• Ev işleri: çamaşır, alışveriş, temizlik gibi işler,
• Kişisel bakım: giyinme, banyo ve kişisel hijyene yardım etme,
• Evde yemek hazırlama: Yaşlıların evlerinde sıcak öğünler sunma. Hafta sonu için
dondurulmuş yiyeceklerle öğün gereksinimlerinin karşılanması,
• Kişisel Acil Müdahale: 24 saat acil yardım hizmeti,
• Bireylerin tek başına gerçekleştiremeyeceği ağır işler: pencerelerin temizliği,
halıların yıkanması, buzdolabının temizlenmesi vb. işler.
• Arkadaşlık: Haftalık olarak yaşlı ziyareti, ayak işlerini yapma, yazışma ve onlara
arkadaş bulma imkânı sağlama,
• Ulaşım: Sağlık kontrollerine gitmesi için uygun ulaşım sürecinin sağlanması,
• Beslenme desteği,
• Finansal danışmanlık,
• Eğitim,
• Ruh sağlığı, ortopedi/ nöroloji, rehabilitasyon, infüzyon/ onkoloji, kadın-doğum,
çocuk, yaşlı, kardiyopulmoner ve yara bakımı gibi sağlıkla ilgili uygulamalar.
Evde bakım hizmetleri, farklı meslek ve branş üyelerinin işbirliği ve eş
güdümü ile sürekli, kapsamlı ve organize biçimde sunulması gereken bir hizmet
olarak ifade edilmektedir. Yaşlının sağlık durumu ve bakım gereksinimlerine göre
hekimler, hemşireler, ev ekonomistleri, eczacılar, tıbbi sosyal çalışmacılar,
psikologlar, fizyoterapistler, konuşma ve mesleki terapistler gibi farklı meslek
grupları bakımda rol alır. Ekip üyeleri bir plan dâhilinde ve eş güdümlü olarak
çalışır. Genelde ekipten birisi bu bakımı koordine eder. Tedavinin bir parçası olarak
aile üyelerinin ve bakım sunulan bireyin bu plana katılması planın etkinliğini arttırır.
Evde bakıma ilgi giderek artarken ve ekip anlayışı içinde verilmesi önerilirken, genel
olarak tüm dünyada yaşlılara bakım ev ortamında ve ağırlıklı olarak kadınlar
tarafından verilmektedir.
2.2.3.2.Evde Bakım Hizmetleri Gereksinimini Ortaya Çıkaran Nedenler
Evde bakım hizmetlerine, özellikle maddi boyutlarındaki artışa yönelik bazı
eleştiriler olmasına rağmen, bu hizmetler giderek yaygınlaşmaktadır.
Evde bakımın bu kadar çok önem kazanmasının altında yatan nedenler şöyle
sıralanmaktadır:

Evde bakım, hasta ve bakıma ihtiyacı olan bireylere, kendi ortamında daha özgür
yaşama imkanı sunmaktadır. Hastanın ya da bireyin ailesiyle birlikte ve kendi ev
ortamında bulunması, bu hizmeti birey için cazip kılan en önemli faktörlerdendir.
Birey/hastanın daha saygın hissettiği bir ortamda, sevdikleriyle yakın iletişim
içinde
olması,
daha
hızlı
iyileşmesini
ve
bağımsızlığını
kazanmasını
sağlamaktadır.

Ev ortamında bakımın kalitesinin arttığı vurgulanmaktadır.

Bireyin bakım sorumluluğunun aile üyelerinin üzerinden alınması ile iş ve sosyal
yaşantının kısıtlanma zorunluluğu ortadan kalkar ve bireylerin tükenmişlik
hissetmeleri engellenebilir.

24 saat ve hafta sonları hizmet sunma olanağı bulunmaktadır.

Bireye ve aileye özgü olarak bakım planlanabilmektedir.

Bireyin ve aile üyelerinin bakıma daha fazla katılmasını sağlamaktadır.

Hastaneden erken taburcu edilerek evlerine gönderilen ve evde bakım hizmeti
alan hastaların memnuniyeti, genel sağlık durumu, üç aylık mortalite ve
hastaneye tekrar yatış hızı, genel sağlık düzeyi ve emosyonel durumlarının daha
iyi olduğu belirtilmektedir. Hastanede kalmak hasta için her zaman enfeksiyon
kapma riskini taşımaktadır. Evde bakımda enfeksiyona yakalanma ihtimali
azalmaktadır.

Uzun süreli bakım gerektiren hastaların bakımı evde daha kolaydır. Birçok hasta
için evde bakımın hastaneyle kıyaslandığında maliyeti daha uygundur.

Evde bakım hizmetleri ile bireylerin kendi ortamında bakılması tedavi sürecini
hızlandırmaktadır.

Yoğun bakım dâhil, diyabet, astım ve kalp problemleri gibi pek çok durum için
bakım olanağına sahiptir.

Evde bakım hizmetleri ilaç kullanımı ve ilaca uyum sağlama gibi açılardan da
yararlıdır. Evde bakım hizmetleri, birey ve ailesinin fiziksel, duygusal, sosyal,
ekonomik ve çevresel tüm boyutları ile dikkate alınmasını gerektirdiğinden ekip
çalışmasını zorunlu kılmaktadır.
2.2.3.3. Evde Bakım Hizmetlerinin Hedef Kitlesi
Bu hizmetlerin hedefinde; yaşam kalitesini artırmak, hizmeti alanların iyi
olma durumunu en üst düzeyde korumak ve sürdürmek amacı bulunmaktadır. Evde
bakım, hastane bakımı ile karşılaştırıldığında, en etkili bakım türü olarak kabul
edilmekte olup, evde kalmak, kendi içinde olumlu bir amaç olarak düşünülmektedir.
Kronik hastalığı olanlar için evde bakımın hedefleri açıkça tanımlanmıştır. Ancak,
hayatlarının son dönemindeki hastalar için hedefler, terminal dönemin etkilerine
rağmen, kalan yaşamı değerli kılmak için fiziksel ve zihinsel rahatlık sağlamak ve
hastaların büyük bölümünün tercih ettiği gibi ölümün ev ortamında gerçekleşmesini
sağlamaktır. Evde bakımın diğer bir hedefi, hastanın günlük yaşam etkinliklerini
yapabilmesine olanak sağlamaktır. Evde bakım hizmetleri, ameliyat sonrası bakım
gereksinimi olanlardan uzun süreli bakıma ihtiyacı olan hasta ve yaşlılara, yeni
doğum yapan annelerden tedavisi evde de sürdürülebilecek hastalara, kısa süreli
hemşirelik hizmetlerine gereksinim duyanlardan, aşılama ve laboratuar tetkikleri gibi
hizmetleri evinde veya işyerinde almak isteyenlere kadar çok geniş bir yelpazede
ihtiyaç sahiplerine hitap etmektedir (Özer, Ö ve ark. 2012, s.97).
Evde Bakım Hizmetleri alanlar arasında en büyük çoğunluğu oluşturan
gruplar aşağıda sıralanmıştır.

Ameliyat sonrası bakım ihtiyacı olanlar,

Ortopedi ve Travmatoloji hastaları,

Kalp, Damar ve Hipertansiyon hastaları,

Hemipleji (Felçli) hastaları,

Onkoloji (Kanser) hastaları,

Akciğer ve Solunum hastaları,

Diyabet hastaları,

Nöroloji hastaları,

Oksijen tedavisine ihtiyacı olan diğer hastalar,

Yeni doğum yapan anne ve bebekleri,

Bakım ihtiyacı olan yaşlılar ve özürlüler,

Yara bakımı, enjeksiyon, infüzyon ve diğer kısa süreli hemşirelik
hizmetlerine ihtiyaç duyanlar,

Grip, Hepatit-B, Zatürre gibi hastalıklardan korunmak için aşılanmak
isteyenler,

Laboratuvar tetkik ve test hizmetlerine ihtiyacı olanlar,

Evinde her türlü medikal ekipman ihtiyacı olanlar.
Evde bakım hizmetlerinin ortaya çıkmasıyla çok sayıda değişik yapıda kuruluş
bakım ihtiyacı olan kişilerin gereksinimlerini karşılamak üzere ortaya çıkmıştır. Evde
bakım hizmetlerinin sunumunda yapısal ve yönetsel olarak birbirinden farklı
özellikleri olan beş tip kuruluş vardır. Bunlar; resmi kuruluşlar, gönüllü kuruluşlar,
karma kuruluşlar, hastane destekli kuruluşlar ve özel kuruluşlardır (Özer, Ö ve ark.
2012, s.98).
Evde bakım hizmetlerinin hedef kitlesi bu hizmetlerden doğrudan yararlanan
bakıma muhtaç bireyler yanında, bakıcı aile bireylerini de içine almaktadır.
Özellikle ABD ve gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, hastanede yatış süreleri
azaltılmıştır. Bu nedenle taburculuk sonrasında birçok hastanın yüksek donanımlı
hizmetlere olan ihtiyacı artmıştır. Taburculuk sonrası kurum bakım hizmeti almak
istemeyenler, yaşlılar, engelliler, fiziksel ve ruhsal rahatsızlığı olan birçok hastada
evde bakım hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Evde bakım hizmetleri; kronik
hastalığı olan her yaş grubu, bebek ve çocuklarla birlikte çoğunluğu 65 yaş ve
üzerinde olan kronik ve uzun süreli bakımı gereken hastalara hizmet sunmaktadır.
Terminal dönemdeki kanserli yetişkin ve çocuk hastaların onur ve
saygınlığını korumak, yaşamın son günlerini sevgi ve şefkatle mutlu geçirmesini
sağlamak amacıyla bakım hizmetleri evde verilmektedir. ABD ve Britanya da
yapılan çalışmalar, tedavisi olanaksız ve ilerlemiş hastalığı olan hastaların
birçoğunun ölümüne kadar bakımlarının evlerinde verilmesini tercih ettiklerini
göstermiştir.
Kronik hastalıklar, bireyin günlük yaşam etkinliklerinde değişik oranlarda
bakıma muhtaçlık durumu yaratığı, kalıcı sakatlıklara yol açabildiği, patolojik
değişikliklere neden olabildiği için, uzun süreli bakım, izlem ve kontrol gerektiren
durumlardır. Bu takip ve bakımın uzun süre hastanede yapılması olanaksız
olduğundan evde bakımın devamının sağlanması gerekmektedir (Oğlak, 2008, s. 3637).
2.2.3.4. Evde Bakım Hizmetlerinin Avantajları
Evde Bakım Hizmetlerinin Avantajları şöyle sıralanabilir; Evde bakım kurumsal
hasta bakımına alternatif bir sağlık hizmeti sağlayarak, hasta ve ihtiyacı olan kişiye
daha özgür ve kendi otonomisinde olma şansı verir.
 Ailenin ve tanıdık çevrenin varlığı, evde bakım hizmetini hasta için cazip
kılar.
 Hastaların kendi kurallarına değer verilir.
 Hastalar kendi kimliklerini hastane ortamına göre evlerinde daha iyi
muhafaza ederler.
 Hastanede kalışta hasta için her zaman bir enfeksiyon riski söz konusu iken,
evde bakımda enfeksiyona yakalanma olasılığı daha azdır.
 Hastaların evde bakım maliyetleri, kısa ve uzun süreli bakımlarında hastanede
kalış maliyetlerine göre çok daha düşüktür. Sadece hastalar ve ödeyiciler için
değil, hastaneler için de bu önemli bir durumdur.
 İleri teknolojiye sahip, kullanım kolaylığı olan ve emniyetli aletler evde
verilen hizmetlerin çeşitlenmesini sağlamaktadır. Bu tür yüksek teknolojinin
kullanımı sayesinde hastaların daha erken taburcu olarak tedavilerinin devamı
sağlanabilir.
 Evde bakım hizmetlerinin yaşam kalitesi üzerinde olumlu etkisi vardır.
 Evde bakım bazı bireylere ulaşmanın tek yoludur.
 Evde bakım hizmetleri gereksiz hastane kullanımını önemli ölçüde
azaltmaktadır.
2.2.3.5.Evde Bakım Hizmetlerinin Dezavantajları
Evde bakım hizmetlerinin birçok ülke için yeni bir sektör olması, yeni riskleri
ve denetim sorununu beraberinde getirmektedir. Evde bakım hizmetleri, birçok dış
etkene açık, ayrıntılı bir eğitim programı ve yakın bir denetim gerektiren bir
örgütlenmedir. Evde Bakım Hizmetlerinin Dezavantajları;

Evde bakım hizmeti verecek bireyin alışmış olduğu bir ortam dışında
bakım verecek olması verimliliği azaltabilir. Sağlık personeli, hasta ve
ailesi arasında etkili bir etkileşim kurulamayabilir.

Profesyonel sağlık personeli olarak yetişmemiş aile üyeleri için giydirme,
yemek yapma, banyo yaptırma, kaldırma, ev temizliği, çamaşır, ilaç verme
gibi günlük hasta ve ev bakım faaliyetleri zor gelebilir ve bu da aile fertleri
üzerinde artan bir baskıya neden olabilir.

Sağlık personelinin sürekli hastanın yanında bulunamaması, evde bakım
hizmetlerinin kısıtlılıkları arasında sayılabilir.

Evde bakım hizmetlerinin temel dayanak noktası; “hastaların bağımsızlığa
ulaşmaları ve yaşam kalitelerini geliştirmeleri veya devam ettirmeleri
amacıyla hizmeti alanlar için en iyi alternatif olduğu” görüşüdür.
2.2.3.6. Evde Bakım Hizmetlerinin Gelişimindeki Temel Etkenler
Evde Bakım Hizmetlerinin Gelişimindeki Temel Etkenler:
•
Toplum sağlığı çalışmalarının öneminin anlaşılması,
•
Yataklı sağlık kurumlarının ve uzun dönem bakım merkezlerinin kapasite
yetersizliği,
•
Ailelerin büyük aile yapısından çekirdek aile şeklinde yaşama yönelmesi ve
kadınların iş hayatında daha çok rol alması,
•
Yaşlı nüfusun ve yaşam süresinin artışı,
•
Yaşam kalitesi üzerine bilincin ve taleplerin artışı,
•
Kronik Hastalıkların artması,
•
Sağlık harcamalarının artması ve maliyet etkin sağlık hizmeti arayışı,
•
Tıbbi teknoloji ve tedavi yöntemlerindeki gelişmelerdir (Evde bakım derneği
yönetim kurulu, 2010).
2.2.3.7. Evde Bakım Hizmet Tipleri
Evde bakım hizmetleri, yalnızca hasta ve hastalığa dönük bir faaliyet değildir.
Bütün sağlık hizmetlerini ve sosyal hizmetleri içermesi, kapsadığı alanın
büyüklüğünü göstermektedir. Evde bakım hizmetleri hizmet alan bireyin yaşına,
sağlık
durumuna
ve
bakım
verenlerin
özelliğine
göre
farklı
şekillerde
sınıflandırılabilmektedir. Hizmetlerin kısa veya uzun süreli olmasına (kısa ya da
uzun süreli hizmetler) ya da hizmet verenlerin özelliğine (formal ya da informal
bakım ) göre tanımlamalar yapılabilmektedir.
Genel olarak evde bakım hizmetlerini iki ana grupta toplamak mümkündür:
 Evde sağlık hizmetleri
 Evde sosyal-destek hizmetleri
2.2.4. Evde Bakım Hizmetlerinin Tercih Edilme Nedenleri
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin evde bakım hizmetlerine olan
yönelimlerine bakıldığında temelde beş nedenin olduğu görülmektedir. Bunlar:
 Demoğrafik değişim ve yaşlı nüfusun artması,
 Aile yapısının değişmesi,
 Tıp teknolojisinin gelişmesi,
 Uzun süreli kurum bakım hizmetlerinin yetersizliği,
 Sağlık hizmetleri harcamalarında artan maliyettir.
Söz edilen nedenler, genel olarak sağlık sektörü politikalarında ve sağlık
hizmetleri sunumu ile ilgili konularda evde bakım hizmetleri gibi farklı
gereksinimleri ortaya çıkartmıştır (Oğlak, 2008, s. 36-37).
Günümüzde Evde Bakım, tüm dünyada gündemlerde daha çok yer alan, birçok
ülkede etkin bir hizmet sunum modeli olarak görülmeye başlanan ve tercih edilen bir
sağlık hizmeti modeli olmuştur. Ülkelerin sosyo ekonomik yapıları, sağlık ve sosyal
güvenlik sistemlerindeki farklılıklar, kültürel değişiklikleri nedeniyle uygulanan
modeller ülkeden ülkeye farklılık gösterse de bugün artık “evde bakım gerekli midir”
ya da “faydalı mıdır” gibi sorular tartışmasız olarak cevaplanmıştır. Gelişmiş ülke
örneklerinde yaşanan tecrübeler ve elde edilen olumlu sonuçlar, evde bakımın
faydalarını ve gerekliliğini açıkça ortaya koymaktadır.
Gelişmiş ülkelerde kurum bakımı hizmetinden faydalanan yaşlılar genelde
seksen beş yaş ve üzeri olup yaşamlarını kendi evlerinde her hangi bir destekle
sürdüremeyecek düzeyde Alzheimeri, kronik hastalığı ve engeli bulunan veya
terminal dönemde olan yaşlılardır. Bu grubun bakım gideri Amerika da yaklaşık 60
milyar dolardır. Evde bakımın maliyet etkililiğinin yanı sıra beş temel özelliği daha
söz konusudur. Bunlardan ilki bireyin eksiklik ve noksanlıklarından onu var olan
güçlü yanları ile ele alan mevcut potansiyelini geliştirmek için profesyonel bir bakım
şeklini sunmasıdır. İkincisi bireyin kişisel tercih, istek ve beklentilerini göz önünde
buludurarak yaşam akışını kendi kontrolü dâhilinde sürdürmesine olanak
tanımaktadır. Aile üyeleri hasta, özürlü ve yaşlı bireyin sorun ve sıkıntılarını,
gereksinim ve beklentilerini düzenli olarak evde bakım çalışanlarına ileterek evde
bakım ekibini daha hızlı ve etkili bir bakım hizmeti verebilmeleri noktasında
yönlendirmektedirler. Evde bakımın dördüncü özelliği bakıma gereksinim duyan
bireyin fiziksel, blişsel, psikolojik ve sosyal sınırlılıkları dolayısıyla toplumsal
yaşamdan uzaklaşmasını engellemek için toplumla birey arasındaki sınırları
kaldırmaktır. Son olarak evde bakım bireyin sorun ve gereksinimlerine özgü bir
bakım konsepti sunduğu için, toplumsal faydası çok olan insani odaklı bir hizmettir
(Danış, M.Z. 2008 . s.118).
ABD' de aileler evde tüm bakımın % 80' inin sağlamakta, yaklaşık olarak 15-25
milyon yetişkin, ev ortamında (informal) bakım sunmakta ve 12,8 milyon Amerikalı
uzun dönem bakım veren yardımcılara gereksinim duymaktadır. Bu ülkede yaşlıların
2,4 milyonu bakım evlerinde kalmasına rağmen yaklaşık olarak % 90,0' ı aile,
arkadaş ve komşuları tarafından bakılmaktadır. İspanya' da evde bakım
hizmetlerinden 14 milyon insan yararlanmaktadır. İngiltere' de ise yaşlıların 1/6' sı
uzun dönem bakım hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Japonya' da yaşlıların
büyük bir bölümü geleneksel yapılarına bağlı olarak aileleri ve aile içinde de kadınlar
tarafından bakılırken sadece %39,3' ü yalnız ya da eşleriyle birlikte yaşamaktadır.
Ancak zaman içinde kadınların çalışma yaşamına daha fazla katılmaları ve yaşlı
nüfusun giderek artması (2020' de nüfusun %25,0' inin 65 yaş ve üzerinde olacağı
tahmin edilmekte), evde bakım hizmetlerine gereksinimin artacağını göstermektedir.
Ülkemizde birkaç özel kurum dışında evde bakım hizmeti sunan resmi bir kurum
bulunmamaktadır. Ülkemizde evde bakım hizmetlerinin gelişmemesi nedeniyle
toplumumuzda yaşlıların bakımı sadece aile üyeleri özellikle de kadınlar tarafından
yürütülmektedir (Karahan, 2002, s. 157).
2.2.5. Evde Bakım Hizmetlerinin Yararları
Modern sağlık bakımında evde bakım, tedavi ve bakımın sürekliliğini
sağlayan, hospitalizasyon ve iyileşme dönemleri arasında önemli bir basamaktır.
Evde bakımın hasta/birey ve ailesi açısından birçok yararı bulunmaktadır. Örneğin;

Evde bakım hizmetleri, tüm sağlık harcamaları ve sağlık hizmetleri
üzerine olan maliyet-etkililik ve maliyet- yararlılık avantajlarının yanı sıra
hospitalizasyon sonrası veya iyileşme sürecinde olan bireylerin yaşadıkları
gerçek ortamları olan evlerinde bakım almalarını sağlar.

Aile bireyleri dışında bir sağlık bakım profesyoneli (hemşire, yaşlı birey
bakım elemanı vb) tarafından verilen bakım ile bakım sorumluluğunun
tüm aile üyelerine yüklenmesi sonucu oluşan iş ve sosyal yaşantıların
kısıtlanması zorunluluğunu ortadan kaldırır.

Bakımın evde verilmesi ile tıbbi bakım gereksinimi olan bireyin günlük
yaşam aktivitelerinin profesyonel bir bakış açısıyla organize edilmesi,
sağlık düzeyinin korunması, tedavi ve rehabilitasyon sürecinde bağımlı
durumdan minimum seviyede etkilenmesi sağlanır.
Bakım ve tedavinin evde sürdürülmesi ile bireyde, hastanede uzun süreli yatış
sonucu görülen bir çok fiziksel (hastane enfeksiyonları riski) psikolojik (aile, eş, dost
ve sosyal çevreden izole olma duygusu) sosyal ve mali (ilaç, doktor ve yatış
hizmetlerinin maliyeti) sorunların oluşmasını önlenir (Sayan, 2004, s. 92).
2.2.6. Evde Sağlık Bakım Hizmetleri
Bu hizmetler birey, ailesi, bakım vericileri ve multidisipliner sağlık
profesyonellerini kapsar ve bireyin optimal sağlık düzeyine ulaşması ve
bağımsızlığını kazanmasına yardımı amaçlar. Evde sağlık hizmetleri:
 Koruyucu sağlık hizmetleri,
 Tedavi edici,
 Palyatif bakım olmak üzere üç ana başlık altında gruplandırılabilir.
Bu hizmetler hekim, hemşire, fizyoterapist, solunum-konuşma ve meslek
terapistleri, psikolog ve eczacı gibi profesyonellerin disiplinler arası ekip
yaklaşımıyla sunulur.
2.2.6.1.Koruyucu Sağlık Hizmetleri
Gelecekteki muhtemel hastalık ve sakatlığın riskini, ciddiyetini ve süresini en
aza indirecek veya engelleyecek, hastanın farkında olmadığı hastalık belirtileri ortaya
çıkmadan önce teşhis edip tedavinin hastalığın erken döneminde yapılmasını
sağlayan hastalık öncesi sağlık hizmetlerini kapsamaktadır.
Hastalarınızın yıllık grip aşısını yaptırın. 65 yaş üstü ve kronik hastalığı
olanlarda zatüre aşısı yaptırın. Hastanızın beslenmesine ve diyetine dikkat edin.
Bununla ilgili profesyonel destek alın. İlaçlarını düzenli bir şekilde kullanmasını
sağlayın v.b.
Hasta olmadan önce tedbir almak, hastalığı tedavi etmekten çok daha kolay
ve ucuzdur.
2.2.6.2. Tedavi Hizmetleri
Tedavi hizmetleri kişinin sağlık durumunun bozulmasıyla birlikte, herhangi
bir sağlık kuruluşunda verilen hizmetler bütünüdür. Hastanızı kendiniz tedavi
edemezsiniz. Bunu unutmayın!
2.2.6.3. Palyatif Bakım
Hastaların, hastalığın ilerlemesi ile kısıtlanabilen fiziksel, emosyonel, manevi,
mesleki ve sosyal potansiyellerin en üst düzeye çıkmasını sağlama çabaları, yani
rehabilitasyonudur. Bu süreçte hasta yakınlarının katkısı çok büyüktür.
2.2.7. Evde Sağlık Hizmetlerinde Hastane Biriminin Çalışma Sistemi
İkinci ve üçüncü basamak hizmet seviyesinde hizmet veren hastane evde sağlık
birimlerinin çalışma düzeni birim sorumlu tabibi tarafından hazırlanan ve ilgili
kurum amirince onaylanan iş planına göre yürütülür. Evde sağlık hizmetlerinde,
hizmet verilen kişinin durumu, yapılan tüm tıbbi müdahaleler ve ziyaretin seyri
raporlanır. Evde sağlık hizmetleri biriminin görevi, konulmuş olan tanı ve planlanan
tedavi çerçevesinde, kişinin bulunduğu ev ortamında;
•
Muayene, tetkik,
tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin
verilmesi,
•
Tıbbi cihaz ve malzeme kullanımına ilişkin raporların çıkarılmasına yardımcı
olunması,
•
Hastanın ve ailesinin hastalık ve bakım süreçleri ile ilgili bilgilendirilmesi,
•
Hastalığı ile alakalı evde kullanımı gerektiren tıbbi cihaz ve ekipmanların
kullanılması konusunda eğitim ve danışmanlık gibi hizmetlerin verilmesini
kapsar .
Lüzumu halinde ilgili dal uzmanlarının da görüşü alınarak evde gerekli
konsültasyon sağlanır.
Hizmetin birinci basamak sağlık hizmetleri kapsamında devam edebileceği
kanaati oluştuğunda ise hastane birimi aracılığıyla tüm bilgi ve belgeler ile birlikte
koordinasyon merkezine iletilir. Koordinasyon merkezi gerekli incelemeyi yaparak
kayıt altına aldığı hasta için kayıtlı olduğu aile sağlığı merkezi veya aile hekimine
evde sağlık hizmetinin başlatılması için gerekli bildirimi yapar. (Sağlık Bakanlığınca
Sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge).
2.2.8. Hastalıklara Göre Evde Bakım
Bazı hastalıklarda evde bakım profesyonel bir sağlık ekibine ve sosyal
desteğe gereksinim duyar. Bu bölümde evde bakım gerektiren bazı hastalıklardan
örnekler verilecektir.
2.2.8.1. Hemofilisi Olan Bireyin Evde Bakımı
2.2.8.1. 1.Faktör Replasmanı
Hemofilide kanamayı durdurmak için kullanılacak ürünlerin bulunmasından
çok bu ürünlerin olabildiğince en kısa sürede hastaya uygulanması önemlidir. Evde
faktör infüzyonu faktör replasman tedavisine bir an önce başlanılmasının getirdiği
yararlar, evde tedavi ve bakımı gündeme getirmiştir. Günümüzde faktör replasmanı
tedavisi artık evde tedavi-bakım ve kendi kendine infüzyon kavramlarıyla
bütünleşmektedir.
Ev ortamında sürdürülen profilaktik tedavi, hemofilinin en önemli
komplikasyonlarından biri olan eklem deformitelerini önleyebildiği gibi çocuğun
okuldan, arkadaşlarıyla olan sosyal ilişkilerinden ayrı kalmasını da önleyebilmektedir
(Nillsson 1994, Zülfikar 1997). Gerçektende yapılan bir çalışmada (Nillsson 1994) 12 yaşında profilaktik tedaviye alınan çocukların, eklem kanamalarının çok az
deneyimlediği, yaşamın ileri dönemlerinde okul, işe devamsızlık oranlarının
profilaktik tedaviye geç başlayanlara göre daha az olduğu belirtilmiştir.
Günümüzde gelişmiş ülkelerde, hemofili hastalığının tüm tedavileri hastanın
evinde kendisi ya da ailesi tarafından yapılabilmektedir.
2.2.8.1.2. Hemofili Hastasının Evde Bakımında Hemşirenin Rolü
Profesyonelliğin bir gereği olarak hemşireler toplumda varolan kaynakları ve
kendi bireysel potansiyellerini etkin bir biçimde kullanarak, hemofili hasta ve
ailelerinin iyi bir tedavi ve bakım almalarını sağlayabilirler. Hemşire, hasta ve
ailesinin gereksinim duyduğu kaynaklara ulaşmada onlara rehberlik yapabilir
(danışmanlık rolü), eğitim verebilir (eğitici rolü), iyi bir bakım sağlayıp (bakım verici
rolü), gerektiğinde diğer sağlık personeli ile (koordinasyon rolü) dayanışarak daha
kapsamlı bir tedavi ve bakım sağlayabilir. Ayrıca daha iyi bir tedavi ve bakım için
neler yapılabileceği konusunda araştırmalar (araştırıcı rolü) yürütebilir (Gözüm,
1999, s. 91-96).
Hemofili hastasının evde bakımında hemşirenin rolü diğer kronik
hastalıkların evde akımından çok farklı değildir. Bu nedenle, kronik hastalıklara
yönelik temel hemşirelik amaç ve anlayışları hemofili hastasının bakımı için
uyarlanabilir. Hemofili gibi kronik hastalıklar yaşam boyu tedavi gerektirdiği için
hasta ve ailesinin tüm bu süreçte desteklenmesi gereklidir. Hemşire aileyi dinleyerek,
sorunlarına gerçekçi bir gözle bakmalarını sağlayarak ve gerektiğinde onları yardım
alabilecekleri diğer sağlık meslek üyelerine yönlendirerek destek olabilir. Hemofili
hastasına bakım veren bir hemşirenin genişleyen rolü birçok işlevleri kapsamaktadır.
Hemşire, hasta ve aileyi çok yönlü değerlendirirken evde bakım için uygun koşullar
yönünden de değerlendirmeli ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlamalıdır.
Hemşire ev ziyaretleri sırasında ailenin çocuklarına ya da hasta erişkinin kendisine
bakma konusundaki yeteneklerini değerlendirmeli ve gerektiğinde danışmanlık ve
eğitim yapmalıdır. Evdeki bakımının başarılı olabilmesi için ailenin günün her
saatinde hemşireye ve tıp personeline ulaşabilmesi önemlidir.
Eğitim: Evde bakımın temel amacı, hemofili hasta ve ailesini bakımda aktif
hale getirmek, hastanın öz-bakım gücünü, bağımsızlığını ve yaşam kalitesini
arttırmak olarak özetlenebilir. Bunu sağlamak için, öncelikle hasta ve ailesine
hastalık, hastalığın tipi, derecesi, kanamalar, oluşabilecek komplikasyonlar ve
bunları önlemeye yönelik girişimler, evde yapılabilecek erken tanı ve tedavi
uygulamaları ve fiziksel yaralanmayı önleyici düzenlemeler gibi hastalıkla ilgili
geniş içerikli bir eğitim verilmelidir.
Hemofilide tedavi ya da profilaksi amacıyla kullanılan ürünlerin ev
koşullarında infuze edilebilmesi için hasta ve ailesinin sistemli bir şekilde
eğitilmesi gereklidir. Hasta ve ailesinin de infüzyon için iğnenin yerleştirilmesini,
inflüzyonun ne zaman ve ne kadar verilmesi gerektiğini çok iyi kavraması
gereklidir. Gomperst ve Deavenport (1989) Lazerson 'un yaptığı bir çalışmada,
sistemli ve detaylı bir biçimde yapılan eğitimle hemofıli hastasının, evde
bakımında gerekli olan tüm becerileri öğrenebileceğini belirtmişlerdir. Başarılı bir
evde bakım için hasta ve ailesinin hastalığın tüm detaylarını içeren bir eğitim
programına alınması gereklidir.
Hasta ve aileye yapılacak eğitim; ailenin yararlanabileceği sağlık ve sosyal
kaynakları ve gereksinim duydukları alanları da içermeli ve onların eğitim düzeyleri
ve sahip oldukları bilgiler temel alınmalıdır (Gözüm, 1999, s. 91-96).
2.2.8.2. Kalp Yetmezliği Olan Hastada Evde Bakım
Kalp yetmezliğinde uygulanacak hemşirelik bakımı bireyi ve tüm ailesini
kapsayacak şekilde planlanmalıdır ve bireyin kendi bakımına direk katılımı
sağlanmalıdır. Yasam kalitesini yükseltecek, hasta ve ailesini de içine alan eğitim
programları uygulanmalı, bireyler düzenli olarak takip edilmelidir. Kalp yetmezliği
olan bireylerin başarılı yönetimi, sıklıkla temel, uzun dönem yaşam şekli
düzenlemelerinin hastalar ve aileler tarafından uygulanmasını zorunlu kılmaktadır.
Yaşam şekli düzenlemeleri diyet, aktivitelerin değişimi, ilaçların düzenli alımı,
semptom kontrolü, sigara ve alkolün bırakılması, günlük kilo takibi vb. içerir. Hasta
ve aile eğitimine hastanede yatarken başlanır ve taburculuk sonrası hemşire
tarafından yapılan ev ziyaretleri, telefonla haberleşme ile devam edilir. Hasta ve aile
eğitimi, evde sağlık bakımı bu hastalarda daha sonraki hastaneye yatışları önlemede
önemli bir faktördür. Hemşirelik bakımının temel hedefi; bireyin yasam kalitesinin
fiziksel, sosyal ve psikolojik boyutlarını olumlu şekilde yükseltmektir. Bu
yaklaşımda birey merkezdedir ve kendisi ile ilgili kararlara katılır. Kendi bakım
sorumluluğunu üstlenir. Kalp yetmezliğinde uygulanacak hemşirelik bakımı
kapsamlı olmalı ve birey kendi bakımına doğrudan katılmalıdır. Kalp yetmezliği olan
hastalar günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmekte güçlük yaşarlar. Özellikle
kronik hipoksemisi olan hastalarda günlük yasam aktiviteleri etkilenmektedir. Kalp
yetmezliği olan hastalarda bağımlılık seviyesi saptanmalı ve uygun hemşirelik
bakımı planlanmalıdır. Bireyin günlük aktiviteleri önem sırasına göre dizilmeli ve
belli bir program çerçevesinde yapmasına yardımcı olunmalıdır. Bireysel hijyen,
tuvalet ihtiyacı, yemek yemek gibi aktivitelerde bağımlılık seviyesine göre yardımcı
olunmalıdır (Demir, 2008, s. 123-124).
2.2.8.2.1. Kalp Yetmezliği ve Evde Bakımı
Gelişmiş ülkelerde özel kalp yetmezliği klinikleri kurulmuştur ve buralarda
çalışan kalp yetmezliğinde uzman hemşireler bulunmaktadır. Burada hastalar
hastaneden sonrada takip edilmektedir ve telefonla ya da uzman hemşirelerin ev
ziyaretleriyle semptom kontrolü, günlük kilo takibi, aktivite programı, sigarayı ve
alkolü bırakma, düşük tuzlu diyet uygulaması, tedaviye uyumunu içeren yasam sekli
değişikliklerine hastaların uyumu takip edilmekte ve gereken konularda bireylere
eğitimler yapılarak günlük yasam aktivitelerindeki bağımsızlık düzeyi ve yasam
kaliteleri ölçülmektedir. Ülkemizde evde bakım kavramı çok yeni sayılmaktadır.
Kalp yetmezliğine özel klinik ve poliklinikler yoktur ve sadece kalp yetmezliğinde
uzman hemşire ve sağlık personeli çok az sayıdadır. Dolayısıyla kalp yetmezliği ve
evde bakıma yönelik yeterli bir yapılanmadan söz edilememektedir.
Kalp
yetmezlikle bireyin evde bakımında yer alan başlıca yaşam şekli değişiklikleri
şunlardır:
 Semptom kontrolü
 Günlük kilo takibi
 Aktivite programı
 Sigarayı ve alkolü bırakma
 Düşük tuzlu diyet uygulaması
 Tedaviye uyum.
2.2.8.2.2. Semptom Kontrolü
Hangi semptomlarda sağlık personeline başvuracağı, hangi semptomlarda ne
yapacağı hasta ve ailesine ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Kalp yetmezliğinde en çok
görülen semptomlardan biri olan efor dispnesinin kalp yetmezliğinin şiddetini
belirlemede önemli olduğu özellikle vurgulanmalıdır. Efor dispnesinin ne kadar
süreli ve hangi şiddetteki aktiviteler sırasında oluştuğu takip edilmelidir. Kişi efor
dispnesi oluşturan aktivitelerin listesini çıkarıp kaydetmelidir. Hastaya, inatçı
öksürük, ayak bileği ve ayakta ödemin varlığı ve ödemin şiddeti, gece sık idrara
çıkma, ortopne, istirahat dispnesi gibi belirtileri takip etmesi ve bunlarda oluşan bir
değişiklikte sağlık personeline başvurması
gerektiği anlatılmalıdır.
2.2.8.2.3. Günlük Kilo Takibi
Hastaya günlük kilo takibinin önemi anlatılmalı ve kilodaki ani artışların
ödemle ilişkili olabileceği belirtilmelidir. Bireylere günlük takip çizelgesi
verilmelidir. Her sabah kahvaltıdan önce, aç karnına, aynı giysilerle, aynı tartıyla
tartılması gerektiği ve kilosunu takip çizelgesine kaydetmesi gerektiği söylenmelidir.
Bu takip çizelgesi düzenli olarak eve ziyarete gelen hemşire ya da sağlık
kurumlarındaki sağlık personeli tarafından takip edilmelidir.
2.2.8.2.4. Aktivite Programı
Düzenli egzersiz programı kişiye özel hazırlanmalı ve bu programı nasıl
uygulayacağı anlatılmalıdır. Fiziksel hareket hastanın tolere edebildiği ölçüde yavaş
yavaş kademeli olarak arttırılır. Göğüs ağrısı, baş dönmesi nefes darlığı ve
yorgunluğa neden olan hareketleri bırakması söylenir. Gün boyu dinlenme zamanları
bireyle birlikte programlanır. Kaçınılması gereken aktiviteler konusunda hekim
önerilerine bağlı kalması sağlanır. Hareket toleransı azalmışsa hekim ya da
hemşireye haber verilmesi gerektiği anlatılır.
2.2.8.2.5. Sigarayı ve Alkolü Bırakma
Sigara ve alkolün zararları ve neden bırakılması gerektiği konusunda eğitim
planlanarak uygulanır. Bu zararlı alışkanlıkları bırakamayan hastalar için gerekli
sağlık disiplinleriyle koordinasyon sağlanır ve bırakmasına yardımcı olunur.
2.2.8.2.6. Düşük Tuzlu Diyet Uygulaması
Bireyin alışkanlıklarına göre diyetisyenle işbirliği yapılarak bir diyet
programı planlanır. Yiyeceklerin mevcut tuz miktarlarını içeren bir çizelge hastaya
verilir. Diyet programı çizelge halinde verilerek hastanın buna uyup uymadığı
kontrol edilir.
2.2.8.2.7. Tedaviye Uyum
İlaçlarını nasıl alacağı konusunda hastaya eğitim verilir. Yan etkilerin ne
olduğu, hangi belirtilerde hekimine başvuracağı bu eğitim ile hastaya anlatılmalıdır.
Diüretik tedavisinin yan etkileri arasında hipokalemi, hiponatremi gibi elektrolit
denge bozukluğu, hiperürisemi, hipertrigliseridemi, nörohormonal aktivasyon,
hipotansiyon ve azotemi yer almaktadır. Bu etkiler yönünden takiplerine hastanın
düzenli gelmesi gerektiği anlatılmalıdır.
2.2.8.2.8. Sonuç
Kalp yetmezliği yasam boyu süren tedavisi, ortaya çıkan semptomları ile
birlikte bireylerin yasam kalitesini oldukça olumsuz yönde etkilemektedir. Bireyler
yasam tarzlarını değiştirmek zorunda kalmakta ve günlük yaşamlarını sürdürürken
zorlanarak yardıma ihtiyaç duymaktadırlar. Bu durum da kalp yetmezliği olan
hastalarda hastaneden taburcu olduktan sonra da evde bakımı gerektirmektedir
(Demir, 2008, s. 126 - 127).
2.2.8.3. Kanser Hastalarında Terminal Dönemde Evde Bakım
Kanserli hastalara bakımdan önce verilmesi gereken en önemli unsur hastanın
hastalığının her aşamasında bilgilendirilmesidir; bu, hastanın uyumu için önemli
ölçüde belirleyicidir. Hastalar hastalıkları nedeniyle genellikle öfke içindedirler bu
duygularını sağlık çalışanlarına karşı da gösterebilirler. Bu tür davranışlar karşısında
verecekleri eğitimlerde hemşireler, anlayışlı olmalı yapmacık ve şakacı ilişkilerden
kaçınmalı, hastanın gereksinimlerine cevap verecek sıcak bir ilgiyi temel alan tutum
içinde olmalıdırlar. Bu tür davranışlarla ve verilecek planlı eğitimle hastaların yan
etkilerin kontrolüne yönelik olarak bakımda kendi sorumluluklarını alabilmeleri
tedavi süresince verilecek kararlara katılabilmeleri ve yaşam kalitelerinin yükselerek,
hastalığa ve tedaviye uyumlarının artması sağlanabilir (Ünsar ve ark. 2007, s.92) .
Ölümcül bir hastanın hastalığı ve ölümü kabullenme evresi neredeyse
duygudan yoksun bir süreç olarak ortaya çıkmaktadır. Hasta için sanki ağrı yok
olmuş, savaş bitmiş ve bir hastanın ifade ettiği gibi “uzun yolculuktan önceki son
istirahat” zamanı yaklaşmıştır. Bu dönem, hastadan çok ailenin daha fazla yardım,
anlayış ve desteğe gereksinim duyduğu bir dönemdir. Ölmekte olan hasta bir miktar
iç barışa ve kabullenişe ulaşırken ilgi alanı da giderek daralmaktadır. Hastalar bu
dönemde yalnız bırakılmak ister ya da en azından dış dünyanın haber ve sorunlarıyla
rahatsız edilmek istemezler.
Hastaların ölüme yakın oldukları ya da zamanlarının sınırlı olduğu gerçeği ile
karşılaştıklarında rahatsızlıkları daha da belirginleşir. Yaşamın son günleri ile ilgili
üzülmeye başlar ve başkalarına yük olup olmayacaklarını düşünürler. Hastalar bu
dönemde ruhani ve dini eğilimleri artar, çatışmalara çözüm ararlar, yaşamın ya da
ölümün anlamını sorgulamaya başlarlar.
Terminal dönemdeki kanser hastalarının ölüm yeri tercihleri incelendiğinde
bunların evde, hastanede ya da hospiste ölmeyi tercih ettikleri görülmektedir.
Örneğin, ABD'de 1994'de ölümlerin %17'si evde gerçekleşmiştir. Evde ölenlerin
çoğu kanser veya AIDS hastalarıdır. Bazı çalışmalar bu hastaların daha genç
olduğunu bildirirken, diğer çalışmalar daha çok 65 yaş üzeri kişilerin hayatlarını evde
kaybettiğini bildirmektedir. Evde ölenler daha üst bir sosyal sınıfa mensup ve/veya
daha fazla ekonomik kaynaklara sahiptir. Onlar ve aileleri yakında ölecekleri
gerçeğini bütünüyle kabul etmişlerdir. Bir bakım vereni vardır, yalnız yaşamazlar,
onlarla birincil olarak ilgilenen akrabaları sağlıklıdır. Hastanın öz bakımı ev içinde
karşılanabilmektedir.
Hastalar ve aile üyeleri, beklenen ölümle boğuşurken bazen çeşitli uyum
sorunları yaşayabilmektedir. Ölüme uyum sağlamak ölüm sürecinin seyriyle ilgili
olabilir. Hastaların ve ailelerin deneyimleri, ölümün uzun ve kronik bir hastalık
sonunda mı yoksa uzun zamandan beri varolan ama birdenbire yıkımla sonuçlanan
bir hastalıklamı, yoksa hızla ilerleyen bir hastalığın sonunda hemen gelmesine bağlı
olarak değişir. St. Christopher Evde Bakım hizmetlerine yönlendirilen hastalarla
ilgili yapılan ilk görüşmeler; hastaların %78'nin ve onlara bakım verenlerin
%74'ünün en azından kısmen ölüm olasılığını kabul ettiklerini fakat %9'unun açıkça
bu konuda sorun yaşadığını göstermiştir. Aşamalı olarak hastalar ve aileleri ölüm
gerçeğini kabullenmek durumunda kalmaktadır.
Kanser hastalarının yaklaşık üçte ikisi, tercih ettikleri ölüm yeri sorulduğunda
kendi evlerinde ölmek istediklerini ifade etmişlerdir. Evlerinde ölen terminal dönem
kanser hastaları burada fiziksel ve duygusal rahatlık bulmaktadır. Ev, insanların
kendilerini güvende hissettikleri bir yerdir. Tanıdık kişiler ve ilişkiler ölen insanın
önemini pekiştirir, emin ve sürekli bir kimlik sağlar. Hastanın evde ölüm kararı, evde
geçirilen zamandan, hasta, aile ve/veya doktorların ölümün gelmekte olduğunu
kabullenip eve gitmeye karar vermelerinden, hastane bakımı değil de hastanın eve
gönderilmesini istediği ama hastanın veya ailenin henüz gelmekte olan ölümü kabul
etmediği ve/veya ölümün evde gerçekleşmesine hazır olmamasından ya da sağlık
profesyonellerinin aksi görüşlerine rağmen hasta ve ailesinin yakın gelecekteki bir
ölümü düşünmemelerinden etkilenebilir.
“Ev ölmek için en iyi yerdir” düşüncesi birçok hizmet sağlayıcısı ve
pratisyenin zihninde sağlam bir yer edinmiştir. Bu açıdan hizmetlerin toplumdaki
profesyonel palyatif bakım planlarını desteklemek üzere yeniden düzenlenmesi
gerekmektedir. İngiltere ve Galler için ortalamalar karşılaştırıldığında hospisde
ölümlerin oranı fazla, hastanede ve evde ölümlerin oranı düşüktür. Pek çok çalışma,
evde bakımın birincil şartının istekli ve başarılı bakım verecek kişilerin varlığı
olduğunu belirtmektedir. Bakım verenin ölmekte olan kişinin bakımına dair rollerini
yerine getirme becerileri kısmen evde sağlanan bakım hizmetlerinin doğasına
bağlıdır. Bakım verenler, doğru bakımı sağlayamayacaklarından veya acil
durumlarda
ne
yapacaklarını
bilememekten
korkmaktadır.
Acil
durumlara
müdahalede desteklendiklerini hissetmek, semptomların nasıl giderilebileceğini
bilmek ve sürekli ve hızlı profesyonel desteğin temininden emin olmak için ve
olması muhtemel durumlar hakkında bilgiye ihtiyaç duyarlar. Hinton'un (1994) St.
Christopher Evde Bakım programındaki hastalarla yaşamlarının son sekiz haftasında
yaptığı çalışmada hastaların %17'sinin psikolojik belirtiler gösterdiği saptanmıştır.
Hastaların %11'i ise belli oranda acıya, depresyona, zayıflığa veya endişeye bağlı
olarak ortaya çıkan sıkıntılar yaşamıştır. Evde ölme sürecini yaşayanlar dikkate değer
oranda daha çok endişe ve depresyon yaşadıklarını dile getirmiştir.
Işıkhan (2008)’a göre Aile üyeleri evde ölmekte olan hastalarla ilgilenmek
durumunda oldukları halde, her zaman hasta ve aile üyeleri arasındaki ilişki istenen
veya ideal ölçüde olmayabilir. Ciddi hastalıklarla mücadele eden aileler en az
hastalar kadar çeşitli sıkıntılar yaşamaktadır. Terminal dönemdeki kanser hastalarına
bakım veren aile üyelerinin yarıdan fazlası bakım veren rolüyle ilgili stres yaşamakta
ve dörtte bire yakını hastanın acı çekmesini kendileri için bir huzursuzluk kaynağı
olarak görmektedir. Bunlar ayrıca hastalığın seyrine yönelik belirsizlikle ilgili sıkıntı
yaşamanın yanı sıra hastanın depresyonu ve öfkesiyle baş etmedeki yetersizlikleri
nedeniyle sıkıntı yaşamaktadır.
Bakım verenler, kişinin hastalığının aile üyeleri, arkadaşları, hasta bakım
sistemi dışındaki hasta ile ilgili diğer bireylere yüklediği duygusal ve fiziksel
talepleri ve sorumlulukları yerine getirmektedir. Böyle bir bakım daha çok ev dışında
da çalışmak durumunda olan kadınların sorumluluğundadır. Bakım verenin kendisi
de bazı fiziksel sorunlara sahip olabilir. Yeni Zelanda'da yapılan bir çalışma, ölümcül
hasta olanlara bakım veren aile üyelerinin neredeyse dörtte birinin kronik sağlık
sorunlarına sahip olduğunu göstermiştir (Işıkhan, 2008, s. 35-36 ).
2.2.8.4. Yatağa Bağımlı Hastalarda Evde Bakım
Akdemir ve ark. (2011)’a göre, Hastalarımızın çoğunda devam eden psikososyal
sorunların disiplinler arası çözümünün, ekip yaklaşımını gerektirmesi ayrıca organize
ve kurumsallaşmış bir evde bakım hizmetinin sunulması ile gerçekleşir.
Çalışma kapsamında yer alan 38 hastada belirlenen sorunlar dikkate alındığında
SVH’tan etkilenen hasta ve ailelerinin evlerinde yaşadıkları güçlüklerin oldukça
fazla olduğu ve evde bu sorunlarla baş edemedikleri görülmektedir. Bu nedenle, tekrarlı
yatışlar
artmakta,
alınabilecek
önlemler,
en
aza
indirilebilecek
komplikasyonların görülme olasılığı artmakta, hastaların yaşam süresi kısalmakta ve
öz bakım yetersizliği ile yaşam kaliteleri düşmektedir. Yatağa bağımlı hastalara
sunulan evde bakım hizmetleri ile; hasta ve ailesi evde yaşayabileceği sorunlarla tek
başına bırakılmayacak, hastanın akut ve kronik komplikasyonları engelleneceğinden
tekrarlı hastane yatışları azaltılarak ülke ve aile ekonomisine katkı sağlanacaktır.
Çalışma sonuçlarına dayanarak aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur;

Hastanelerde evde bakım hizmetlerinin sistemli bir şekilde yürütülmesini
sağlayacak evde bakım hizmeti ünitelerinin oluşturulması,

Hasta eğitiminde ailenin mutlaka eğitim kapsamına alınması,

Evde bakım hizmetlerini yürütecek sağlık profesyonellerinin ekip içinde
yer alması, ekip üyelerinin birbirleriyle koordineli çalışması,

Sürekli Sağlık Hizmeti için Hastane Merkezli Evde Bakım Modeli
uygulaması önerilebilir ( Akdemir, 2011, s.64).
2.2.9. Doğumda Evde Bakım Hizmetleri
Daha önce de bahsedildiği gibi doğum sonu hastanede kalım sürelerinin
kısalmasıyla loğusalar iyileşme süreçlerini evde geçirmekte, hastanede kaldıkları
süre içinde zaman yetersizliği nedeniyle servis hemşirelerinden ve diğer sağlık
hizmetlerinden yeterince yararlanamamaktadır. Bu anlamda pospartum erken
taburculuk, kadın ve ailesine hastanede hemşireler tarafından düzenli olarak verilen
bakım, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin performansını olumsuz yönde
etkilemektedir. Ayrıca yapılan çalışmalar annelerin postpartum dönemde doğumun
fiziksel etkileri nedeniyle ilk 24 saat daha çok kendilerine dönük ve öğrenme için
motivasyonlarının en alt düzeyde olduğunu bu nedenle eğitime hazır olmadıklarını,
postpartum ilk günlerde ise kendi bakımları ve bebeklerinin gereksinimlerini
karşılama konusunda yeterli olmadıklarını ve yaşadıkları sorunlarla başa çıkmada
zorlandıklarını ancak doğumu izleyen 3. haftadan itibaren fiziksel etkiler önemli
ölçüde
azaldığından
kendi
bakımları
ve
yeni
doğan
gereksinimlerinin
karşılanmasında daha fazla sorumluluk üstlendiklerini ortaya koymaktadır. Bu
nedenle pospartum dönemde erken taburculuk nedeniyle sağlık hizmetlerinden
yeterince yararlanamayan kadınlara doğum sonu komplikasyonların erken dönemde
tespit edilmesi, kendi ve bebeğinin bakımına yönelik gereksinim duyulan konularda
hemşireler tarafından eğitim-danışmanlık hizmetleri verilmesi ve bizzat bakım
hizmetlerinin yürütülmesi açısından evde bakım oldukça önem taşımaktadır.
Pospartum erken taburculuk sonrası evde bakım hizmetlerine ilişkin ilk
kontrol gruplu çalışma, 1962’de Hellman ve arkadaşları tarafından Newyork’da
Brooklyn Kings County Hastanesi’nde yapılmıştır. Çalışmada, vajinal doğumdan 72
saat sonra taburcu olan 1941 kadına ev ziyareti yapmak üzere özel yetiştirilmiş
eğitimli hemşireler kullanılmıştır. Hemşireler, kadınlar taburcu olduktan sonra 1.
hafta iki kez ve 3. hafta 1 kez olmak üzere toplam 3 ev ziyareti yapmışlardır.
Çalışmanın sonunda hemşireler tarafından yapılan planlı ev ziyaretlerinin yararlı bir
uygulama olduğu belirtilmiştir. Gagnon ve arkadaşlarının standart pospartum bakım
ile erken taburculuğu karşılaştırdıkları çalışmalarında ise pospartum erken
taburculuğun prenatal ve postnatal dönemde ev ziyaretleri ile iletişim sağlandığında
avantajsız görünmediği hatta anne ve bebek için pek çok yararının olabileceği
vurgulanmıştır. Literatüre bakıldığında konuya yönelik olarak yapılan diğer
çalışmaların da bu sonucu desteklediği görülmektedir (Büyükkayacı, 2009, s.76-80).
Koç (2005)’ un çalışmasında ise pospartum erken taburcu olan ve evde
bakım alan deney grubundaki kadınlar ile kontrol grubundaki kadınlar arasında ilk 6
haftalık dönemde evde sorun yaşama durumları bakımından gruplar arası fark, deney
grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Bu çalışmaların sonuçları da
pospartum erken taburculuk sonrası yapılan evde bakım hizmetlerinin önemini ortaya
koymaktadır.
Doğum sonu evde bakım hizmetlerinin amacı ise; lohusanın evde bakımı,
lohusanın ve ailesinin eğitimi yoluyla anne, yeni doğan ve ailesine hastaneden
taburcu olduktan sonra, bireysel gereksinimlerine yönelik, teknik, psikolojik ve
terapötik destek fırsatı sağlayarak sağlığın korunması ve geliştirilmesine katkıda
bulunmaktır. Obstetrik ve Neonatal Hemşireler Birliği (Women’s Health, Obstetric
and
Neonatal
Nurses
Association-AWHONN)
ve
Amerikan
Hemşireler
Birliği(American Nurses Association- ANA) doğum sonu ev ziyaretleri için ulusal
standartlar geliştirmiştir. Bu standartlar şunlardır:
 Tekrar hastaneye yatma sonucu maliyeti yüksek olan komplikasyonların
erken dönemde belirlenmesi,
 Temel sağlık bakım hizmetleri veren grupta, hastane taburculuğu ile ilk izlem
ziyareti arasında köprü kurabilmesi,
 Sağlık bakım kaynaklarının etkili kullanımını artırması,
 Annenin gereksinimleri, yenidoğanın uyumu ve ailenin gelişimsel hedeflerine
yönelik olarak en uygun çevre koşullarında bakım sağlaması.
Bu bağlamda doğum sonu evde bakım programı 3 bölümden oluşmaktadır:
2.2.9. 1.Doğum Öncesi Bakım
Annelerin doğum öncesi dönemde kendi aile ortamlarında holistik olarak
değerlendirilip doğum sonrası ortaya çıkabilecek risk faktörlerinin önceden
belirlendiğinde gerekli önlemleri alınır. Erken taburculuğa uygun olup olmadığının
değerlendirilerek, eğitim gereksinimlerinin daha doğum öncesi dönemde belirlenip
gerçeğe uygun olarak giderildiği ve doğum sonu döneme hazırlığın uygun hemşirelik
müdahaleleriyle erken dönemde başlatılarak pospartum evde bakım hizmetlerine
zemin, bakım hizmetleri sırasında hemşire, anne, aile etkileşimi ile karşılıklı güven
duygusunun gelişmesi doğum sonu evde bakım hizmetlerinin işlevselliği bakımından
oldukça önem taşımaktadır. Bu süreçte doğum öncesi eğitim sınıflarının
oluşturulması, eğitsel materyallerin aileye ulaştırılması önemli faaliyetler arasındadır.
2.2.9.2. Bilgi Toplama Süreci
Doğum öncesi dönemin önemli bir aşamasıdır. Bu süreçte, biyo-psiko-sosyal
açıdan gebe ve ailesine ilişkin veriler toplanarak kapsamlı bir değerlendirme
yapılmaktadır. Evde bakım hemşireleri ilk ziyarette olduğu gibi tüm ziyaretler
boyunca birey ve aileleri değerlendirmekle sorumludur. Bu nedenle doğum sonu
evde
bakım
verecek
hemşirenin;
anneyi
fiziksel
ve
psikososyal
açıdan
değerlendirebilme, bebeği fiziksel ve beslenme açısından değerlendirebilme, anne ve
bebekten örnek alabilme gibi klinik becerilere sahip olması gerekmektedir. Bu
süreçte birey ve aileden elde edilen bilgilerle bir veri tabanı oluşturulur. Daha sonra
toplanan veriler ile uygun hemşirelik tanıları geliştirilerek bunların çözümüne
yönelik amaçlar belirlenir ve uygun müdahaleler planlanır. Hemşirelik tanıları evde
bakım hemşiresine birey ve ailelere yönelik doğru yönde kısa ve uzun vadeli amaçlar
geliştirilmesinde gerekli bilgileri verir. Amaçlar sağlığı koruma, geliştirme, sürdürme
ve komplikasyonların önlenmesine odaklanmalıdır. Birey ve ailesinin evde bakıma
aktif katıldıklarından emin olmak, bireyin optimal sağlık ve fonksiyonel düzeyine
geri dönmesine yardım etmek evde bakım hemşiresinin sorumluluğudur.
2.2.9.3.Ev Ziyaretleri
Ev ziyaretleri doğum sonu var olan ya da potansiyel olarak gelişebilecek
sorunların çözümüne yönelik olarak uzman bir hemşire tarafından yapılan bakım,
destek, danışmanlık ve eğitim verme işlevlerini kapsar. Ev ziyaretleri tüm dünyada
genellikle halk sağlığı hemşiresi ve hastane tarafından belirlenen doğum ve kadın
sağlığı konusunda uzman hemşireler tarafından yapılmaktadır.
Pospartum erken taburculuk ve evde bakım hizmetleri konularında hemşirelik
müdahalelerine rehber olabilecek çalışmalara ağırlık verilmelidir. Kadın sağlığını
koruma ve geliştirme adına önemli rolleri olan halk sağlığı hemşirelerinin planlı ev
ziyaretleri yoluyla yaptıkları bakım, eğitim ve danışmanlık rollerini etkin bir şekilde
gerçekleştirebilmeleri için birinci basamak sağlık hizmeti sunan sağlık ocakları ve
sağlık evlerini işler hale getirecek yasal düzenlemelerin yapılması oldukça önem
taşıyacaktır (Büyükkayacı, 2009, s. 76-80).
2.2.10. Evde Bakım İle İlgili Hasta /Hasta Yakınlarına Özel Pratik Bakım Bilgileri
Bu bölümde hasta ve hasta yakınında olan aile bireylerine bakım sırasında
karşılaşabilecekleri özel bir takım sorunları çözmeleri için gerekli olabilecek pratik bilgilere
yer verilmiştir.
2.2.10.1. Basınç yaralarının oluşumu ve önlenmesi
"Basınç yarası" hareketsiz kalan hastalarda çok sık görülen ciddi bir
durumdur. Basınç yarasının oluşumunu ve ilerlemesini önlemek, tedavi etmekten çok
daha kolay ve ucuzdur.
Nedenleri;
Hareketsizlik, kötü beslenme, idrar ve gaita kaçırma yüzünden ıslak kalma,
tam bir bilinç kaybı veya bilinçte azalma en önemli risk faktörleridir.
Bası yaralarının oluşumunu önlemek için:
 Hastanın yatağı kuru ve çarşafları gergin ve temiz olmalıdır.
 Yatan hastada hastanın durumuna göre değişebilen genellikle iki saatte bir,
oturan hastada 15 dakikada bir yapılan basit pozisyon değişiklikleri riski
anlamlı oranda azaltır.
 Destek yüzeylerin uygun olmasının bası yaralarının oluşumunu azaltmakta
daha etkili oldukları ve kemik çıkıntıları üzerinde basıncı azalttıkları
gösterilmiştir.
 Cildin ıslak kalmamasına dikkat edilmeli, hasta altı temizliği sık aralıklarla
gerçekleştirilmelidir.
Cildin
ıslak
kalmaması
kadar
fazla
kuruyup
çatlamaması da önemlidir. Nemlendiricilerle cildin kuruluğu azaltılmalıdır.
 Kemik çıkıntıları ve basınç bölgelerine nemlendirici kremler sürülmeli ve
basınç azaltılmalıdır.
 Hastayı yatak içerisinde yukarı çekerken sürtünmemesi için ara çarşafı ya da
ara bezi kullanılmalıdır. Hasta koltuk altlarından tutularak
yukarı
çekilmemelidir.
 Basınç yarası olan hastalarda protein alımının artırılması önemlidir.
2.2.10.2. Alzheimer Hastalarında Pratik Önlemler
Alzheimer hastaları zamanla kelimeleri, nesneleri ve yüzleri hatırlamakta
güçlük
çekmeye,
akıl
yürütmede
zorlanmaya
başlar.
Alzheimer’in
erken
aşamalarında hâlâ gündelik işlerini yapabilir durumda olan hastaların bu
fonksiyonlarında yavaş yavaş kayıplar olur. Basit, gündelik işleri yapamaz hale
gelirler. Özellikle hasta yakınları bu dönemde bu psikolojik olarak çok yıpranır.
Dikkat edilmesi gerekenler;
 Hastanın dolaşmasına engel olacak ya da düşmesine neden olabilecek halı,
uzatma kablosu ve dağınıklıktan kaçınılmalıdır. Bunlar hastanın yaralanma
riskini azaltacaktır.
 Kritik alanlara korkuluklar koyarak düşmesi önlenmelidir.
 Fiziksel performansları ve gündelik işlerini yapma becerisi durmadan
azalacaktır. Bu nedenle sabırlı, esnek ve gerekliliklerden dolayı rutine ayak
uydurulmaya çalışılmalıdır.
2.2.10.3. Bilinçsiz Hastada Ağız Bakımının Önemi
Hastalarda ağız içi tabakasının bütünlüğünü sağlamak, diş ve dişetlerinin
sağlığını sürdürmek, ağızdaki rahatsız edici tat ve kokuyu gidererek rahatlık
duygusunu sağlamak amacıyla ağız bakımı yapılması gereklidir. Ağız bakımı
hastanın tüm ağız içi tabakasının silinerek temizlenmesidir ve 2–8 saatte bir ağız
bakımı verilmelidir. Ağız bakımı için hazır olarak satılan ağız bakım solüsyonları ya
da evde hazırlanan (kaynatılmış soğutulmuş bir çay bardağı suya bir çay kaşığı
karbonat konulur) solüsyonlar kullanılabilir.
Ağız bakımı nasıl yapılır?
 Dil basacağı veya kaşık sapına gazlı bez sarılarak hazırlanan solüsyon
içerisine batırılır.
 Hasta yan döndürülür.
 Silme işlemine önce dişlerden başlanmalı sonra ağız içi temizlenmelidir.
 Ağız içerisinde bir bölgeden diğerine geçerken mutlaka bez değiştirilmelidir.
 Silme işleminden sonra ağız duru su ile temizlenmelidir.
2.2.10.4. Felçli Hastalarla İletişim Kurarken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Felçli hastalar iletişim kurarken fiziksel yetersizlikler yaşayabilir. Amacımız
iletişime yardımcı araç-gereçlerle (tekerlekli iskemle, kağıt, kalem vb.) bu sorunu
minimuma indirmektir.

Sessiz bir ortamda iletişim sağlamalıyız.
 Hastanın söylediklerinden anladıklarımızı tekrar etmeli ve anlaşılmayan bir
şey olup olmadığını sormalıyız.
 Gerekli durumlarda hastanın istediklerini yazılı olarak iletmesi istemeliyiz.
 Hasta ile konuşurken mümkün olduğunca evet hayır biçiminde yanıt
verebileceği türden sorular sormalıyız.
 Sakin ve sabırlı olmalıyız.
 Alçak ses tonuyla konuşmalıyız.
 Yer, zamanla ilgili konuşmalarda takvim, saat ve harita gibi yardımcı
araçlardan yararlanmalıyız.
2.2.11. Hasta Evinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
2.2.11.1. Hijyenik Koşullar
Evde veya hasta odasında ayakkabı ile dolaşılmamalıdır. Ev ve odası düzenli
olarak temizlenmelidir. Hastanın özel eşyaları düzenli olarak dezenfektanlarla
temizlenmeli ve uygun ortamda saklanmalıdır. Evde toz ve bakteri oluşturabilecek
eski
battaniye,
halı
gibi
ortak
kullanım
malzemeleri
hasta
bulundurulmamalıdır. Hasta odasında yemek artığı ve çöp bırakılmamalıdır.
odasında
2.2.11.2. Ortam Isısı
Hasta odasının sıcaklığı 21◦C civarında olmalıdır. Kış aylarında nem seviyesine
dikkat edilmeli, oda nemlendirilmelidir. Elektrikli soba ya da elektrikli battaniye gibi
ısıtıcılar kullanılırken yanıklara karşı dikkatli olunmalıdır.
2.2.11.3. Evin Oksijen Seviyesi
Ev içerisinde balkonlarda dâhil olmak üzere kesinlikle sigara içilmemelidir.
Hasta odasında uzun süreli kalınmamalı, fazla sayıda ziyaretçi kabul edilmemelidir.
Oda sık sık havalandırılmalıdır. Solunum sıkıntısı olan hastalar için oksijen tüpü
bulundurulmalıdır.
2.2.11.4. Fiziki Koşullar
Mümkünse hasta için giriş kat bir dairede yer tahsis edilmelidir. Hasta odası
ferah, geniş ve penceresi olan bir oda olmalı, fazla rutubetli olmamalıdır. Oda toplu
kullanımdan ve gürültüden uzak olmalıdır. Hasta için uygun bir hasta yatağı ve/veya
havalı yatak tercih edilmelidir.
2.2.11.5.Güvenlik
Hasta yatağının kenarlarında mutlaka korkuluklar olmalıdır. Hasta odasındaki
eşyalar(masa kenarları, sandalyeler, halı, paspas vs.) hastanın yaralanma riski dikkate
alınarak düzenlenmelidir. Hastaya bakım veren kişinin bulaşıcı hastalık kontrollerini
düzenli olarak yaptırmış olması gereklidir. Eğer profesyonel destek alınıyorsa bu
kişinin muhakkak sağlık müdürlüğünce ruhsatlandırılmış bir kurumdan temin
edilmesi gereklidir.
2.2.11.6. Hasta Yakınının Dikkat Etmesi Gerekenler
Hasta yakınının kendisi ile ilgili dikkat etmesi gerekenler; Hasta yakınları
kendi sağlıkları ile ilgili kontrolleri aksatmamalı, fizyolojik ve psikolojik
problemlerini ihmal etmemeli ve zaman kaybetmemelidirler. Hastaya yaklaşırken
eldiven ve maske kullanılmalıdır. Hastası /hastalık ile ilgili bilgi sahibi olmak ’’Her
hasta kendine özeldir’’ Hastanızın kronik hastalıklarını öğrenin. Bu bilgileri
profesyonel bir kurum veya konusunda uzman sağlık personelinden edindiğinize
emin olun. Hastanızın düzenli kontrollerini yaptırın. Hastanız ile ilgili dernek yada
vakıflara üye olun. Acil durumlarda 112 yi aramaktan çekinmeyin.
Hasta bakımı bilgi ve becerilerini geliştirmek; Eğer iş ve sosyal hayatınızda
hastanıza bakım için yeterli zaman ayırabiliyorsanız, bazı belediyeler ve İSMEK’
lerin verdiği hastabakıcılık kurslarından ücretsiz faydalanılabilir.
2.2.12. Evde Yaşlı Bakımı ve Sağlık Hizmetleri
Fizyolojik
yaşlanma,
artan
yaşla
birlikte
tedricen
gelişen
doğal
değişikliklerdir. Bu değişikliklerin doğal olduklarını profesyonel sağlık ekibi
anlamalı ve tutumunu olumlu yönde etkileyecek kadar hastasına benimsetebilmelidir.
Yaşlılıkla birlikte görülen fizyolojik değişmeler, başlıca vücut bileşimi, kalp-damar
sistemi, böbrekler, sindirim sistemi, karaciğer, beyin, sinirler, akciğerler ve endokrin
sistemde olur (Turaman, 2001, s.23).
Evde bakım hizmeti yaşlıların, kronik hastalığı olanların kendi evlerinde
bağımsız
olarak
yaşayabilmelerini
sağlayarak
yaşam
kalitesini
artırmayı
amaçlamaktadır. Bu nedenle, evde bakım hizmetleri sosyal ve sağlık hizmetlerinin
geniş bir bölümünü kapsamaktadır (Öztop, 2008, s.39-49).
Yaşlı bakımı ülkemizde genelde aile bireyleri tarafından üstlenmektedir. En
yakın bir aile bireyi dahi olsa bazı sağlık problemlerinin ortaya çıkması durumunda
mutlaka profesyonel destek alınması gerektiği unutulmaması gereken önemli bir
noktadır. Ayrıca yaşlılıkla çıkabilecek problemlerin sadece fizyolojik değişimler ya
da hastalıklardan ibaret olmadığı, olası psikolojik ihtiyaçların karşılanmasının da
son derece önemli olduğu göz ardı edilmemelidir. Dolayısıyla profesyonel evde
bakım hizmetlerin mutlaka yaygınlaştırılması, bakım veren aile bireylerinin ve
gönüllülerin profesyonellerce desteklenmesi ve gözlemlenmesi gerekmektedir
(Aksu, 2010, s.1209).
Karahan (2002)’ a göre Yaşlanma geri dönüşsüz, tüm sistemleri etkileyen ve
kaçınılmaz fizyolojik bir süreçtir. Yaşlıların dünya üzerinde genel nüfus içinde oranı
hızla artış göstermektedir. Buna bağlı olarak da yaşlılara özgü bazı sorunlar ortaya
çıkmaktadır. Bunların başında bakım sorunları gelmektedir. Yapılan çalışmalarda
yaşlılar kendi ev ortamlarında kalmayı ve bakım almayı tercih ettiklerini
belirtmektedirler. Bu ve benzeri nedenlerle yaşlılıkta evde bakım giderek önem
kazanmaktadır. Evde Bakım; kendi ev ortamında bakım almayı isteyen fakat
yakınları tarafından verilemeyen sağlık, ekonomik ve sosyal hizmetler gibi pek çok
alan içeren ve bu alanlarda çalışan meslek grupları tarafından sunulan hizmetlerdir.
Ülkemizde evde bakım kavramı çok yeni sayılmaktadır. Bu nedenle yaşlılıkta evde
bakıma yönelik yeterli bir yapılanmadan söz edilememektedir. Gelişmiş ülkelerde
yaşlılara yönelik daha yeterli bir yapılanma olmasına rağmen bu konuda pek çok
sorun yaşandığı vurgulanmaktadır. Oysa ülkemizde de yaşlı nüfus giderek
artmaktadır. Ülkemizde giderek daha fazla sayıda kadının çalışma yaşantısına
girmesi, çekirdek aileye dönüşüm konutların küçülmesi ve ekonomik yetersizlikler
gibi nedenler yaşlının aile içinde bakımını güçleştirmektedir. Bu durum dikkate
alındığında, yaşlıların bakımına yönelik çalışmalara daha fazla ağırlık verilmesi
gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır (Karahan, 2002, s.155).
Evde bakım hizmetleri, hasta ve ailelerinin tıbbi ve bireysel gereksinimlerini
günlük olarak karşılamak için resmi veya gayri resmi bakım veren kişiler tarafından
uygulanır. Gayri resmi bakım verenler genellikle aile üyeleri ya da ödeme
yapılmayan diğer yakınlarıdır. Resmi bakım verenler ise evde sağlık bakımı ve
kişisel bakım hizmetlerini sunan meslek gruplarından oluşur (Karahan, 2002, s.156).
Hükümetin Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda (2007-2013) ülkemizde yaşlı
nüfusta artış gözlendiğinden, aile yapısının değişime uğradığından, bu nedenle yaşlı
kesime götürülecek hizmetlerin öneminin arttığından, birden fazla kurum veya
kuruluşun faaliyet gösterdiği sektörlerde genel bir koordinasyon sorunu ve işbirliği
yetersizliğinin gözlendiğinden, yanı sıra ulusal ve yerel düzeyde, topluma
entegrasyon ve aidiyet duygusunu geliştirici önlemlerin alınması ve bu alanlarda
yerel yönetimlerin kapasitelerinin ve sivil toplum kuruluşları ile diyalogun
artırılmasına olan ihtiyaçtan söz edilmekte; program çerçevesinde “eğitim ve sağlık
hizmetlerinin dezavantajlı gruplar için daha erişilebilir ve eşit olarak yararlanılabilir
hale getirileceği”; “sosyal hizmet verileceği”; “sosyal hizmet ve yardımların ihtiyaç
sahiplerine daha etkili sunulması amacıyla, bu alanda hizmet veren kurumlar
arasında işbirliğini sağlayan, yerel yönetim ve sivil toplum inisiyatifini artıran,
ihtiyaç sahiplerinin tespitinde ve ihtiyaçlarının karşılanmasında objektif kriterler
getiren düzenlemeler yapılacağı ve sosyal hizmet ile yardımlar alanında nitelikli
personel eksikliğinin giderileceği”; “yaşlılara yönelik evde bakım hizmetinin
destekleneceği, kurumsal bakım hizmetlerinin ise nitelik ve niceliğinin artırılacağı”
belirtilmektedir (Pınar, 2010, s.152-152).
Enginyurt (2011), yaptığı araştırmada, ülkeden ülkeye oranlar değişmekle
birlikte evde bakım hizmeti alan kişilerin yaklaşık %80’i 65 yaş ve üzeridir.
Yaşlanma ile beraber kronik hastalık, sakatlık ve bağımlılık oranları artar. Yaşlanan
nüfusun gereksinimleri değişmekte, yaşlı hastanın izlemi diğer yaş grubundaki
hastalara göre farklılıklar ve kendine özgü özellikler göstermektedir. Örneğin, kronik
hastalıklar geriatrik populasyonun artmasıyla ilişkili olarak hızla artmakta
tedavilerindeki gelişmeler nedeniyle bu hastalıklar tam olarak iyileşme ile
sonuçlanmasa da yaşam süresi uzamaktadır. Yine yaşlılarda görülen bazı hastalıklar
ise bireyin yetisinde belirgin azalmalara neden olmaktadır. Tüm hastalıkların
yönetiminde temel hedef, fonksiyonların iyileştirilmesi veya aynı düzeyde
kalmasının sağlanması, böylelikle yaşam kalitesinin yüksek tutulmasıdır. Hedefe
ulaşmak için ise kaynakların en etkin şekilde kullanılması gerekir. Yaşlılara sunulan
sağlık hizmetlerinin kolay ulaşılır olması, gereksinimlerin sosyal boyutlarıyla birlikte
değerlendirilmesi ve geriatri konusunda eğitimli bir sağlık ekibi tarafından verilmesi
önem taşır. Bu hizmetler, evde bakım hizmetleri içerisine bütünleştirilerek
sunulmalıdır.
Yaşlıların evde bakım konusunda ailesinden, yakın çevresinden aldığı destek
arkadaşlık ilişkileri, komşuluk ilişkileri onun yaşam kalitesini direkt etkilemekte ve
bakım ile ilgili kolaylık sağlamaktadır. Evde bakım hizmeti planlanırken öncelikle
yaşlının kapsamlı bir değerlendirmesi yapılmalıdır. Bu değerlendirmede yaşlı bireyin
fiziksel, mental, emosyonel değerlendirilmesinin yanında yaşadığı ortam da mutlaka
değerlendirilmelidir (ev ortamının bakım için uygun olup olmadığı) bakıma
katılabilecek/destek olabilecek aile üyelerinin/yakınlarının varlığı ve bakım için
uygunluğu, ev ortamı/çevresinin yaşlı güvenliği açısından (basamaklar, yer
kaplamaları, halı/kilim, tutunma barları, mobilyaların durumu, ışıklandırma vb)
uygunluğu, alışveriş, banka işleri vb işlerinin nasıl yapıldığı incelenmelidir.
Değerlendirmeden sonra hangi düzeyde evde bakım hizmetlerine ihtiyacının olduğu
belirlenmelidir. Evde bakım hizmetleri akut, akut sonrası, rehabilite edici ve uzun
süreli bakım şeklinde sunulabilir. Uzun süreli evde bakım, tıbbi ve sosyal bakımın
birlikte verildiği, ancak sosyal bakımın daha yoğun uygulandığı hizmetlerdir. Evde
bakımın kurum bakımına kıyasla aşağıda yer alan birçok üstünlüğü vardır:
 Evde bakımda, kurumdakilere göre bireyin hijyenik gereksinimleri daha rahat
karşılanır.
 Evde bakım yaşlının ailesi ve çevresiyle iletişimini sürdürmesine yardım
eder; böylece uzun süreli bakım gereksinimi olanlara psikolojik destek sağlar.
Evde bakım hizmeti alanlarda depresyon, anksiyete ve stres insidansı,
kurumda bakılanlara göre daha azdır.
 Yaşlının alışık olduğu ortamda bakım alması, kendisini daha rahat ve
bağımsız hissetmesini sağlar, çok daha mutlu ve huzurlu olur.
 Terminal
dönemdeki
yaşlının
evde
bakılması,
kurum
bakımı
ile
kıyaslandığında, yaşlı yakınlarının durumla baş etmelerini kolaylaştırır.
 Evde bakım ile aile bireylerinin üzerinden direkt bakım sorumluluğu
alınacağı için, bakıma destek olan aile üyeleri daha az tükenmişlik yaşar, iş
ve sosyal yaşantılarını daha rahat sürdürür.
 Evde bakım alanlar hastanede yatanlardan daha hızlı iyileşir; nozokomiyal
infeksiyon gibi hastane kaynaklı komplikasyonlar daha az görülür.
 Evde bakım hastanede yatış süresini azaltır, yataklı tedavi kurum
kapasitelerinin etkin kullanımını artırır.
 Evde bakım hastaneye, acil ve yoğun bakıma dönüşleri azaltır.
 Evde bakım ile koruyucu sağlık hizmetlerinin birlikte sunulması kronik
hastalıkların bakım ve tedavi maliyetlerini azaltır.
 Evde bakım maliyet etkilidir, aile ve ülke ekonomisine katkı sağlar ve Türk
ailesinin geleneksel yapısına uygundur.
Evde bakım hizmeti verebilecek kişiler arasında; hekimler, hemşireler, ebeler,
sağlık memurları, sağlık teknisyenleri, fizyoterapistler, diyetisyenler, sosyal hizmet
uzmanları, psikologlar ve sertifikalı kişiler sayılmaktadır.
Evde bakım hizmetleri arasında şunlar sayılabilir;
 Sağlığın geliştirilmesi ve korunması,
 İkincil hastalıkların ve özürlülüğün önlenmesi,
 Kişisel bakımın sağlanması,
 Tıbbi bakım ve hemşirelik bakım,
 Ev işleri hizmeti,
 Evde rehabilitasyon,
 Palyatif bakım (ağrının ve diğer belirtilerin giderilmesi),
 Danışmanlık ve duygusal destek verilmesi,
 Fiziksel aktivite olanaklarının sağlanması,
 Bakım alması gereken kişiler için zaman zaman kurumsal bakımın
planlanması ve yakınlarına dinlenme olanağı sağlanması.
2.2.12.1.Türkiye’de bu konuda yapılan çalışmalar
Nazilli Devlet Hastanesi ve Denizli Devlet Hastanesinde 2006 yılında oluşturulan
evde
bakım
birimleri
hizmet
vermektedir.
T.C.
Emekli
Sandığı
Genel
Müdürlüğü’nce düşünülen “Yaşlılara Evde Bakım, Destek ve Yardım Hizmetleri”
projesi doğrultusunda, Ankara Bahçelievler ve Aşağı Ayrancı Semtlerinde oturan
300 yaşlı ile bir araştırma yapılmış, araştırmada yaşlıların ihtiyaçları ile beklenen
hizmet türleri arasında paralellik görülmüştür.
Ankara’nın
Çankaya
ilçesinde
yapılan
tüm
bakım
nedenlerinin
değerlendirildiği çalışmada son bir ay içinde evde bakım verilen hane sıklığı % 8,7
olarak belirtilmektedir ve bu sıklık 65 yaş ve üzeri olan grupta % 42,3’ e kadar
ulaşmaktadır.
Eskişehir ili Yetmiş Beşinci Yıl Mahallesi’nde yapılan bir başka çalışmada
ise son bir yıl içinde bakım verenlerin prevalansı % 3,7 olarak bildirilmektedir. Yaşlı
popülasyonda (65 yaş ve üzeri grupta) bu sıklığın % 53,2 ye kadar çıktığı
vurgulanmaktadır. Yaşlı dayanışma hizmetleri yanı sıra evde yaşlılara psikolojiksosyal destek sağlamak ve Alzheimer, Demans gibi hastalıklarda gündüz bakımının
da yerine getirilebilmesi için 07.08.2008 tarihinde “ Yaşlı Hizmet Merkezlerinde
Sunulacak Gündüzlü Yaşlı Bakımı İle Evde Yaşlı Bakımı (Evde Yaşama Destek)
Hizmetleri Hakkında Yönetmelik” yürürlüğe girmiştir
İzmir Karaburun ilçesinde gerçekleştirilen Karaburun Sağlıklı Yaşlanma
Projesi’nde düzenli ev ziyaretleri ile 75 yaş ve üzeri yaşlılara sosyal sorunlarına
çözüm yolları üreterek sağlıklı yaşlanmalarının sağlanması, fiziksel ve ruhsal
sağlığın korunması ile ilgili destek verilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda durum
tespiti yapılıp belirlenen yaşlılar haftada bir kez izlenmektedir. İzlem fişi eşliğinde
sağlık durumu ve davranışları, ilaç kullanımları, günlük yaşam aktiviteleri, sosyal
destek durumları, kaza ve kaza riskleri sorgulanmaktadır. Haftalık ve aylık
toplantılarla süreç değerlendirilmektedir. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç
Hastalıkları Anabilim Dalı, Geriatri Bilim Dalı ve İzmir İl Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) nun birlikte yürüttüğü Ege Yaşlı Hizmet
Merkezi projesi sütunlarının birini sağlık hizmetleri diğerini sosyal hizmetlerin
oluşturacağı tek çatı modeline dayanmaktadır. Oluşturduğu modelle ülkemizde ilk
olacak Ege Yaşlı Hizmet Merkezinin temelini, yaşlıya bütüncül yaklaşım
oluşturmaktadır (Aslantaş, 2012, s.84-85).
Ege Yaşlı Hizmet Merkezi sosyal ve sağlık alanında koruyucu, tedavi edici ve
rehabilite edici hizmetleri bir arada verirken yaşlı ve yakınları için de eğitimler
düzenleyip danışmanlık yapacaktır. Modelin diğer bir özelliği de sağlık hizmetinin 3.
basamakta verilmesidir. Samsun Vezirköprü kaymakamlığı ve Sosyal Yardımlaşma
Vakfı tarafından hazırlanan “Yaşlılara evde bakım hizmeti” projesi kapsamında ilçe
merkezinde yaşayan kimsesiz maddi durumu yetersiz, yaşlı ve bakıma muhtaç olan
ve Kaymakamlık Sosyal yardımlaşma Vakfı tarafından tespit edilen 21 vatandaşın
yaşadıkları çevreden koparılmadan beslenmeleri, temizlikleri, ısınma giderleri, sağlık
sorunları ile tüm bakım ve ihtiyaçları kaymakamlık Sosyal Yardımlaşma Vakfı
tarafından karşılanacaktır.
Sonuç olarak; nüfusun yaşlandığı gerçeği ile karşı karşıya olan Türkiye için
yaşlılığa bağlı kronik hastalık sıklığının da her geçen gün arttığı düşünülecek olursa
bu hastalıkların semptomlarının tedavisi ve özürlülüğe bağlı uzun süreli bakım
gereksinimine çok daha fazla ihtiyaç duyulacağı bir gerçektir. Uzun süreli bakım
ihtiyacının Evde bakım hizmeti ile karşılanması ve bunun tüm ülkeye
yaygınlaştırılması gerekmektedir (Aslantaş, 2012, s.84-85).
Güngör (2009)’ ün yaptığı araştırmanın sonucunda, yaşlıların günlük yaşam
aktivitelerini yerine getirmede güçlük yaşadıkları, en fazla beslenme, boşaltım ve
uyku aktivitesi ile ilgili alanlarda bakıma gereksinimlerinin olduğu belirlenmiştir. Bu
sonuçlar doğrultusunda;
 Yaşlıların sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile, toplum sağlığı
hemşireleri öncülüğünde multi disipliner ekip anlayışı yaklaşımı ile yaşlılara
yönelik evde bakım hizmetlerinin sağlanması ,
 Bu hizmetler kapsamında yaşlıların beslenme, boşaltım ve uyku alanı ile ilgili
sorunlara öncelik verilmesi,

Yaşlıların günlük yaşam aktiviteleri sırasında çeşitli düzenlemelerle
desteklenmesi (birlikte yaşadığı kişilerin akrabaların ve komşuların bu
konuda eğitilerek desteklerinin sağlanması, yalnız yaşayan yaşlılara devlet
tarafından destek sağlanması gibi) Yaşlıların sağlık bakım gereksinimlerini
belirlemeye yönelik olarak daha büyük gruplarda çalışmanın tekrarlanması
önerilmiştir ( Güngör, 2009, s. 372).
3- Aile Hekimliği ve Evde Sağlık Bakım Hizmetleri
3.1. Evde Sağlık Hizmetleri Ve Aile Hekimliği
Evde sağlık hizmetlerinin sunum şekli iller arasında hatta aynı ilin ilçeleri
arasında farklılıklar göstermektedir. Evde Sağlık Hizmetlerinin müdürlükçe
yürütüldüğü iller olduğu gibi aile hekimlerince de yürütüldüğü iller bulunmaktadır.
Bu konuda standart bir uygulama modeli geliştirilmelidir. Evde Sağlık Hizmetlerinin
tedavi edici ya da rehabilite edici bir hizmet alanı olduğu düşünülerek hastanelerce
yürütülmeli, aile hekimleri bu işin koordinasyonunu sağlamalıdır. Bunun için
Müdürlüklerin ve Hastanelerin evde sağlık birimleri aktive edilmelidir (Uğurlu,
2012, s. 5) .
3.2. Aile Hekimliği ve Gezici Sağlık Hizmetleri
“ Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği” 25.05.2010 tarih ve 27591 sayılı
Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
3.3. Evde Sağlık Hizmetlerinde Aile Hekiminin Çalışma Sistemi
Ülkemizde evde takibi zorunlu özürlü, yaşlı, yatalak ve benzeri durumda
olan hastalar ile evde sağlık hizmeti alması gerektiği yönerge’de belirtilen usul ve
esaslara göre tespit edilen kişilere yönelik birinci basamak koruyucu sağlık, tanı,
tedavi, rehabilitasyon ve danışmanlık hizmetleri, 25/05/2010 tarih ve 27591 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanan “Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği” ve aile
hekimliği uygulamaları ile ilgili diğer mevzuat gereği toplum sağlığı merkezi, aile
sağlığı merkezi ve aile hekimleri vasıtasıyla verilir. Birinci basamak sağlık hizmetleri
kapsamında verilecek evde sağlık hizmetlerine ilişkin çalışma planı aile hekimince
hazırlanır, Sağlık Grup Başkanlığı tarafından onaylanarak koordinasyon merkezine
gönderilir. Aile hekimi evde sağlık hizmetini kendisi verecekse hasta veya yakınının
da onayıyla başvuru formu doldurularak koordinasyon merkezine ileterek hastayı
takibine alır.
Aile hekimi hizmetin sağlık kurumu bünyesindeki birim vasıtası ile
verilmesi gerektirdiği kanaatinde ise başvuru formunu nedenlerini açıklayarak
doldurup koordinasyon merkezine gönderir. Başvuru, komisyon tarafından ekli bilgi
ve belgeler doğrultusunda değerlendirilerek hizmetin kim tarafından verileceğine
karar verilir (Başgül, 2011, s.52).
4- Evde Bakım ve Sağlık Hizmetleri Konusunda Türkiye ve
Dünyadaki Durum
4.1.Türkiye’de Evde Bakımda Mevcut Durum
4.1.1. Türkiye’de Evde Bakım Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi
Tam olarak dünyadaki kapsamıyla tanımlanmamakla beraber geçmişte
ülkemizde çıkarılan az sayıda kanunda evde bakımın bazı hizmet alanları ile ilgili
düzenlemelere yer verilmiş ancak bu yasal düzenlemelere işlerlik kazandırılamamış,
evde bakım hizmetlerinin ülke çapında yaygınlaştırılması ve sağlık sistemimize
entegre olması mümkün olmamıştır. 1930 yılında çıkarılan 1593 sayılı Umumi
Hıfzısıhha Kanunu “evde bulaşıcı hastalıkların tanı ve tedavisi, ana-çocuk izlemi ve
hekimlerin evde hasta muayenesi” hükümlerini getirmiştir. 1961’de çıkarılan 224
sayılı Sosyalizasyon Yasası ise “kronik hastalıklı bireylerin evde izlemlerinin halk
sağlığı hemşirelerince sürdürülmesi” hükmünü getirmiştir. Bu takip ve izlemlerin
sağlık ocakları tarafından gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. 1954 yılında çıkarılan
6283 sayılı Hemşirelik Kanunu mecburi hizmet zorunluluğu olmayan hemşirelerin,
sanatlarını serbestçe icra edebilmeleri hükmünü getirmiş, bundan uzun yıllar sonra
hemşirelerin hizmetlerini sunabilmeleri için “sağlık kabini” yönetmeliği yürürlüğe
konmuştur.
1963 yılında birinci beş yıllık kalkınma planında “az sayıda nüfusun
faydalandığı ve pahalı bir hizmet olan hastanecilik yerine evde ve ayakta tedaviye
yönelik bir sağlık teşkilatının kurulması” gerekliliğine yer verilmiştir.
Bu tespit ve tanımın yapıldığı tarih aslında evde bakımı devlet politikaları ve
planlarına sokabilmek için dünya örnekleri ile kıyaslandığında bile oldukça erken bir
tarihtir. Ancak maalesef sadece kalkınma planında tanımlanmakla kalmış, bu tarihten
sonraki 33 yıllık dönemde kamu ya da özel herhangi bir profesyonel hizmet sunumu
gerçekleşmemiş, evde bakım hizmetlerine özel ilk yasal düzenlemenin yapılması da
42 yıl sonrasında gerçekleşmiştir.
Evde bakım hizmetlerinin sağlık ve sosyal hizmet sistemlerine ayrıca sosyal
güvence sistemine entegre olamadığı, devlet politikalarında yer almadığı bu süreçte
ülkemizde de dünyadakine paralel olarak bu hizmetlere duyulan ihtiyaç hızla
artmıştır.
Bu doğal ihtiyacın, kurumsal olmayan, düzensiz ve disiplinsiz
yaklaşımlarla karşılanması son derece yaygınlaşmıştır. Komisyon karşılığı hemşire
ve hasta bakıcı temin eden ajansların yanı sıra özellikle hemşirelerin hiçbir kurum ya
da organizasyona bağımlı olmaksızın bireysel olarak evde bakım hizmeti sunması da
son derece yaygınlaşmıştır. Ülkemizde evde bakım alanındaki düzenlemelerin
gecikmesinin en büyük zararı bu profesyonel olmayan ve uygulamada ihtiyaç
sahipleri, hizmet sunan bireyler ayrıca ülke ekonomisi için son derece büyük
sakıncaları olan çarpık bir yapılanmanın oluşmasına imkân tanınmış olmasıdır.
Son 15 yıla geldiğimizde ise evde bakım alanında önemli bazı gelişmelerin arka
arkaya gerçekleştiğini görmekteyiz. 1996 yılında kurumsal evde bakım hizmetlerinin
sunumu için ilk özel girişim, Sağlık Bakanlığı’na başvurarak İstanbul’da faaliyete
başlamıştır. Bu tarihten itibaren ihtiyaç sahipleri ve aileler, Sağlık Bakanlığı ve SSK
gibi ilgili kamu kurumları, özel sağlık sigortaları, hastane yönetimleri ve sağlık
profesyonelleri kurumsal evde bakım hizmetleri ile tanışmaya başlamıştır. Takip
eden dönemde bazı sağlık kabinlerinin de bu alana yönelik hizmet sunmaya
başladıklarını görmekteyiz. 1998 yılında ilk defa bir hizmet sunucu ve özel sağlık
sigortası işbirliği ile evde bakım hizmetleri özel bir ürün ve geniş bir hizmet kapsamı
ile özel sağlık sigortası teminatında yer almış ve bu yeni hizmetlerden faydalanılması
için sigortalılara yönelik bilgilendirme çalışması yapılmıştır.
Aynı yıllarda evde bakım konusunda yapılan bilimsel çalışmalar da hız
kazanmıştır. Eylül 1998’de Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
tarafından 1. Ulusal Evde Bakım Kongresi İstanbul’da düzenlenmiştir. Ülkemizde
ilk defa düzenlenen bu kongrede üniversitelerden konuya ilgi duyan bilim insanları
ve öğretim görevlileri ilk defa bir araya gelerek dünya örneklerini, ülkemizdeki
problem ve çözüm önerilerini tartışmış ve öneriler üretmişlerdir.
Yine önemli bir gelişme olarak 2001 yılında İstanbul’da, özel sektörde multidisipliner ve geniş hizmet kapsamlı hizmet sunucu örneğini görmekteyiz. Yabancı bir
ortaklık ile başlayan bu girişim o ana kadar evde bakım alanındaki en büyük özel
yatırım olması ve multi-disipliner hizmet sunumunu başlatması özelliğiyle de
önemlidir ve bu alandaki bilinirliğin artması için önemli bir adım olmuştur.
2001 yılından itibaren İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden başlayarak yerel
yönetimlerin gerek kendi oluşturdukları organizasyonlar gerekse hizmet alımı
yoluyla evde bakım hizmetlerini ihtiyaç sahipleri ile buluşturmaya başlamışlardır.
Günümüzde bu alana bütçe ayıran ve proje geliştiren yerel yönetim sayısı giderek
artmaktadır. Uygulamalar birbirinden farklılık göstermekte ancak verilen hizmetler
genel olarak; sosyal güvencesi olmayanlara ya da sağlık hizmetlerine erişim güçlüğü
olanlara ev ziyaretleri yapılması, belirlenen ihtiyaç sahiplerine doktor kontrolü, bir
bölümüne düzenli ziyaretlerle hemşirelik ve fizyoterapi hizmetlerinin sağlanması,
bazı hastaların tedavi için hastaneye sevki, bazılarına ise ilaç ya da basit ekipman
desteği yapılması şeklinde gerçekleşmektedir. Bazı yerel yönetimler sosyal destek
hizmetlerini de dâhil ederek daha kapsamlı hizmet örnekleri oluşturmuşlardır. Yerel
yönetimlerin giderek yaygınlaşan bu uygulamaları, evde bakımın gerektirdiği tüm
hizmet alanlarını içermemesine, hizmet modeli açısından eksikliklerine ve sağlık
sistemimize entegre olmamasına rağmen, geniş bir kitleye ve maddi imkânsızlıklar
içinde olan kişilere evde bakım hizmetlerinin ulaşımı açısından son derece önemlidir.
Ağustos 2005’te Evde Bakım Derneği İstanbul’da kurulmuş ve 2008 yılında 2.
Ulusal Evde Bakım Kongresini“Sağlık Sistemimizde Evde Bakım” teması ile
gerçekleştirmiştir. Kongrede ülkemizde bu alana yönelik sorunlar tartışılmış ve
özellikle evde bakımın sağlık ve sosyal güvence sistemlerimize entegrasyonu üzerine
çözüm önerileri üzerine çalışma yapılmıştır.
4.1.2. Ülkemizde Yasal Açıdan Mevcut Durum
Ülkemizde evde bakım hizmetlerinin sunumuna yönelik ilk yasal düzenleme
hizmet sunumunun başlamasından yıllar sonra 10 Mart 2005 tarihinde 25751 sayılı
Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren ve Sağlık Bakanlığı tarafından
çıkarılan “Evde Bakım Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik”tir. Bu
yönetmelik özel evde bakım merkezlerinin ve hastaneler bünyesinde kurulacak evde
bakım birimlerinin yapılanması, işleyişi, asgari gereksinimleri, denetimi gibi konuları
düzenlemeyi amaçlamıştır.
Bir diğer yasal düzenleme 1 Temmuz 2005 tarihinde, Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun
Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile yapılmıştır.
Başbakanlık Özürlüler İdaresi ve SHÇEK, özürlü bireylerin ihtiyaç duydukları geçici
veya sürekli bakımı, öncelikle bulundukları ortamda almalarını, yaşamlarını sağlık,
huzur ve güven içinde, aile ortamında sürdürmelerini amaç edinmiştir. ( 1 Temmuz
2005 tarihinde, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından 5378 sayılı
Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanun) . Takiben “Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmi
Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri” ve 30 Temmuz 2006 tarih, 26244 sayılı
resmi gazetede yayınlanan “Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Özel Bakım
Merkezleri Yönetmeliği” yürürlüğe girmiştir. Yapılan bu düzenlemelerle ilk defa
“bakıma muhtaçlık” tanımı yasal düzenlemelerde yer almıştır. Bu yönetmeliklerde,
bakıma
muhtaç
özürlülere
yönelik
bakım
hizmetlerinin
SHÇEK
Genel
Müdürlüğü’nden ruhsat alan kamu ya da özel bakım merkezleri tarafından kurumda
ya da evde sunulması ifade bulmuştur. Ayrıca yine bir ilk olarak bakıma muhtaç
özürlüsünün evde bakımını üstlenen aile bireyine bir aylık net asgari ücret tutarında
ödeme yapılması mevzuata girmiştir. Bu maddi destekten faydalanabilmek için
bakıma muhtaç özürlünün; sosyal güvenlik sistemine dahil olmaması, hane gelirinin
belirlenen miktarın altında olması, dolayısıyla ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde
bulunması şartı aranmaktadır. Aynı ekonomik koşullara sahip olmak şartıyla, özel ve
kamuya ait özürlü bakım merkezlerinden evde bakım hizmeti alınması durumunda da
yine SHÇEK tarafından ödeme yapılması yürürlüğe sokulmuştur. Takip eden
tarihlerde yapılan bir ilave ile bakıma muhtaç yaşlıların da bu imkânlardan
faydalanması sağlanmıştır (30 Temmuz 2006 tarih, 26244 sayılı resmi gazetede
yayınlanan “Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Özel Bakım Merkezleri
Yönetmeliği”).
Şubat 2010’da yürürlüğe sokulan “Sağlık Bakanlığı’nca Sunulan Evde Sağlık
Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge” ye göre,
Yönergenin amacı; “evde sağlık hizmeti sunumuna ihtiyacı olan bireylerin
muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının evinde ve aile
ortamında sağlanması, bu kişilere ve aile bireylerine sosyal ve psikolojik destek
hizmetlerinin bir bütün olarak birlikte verilmesi için Sağlık Bakanlığı’na bağlı sağlık
kurumları bünyesinde evde sağlık hizmetleri birimleri kurulması” olarak ifade
edilmiştir. Ayrıca Yönergede “evde sağlık hizmetlerinin sosyal devlet anlayışı ile
etkin ve ulaşılabilir bir şekilde uygulanmasını sağlamak” ifadesi ile Sağlık Bakanlığı,
kamu hastaneleriyle bu hizmetleri sunmadaki kararlı yaklaşımını ortaya koymaktadır
(Şubat 2010’da yürürlüğe sokulan “Sağlık Bakanlığı’nca Sunulan Evde Sağlık
Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge”).
Bu yönerge ile Sağlık Bakanlığı’na bağlı kamu hastanelerinde 2004 yılından
itibaren başlayan ve son yıllarda artan evde bakım faaliyetlerinin düzenlenmesi,
ayrıca aile hekimlerinin ve aile sağlığı merkezlerinin de evde bakım hizmet
sunumuna dâhil olması için gerekli yasal altyapı oluşturulmuş, evde bakım
hizmetlerinin kamu vasıtasıyla sunumunun yaygınlaştırılması için önemli bir ilk
adım atılmıştır.
4.1.3. Hizmet Sunumu ve Eğitim Açısından Mevcut Durum
Oglak, (2008)’ a göre bakıma muhtaç bireylerin bakımını yalnızca ailenin
sorumluluğu olarak görmek, çağdaş sosyal devlet anlayışıyla bağdaşmamaktadır. Bu
anlamda, ailenin sorumluluğu yanında topluma ve devlete de önemli sorumluluklar
düşmektedir. Devlet, bakım hizmetleri sorumluluğu açısından iki temel strateji
geliştirmelidir: Bunlardan birincisi, bakım yükünü azaltmak; ikincisi ise, bakım
hizmetinin verilmesini sağlayacak destek ve eğitim hizmetlerinin verilmesini teşvik
etmektir.
Ülkemizde sağlık ve sosyal hizmet sistemlerine ayrıca sosyal güvence
sistemine tam anlamıyla entegre olmuş bir evde bakım modeli var olmadığı için
hizmet sunumunda da bir entegrasyondan ziyade birbirinden bağımsız uygulamalar
söz konusudur. Aşağıda paylaşılan her bir hizmet sunucu grubu belli açılardan ön
plana çıkarken diğer açılardan eksiklikleri ve yetersizlikleri mevcuttur. Ülke
koşullarına ve ihtiyaçlara uygun olarak oluşturulacak evde bakım modelinde tüm
hizmet sunucuların rol ve sorumluluklarının, işbirliği alanlarının ve birbirleriyle
entegrasyonunun net olarak belirlenmesi gereklidir.
4.1.3.1. Özel Sektör
Özel sektör girişimi ile başlayan profesyonel hizmet sunumunda, özel evde
bakım merkezleri bugün halen önemli bir rol üstlenmektedir. Evde bakım
hizmetlerinin gerektirdiği multidisipliner, bütüncül, sistemli ve kalite standartlarında
yaklaşımın en iyi örnekleri özel evde bakım merkezlerinde görülmektedir. Diğer
yandan sosyal güvence sistemlerinde yer almaması ve özel sağlık sigortalarının
sınırlı kapsamı nedeniyle maalesef bu hizmetler gereken şekilde yaygınlaşamamıştır.
Bu durumun bir istisnası yerel yönetimlere hizmet sağlayan ve bu sayede daha büyük
nüfuslara ulaşabilen az sayıda özel merkezdir.
Halen ülkemizde Sağlık
Bakanlığı’ndan özel evde bakım merkezi veya evde bakım birimi ruhsatı alan ve
aktif olarak hizmet sunan kurum sayısı 20 civarında ve 4-5 büyük şehirlerle sınırlıdır.
4.1.3.2.Yerel Yönetimler
Yerel yönetimler çok daha geniş kitlelere hizmet götürebilmekte ancak
hizmet kapsamı multidisipliner yaklaşım yönünden sınırlıdır. Yerel yönetimlerin
çoğunluğu bu konuda dışarıdan hizmet alırken, çok azının kendilerine ait evde bakım
ekipleri bulunmaktadır. Bu hizmetlerin maliyeti tamamen yerel yönetimlerin
kaynaklarından karşılanmakta olup bazı bölgelerde, dönemsel bütçelerin getirdiği
sınırlamalar, hizmette sürekliliğinin sağlanamamasına da neden olabilmektedir.
Ortak bir model olmamasından dolayı hizmet kapsamları farklılık göstermekte, bazı
yerel yönetimler sosyal desteğe ağırlık verirken, bazıları sağlık hizmetlerini ön plana
çıkarmaktadır.
4.1.3.3. Kamu Hastaneleri
Kamu hastanelerinde Ülkemizde evde bakım alanındaki çok önemli
gelişmelerden biri de kamu hastaneleri tarafından 2004 yılından itibaren evde bakım
hizmetlerinin sunumuna başlanmasıdır.
Evde bakım uygulamaları son 5 yılda yaygınlaşarak bugün sayıları 10’u bulan
kurumda evde bakım birimi oluşturulmuştur. Genelde bir hekim ve bir ya da birkaç
hemşire ile kurulan bu birimler ile yatağa bağımlı olup hastane hizmetlerine
erişemeyen hastaların evlerine yapılan ziyaretlerle sağlık hizmeti sunumu
gerçekleşmektedir. Sevindirici olan bu birimlerin daha az nüfuslu olan şehirlerde de
kurulmuş olmasıdır.
4.1.3.4. Sivil Toplum Örgütleri
Sivil toplum örgütlerinden özellikle engellilere ve belli hastalık gruplarına
yönelik çalışma yapan ve bu alanda duyarlı olan az sayıda dernek ve vakıf, hedef
kitlelerinin bakım ihtiyaçlarına yönelik bazı projeler, hizmetler geliştirmektedir.
Ancak sivil toplum örgütlerinin çok güçlü olmadığı ülkemizde evde bakım gibi
kapsamlı hizmetlerin etkin ve sürekli bir şekilde sunumu için yeterli kaynak
oluşturulamamakta, sivil toplum tarafından ihtiyaç sahipleri için kalıcı bir model
yerleştirilmesi mümkün olamamaktadır.
4.1.3.5. Aile Bireyleri
Aile bireyleri, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de evde bakım
hizmetlerinin sunumunda en önemli insan kaynağını oluşturmaktadır. SHÇEK’ in
yasal düzenlemeleri ve uygulaması özürlü ve yaşlıların bakımını üstlenen aile
bireylerinin maddi açıdan desteklenmesi için önemli bir adımdır. Ayrıca sivil toplum
örgütleri çeşitli engelli ve hasta gruplarının ailelerini desteklemek açısından örnek
çalışmalar gerçekleştirmektedirler. Ülkemiz için oluşturulacak evde bakım
modelinde aile bireylerinin profesyonel hizmetlerle nasıl entegre olacağı ve nasıl
desteklenecekleri de şekillendirilmelidir.
4.1.4. Profesyonel Olmayan Kayıt Dışı Hizmet Sunumu
Gelişmiş evde bakım sistemlerine sahip olan ülkelerde dahi önemli ve
üzerinde çalışılan bir sorundur. Ülkemizde henüz ulusal boyutta bir evde bakım
modeli olmamasına rağmen özellikle son 10 yılda sunulan hizmetlerin kapsamı,
nüfusun bu hizmetlere coğrafi ve ekonomik olarak erişim imkânı artmıştır. Bu
ihtiyaç sahipleri açısından son derece olumlu bir gelişmedir ancak diğer taraftan
standart dışı, profesyonel olmayan hizmet sunumu da maalesef hala yaygın olarak
devam etmektedir. Bu alana yönelik olarak yapılan yasal düzenlemeler, profesyonel
olmayan ve kayıt dışı hizmetlerin önünü kesememiştir.
Evde bakım alanında çalışanların çok önemli bir çoğunluğunu Türkiye’de
oturma ve çalışma izni olmayan yabancı uyruklular oluşturmaktadır. Aileler
herhangi bir denetim ve gözetim olmaksızın bakım sürecini bu yolla buldukları
elemanlar ile sürdürmeye çalışmakta ve birçok mağduriyet yaşayabilmektedirler.
4.1.5. Evde Bakım Hizmetlerinde Geldiğimiz Nokta
Ülkemizde özel sektör (özel hastaneler ve özel şirketler), kamu (kamu
hastaneleri), yerel yönetimler ve diğer farklı yapılanmaların bünyesinde farklı
standartlarda ve farklı amaçlarla sunulmakta olan evde bakım hizmetleri ile ilgili
uygulamada birçok eksiğin olduğu bilinmektedir. Bu sorunlar kısaca dört ana başlık
altında toplanabilir; evde bakım hizmetinin işleyiş ve uygulamaları, standartlarıkalite yönetimi, insan kaynakları ve hizmetinin parasal kaynağının sağlanması ile
ilişkili sorunlar. 2010 yılında Evde Bakım Derneği tarafından düzenlenen çalıştay
raporunda; Ülkemizdeki sağlık sistemi ve sosyal hizmetler ile uyumlu, toplum
gereksinimine cevap verebilecek, uluslararası, çağdaş ve bilimsel standartlara uygun
ve ülke kaynakları ile karşılanabilecek düzeyde bir evde bakım hizmet modelinin
geliştirilebilmesinde bu sorunların çözümünün önem kazanacağı belirtilmiştir.
Sağlık Bakanlığınca Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları
hakkındaki -1 Şubat 2010 tarihli ve 3895 sayılı Onay ile yürürlüğe giren –Yönerge
doğrultusunda; 81 ilde, Sağlık Müdürlükleri bünyesinde kurulan 34 gezici ekip ve
hastaneler bünyesinde kurulan 407 Evde Sağlık Birimi olmak üzere toplam 441
Birim Bakanlıkça onaylanmıştır.
Günümüzde Evde Sağlık Hizmetleri üç şekilde uygulanmaktadır:
 Aile Hekimleri tarafından yürütülen, aile hekimliği yasal düzenlemeleri
doğrultusunda verilen hizmetler,
 Hastanelerin bünyesinde kurulan Evde Sağlık Hizmetleri Birimi tarafından
verilen hizmetle,
 Taşrada yaşayan vatandaşlara, sağlık müdürlüklerinin gezici ekipleri
aracılığıyla verilen hizmetler.
Hizmet sunumunda en önemli sorumluluğu, hastaneler bünyesinde kurulan
Evde Sağlık Birimleri üstlenmiş durumdadır. Bu nedenle hizmetin basamaklar arası
eşgüdümünün İl Sağlık Müdürlükleri tarafından iyi yönetilebilmesi için müdürlükler
bünyesinde
Evde
Sağlık
Hizmetleri
Koordinasyon
Merkezinin
Yönergede
öngörüldüğü şekilde kurulması ve bir an önce uygulamada etkin duruma getirilmesi
zorunluluk taşımaktadır. Eşgüdüm merkezine gelen başvurular, bu merkezce
görevlendirilen personel tarafından yanıtlanarak kayıt altına alınacak ve öncelikle en
yakın hastanenin evde bakım birimine yönlendirilecektir. Aynı yönergede belirtildiği
gibi; Evde Sağlık Hizmeti kapsamında ilk aşamada yatağa bağımlı hastalara hizmet
verilmesi, yandal hastanelerinde ise, alanlarının gerektirdiği (KOAH, spastik
çocuklar, palyatif onkolojik bakım, kas sistemi hastalıkları ve diğerleri.) hizmetlerin
götürülmesi planlanmıştır. Evde Sağlık Hizmeti gerektiren hastalıklar arasında ise;
KOAH ve diğer solunum sistemi hastalıkları, yatağa bağımlı hastalar, son dönem
kanser hastaları, ileri derecedeki kas hastaları, yeni doğanlara (0-1 aylık) fototerapi
uygulamaları, evde sağlık hizmeti alan hastaların ağız ve diş sağlığı hizmetleri
alınmıştır.
İlgili hizmetin aşamaları ise; ilk başvuruların öncelikle başvuruyu yapan
şahsın yaşadığı belediye sınırları içerisinde yer alan hastanenin bünyesindeki Evde
Sağlık Hizmetleri birimine yönlendirilmesi ve sonrasında hastane Evde Sağlık
Hizmet Birimi yetkilisi tarafından hastanın yaşadığı yerde ilk ziyaret yapılarak evde
sağlık hizmeti alıp almayacağına veya verilecek hizmetin kapsamına karar
verilmesinde ve bu doğrultuda ziyaret programına alınması ve ayrıca Evde Sağlık
Hizmetleri kapsamında izlenen tüm hastaların Aile Hekimlerine bilgi verilerek, bu
şekilde aile hekimleri ile eşgüdümün sağlanması şeklinde planlanmaktadır.
.
Yukarıdaki bilgiler ışığında, etkin bir evde bakım modeli gerçekleştirebilmek
amacıyla; evde bakım hizmetine gereksinim duyan hasta gruplarının, tedavi, tıbbi
bakım ve sosyal rehabilitasyon açısından temel gereksinimlerinin tanımlanması, evde
bakım hizmeti sunan kamu hastanesi, özel hastaneler ve özel kuruluşlar, yerel
yönetimler ve diğer farklı kurumların hizmet bütünündeki rollerinin belirlenmesi,
birbirleriyle eşgüdümleri ile ilgili ülkemiz için uygun ve basit yolların geliştirilmesi,
evde bakım hizmetine gereksinim duyan kişilerin hizmete ulaşmasına engel olan
faktörlerin tanımlanması ve bunların ortadan kaldırılması için somut çözüm
önerilerinin oluşturulması, evde bakım hizmet sunumuna başlama, sürdürme ve
sonlandırma süreçlerinin işleyişleri açısından en düşük ölçütlerin tartışılması ve
saptanması, evde bakım hizmeti ile ilgili yasal düzenlemelerin tanımlanması, yasal
düzenlemelerdeki eksiklerin tartışılması, giderilmeye çalışılması evde bakım
hizmetinin maliyetinin karşılanması ile ilgili ülke kaynakları ile karşılanabilecek ve
gereksinimi giderebilecek bir ödeme modeli oluşturulabilmesi ile ilgili önerilerin
paylaşılması önem taşır. Sonuç olarak; yaşlanan nüfusla ilişkili olarak ülkemizde
evde bakım hizmetlerinin son yıllarda giderek önem kazandığından bahsedebiliriz.
Doğru ve etkin şekilde uygulanacak hizmetler ve planlamalar ile evde sağlık
hizmetleri konusunda hasta memnuniyeti arttırılabileceği gibi sağlıkta maliyet
açısından etkin bir yaklaşım da ortaya konulabilecektir (Altuntaş, 2010, s.156-157 ).
4.1.5.1
III. Ulusal Evde Bakım Kongresi-Evde Sağlık ve Bakımda
Türkiye
Ülkemizde Evde Sağlık ve Bakım Hizmetleri kamu hastaneleri, özel evde
bakım şirketleri, sivil toplum kuruluşları (STK) ve belediyeler tarafından
sağlanmaktadır. Yeni gelişen bu alanda hizmetin planlanması, kurumlar
arasındaki koordinasyon, standartlar, eğitim gibi birçok konuda sorunlar
yaşanmaktadır.
Evde Bakım Derneği ve Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksekokulu
işbirliği ile 12-14 Nisan 2012 tarihlerinde Kuşadası’nda gerçekleştirdiğimiz III.
Ulusal Evde Bakım Kongresi’nin ana teması “Türkiye’de Evde Sağlık ve
Bakımda Neredeyiz?“ olarak belirlendi. Amaç bu temel sorudan yola çıkarak ilgili
tüm tarafları bir araya getirmek, evde sağlık ve bakım alanındaki yeni gelişmeleri
paylaşmak, evde sağlık ve bakım hizmetlerinin planlanması ve sunumu
süreçlerindeki sorunları ve çözüm önerilerini tespit etmek ve ilgili kurumlar
arasındaki iletişim ve koordinasyonu arttırmak olarak belirlendi. Kongreden
alanında yetkin çok sayıda katılımcının desteği ile önemli çıktılar elde edilmiştir.
Kongre ana teması dikkate alınarak hazırlanan kongre program içeriği;
hastaların, ailelerin kısaca toplumun evde sağlık ve bakım hizmetlerinden
beklentileri/gereksinimleri,
vaka
düzeyinde
hizmetlerin
organizasyonu/planlanması, hizmet sunumunda görev alan sağlık profesyonelleri
ve meslek öğütlerinin sorunları, evde sağlık ve bakım hizmetleri ile ilgili hedefler
ile ilgili panel/konferanslar yer almıştır.
Kongre sonucunda kamuoyu ile paylaşılmak üzere oluşturulan görüş ve
öneriler aşağıda sıralanmıştır. Kongre boyunca panel, konferans ve serbest kürsü
tartışmaları sırasında paylaşılan görüş ve öneriler üç ana başlık altında
gruplandırılmıştır.
Bu ana başlıklar;
A-Hizmet Sunumu,
B- Mevzuat, İstihdam ve Eğitim,
C- Finansman konularıdır.
4.1.5.1.1. A- Hizmet Sunumu Açısından Mevcut Sistemin İyileştirilmesine
Yönelik Öneriler:
1. Evde sağlık ve bakım hizmeti vermekte olan kurumların (Sağlık Bakanlığı, Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Yerel Yönetimler, Özel Sektör ve STK’lar) “Evde
Bakım” ve “Evde Sağlık” kavramına yükledikleri anlamlar birbirinden farklılıklar
içermektedir. Ortak bir dil oluşturmak için evde bakımın tanımı uluslararası
tanımlarla aynı olmalı ve tüm kurumlar tarafından benimsenmelidir. Alanla ilgili
tüm kavramların ilgili kurumların katılımıyla tanımlanması ve standart olarak aynı
tanımlamaların
kullanılması
gerekmektedir.
Bu
yaklaşım
evde
bakım
hizmetlerinin geliştirilmesinde önem taşımaktadır.
2. Evde bakım hizmeti sunan ekip elemanları arasındaki iletişimin geliştirilmesi
ve iş tanımlarının oluşturulması.
3. Evde bakım hizmeti sunan ve alan tüm kurumlar arası koordinasyonun
sağlanması.
4. Aile hekimleri tarafından da verilmekte olan evde sağlık hizmetlerinin pozitif
performans ölçütü olarak değerlendirilmesi.
5. Evde bakıma gereksinimi olan hasta ve gruplarının (engelliler, kronik hastalığı
olanlar dahil) belirlenmesi ve bu alanda veri tabanının ülke düzeyinde
oluşturulması.
6. Evde bakım & sağlık hizmeti kapsamında hasta ve ailelerinin psikolojik ve
sosyal gereksinimlerinin de planlanması ve bu konuda destek sağlanması.
7. Evde sağlık hizmeti verilen hastaların ev içi ve dışı çevre koşullarının hastanın
işlevsellik düzeyine göre planlanması ve uyumlarının sağlanması.
8. Ülkemizde yasa dışı çok sayıda göçmen ya da kaçak işçi çalışmaktadır.
Bunların bir kısmı evlerde bakım hizmetleri sunmaktadır. Bilgi ve deneyimleri
bilinmeyen
ve
sağlık
kontrolleri
yapılmayan
bu
kişiler
ciddi
tehdit
oluşturmaktadırlar. Kaçak işçi olarak çalışan ve evlerde denetimsiz bakım veren
bu kişilerin mevcut ve yeni oluşturulacak mevzuata uygun olarak denetim altında
hizmet sunmaları ve eğitimleri sağlanmalı, istihdam bürolarının hizmetleri de
disipline edilmeli ve bununla ilgili yasal düzenlemeler gerçekleştirilmelidir.
9. Evde sağlık hizmetlerinin hem birinci basamak hem de ikinci basamak
hizmetlere entegre olması gereklidir. Birinci ve ikinci basamakta sunulacak evde
sağlık hizmetlerinin entegrasyonu sağlanmalıdır. Taburculuk planlaması hasta
hastaneye yattığı andan başlayarak planlanmalıdır. Bu alanda deneyimli ve yetkin
profesyonel sağlık çalışanlara gereksinim vardır.
10. Evde bakımda en önemli taleplerden biri de yaşlılara verilecek hizmetlerdir.
Yaşlı bireyler için farklı bakım modelleri (gündüz bakım, rehabilitasyon
hizmetleri, bakım merkezleri, sağlıklı yaşlıların sosyal yaşamdan ayrılmadan
kalacakları alanlar) ve sistemleri oluşturulmalıdır. Bakım kavram olarak bir
bütündür ve kurumsal bakım model olarak evde bakımın karşıtı değildir. Bakım
evlerinde de Evde Bakım kavramı tartışılmalı ve birlikte verilmesi doğrultusunda
çalışmalar başlatılmalıdır.
11. Evde bakım hizmeti veren kurumlar (belediyeler, kamu, özel ve STK’lar)
birbirinden bağımsız ve farklı hizmet sunmaktadır. Hizmet sunan bu kurumların
verecekleri hizmetler ve sistemdeki rolleri tanımlanmalı ve uluslararası standartlar
doğrultusunda sunulması sağlanmalıdır.
12. Hizmet sunumunda ortak dil oluşturulması ve geri ödeyici kurumların
denetimlerini kolaylaştırmak adına, kişilerin evde bakım ihtiyacının tespit
edilmesi sürecinde kullanılacak ve evde bakım ihtiyaçlarını sınıflandırmaya
yarayacak bir cetvel oluşturulmalıdır.
13. Evde bakım & sağlık hizmetlerinde pediatrik popülasyon gereksinimleri de
dikkate alınmalı ve planlanmalıdır.
14. Gönüllüler, öğrenciler evde sağlık ve bakım hizmetlerinin sunumunda etkin
bir güç olarak kullanılabilir. Bu konuda sivil toplum kuruluşları aktif ve etkin
görev almalı, sivil toplum kuruluşlarının bu alana yönelik çalışmaları teşvik
edilmesi için modeller geliştirilmelidir.
15. Evde Bakım & Sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması
amacıyla sistem düzeyinde bir oluşuma gereksinim vardır. Bu oluşum; öncelikleri
ve
hedefleri
belirlemeli,
ilgili
kurumların
desteğini
alarak
çözümler
oluşturmalıdır. Bu oluşum içinde; Sağlık Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı, Yerel Yönetim temsilcileri, STK, Üniversite ve Özel Sektör
temsilcileri olmalıdır. Sorunların çözümü için ilgili gruplar bir arada çalışmalı ve
genel yaklaşım ve politika belirlenmelidir.
16. Evde bakım aynı zamanda uzun süreli bakım hizmeti olması nedeniyle sadece
hastalık bakımı olarak görülmemelidir. Sağlığın korunması ve bireyin günlük
yaşam aktivitesinin geliştirilmesi de (sosyal bakım) evde bakımın & sağlığın
önemli hizmet alanlarıdır. Bireyin günlük yaşama aktif katılımı dolayısıyla
yaşamdan memnuniyetinin artırılması çok önemlidir. Evde bakım hizmetlerinde
hasta ve yakınlarının sosyal gereksinimlerine yönelik düzenlemelerin yer alması
gerekmektedir.
17. Evde bakım & sağlık ile ilgili sorunların analizi yapılmalı, öncelikler
belirlenmeli ve çalıştaylar yapılarak saptanan sorunlar ve çözüm önerileri ilgili
bakanlıklara sunulmalıdır.
18. Hasta merkezli yaklaşım benimsenmelidir.
19. Evde sağlık ve bakım için evlerde tıbbi cihaz ve ekipman temini profesyonel
bir hizmet alanı olarak yapılandırılmalıdır. Hasta ve çalışan güvenliği açısından
son derece önemli olan bu hizmetlerin sunumunun da belli standartlarla ve
uzmanlaşmış kurumlarca yapılması için gerekli çalışmalar ve düzenlemeler
yapılmalıdır.
4.1.5.1.2. B- Mevzuat, İstihdam ve Eğitim Konularına Yönelik Öneriler
1. Evde bakım & sağlıkta çalışan profesyonellerin gereksinimleri dikkate alınarak
planlanmış eğitim almaları sağlanmalı ve sertifikasyon sistemi oluşturulmalıdır.
2. Evde bakım & sağlık hizmetlerini düzenleyen ve hizmet akışını sağlayacak tüm
ilgili mevzuatın birbiriyle uyumluluğu sağlanmalıdır
3. Evde bakım ekibinde yer alan profesyonellerin rolleri mevzuatta belirtilmeli ve
ayrıntılı iş tanımları yapılmalıdır.
4.
Evde
bakım
elemanlarının
sundukları
hizmetler
denetlenmeli
ve
geliştirilmelidir.
5. Evde Bakım Derneği; evde bakım & sağlık hizmeti veren kuruluşların hizmet
kalitesini geliştirmek ve standartlarını oluşturmak amacıyla çalışmalar yapmalıdır.
6. Meslekler ve hizmet veren kuruluşlar arası koordinasyon sağlanmalı ve
geliştirilmelidir.
7. Evde bakımda hizmet veren ve profesyonel olmayan bakım vericilerin
standardize eğitim almaları sağlanmalı, sertifikasyon programları oluşturulmalı ve
çalışanlar arasında standardizasyon sağlanmalıdır.
8. Üniversite hastaneleri tarafından sunulan ya da sunulacak olan evde bakım
hizmetleri de ödeme kapsamına alınmalıdır.
9. Evde bakım & sağlık hizmetinde çalışacak olan potansiyel insan gücü
belirlenmeli ve iş tanımları yapılmalıdır.
10. Malpraktis sorunları iyi tanımlanmalı ve yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
11. Evde bakım & sağlık hizmetlerine yaklaşım bütüncül olmalı ve makro
düzeyde çözümler belirlenmelidir.
12. Çalışanların özlük hakları iyileştirilmelidir.
13. Evde sağlık ve bakım konusunda genel politikalar tüm hizmet vericileri
kapsayacak şekilde oluşturulmalı ve meslek örgütlerinin karar mekanizmasında
yer alması sağlanmalıdır.
14. Evde bakım & sağlık hizmetleri yerel yönetimler ve vakıflar tarafından da
sunulmaktadır. Sağlık Bakanlığının yanı sıra diğer ilgili kurumların katılımı ile
geniş bir yapılanma sağlanmalı ve tüm mevzuatlar tek bir mevzuat altında
toplanmalıdır.
15. Hekim dışındaki diğer sağlık personeline de yarı zamanlı çalışma izni
verilmelidir. Bu yaklaşım sağlık iş gücü sorununa çözüm getirebilir.
16. Eve giden sağlık ekibinin güvenliğini koruyacak bir mevzuat çalışması
yapılmalıdır.
17. Evde bakımda sosyal hizmet uzmanlarının sayıları artırılmalı ve sahada diğer
ekip üyeleriyle ve aile hekimleri ile birlikte çalışmaları sağlanmalıdır.
18. Mevcut sistemde bakım personeline ciddi gereksinim vardır. Bu alan bir
kariyer fırsatı olarak sunulmalı ve talep arttırılmalıdır.
19. Hekimlerin evde sağlık ve bakım hizmetleri konusunda eğitimleri çok
sınırlıdır. Dolayısıyla farkındalık düzeyleri artırılmalıdır.
20. Eğitim programlarında evde bakım yer almalı ve evde bakım alanında çalışma
teşvik edilmelidir.
21. Aile hekimlerinin evde sağlık hizmetlerindeki rolü netleştirilmelidir.
22. Evde bakım polikliniği oluşturularak hastalara buradan hizmet planlanmalı ve
sunulmalıdır.
23. Evde Bakım Derneği sorunlar doğrultusunda çalışmalar yapacak kurulların
oluşturulmasını sağlamalı, geliştirici ve düzenleyici çalışmalar üretilmesini
sağlamalıdır.
24. Küçük cerrahi girişimlerin ev ortamında yapılabilmesine olanak sağlanmalı ve
ilgili düzenlemeler yapılarak mobil ekiplerin oluşturulması sağlanmalıdır.
4.1.5.1.3. C- Finansman Konularına Yönelik Öneriler
1. Evde bakım hizmetlerinin SGK’dan ödenmesi için kamu hastanelerinde nasıl
hasta kaydı yapılacağı konusunda belirsizlik devam etmektedir (hastaların kaydı
acilden /aile hekimliği polikliniği üzerinden yapılmaktadır). Bu konudaki
belirsizliğin giderilmesi gerekmektedir. Sistemde evde bakım polikliniği gibi bir
tanımlama yapılması çözüm olabilir.
2. Evde bakım aylığı sağlanan ailelerin eğitim ve denetimi yetersizdir. Bu alanda
acil iyileştirme sağlanmalı ve sistem geliştirilmelidir.
3. Uzun süreli bakımın finansmanı için bakım sigortası sistemi çok acil bir
gerekliliktir. Uygulamaya geçirilmesi için gerekli çalışmalar başlatılmalıdır.
4. Evde bakım & sağlık alanında hizmet sunan özel kuruluşların sundukları
hizmetlerin geri ödemesi başlatılmalıdır.
5. Aile bakım vericilerine bakım ücreti verilmeden önce eğitim almaları zorunlu
olmalı ve denetimleri yapılmalıdır.
6. Evde bakım alanında çalışan sağlık personeli 112 gibi riskli birim olarak
değerlendirilmeli ve uygun şekilde ücretlendirilmelidir( 3. Ulusal Evde Bakım
Kongresi, Türkiye de Evde Sağlık Ve Bakımda Neredeyiz12-14 Nisan 2012
Kuşadası, Aydın www.evdebakim.org.tr ).
4.1.6. Hizmet Sunumunda Diğer Önemli Problemler
Hizmet sunumunda diğer önemli problemler şöyledir:
• Gereken standartlarda ve güvenilir hizmet sunumu için en önemli gereklerden biri
de eğitimdir. Ülkemizde evde bakım alanına özel eğitim programları yeterli ve
standardize değildir. Dolayısıyla eğitimli eleman bulma güçlüğü de söz
konusudur.
• Hizmet sunumu için gerekli hizmet standartları oluşturulmamıştır. Mevcut yasal
düzenlemeler öncelikleri nedeniyle asgari gereksinimlere yer vermektedir. Farklı
hizmet sunucuların hizmetlerine standart getirilmesi için bu konu önemlidir.
• Yurt dışında evde bakım alanında çalışan en önemli meslek gruplarından biri evde
bakım yardımcılarıdır (homecare aide) A.B.D.’de evde bakım alanında kayıtlı
olarak çalışanların % 48’ni bu grup oluşturmaktadır. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı
tarafından “bakım destek personeli” SHÇEK tarafından ise “bakıcı personel”
olarak tanımlanan bu alanda çalışan eğitimli personel olmaması en önemli
problemlerden biridir. Bu ihtiyaca yönelik eğitim programları oluşturulması için
farklı girişimler olmasına rağmen henüz ihtiyaçlara karşılık verecek ve
sürdürülebilir bir eğitim ve istihdam politikası oluşturulamamıştır.
Türkiye’de evde sağlık hizmetleri uygulamalarında üç aşama dikkat
çekmektedir. Bunlar; Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (UHK) çerçevesince yürütülen
evde sağlık hizmeti uygulamaları, Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında
Kanun (SHSHK) çerçevesinde yürütülen evde sağlık hizmeti uygulamaları ve 1980
yılı sonrası yürütülen evde sağlık hizmeti uygulamalarıdır. Yasal çerçeve açısından
durum değerlendirildiğinde ise 2005 yılına kadar evde bakım hizmetlerini sağlayacak
teşekküller oluşturulmamıştır. Evde sağlık bakım hizmetlerinin kanuni çerçevesi
10.03.2005 tarihinde ve 25751 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Evde Bakım
Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik” ile yürürlüğe girmiştir.
SHSHK gereğince evde sağlık hizmeti uygulamasının en belirgin özelliği,
koruyucu sağlık hizmetlerini içermesidir. Bu hizmetler, bağışıklama, gebe ve çocuk
izlemi çalışmalarıdır. Bu çalışmalar sağlık evi, sağlık ocağında yapıldığı gibi risk
grubunun evinde de gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de SHSHK çerçevesinde sunulan
evde sağlık hizmeti uygulamalarında referans alınan nokta bağışıklama, gebe ve
bebek izlem çalışmalarıdır. 1980 yılı öncesi dönemde evde sağlık hizmetleri
koruyucu sağlık hizmetleri odaklı ve devlet tarafından yürütülen bir hizmet
olmuşken, 1980 sonrası hastaların evde bakımı özel sağlık kuruluşları ve kişiler
tarafından hastaların hastane sonrası tedavilerinin ve bakımının yürütülmesi olarak
işlev görmüştür.
Türkiye’de son yıllarda özellikle büyük şehirlerde, özel sağlık kuruluşları
tarafından verilen evde bakım hizmetlerine rastlanmakta ancak bu yapılanma
hakkında sağlıklı istatistiksel verilere ulaşılamamaktadır. Verilen evde bakım
hizmetlerinin yapıları incelendiğinde, çoğunlukla hastane destekli hizmet sunum
modelinin kullanıldığı görülmektedir.
Ayrıca hastanelerden bağımsız bazı özel firmalar tarafından sağlanan ve yine
finansmanı cepten ödemelerle karşılanan evde bakım hizmetleri sunumları da vardır (
Özer, 2012, s. 96-103 ).
İlk bakışta pek dikkati çekmeyen ama içeriğine dikkatlice bakıp
incelediğimizde 2010 yılında çıkarılan yönerge ile evde bakım hizmetleri adı altında
aile hekimlerine kayıtlı bulunan tüm nüfusa evde verilmesi planlanan bir sağlık
hizmetinden bahsedilmektedir. Böylelikle aile hekimleri her an evde birilerine sağlık
hizmeti vermekle yükümlü gibi görülmekte ve yapılan yönerge de bunu açıkça ortaya
koymaktadır. Oysaki Evde bakım hizmetleri “ özürlü, yaşlı, sureyen hastalığı olan
veya nekahet dönemindeki bireyleri bulundukları ortamda destekleyerek, sosyal
yaşama ayak uydurabilmelerini sağlamak, yaşamlarını mutlu ve huzurlu bir bicimde
sürdürerek toplumsal entegrasyonlarını gerçekleştirmek, bakıma gereksinim duyan
bireyin aile üyeleri ve özellikle de ailedeki kadın üzerindeki yükünü hafifletmek için
birey ve aileye sunulan; psiko-sosyal, fizyolojik ve tıbbi destek hizmetleri ile sosyal
hizmetleri içeren bir bakım modelidir. 2005 yılında çıkartılan yönetmeliğin 2010
yılında yönerge ile yapılandırılması sonucunda sahada bir Aile Hekimi ve bir aile
sağlığı elemanı ile çalışan bizlere sorumluluk yüklenmekte ve verilen hizmetin
kalitesi de düşmektedir. Bilindiği üzere evde bakım hizmetleri hele hele yaşlı
hastanın evde bakımı farklı birimlerin katıldığı Yaşlının özgül organ, sistem veya
hastalık bazında değil işlevsellik bazında ve Multidisipliner yani, tıp alanındaki
değişik uzmanlık dallarını bir araya getirecek bir anlayışla değerlendirilmesi
gerekmektedir (Sayar, 2010, s150).
4.2. Dünya’da Evde Bakım ve Sağlık Hizmetleri
Evde bakım hizmetlerinin ortaya çıkışına bakıldığında ilk kapsamlı kayıtların
ABD’ye ait olduğu söylenebilir. 1800’lü yılların başında Amerika’da ilk evde bakım
hizmeti sunan yapılanmalar kurulmuştur. 1960’larda yaygınlaşıp kapsamı genişlemiş
ve sigorta kapsamına girmiştir. 1982’de ABD’de Ulusal Evde Bakım Birliği
kurulmuştur. Birliğin amacı hastalar için bakım kalitesini geliştirmek, bakım hizmeti
sunanların haklarını korumak ve temsil etmek, sağlık bakımın merkezine evde
bakımı yerleştirmektir. Birlik aynı zamanda yaptığı çalışmalarla evde bakımın
toplumda bilinirliğini % 20’lerden % 90’ların üzerine, evde bakım hizmeti alan hasta
oranını % 10’lardan % 40’lara çıkarmıştır. 1990’lı yıllar evde bakım hizmetinin
kapsamının genişlediği (laboratuvar testleri, diş tedavileri, röntgen olanakları vb.),
hizmet sunan kuruluşların arttığı ve çok sayıda hastaya ulaşıldığı yıllar olmuştur.
Evde bakım hizmetleri sektörü de Amerika’da ikinci en hızlı büyüyen sektör
konumuna gelmiştir.
ABD’de aileler evde tüm bakımın % 80’inin sağlamakta, yaklaşık olarak 1525 milyon yetişkin, ev ortamında (informal) bakım sunmakta ve 12,8 milyon
Amerikalı uzun dönem bakım veren yardımcılara gereksinim duymaktadır. Bu
ülkede yaşlıların 2,4 milyonu bakım evlerinde kalmasına rağmen yaklaşık olarak
%90’ı aile, arkadaş ve komşuları tarafından bakılmaktadır. Günümüzde ABD’de 22
binin üzerinde evde bakım şirketi bulunmaktadır. Evde bakım sektörünün büyüklüğü
170 milyar dolar civarında olup taburcu olan hastaların yüzde 15-20’si de evde
bakım hizmetlerine yönlendirilmektedir. Bu hizmetlerin tüm sağlık harcamaları
içindeki payı ise yüzde 7,8’dir.
Kanada’da evde bakım hizmetleri kavramı sağlık sistemi kapsamına 1970’li
yıllarda girmiş ve son 10 yıl içerisinde iyice yaygınlaşmıştır. Bu ülkede evde bakım
destek ve hemşirelik servislerine kadar uzanmaktadır. 2005 yılında yaklaşık 400.000
Kanadalı ihtiyaç duymasına rağmen evde bakımdan yararlanamadığını belirtmiştir.
Bunun nedenleri olarak; %26 hastanın bekleme listesinde olması, %20 hastanın
ödeme güçlüğü olması, %16 hastanın nereye başvurması gerektiğini bilmemesi, %10
hastada lokal yetersizlik olması, %5 hasta kalifiye edilememekten dolayı, %5
hastanın bekleme süresinin uzun olması gösterilmiştir. İspanya’da evde bakım
hizmetlerinden yararlanan kişi sayısı yaklaşık 14 milyondur. İngiltere’de ise
yaşlıların 1/6’sı uzun dönem bakım hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Japonya’da
yaşlıların büyük bölümü geleneksel yapılarına bağlı olarak aileleri tarafından ev
ortamında bakılmaktadır ( Karahan, 2002, s. 155-159 ).
Jakopzode (2000)’e göre, 65 yaş üzeri nüfusta 1998 yılı itibariyle evde bakım
hizmeti alan yaşlı nüfus Kanada’da %17, Amerika’da %16, Avustralya’da %11,7,
İsveç’te %11,2, Almanya’da %9,6, Fransa’da %6,1 ve Japonya’da ise %5’dir.
Bunların dışında Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Portekiz, Danimarka, İrlanda,
İtalya, Yunanistan, Endonezya, Tayvan ve Suudi Arabistan gibi pek çok ülkede de
evde bakım hizmetleri yürütülmektedir (Bahar, 2007, s.35 ).
Teknolojik gelişmelerle ev ortamında yoğun bakım koşullarının dahi sağlanabilir
hale gelmesi son 15-20 yılda “Evde Hospis” uygulamalarının da yaygınlaşmasını
sağlamıştır. Terminal dönemdeki hastaların ev ortamında bakımı, ailenin bu süreçte
bir arada tutulması ve bakım maliyetlerinin düşürülmesi açısından önemlidir ve
giderek yaygınlaşmaktadır.
Hizmet sunumundaki gelişime rağmen geçmişte ve günümüzde evde bakım
hizmetlerinin sunumunda en önemli rollerden birini aile bireylerinin üstlendiği
unutulmaması gereken bir gerçektir. Profesyonel hizmet sunumunun yanı sıra aile
bireyleri, evde bakımda en önemli kaynaktır. Evde bakımda rol üstlenen aile
bireylerinin sosyal, psikolojik ve maddi açılardan desteklenmesi ayrıca profesyonel
organizasyonlarla eğitim ve süpervizyon desteği verilmesi, birçok ülkenin evde
bakım modelinde yer almaktadır.
4.2.1.Gelişimi Etkileyen Faktörler
Bugün Dünya’da yalnızca gelişmiş ülkelerde değil birçok coğrafyada evde
bakım hizmetleri, sağlık hizmet zincirinin ayrılmaz bir halkası haline gelmiştir.
Yalnızca hastane sonrası bakım amaçlı değil, sağlık hizmetlerinin her aşamasında
kullanılan bir sağlık hizmet modeli olarak giderek gelişmekte ve yaygınlaşmaktadır.
Geçen yüzyıl içerisinde tüm dünyada yaşanan demografik değişiklikler, aile
yapısındaki farklılaşma, yaşlı nüfus ve kronik hastalıklardaki artışın sağlık
sistemlerine getirdiği yük, evde bakıma olan gereksinimi artırmıştır. Profesyonel
hizmet sunumunda gönüllü organizasyonları, kar amacı gütmeyen özel kuruluşlar ve
özel evde bakım kuruluşları takip etmiştir. Çok sınırlı olmakla beraber bazı ülke
örneklerinde kamu sağlık kurumları ve yerel yönetimler oluşturdukları evde bakım
organizasyonları ile hizmet sunumunda rol almışlardır.
Özellikle geçen yüzyılın son çeyreğinde tedavi ve bakım yöntemlerinde, sağlık
teknolojilerindeki hızlı gelişmelerle daha fazla hizmetin eve götürülebilmesi
mümkün hale gelmiş, evde bakım hizmetlerinin kapsamı ve hizmet veren ekip
genişlemiş, hizmet sunucular içerisinde uzmanlaşma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Yeni
teknolojilerin de imkân sağlaması ile daha kapsamlı ve yaygın hizmet sunumu için
daha organize hizmet yapılanmalarına ihtiyaç doğmuştur. Bu da hizmet sunumunda
özel sektörü ön plana çıkarmıştır. Özel sektörün sunduğu evde bakım hizmetleri
A.B.D.’de 1960’lardan itibaren, diğer ülkelerde ise son 15-20 yılda giderek daha
fazla yaygınlaşmış, yerel yönetimler ve kamu, özel sektörden ve kar amacı gütmeyen
özel kuruluşlardan hizmet alımına geçmiştir.
Teknolojik gelişmelerle ev ortamında yoğun bakım koşullarının dahi sağlanabilir
hale gelmesi son 15–20 yılda “Evde Hospis” uygulamalarının da yaygınlaşmasını
sağlamıştır. Terminal dönemdeki hastaların ev ortamında bakımı, ailenin bu süreçte
bir arada tutulması ve bakım maliyetlerinin düşürülmesi açısından önemlidir ve
giderek yaygınlaşmaktadır.
Hizmet sunumundaki gelişime rağmen geçmişte ve günümüzde evde bakım
hizmetlerinin sunumunda en önemli rollerden birini aile bireylerinin üstlendiği
unutulmaması gereken bir gerçektir. Profesyonel hizmet sunumunun yanı sıra aile
bireyleri, evde bakımda en önemli kaynaktır. Evde bakımda rol üstlenen aile
bireylerinin sosyal, psikolojik ve maddi açılardan desteklenmesi ayrıca profesyonel
organizasyonlarla eğitim ve süpervizyon desteği verilmesi, birçok ülkenin evde
bakım modelinde yer almaktadır.
4.2.2. Tarihsel Gelişim
Evde Bakım’ın bugünküne yakın ilk uygulamaları 1800’lerden itibaren daha çok
gönüllü kadın örgütleri ya da kiliselerin organizasyonları ile bakım ihtiyacı olan
hasta ve yaşlılara verilen hizmetlerle başlamıştır. 1832’deAmerika Birleşik
Devletleri’nde(A.B.D.) Philadelphia Hemşirelik Örgütü fakirlere evde bakım
hizmetlerini başlatmıştır. 1893 yılında New York’ta faaliyete geçen Henry Street
Nursing Settlement, organize toplum sağlığı hemşireliğinin ilk uygulamalarındandır.
Daha sonra isim değiştiren bu organizasyon günümüzde hala hizmet vermeye devam
etmektedir. Aynı yıllarda A.B.D.’dekine paralel olarak Kanada, İngiltere, Belçika,
Hollanda gibi ülkelerde de gönüllü organizasyonlar, kiliseler benzer hizmetleri
sunmaya başlamıştır. Terminal dönemdeki hastaların bakımı ve bu zorlu süreçte
ailenin yükünü hafifletebilmek için kurulan ilk Hospis örnekleri ise Fransa, İrlanda,
İngiltere gibi ülkelerde yine 19. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkmaya başlamıştır.
Halk Sağlığı hizmetleri sunan hemşirelik organizasyonlarının girişimleri ile
1909 yılında evde bakım hizmetleri için bir dönüm noktası yaşanmıştır. A.B.D.’ de
“Metropolitan Life Insurance” sigorta şirketi, evlere yapılan halk sağlığı hemşireliği
vizitlerini ödeme kapsamına almıştır. Bunda en büyük etken, o tarihlerde oldukça
yaygın olan bulaşıcı hastalıklar ve diğer sağlık problemlerinin eve yapılan
ziyaretlerle, sağlık eğitimi ya da erken teşhis uygulamaları ile azaltılabildiği
gerçeğinin tespit edilmesidir.
Evde Bakım Hizmetlerinin özel sektör girişimleri tarafından sunumunun
yaygınlaşması 1940’lı yıllarda A.B.D’de başlamıştır. Yine bir dönüm noktası olarak
New York’taki Montefiore Hastanesi bir Evde Bakım birimi kurarak hastane destekli
evde bakım uygulamalarının ilkini gerçekleştirmiştir. Bu uygulama aynı zamanda
multidisipliner evde bakımın da başlangıcı olarak kabul edilmektedir. O tarihe kadar
daha çok hemşirelik hizmetleri ile sınırlı olan evde bakım, diğer ilgili sağlık
profesyonellerinin dâhil olması ile kapsamını genişletmiştir. Montefiore Hastanesinin
bu uygulamayı başlatmasının ana sebebi yatak doluluk oranlarının yüksek olmasıdır.
Gelen hasta taleplerini karşılayabilmek için ilave yatak yatırımı yapmak yerine evde
bakım modeliyle mevcut yatakların boşaltılması çözüm olarak tercih edilmiştir. Bu
uygulamanın başarıya ulaşması pahalı bir yatırım olan yeni hastanelerin ya da bakım
merkezlerinin yapımı yerine evde bakımın maliyet etkin bir yöntem olarak
kullanılabileceğini kanıtlamıştır. Takip eden yıllarda evde bakımın, hastane sonrası
bakım için kullanımı giderek yaygınlaşmıştır.
Yine bir dönüm noktası olarak 1965’ten itibaren A.B.D.’deki sosyal güvence
sistemleri, evde bakım hizmetlerini kapsam dahiline almaya başlamıştır. Takip eden
yıllarda gerek kamu gerek özel sigorta kurumları tarafından hastanede kalış süresini
azaltarak evde bakıma yönlendirmeyi amaçlayan ödeme planları uygulamaya
konmuştur.
A.B.D.’nin yanı sıra Avrupa ülkeleri, Kanada, Avustralya gibi diğer ülkelerde
evde bakım hizmetleri yine gönüllü organizasyonlarca başlamış ve tüm uygulama
örneklerinde görülen faydaları üzerine günümüze kadar gelişimini devam ettirmiş ve
halen de ettirmektedir. Bu ülkelerde hizmetler uzun süre gönüllü organizasyonlarca
sunulmuştur.
4.3. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinde Ülke Örnekleri
4.3.1. Avusturya’da Evde Bakım
Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Avusturya’da da bakıma muhtaçların sayısı
her geçen gün artmaktadır. Bakıma muhtaçlar, günlük hayatta her zaman yapılması
gereken bazı basit bedenî hareketlerin yerine getirilmesinde sürekli olarak
başkalarının yardımına ve desteğine ihtiyaç duyan kişilerdir. AB üyesi olan
Avusturya, bakıma muhtaçlık riskinden doğan zararların telâfisini sağlamak
amacıyla, 1993 yılında genel vergilerden finanse edilen bir bakım güvencesi modeli
oluşturmuştur. Bakım güvencesi kapsamında bakıma muhtaçlara, bakıma muhtaçlık
derecelerine göre değişen her ay belirli miktarda bakım parası adı altında bir ücret
ödenmektedir.
Duygusal (ruhsal) veya zihinsel özürlülerin bakım derecesi ise, bakım
ihtiyaçlarına göre belirlenmektedir. Bir başka ifadeyle, bu özürlülük grubuna girenler
için, diğer bakım ihtiyaçlarının dışında, ayda 10 hizmet saati daha öngörülmektedir.
Ruhsal-zihinsel özürlülerin birçoğunun bedensel kabiliyetlerinin yeterli olmasından
dolayı hayatî önem arz eden birçok işlemi kendi başlarına yapabilmektedirler.
Ancak, bunun için kendilerinin motive edilmeleri veya bu işlemleri yerine getirirken
yönlendirilmeleri veya gözetilmeleri gerekmektedir. Ancak, yönlendirme ve gözetim
altında dahî olsa, kişinin sürekli olarak motivasyona ihtiyaç duyması hâlinde, bunun
için gerekli olan bakım saati de ayda 25 saate kadar çıkmaktadır.
Avusturya'da bakım muhtaç halinin derecelendirilmesi tıbbi esaslara göre ele
alınmamaktadır. Bakıma muhtaç kişi için sarf edilen zaman, onun bakım derecesini
belirlemek için en büyük kriter olarak görülmektedir. Yedi ayrı dereceye tabi
tutulabilmek için, birey üç yaşını doldurmuş olmalı ve bakım muhtaç hali en az altı
ay devam etmelidir. Bu şartları yerine getirenlere, bakım derecelerine göre aylık
yardım yapılmaktadır. Avusturya'da bakım hizmetleri çok yakın zamana kadar
değişik kanuni düzenlemeler ışığında sağlanmaktaydı. Özellikle, Almanya'da olduğu
gibi, BMK' lerin kurumsal bakım giderlerinin büyük bir bölümü sosyal yardım
niteliğindeki bakıma destek programları çerçevesinde karşılanmaktaydı. 1993'te
kabul edilen "Federal Bakım Parası Kanunu" (Bundespflegegeldgesetz) ile karışık
yasal düzenlemelerdeki bakım hizmetleri bir yasada toplanabilmiştir. Yeni bakım
kanunu sayesinde, bütün fertler BMR 'ye karşı güvence altına alınmıştır. Bakım
hizmetlerinin finansmanı, geçmişte olduğu gibi, genel vergi gelirlerinden elde edilen
kaynaklarla sağlanmaktadır (Aydın, 2005, s. 11-16 ).
Bakım ihtiyacının olup olmadığı, varsa bakım ihtiyacının derecelendirilmesi,
kişinin ilgili kurumlara müracaat etmesinden sonra belirlenmektedir. Bu işlemlerin
yapılabilmesi için, bakıma muhtaç olduğunu beyân eden kişi, yazılı davet üzerine
ilgili kuruma gider veya bu mümkün değil ise yetkili bir hekim ev ziyaretinde
bulunur, kişi ile ilgili raporları incelendikten sonra, bakıcının verdiği bilgileri de
dikkate alarak bakım ihtiyacını ve derecesini belirler. Hazırlanan rapor, ilgili kurum
tarafından incelenip değerlendirildikten sonra, sonuç kişiye bildirilmektedir.
Raporda, bakım derecesinin tespitinin yanında bakıma muhtaç kişiye bakım
ihtiyacına uygun bir şekilde bakım hizmetinin verilip verilmediği de özellikle
belirtilebilir. Optimal bakım hizmetlerinden mahrum olan bakıma muhtaçların,
profesyonel bakıcı veya sosyal hizmet uzmanı tarafından desteklenmesi tavsiye
edilebilir. Bakıcı aile fertlerinin bilgilendirilmesi, eğitimi, teknik yönden
desteklenmesi bakıma muhtacın durumu düzeltilir ve bakıcı aile fertlerinin yükü de
hafifletilmiş olur.
Evde yaşayan bakıma muhtaç kişilere, diğer AB ülkelerinde olduğu gibi,
periyodik olarak profesyonel bakım uzmanları tarafından, bakıcı aile fertlerinin
yükünü hafifletmek ve daha sağlıklı bakım hizmeti verebilmek amacıyla, haricî
bakım hizmetleri sunulmaktadır. Bu hizmetler, hem temel bakıma, hem de ev
idaresine yönelik günlük hizmetleri içermektedir. Eve yönelik profesyonel bakım
hizmetleri, yerel yönetimler, gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri tarafından, serbest
piyasa şartlarına göre sunulmaktadır.
Evde bakım hizmetlerinin kalitesini artırabilmek ve dolayısıyla aktif bakım
hizmetlerinin sürekliliğini temin edebilmek amacıyla, Avusturya Devleti, son
yıllarda hem evde bakan aile fertlerinin eğitimine önem vermekte, hem de artan
bakım ihtiyacını karşılayabilmek için, bu alanda daha çok profesyonel bakıcı
yetiştirmek gayretindedir (Seyyar, 2005, s. 206-223).
Kişi, ister kendi evinde, ister yakınlarının evinde, isterse bakım hizmetleri
sunan bir sosyal hizmet kurumunda ikamet etsin, bakıma muhtaç olduğu müddetçe,
bakım ihtiyacına göre bakım parası alma hakkına sahiptir.
Bakım hizmetleri veren bir kurumda ikamet eden bakıma muhtaç kişi,
kurumda bakım hizmetlerinin giderlerini, emeklilik aylığı, bakım parası veya diğer
gelirleri ile karşılamak durumundadır. Ancak, çoğu kez bakıma muhtaç kişinin gelir
kaynakları, bütün kurum giderlerini karşılayamamaktadır. Bu durumda (bakıma
muhtaç kişinin şahsî serveti olmadığını var sayacak olursak) emeklilik aylığı ile
bakım parasının % 80’i, kurum giderleri için ayrılmakta, kalan kısım ise kamusal
sosyal yardım ile tamamlanmaktadır. Bakıma muhtaç kişi ise harçlık veya cep parası
olarak emeklilik aylığı ile bakım parasının % 20’sini kullanabilmektedir.
4.3. 2. Almanya’da Evde Bakım
Evde bakım hizmetlerinde öncelikle evde bakım alanında çalışan doktor ve
hemşireler etkindir. Son 15 yıl içerisinde ağır kanser hastalarının bakım ve tedavi
ihtiyacının artmasıyla evde bakım alanında çalışan doktorlar onkoloji alanında da
uzmanlaşarak muayenehanelerinde bu tür hastalara hizmet vermeye başlamışlardır.
Diğer alanlarda uzman doktorlar da (örneğin kulak burun boğaz, jinekoloji) kendi
uzmanlık alanlarında olası ileri kanser hastalarına da hizmet sunabilmek için onkoloji
alanında ek uzmanlık eğitimi alır. Ayrıca anestezistlere de ağrı yönetimiyle ilgili
uzmanlıklarından dolayı ağır kanser hastalarının evde tedavi ve bakımlarıyla ilgili
gittikçe artan bir oranda gereksinim vardır. Palyatif bakım evde bakım hizmetleri
kapsamında gerekli ev ziyaretlerini de gerçekleştirir. Tedavideki ücretlendirme
palyatif tedavi ve bakımı kapsar. Personel sıkıntısı vardır. Burada çalışmaların bir
kısmı da personel tarafından gönüllük ilkesi çerçevesinde gerçekleştirilir. Hemşire
sıkıntısı evde bakım hemşirelik hizmetlerinde güçlü bir şekilde kendini hissettirir.
Almanya’da hemşireler sağlık sigortasının ücretlendirmenin onaylandığı toplam
görevlerde (1997: %1,4, 2001: %1,2) ağır hasta veya terminal dönemdeki hastaların
hemşirelik bakımının yapılanmasının geri kalmasından dolayı evde hasta bakımında
yasal olarak çok az bir sorumluluk üstlenir. Bu da nitelikli hemşirelerin evde bakım
sektöründe yetersiz ücretlendirmelerine neden olur. Bu sorun diğer meslek üyelerinin
(örneğin din görevlileri ve fizyoterapistlerin) ya da bu alanda yardım ve destekleri
vazgeçilmez olan gönüllü çalışanların alandaki çalışmalarıyla da giderilecek boyutta
değildir.
Terminal dönemdeki birçok kanser hastası yaşamlarının son dönemlerini evde
geçirmek ister. Bu istek alınan tedavi veya hastalık sürecinin yoğun atakları sonucu
zaman zaman hastaneye yatışı zorunlu kılsa da, yerine getirilir. Evde bakım
hizmetlerinin koordinasyonu da hastalara bu olanağı sunar. Hastalık süresince takip
etmiş olan aile hekimi hastanın eve gelmesiyle palyatif bakım için gerekli tüm
girişimleri yapmakla yükümlüdür. Aile hekiminden ağrı yönetimi ve bu tür hastalar
için semptom kontrollerini iyi bilmesi ve evde bakım hemşiresinden de palyatif
bakımın temel prensiplerini bilmesi ve uygulaması beklenir.
4.3. 3. Hollanda’da Evde Bakım
Bakım hizmetlerinden, yaşa ve milliyetine bakılmaksızın Hollanda’da
yaşayan herkes yararlanabilmektedir. Üstelik, kişilerin gelir düzeyi, bakım hizmeti
alma kriterinde yer almamaktadır. Sosyal bakım hizmetleri, Sağlık Bakanlığının
seçtiği ve denetlediği sağlık ve(ya) bakım şirketleri, sivil toplum kuruluşları ile
serbest çalışan profesyonel bakıcılar tarafından yürütülmektedir.
Hollanda’nın bakım yapısı, hem çok karışık, hem de çok çeşitlidir. Gerçi
bakım hizmetlerinin uygulanışını, kurumlarda ve evlerde bakım olarak
iki kısma
ayırabiliriz.
Ancak, özellikle evde bakım hizmetlerinin, kişinin bakıma muhtaçlık türü,
derecesi ve dolayısıyla ihtiyacına göre biçimlendirildiği için, çok zengin ve değişken
olduğunu söyleyebiliriz. Evde sosyal bakım hizmetlerinin kapsamı içerisinde, ev
hemşireliği, kişisel bakım, ev temizliği, sağlık hizmetleri, tıbbî tedavi ve
rehabilitasyon, gündüz bakım, yardımcı araçların kullanımı ve gece bakımı yer
almaktadır. Ev hemşireliği, “Sosyal Bakım” ve halk sağlığı konusunda eğitim almış
uzman bakıcılar tarafından sağlanmaktadır
Kaliteli bakım hizmetlerinde önem arz eden “Sosyal Bakım”, uygulamalı
bakım hizmetleri ve bir bilim dalı olarak ikiye ayrılmaktadır
Batı dünyasında 1960’lı yıllardan beri “sosyal bakım bilimi” adı altında
üniversitelerde ders verilmektedir. Hollanda’da ev hemşireliği ve ev yardımı şeklinde
iki şekilde ortaya çıkan evde sosyal bakım hizmetleri, genelde kâr amaçlı olmayan
sivil toplum kuruluşları ve kiliseler tarafından sağlanmaktadır. Bunlar arasında
rekabet yoktur. Çok az sayıda kâr amaçlı kuruluşlar veya şirketler, evde bakım
hizmetlerini sağlamaktadır.
Standart Bakım Modelleri (Bakım Standartları); bakım hizmetlerinin görev
alanı (hasta, yaşlı veya özürlü bakımı) ve hedefini (sosyal bakım kalitesinin
oluşturulması, korunması ve geliştirilmesi) belirleyen ve bakım elemanları tarafından
genelde kabul edilen ve uygulanabilen bütün faydalı ve etkili norm ve ölçülerdir. Bir
başka ifadeyle, vazifeli veya gönüllü bakıcı kişilerin, genelde sürekli olarak tekerrür
eden hadiselerin ve hasta tutum ve davranışlarının karşısında nasıl bir hizmet biçimi
sergilemesi gerektiği hususunda yol gösteren sistemli bir kaideler manzumesidir
Hollanda’da bakım hizmeti sunan kuruluşlar, düzenli olarak yetkililer
tarafından denetlenmektedir. Her kuruluş, iç sistemlerinde kalite standartlarını
oluşturmak, düzenli aralıklarla gözden geçirmek ve geliştirmek zorundadır. Ayrıca,
fiyatın belirlenmesi ve kalite standartlarının oluşturulmasındaki düzenlemeler, ulusal
hükümet tarafından yapılmaktadır.
4.3.4. Fransa’da Evde Bakım
BMH' nin yasal tanımı henüz yapılmamıştır. Buna rağmen, içinde en az bir
hekimin bulunması şartıyla üç kişiden oluşan bir heyetin BMD' yi tespit etmek üzere
yetkili birimlerce görevlendirildiğini görmekteyiz. BMK' nin özel yaşam şartlarını
inceleyen bu heyet, gerekli gördüğü yardımın türlerini de belirterek, vardığı sonucu
bir rapor halinde vilayet birimine iletir.
Bunun yanında, bu heyete, BMK'yi ve ona bakan yakınlarını ilgilendiren
konularda
aydınlatma
ve
yardımların
amacına
uygun
olarak
kullanılıp
kullanılmadığını tetkik etme yetkisi verilmiştir
Şimdiye kadar Belçika'daki sosyal yardımlaşma sistemi içindeki bakım
güvencesinin modelini örnek alan Fransa, Almanya'nın uygulamaya koyduğu Kanuni
Bakım
Sigortası'ndan
etkilenerek,
yeni
bakım
politikaları
geliştirmektedir.
Almanya'nın iki etapta uygulamaya koyduğu bakım hizmetlerinden esinlenerek,
Fransa, ilk etapta 01.01.1996'dan itibaren başlatmak üzere evde yaşayan 60 yaşın
üzerindeki 430 bin BMK'ye geliştirilmiş ambulant bakım hizmetlerini faaliyete
koymuştur. ikinci etapta ise, 01.07.1997'den itibaren geçerli olmak suretiyle, bakım
kurumlarında yaşayan yaklaşık 240 bin BMK sosyal güvence altına alınmıştır. Bu
hizmetlerin ifası için başlangıçta 14 milyar Frank gerekirken, istasyoner bakım
hizmetlerinin de devreye konulması ile bundan böyle her yıl takriben iki katına
ulaşacak bir rakama ihtiyaç duyulacaktır. Yeni uygulamadan evvel bakım hizmetleri
vilayetler (departments) tarafından finanse edilmekteydi. Bunun için, yılda takriben 9
milyar Frank ayrılmaktaydı.
Bundan böyle ise, yine vilayetlerin kaynaklarının yanında genel vergilerden
oluşturulacak bir dayanışma fonu'ndan elde edilecek gelirlerle artan bakım
harcamaları karşılanacaktır. Evde yaşayan BMK’lere yeni hukuk düzenlemeleri
ışığında, bakım derecelerine ve gelirlerine göre ayda azami olarak 4.340 Frank bakım
yardımı sağlanmaktadır. Ancak, bu yardımlar nakdi olarak yapılmamaktadır. Hak
sahibine harici ambulant bakım hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanabilmesi için,
belirli bir değerle sınırlandırılmış bakım çekleri verilmektedir. Ambulant bakım
kurumu ise bakım hizmetlerinin karşılığı olarak BMK’den aldığı çekleri yetkili
mercilere iletmek suretiyle parasını tahsil edebilmektedir.
AB 'de BMK'ye karşı uygulanmakta olan sosyal güvenlik sistemlerinin
birbirinden bazen çok farklı olmasından dolayı sağlıklı bir mukayesenin yapılması
hayli zor görülmektedir. Bununla birlikte, AB içinde sosyal güvenlik sistemlerinin
birbirine uyumlu hale getirilmesi politikaları çerçevesinde bakım hizmetlerinin de bu
politikaların kapsamına alınması, anılan sistem farklılıklarından ötürü, henüz erken
görülmektedir. Ancak, Avrupa kıtasında yaşlıların ve dolayısıyla BMK'lerin sayısı
hızla arttıkça, AB'nin ortak sosyal güvenlik politikalarının ilk sıralarında bakıma
muhtaç yaşlıların sosyal güvenliği konusunun yer alacağına muhakkak gözüyle
bakılmalıdır. Yaşlanan Avrupa nüfusunun sosyal vehameti 2000’li yıllardan sonra
daha çok belirgin hale geleceğinden bu konuya henüz çözüm aramamış olan ülkeler
de en geç bu raddeden sonra bakım hizmetleri alanında sistemlerini geliştirmek
durumun da olacaktır.
Öbür yandan, bakım hizmetlerini sistemli bir şekilde uygulamakta olan birçok
AB ülkesinde, bakım giderleri için de önemli bir yeri teşkil eden yurt harcamalarını
azaltabilmek ve BMK'Ieri toplumdan ve alışageldikleri sosyal çevrelerinden
koparmadan hizmet vermek maksadıyla eve yönelik bakım hizmetlerine önem
verildiği de gözden kaçmamaktadır. Bu arada, bakım yardımlarının türü ve boyutunu
belirleyen BMD'nin de BMK açısından önemli bir konu olduğunu belirtmek gerekir.
BMH'nin derecelendirilmesinde kullanılan tıbbi kıstasların ülkeler arasında epey
farklı olduğunu gördük.
Kendi nüfusu içinde kritik bir yaşlılar oranına sahip olmayan AB ülkeleri
BMH'nin tanımında esnek bir uygulama sergileyip bakım hizmetlerini de daha fazla
genel vergilerden finanse edilen sosyal yardım sandıklarından finanse etmektedirler.
Ancak, artan yaşlı nüfusla beraber kamusal sosyal harcamaların astronomik
bir şekilde artmasından ve bütçenin de bunu karşılamakta zorlanmasından dolayı
bakım hizmetlerinde yeni arayışlara gidilmektedir. Bunun tipik örneği Almanya'dır.
Sağladığı geniş kapsamlı bakım hizmetlerini ileride de aynı seviyede suna bilmek
için bakım giderlerinin büyük bir payını 1995 yılından beri sosyal sigortalar
sistemine yatırılan bakım primlerinden karşılamaktadır (Aydın, 2005, s. 11-16 ).
5-Evde Bakım Ve Sağlık Hizmetlerinin Yönetim ve
Organizasyonu
5.1. Evde Bakım Hizmetlerinde Yönetim ve Liderlik
5.1.1. Evde Bakım Kurumu Yönetimi
Yönetimin görev ve sorumlulukları yasa, politika, prosedür veya yapılacak
olan şeyleri gösteren benzer belgelerle tanımlanır. Yönetimden sorumlu kişiler,
kamusal evde bakım kurumlarının misyon ve değerlerini belirler, çalışmasına yönelik
plan ve politikaları, misyonlarını yerine getirmek için gerekli kaynakların tahsis
edilmesi ve bütçe düzenlemelerini onaylarlar. Evde bakım kurumunda yönetimde
sorumlu kişiler üst düzey yöneticileri atar, kurumların kalite ve hasta güvenliği
planlarını onaylar ve programlarında düzenli olarak yer alır (Fadıloğlu, ve ark.
2013.s.51).
5.1.2. Organizasyon ve Liderlik
Üst düzey yönetici veya müdür evde bakım kurumunun yasa ve
yönetmeliklere uygun olmasından ve düzenlenmesinden sorumludur. Evde bakım
kurumu liderleri, kurumun misyonunu ve değerlerinin tanımlanması ve yerine
getirilmesi için gerekli planların,
politikaların oluşturulmasından sorumludur.
Kurum liderleri, toplumun ve diğer kurumların liderleri ile plan yaparlar. Liderler
evde bakım kurumu tarafından bakım verilen hastaların her türlü ihtiyacını
karşılamak için gerekli hizmetlerin türünü belirler ve planlar. Profesyonel kurumlar
veya diğer yetkili kaynaklar tarafından ilaç, ekipman ve destek malzemeler kullanılır.
Liderler
aynı
zamanda
klinik
ve
yönetim
hizmetlerine
yönelik
yapılan
sözleşmelerden de sorumludur. Sözleşme ve diğer düzenlemeler, evde bakım
kurumunun kalite geliştirme ve hasta güvenliği programının bir parçası olarak yer
almaktadır. Evde bakım kurumu tarafından yönetilmeyen ve kontrol edilemeyen
bağımsız uygulayıcılar, evde bakım hastalarına hizmet verebilmek için doğru
özelliklere sahip olmalıdırlar. Liderler kalite geliştirme konularında eğitilmeli ve bu
konuda sürekli gelişim içinde olmalıdırlar. Kurum liderleri tüm personelin işe alımı,
işte kalması, eğitimi ve gelişimi için belirli bir program oluşturur ve uygulanmasını
sağlar. Tıp, hemşirelik ve klinik hizmetlerin diğer liderleri sorumluluk ve yetkilerinin
desteklenmesi için etkili organizasyonel yapıyı planlar ve uygular.
5.1.3. Hizmetlerin Yönetimi
Her türlü hizmet için evde bakım kurumu tarafından bir veya hizmetin
özelliğine göre daha fazla nitelikli kişi görevlendirilir. Her klinik hizmet bölgesinin
yöneticileri verdikleri hizmeti tanımlar ve kayıt ederler. Hizmetler koordine edilir ve
diğer hizmetlerle birlikte uygulanır. Yöneticiler hizmetlerde ihtiyaç duyulan
ekipman, personel ve diğer kaynakları belirler. Kurumların personel seçimi için
gerekli özellikleri belirler ve bu özelliklere sahip olan kişileri önerir. Kurum liderleri
hizmet için atanmış tüm personelin görev ve sorumluluklarına yönelik oriyantasyon
ve eğitim sağlar. Personel performansı yanında kurumunda performansını
değerlendirir (Fadıloğlu, ve ark. 2013.s.51).
5.2.Evde Bakımda İletişim ve Bilgi Yönetimi
5.2.1.Toplumla İletişim
Evde bakım kurumu, hasta bakım servislerine ilişkin bilgiye ve bakıma
ulaşım imkânlarında toplum ile iletişimi sağlar.
5.2.2.Hasta ve Aile İle İletişim
Evde bakım kurumu hasta ve ailesine verdikleri hizmet ve bakım ile ilgili
bilgiler vermeli ve bu hizmetler nasıl ulaşıp, yaralanabileceği konusunda yol
göstermelidir. Hasta ve ailesine anlayabileceği bir dilde bilgi verilerek, eğitim
yapılmalıdır.
5.2.3. Kurum İçi ve Dışında Profesyoneller Arasında İletişim
Evde bakım kurumları kendi içinde etkili iletişim sağlanır. Liderler klinik
hizmetlerin verilmesinden sorumlu kişiler arasında etkili iletişim ve koordinasyonu
sağlar. Hasta bakım ve hizmetlerine ilişkin bilgi ve sorumluluk, hasta bakım ve
hizmetleri ile ilgili tüm sağlık uygulayıcıları arasında doğru ve olumlu iletişim ile
gerçekleşir.
Sağlık
bakım
uygulayıcılarının
gerekli
bilgilere
ulaşmasını
kolaylaştırmak için, hasta kayıtlarının düzgün yapılması ve kolay ulaşılabilir olması
gerekir.
5.2.4. Liderlik ve Planlama
Evde bakım kurumu gerekli iç ve dış bilgilerin karşılanması için bilgi
yönetim sürecini planlar. Özel ve gizli bilgiler hiç kimse ile paylaşılmaz. Veri
bütünlüğünü içeren bilgi güvenliği korunur. Kurum kayıt, veri ve bilgilerin saklanma
süresine ait politikaya sahiptir (Fadıloğlu, ve ark. 2013.s.51).
5.2.5. Hasta Kaydı
Evde bakım kurumu her hasta için, eski ve yeni her hasta için kayıtları
başlatır ve sürdürür. Hasta kayıtları, Hastayı tanımlamak, evde bakım hizmetleri
alımı sırasında yeni tanılanan hastayı desteklemek, tedaviyi doğrulamak, tedavinin
sonuçlarını belgelemek, sağlık profesyonelleri arasında bakımın sürekliliğini
sağlamak için yeterli ve doğru bilgileri içermektedir. Kurum politikası, hasta
kayıtları yapmada yetkili kişileri tanımlar, kayıt içeriği ve formatını belirler. Her
hasta giriş kaydı, girişin kim tarafından ve ne zaman yapıldığını tanımlar. Kurum
hasta kayıtlarının yeterliliğini ve içeriğini düzenli olarak değerlendirir ve performans
gelişim aktivitelerini bir parçası olarak gerekirse değiştirir ya da yeniden düzenler.
5.2.6. Veri ve Bilgilerin Toplanması
Toplanan veri ve bilgiler hasta bakımını, organizasyon yönetimini ve yönetim
programlarının kalitesini destekler. Evde bakım kurumu, klinik ihtiyaçların
karşılanması için düzenli olarak bir araya getirilen bilgiler ve tespit edilen verilerin
bir araya getirilmesi, kurum içi ve kurum dışı personeller için bir sürece sahiptir.
Ayrıca dış veri tabanlarına katılım ve kullanım için de ayrı bir süreç gerekir. Evde
bakım kurumu evde hasta bakımı, eğitimi, araştırma, mevcut kaynaklardan
zamanında bilgi edinilmesi konularını destekle (Fadıloğlu, ve ark. 2013.s.53).
5.3. Evde Bakımda Kalite
Sağlık hizmetlerinde kalite konusunun son yıllarda sık sık gündeme
gelmesinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlardan öncelikli olan üç tanesi
şöyledir:

Sağlık hizmetlerinin tüm dünyada çoğunlukla kamu tarafından sunulan
hizmetler olması nedeni ile devletin bu konuda etkileyici rol oynaması,

Müşterilerin ve diğer paydaşların sağlıkta kalite konusunda taleplerinin
söz konusu olması,

Kurum yöneticilerinin insiyatifleri sonucunda konuya artan bir ilginin
gündeme gelmesidir.
Son yıllarda, sağlık bakımının sunumunda, evde bakım uygulayıcılarının iki
büyük etkisi görülmektedir. Bunlardan ilki; bakım yönetiminin gündeme gelmesi ve
topluma dayalı hizmetlerde yatağa bağımlı hasta bakımında ortaya çıkan değişim ile
evde bakım hizmetleri sunan kurumlarda büyüme meydana gelmesidir. İkincisi ise;
toplam kalite yönetimi ve sürekli kalite iyileştirme ilke ve uygulamalarının
organizasyon, yönetim ve evde sağlık bakımı uygulamalarına uyarlanmasıdır. Kalite
yönetimi felsefesinin temel ilkeleri beş alanda incelenebilir. Bunlar;
 Bireysel performansın yerine sistemler ve süreçler,
 Katılım işbirliği ve güçlendirme,
 İç ve dış müşteriler,
 Veri toplama ve ölçüm sonuçları,
 Standartlar rehberler ve bakım sonuçlarıdır.
Evde bakım; Evde yada benzer kurumlarda birey ve ailelerine bakım,
rehabilitasyon, sosyal hizmetler, evde sağlık bakımı ve diğer hizmetleri içine alan
bakımın verilmesidir. Günümüzde evde bakım hizmetleri, evde bakım sertifikalı
profesyoneller tarafından sağlanırken; bunun dışında profesyonel ve sertifikası
olmayan kurum ve kuruluşlar tarafından da sağlanmaktadır.
Bakımın kaliteli sunulmasında doğrudan etkili bir diğer etken ise; Yetkili,
profesyonel personellerin istihdamıdır. Son yıllarda evde bakıma olan talebin
artması, hemşire sayısındaki kısıtlılıklar, düşük ücretler, gelişen teknolojinin artan
kullanımı, evde sağlanan resmi hizmetleri giderek güçleştirmektedir. Evde bakım
kurumları
için
mevcut
personelin
gereksinimlerini
o
ülkenin
yasalarıyla
oluşturulmaktadır. Bu gereksinimlerin ötesinde, kurumlar, personel istihdamı için
akreditasyon standartları karşılayacak nitelikteki bireyleri tercih etmektedir.
Ülkemizde evde bakımda kalite kavramı çok iyi tanımlanmamıştır. Evde
bakım ve toplum temelli hizmetler, bu hizmetlerin sunulması ve sonuçlarında
hemşirelik uygulamalarına temellenen daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Evde
bakımda kalite sürecinin ölçümü, dikkatli bir şekilde tanımlanmamış ve
izlenmemiştir (Fadıloğlu, ve ark. 2013. s. 39-41).
5.4. Evde Bakımda Hasta Hakları ve Sorumlulukları
Evde bakım kurumu, bakım ve hizmet süresince hasta ve ailelerinin hak ve
sorumluluklarının desteklenmesinden sorumludur.
Yapılan bakım ve hizmetler; hastaların kişisel değer ve inançlarına saygıyı ön
planda tutar. Bakım ve hizmetler hastaların saygınlık ve kişisel özgürlüğünü,
bağımsızlık ifadesi ve tercihlerini destekler, hasta ihtiyaçlarında gizliliğe saygılı olur.
Hasta bilgileri, kaybolma ve yanlışlık olasılığı için korunmalı ve gizli bir yerde
tutulmalıdır. Kurum, hastalarını sağlık bakımı ile ilişkili bilgileri nasıl elde
edebilecekleri yasa ve yönetmelikle belirlenen bakım maliyetleri konusunda bilgi
verir. Evde bakım personeli hastaların değer, inançlarını tanımlama ve hasta
haklarını korumadaki rolleri konusunda eğitilmektedir (Fadıloğlu, ve ark. 2013.s.4546).
5.4.1. Bilgilendirilmiş Onam
Bilgilendirilmiş hasta onamı, evde bakım kurumları tarafından tanımlanan
süreç doğrultusunda alınır ve bu konuda eğitilmiş personel tarafından yürütülür.
Hasta ve ailesi; hastalık ve önerilen tedavi ve sağlık profesyonelleri hakkında uygun
ve doğru bilgiyi alır ve bakım kararlarına katılabilir.
5.4.2. Araştırma
Evde bakım kurumu hasta ve aileleri; klinik araştırmalar, incelemeler,
insanlarda yapılan çalışmalar hakkında bilgilendirir. Bu çalışmalara katılma seçeneği
hakkında hasta ve aileye bilgi verir. Hasta ve aile klinik araştırmaya katılma kararı
almışsa; araştırma öncesi aydınlatılmış onam alınır. Evde bakım kurumu, insanlarla
yürütülen araştırmaları denetleyecek komite ya da başka bir kurula sahiptir.
5.4.3. Organ Bağışı
Evde bakım kurumu, hastalar ve ailelerine organ ve doku bağışı konusunda
bilgi verir (Fadıloğlu, ve ark. 2013.s.45-46).
5.5. Evde Bakımda Organizasyon ve Etik Sorunlar
Günümüzde evde bakım, eski zamanlarda olduğu gibi hekimlerin avucunda
ısıtılmış bir steteskop veya siyah bir hekim çantası olmaktan öteye gitmiştir. Gelişen
tıp hizmetleri ve teknolojinin gereği olarak evde hasta bakımı için özel olarak
yetiştirilmiş hemşire ve diğer sağlık personeli, daha gelişmiş cihazlar gereklidir.
Evde bakım hizmeti gerektiren hastaların ihtiyaçları daha kontrollü ortamlardaki
hastaların ihtiyaçlarından biraz daha farklıdır. Hastalarla evde ilgilenmek hastane
ortamına göre daha zordur. Aynı zamanda hasta ve hasta yakınlarının ulaşmak
istedikleri hedefler ile sağlık hizmeti verenlerin hedefleri aynı olmayabilir. Bu
nedenle evde bakım hizmeti verenler ulaşmayı planladıkları hedeflerini hastanın ve
yakınlarının hedeflerini göz önüne alarak düzenlemelidir.
Hastanın evde bakımı ile ilgili ailede herkesin birbirine destek olması gerekir.
Hastanın ailesi onun yanında olduğunu hissettirerek hastaya psikolojik destek,
fiziksel yardım, iyi bir gözlem, tedavi planını takibi ve gerektiğinde yardım çağırmak
gibi hastanın evde bakımında önemi olan bir takım faktörleri yerine getirebilirler. Bu
faktörler gelişmiş teknoloji ve ileri tedavi yöntemleri kullanıldığında bile evde hasta
bakımının bel kemiğini oluşturur. Hekimler ve evde bakım ekip üyeleri, kurdukları
iletişim yoluyla hasta ailesine hasta bakımında üstlendikleri rolleri ve bunların
önemini anlatırlar.
Evde bakım hizmetleri, hastaları hastane ortamından uzaklaştırıp sıcak bir
ortamda ailesinin yanında tedavi ederken, maliyeti azaltarak sigorta şirketleri ve
diğer ödeme kaynaklarının onayını da kolaylıkla kazanır.
Hastanın evde bakımında, hasta ve ailesinin toplum içindeki yeri de oldukça
etkilidir. Ailenin ve hastanın ekonomik, kültürel düzeyleri ve sosyal sınıfları
ulaşabilecekleri sağlık bakımının türünde ve kalitesinde etkilidir. Ailenin kültürel ve
etnik geçmişi sağlık hizmetlerinden beklentilerine de etkisi büyüktür. Sosyo–kültürel
yapı ve gelenekler, sağlığı ve ölümü değişik şekillerde algılayıp tanımlayabilirler.
Evde bakım hizmetlerini yürüten kişilerin bu olguları dikkate alması gerekir. Sağlık
çalışanları hastanede hasta bakmak için yetiştirildikleri için, evde bakım sırasında
farklı durumlarla karşılaşabilirler. Hastanın bir takım kendine özel kuralları olabilir.
Evde bakım sağlık profesyonelleri hasta ve ailesinin kurallarına, geleneklerine
hastanın bakımını etkilemeyecek şekilde kendileri uyarlar.
5.6. Evde Bakım Hizmeti Organizasyonu
Evde bakım hizmetleri değişik şekillerde organize edilebilir. Tek başına
hizmet veren evde bakım kuruluşu veya hastaneye bağlı evde bakım ünitesi bu
organizasyon şekillerinden bazılarıdır. Evde bakım hizmetinin kuruluş şekli
organizasyonun kar amaçlı ya da kar amaçsız olabilir, özel sektör veya kamu sektörü
tarafından kurulup işletilebilir.
Evde bakımın kapsamındaki alanlar, yoğunluğu ve süresi değişebilir. Bazen
sade bir çeşit sağlık hizmeti, kısa bir süre için aralıklarla verilebilir. Bazen de bir den
fazla hizmet çok uzun süreli verilebilir (Tanlı, 2008, s.58-61).
Hastane dışı ortamlarda sağlık hizmetine ihtiyacı olan her yaştaki kişinin
sayısı hızla çoğalmaktadır. Akut, yarı akut, rehabilitasyon, koruyucu, uzun dönem ve
huzur evine benzer sağlık bakım hizmetleri hekimin gözetimi altında hasta evinde
yürütülebilir. Bu hizmetlerin sunumunda sadece hekim değil, diğer ekip üyelerinin
de beraberce çalışması gerekir. Hekimler, hemşireler, fizyoterapistler, solunum
terapistleri, hasta bakıcılar ve psikoterapistler bu ekibin üyeleridirler. Hekimin evde
bakımdaki rolü, hastalarla olan ilişkisi, hasta değerlendirme, disiplinler arası ekibin
belirlenmesi, bakım planını hazırlanması, bakımın koordinasyonu, hastanın hak ve
sorumluluklarının saptanması ve kamu kaynaklarının mümkün olduğunca ekonomik
kullanılması
evde bakım
hizmetlerinin sunulmasında önemli
organizasyon
faktörleridir.
Evde bakım hizmetlerinde hekimin rolü sadece hastanın evde bakım
yapılmasına sevk edilmesi değildir. Hekimin sorumluluklarından biri de, evde
tedavisi
devam
eden
hastanın
fonksiyonel
gelişmesini
takip
etmek
ve
değerlendirmektir. Hekim veya asistanı düzenli aralıklarla hastayı ziyaret ederek
sorumluluklarını yerine getirirler. Bu ziyaret sırasında hastanın yaşadığı ortam,
ailenin hastaya verdiği bakımın kalitesi ve verilen ilaç tedavisinin doğru uygulanıp
uygulanmadığını kontrol etmek de hekimin sorumluluğundadır. Hekimler, ailenin
hasta
bakımında
üstleneceği
rolün
önemini
sağlık
personeline
anlatarak,
personelinde hasta ailesine gerekli bilgileri anlayabilecekleri düzeyde vermeleri
konusunda teşvik etmelidirler.
Evde bakım kuruluşunda çalışan hemşireler kurum yöneticisi, vaka yöneticisi,
koordinatör, evde bakım hemşiresi gibi pozisyonlarda görev yaparlar. Aynı zamanda
eğitimci, danışman, koruyucu-geliştirici-tedavi edici, koordine edici, yönetici,
araştırmacı, rollerini de gerçekleştirirler (Cimete, 2008.s.49 ).
Evde bakım hizmetleri genelde hastanelerden yapılan sevklerle beslenir. Bu
tür sevklerin uygun bir şekilde yapılması için hastanelerde taburcu planlama ve evde
bakım koordinasyon fonksiyonları bulunmalıdır. Evde bakım hizmetinin hastanede
başlayabilmesi için görev verilen koordinatörler, uygun soru sorma ve gerekli bilgiyi
toplama becerisine sahip olmalı ve geliştirmelidir (Tanlı, 2008, s.58-63).
Evde bakım kurumlarının stratejileri işletmenin gelişme hızıyla başedebilecek
şekilde planlanmalıdır. Başarılı bir işletme stratejisi için, organizasyonun yapısını iyi
anlamak, değişen iç ve dış etkenleri doğru saptamak gereklidir. İşletme stratejilerine
örnek olarak;
1- Büyüme hızı yüksek olan alanlara yoğunlaşmak: Kurum, gelişme ve kar payı
yüksek olan alanlara odaklanarak yeni ürünlerini buna göre seçmelidir.
2- Piyasa payını yükseltmek: Kuruluş, rekabet avantajını devam ettirmek için
yenilikçi yaklaşımlarda bulunmalıdır. Evde bakım hizmeti sunan diğer kuruluşlarla
belli ürünlerde ortak olma ya da bu kuruluşları satın alma yolu ile piyasa payını
daima yüksek tutmalıdır.
3- İşletme etkinliğini artırmak: İşletme maliyetlerini, faturalama ve tahsil işlemleri
için gelişmiş sistem ve kontrol mekanizmalarından oluşan bilgi sistemlerini
kullanarak, çalışanların üretimini artırarak ve idari harcamaları mümkün olduğunca
azaltarak düşürmelidir.
4- Sevk kaynakları üzerinde yoğunlaşmak: Kuruluş değişik ve etkin pazarlama
yöntemleri uygulamalıdır. Verilen hizmetlerden, yeniliklerden ve diğer kuruluşlardan
olan farklılıklarından sevk kaynaklarını haberdar etmelidir. Bunun daha da ötesine
giderek kurumlarla anlaşmalar yaparak sevk sayısını artırmalıdır.
5- Yönetim bilgi sistemlerini uygun bir şekilde kullanmak: Kuruluş, bilgi sistemlerini
yerinde ve yeterli kullanarak iç kontrolü zamanında sağlamalı ve gerekli kararların
alınmasını kolaylaştırmalıdır.
6- Devamlı eğitim programları uygulamak: Kuruluş sadece kendi bünyesinde
çalışanları değil doktor, hasta ve hasta aileleri için hazırlanan programlarla evde
bakım hizmetleri konusunda gerekli kişilerin bilgilenmelerini sağlamalıdır.
Kuruluş sadece evde bakımdan yararlanabilecek durumda olan hastaları kabul
etmelidir. Hizmet verilen her hasta için bir hasta bakım planı hazırlanmalı ve
uygulanmalıdır. Sağlık personeli kuruluş ofisi ile ve hasta doktoru ile koordinasyon
içinde
çalışarak
hastanın
bakım
planında
belirtilen
hedeflere
ulaşılması
sağlanmalıdır.
Kuruluş, hasta ailesini ve kurum personelini riskli ve tehlikeli durumlardan
korumayı amaçlayan programlar hazırlamalı ve bunları uygulamalıdır.
Enfeksiyonlardan korumak için gerekli önlemler alınmalı, kural ve yöntemler
geliştirilmelidir. Kuruluşun üst düzey yöneticileri idari, tıbbi ve destek sistemlerinin
sürekli kalitesini ölçen ve iyileştirilmesini sağlayan programları ve yöntemleri
planlamalı ve bunları uygulamalıdır. Kalite yönetim programları verilen her türlü
hizmeti kapsamına almalıdır (Tanlı, 2008, s.58-61).
Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmeliğin çalışma usul ve
esaslarına değinen beşinci bölüm, madde 19’da “ Evde bakım hizmeti almak isteyen
kişi, sağlık kuruluşuna bizzat veya telefon ile müracaat edebilir. Çağrı merkezi
görevlisi personel hizmet talep eden kişi ile görüşme yapar, gerekli bilgileri verir. İlk
görüşmeyi takiben hekim veya hemşire tarafından görüşme yapılır. Hizmet alacak
kişinin durumu ve sunulacak hizmet belirlenir. Bakım hizmeti alacak kişi hekim ve
hemşire tarafından evde ziyaret edilir, kişinin bakım ihtiyaçları, ev şartları belirlenir.
Hekim tarafından evde bakım hizmeti alacak kişinin varsa tanısını koyup ve
tedavisini planlayan diğer hekimler ile bağlantı kurulur, tedavi planı alınır ve son
olarak da evde bakım planı ve tedavi planı oluşturulur. Hastanın tanısını koyup ve
tedavisini planlayan diğer hekimler bulunmuyor veya bağlantı kurulamıyorsa hizmet
alacak kişinin sağlık durumuna göre sağlık kuruluşunun hekimi tarafından muayene
edilerek, tanı ve tedavi planı hazırlanır. Hemşire tarafından da bakım planı
hazırlanarak hekimin onayına sunulur, varsa gerekli değişiklikler yapılarak
uygulanacak bakım planı hazırlanır. Gerektiği durumlarda ilgili uzmanlık
alanlarındaki uzman hekimlerle hasta konsultasyonu sağlanır. Evde bakım planına
göre hekim dışı sağlık personelinin görev saatleri ve uygulayacakları işlemler
belirlenir ve görev dağılımı yapılır” denilmektedir. ( Evde Bakım Hizmetleri Sunumu
Hakkında Yönetmelik, R.G. Tarihi:10.03.2005 R.G. Sayısı:25751 ).
Sağlık kuruluşunun görevlendirdiği hekim dışı sağlık personeli tarafından
hastaya verilen evde bakım hizmetleri; müdürlük tarafından görevlendirilecek bir
sağlık personeli başkanlığında; tabip odası temsilcisi ile hekim dışı sağlık personelini
temsil eden derneklerden bir temsilciden oluşturulacak bir ekip ile denetlenir (Pınar,
2006, s.155).
5.7. Hastanın Evde Bakıma Kabulü
Aşağıdaki durumlara uyan hastalara evde bakım hizmeti verilebilir:
a) Sağlık kuruluşunda, hastanın veya hastanın tıbbi durumu onay vermeye
elverişli değilse kanuni temsilcilerinin bilgilendirilmiş onay formu ile rızası
alındıktan sonra işlem yapılır.
b) Evde bakım hizmeti için kabul edilen hastalar, mevzuat tarafından
belirlenen hakları korunacak şekilde, hasta hakları ve yükümlülükleri ve hizmet
içeriği konusunda bilgilendirilir. Hastanın kendisi veya kendisi karar verme yetisine
sahip değilse kanuni temsilcisi, sunulacak hizmetin varsa riskleri konusunda her türlü
bilgiyi almaya ve değerlendirme yaptıktan sonra hizmeti kabul etmeme hakkına
sahiptir.
c) Evde bakım hizmeti almak isteyen hasta kendi hekimi tarafından takip
altında olmalıdır. Kendisini takip eden bir hekimi olmayan hastalar, sağlık
kuruluşunun evde bakım hizmeti sunan hekimleri tarafından ve gerekirse konsültan
hekimler tarafından değerlendirilir ve bir hekim atanır.
d) Evde bakım hizmeti için, hasta ve/veya hasta ailesi tarafından istem
yapılabilir. Bu durumda evde bakıma uygunluğu ve tedavi sorumluluğu açısından
hastanın durumu tanısını koyup ve tedavisini planlayan hekim veya evde bakım
hekimi tarafından değerlendirilir. Planlamada yapılacak değişiklikler ya da ileri
düzey yeni hizmet seçenekleri için hekim onayı alınır.
e) Hasta evindeki fiziksel ortam ve ekipman, güvenli ve etkin bakım vermeye
uygun olmalıdır.
f) Hastanın ırkı, rengi, inancı, cinsiyeti, doğum yeri, etnik kökeni, yaşı,
zihinsel ya da bedensel engeli ve iletişim rahatsızlığı, kabul açısından hiçbir şekilde
olumsuz etken olarak değerlendirilemez.
g) Hasta bakımı açısından sağlık kuruluşu tarafından önerilen tedavi planının
kabul edilmemesi durumunda, bu tedavi planının uygulanmamasının yol açabileceği
riskler anlatılarak hizmetin kabul edilmediğine ilişkin yazılı beyan istenir.
5.8.Hastaya Verilen Evde Bakım Hizmetinin Sonlandırılması
Aşağıdaki durumlarda, evde bakım hizmeti sonlandırılır veya hasta yataklı
tedavi kurumlarına transfer edilir:
a) Evde bakım hizmeti sunulan hastanın uygulanan tedavi ile iyileşerek tedavi
gerekliliğinin ortadan kalkması,
b) Hastaya özgü hazırlanan bakım planlarında belirlenen amaçlara ulaşılması,
c) Evde bakım hizmeti sunulan hasta için uygulanacak ilaç, bakım ve
tedavinin, belli bir aşamadan sonra sağlık personeli gerektirmeden uygulanabilecek
hale gelmesi,
d) Evde bakım hizmeti için tıbbi açıdan gerekli ekipman veya eğitimli sağlık
personelinin tam olarak sağlanamaması,
e) Evde bakım hizmeti sunulan hastanın, hastaneye yatırılma endikasyonunun
ortaya çıkması,
f) Hasta veya temsilcilerinin hizmeti sonlandırmak istemesi.
5.9. Evde Bakım Hizmeti Verilemeyecek Durumlar
Aşağıdaki durumlarda hastalar evde bakım hizmetine kabul edilemezler:
a) Talep edilen tedavinin, sağlık personeli eşliğinde uygulanacak olsa bile, ev
ortamında yapılabilmesi açısından sağlık kuruluşu hekimi tarafından tıbbi
kontrendikasyon bulunması,
b) Hasta ve hastalık grubunun evde tedavisi için tıbbi açıdan gerekli ekipman
veya eğitimli sağlık personelinin sağlık kuruluşu tarafından sağlanamaması,
c) Akıl ya da ruh hastalığından veya madde bağımlılığından dolayı
mahkemelerce hastanelerde tıbbi gözlem ve/veya tedavi altına alınmasına karar
verilmesi.
Hastanın veya ailesinin tedavi/bakım planına ve çalışma şartlarına uymaması,
kendi sorumluluklarını yerine getirmemesi ya da evde bakım hizmeti sunan
personeline karşı uygunsuz ya da suç teşkil edecek davranışta bulunması durumunda
sağlık kuruluşu tek taraflı olarak hizmeti durdurabilir ve hizmet sözleşmesini sona
erdirebilir ( Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik, R.G.
Tarihi:10.03.2005 R.G. Sayısı: 25751 ).
5.10. II. Ulusal Evde Bakım Kongresi Sonuç Bildirisi
“ Ülke Olarak Bir Evde Bakım Modeline İhtiyacımız Var.. ”
Ülkemizde evde bakım hizmetlerinin gereken standartlarda sunulması ve ülke
geneline yaygınlaşması için en önemli eksiklik “ülke koşullarına uygun bir evde
bakım modelinden yoksun olmamızdır”. Evde bakımın ülkemizdeki sağlık ve sosyal
hizmetlere ayrıca sosyal güvenlik sistemine entegre olması gereklidir.
Bu amaçla çalışma yapmak üzere kurulan Evde Bakım Derneğimizin
gerçekleştirdiği II. Ulusal Evde Bakım Kongresi’nin sonucunda ortaya koyduğu
görüş ve önerileri aşağıda paylaşılmıştır.
Evde bakımla ilgili tüm tarafları bir araya getirerek sağlık alanında yeni
gelişmeler doğrultusunda ülkemize uygun evde bakım sistemini şekillendirmek ve bu
sistemin yerleşmesinde destekleyici güç oluşturmayı amaçlayan II. Ulusal Evde
Bakım Kongresi 20-23 Nisan 2008 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilmiştir.
Kongre sonucunda kamuoyu ile paylaşılmasında yarar gördüğümüz görüşler aşağıda
sıralanmıştır:
1. Evde bakım hizmeti ülkemiz için gerekli ve yararlıdır, ülkemiz gerçeklerine uygun
evde bakım sistemi ve hizmetlerinin yapılandırılması ve sunulmasına ilişkin
çalışmalar ivedilikle başlatılmalıdır.
2. Ülkemizde “Evde bakım kavramı” çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından farklı
anlamda kullanılmakta ve uygulanmaktadır. “Evde Bakımın” tanımı ve kapsamı ile
ilgili kavram karışıklığı giderilmelidir. Evde bakım, evde sosyal destek ve yardım
kavramları birbirinden ayırt edilecek şekilde tanımlanmalıdır. Evde bakımla ilgili
düzenlemelerde ilgili kurumların birbirlerinden bağımsız hareket etmeleri tüm
ihtiyaç sahiplerini kapsayacak bir sistemin oluşturulmasını zorlaştırmaktadır.
3. Halen yürürlükte olan bakıma muhtaç özürlü ve yaşlılar için verilen para yardımı
sosyal yardım tanımlaması ile uygulanmalıdır.
4. Evde bakım ile ilgili mevzuatlarda ve sunulan hizmetlerin denetiminde
yetersizlikler ve çelişkiler vardır. Mevzuatı geliştirme çalışmalarının da ilgili
kurumların koordinasyonu ile yürütülmesi gereklidir. Bu çalışmada kamu ve özel
hizmet sunucular tarafından oluşturulan fiili durumlar, oluşan deneyimler dikkate
alınarak mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.
5. Kamu ve özel sektör tarafından sunulan evde bakım hizmetlerinin finansmanı en
önemli sorunlardan biridir. Buna karşılık evde bakım hizmetlerinin Genel Sağlık
Sigortası bünyesinde karşılanmasında bir engel olmadığı, sistemin oluşturulması ile
hizmetlerin ödeme kapsamında olabileceği kongre’de Sosyal Güvenlik Kurumu
temsilcisi tarafından dile getirilmiştir. Evde bakımın finansmanı ile ilgili çalışmalar
en kısa zamanda başlatılmalıdır.
6. Bakım hizmetinin sunumu yoksulluk esaslı değil bakıma muhtaçlık esaslı
kriterlere göre belirlenmelidir.
7. Evde bakım hizmetlerinin (yaşlılık bakımı, sosyal destek gibi ihtiyaçları da
kapsayacak şekilde) geniş kapsamda finansmanı için bakım sigortası modellerinin
geliştirilmesi gereklidir. Ancak evde sağlık bakımı hizmetlerinin finansmanı için ek
prim ödenmesi zorunluluğu olmamalıdır. Evde sağlık bakımı hizmetleri alternatif
değil tamamlayıcı bir hizmet olarak ele alınmalıdır.
8. Hastane masraflarının maliyetlerinde sağlanacak düşüş hesaba katılarak ek prim
alınmaksızın ödeme kapsamında yer almalıdır.
9. Evde bakımın finansmanı için özel sağlık sigortalarının kullanımı toplam sigortalı
sayısının azlığından dolayı son derece sınırlıdır, ayrıca özel sağlık sigortalarının evde
bakıma yönelik ödeme uygulamalarındaki eksikliklerini gidermek ve kullanımını
artırmak içinde çalışma yapılmalıdır.
10. Kamu hastanelerinde açılmış olan evde bakım merkezi ya da evde bakım
birimlerinin kurumsal yapısı, yürürlükteki hizmetlere entegrasyonu, hizmet
standartları, personel eğitimi, hizmetlerin denetimi ve finansmanına ilişkin
çalışmalara gereksinim vardır.
11. Halen ilgili mevzuata tabi olmadan kayıt dışı ve kaçak olarak evde bakım hizmeti
sunan, personel temin eden kurum ve kişilerin faaliyetlerine engel olunmalı bu
konuda etkin denetim yapılmalıdır.
12. Ülkemizde evde bakım hizmet standartları geliştirilmemiştir. Evde bakım hizmeti
sunan profesyonellerin (hekim, hemşire, fizyoterapist, sosyal hizmet uzmanı,
solunum terapisti, psikolog vb.) ve destek personellerin görev tanımı, sorumlulukları,
sürekli eğitimi, eğitim stratejileri, hizmet koşulları, performans değerlendirme ve
ödüllendirme sistemi, ücretlendirme ve denetim standartları belirlenmelidir.
13. Ülkemizde evde bakıma gereksinimi olan nüfus tanımlanmalı, önümüzdeki
yıllarda hızla artacak ihtiyaç göz önünde bulundurularak evde bakımda görev alacak
sağlık ve sosyal profesyoneller ile ev destek personellerinin yetiştirilebilmesi için
makro planlama yapılmalıdır.
14. Evde bakıma ihtiyaç duyan en önemli gruplar yaşlılar, özürlüler ve kronik
hastalardır. Oluşturulacak evde bakım sisteminde bu özel grupların ihtiyaçlarına
yönelik çözümlerin öncelikli olarak yer almasında fayda vardır.
15. Evde bakım hizmetinde kadrolu pozisyonların yaratılması, yarım zamanlı
çalışma modelinin iyileştirilmesi ve Maliye ve Sağlık Bakanlıkları seviyesinde evde
bakım çalışanı olmayı kolaylaştırıcı yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir.
Tüm bu problemlerin çözümü ve ulusal düzeyde evde bakım sisteminin
oluşturulması için tüm ilgili kamu ve sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile bir
çalışma grubu oluşturulmalı, ülkemiz için bir makro planın ve devamında bir eylem
planının
oluşturulması
amacıyla
çalışma
yapılmalı,
ilgili
kurumlar
arası
koordinasyon sağlanmalıdır( 2.Ulusal Evde Baım Kongresi, 20-23-Nisan 2008,
Sağlık Sistemimizde Evde Bakım, sonuç bildirisi).
5.11. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı Açısından Durumu
5.11.1. Evde bakım hizmetlerinin finansmanı
Evde bakım hizmetlerinin finansmanı, tüm ülkeler için önemli bir konudur.
Devletin katkı düzeyi, özel sigortaların rolü ve sosyal sigorta prim ödemeleri ülkeden
ülkeye farklılık göstermektedir. Ülkeler, evde bakım hizmetleri finansman
politikalarının oluşturulmasında beş temel soru üzerinde durmaktadır ( Oğlak S.
2007.s. 100-108).
1. Bakım hizmetlerinden kimler yararlanacak?
2. Hizmetlerden yararlanma hakkı nasıl belirlenecek?
3. Finansmanı hangi kaynaklardan sağlanacak?
4. Bu hizmetler nasıl sunulacak (Hizmet sunum stratejileri ve yöntemleri)?
5. Bakım hizmetleri sistemi içinde sağlık ve sosyal hizmetlerin entegrasyonu nasıl
sağlanacak?
Tüm bunları içine alabilen kapsamlı ve bakıma muhtaçlara sunulacak
hizmetlerin yüksek kaliteli, ailenin finansal, fiziksel ve duygusal yükünü hafifletecek
uygulamaların tercih edilmesinin kamu sorumluluğu açısından önemli olduğu
savunulmaktadır. Sağlık hizmetlerinin finansmanında dünyada ağırlıklı olarak üç ana
mekanizma kullanılmaktadır. Bunlar; genel vergiler (bütçeden/Beveridge modeli),
sosyal sağlık sigortası (primler yoluyla/Bismarck modeli), cepten yapılan harcamalar
ya da özel sigortalardır. Prim gelirlerine dayalı sosyal sigorta uygulamaları olarak
bilinen Bismarck modelinde devlet sağlık hizmetlerinde günlük faaliyetlerden çekilip
daha makro düzeyde sağlık politikalarını belirleyen ve uygulamasını denetleyen bir
konumdadır. Kamu mali kaynaklı sosyal güvenlik modellerinin özünü oluşturan
Beveridge modelinde ise devlet hem makro hem de mikro düzeyde hizmet sunan,
finanse eden ve düzenleyen konumdadır ( Özer, Ö ve ark. 2012, s.100).
Evde bakım hizmetlerinin finansmanında ülkeler gelişmişlik düzeylerine göre
farklı yöntemler benimsemektedirler. Geri kalmış ülkeler kamu finansmanını
artıracak hemen hemen hiçbir olanağa sahip değildir. Bu ülkelerde, evde uzun süreli
bakım,
tümüyle
profesyonel
olmayan
bakıcılar
ya
da
aileler
tarafından
sağlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü evde uzun süreli bakımın finansmanı ile ilgili
beş yaklaşıma yer vermektedir. Bunlar; WHO, Home-Based Long Term Care, WHO
Technical Report Series 898, Geneva, 2000
• Genel vergilendirme,
• Sosyal sağlık sigortası,
• Değişebilen oranlardaki hizmet içeriğine göre cepten veya hizmet değişimi şeklinde
ödeme,
• Özel sigorta,
• Ücretsiz personel kullanımıdır (gönüllüler).
Birçok ülkede, evde bakım hizmetinin sosyal sigortalar fonundan
karşılanmasını sağlamak için yasal girişimler vardır. Bu ülkelerde evde bakım
hizmetlerinin
finansmanı
genel
vergilendirme
üzerinden
sağlanmaktadır.
Uygulamada, bu fonlar sağlık sigortasına bağlı olmaktan çok, özel hedef grupları için
düzenlenmiş ve birincil ölçüt olarak maluliyete odaklanmıştır. Aynı zamanda bu
fonlar, her düzeyde istemin değerlendirildiği hizmet hakkının kapsamı konusunda
çok sıkı bir şekilde tanımlanmış ölçütlere sahiptir. Amerika’da evde bakım
hizmetlerinin finansmanı sekiz farklı yöntemle karşılanmaktadır. Bunlar; Medicare,
çalışanların desteği, çeşitli programlar, diğer devlet ödemeleri, özel sigorta ve cepten
ödemelerdir (Özer,Ö ve ark. 2012, s.100).
ABD’de 65 yaşının üstündeki herkes, maluller ve kronik böbrek hastalığı olan
her yaş grubundaki kişiler gelir seviyesine ve zenginlik durumuna bakılmaksızın bu
program kapsamına alınır. Medicare iki ayrı ödeme planından oluşmaktadır.
Medicare’in birinci ödeme planında hastane masrafları karşılanırken, ikinci ödeme
planında doktor ve hemşirelik bakımları, ayakta tedavi ve laboratuvar giderleri
karşılanır. Medicare kapsamında evde bakım hizmetlerine yapılan harcamalar 1995
yılında 9,4 milyon dolar düzeyindeyken, 2001 yılında bu rakam 16,6 milyon dolara
yükselmiş 2008 yılına gelindiğinde ise 44,9 milyon dolar olmuştur (Özer,Ö ve ark.
2012, s.100).
Evde bakım hizmetlerinin finansmanı, mevcut durumda bu alana ilgi gösteren
yerel yönetimlerin bütçeleri, SHÇEK tarafından bakıma muhtaç özürlü ve yaşlılardan
ekonomik yoksunluk içinde bulunanlara sağlanan bütçe, az sayıda sigortalının
faydalanabildiği özel sağlık sigortalarının sınırlı teminat kapsamları, sağlık
bakanlığının sosyal devlet anlayışı ile hizmet sunumu ve ailelerin cebinden yapılan
ödemelerle devam etmektedir. Tüm ihtiyaç sahiplerinin gereken standartta ve
sürdürülebilir bir hizmet alabilmesi için evde bakım hizmetlerinin sosyal güvence
sisteminde teminat altına alınması gereklidir (Özer,Ö ve ark. 2012, s.101).
Uzun dönem bakım ihtiyaçlarını karşılamak için ise diğer ülke örneklerinde
etkin olarak uygulanan bakım sigortası modelinin en kısa zamanda Ülkemizde de
geliştirilmesi gereklidir.
5.12. Bakım Sigortası Yönünden Evde Bakım
Bakım Hizmetinden Yararlanma; uzun süreli evde bakım hizmetlerinde,
bakıma muhtaçlık derecesi göz önünde bulundurulmaktadır. Birçok ülkede, ulusal
düzeyde tek bir değerlendirme ölçeği kullanılmaktadır veya bu yönde olağanüstü
çaba gösterilmektedir. Tek tip değerlendirme sistemi, derecelendirme süreçlerinin
standardize
edilmesine
de
yardımcı
olabilmektedir.
Bakım
hizmetlerinden
yararlanmada en az 6 ay devam eden bir bakım gereksinimi dikkate alınmaktadır.
Kısa süren bakım hizmetleri, bakım sigortası kapsamında değerlendirilmemektedir.
Hemen her ülkede, bireyin bakıma muhtaç olup olmadığına ve bakım hizmeti alma
gereksiniminde, bakım derecelendirme sistemi uygulanmaktadır. Buna göre, bireyin
başkalarının yardımına günlük, haftalık ya da aylık olmak üzere hangi sıklıkta
gereksinim duyacağı bakım zamanı saptanmaktadır.
Bakım sigortasını finansmanı, tüm ülkeler için önemli bir konudur. Devletin
destek düzeyi, özel sigortaların rolü ve sosyal sigorta prim ödemeleri ülkeden ülkeye
farklılık göstermektedir.
Bakım sigortasında sağlık ve sosyal hizmetleri temel bir insan hakkı olarak
kabul eden ve her bireye eşit ve ücretsiz sunulduğu yaklaşım yanında, bu hizmetleri
pazar ekonomisi kuralları çerçevesinde ele alan ya da her iki anlayışı içeren karma
uygulamalar da bulunmaktadır. Sosyal güvenlik ve özel sigorta veya kişisel özel
harcamalar arasındaki denge, bakım sigortasında bir diğer önemli göstergedir.
.Uygulamada, birçok gelişmiş ülke, hem sosyal güvenlik hem de özel sigorta
finansmanına dayanmaktadır (Oğlak, 2007, s.103-104 ).
6- Sonuç ve Öneriler
Evde bakım hizmetleri tüm dünyada ve ülkemizde sağlık bakım sistemi
içindeki yerini hızla almaktadır. Bunun nedenleri demografik değişim ve yaşlı
nüfusun artması, aile yapısının değişmesi, tıp teknolojisinin gelişmesi, uzun süreli
kurum bakım hizmetlerinin yetersizliği, sağlık hizmetleri harcamalarında artan
maliyet şeklinde sıralanabilir.
İnsanlar bazen kendi iradeleri dışında ileri yaşlılık, kronik hastalıklar ve
engellilik gibi nedenlerle bakıma muhtaç durumuna gelebilirler. Bu durum sosyal ve
ekonomik boyutlarıyla yalnız bakıma muhtaç olan kişiyi değil, ailesini toplumu ve
sosyal devleti de etkilemektedir. Bu nedenden dolayıdır ki, bakıma muhtaç olma
sorununun çözümü, sorunu yaşayan bireylerin sosyo – ekonomik yönden güvence
altına alınması ve ihtiyacı olan bakımın karşılanması sosyal devletlerin başta gelen
görevlerindendir.
Evde bakım hizmetleri sağlık ve sosyal hizmetlere olan talebin hızla artması
yanında bazı hastalıkların rehabilitasyonunda özellikle tercih edilen bir hizmet
sunum şeklidir. Bu yönüyle ülkede ciddi anlamda yataklı tedavi kurumlarına
alternatif
olmakta,
bakım
sigortaları
düzenlemeleri
içinde
evde
bakım
uygulamalarına ciddi bir yer verilmektedir. Bilindiği üzere dünya nüfusunun giderek
yaşlanması, ailenin küçülmesi kadının çalışma hayatına girmesi, uzun sureli bakımın
finanse edilmesi ve şu an uygulanmakta olan güvenlik sistemi bunlar karşısında
yetersiz kalmaktadır.
Ülkemizde evde bakımda kalite çalışmaları henüz tamamlanamamıştır.
Kişilere verilen hizmet sunumu, hasta ve ekip arasındaki etkileşim, hasta
memnuniyeti kalite hizmeti veren kişilerin yeterliliğini içine alan çok yönlü bir
kavramdır. Bu konuda yapılan geri bildirimler önemle değerlendirilmelidir. Kalite ve
standartlar doğrultusunda bir evde bakım hizmeti sunumu için ülkemizin sosyal ve
finansman
şartlarına
özgü
bir
model
geliştirilmeli,
artırılmalı,kaynaklar etkin ve verimli kullanılmalıdır.
hizmet
kalitesi
Kaynaklar
Evde Bakım Kongresi Yönetim Kurulu sonuç bildirisi, (2012). Türkiye de Evde
Sağlık Ve Bakımda Neredeyiz, 3.Ulusal Evde Bakım Kongresi, Aydın
Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği” 25.05.2010 tarih ve 27591 sayılı Resmi
Gazetede
Akdemir, N ve ark. (2011). Yatağa Bağımlı Hastaların Sağlık Sorunlarına Yönelik
Evde Bakım Hizmet Gereksinimleri, Dicle Tıp Dergisi/Dicle Medikal Journal Cilt;
(38) 1. s. 57-65
Aksu, T ve ark.(2010). Yaşlılıkta Evde Bakıma Güncel Yaklaşımlar, Maltepe
Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanat Dergisi, Cilt: (2)3, S.120
Altuntaş, M ve ark. (2010). Evde Sağlık Hizmeti Ve Günümüzde Uygulama
Şekilleri, Tepecik Eğitim Araştırma Hastanesi, Cilt: (20) 3, s.156-157.
Aslantaş, H. (2009). Psikiyatrik Hastalarda Evde Bakım ve Hemşirelik Sürecinin
Uygulanması, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:(12)4
Aslantaş, D. ve Ertem, M. (2012). Halk Sağlığı Bakışıyla Evde Bakım Hizmetleri
Durum Tespiti, Yaşlı Sağlığı ve Sorunları, (1.baskı) . Eskişehir, Palme Yayıncılık,
S.84-85
Aydın, D. (2005). Avrupa da Yaşlı Bakımı, Sağlık Turizmini Geliştirme Derneği
Araştırması, s.11-16.
Bağ, B. (2012). Almanya Örneğinde Sağlık Sisteminde Palyatif Bakım
Uygulamaları, Türk Onkoloji Dergisi, Cilt.(27)3, s.142-149
Bahar, A. ve Parlar, S. Yaşlılık ve Evde Bakım, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi,
Cilt:2 (4), s.35
Başgül, Ç ve ark. (2011). Sağlık Alanında yeni bir hizmet evde sağlık hizmeti,
Ankara il sağlık müdürlüğü sağlığın başkenti dergisi, sayı.20, s.52
Büyükkayacı, N. (2009). Postpartum Erken Taburculuk Sonrası Evde Bakım, TAF
Preventive Medicine Bulletin, Cilt:(8)1, s.73-82
Can, Ö. ve Ünal, N. (2008). Evde Bakım ve Tedavi, Türk Yoğun Bakım Derneği
Dergisi, Cilt:6(4) ,s. 6-13
Danış, M.Z. (2008). Evde Bakımda Özel Gruplar: Yaşlılar Ve Sosyal Hizmet, 20-23
Nisan 2008, 2.Ulusal Evde Bakım Kongre Kitabı, S.118, İstanbul
Demir, M. ve Ünsar, S.(2008), Kalp Yetmezliği Ve Evde Bakım, Fırat Sağlık
Hizmetleri Dergisi, Cilt: (3) 8., s.123-127
Evde Bakım Derneği, 2.Ulusal evde Bakım Kongresi, 20-23-Nisan 2008, Sağlık
Sistemimizde Evde bakım, İstanbul
Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yonetmelik. (T.C. Resmi Gazete, 10
Mart 2005, sayı: 25751).
Fadıloğlu, Ç. Ertem, G. ve Akyar, F (2013). Evde Sağlık Ve Bakım, 1.baskı,
Amasya, Göktuğ Yayınları.
Gözüm, S. (1999). Hemofilisi Olan Bireyin Evde Bakımı Ve Hemşirenin Rolü,
Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, Cilt: (2) 2. s.91- 96
Güngör, G. ve Nuran, G. (2009). Yaşlıların sağlık bakım gereksinimleri, Cumhuriyet
Tıp Dergisi, Cilt:(31) . s.372.
Işıkhan, V. (2008), Terminal Dönem kanser hastalarının Ölüm Yeri Tercihleri, Türk
Onkoloji Dergisi, 2008;23(1). S. 34-44
Kar, G. (2003). Evde Bakım Hizmeti Veren Hemşirelerin Hizmette Yaşadıkları
Güçlükler Ve İş doyumu Düzeyleri, Yayınlanmamış yüksek Lisans Tezi, Marmara
Üniversitesi.
Karahan, A ve Güve, S (2002) Yaşlılıkta Evde Bakım, Turkish Journal of Geriatrics,
Cilt: 5 (4), s.155-159
Oğlak, S. ( 2008). Evde Bakım Hizmetleri ve Bakım Sigortası, (2.baskı).İskenderun,
Color Ofset Yayınları,
Oğlak, S. (2007). Uzun Süreli Evde Bakım Hizmetleri Ve Bakım Sigortası, Turkısh
Journal of geriatries, Cilt:(10) 2 .s.100-108
Oğlak, S. (2008). Türkiye’de Bakıma Muhtaç Bireylerin Bakım Hizmetlerinde
Sosyal Bakım Elemanının Eğitimi ve İstihdam Açısından Önemi, Özveri Dergisi
Cilt: (5 ) 1
Özer, Ö ve ark.
Kamunun Sunduğu Evde Bakım Hizmetleri ve Finansmanı,
Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimler Dergisi, Cilt: (3) 2 s. 97-98
Öztop, H. Şener, A. ve Güven, S. (2008). Evde Bakımın Yaşlı ve Aile Açısından
Olumlu ve Olumsuz Yönleri, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, Cilt:(1). S.39-49
Pınar, R. (2006). Türkiye de Evde Bakımda Mevcut Durum, Akademik Geriatri,
S.155.
1 Şubat 2010 tarihli ve 3895 sayılı Onay ile yürürlüğe giren “Sağlık Bakanlığı’nca
Sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında
Yönerge”dir.
Sayan, A. (2004). Günümüzde Evde Bakım, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokulu Dergisi, Cilt: (7)3, s.91
Seyyar, A. (2005). Avusturya da Bakıma Muhtaçların Sosyal Güvenliği, Sosyal
Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı:50. s.206-223.
Tanlı, S. Ve Utku, T. (2008). Evde Bakımda Organizasyon ve Etik Sorunlar, Türk
Yoğun Bakım Derneği Dergisi, Cilt:(6)4
Taşocak, G. (1998). Aile Eğitimi, 1. Ulusal Evde Bakım Kongre kitabı,
İstanbul.s.239.
Turaman, C. (2001), Yaşlı sağlığı hareketlerinin birinci basamakta planlanması,
Geriatri, Cilt:(4)1, s.22-27
Uğurlu, M ve ark.(2012), Aile Hekimliği Uygulamalarında Güncel Problemler ve
Çözüm Yollar-2, Ankara Medikal Journal, Cilt: (12) 1, s.4-12
Ünsar, S. (2007). Kanserli Hastada Evde Bakım ve Semptom Kontrolü, Fırat Sağlık
Hizmetleri Dergisi, Cilt:(2)5, S.92
Yılmaz, M ve ark. (2010). Sağlık Hizmetlerinde Alternatif bir Sunum Şekli Olarak
Evde Hasta Bakımı, İstanbul Tıp Dergisi, Cilt;11(3), s. 125-132
Cimete, G. (2008). Evde Bakım Hemşireliği, Türk yoğun bakım derneği dergisi,
Cilt:(6)4, s.49
Sayar, İ. (2007). Yaşlı Hastanın Evde Bakımdaki sorunları, Akademik Geriatri, Fırat
Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt: (2)
ÖZGEÇMİŞ
05.03.1970 Kastamonu / Araç doğumluyum. İlk ve ortaokulu Araç’ ta
bitirdim. Daha sonra lise öğrenimime Kastamonu Sağlık Meslek Lisesinde devam
ettim. 1984 yılında başladığım liseyi 1988 yılında bitirip Hemşirelik görevime
İstanbul Haydarpaşa Numune Hastanesinde başladım. 1988 yılında Hemşire olarak
gece çalışırken bir yandan da Marmara Üniversitesi M.Y. O. Hemşirelik bölümüne
devam ettim. 1990 yılında Üniversiteyi bitirdim. 1993 yılından bu yana Dr. Lütfi
Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesinde görev yapmaktayım. 2011 yılında
Erzurum Atatürk Üniversitesin Hemşirelik bölümün den uzaktan eğitim ile lisans
diplomamı aldım. 2012 yılında da Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme Yönetimi Anabilim Dalı Hastane ve Sağlık Kurumları Yönetimi Anabilim
Dalı’ nda Yüksek Lisans eğitimine başladım. Özel ilgi alanlarım hastalarımın Bakımı
ile ilgili yeni araştırmalar yapmak, hastane yönetimi ile ilgili yeni gelişmeleri takip
etmek, çocuklarımla vakit geçirmektir. Yabancı dilim İngilizce olup 2000 yılından
beri Gündüz AYDIN ile evliyim. Kenan ve Süleyman adında 8 yaşında ikiz
oğullarım var.
Aday: Halime AYDIN