onkoloji hemşireliği ve etik
advertisement
ONKOLOJİ HEMŞİRELİĞİ VE ETİK Prof. Dr. Nermin Ersoy Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Etik Nedir? • Felsefenin insanlar arası ilişkilerini ve sorunlarını konu edinen dalı; • İnsani eylemlerin ahlaklılığına çalışan bilim, • Doğru - yanlış , iyi - kötü ile ilgilidir. • Etik ilkeler ve kurallar ile toplumun birleştiricisi olarak toplum düzenini sağlarlar, ortak yaşamı mümkün kılar Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 2 Değer Nedir? Değer verdiğimiz şey’dir. • Kararlarımızı alırken bize yol gösteren, neyin doğru, haklı, iyi ve adil olduğuna işaret eden inançlarımızdır. • Aile, okul, toplum -çevresel faktörler- ile • kazanılır, gelişir. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi 3 Onkoloji Kongresi Değer Çeşitliliği • Kişi değerleri, • Sosyal değerler; iyi yurttaş olma, sadakat, onur, ahlak, şefkat, vefa, cesaret, saygı, dürüstlük, doğruluk, ölçülülük, başkalarının hakkının farkında olma, insana değer verme, vb. • Meslek değerleri; sorumluluk alma, güvenilirlik, şeffaflık, mükemmellik, verimlilik, kalite, müşteri memnuniyeti, adil olma, saygı, samimiyet, insan değeri, dürüstlük. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 4 Etik İlişki Değerleri • Saygı, insan olmanın değerini bilen bir insanın, bu değeri en “zor” kendisine pahalıya mal olabilecek- koşullarda da koruyan bir insanla ilişkisinde, onun değerli eylemlerini yaşama, • Güven ise, etik kişi değerlerini bilen bir kişinin, ilişkide olduğu diğer kişinin birçok eylemini doğru değerlendirmesi sonucu , o kişinin değersiz bir eylemde bulunmayacağından emin olma, Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 5 Onkoloji Hemşiresi • Kanserle yaşamanın psiko-sosyal yönünü gören, • Kanser tedavisinin etkinliğini artıran, • İdeal geçici bakım yöntemleri geliştiren, • Hastaların isteklerini açığa çıkartan, Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 6 Ekip için Uzlaşılan değerler • Ekip çalışma yeteneği • İyiyi yükseltme • Meslektaşlara saygılı davranma • Birbirine özen gösterme • Bütünlüğü koruma • İhtiyacı olanı savunma Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 7 Onkoloji Hemşiresi • Onları ölüme hazırlayan, • Kanserin belirtileri, bunlarla baş etme yöntemleri hakkında araştırmalar planlayan, yürüten sağlık çalışanıdır Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 8 Onkoloji Hemşiresi • Hastaları adına karar vermeli, • Onlar adına eylemde bulunmalı (Ek:1), • Ulusal ve uluslar arası hemşirelik etik kodlarına uygun davranmalıdır (Ek:2) 2. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 9 Hemşirelik Etik Değerleri • İnsanoğlunun ihtiyaçlarına göre biçimlenen hemşireliğin kanser koğuşunda farklılaştığı, bu nedenle onkolojide etik değerlerin, etik ilkelerin farklı olduğu iddia edilse de çağdaş hemşireliğin etik değerleri onkoloji hemşireliğine de yol göstermektedir. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 10 Etik Değerler • Estetik • Fedakârlık • Eşitlik • Özgürlük • İnsan onuru • Adalet • Gerçeklik Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 11 Etik Ödevlerin/Kararların Dayanağı • Hemşirelik değerleri • Çağdaş Tıp/Hemşirelik Etiği İlkeleri, • Kanser hastasının hakları, • kanser hemşiresine hastalarının bu haklarını kullanması, koruyup kollaması yönünde etik ödevler yüklenmesine gerekçe oluşturmaktadır. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 12 Çağdaş Tıp Etiği İlkeleri • 1. Özerkliğe/Bireye Saygı İlkesi, • 2. Yararlılık İlkesi, • 3. Kötü Davranmama İlkesi, • 4. Adalet İlkesi • Hemşirelik /Bakım Etiği Bağlamında • + Şefkatlilik İlkesi Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 13 Özerkliğe/ Bireye Saygı İlkesi • Özerk bir bireyin değerlerine, inançlarına, örf ve adetlerine, kararlarına/ seçimlerine saygı göstermek, • Bireyin yeganeliğine inanmak, • İnsanın amaç olduğunu, hiçbir şey için araç olmadığını göz önünde tutmak Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 14 Özerk birey, kendi hakkında karar verme kapasitesine sahip olan birey • Özerk olmayan ya da özerkliğini hastalığı, tedavisi nedeniyle kullanamayan bireyin özerkliğini korumak –hasta hakları savunuculuğu ödevinin çıkış noktası- Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 15 Aydınlatılmış Onam • Hekim üzerinde ödev yaratan aydınlatılmış onam ile kast edilen; Her hastaya • 1)Hastalığı, 2) Önerilen tedavi yöntemi, 3) Önerilen Ted. yararları, 4) Zararları, riskleri , • 5) Alternatif tedavi yöntemleri, • 6) Bunun yararları, zararları, riskleri • 7) Tedaviden sonraki yaşamı, • 8) Tedavisiz nasıl bir yaşamı olacağı, • hakkında anlaşılır bilginin verilmesidir. • Hastaya hemşire tarafından yapılan her bir uygulamanın ya da tedavinin yararları, zararları, tehlikeleri hakkında bilgi vermek. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 16 Aydınlatılmış Onam • Hemşire üzerinde yarattığı etik ödev • Hemşire her bir hastaya; • 1. Hastaya uyguladığı her bir uygulamanın, tedavinin • Yararları, zararları, olası tehlikeleri ile • 2. Hastaya önerilen her bir eylemin nedeni, yararları, olası tehlikeleri hakkında bilgi vermek ya da bilgiye ulaşmasına yardımcı olmak, bunun için cesaretlendirmek. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 17 Gerçeğin Söylenmesi • Hastaya tüm bilgilerin, kötü haberler de dahil olmak üzere, doğru/dürüst bir şekilde verilmesi bireye saygının gereğidir. • Acı gerçeğin söylenmemesi ile ilgili istisnalar: • 1) Hastanın bilgiyi istememesi, • 2) Hastanın zarar görmesine neden olması, Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 18 2. Yararlılık İlkesi • Yararlı olanı yapmak, • Hastanın üstün yararını korumak – hastayı aydınlatmak, karar vermesine fırsat tanımak, seçimlerine saygı göstermek, • Hastanın kendi yararını belirlemesine izin vermek, Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 19 3. Kötü Davranmama İlkesi • Hastanın görebileceği olası zararları önlemek, önlenemiyorsa yarar- zararı tartarak yarar ağırlıklı davranmaktır. • Yarar ve zararın belirlenmesinde hasta merkezli düşünmeli, olası zararlar için önlem alınmalı, tarafsız olunmalıdır. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 20 4. Adalet İlkesi • Mevcut tıbbi kaynakları benzer ihtiyacı olanlar arasında eşit dağıtmak, • Kaynakları adil paylaştırmak ile ilgili etiğe uygun ölçütler kullanmak, • Hastanın iyiliği adına hakkaniyetsiz davranmamak, • Tüm hastaların mevcut kaynaklardan etkin yararlanmasına olanak tanımak. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 21 Bakım Etiği • Hemşireliğin özü olan bakımın merkezi değeri şefkattir. • İnsanın değerini korumakla ilişkili olan şefkat merhametle karıştırılmamalıdır. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 22 Onkoloji Hemşiresinin Etik Ödevleri Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 23 En temel ahlaki ödev • Kanser hastasının • ailesi kadar toplumun da bir parçası olduğu ve • her bir hastanın ayrı bir kişi olduğu anlayışına sahip olmak. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 24 1. İnsani ve kaliteli bakım verme ödevi • Hastanın ihtiyacı olan insani ve kaliteli bakım planını gerektiren “bakım verme ödevidir”. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 25 2. Hasta ve ailesini eğitme ödevi • Kanser hastasının ve/veya ailesinin eğitilmesini gerektiren “aydınlatma ödevi” Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 26 3. Gerçeği söyleme ödevi • Hastaya yaşam planlarını yapmasına olanak tanıyacak gerçekleri bilmesini sağlayacak “gerçeği söyleme ödevi”; Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 27 4. Ağrı-acıyı dindirme ödevi • Hastanın ihtiyacı olan “ağrı-acıyı dindirme ödevi”. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 28 5. Adalet ödevi • Hastaya yarar sağlamayan tedavileri, uygulamaları sonlandırmayı ya da uygulamamayı gerektiren “adalet ödevi”; Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 29 6. Yaşam sonu bakımı sağlama ödevi • Hastanın huzur içinde ölmesine izin vermeyi de içeren “uygun palyatif bakım sağlama ödevi” Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 30 7. Hastanın mahremiyetini ve onurunu koruma ödevi • Hastanın ölümünden sonra da sırlarını korumayı gerektiren “mahremiyet ve hastanın onurunu koruma ödevi” Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 31 8. Eğitime ve kanser araştırmalarına katkı sağlama ödevi • “Daha etkin kanser tedavisi ve bakımına ilişkin araştırmalara katılma ödevi” Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 32 9. Hasta hakları savunuculuğu ödevi • Kendi haklarını koruyamayacak duruma gelmiş olan hastaları adına haklarını korumak ya da kullanmasına yardımcı olma ödevi Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 33 10. Hasta- hemşire ilişkisi • Hastasıyla “güvene dayalı ilişki kurma ve koruma ödevidir” . • Hastasının güvenini kazanmak için doğru sözlü, dürüst, kararlarına ve mahremiyetine saygılı olma, Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 34 ETİK VAKA • 30 yaşlarında metastatik (beyin) meme CA olan Ayşe son dönemdedir. Bilinci kapalıdır. Beslenme sorunu nedeniyle hastaneye getirilmiştir. Hastayı değerlendiren doktor Ahmet yüksek dozda kemoterapi planlar. Hemşire Fikriye; kemoterapi öncesi ön değerlendirme yaptığında hastanın üçüncü evre mukozitini ve performans değerlendirmesinin de dört olduğunu belirler. Ve doktora bu nedenlerle Ayşe’ye kemoterapi yapılmasını uygun bulmadığını söyler. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 35 • Fakat doktor Ahmet kemoterapi uygulamasında ısrarlıdır. ‘‘Siz tedaviyi yapın, bir şey olmaz’’ der. • Ancak Fikriye rahatsız ve görüş almak Onkoloji Hemşireliği Derneği Yönetim Kurulu üyesi de olan Sorumlu Hemşiresi Sevda’ya telefon eder. Sevda hemşire; bu hastada kemoterapinin hayati bir etkisi olmadığını, mukoziti iyileşinceye kadar ertelenebileceğini söyler. Bu sırada doktor Ahmet kemoterapiye neden halen başlanmadığını sormaktadır. Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 36 Siz bu hastanın hemşiresi olsaydınız bu durumda ne yapılmasını doğru bulurdunuz? Olası Seçenekler: 1. Çaresiz kemoterapiyi uygulamaya başlardım, • 2. Bir başka doktorun görüşüne baş vururdum, • 3. Kemoterapiyi yapmayı reddederdim, • 4. Veya………………. KARARINIZIN NEDENİ? Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 37 Teşekkürler Prof. Dr. N. Ersoy, 3. Tıbbi Onkoloji Kongresi 38
