Legal Issues of Economic Integration, N

YRD. DOÇ. DR. CEREN ZEYNEP PİRİM
MAKALE BAŞLIK VE ÖZETLERİ
ÖZGÜN MAKALELER
1. “Turkey-EU Customs Union: From a Transitional to a Definitive Framework?”,
Legal Issues of Economic Integration, No: 42, Issue 1, February 2015, pp. 31-56.
The possibility for Turkey to become a Member State of the Community is provided by the
Ankara Association Agreement concluded between the parties on 12 September 1963. The
Agreement sets up one of the most comprehensive external relationships that the Community
has ever established with a third country. According to the EC-Turkey association law, the
customs union constitutes a transitory framework prior to complete integration between the
parties. However, academic and political works are proposing that the integration of Turkey to
the EU acquires a dimension other than the accession framework. These works put forward
that the EU-Turkey customs union should be conceived, not as a transitory stage preparing
Turkey to a complete accession to the EU, but as a definitive framework which should
continue to govern the relations without a membership perspective. The paper strives to assess
the possibility of using the EC-Turkey customs union as a definitive framework of the
relations between the parties and seeks to demonstrate that such a framework proves to be not
only improbable but also impossible.
2. “Özel Hukuk Tüzel Kişileri Üzerinde Diplomatik Koruma Hakkına Sahip Olan
Devletin Tespiti: Barcelona Traction Kararından Geriye Kalanlar” (Şule Sökücü Yıldız
ile birlikte), Prof. Dr. Feridun Yenisey’e Armağan, Cilt II, İstanbul, Beta Yayınları, 2014,
ss. 2223-2260.
Diplomatik koruma müessesesinin temeli, devlet ve başka bir devletin işlediği iddia edilen
uluslararası hukuka aykırı fiilden zarar gören kişi arasındaki uyrukluk bağıdır. Uluslararası
hukuka aykırı fiilden zarar gören kişi, yalnızca uyrukluk bağı ile bağlı olduğu devlet
tarafından diplomatik koruma altına alınabilir. Bir özel hukuk tüzel kişisinin, hissedarlarının
uyrukluk bağı ile bağlı olduğu devletten farklı bir devlette tescil edilmiş ve farklı bir devlette
faaliyetlerini yürütüyor olması halinde, diplomatik koruma hakkı hissedarların uyrukluk bağı
ile bağlı oldukları devlet/devletler tarafından mı, tescil devleti tarafından mı yoksa
faaliyetlerin yürütüldüğü devlet tarafından mı kullanılacaktır? Uluslararası Adalet Divanı’nın
1970 tarihli Barcelona Traction kararı tüzel kişileri diplomatik koruma altına alma hakkına
sahip olan devletin “tescil devleti” olduğunu ifade edecek ve tüzel kişinin hissedarlarının
vatandaşlık bağı ile bağlı oldukları devletlerin diplomatik koruma hakkının olmadığına
hükmedecektir. Divan, 1989 ve 2007/2010 yıllarında verdiği Elettronica Sicula S.p.A (ELSI)
ve Diallo kararlarında da aynı meseleyi tartışacak, Uluslararası Hukuk Komisyonu ise 2006
yılında Diplomatik Koruma Hakkında Taslak Maddeler Metni’ni kabul ederek meselenin
nihai hukuki çerçevesini ortaya koymaya çalışacaktır. Söz konusu çalışma, özel hukuk tüzel
kişileri üzerinde diplomatik koruma hakkına sahip olan devletin tespiti meselesini
incelemektedir. Bu çerçevede, Barcelona Traction kararının ortaya koyduğu hukuki çerçeve
değerlendirilmekte, Divan’ın 1970 sonrasında geliştirdiği içtihat ve Uluslararası Hukuk
Komisyonu’nun kabul ettiği metin ışığında söz konusu çerçevenin günümüzde hâlâ geçerli
olup olmadığı tartışılmaktadır.
1
3. “Uluslararası Hukukta Tek Taraflı Sözvermenin Bağlayıcı Niteliği”, Bahçeşehir
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, 2013, Cilt 9, Sayı: 105106, ss. 117-144.
Devletlerin tek taraflı irade açıklamaları ile hukuki sonuç doğurdukları işlemler olarak
adlandırılan tek taraflı işlemler, uluslararası hukuk kaynakları arasında hukuki rejimi en
belirsiz olan kaynaktır; tek taraflı uluslararası hukuk işlemleri hakkında yerleşmiş bir kuramın
varlığından sözedebilmek henüz mümkün değildir. Söz konusu işlemlerin normatif niteliğine
dair en yoğun tartışmalar, devletlerin tek taraflı olarak verdiği sözler üzerine yapılır. Zira,
sözverme, daha önceden varolan işlem veya eylemlere ilişkin olan bildirim, tanıma, vazgeçme
ve kınamadan farklı olarak üçüncü kişiler lehine yeni haklar doğurur. Başka hiçbir işleme
bağlı olmaması, sözvermenin, devletlere geniş bir hukuki manevra serbestisi tanıdığı ve
dolayısıyla istenildiği zaman geri alınabileceği şeklinde mi yorumlanmalı yoksa sözverme, bir
güven ve güvenlik unsuru addedilerek tek başına bağlayıcı mı kabul edilmelidir? Uluslararası
içtihat, tek taraflı işlemlerin devletler nezdinde uluslararası yükümlülük doğurabileceğini,
gerekçeleri farklılaşmış olsa da, uzun zamandır kabul eder. Ayrıca, meseleyi 1997 yılında
gündemine alan Uluslararası Hukuk Komisyonu, 2006 yılında, Devletlerin Hukuki
Yükümlülük Doğurabilecek Tek Taraflı Beyanlarına Uygulanacak Rehber İlkeler Metni’ni
benimser. Söz konusu makale, Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun 2006 yılında kabul ettiği
rehber ilkelere zemin hazırlayan içtihadî altyapıyı incelemekte ve 2006 metni uyarınca tek
taraflı sözvermenin bağlayıcı niteliğini değerlendirmektedir.
4. “Uluslararası Sorumluluk Hukukunda Devletlerin Ağırlaştırılmış Sorumluluğu:
Kuramsal Bir Değerlendirme”, Milletlerararası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk
Bülteni, 2012, Yıl 32, Sayı: 2, ss. 147-183.
Sorumluluk hukuku kuralları, uluslararası hukukun bugüne kadar üzerinde en zor uzlaşmaya
varılan alanlarından biri olmuştur. Söz konusu alandaki belirsizlikleri ortadan kaldırmayı ve
sorumluluk hukukuna ilişkin kuralları netleştirmeyi amaçlayan ve Uluslararası Hukuk
Komisyonu tarafından 2001 yılında kabul edilen Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerinden
Kaynaklanan Sorumluluğunu Düzenleyen Maddeler Metni, uluslararası sorumluluğun ikincil
kurallarına ilişkin teamül hukukunu yansıtmakta ve sorumluluk alanında yeni müesseseler
tesis etmektedir. Uluslararası hukuk kurallarının ihlâlinin, söz konusu kuralların niteliği ne
olursa olsun aynı sorumluluk mekanizmasına mı tâbi tutulacağı yoksa bazı kuralların ihlâlinin
özel bir sorumluluk şeması dâhilinde mi değerlendirileceği meselesi üzerinde uzun yıllar
çalışan Uluslararası Hukuk Komisyonu, devletlerin uluslararası sorumluluklarının, ihlâl edilen
uluslarası yükümlülüğün niteliğine göre bir başka devlete, birden çok devlete veya
uluslararası toplumun geneline karşı doğabileceğini hükme bağlamıştır. Metinde “genel
uluslararası hukukun emredici kurallarından kaynaklanan yükümlülüklerin ağır ihlâlleri”
düzenlenmiş ve bir devletin, uluslararası hukukun emredici hükümlerinden doğan bir
yükümlülüğünün ağır ihlâli halinde, mağdur devletin yanı sıra, diğer tüm devletlerin
yükümlülüğünü ihlâl eden devletin sorumluluğunu ileri sürebileceği ifade edilmiştir. Böylece,
klâsik uluslararası hukukta iki taraflı bir ilişki telâkki edilen sorumluluk ilişkisi, söz konusu
ihlâllerin varlığı halinde çok taraflı bir kimliğe büründürülmüştür. Makale, uluslararası
hukukta “ağırlaştırılmış sorumluluk” olarak adlandırılan bu mekanizmanın oluşturulma
sürecini ve işleyiş kurallarını incelemektedir.
2
5.
“Jus Cogens Teorisi Işığında Devletlerin Sözleşme Serbestisi ve Devlet
Dokunulmazlığı”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kazancı Hakemli Hukuk
Dergisi, 2012, Cilt 8, Sayı: 95-96, ss. 37-66.
Uluslararası hukukun devlet iradesi üzerine kurulu yapısının önemli bir sonucu, bu hukuk
düzeninin normları arasında herhangi bir hiyerarşi bulunmamasıdır. Jus cogens teorisi,
belirtilen yapıyı altüst eder. Teamül ya da andlaşma kaynaklı bütün kaynakları aynı düzleme
koyan uluslararası hukuk, jus cogens teorisinin ortaya atılması ile kimlik değiştirmeye başlar.
Aksi kararlaştırılamayacak nitelikte ve diğer uluslararası hukuk kurallarından biraz daha fazla
bağlayıcı oldukları kabul edilen jus cogens devlet egemenliğinin andlaşmalar hukukundaki
tezahürüne sirayet eder: egemen devletin uluslararası andlaşma akdetme iradesi bundan böyle
jus cogens ile sınırlıdır.
Jus cogens zaman içinde andlaşmalar hukukundan taşmaya başlar. Uluslararası hukukun aksi
kararlaştırılamayacak nitelikteki bu kurallarının sadece andlaşmalar hukukunda değil,
uluslararası hukukun düzenlediği her alanda girdiği çatışmalardan galip çıkacağı iddia edilir.
Böylece, devlet egemenliğinin sadece bir alanında kabul edilen sınırlama, diğer alanlara
yayılmaya başlar. Devlet dokunulmazlığı bu alanların başında gelir. Egemenliği başka bir
devletin egemenlik duvarına çarpan devletin eşitini yargılayamayacağı ilkesi, son yıllarda
doktrinin ciddi bir kesimi ve ulusal mahkemeler tarafından tartışılmaya başlar. Jus cogens
nitelikli bir kuralı ihlâl eden devlet, eşiti tarafından yargılanabilecek midir?
Söz konusu makale, devlet egemenliğinin ve devlet egemenliği kaynaklı kuralların en önemli
sınırını teşkil eden jus cogens nitelikli uluslararası hukuk kurallarının, devlet egemenliğinin
tezahürleri olan sözleşme serbestisi ve devlet dokunulmazlığı kavramları ile olan ilişkisini
incelemektedir.
6. Hans J. Morgenthau ve Uluslararası Hukuk (Galatasaray Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, yayım aşamasında)
Uluslararası hukuk, uluslararası ilişkiler ve siyaset bilimi teorilerinden bağımsız düşünülemez.
Zira sadece teknik hukuk kuralları ile açıklanamayacak bir alanı düzenler. Dolayısıyla,
uluslararası hukukçu, yüzyıllardır teknik hukuk zeminine oturtulmaya çalışılan devletlerarası
ilişkileri ve bu ilişkilere bağlı kavram ve kurumları uluslararası ilişkiler teorilerini göz önünde
bulundurmadan lâyıkıyla değerlendiremez. Aynı şekilde, uluslararası ilişkiler teorileri de
uluslararası hukuktan bağımsız değildir; uluslararası ilişkiler teorisyenlerinin geliştirdiği
fikirler, söz konusu teorisyenlerin uluslararası hukuku algılama biçimlerini de içinde
barındırır. Gerçekçi görüş olarak adlandırılan ve uluslararası ilişkiler tarihinin en meşhur, en
eski ve en önemli akımı addedilen akımın uluslararası ilişkilere dair ileri sürdüğü fikirler de
bu tespitten nasibini alır. Başka bir ifade ile, devletlerarası ilişkilere gerçekçi pencereden
bakan yazarlar, uluslararası hukuku bu bakış açısının izleri ışığında değerlendirir ve algılarlar.
Söz konusu makale, yirminci yüzyıl uluslararası ilişkiler çalışmalarına damgasını vuran ve bu
yüzyılın gerçekçi düşünce akımının kurucusu kabul edilen Hans J. Morgenthau’nun pozitivist
ve idealist uluslararası hukuka yönelttiği eleştirileri değerlendirmekte ve önerdiği gerçekçi
uluslararası hukuk teorisini incelemektedir.
3
DOKTORA TEZİNDEN TÜRETİLMİŞ (ÖZGÜN OLMAYAN) MAKALELER
1. “L’Union douanière: un cadre adapté aux réalités des relations entamées entre la
Turquie et l’Europe communautaire? (Gümrük Birliği’nin Türkiye ve Topluluk
Avrupası İlişkilerinin Gerçekliklerine Uygunluğu)”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, 2011, Cilt II, ss. 73-108.
Les relations de la Turquie avec l’Europe communautaire sont régies, depuis 1963, par un
accord d’association, dit accord d’Ankara. Ledit accord établit trois phases successives pour
la réalisation des objectifs qu’il prévoit. Conformément au calendrier établi, l’association est
entamée, depuis 1995, sur la base de la décision 1/95 du Conseil d’association CE-Turquie
relative à la phase définitive de l’union douanière. Par l’entrée en vigueur de la décision 1/95
du Conseil d’association, la Turquie devient membre de l’union douanière de la Communauté
sans devenir membre à part entière de cette dernière. Il s’agit d’un niveau d’intégration
économique qui n’est atteint par aucune autre association de la Communauté en dehors d’une
intégration complète.
Par ailleurs, à la suite de l’entrée en vigueur de l’union douanière CE-Turquie, commencent à
être élaborés en Europe communautaire, des travaux tant académiques que politiques qui
veulent que la question de l’intégration de ce pays dans la Communauté acquière une autre
dimension que l’adhésion.
Or, tant selon les théories de l’association avec union douanière que selon la pratique
communautaire, l’établissement de l’union douanière a pour objectif de préparer les pays
associés à une intégration pleine et entière. Ainsi, le schéma des relations douanières est, dans
ce type d’association, mis en place dans une perspective de réaliser un jour l’intégration
complète de ces pays à l’UE. Cela parce que l’union douanière met en place des engagements
assez lourds pour les associés de la Communauté sans pour autant leur donner le droit de vote
concernant les politiques qu’ils doivent appliquer. Elle suscite ainsi de nombreuses
conséquences juridiques, politiques et économiques et génère des difficultés et inconvénients
importants pour les pays concernés.
L’association CE-Turquie se voit aujourd’hui fortement marquée par ces conséquences. Le
caractère adapté de l’union douanière aux réalités turco-communautaires demeure ainsi
discutable.
2. “La coopération: l’outil principal de la phase définitive de l’union douanière CETurquie (Gümrük Birliği’nin Temel Vasıtası: Türkiye-Avrupa Topluluğu “İşbirliği”)”,
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2011, Cilt II, ss. 109-138.
La coopération financière et technique fait partie des « procédures particulières » qui
caractérisent les accords d’association que la Communauté conclut avec les pays tiers sur le
fondement de l’article 310 CE et constitue l’un des instruments les plus importants de
réalisation des objectifs prévus par ces accords. Elle possède une importance encore plus
accrue dans les associations fondées sur une union douanière. En effet, dans ce type
d’association, l’Union contribue, par le biais de cet instrument, aux efforts de modernisation
de l’économie, de renouvellement des structures et d’amélioration du niveau de vie de son
associé et prépare ce dernier à une adhésion pleine et entière. La réussite d’une intégration
complète entre les parties contractantes, l’objectif final des associations avec union douanière,
est facilitée par le moyen de la coopération financière et technique.
4
Il en est de même pour l’association CE-Turquie établie en 1963 par l’accord d’association
d’Ankara et régie, depuis 1995, par la décision 1/95 du Conseil d’association CE-Turquie
relative à la phase définitive de l’union douanière.
La coopération financière se trouve même être au cœur de la phase définitive de l’association
turco-communautaire puisque par l’entrée en vigueur de la décision 1/95 du Conseil
d’association, la Turquie devient membre de l’union douanière de la Communauté sans
devenir membre à part entière de cette dernière. Il s’agit d’un cheminement particulier ; la
Turquie constitue, à l’heure actuelle, l’unique pays tiers membre de l’union douanière de la
Communauté. Ce cheminement génère des difficultés et inconvénients économiques auprès
du pays associé. Ainsi, le soutien financier de la Communauté ne constitue pas pour la
Turquie un simple avantage qui lui est accordé unilatéralement mais une compensation pour
les obligations qu’elle assume en vertu de l’union douanière et un élément important du bon
fonctionnement de l’association. En d’autres termes, les conséquences négatives du cadre
établi tentent d’être diminuées par le biais d’un mécanisme de coopération. La coopération
établie entre la Turquie et la Communauté pendant la phase définitive de l’union douanière
n’est cependant pas optimale
5