Ali Rıza ERDEM1 Musa ALTUNSARAY EĞİTİMDE NİTELİĞİ

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
Ali Rıza ERDEM1
Musa ALTUNSARAY2
EĞİTİMDE NİTELİĞİ BELİRLEYEN ÖNEMLİ BİR ETKEN:
EĞİTİM ETİĞİ3
Özet
Eğitim kurumlarında verilen eğitim doğrudan veya dolaylı toplumdaki tüm
kesimleri ilgilendirmektedir. Toplumdaki bireyler eğitim kurumlarında verilen
eğitimin niteliği kadar, eğitimin nasıl verildiğini de önemsemektedir. Bu nedenden
dolayı eğitim kurumlarında verilen eğitimin “eğitim etiği” ne uygun verilmesi artık
önemlidir. Eğitim etiği irdelenmesinin, eğitim sisteminin stratejik öğesi olan
öğretmenlerin dikkatinin konuya çekilmesi ve konu hakkında farkındalıklarının
artırılması açılarından katkı sağlaması beklenmektedir. Bu çalışmanın amacı, ilgili
alanyazını irdeleyerek “eğitim etiği” nin kritiğini yapmaktır. Eğitim etiği
irdelenmesinin, eğitim sisteminin stratejik öğesi olan öğretmenlerin dikkatinin
konuya çekilmesi ve konu hakkında farkındalıklarının artırılması açılarından katkı
sağlaması beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Eğitimde nitelik, eğitim etiği, öğrenme ortamı, etkileşim,
çıkarım
AN IMPORTANT FACTOR THAT DETERMINES THE QUALITY OF
EDUCATION: EDUCATION ETHICS
Abstract
Education provided in the educational institution directly or indirectly concerns
everyone in the society. Individuals in society should care about the how the
education is provided as much as the qualification of the education delivered
educational institutions. Thus, it is now important to provide education in
accordance with the “educational ethics”. It is expected that the examination of the
educational ethics will have contributions for drawing attention of the teachers that
are strategic elements of education system and in terms of increasing their
1
Prof. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, [email protected]
Ankara Milli Eğitim Müdürlüğü, [email protected]
3
08-10 Haziran 2015 arasında Ankara’da Hacettepe Üniversitesi, Beytepe Yerleşkesinde düzenlenen “II.
Uluslararası Avrasya Eğitim Araştırmaları Kongresi” nde sözlü sunulan bildirinin geliştirilmiş şeklidir.
2
Ali Rıza Erdem - Musa Altunsaray
22
awareness about this subject. The aim of this study is to criticize the “educational
ethics” by examining the relevant literature. It is expected that the examination of
the education ethics will have contributions for drawing attention of the teachers
that are strategic elements of education system and in terms of increasing their
awareness about this subject.
Key words: Ethics in education, education ethics, learning environment,
interaction, result of the point
GİRİŞ
Eğitim kurumları ve bu kurumlarda verilen eğitim, toplumdaki bireylerin bugünkü ve
gelecekteki hayata daha hazırlıklı olabilmeleri için bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Eğitim
kurumlarında verilen eğitim formal boyutuyla daha çok ön plana çıkmakta ve toplumdaki
bireyler, kurumlar verilen bu formal eğitimin amacını, programını, verilen eğitimin ne kadar
eğitim etiğine uygun verildiğini önemsemektedir. Çok bileşenli bağımlı değişkenler bütünü olan
eğitim kurumlarının amaçlarını ne derece etkili gerçekleştirdiği kadar, amaçlarını
gerçekleştirirken ne kadar eğitim etiğe uyduğu da artık önemlidir. Düne göre bugün, diğer
alanlarda olduğu gibi “eğitimde etik” toplumsal anlamda daha bir önem kazanmıştır.
Eğitimde yatırım insana yapılmaktadır ve eğitimin amaçlarından birisi de toplumun değer
yargılarını bir sonraki nesile aktarmaktır. Eğitim kurumu olan okullar değerlere dayalı
örgütlerdir. Değere dayalı okullarda öğretmen eğitim etiğine uygun eğitim-öğretimi
gerçekleştirirken konumundan dolayı toplumun birçok kesimiyle ilişki içerisindedir ve bu farklı
kesimlerin öğretmenden değişik beklenti ve istekleri olabilmektedir. Bu beklenti ve istekler
öğretmenleri sürekli olarak etik sorunlarla yüzyüze getirmektedir. Bu sorunlardan bazıları
“ırkçılık”, “kökten dincilik”, “cinsiyet eşitsizliği”, “cinsel taciz”, “şiddet”, “cinsiyete yaklaşımda
farklılıklar”, “aile yapısı (boşanmış, tek ebeveynli, hemcinslerden oluşan vb.)”, “çocukların
suistimali”, “bozulan sağlık dengeleri (obetizm, süreğen hastalıklar vb.)” dir (Akbaba Altun,
2003; Erdoğan, 2012; Uğurlu, 2012).
Eğitim kurumlarında verilen eğitim doğrudan veya dolaylı toplumdaki tüm kesimleri
ilgilendirmektedir. Toplumdaki bireyler eğitim kurumlarında verilen eğitimin niteliği kadar,
eğitimin nasıl verildiğini de önemsemektedir. Bu nedenden dolayı eğitim kurumlarında verilen
eğitimin “eğitim etiği” ne uygun verilmesi artık önemlidir. Eğitim etiği irdelenmesinin, eğitim
sisteminin stratejik öğesi olan öğretmenlerin dikkatinin konuya çekilmesi ve konu hakkında
farkındalıklarının artırılması açılarından katkı sağlaması beklenmektedir. Bu çalışmanın amacı,
ilgili alanyazını irdeleyerek “eğitim etiği”nin kritiğini yapmaktır. Eğitim etiği irdelenmesinin,
eğitim sisteminin stratejik öğesi olan öğretmenlerin dikkatinin konuya çekilmesi ve konu
hakkında farkındalıklarının artırılması açılarından katkı sağlaması beklenmektedir.
Yöntem
Bu çalışmada “eğitim etiği” irdelenerek çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalışma alanyazından elde
edilen verilerin analizi ve yeniden düzenlenmesi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışmada
alanyazından elde edilen veriler, araştırmacılar tarafından belirlenen “etik”, “eğitim ve etik
ilişkisi”, “eğitim etiği”, “öğrenme ortamındaki öğretmen-öğrenci etkileşiminde etik”, “öğretmen
için eğitim etiğine yönelik çıkarımlar”, ”yerleşik eğitim etiği anlayışının eğitimin niteliğine
katacağı güç” alt başlıkları kullanılarak düzenlenmiştir. Veriler, alanyazından ve internet
kaynaklarından elde edilmiştir. Öncelikle elde edilen veriler çalışmanın alt başlıklarına göre
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
23
Eğitimde Niteliği Belirleyen Önemli Bir Etken: Eğitim Etiği
ayrılmış ve analiz edilmiştir. Daha sonra ayrılan ve analiz edilen veriler, çalışmanın alt
başlıklarına göre yeniden düzenlenmiştir.
Etik
“Etik”, bir dizi kural ve ilke yâda bir küme insan yâda toplumca kabul edilmiş bir dizi davranış
ve ilkeler kümesi anlamına gelmektedir. Etiğin özünde doğru ve yanlış ölçütleri yatmaktadır,
etik, yanlış ya da doğru olma düşüncesiyle ilgilenir. Daha geniş bakış açısıyla etik bütün etkinlik
ve amaçların yerli yerine konulması, neyin yapılacağı veya yapılamayacağının, neyin
isteneceğinin veya istenemeyeceğinin, neye sahip olunacağı ya da olunamayacağının
bilinmesidir. Etik genel olarak, neyin doğru neyin yanlış olduğunu ayırmaya yarayan davranış
kurallarıdır. Etik, insan davranışlarını tanımlayarak ya da açıklayarak değil, değerlendirerek
yapar. Buradaki değerlendirmeden amaç, insan eylemleri ve bunların sonuçlarının
çözümlenmesidir. Etik kişinin kendi çıkarlarına kayıtsız kalmasını öngörür. Örgütler artık etik
uygulama ve davranışların kurumsallaştırılmasına önem vermektedir (Gözütok, 1999;
Karakütük, 2002; Aydın, 2003b; Kuçuradi, 2003; Morris, 2004; Pelit ve Güçer, 2006; Ilgaz &
Bilgili, 2006; Aypay, 2009; Obuz, 2009; Yaman & Mermer & Mutlugil, 2009; Usta, 2011;
Kandemir, 2012)
Aralarında ilişkiler bulunan dört ayrı etikten söz edilebilir (Aydın, 2003b; Örenel, 2005; Başel,
2007; Sakin, 2007; Selimoğlu, 2008; Kocayiğit, 2010; Manolova, 2011; Arğa, 2012; Ergin,
2014): (1) Betimleyici etik, bilimsel yâda tanımlayıcı yaklaşımın ahlâk alanına uygulanmasını
ifade eden bu etik anlayış norm bildirmek yada kural koymak yerine, sadece insan eylemlerini
gözlemleyerek, eylemlerin sonuçlarını betimler. (2) Metaetik, etiğin doğası ve ahlaki
gerekçelendirme hakkında yorumlar yapar. Etiğin göreli olup olmadığı ya da insanın hep kendi
çıkarları için davranıp davranmadığı gibi tartışmalar meta etiğin kapsamına girer. (3)Normatif
etik, bizim ahlaki eylemlerimizin içeriğine karar vermemizle ilgilenir. Normatif etik kuramları,
eylemlere rehberlik sağlamayı amaçlar ve “Ne yapmalıyım?” sorusunun yanıtını verecek
süreçleri tanımlamayı hedefler. Normatif etikte doğru ile yanlış davranışları kesin bir biçimde
birbirinden ayıracak ölçütler oluşturulmaya çalışılmaktadır. (4) Uygulamalı etik, belli özel
alanlarda ortaya çıkan etik sorunların tartışılması için ölçütler yaratma ve bu özel alanlarda bu
ölçütlerin insan davranışlarında uygulanmasıyla ilgilenir. Tıbbi etik, biyo etik, sosyal etik,
iktisat etiği, bilim etiği, eğitim etiği, iş etiği, bilişim etiği, mühendislik etiği, çevrebilim etiği,
barış etiği gibi çeşitli alanları vardır.
Eğitim ve Etik İlişkisi
Eğitim insan hayatının her safhasındadır ve insanı insan yapan faktörlerin en başında gelir.
Eğitimin nihai amacı bireyin kendini gerçekleştirmesini sağlamaktır. Eğitim ile etik arasındaki
ilişki çeşitli açılardan ele alınabilir. Ergüden’e (2003: 2) göre eğitim ve etik arasında bu
anlamda zorunlu bir ilişki vardır ve Sokrates bunu “kendini tanı” sözü ile ifade etmektedir. Bu
anlamda eğitim, yaşam boyunca süren bir kendini tanıma sürecidir. İkinci olarak Sokrates’in
kendisinin “her şeyi bilmediğini bildiği” sofistlerin ise “her şeyi bildiklerini zannettikleri” sözü
eğitim etik ilişkisinin paradoksal yönünü gösterir. Eğitim bu anlamda, ömür boyu sürecek olan
bir “kendini tanıyamama” sürecidir. Ilgaz ve Bilgili’ye (2006: 202-203) göre eğitimin temelinde
insan olması, etiğin de eğitimin içerisinde olmasını gerektirir, çünkü etiğin de temelinde insan
vardır. Diğer taraftan toplumu geliştirmeye çalışan eğitimin bireylere kendisine ve topluma nasıl
ve ne kadar yararlı olacağını etikten almaktadır. Şakar’a (2010: 11) göre eğitimle etiğin amacı
arasında sıkı bir ilişki vardır, çünkü etiğin amaçladığı “insan pratiğini ahlaki niteliği
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
Ali Rıza Erdem - Musa Altunsaray
24
bakımından aydınlatma; eleştirel, ahlak tarafından belirlenmiş bir bilinci geliştirebilecek etik
argümantasyon biçimlerine ve temellendirme süreçlerine girebilme; insanı sevebilmeyi
öğretme” idealine ancak eğitimle ulaşılabilir. Teori ve uygulama bağlamında da eğitim ve etik
arasında bir ilişkinin varlığından söz edilebilir. Etik insana ait yükümlülüklerin neler olması
gerektiğini ele alırken, eğitim de bu yükümlülüklerin insana nasıl kazandırılacağını araştırmakta
ve bulgularını uygulamaya geçirmektedir.
Eğitim Etiği
Eğitim toplumun geleceği olan yeni nesilin yetiştirilmesi işlevini öncelikle üstlenmiştir. Yeni
nesili yetiştirirken işe koşulacak olan eğitimin etik boyutu güncel bir tartışma konusu olmaya
hala devam etmektedir. Eğitim etiğinin makro (ulusal) ve mikro (okul) boyutlarda ele alınması
tartışmanın daha işlevsel olması açısından önem taşımaktadır. Aydın’a (2003a: 138) göre eğitim
etiğinin üç alanda ele alınması gerekmektedir: (1) Eğitim politikalarında etik tartışma ve
yansımalar (2) Öğretmenlerin meslek etiği (3) Okullarda etik eğitimi
Makro düzeyde eğitim etiği
Makro düzeyde eğitim etiği “profesyonellik”, “eğitim politikası”, “eğitim programı” ve
“öğrenci-veli” boyutlarında okullarda eğitim-öğretimin eğitim etiğine göre sürdürülebilmesi için
ilkelerin ve standartların belirlenmesidir.
Makro düzeyde, eğitim etiği açısından “profesyonellik”, eğitim hizmetinin profesyonelce ve
bireysel farklıkların gözetilerek yürütülmesidir. Eğitimcilerin eğitim etiğine uygun olarak
profesyonelce eğitim hizmetini verebilmeleri için ilke ve standartların belirlenmesi
gerekmektedir. Ülkemizde diğer devlet memurları gibi öğretmenlerin de hizmet sunarken
uymaları gereken etik ilkeler “Kamu görevlileri etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve
esasları hakkında yönetmelik” te belirtilmiştir. Ayrıca öğretmenler için eğitim hizmetini
sunarken uyacağı eğitim etiği ilkeleri belirlenmemiştir. Amerika Birleşik Devletlerinde eğitim
ve öğretmenlik meslek etiği çeşitli öğretmen dernekleri, sendikalar, eyalet eğitim bölümleri
tarafından ele alınmış ve yazılı olarak belirlenmiştir. Amerikan Ulusal Eğitim Derneği
tarafından 1975 yılında kabul edilen “Eğitim Profesyonellerinin Etik Kodları”na göre eğitimde
etik ilkeler bütün eğitimcilerin davranışlarını yargılamaları için standartlar oluşturur. Bu ilkeler
(Aydın, 2003a; Aydın, 2003b; Başel, 2007; Sakin, 2007): İlke 1: Öğrenciye Bağlılık.
Eğitimciler, bütün öğrencilerin toplumun saygıdeğer ve etkili bir üyesi olarak, kendi
potansiyelinin farkına varmalarına ve bu potansiyeli gerçekleştirmelerine yardım etmek için
çaba gösterirler. Bu yükümlülüklerini yerine getirmek için; (1) Öğrenciyi, öğrenme sürecindeki
bağımsız eylemlerinden makul olmayan gerekçelerle alıkoyamazlar. (2) Makul olmayan
gerekçelerle, farklı bakış açılarına sahip öğrencilerin görüşme taleplerini geri çeviremezler. (3)
Öğrencinin gelişmesiyle ilgili materyali kasıtlı olarak gizleyemez ya da çarpıtamazlar. (4)
Öğrencileri, öğrenim, sağlık ya da güvenliklerine zarar verebilecek koşullardan korumalıdırlar.
(5) Öğrenciyi kasıtlı olarak mahcup edecek ya da küçük düşürecek davranışlara maruz
bırakamazlar. (6) Öğrencilere, ırk, din, renk, milliyet, medeni durum, politik ya da dinsel
inançlar, toplumsal ya da kültürel kimlik veya cinsiyete dayalı ayrımcılık yapamayacakları gibi,
bu nedenle; hiçbir öğrencinin herhangi bir programa katılmasını engelleyemezler; hiçbir
öğrencinin yararlarına engel olamazlar; hiçbir öğrenciye avantaj sağlayamazlar. (7) Kişisel
çıkarları için öğrencilerle profesyonel ilişkilerini kullanamazlar. (8) Öğrencilere ilişkin gizli
bilgileri yasal gereklilikler olmadıkça ya da profesyonel hizmetlerce gerekmedikçe
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
25
Eğitimde Niteliği Belirleyen Önemli Bir Etken: Eğitim Etiği
açıklayamazlar. İlke 2: Mesleğe Bağlılık. Eğitimcilik, halkın güven ve sorumluluğunu içeren
profesyonel hizmet ve yüksek idealler gerektiren bir meslektir.
Makro düzeyde, eğitim etiği açısından “eğitim politikaları”, verilecek olan “eğitime” ve
“eğitimden yararlanacak olan insana” bakış açısıdır. Eğitim politikaları yasa, yönetmelik,
yönerge olarak elle tutulur ve gözle görülür hale dönüştüğünü görmekteyiz. Eğitim
politikalarının yer aldığı yasa, yönetmelik, yönergelerde “eğitime bakış açışı” yönünden
okulöncesi, ilköğretim ve ortaöğretim kademelerine toplumsal faydası ağır basan,
yükseköğretim kademesine toplumsal faydasının yanısıra bireysel faydası olan bir hizmet olarak
bakıldığını görmekteyiz. “Eğitimden yararlanacak insana bakış açısı” yönünden ele
aldığımızda tüm öğretim kademelerinde eğitimin hak, fırsat eşitliği, genellik, bilimsellik,
demokrasi eğitimi olarak bakıldığını görmekteyiz.
Makro düzeyde, eğitim etiği açısından “eğitim programları”, programın amaç, içerik, öğrenmeöğretme durumları ve sınama boyutlarıyla yetiştirilecek insanı belirlemesidir. Özellikle
programın amaç boyutu yetiştirilecek insan üzerinde görüş birliğini ifade etmektedir. Ancak
farklı ve aynı kademedeki ders programları açısından ele alındığında ders programlarının
amaçlarındaki çelişkiler eğitim etiği açısından üzerinde önemle durulması gerekendir.
Makro düzeyde, eğitim etiği açısından “öğrenci-veli”, eğitim hizmeti sunulmasında öğrenci ve
velinin hak ve sorumluluklardır. Eğitim hizmetinden yararlanan öğrencinin hak ve
sorumlulukları ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kademeleri için açık ve net olarak
ortaya konmalıdır. Diğer taraftan öğrenci velisinin de hak ve sorumluluklarının okulöncesi,
ilköğretim ve ortaöğretim kademeleri için açık ve net olarak belirlenmesi gerekmektedir.
Mikro düzeyde eğitim etiği
Mikro düzeyde eğitim etiği, eğitim sisteminin “mutfağı-atölyesi” konumunda olan okul
düzeyinde verilen eğitimin makro düzeyde belirlenen “ilke” ve “standartlara” göre öğretmen
aracılığıyla etkin gerçekleştirilmesidir.
Öğretmenler okul ve sınıf ortamında verdikleri eğitimde öğrencinin en temel hakkı olan “eğitim
hakkı” ndan potansiyeli ölçüsünde en üst düzeyde yararlanabilmesini sağlamalıdır. Öğretmenin
öğrenciyle birlikte olduğu ders saatlerinde yaptığı eğitim-öğretim etkinleri, öğrencinin eğitim
hakkından gereği gibi yararlanabilmesi açısından önemlidir. Öğretmen derse geç gelerek
ve/veya derste öğrenciyi oyalayıcı etkinliklerle öğrencinin eğitim hakkını kısıtlamamalıdır.
Normalden ayrılan çocukların potansiyeli doğrultusunda eğitim hakkından daha fazla
yararlanabilmesini sağlayan ortamların oluşturulmasına özen göstermelidir. Çokan’a (2006: 84)
göre sınıf öğretmenleri eğitim etiğine yönelik olarak yüksek bir algı düzeyine sahiptir. Aynı
zamanda öğretmen öğrencinin sınıftaki eğitim –öğretim etkinliklerinden daha az yararlanarak
eğitim hakkını kısıtlayan oluşumlara da engel olmalıdır. Yaman & Mermer & Mutlugil (2009:
100) öğretmene saygı göstermeme, söz almadan konuşma, öğretmeni dinlememe, öğretmenin
iyi niyetini kötüye kullanma gibi davranışların okullarda öğrenciler tarafından sıkça yapıldığına
dikkat çekmektedir.
Öğrenme Ortamındaki Öğretmen-Öğrenci Etkileşiminde Etik
Öğrenciler zamanlarının büyük bir çoğunluğunu okulda öğretmenleri ve arkadaşlarıyla
geçirmektedir. Öğretmen-öğrenci ilişkisinin diğer ilişki türlerine göre eğitimin niteliği ve
öğrencilerin akademik başarıları üzerinde daha büyük bir etki yarattığı bilinen bir gerçektir.
Öğretmen sadece akademik niteliklerin arttırılması noktasında değil aynı zamanda öğrencilerin
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
Ali Rıza Erdem - Musa Altunsaray
26
bireysel özelliklerini geliştirmede de önemli rol oynar (Örenel, 2005; Dayanç, 2007). Bu açıdan
bakıldığında öğrenme ortamında öğretmen-öğrenci etkileşiminin eğitim etiğine uygunluk
göstermesi gerekmektedir.
Öğretmenlerin hangi eğitim kurumunda olursa olsun öğrenenlere verdiği eğitim hizmetinde
öğrenenlerle olan etkileşiminin eğitim etiğine uygun olmasına özen göstermesi gerekmektedir.
Devlet okulunda, özel okulda (veya dershanede) olsun öğretmen eğitim hizmetini eğitim etiğine
uygun vermelidir. Buna göre: (1) Öğrencilerle etkileşiminde ayrımcı söz, tutum ve
davranışlardan sakınmalıdır. (2) Öğrenme ortamında öğrencinin kişiliğine ve özel durumlarına
saygılı olmalıdır. (3) Öğrenciye baskı, korkutma, zorlama içeren söz, tutum ve davranışlar
uygulamadığı gibi arkadaşlarının da böyle uygulamalar yapmasına engel olmalıdır. (4)
Öğrencinin özgüvenini artırıcı uygulamalara öncelik vererek girişimciliğini desteklemelidir. (5)
Öğrencinin olay ve olgulara karşı gösterdiği farklı bakış açılarına karşı toleranslı olmalıdır. (6)
Etkileşimde bulunduğu öğrenciye karşı empati kurarak onu anlamaya çalışmalıdır. (7)
Öğrenciye gizliden yâda açıktan alay, küçümseme ve etiketlemeden kaçınmalıdır. Fakat eğitim
kurumlarında öğretmen –öğrenci etkileşiminin her zaman eğitim etiğine uygun gerçekleştiğini
söylemeyiz. Ergin’e (2014: 64) göre sınıf öğretmenleri çalışma saatlerinde kişisel işlerle
ilgilenmekte ve yıllık ve/veya günlük planlarda belirtilen konuların öğrencilere aktarılmasında,
olanak olduğu halde öğrencilerin konuyu daha iyi algılamalarını sağlayacak materyalleri
(tepegöz, projeksiyon vb.) fazla iş yükü getirir diye kullanmaktan kaçınmaktadır. Ayrıca belli
bir müfredatı eğitim öğretim yılı içinde öğrenciye vermek zorunda olduklarından müfredatı
yetiştirme sıkıntısı ve ders saatlerinin yetersizliği durumunda çoğu zaman çeşitli araç ve gereci
kullanmayı zaman kaybı olarak görmektedir. Başel’e (2007: 105-106) göre özel okullarda
öğrencilere karşı sergilenen etik dışı davranışlar ders programları yapılırken öğrenciye yararın
dikkate alınmaması, öğrenci ile ilgili özel bilgiler alenen konuşulması ve öğrencilerden hediye
kabul edilmesi gibi etik dışı davranışlar dershanelere göre daha fazla sergilenmektedir.
Dershanelerde öğrencilere karşı sergilenen etik dışı davranışlar öğretmenlerin öğrencilerle senli
benli ilişkilerden uzak durmamaları, bazı öğrencilere akrabalık, hemşerilik vb nedenlerden
dolayı ayrıcalık yapmaları, öğrencilere kendi özel işlerini yaptırmaları, başarısız öğrencilere ilgi
göstermemeleri, öğrencileri küçük düşürmekten kaçınmamaları, öğrencinin ders saatlerine
uymasına özen göstermemeleri ve kopya çekme girişimlerine gerekli tepki vermemeleri gibi
etik dışı davranışlar özel okullara göre daha fazla sergilenmektedir.
Öğretmen İçin Eğitim Etiğine Yönelik Çıkarımlar
Eğitim sisteminin stratejik öğesi olan öğretmen, okullarda eğitim etiğine uygun eğitimöğretimin gerçekleştirilmesinin de mimarıdır. Eğitim etiğiyle ilgili çalışmalar öğretmene
uygulamada kullanılabileceği çıkarımlar ortaya koymaktadır. Bunlar: (1) Eğitimi
bireyselleştirin. Eğitim her birey için potansiyeli doğrultusunda yararlanmak üzere vazgeçilmez
haktır. Bireyin eğitim hakkından potansiyeli ölçüsünde etkin yararlanabilmesi için bireyin bütün
yönleriyle tanınması ve eğitim ortamının buna göre buna göre düzenlenmesi gerekmektedir.
Özellikle kaynaştırma eğitimi gerektiren bireyler için bu daha çok önemlidir (2) İnsan ve birey
olarak görün. Her öğrenen eğitim ortamında eğitsel ve kişisel zorluklar yaşayabilir. Bu
durumda öğreneni insan ve birey olarak görmek ve eğitim ortamında yaşadığı zorlukları
anlamaya çalışmak gerekmektedir. Öğrenenin eğitim ortamında yaşadığı zorlukları anlamaya
çalışmak, verilen eğitimin daha etkili olabilmesi için nedenlerin ve niçinlerin çözümüne yönelik
yeni arayışlara ve uygulamalara kapı açacaktır. (3) Özgüvenini artırın. Öğrenenin özgüveninin
artırılması öğrenebileceğine ve başarabileceğine dair inancını artıracaktır, bu durum eğitimin
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
27
Eğitimde Niteliği Belirleyen Önemli Bir Etken: Eğitim Etiği
bireye kazandırmak istediklerinin en üst düzeyde gerçekleşebilmesinin olasılığını artıracaktır.
Özgüvenin yüksek olması eğitimin önemli hedeflerinden biri olan bireyde sağlıklı kişilik
gelişiminin gerçekleşmesine önemli katkılar sağlayacaktır. (4) Farklılıklara saygı ve hoşgörüyü
kazandırın. Bireylere verilen eğitim toplumda farklıkların birarada olmasının ve karşılıklı
etkileşmesinin teminatıdır. Öğrenen farklılıklara saygıyı ve hoşgörüyü kazanırsa hem eğitim
ortamında kendisinden farklı olanların farkına varıyor, kabulleniyor ve saygı gösteriyor hem de
gelecekte toplumda yetişkin olarak rollerini farklılıklara saygı ve hoşgörü çerçevesinde
başarıyla oynayabiliyor.
Sonuç: Yerleşik Eğitim Etiği Anlayışının Eğitimin Niteliğine Katacağı Güç
Eğitim etiği nitelikli eğitimin olmazsa olmazıdır. Eğitimde hedeflerin insan onuruna yakışır
şekilde gerçekleştirilmesi, “eğitim etiği”nin eğitim-öğretim etkinliklerinde etkin
gerçekleştirilmesiyle mümkündür. Bu konuda eğitimdeki kilit karar vericiler, okul müdürleri ve
özellikle öğretmenler duyarlı olmalıdır.
Öğretmen adaylarının eğitim etiği eğitimi. Öğretmen adaylarına verilen hizmet öncesi eğitim,
öğretmen yeterliklerinin kazandırılması açısından ön plana çıkmaktadır. Öğretmen adaylarına
verilecek olan yeterlikler içinde “eğitim etiği” yeterliği de en az diğer yeterlikler kadar
önemsenmelidir. Bunun bir göstergesi olarak öğretmen adaylarına teorik-uygulamalı olarak
“eğitim etiği” dersi verilmelidir.
Öğretmenlerin eğitim etiği eğitimi. Öğretmenlere verilen hizmet içi eğitim, öğretmenlerin
meslekteki gelişmeleri edinmeleri ve uygulayabilmeleri açısından oldukça önemlidir. Eğitim
etiği ve bu alandaki yeni gelişmeler gittikçe karmaşıklaşan toplumda daha önemli hale
gelmektedir. Öğretmenlere verilen hizmet içi eğitimde “eğitim etiği” alanındaki gelişmelerin
verilmesi öncelikli olmalıdır.
Sonuç olarak, makro düzeyde “profesyonellik”, “eğitim politikası”, “eğitim programı” ve
“öğrenci-veli” boyutlarında eğitim etiğinin “ilke” ve “standartları” açık ve net olarak ortaya
konsun. Mikro düzeyde okullarda eğitimin amaçlarını gerçekleştirirken eğitim-öğretimin makro
düzeyde belirlenen “eğitim etiğinin ilke ve standartları” na göre verilmesi öğretmenler
tarafından benimsensin ve etkin bir şekilde işe koşulsun. Aksi takdirde okullarda “eğitimin
amaçları gerçekleştirilsin fakat nasıl gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin” anlayışı egemen
olmaya başlayacaktır.
KAYNAKLAR
AKBABA ALTUN, S. (2003) Eğitim yönetimi ve değerler, Değerler Eğitimi Dergisi, 1
(1), 7-18
ARĞA, A. S. (2012) Öğretmenlerin mesleki etik ilkeleri kapsamındaki davranışlarının
ilkokul ve ortaokul öğrencilerinin algılarıyla değerlendirilmesi, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
AYDIN, İ. (2003) Eğitim ve öğretimde etik, 1. Ulusal uygulamalı etik kongresi kitabı
içinde 138-141, 12-13 Kasım 2001, ODTÜ, Ankara
AYDIN, İ. (2003b). Eğitim ve öğretimde etik, Ankara: PEGEMA Yayıncılık.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
Ali Rıza Erdem - Musa Altunsaray
28
AYPAY, A. (2009). Bilimsel etik, Editör: Abdurrahman Tanrıöğen, Bilimsel araştırma
yöntemleri içinde ss: 277- 292, Ankara: Anı Yayıncılık.
BAŞEL, R. (2007) Özel öğretim kurumlarında karşılaşılan etik dışı davranışlar (Denizli
ili örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Sakarya
ÇOKAN, S. E. (2006) Sınıf öğretmenlerinin öğretim etiğine yönelik algılarının sınıf
içerisinde karşılaştıkları sorunlu davranışları gidermeye yönelik kullandıkları
stratejilere yansıması (Balıkesir il örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir
DAYANÇ, T. (2007) Sınıf öğretmenliği aday öğretmenlerinin mesleki etik konusundaki
görüşleri ve mesleki etik ikilemleri çözümleme biçimleri, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu
ERDOĞAN, Ç. (2012) İlköğretim okulu müdürlerinin davranışlarının etik ilkelere
uygunluğu, Kastamonu Eğitim Dergisi, 20 (2), 503-518
ERGİN, Y. (2014) İlköğretim sınıf öğretmenlerinin öğretmenlik mesleği ile ilgili etik
olmayan davranışlara ilişkin algılamaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir
ERGÜDEN, A. (2003) Uygulamalı etik ne tür bir bilgi içerir? 1. Ulusal uygulamalı etik
kongresi kitabı içinde 1-8, 12-13 Kasım 2001, ODTÜ, Ankara
GÖZÜTOK, F. D. (1999) Öğretmenlerin etik davranışları, Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Dergisi, 32 (1), 83-99
ILGAZ, S. & BİLGİLİ, T. (2006) Eğitim ve öğretimde etik, KKEFD/ OKKEF, 14, 199210
KANDEMİR, A. Ü. (2012) Etiğin kurumsallaşmasının iş tatminine ve örgütsel adalete
olan etkisi, Yönetim, 23 (71), 34-55
KARAKÜTÜK, K. (2002). Öğretim Üyesi ve Bilim İnsanı Yetiştirme (Lisansüstü
Öğretimin Planlanması), (Geliştirilmiş 2. Baskı), Ankara: Anı Yayıncılık.
KOCAYİĞİT, M. (2010) İlköğretim okullarında etik iklimin çeşitli değişkenler açısından
incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Niğde
KUÇURADİ, İ. (2003) Etik ve ‘etikler’, Türkiye Mühendislik Haberleri, 423 (1), 7-9
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
29
Eğitimde Niteliği Belirleyen Önemli Bir Etken: Eğitim Etiği
MANOLOVA, O. (2011) Mesleki etik ilkelere ilişkin Türkiye ve Moldova’daki
ilköğretim okulu öğretmenlerinin görüşleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi,
Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
MORRİS, T. (2004) Aristo General Motor'u yönetseydi, Çeviren: Gülden Gönen
Özbilun, 1. Basım, İstanbul: Alteo Yayınları, İş Dünyası Serisi 2
OBUZ, P. (2009) Beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümü öğrencilerinin öğretmenlik
mesleğiyle ilgili etik olmayan davranışlara ilişkin görüşleri, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana
ÖRENEL, S. (2005) Öğretmenlerin mesleki etik ilkeleri kapsamındaki davranışlarının
ilköğretim
ve
orta
öğretim
öğrencilerinin
algılarıyla
değerlendirilmesi,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul
PELİT, E. & GÜÇER, E. (2006) Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğiyle ilgili etik
olmayan davranışlara ve öğretmenleri etik dışı davranışa yönelten faktörlere
ilişkin algılamaları, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 95-119
SAKİN, A. (2007) Okul öncesi öğretmenlerin mesleki etik davranışlar hakkındaki_
görüşleri ile ahlaki yargı düzeyleri ve öğretmenlik tutumlarının incelenmesi,
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
İstanbul
SELİMOĞLU, O. (2008) Meslek lisesi öğretmenlerinin bakış açısı ile okul yöneticisinin
etik ilkelere uyma düzeyi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
ŞAKAR,
M.
C.
(2010)
değerlendirilmesi,
İlköğretim
Yayınlanmamış
sınıf
öğretmenlerinin
Yüksek
Lisans
etik
Tezi,
görüşlerinin
Yüzüncü
Yıl
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van
UĞURLU, C. T. (2012) İlköğretim okulu öğretmenlerinin yönetici etik liderlik
davranışına ilişkin algıları, CÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 36 (2), 203-213
USTA, A. (2011) Kuramdan uygulamaya kamu yönetiminde etik ve ahlâk,
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, 1(2), 39-50
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30
Ali Rıza Erdem - Musa Altunsaray
30
YAMAN, E. & MERMER, E. Ç. & MUTLUGİL, S. (2009) İlköğretim okulu
öğrencilerinin etik davranışlara ilişkin görüşleri: Nitel bir araştırma, Değerler
Eğitimi Dergisi, 7 (17), 93-108
Yararlanılan yasal metin
Kamu görevlileri etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları hakkında yönetmelik,
13/04/2005 tarih ve 25785 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 23, Mart 2016, s. 21-30