ÜNİTE

advertisement
1 ÜNİTE
VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER
7.1.1. SİNDİRİM SİSTEMİ
7.1.1.1. Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organları model üzerinde göstererek açıklar.
7.1.1.2. Besinlerin kana geçebilmesi için fiziksel ve kimyasal sindirime uğraması gerektiğini kavrar.
7.1.1.3. Enzimlerin kimyasal sindirimdeki fonksiyonlarını araştırır ve sunar.
7.1.1.4. Sindirim sisteminin sağlığının korunması için yapılması gerekenleri araştırma verilerine dayalı
olarak tartışır.
7.1.2. BOŞALTIM SİSTEMİ
7.1.2.1. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları model üzerinde göstererek görevlerini açıklar.
7.1.2.2. Boşaltım sistemi sağlığının korunması için alınması gerekenleri, araştırma verilerine dayalı
olarak tartışır.
7.1.3. DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER
7.1.3.1. Sinir sistemini, merkezî ve çevresel sinir sistemi olarak sınıflandırarak model üzerinde gösterir
ve görevlerini açıklar.
7.1.3.2. İç salgı bezlerinin vücuttaki yerlerini model üzerinde gösterir ve görevlerini açıklar.
7.1.3.3. İç salgı bezlerinin sağlığı için yapılması gerekenleri araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.
7.1.3.4. Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin vücudumuzdaki diğer sistemlerin düzenli ve eşgüdümlü
çalışmasına olan etkisini tartışır.
7.1.4. DUYU ORGANLARI
7.1.4.1. Duyu organlarına ait yapıları model üzerinde gösterir ve açıklar.
7.1.4.2. Koku alma ve tat alma duyuları arasındaki ilişkiyi tasarladığı bir deneyle gösterir.
7.1.4.3. Duyu organlarındaki kusurlara ve bu kusurların giderilmesinde kullanılan teknolojilere örnekler
verir.
7.1.4.4. Duyu organlarının sağlığını korumak için alınması gereken tedbirleri tartışır.
7.1.4.5. Duyu organları ve sağlığı ile ilgili meslek gruplarını araştırır ve bu meslek gruplarının toplum
açısından önemini tartışır.
7.1.5. ORGAN BAĞIŞI VE ORGAN NAKLİ
7.1.5.1. Organ bağışı ve organ naklinin toplumsal dayanışma açısından önemini kavrar.
SİNDİRİM SİSTEMİ
Canlıların hareket etmesi, büyümesi, gelişmesi, yıpranan dokularının onarılması, kısacası yaşaması için beslenmesi gerekir.
Besinler, canlıların enerji gerektiren tüm yaşamsal faaliyetlerinde kullanılır. Enerji elde etme tepkimeleri (solunum) hücre içinde gerçekleşir. Bu
ancak besinler hücre içine alındığında mümkündür. Hücre zarı seçici geçirgen yapıda olduğu için besinlerin de parçalanması gerekir. Bu parçalanma
işlemine sindirim denir.
SİNDİRİM
Mekanik (fiziksel) sindirim
Kimyasal sindirim
Besinlerin fiziksel olarak daha küçük parçalara ayrılmasıdır. Dişlerle parçalama, dille
ezme, mide ve bağırsaklarla çalkalama, safra
ile karıştırma bu görevi yerine getirir.
Besinlerin su ve enzim adı verilen özel
parçalayıcı maddelerle en küçük yapı taşlarına ayrılmasıdır. Bu parçalamanın sonunda
besinler kanla taşınabilecek ve hücre zarından geçebilecek hâle gelir.
Besin maddelerinin hücre zarından geçebilecek kadar küçük hâle gelmesini sağlayan maddelere
enzim denir. Enzimler bu özellikleri sayesinde kimyasal sindirimi gerçekleştirirler.
Her enzim her besine etki etmez. Örneğin karbonhidratlardan nişastanın sindirimini sağlayan enzim, protein ya da yağların sindirimini sağlamaz. Bu durumu anahtar
- kilit ilişkisine benzetebiliriz. Her anahtarın her kilidi açamaması gibi her enzim de her
besini sindiremez. İnce bağırsakta protein, yağ ve karbonhidratlar sindirilir ancak her
birine etkiyen enzim birbirinden farklıdır.
Her besinin enzimi farklı olduğu gibi, her canlının da enzimleri kendine özgüdür.
Unutmayın
!
ÖRNEK SORU
Peristaltik Hareket
Sindirim kanalı boyunca
kasların kasılma dalgasının
lokmayı önüne alıp itmesidir.
Bu hareketle yemek borusundaki, midedeki ve bağırsaklardaki kaslar kasılır ve besin
ileriye doğru itilir.
+
Sindirim
+ Su
Yağ Enzim Yağ-enzim
kompleksi
+
Yağ
Enzim
asitleri
+
Gliserol
Verilen şema ile aşağıdaki sorulardan hangisinin yanıtına
ulaşılamaz?
A) Yağın yapı taşları nelerdir?
B) Yağın sindirimi için neler gereklidir?
C)Yağın sindirimi nerede gerçekleşir?
D)Sindirim sonucu enzim değişim geçirir mi?
Çözüm: Yağın sindiriminin gerçekleştiği yerle ilglii herhangi
bir bilgi verilmemiştir.
YANIT C
8
Vücudumuzdaki Sistemler
SİNDİRİM SİSTEMİ
Sindirim Organları
1. Aðýz: Sindirim sisteminin ilk bölümüdür. Burada bulunan diþler besini ýsýrma ve çiðneme yoluyla
mekanik olarak parçalar. Yetiþkin bir insanda 32 diþ bulunur.
Aðýz boþluðunda besinlerin tadý ve kokusu alýnýr. Besin tükürük bezlerinden salgýlanan tükürükle
karýþtýrýlýr. Besinlerin bir kýsmý tükürükte çözünür. Bu hâldeki besin, sindirim kanalýnýn sonraki
kýsýmlarýndan daha rahat geçer. Tükürükte bulunan enzim sayesinde aðýzda niþastanýn sindirimi baþlar.
Kaslý yapýdaki dil sayesinde de çiðneme sonrasýnda besin yutaða itilir.
2. Yutak: Besinleri yemek
borusuna ileten yapýdýr.
3. Yemek borusu: Yutaktan karın boşluğunun yukarısına kadar inip mideye
bağlanır. Burada besinler
mekanik ve kimyasal sindirime uğramaz. Besinler
yemek borusunda bulunan
kasların güçlü ve ritmik bir
şekilde kasılması ve yer çekimi sayesinde mideye iletilir.
Aðýz
Yutak
Yemek borusu
Mide
İnce baðýrsak
4. Mide: Vücudun sol taKalýn baðýrsak
rafında karnın üst kısmında
yer alır. Kas tabakasından
Anüs
oluşmuş torba şeklindeki bu
Sindirim Sistemi
organa gelen besinler çalkalama hareketiyle mekanik,
enzimler yardımıyla kimyasal sindirime uğrar. Midenin içindeki mide öz suyu o kadar asidiktir ki, mide
iç yüzeyi zarar görmesin diye mukus adı verilen kaygan ve yarı akışkan bir sıvıyla kaplanır. Proteinlerin
kimyasal sindirimine midede başlanır.
5. İnce bağırsak: Mideden gelen besinlerin sindirildiği yaklaşık 7 metrelik organdır. Tüm besinlerin
kimyasal sindirimi ince baðýrsakta tamamlanýr. Besinlerin kana geçtiği (geri emildiği) yerdir. Yüzeyi oldukça kývrýmlý ve geniþtir. Her bir kývrýmda çok sayýda villüs
denilen parmaksý uzantýlar bulunur. Mideden asidik hâlde gelen
ŞAŞIRTICI GERÇEKLER
ve kýsmen sindirilmiþ besinler onikiparmak bağırsağına geçince
burada üzerlerine karaciğer ve pankreastan gelen salgýlar
Kalýn baðýrsakta yaþayan
boþaltýlýr. Bu salgýlar ile mekanik ve kimyasal olarak sindirime
bazý bakterilerin insana faydalı
uðratýlan besinlerin tamamının sindirimi ince baðýrsakta, sindiolduðunu biliyor muydunuz?
rim enzimleri sayesinde tamamlanýr.
Bu bakteriler B ve K vitamini
6. Kalın bağırsak: Ýnce baðýrsakta sindirimi tamamlanarak
üretir. Kalýn bağırsaktan emigeri
emilen besinlerin dýþýnda, sindirilemeyen besinlerin artýklarý
len bu vitaminler vücutta çeþitli
için son durak kalýn baðýrsaktýr. Vücuttan atýlmak için oluþturulan
olaylarda önemli görevler üstbu ürüne dýþký adý verilir. Sindirilmemiþ besinler içindeki su ve
lenir.
mineraller kalýn baðýrsakta geri emilir.
Vücudumuzdaki Sistemler
9
SİNDİRİM SİSTEMİ
Sindirime Yardımcı Organlar
1. Karaciðer: Karýn boþluðunda midenin sað üst tarafýnda yer alan organdýr. Karaciðer tarafından
üretilen safra bir sindirim enzimi deðildir. Ancak bu sývý özellikle yaðlarý yað damlacýklarýna parçalayarak
mekanik sindirim yapar. Ayrýca safra zararlý bakterilerin üremesine engel olur. Yaðda çözünen vitaminlerin (A, D, E, K) emilimini artýrýr.
2. Pankreas: Pankreas salgýladýðý pankreas öz suyunu bir kanal yoluyla onikiparmak baðýrsaðýna
boþaltýr. Pankreas öz suyunda bulunan enzimler midede sindirimi baþlayan proteinlerin, aðýzda sindirimi baþlayan niþastanýn ve sindirimi baþlamamýþ yaðlarýn sindirimini gerçekleþtirir.
Pankreastan ayrýca insülin ve glukagon hormonlarý salgýlanýr. Bu hormonlar sayesinde kan þekeri
düzenlenir.
Organ
Ağız
Sindirim Çeşidi
Fiziksel ve kimyasal
Bulunan Yapılar
Dil, dişler, tükürük
bezleri
Görevi
Besin alımı, besinlerin fiziksel sindirimi, karbonhidratların kimyasal sindirimi
Yutak
–
–
Besinlerin yemek borusuna iletimi
Yemek
borusu
–
–
Besinlerin mideye iletimi
Mide
Fiziksel ve kimyasal
Mide bezleri
Besinlerin fiziksel sindirimi ve bir süre
depolanması, proteinlerin kimyasal
sindirimi
İnce
bağırsak
Fiziksel ve kimyasal
Salgı bezleri, villuslar
Protein, yağ ve karbonhidratların fiziksel ve kimyasal sindirimi
–
Suyun ve minerallerin emilimi, dışkı
oluşumu
Kalın
bağırsak
–
Sindirim Sisteminin Saðlýðý
Ýnsanýn yaþadýðý ortam, beslenme þekli, psikolojik durumu sindirim sisteminin saðlýðýný etkiler.
Heyecan, besini çok hýzlý bir þekilde yutma, sigara kullanma gibi nedenlerle yemek borusunda besin
bulunmamasýna raðmen, kasýlarak boðazda týkanma hissinin duyulmasýna neden olur. Kalýn baðýrsaðýn
iç yüzü çeþitli mikroorganizmalar tarafýndan zedelenirse, baðýrsaðýn hareketi hýzlanýr. Baðýrsaðýn içindeki maddeler bol miktarda suyla birlikte dýþarý atýlýr. Bu durum ishal olarak adlandýrýlýr.
Sürekli katý maddelerle beslenmek ya da bazý ilaçlar kalýn baðýrsak kaslarýnýn normal olarak
çalýþmasýný engeller. Bu durumda kaslar sürekli olarak kasýlý kalýr. Baðýrsaðýn içindeki maddelerin çok
yavaþ uzaklaþtýrýlmasý durumunda kuru ve katý dýþký oluþturulur. Bu durum kabýzlýk olarak adlandýrýlýr.
Sindirim sistemimizin saðlýklý olarak çalýþabilmesi için dengeli beslenmeli, stresten uzak durulmalý ve
bol bol lifli besinler tüketilmelidir. Sebzeler, meyveler, kepek, yulaf, çavdar, kuru fasulye, kuru erik, kuru
incir lifli besinlere örnek olarak verilebilir. Bu besinlerin baðýrsak faaliyetlerini düzenlediði, kalp krizi
riskini azalttýðý, kolesterolü düþürdüðü, kalýn baðýrsak kanserine yakalanma riskini azalttýðý da bilinmektedir.
10
Vücudumuzdaki Sistemler
Alıştırma : Boşlukları Dolduralım
A. Aþaðýda en önemli organlarýmýzdan biri olan karaciðerin görevleri verilmiþtir.
Bu görevlerde boþ býrakýlan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayýn.
Glikozu ............................................ þeklinde depolar.
Kan hücrelerinden
Damardaki kanýn
............................................
............................................
yapýmýnda görevlidir.
engelleyen heparin adlý maddeyi üretir.
Mikroorganizmalara karþý vücudu savunan maddeler olan
............................................
üretir.
Çok zehirli olan amonyaðý, daha az zehirli olan .......................................... ve .......................................... dönüþtürür.
Sindirime yardýmcý bir sývý olan
A, D,
............................................
,
............................................
............................................
üretir.
vitaminlerini depolar.
B. Aþaðýdaki tabloda býrakýlan boþluklarý (+) veya (-) iþareti ile doldurun.
Mekanik
sindirim
Ağız
Kimyasal
sindirim
Karbonhidrat
sindirimi
+
Protein
sindirimi
Yağ
sindirimi
–
Yemek
borusu
Mide
İnce
bağırsak
+
+
Kalın
bağırsak
(Sindirim organýnda gerçekleþen olaylar +, gerçekleþmeyenler – ile gösterilmiþtir.)
C. Sindirim sistemi organlarýnýn saðlýðýný korumak için yapýlmasý gerekenleri araþtýrarak bunlardan hangilerine uyup hangilerine uymadýðýnýzý belirtin.
Vücudumuzdaki Sistemler
11
Alıştırma : Beş Günlük Menü
A. Aþaðýda beþ günlük öðle yemeði menüleri hazýrlanmýþtýr. Bu menülerde yer alan besin maddelerinin sindirim kanalýnýn hangi kýsýmlarýnda ve nasýl sindirildiklerini yazýn.
Pazartesi
Salý
Perþembe
Çarþamba
Cuma
A
Y
R
A
N
B. Yukarýdaki menülerde, çok tüketildiðinde saðlýða zararlý yiyecekleri belirleyerek bunlarýn sindirim organlarýna verdikleri zararlarý araþtýrýn. Aþaðýdaki boþluða araþtýrma sonuçlarýný yazýn.
Zararlý Yiyecekler
12
Vücudumuzdaki Sistemler
Zararlarý
Kazanım Pekiştirme Testi - 1
Zorluk Seviyesi

Sindirim Sistemi
4. Karaciðerin sindirim sistemindeki göreviyle ilgili aþaðýdakilerden hangisi doðru
bir bilgidir?
1. Karaciðer ile ilgili aþaðýdaki bilgilerden
hangisi doğru değildir?
A) Sindirim enzimleri salgýlar.
A) Kimyasal sindirimi gerçekleştirir.
B) Yaðlarýn mekanik sindiriminde görevlidir.
B) Artýklarý kýsa bir süre depolar.
C)Safra salgýlar.
C)Besinlerin yapý taþlarýnýn kana emildiði
yerdir.
D) Þekerin fazlasýný depolar.
D) Salgýladýðý safra ile yaðlarýn mekanik sindirimini saðlar.
5.
2.
• Kýsmen parçalanmýþ karbonhidrat ve proteinlerin sindirimi
tamamlanır.
• Yaðlar sindirilir.
• Sindirilen besinlerin yapý taşları burada kana emilir.
Besinlerin en küçük yapý taşlarına kadar parçalanmasıdır.
Tanýmlanan olayla ilgili aþaðýdaki öğrencilerden hangisi doðru bilgi vermiþtir?
A) B) Mide
D) Pankreas
B)
Öðretmenin özelliklerini verdiði sindirim
organý aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Kalýn baðýrsak
C)İnce baðýrsak
Mekanik sindirim olarak adlandırılır.
Sadece midede gerçekleþir.
C)
Bu olay sonunda besinler
hücre zarýndan geçebilecek
hâle gelir.
D)
Enzimler kullanýlmadan gerçekleşir.
3. Besinler aþaðýdaki sindirim yapýlarýnýn
hangisinde kimyasal sindirime uðramaz?
A) Yemek borusu
B) Mide
6. Besinlerin yutaktan aþaðýya doðru gitmesini kolaylaþtýran ve kimyasal sindirimin
baþlamasýný saðlayan sývý aþaðýdakilerden
hangisidir?
C)İnce baðýrsak
A) Ter
B) Tükürük
D) Aðýz
C)Safra
D) İdrar
Vücudumuzdaki Sistemler
13
Kazanım Pekiştirme Testi - 1
7.
1
2
3
Protein
+
–
+
Yağ
–
–
+
Karbonhidrat
–
+
+
Besin
Tüp
Zorluk Seviyesi
Yukarıdaki tablo üç farklý tüpe sindirim sisteminin çeþitli bölgelerinden alýnan sývýlar ve
besinler koyularak hazýrlanan bir deneyin
sonuçlarýný göstermektedir.
Buna göre aþaðýdakilerden hangisi kesinlikle söylenir?
(+ : Kimyasal sindirimin gerçekleþtiðini,
– : gerçekleþmediðini göstermektedir.)
A) 1. tüpe aðýzdan alýnan sývý koyulmuþtur.
9.

Proteinin yapı taşı
miktarı
Zaman
Yukarıdaki grafik sindirim sistemi organlarýndan birinde zamana baðlý olarak deðiþen
protein yapý taþý miktarýný göstermektedir.
Buna göre aþaðýdaki yorumlardan hangisi
yapýlamaz?
A) Bu olay sýrasýnda enzimler kullanýlýr.
B) Bu organda kimyasal sindirim gerçekleşmiştir.
B) 2. tüpe mide sývýsý koyulmuþtur.
C)Grafik aðýzda gerçekleþen bir olayý göstermektedir.
C)1. tüpe safra ilave edilmiþtir.
D)Bu organ ince baðýrsak olabilir.
D) 3. tüpe koyulan sývý ince baðýrsaktan
alýnmýþtýr.
8.
Protein
Mide sıvısı
ve su
37°C
Bir araþtýrmacý yukarıdaki deney düzeneğini
hazırlayarak bir süre bekletiyor.
Süre tamamlandýðýnda araþtýrmacý deney
tüpünde protein bulunmadýðýný gözlemlediğine göre aþaðýdakilerden hangisi söylenemez?
A) Sindirim hücre dýþýnda gerçekleþebilir.
10. Sindirimle ilgili aþaðýdaki bilgilerden hangisi yanlýþtýr?
A) Mide, düz kaslarının kasılıp gevşemesiyle besinleri karıştırır.
B)
Soluk borusu ritmik kasılmalarla
besinleri mideye iletir.
C) B) 55 °C sýcaklýkta ayný sonuç gözlemlenir.
C)Mide sývýsýndaki enzimler proteinleri kimyasal sindirime uðratmýþtýr.
D) Tükürük sývýsý ile ayný deney yapýlýrsa
tüpte proteine rastlanýr.
14
Vücudumuzdaki Sistemler
Tükürük besinlerin kayganlaşarak sindirim yolunda ilerlemesini sağlar.
D)
Karaciğer safra üreterek yağların mekanik sindirimini sağlar.
Download