Ali Rıza ERDEM1 EĞİTİM YÖNETİMİ ETİĞİ ve EĞİTİM

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
Ali Rıza ERDEM1
EĞİTİM YÖNETİMİ ETİĞİ ve EĞİTİM YÖNETİMİNDE
ETİK LİDERLİĞİN KRİTİĞİ2
Özet
Bu çalışmanın amacı, ilgili literatür irdelenerek eğitim yönetimi etiği ve eğitim
yönetiminde etik liderliğin kritiğini yapmaktır. Bu çalışmada eğitim yönetimi etiği
ve eğitim yönetiminde etik liderlik irdelenerek çıkarımlarda bulunulmuştur.
Yönetsel etik, yönetsel eylemlerde uyulması gereken ilkeler veya davranış kuralları
olarak tanımlanır. Eğitim yöneticilerinin, görevlerini yerine getirirken, yasa ve
politikalar kadar meslek etik ilkelerine uygun davranmaları gerekir. Etik liderlikte
liderlik özelliklerinden “etiksel özellikler” ön plana çıkmaktadır ve etik liderlik
“etik değerlerle” ilgilidir. Okul yöneticilerinin etik liderlik becerileri dört farklı
boyutta; (1) karar verme sürecinde, (2) davranışsal, (3) iletişim sürecinde (4) örgüt
iklimi oluşturma sürecinde etik olarak ele alınmaktadır.
Anahtar Kelimeler Eğitim yönetimi, etik, eğitim yönetimi etiği, etik liderlik,
kritik
ETHICS OF EDUCATIONAL MANAGEMENT & THE CRITICS OF
ETHİCS LEADERSHİP IN EDUCATION MANAGEMENT
Abstract
The aim of study is to make critics of ethics leadership in education management
by studying the relevant literature. In this study, there are a number of conclusions
regarding ethics of education management and ethics leadership in education
management. Management ethics is defined as behavior rules or the principals in
management activities. While performing their duties, education managers are
supposed to obey the appropriate laws and politics as well as occupational ethics
principles. In ethics leadership, “ethical characteristics” are regarded as a highly
considerable leadership characteristic and ethics leadership is related to “ethics
values”. Ethics leadership skills of school principals are studied in four major
Prof. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Sınıf Öğretmenliği ABD., [email protected]
Bu çalışma 03-05 Ekim 2013 tarihlerinde Balıkesir Burhaniye’de düzenlenen “4. Eğitim Yönetimi
Forumu” nda sunulan sözlü bildiri metninin geliştirilmiş şeklidir.
1
2
Ali Rıza Erdem
2
categories as follows: (1) decision process (2) behavioral (3) communication (4)
organization climate
Key words: Education management, ethics, ethics of educational management,
ethics leadership, critic
GİRİŞ
Eğitimde yatırım insana yapılmaktadır ve eğitimin amaçlarından birisi de toplumun
değer yargılarını bir sonraki nesle aktarmaktır. Eğitim kurumları olan okullar değerlere dayalı
örgütlerdir. Bu nedenle etik açıdan eğitim örgütlerinin güvenli örgütler olma sorumlulukları
vardır. Okul müdürü konumundan dolayı toplumun birçok kesimiyle ilişki içerisindedir ve bu
farklı kesimlerin okul müdüründen değişik beklenti ve istekleri olabilmektedir. Bu beklenti ve
istekler okul müdürlerini sürekli olarak etik sorunlarla yüzyüze getirmektedir. Bu sorunlardan
bazıları ırkçılık ve kökten dincilik, cinsiyet eşitsizliği, cinsel taciz ve şiddet, cinsiyete
yaklaşımda farklılıklar, aile yapısı (boşanmış, tek ebeveynli, hemcinslerden oluşan vb.),
çocukların suistimali, bozulan sağlık dengeleridir (obetizm, süreğen hastalıklar vb.), Son
yıllarda eğitim yönetiminde etik ve etik liderlik daha çok tartışılmaya başlanmıştır (Akbaba
Altun, 2003; Erdoğan, 2012; Uğurlu, 2012). Bu çalışmanın amacı, ilgili literatür irdelenerek
eğitim yönetimi etiği ve eğitim yönetiminde etik liderliğin kritiğini yapmaktır. Eğitim yönetimi
etiği ve eğitim yönetiminde etik liderliğin irdelenmesinin, eğitim yöneticilerinin ve
öğretmenlerin konuya dikkat çekilmesi ve konu hakkında farkındalıklarının artırılması açısından
katkı sağlaması beklenmektedir.
Yöntem
Bu çalışmada eğitim yönetimi etiği ve eğitim yönetiminde etik liderlik irdelenerek
çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalışma literatürden elde edilen verilerin analizi ve yeniden
düzenlenmesi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışmada literatürden elde edilen veriler,
araştırmacı tarafından belirlenen “etik ve yönetim etiği”, “eğitim yönetimi etiği”, “eğitim
yönetiminde etik liderlik” ve “eğitim yönetimi etiği ve eğitim yönetiminde etik liderlik açısından
çıkarımlar” alt başlıkları kullanılarak düzenlenmiştir. Veriler, alanyazından ve internet
kaynaklarından elde edilmiştir. Öncelikle elde edilen veriler çalışmanın alt başlıklarına göre
ayrılmış ve analiz edilmiştir. Daha sonra ayrılan ve analiz edilen veriler, çalışmanın alt
başlıklarına göre yeniden düzenlenmiştir.
Etik ve Yönetim Etiği
“Etik”, bir dizi kural ve ilke yâda bir küme insan yâda toplumca kabul edilmiş bir dizi
davranış ve ahlaki ilkeler kümesi anlamına gelmektedir. Etiğin özünde doğru ve yanlış ölçütleri
yatmaktadır, etik, yanlış ya da doğru olma düşüncesi ile ilgilenir. Daha geniş bakış açısı ile etik
bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması, neyin yapılacağı veya yapılamayacağının,
neyin isteneceğinin veya istenemeyeceğinin, neye sahip olunacağı ya da olunamayacağının
bilinmesidir. Etik genel olarak, neyin doğru neyin yanlış olduğunu ayırmaya yarayan davranış
kurallarıdır. Etik, insan davranışlarını tanımlayarak ya da açıklayarak değil de, değerlendirerek
yapar. Buradaki değerlendirmeden amaç, insan eylemleri ve bunların sonuçlarının
çözümlenmesidir. Örgütler artık etik uygulama ve davranışların kurumsallaştırılmasına önem
vermektedir (Gözütok, 1999; Karakütük, 2002; Aydın, 2003; Kuçuradi, 2003; Pelit ve Güçer,
2006; Ilgaz & Bilgili, 2006; Aypay, 2009; Obuz, 2009; Yaman & Mermer & Mutlugil, 2009;
Usta, 2011; Kandemir, 2012)
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
3
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderliğin Kritiği
Yönetsel etik, 1970’li yıllardan sonra üzerinde önemle durulan ve çalışılan konulardan
biri haline gelmiştir. Yönetsel etik, yönetsel eylemlerde uyulması gereken ilkeler veya davranış
kuralları olarak tanımlanır. Yönetsel etiğin, yöneticilerin ahlak dışı etkinliklerde bulunmaları ile
ilgilendiği gibi, yöneticilerin karşılaştıkları çıkar çatışmaları ve ikilemlerinin çözümünde onlara
yardımcı olacak ilkelerle de ilgilendiği söylenebilir. Yönetimde uyulması gereken etik ilkeler;
adalet, eşitlik, dürüstlük ve doğruluk, tarafsızlık, sorumluluk, insan hakları, hümanizm, bağlılık,
hukukun üstünlüğü, sevgi, hoşgörü, laiklik, saygı, tutumluluk, demokrasi, olumlu insan
ilişkileri, açıklık, hak ve özgürlükler, emeğin hakkını verme, yasadışı eylemlere direnmedir
(Bursalıoğlu, 1991; Kaya, 1993; Fromm, 1995; Covey, 1996; Köknel, 1996; Taymaz, 1997;
Başaran, 2000; Aydın, 2001; Çevikbaş, 2006; Küçükkaraduman, 2006; Saylı & Kızıldağ, 2007;
Dökmen, 2008).
Günümüzde yönetsel etik; hiyerarşik yapılar ve bürokratik yönetim şartları altında
sosyal ahlak açısından tehlikeli sonuçlar doğuracak şekilde deforme olmaktadır. Yönetim
sürecinde kararlarda, uygulamalarda, eylem ve işlemlerde kaçınılması gereken davranışlar etik
dışı davranışlar olarak değerlendirilmektedir. Yönetime duyulan güvensizliğin gerisinde, etik
dışı uygulamaların ara sıra olması değil, bunların sıradanlaşması vardır. Yönetimde etik dışı
davranışlar ise ayrımcılık, kayırma, rüşvet, yıldırma-korkutma, ihmal, sömürü (istismar),
bencillik, yolsuzluk, işkence (eziyet), yaranma-dalkavukluk, şiddet-baskı-saldırganlık, iş
ilişkilerine politika karıştırma, hakaret ve küfür, bedensel ve cinsel taciz, kötü alışkanlıklar,
görev ve yetkinin kötüye kullanımı, dedikodu, zimmet, dogmatik davranış, yobazlıkbağnazlıktır. Yönetimde etik-dışı davranışlar, örgüt içerisindeki çatışmalar ve davranışsal
sorunları ifade etmektedir. Bu davranışlar sonucunda ortaya çıkan durumlara bağlı olarak,
örgütsel kültürü zayıflamakta, çalışan bağlılığı, performansı ve motivasyonu azalmaktadır
(Başaran, 1991; Bursalıoğlu, 1991; Fromm, 1995; Köknel, 1996; Aydın, 2001; Çevikbaş, 2006;
Küçükkaraduman, 2006; Saylı & Kızıldağ, 2007; Uluğ, 2009; Turgut, 2010; Oruç, & Tonus,
2011).
Eğitim Yönetimi Etiği
Eğitim yöneticilerinin, görevlerini yerine getirirken, yasa ve politikalar kadar meslek
etik ilkelerine uygun davranmaları gerekir. Eğitim yöneticilerinin liderlik rolünü
kazanabilmelerinde sahip oldukları etik değerlerin de çok büyük rolü vardır Eğitim
yöneticilerinin sahip olduğu değerler, eğitim politikalarının ve felsefesinin belirlenmesi, bu
politikaların programlar yoluyla gerçekleştirilmeye çalışılması, personelin seçimi, geliştirilmesi
ve değerlendirilmesi, kaynakların rasyonel kullanılması, sağlıklı bir okul kültürünün
oluşturulması ve okulun etkili kılınmasında oldukça önemli bir yere sahiptir. (Bursalıoğlu,
1991; Kaya, 1993; Akbaba Altun, 2003). Kara’ya (2006: 108) okulların kültür yapılarının güçlü
olma düzeyi arttıkça, okul yöneticilerinin güçlü (olumlu) etik davranışlara sahip oldukları
sonucuna varılmıştır. Okulların kültür yapıları ile okul yöneticilerin etik davranışlar arasındaki
ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Kıral & Adıbelli’ye (19.07.2013: 4)
göre 21. yüzyılın okul yöneticilerinin nasıl olması gerektiği ile ilgili öğretmenler tarafından
verilmiş olan 94 ifadenin 36’sı yöneticinin etik davranış özellikleri ile ilgilidir. Yöneticinin etik
davranış özelliklerine ilişkin verilmiş 36 ifadeden en yüksek frekansa sahip ifade 13 kez
tekrarlanmış olan “adaletli olma” ve en az tekrarlanmış olan 2 ifade “söylediği ve uyguladığının
bir olması” dır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
Ali Rıza Erdem
4
Okul müdürlerinin etik ilkelere uygun davranması konusunda öğretmen algıları
önemlidir. Küçükkaraduman’a (2006: 58) göre öğretmenler (1) hoşgörü boyutunda okul
müdürlerinin, başkalarının görüşlerine değer verir, eleştirilere açıktır, başkalarını dinlerken
kendini onların yerine koyar ve anlamaya çalışır, astları ile takım çalışması yapar, astları
arasında meydana gelen çatışmalarda hakemlik yapar ve eylemlerinden dolayı hesap verir
ilkelerine uygun davranma düzeylerine “kısmen” katıldıkları görüşüne sahiptir. Öğretmenler
diğer etik ilkelere ise okul müdürlerinin “çoğunlukla” uygun davrandıkları görüşünü
taşımaktadırlar. (2) Adalet boyutundaki, ödülleri hak edenlere verir ve bireylere eşit davranır
ilkelerine ilköğretim okul müdürlerinin “kısmen”, diğer ilkelerde ise “çoğunlukla” uygun
davrandıkları görüşündedirler. (3) Sorumluluk boyutundaki bütün ilkelere öğretmenler
ilköğretim okul müdürlerinin “çoğunlukla” uygun davrandığını düşünmektedirler. (4) Dürüstlük
boyutundaki ilkelerden ilköğretim okul müdürlerinin yolsuzluk yapmaz, rüşvet kabul etmez ve
amaçlarını gerçekleştirmek için yasa dışı yollara başvurmaz ilkelerine “tamamen”, diğer ilkelere
ise “çoğunlukla” uygun davrandıklarını düşünmektedirler. (5) Demokrasi boyutundaki
ilkelerden astlarının örgütlenme haklarını engellemez ilkesine “çoğunlukla”, diğer ilkelere ise
“tamamen” uygun davrandıkları görüşüne sahiptirler. (6) Saygı boyutunda bütün ilkelere
ilköğretim okul müdürlerinin “tamamen” uygun davrandıklarını düşünmektedirler. Bahar
Sunar’a (2011: 87) göre okul müdürlerinin kendi davranışlarının etik ilkelere uygun olup
olmadığı hakkındaki algıları “her zaman uygun” şeklindedir. Okul müdürleri kendilerinin en
çok “saygı” boyutundaki etik ilkelere uygun davrandıklarını, en az ise “hoşgörü” boyutundaki
etik ilkelere uygun davrandıklarını algılamaktadırlar. Demir’e (2007: 165-171) göre resmî lise
yöneticilerinin adalet ve dürüstlük boyutlarında özel lise yöneticilerinden daha olumlu algıya
sahip olduklarını göstermektedir. Özel okul öğretmenlerinin yöneticilerini etik ilkelere
uygunluk yönünden değerlendirmelerinde hoşgörü, sorumluluk, dürüstlük, demokrasi ve saygı
boyutlarında daha olumlu değerlendirdikleri görülmektedir. Bunun yanı sıra, resmî okul
yönetici ve öğretmenlerinin daha yüksek ve olumlu algılara sahip oldukları, özel okullarda
görevli yöneticilerin ise kendilerine daha eleştirel yaklaşabildikleri görülmektedir. Selimoğlu’na
(2008: 121) göre öğretmenler meslek lisesi müdürlerinin etik ilkelere “her zaman” uygun
davranır şeklinde belirtmişlerdir. Doğan’a (2008: 86) göre öğretmenlerin, yöneticilerinin
mesleki etik ilkeleri arasından, insan hakları boyutunu en yüksek düzeyde, sevgi boyutunu ise
en düşük düzeyde algıladıkları sonucuna varılmıştır. Öğretmenlerin, yöneticilerinin mesleki etik
ilkeleri arasından, adalet, dürüstlük, güven ve mesleki yeterlilik boyutlarını normal düzeyde;
saygı, mesleki sorumluluk ve örgütsel bağlılık boyutlarını ise kısmen yüksek düzeyde
algıladıklarını göstermektedir. Hayri’ye (2010: 102) göre öğretmenler, yöneticilerinin meslek
etiğini adalet, dürüstlük, saygı, mesleki sorumluluk, İnsan hakları ve sevgi boyutlarında
“katılıyorum” düzeyinde değerlendirirlerken, mesleki yetkinlik boyutunda “kararsızım”
düzeyinde değerlendirmektedirler. Erdoğan’a (2012: 514-515) göre öğretmenlerde okul
müdürlerinin etik ilkelere uygun davrandıkları algısı hâkimdir. Öğretmenler, okul müdürlerinin
en çok saygı boyutunda ki etik ilkelere uygun davrandıklarını belirtirken, en az hoşgörü ve
adalet boyutlarındaki etik ilkelere uygun davrandıklarını belirtmektedirler. Müfettişlerde ise
müdürlerin etik ilkelere uygun davrandıkları algısının zayıf olduğu görülmüştür. Müfettişler
müdürlerin sadece saygı boyutundaki ilkelere uygun davrandıkları görüşüne katılırken diğer
boyutlara az katılmışlardır. Kendi algılarına göre müdürler, tüm etik ilkelere uygun davranmaktadırlar. Etik ilkelere uygun davranma konusunda müdürlerin kendileri için müfettiş ve
öğretmen algılarına göre daha iyimser değerlendirmeler yaptıkları görülmektedir. Müdürlerin
etik ilkelere uygun davranmalarına ilişkin müdürler ile öğretmen ve müfettişlerin algıları
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
5
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderliğin Kritiği
arasında anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. Müdürlerin etik ilkelere uygun davrandıkları algısı
en düşük müfettiş grubunda görülmüştür. Öğretmenler ise müfettişlere göre daha iyimser
değerlendirmeler sergilemişlerdir. Müdürlerin etik ilkelere uygun davrandıkları algısının en
yüksek olduğu grup ise yine müdürlerin kendileri olmuştur.
Etik dışı davranışlar konusunda hem devlet hem de özel okul yöneticileri hassas
davranmalıdır. Başel’e (2007: 104) göre dershanelerde; yöneticilerin olumlu davranışları
desteklememesi, verdikleri sözleri tutmaması, kararlarında tutarlı davranmamaları, laf taşıma
faaliyetlerinde bulunanları desteklemeleri, kurumda siyaset yapılması, cinsiyet ayrımcılığı
yapılması, işe alma ölçütlerinde taraflılık, tüm üyelere saygı gösterilmemesi, yönetmeliklere
uygun davranılmaması, veli olanaklarının kişisel amaç için kullanımı, derslerde dersin içeriği ile
ilgili olmayan konuların anlatılması gibi etik dışı davranışlar özel okullara göre daha fazla
sergilenmektedir. Özel okullarda; yöneticilerin iş yerinde çatışmaya yol açacak davranışlar
sergilemeleri, kurumda yaşam felsefesi farklı olan öğretmenlerin çalışabilmesinin zor olması,
çalışanları istenilmeyen davranışlara iten bir ortamın olması, aynı işi yapan çalışalar arasında
ücret farkının olması, adaletsiz bir terfi sisteminin olması, akraba ve arkadaş çocuklarına
ayrıcalık gösterilmesi gibi olaylar dershanelere göre daha fazla sergilenmektedir.
Eğitim Yönetiminde Etik Liderlik
Etik liderlik, yeni liderlik kuramları ve yaklaşımları arasında giderek daha fazla
tartışılmaya başlamıştır. Etik liderlik; “kişisel faaliyetlerinde ve kişilerarası ilişkilerde normatif
uygunluk çerçevesinde yönetim sergileyen ve bu tarz yönlendirmeleri iki yönlü iletişim,
güçlendirme ve ahlaki düşünmeye yönelterek artırmayı hedefleyen bir liderlik tarzıdır”. Etik
liderlikte liderlik özelliklerinden “etiksel özellikler” ön plana çıkmaktadır ve etik liderlik “etik
değerlerle” ilgilidir. Etik değerler, çeşitli standartlar ve etik davranışları içermektedir. Etik
değerler çerçevesinde olabildiğince bencil davranışlar yerine özgeci davranışlar
benimsenmelidir ve gerçekleştirilmelidir. Etiksel liderliğin kurucusu Bili Grace 4 V modelini
geliştirmiştir. Bu modelin temel boyutlarını değerler (values), vizyon (vision), ses (voice) ve
erdem (virtue) oluşturmaktadır. Etik liderler, etik kurallara dikkati çekmenin yanında örneklerle
izleyenlerine ayrıntılı açıklamalarda bulunurlar. Etik davranmaları konusunda çalışanlarına
ahlaki açıdan örnek olarak, onların dönüşümlerine yardımcı olurlar. Adalet yargılamaları,
aldıkları kararlar ve verdikleri cezalar izleyenleri tarafından gözlemlenir ve örnek alınır Etik
liderin öncelikle bir takım etik değer ve ilkeleri taşıması zorunluluğu, etik liderliği özellik
kuramıyla bütünleştirmektedir. Etik liderin davranışını sergileyebileceği uygun bir örgüt
ortamının olması gerekir. Ortamın uygunluğu ise daha çok örgüt kültürüyle ilgilidir. Bu
bakımdan etik liderlik ile kültürel liderlik arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Etik liderler,
etik davranışların gelişimini teşvik etmek için doğru koşulları yaratarak, bu durumu destekleyen
bir örgüt kültürü yaratırlar (Çelik, 2000; Arslantaş & Dursun, 2008; Buluç, 2009; Sezgül, 2011;
Yeşiltaş & Çeken & Sormaz, 2012). Yağmur’a (2013:115) göre etik iklimin, etik dışı
davranışları negatif yönlü; etik liderliğin, etik dışı davranışlar etik dışı davranışları negatif yönlü
ve etik liderliğin etik iklimi pozitif yönlü etkilediği bulgulamıştır.
Okul yöneticilerinin etik liderlik becerileri dört farklı boyutta; (1) karar verme
sürecinde, (2) davranışsal, (3) iletişim sürecinde ve (4) örgüt iklimi oluşturma sürecinde etik
olarak ele alınmaktadır. (1) Karar verme sürecinde etik, liderin ahlaki açıdan doğru kararlar
verebilmesi, doğru ile yanlışı ayırt edebilmesi ve verdiği kararlarda etik davranması kapsamında
incelenmektedir. Okul yöneticisi karar alma sürecinde; çözümler üretmede sistemli yaklaşması,
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
Ali Rıza Erdem
6
politik konularda kazanç sağlamaya yönelik çalışmalarda ve dini konularda fayda amaçlı
faaliyetlerde bulunmaması, ekonomik alanda kişisel kazanç sağlayıcı davranış sergilememesi,
mesleki sorumluluklarını dürüstlük duygusu içerisinde yapması, okulda ortak alınan kararları,
etkili biçimde uygulaması, okulda yapılan işlerde ölçüyü belirlemesi ve davranışlarının
sınırlarını bilmesi gerekir. (2) Davranışsal etik, yöneticinin dürüst ve adil davranışlar
sergilemesi, örgütteki herkesi eşit görmesi ve eşit muamele etmesine işaret etmektedir. Okul
yöneticisinin etik lider olarak sergileyeceği davranışlar; sevgi, doğruluk, iyilik, özgürlük, birlik
sağlama, hoşgörülü olma, sorumluluk ve yaşama saygıdır. Okul yöneticileri, lider olarak kişisel
dürüstlüğe önem veren bir kültür oluşturmalıdırlar. (3) İletişim sürecinde etik, yönetici ve
çalışanlar arasında sağlıklı iletişim ağının kurulması ve çalışanların iş doyumunun sağlanması
ile ilgilidir. Okul yöneticisi, liderlik yaptığı okullarda insanların birbirleriyle sözlü iletişim
kurmaları için etkili bir çalışma ortamı oluşturmalıdır. Kurulan bu çalışma ortamında insanların
kendisini doğru ve rahat ifade edebilmesi gerekir. Bu çalışma ortamının temelini etik değerler
oluşturmalı ve bunu okul yöneticisi yapmalıdır (4) Örgüt iklimi oluşturma sürecinde etik, etkili
bir okul iklimi oluşturmak için çalışanlara sahip çıkılması, onların desteklemesi, düşüncelerin
sevgiyi temel alan bir yaklaşımla yayılması, okul kültürünün ve vizyonunun net bir şekilde
ortaya konması, çalışanların yaratıcılıklarını maksimum düzeyde ortaya çıkarabilecekleri bir
çalışma ortamının hazırlaması ile ilgilidir. Okullarda verimliliği artırmak için öğretmeyi
özendirici ve artırıcı bir örgüt iklimi oluşturulmalıdır. Bu örgüt iklimi, çalışanların ve
öğrencilerin iyi geçiminden doğan yüksek moral ve birbirlerine karşı olan güven, saygı ve
ilginin mevcut olduğu bir havada olmalıdır (Yılmaz, 2005; Yılmaz, 2006; Turhan, 2007;
Cemaloğlu & Kılınç, 2012; Uğurlu, 2012). Kurşun’a (2011:121-122) göre okulların kurumsal
imajını okul yöneticilerinin etik liderlik özellikleri anlamlı bir şekilde etkilemektedir. etik
liderlik, kurumsal imajın hizmet kalitesi boyutunun %17’sini, yönetim kalitesi boyutunun
%58’ini, finansal sağlamlık alt boyutunun %33’ünü, çalışma ortamı alt boyutunun %43’ünü,
toplumsal sorumluluk alt boyutunun %40’ını, duygusal çekicilik alt boyutunun %47’sini ve
kurumsal etik alt boyutunun %51’ni açıklamaktadır. kurumsal imajın alt boyutlarının tamamına
yakınında, etik liderliğin iklimsel etik boyutuna etki ettiği görülmektedir.
Okul yöneticileri etik değerlere uygun davranışlar sergilemelidir. Calabrese (1989) on
maddelik bir çerçeve ile okul yöneticilerinin davranışlarına rehber edinebileceği etik değerleri
belirlemiştir. Okul yöneticileri bu etik değerlere uygun davranışlar sergilediğinde kendilerine
duyulan güvenin sarsılmasını önleyebilecek, etik lider özelliği göstereceklerdir. Okul
yöneticilerinin davranışlarına rehber edinebileceği etik değerler şunlardır; (akt Erdoğan 2012:
504-505). (1) Okul yöneticileri eğitim felsefesine uygun bir vizyon geliştirmelidir. (2) Okul
yöneticisi güçlü bir ahlâkî lider olmalı, okulda ahlâkî bir hava oluşturmalıdır. (3) Okul
yöneticisi ayrımcı davranışları kınamalıdır. (4) Okul yöneticisi etkili öğretimi bir görev olarak
görmeli, bu konuda öğrencilerin ve toplumun yararını gözeterek hareket etmelidir. (5) Okul
yöneticisi okul toplumunu tesis etmelidir. (6) Okul yöneticisi okul toplumu içindeki farklı
grupların hakları arasında denge gözetir. (7) Herkes tarafından istenen kararlar her zaman doğru
kararlar değildir. (8) Okul yöneticisinin kararlarının temelinde, okul toplumunun üyeleri için
doğru olanı yapmak vardır. (9) Ahlâkî cesaret yönetici rolünün bir parçasıdır.(10) Okul
yöneticisi etik davranışları, ahlâkî eylemleri ve dürüstlüğü okul üyeleriyle paylaşmalıdır.
Arslanargun’a (2012: 1333) göre okul yönetiminde sergilenmesi gereken değerler sırasıyla
adalet, güven, mevzuata bağlılık ve çalışkanlık olarak ifade edilmektedir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
7
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderliğin Kritiği
Eğitim yöneticilerinin etik liderliğin boyutlarındaki davranışları hangi düzeyde
gösterdiğiyle ilgili öğretmen algıları oldukça önemlidir. Gültekin’e (2008: 64) göre ilköğretim
okulu yöneticilerinin etik liderlik davranış gösterme düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri etik
liderliğin iletişimsel etik, örgütsel karar vermede etik, davranışsal etik boyutunda davranışlarını
“iyi” düzeyde; örgüt iklimini oluşturma sürecinde etik boyutunda ise “yeterli” düzeyde
gösterdikleri sonucu ortaya çıkmıştır. Karagöz’e (2008: 207-208) göre öğretmenlerin “karar
verme sürecinde etik”, “davranışsal etik”, “iletişim sürecinde etik” ve “örgüt iklimi oluşturma
sürecinde etik” boyutuna yönelik algıları “katılıyorum” düzeyindedir. Özdemir’e (2009: 93)
göre öğretmenlerin, okul yöneticilerinin etik ilkelere uyma boyutuna ilişkin algıları genel olarak
olumlu yöndedir. Öğretmenler bu boyuta ilişkin ifadelerin hiçbirini “hiç katılmıyorum‟ veya
“katılmıyorum‟ düzeyinde puanlamamışlardır. Baştuğ’a (2009: 100) göre ilköğretim okulu
müdürlerinin, etik liderliğin en fazla iletişim süreci boyutunda etik liderlik davranışı gösterdiği
ortaya çıkmıştır. Özel ve resmi ilköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışları
gösterme düzeylerine ilişkin öğretmen algılarına bakıldığında her dört boyutta (karar verme
sürecinde, davranışsal, iletişim sürecinde ve örgüt iklimi oluşturma sürecinde) özel okul lehine
anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Pınar Topuzoğlu’na (2009: 114-116) göre kadın
öğretmenler etik okul kültürü ve iklimi oluşturma ve güvene dayalı liderlik özellikleri acısından
yöneticilerinin etik liderlik özelliğine daha fazla sahip olduklarını algılamışlardır. 31-40 yas
grubu öğretmenler; yöneticilerinin “etik ikilemleri çözme ve etik karar verme” konusundaki
yetkinliklerine, 20-30 ve 41-50 yas grubu öğretmenlerden daha fazla güvenmektedir. 31-40 yas
grubu öğretmenler; yöneticilerinin “sosyal sorumluluk” konusundaki yetkinliklerine, 20-30 ve
41-50 yas grubu öğretmenlerden daha fazla güvenmektedir. Öğretmenliğe yeni başlayan ve
tecrübesi daha az olan öğretmenler yöneticilerinin etik liderlik yetkinliklerini diğer
öğretmenlerden daha az yeterli olarak algılamaktadırlar. Farklı eğitim kurumlarından mezun
olan öğretmenler yöneticilerinin etik liderlik yetkinliklerini benzer şekilde algılamışlardır. Branş
değişkenine göre istatistiksel acıdan anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. Aydın’a (2010: 97)
göre öğretmenlerin, okul yöneticilerinin etik ilkelere uyma ve etik ikilemleri çözme ve etik karar
verme alt boyutuna ilişkin algıları genel olarak olumlu yöndedir. Katılmıyorum şeklinde bir
görüş belirtilmemiştir. Helvacı’ya (2010: 407-408) göre okul yöneticilerinin etik davranışlar
bağlamında; iletişimsel, iklimsel ve davranışsal etik boyutlarında gösterdikleri davranışlar
“orta” düzeyde; örgütsel karar verme boyutunda etik davranışları ise “çok” düzeyindedir. Okul
yöneticilerinin etik davranış bağlamında en yüksek gösterdikleri davranışların; öğretmenler
arasında arabozucu olmama, merhametli olma, kendi işlerini sorumluluk duygusu içerisinde
yapma, okul kurallarını doğru bir şekilde oluşturma, davranışların sınırlarını bilme, okulda
yapılan işlerde ölçüyü belirleme, içinde bulunduğu toplumun değerlerine saygı gösterme,
faaliyetleri gerçeklik ilkesine göre yapma gibi davranışlar olduğu görülmektedir. Okul
yöneticilerinin etik davranış boyutunda gösterdikleri en düşük düzeyde davranışların; hatalarını
kabul etme, yapılan hizmetlerden dolayı insanlara minnet duygusu besleme, tartışmalara yapıcı
ve anlayışla katılma, öğretmenlerin başarısını adaletli bir şekilde ödüllendirme, öğretmenlerin
yaratıcılığının ortaya çıkması için uygun ortam hazırlama, çözümler üretmede sistemli
yaklaşma, dinî konularda fayda amaçlı faaliyetlerde bulunmama, olaylar karşısında cesaretli
davranma ve kendi kendini değerlendirebilme davranışları olduğu görülmektedir. Acar ve
Kaya’ya (2012: 100) göre beden eğitimi öğretmenleri okul yöneticilerinin yüksek düzeyde bir
etik lider davranışı sergilediğini belirtmektedirler. Ayrıca ölçekten elde edilen veriler, alt
boyutlar açısından incelendiğinde, araştırma gurubu iletişimsel, iklimsel, karar verme ve
davranışsal etik alt boyutları içinde en çok iletişimsel etik alt boyutuna katıldıklarını ifade
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
Ali Rıza Erdem
8
etmişlerdir. Ertürk’e (2012: 74) göre okulu müdürlerinin etik liderlik davranışı düzeyleri tüm
boyutlarında öğretmen görüşleri bağlamında pek çok seviyede çıkmıştır. Örgütsel karar
vermede etik boyutunda ekonomik alanda kişisel kazanç sağlayıcı faaliyetlerde bulunmama
politik konularda kazanç sağlamaya yönelik çalışmalarda bulunmama, dini konularda fayda
amaçlı faaliyetlerde bulunmaz davranışları ön plana çıkmaktadır. Davranışsal etik boyutunda;
dürüst davranır, içinde bulunduğu toplumun değerlerine saygı gösterir, olaylar karşısında
cesaretli davranır davranışları ön plana çıkmaktadır. İklimsel etik boyutunda; kendi işlerinin
sorumluluk duygusu içerisinde yapar, tartışmalar için özgür ortamlar yaratır, okulun kurallarını
doğru bir şekilde oluşturur davranışları ön plana çıkmaktadır. İletişimsel etik boyutunda;
merhametidir, öğretmenleri sahip oldukları kişisel özelliklerinden dolayı yargılamaz,
öğretmenlere içten davranır davranışları öne çıkmaktadır. Gülcan & Kılınç ve Çepni’ye (2012:
133) göre öğretmenler “katılıyorum” düzeyinde yöneticilerin etik liderlik davranışlarını
betimlemişlerdir. Okul müdürlerinin iletişimsel, iklimsel, davranışsal ve karar vermede etik
boyutları kapsamına giren davranışları göstermede genel olarak başarılı oldukları tespit
edilmiştir. Bir başka ifadeyle, öğretmenler okul müdürlerinin etik liderlik davranışlarını yeterli
düzeyde gösterdiklerine inanmaktadırlar. Uğurlu’ya (2012: 209) göre öğretmenler “oldukça
yüksek” düzeyinde yöneticilerin etik liderlik davranışlarını betimlemişlerdir. Karar verme
sürecinde etik davranışı alt boyutlar içinde en yüksek değeri taşımaktadır.
Etik liderliğin boyutlarıyla örgütsel adalet arasındaki ilişki birçok araştırmayla
saptanmıştır. Yıldırım’a (2010: 109) göre etik liderlik boyutları ile örgütsel adalet boyutları
arasında en güçlü ilişki etkileşimci adalet arasında çıkmıştır. Korelasyon analizinde en zayıf
ilişki etik liderliğin iklimsel etik boyutu ile örgütsel adaletin prosedürel boyutu arasında
bulunmuştur. Acar’a (2011: 105) göre öğretmenlerin algılamalarına göre okul yöneticilerinin
etik ilkelere uygun davranışlar sergilemeleri arttıkça, öğretmenlerinde örgütsel adalet duygusu
artmaktadır. Etik liderlik ölçeğinin alt boyutlarından olan iletişimsel etik ve davranışsal etik ile
örgütsel adalet algısı ile paralellik arz etmektedir. Bununla birlikte yöneticilerin etik liderlik
davranışı, örgütsel adalet ölçeğinin, adil dağıtım, adil işlem ve adil etkileşim alt boyutlarını aynı
yönde etkilemektedir. Uğurlu ve Üstüner’e (2011: 441-444) göre yönetici etik liderlik
davranışının karar verme sürecinde, davranışsal, iletişim sürecinde ve örgüt iklimi oluşturma
sürecinde etik boyutları ile örgütsel adalet arasında anlamlı bir ilişki (r=0.83, p<0.01)
bulunmaktadır. Yöneticiler etik liderlik davranışlarını ne kadar iyi gösterirlerse, öğretmenlerin
sosyal adalete ilişkin algıları o derece yükselmektedir. Ayrıca yöneticilerin etik davranışları
örgütsel adalete etki ederek çalışanların örgütlerine karşı bağlılıklarının artmasına neden
olmaktadır. Acar, Kaya ve Şahin’e (2012: 51) göre yöneticilerin sergilediği etik liderlik
davranışı ile öğretmenlerin örgütsel adalet algısı arasında aynı yönlü bir ilişki söz konusudur.
Araştırmada etik liderlik ölçeğinin iletişimsel etik ve davranışsal etik alt boyutlarının
öğretmenlerin örgütsel adalet algılarına yönelik etkisi anlamlı bulunmuştur ve paralellik arz
etmektedir. Özdemir, Boydak Özan ve Yirci’ye (2013: 524-525) göre öğretmen ve okul
yöneticileri, genel idarenin etik sorunları çözerken sergiledikleri etik liderlik davranışlarına
ilişkin, genel idarenin yasal metinlere bağlı kalma eğiliminde olduğunu, adil olunduğunu, eşitlik
ilkesinden taviz vermeyerek örgütsel adaleti göz önünde bulundurduklarını belirtmişlerdir.
Ancak öğretmen ve okul yöneticileri yasal metinlerde tam olarak açıklanmamış konularda
ortaya çıkan etik sorunlarda ise genel idarenin kararlarında eşitlik ve adaletin olmadığını
belirtmişlerdir. Genel idarenin etik sorunları çözerken objektif davranıldığını düşünmektedirler.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
9
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderliğin Kritiği
Bununla birlikte öğretmen ve okul yöneticileri, genel idarenin etik bir sorunla karşılaştıkları
durumda karar verirken etik ikileme düştükleri yönünde görüşe sahiptir.
Etik liderlik örgütsel güveni anlamlı bir şekilde etkilemektedir. Yılmaz’a (2006: 134135) göre okullardaki örgütsel güven düzeyini, okul yöneticilerinin etik liderlik becerileri,
anlamlı bir şeklide açıklamaktadır. Örgütsel güvenin alt boyutu olan “yöneticiye güveni” ve
“iletişim ortamını”, etik liderliğin tüm alt boyutları anlamlı bir şekilde etkilemektedir. Örgütsel
güvenin alt boyutu olan “çalışanlara duyarlılığı” ve “yeniliğe açıklığı”, etik liderliğin
“davranışsal etik” boyutu hariç tüm alt boyutları anlamlı bir düzeyde etkilemektedir. Cemaloğlu
& Kılınç’a (2012: 147) göre yıldırma üzerinde etik liderliğin ve örgütsel güvenin etkisinin
negatif yönde ve anlamlı olduğu, etik bir okul ortamı ve güvenli bir okul ikliminin,
öğretmenlerin yıldırma algılarını düşürdüğü ortaya konmuştur. Okul yöneticileri etik liderlik
davranışlarını yerine getirdikçe, öğretmenlerin örgütsel güven düzeyi artmakta ve bu da
yıldırma algısını düşürmektedir.
Okul müdürlerinin etik liderlik davranışları öğretmenlerin örgütsel bağlılığını anlamlı
etkilemektedir. Işık’a (2009: 123-124) göre okul yöneticilerinin etik liderlik davranışları ile
öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları üzerindeki genel etkisinin istatistiksel açıdan anlamlı olduğu
ortaya konulmuştur. Okul yöneticilerinin etik liderliği öğretmenlerin genel örgütsel bağlılığını
% 9, duygusal bağlılığını % 8, normatif bağlılıklarını % 14 oranında açıklamaktadır fakat
devam bağlılıklarını açıklamamaktadır.
Etik liderlik ile örgütsel adanmışlık arasında pozitif yönde bir ilişki vardır. Karagöz’e
(2008: 209-210) göre örgütsel adanmışlığın “duygusal adanmışlık”, “devam adanmışlığı”,
“normatif adanmışlık” boyutları ile etik liderlik ölçeğinin “iletişimsel etik”, “iklimsel etik”,
“karar vermede etik” ve “davranışsal etik” olmak üzere tüm boyutları arasında pozitif yönde
anlamlı bir ilişki bulunduğu belirlenmiştir. Etik liderlik ölçeğine ait boyutların en kuvvetli
biçimde ilişkide olduğu adanmışlık faktörü ise “normatif adanmışlık” faktörü olarak
gerçekleşmiştir. Normatif adanmışlık, bireylerin ahlaki bir yükümlülük duygusu ile “zorunluluk
hissettikleri için” gösterdikleri bağlılıktır.
Etik liderlik ile motivasyon arasında bir ilişki vardır. Acar’a (2011: 105-106) göre
yöneticilerin etik liderlik davranışı ile öğretmenlerin motivasyon düzeyleri arasında ters yönlü
bir ilişki bulunmuştur. Fakat bu etki etik liderlik ölçeğinin alt boyutlarına göre sadece iletişimsel
etiklik alt boyutunun öğretmenlerin motivasyon düzeylerine etkisi ters yönlü olarak tespit
edilmiştir.
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderlik Açısından Çıkarımlar
Eğitim yönetimi etiği açısından okul yöneticilerinin etik ilkelere uygun davranması
gerekmektedir. Uluğ’a (2009) göre kurumsal sistemin başarısı için evrensel referanslar ışığında
etik ilke ve değerleri önemseyen, dürüst, güvenilir etik liderlere gereksinim vardır. Etik temelli
yönetim açısından yöneticinin öncelikli görevi, başında olduğu işgörenlere karşı ne yolla olursa
olsun uygun güven ortamını yaratmaktır. Etik değerler sistemini ortaya koymak kadar, onu
kurum kültürünün ayrılmaz parçası yapacak stratejilerin yaşama geçirilmesi gerekmektedir.
Arslantaş & Dursun’a (2008: 120) göre etik liderlerin ahlaki açıdan örnek olacak davranışlar
sergilemesi, doğruluk ve dürüstlükten ödün vermemesi, vaatleri ile uygulamaları arasında bir
tutarsızlık görülmemesi bilişsel güveni doğrudan etkilemektedir. Yöneticilerin sergiledikleri
davranışların ve izledikleri stratejilerin, çalışanları tarafından adil bir biçimde algılanması,
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
Ali Rıza Erdem
10
aralarında güçlü bir ilişkinin kurulmasını sağlayacaktır. Kentsu’ya (2007: 89) göre okulda
yöneticilerin ve diğer tüm personelin uyması gereken ahlaki kurallar bütünü etik kavramına
tekabül etmektedir. Güçlü bir karaktere sahip olan bir okul yöneticisi sistemin daha elverişli bir
şekilde yürümesini sağlamaktadır.
Okul yöneticilerinin yönetim etiğine uygun davranması kadar etik liderliğini ön plana
çıkarması da gerekmektedir. Okul müdürünün etik liderliği gerçekleştirmesi hem etiğe uygun
davranma konusunda model olma hem de öğretmenleri örgütsel adalet ve bağlılık, motivasyon
açısından olumlu etkilemektedir. Uğurlu ve Üstüner’e (2011: 436) göre eğitim örgütlerinde
yönetici etik davranışları öğretmenlerin adalet algılarını etkileyerek okula bağlılıklarını
etkileyebilir. Bu nedenle etik, adalet ve bağlılık kavramlarının okul yöneticilerine ve
öğretmenlere tanıtılması okul yönetiminde etik açıdan duyarlıkların oluşmasına katkıda
bulunabilir. Acar, Kaya ve Şahin’e (2012: 51) göre öğretmenlerin algılamalarına göre okul
yöneticilerinin etik ilkelere uygun davranışlar sergilemeleri arttıkça, öğretmenlerinde örgütsel
adalet duygusu artmaktadır. Yeşiltaş & Çeken & Sormaz’a (2012: 33) göre etik liderlik
davranışları ile sapma davranışlar arasındaki negatif yönlü ilişki etik liderlik faaliyetlerinin
sapma davranışlarını azaltacağını göstermektedir. Özellikle kurumlarda milyarlarca dolar
maliyet oluşturan sapma davranışlarının (hırsızlık, sabotaj ve iş yavaşlatma benzeri davranışlar)
liderin sergilemiş olduğu davranışlarla belirli alanlarda azaltılması sağlanabilir. Cemaloğlu &
Kılınç’a (2012: 148) göre okullarda etik ilkelerin tam olarak uygulanabilmesi için il, ilçe ve
okul düzeyinde etik kurullar oluşturulmalıdır. Okul müdürlerinin etik ilkelere uymayan
davranışları bu kurullar tarafından izlenmeli ve gereği yapılmalıdır.
Sonuç
Günümüzdeki hızlı değişim diğer örgütleri olduğu gibi eğitim örgütlerini de doğrudan
etkilemektedir. Değişimin örgütlere yansımalarından biri de etikle ilgilidir. Değişimin etikle
ilgili örgütlere yansımaları hem olumlu hem de olumsuz olabilmektedir. Bu açıdan eğitim
örgütleri etik ve etik değer aşınmalarıyla ilgili sorunlarla daha fazla karşılaşmaktadır. Etzioni’ye
göre eğitim kurumları değerlere dayalı örgütler olduğundan dolayı özellikle etik değerlerle ilgili
hem eğitim –öğretim hem de eğitim yönetimi boyutunda uygulamada model ve öncü olma
sorumluluğu vardır. Bu nedenle etik açıdan eğitim örgütlerinin güvenli örgütler olması
gerekmektedir. Eğitim yöneticilerinin, görevlerini yerine getirirken, yasa ve politikalar kadar
meslek etik ilkelerine uygun davranmaları gerekir. Eğitimin amaçlarının daha üst düzeyde
gerçekleşmesi için eğitim kurumlarının yönetiminde “etik yönetim anlayışı ve uygulamaları”
eğitim yöneticileri tarafından benimsenmeli ve etkin bir şekilde işe koşulmalıdır. Değerlere
dayalı olan eğitim kurumlarında eğitim ve okul yöneticileri “etik değerlere dayalı liderlik
davranışları” göstermeye uygulamada daha fazla gayret etmelidir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
11
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderliğin Kritiği
KAYNAKLAR
ACAR, G. (2011) Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışlarının beden eğitimi
öğretmenlerinin örgütsel adalet ve motivasyon düzeyleriyle ilişkisi, Yayınlanmamış
doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
ACAR, G. & KAYA, M. (2012) Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışlarına ilişkin beden
eğitimi öğretmenlerinin görüşleri, Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimi
Dergisi, 14 (1), 95-102
ACAR, G. & KAYA, M. & ŞAHİN, M. Y. (2012) Okul yöneticilerinin sergilediği etik liderlik
davranışının beden eğitimi öğretmenlerinin örgütsel adalet düzeylerine etkisi, Turkish
Journal of Sport and Exercise, 14 (3), 51-58
AKBABA ALTUN, S. (2003) Eğitim yönetimi ve değerler, Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (1), 718
ARSLANARGUN, E. (2012) Okul müdürlerinin sahip olması gereken değerler, Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (2), 1327-1344
ARSLANTAŞ, C. C. & DURSUN, M. (2008) Etik liderlik davranışının yöneticiye duyulan
güven ve psikolojik güçlendirme üzerindeki etkisinde etkileşim adaletinin dolaylı rolü,
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1), 111-128
AYDIN, İ. (2001) Yönetsel, mesleki ve örgütsel etik, 2. Baskı, Ankara: PEGEMA Yayıncılık
AYDIN, İ. (2003). Eğitim ve Öğretimde Etik, Ankara: PEGEMA Yayıncılık.
AYDIN, T. (2010) İlköğretim okul yöneticilerinin etik liderlik özellikleri ile ilgili öğretmen
görüşlerinin incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
AYPAY, A. (2009). Bilimsel etik, Editör: Abdurrahman Tanrıöğen, Bilimsel araştırma
yöntemleri içinde ss: 277-292, Ankara: Anı Yayıncılık.
BAHAR SUNAR, Ö. (2011) Okul müdürlerinin etik davranışları, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
BAŞARAN, İ. E. (1991) Örgütsel davranış: İnsanın üretim gücü, Ankara: Gül Yayınevi
BAŞARAN, İ. E. (2000) Yönetim, 3. Kez Yeniden Yazım, Ankara
BAŞEL, R. (2007) Özel öğretim kurumlarında karşılaşılan etik dışı davranışlar (Denizli ili
örneği), Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Sakarya
BAŞTUĞ, İ. (2009) İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışlarına ilişkin
öğretmen görüşleri (Konya ili örneği), Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
BULUÇ, B. (2009) İlköğretim okullarında bürokratik okul yapısı ile okul müdürlerinin liderlik
stilleri arasındaki ilişki, Eğitim ve Bilim, 34 (152), 1-15
BURSALIOĞLU, Z. (1991) Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış, Ankara: Pegem Yayınları
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
Ali Rıza Erdem
12
CEMALOĞLU, N. & KILINÇ, A. Ç. (2012) İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik
davranışları ile öğretmenlerin algıladıkları örgütsel güven ve yıldırma arasındaki ilişki,
Eğitim ve Bilim, 37 (165), 137-151
COVEY, S. R. (1996) Etkili insanların yedi alışkanlığı: Kitlesel değişim için altın kurallar,
Çevirenler: Gönül Suveren & Osman Deniztekin, İstanbul: Varlık Yayınları, No: 434
ÇELİK, V. (2000) Eğitimsel liderlik, 2. Baskı, Ankara: PEGEMA Yayıncılık.
ÇEVİKBAŞ, R. (2006) Yönetimde etik ve yozlaşma, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi, 20 (1), 265-289
DEMİR, M. (2007) Resmi ve özel ortaöğretim kurumu yöneticilerinin karar verme süreçlerinin
etik değerler ve ilkeler açısından incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi,
Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
DOĞAN, A. E. (2008) İlköğretim okulu yöneticilerinin mesleki etik ilkeleri kapsamındaki
davranışlarının öğretmen algılarına göre değerlendirilmesi, Yayınlanmamış yüksek
lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
DÖKMEN, Ü (2008) İletişim çatışmaları ve empati, İstanbul: Sistem Yayıncılık
ERDOĞAN, Ç. (2012) İlköğretim okulu müdürlerinin davranışlarının etik ilkelere uygunluğu,
Kastamonu Eğitim Dergisi, 20 (2), 503-518
ERTÜRK, H. (2012) Okul müdürlerinin etik liderlik davranış düzeylerinin incelenmesi (Uşak ili
örneği), Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Uşak
FROMM, E. (1995) Erdem ve mutluluk, Çeviren: Ayda Yörükan, Ankara: Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları, No: 325
GÖZÜTOK, F. D. (1999) Öğretmenlerin etik davranışları, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Dergisi, 32 (1), 83-99
GÜLCAN, M. G. & KILINÇ, A. Ç. & ÇEPNİ, O. (2012) İlköğretim okulu müdürlerinin etik
liderlik davranışları gösterme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi,
Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10 (1), 123-142
GÜLTEKİN, M. (2008) İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışı gösterme
düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans
tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
HAYRİ, Y. (2010) İlköğretim okulu yöneticilerinin liderlik yönelimleri ve mesleki etik algıları
arasındaki ilişkiler: İlköğretim öğretmenleri örnekleminde ilişkisel bir çalışma,
Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul
HELVACI, A. (2010) İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışı gösterme
düzeyleri, Zeitschrift für
die Welt der Türken / Journal of World of Turks, 2(1),
391- 410
ILGAZ, S. & BİLGİLİ, T. (2006) Eğitim ve öğretimde etik, KKEFD/ OKKEF, 14, 199-210
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
13
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderliğin Kritiği
IŞIK, M. (2009) Okul yöneticilerinin etik liderlik özellikleri ile örgütsel bağlılık arasındaki
ilişki: Beylikdüzü örneği, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
KANDEMİR, A. Ü. (2012) Etiğin kurumsallaşmasının iş tatminine ve örgütsel adalete olan
etkisi, Yönetim, 23 (71), 34-55
KARA, Y. (2006) Okullardaki örgütsel kültürün okul yöneticilerinin etik davranışları
üzerindeki etkisi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul
KARAGÖZ, A. (2008) İlk ve orta öğretim okulu yöneticilerinin öğretmenler tarafından
algılanan etik liderlik rolleri ile öğretmenlerin örgütsel adanmışlıkları arasındaki ilişki:
Bursa ili örneği, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul
KARAKÜTÜK, K. (2002). Öğretim Üyesi ve Bilim İnsanı Yetiştirme (Lisansüstü Öğretimin
Planlanması), (Geliştirilmiş 2. Baskı), Ankara: Anı Yayıncılık.
KAYA, Y. K. (1993). Yönetim: Kuram ve Türkiye’de uygulama. Ankara: Bilim Kitap Kırtasiye
Limited Şirketi.
KENTSU, J. (2007) Okul yöneticilerinin kişilik özelliklerinin örgütsel etik üzerine etkisi,
Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul
KIRAL, B. & ADIBELLİ, Ş. Öğretmen görüşlerine göre 21. yüzyılda okul yöneticileri, 1-5,
19.07.2013
de
merzifon.meb.gov.tr/meb_iys...10/12075400_okul_yoneticileri.pdf
adresinden alınmıştır.
KÖKNEL, Ö. (1996) Bireysel ve toplumsal şiddet, İstanbul: Altın Kitaplar
KUÇURADİ, İ. (2003) Etik ve ‘etikler’, Türkiye Mühendislik Haberleri, 423 (1), 7-9
KURŞUN, A. T. (2011) Okulların kurumsal imajının okul yöneticilerinin etik liderlik özellikleri
ve bazı değişkenler açısından incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk
Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya
KÜÇÜKKARADUMAN, E. (2006) İlköğretim okulu müdürlerinin etik davranışlarının
incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Ankara
OBUZ, P. (2009) Beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümü öğrencilerinin öğretmenlik
mesleğiyle ilgili etik olmayan davranışlara ilişkin görüşleri, Yayınlanmamış yüksek
lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana
ORUÇ, İ, & TONUS, Z. İnsan kaynakları yönetimi açısından etik-dışı davranışlar ve yönetimi,
3. Ulusal Kurumsal Yönetim, Yolsuzluk, Etik ve Sosyal Sorumluluk Konferansı, 7-10
Haziran
2011,
Nevşehir,19.07.2013de
icongfesr2011.tolgaerdogan.net/documents/national.../UL20.pdf adresinden alınmıştır.
ÖZDEMİR, M. (2009) Lise öğretmenlerinin etik liderlik ve sosyal adalet algıları arasındaki
ilişki: İstanbul Avrupa yakası örneği), Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
Ali Rıza Erdem
14
ÖZDEMİR, T. Y. & BOYDAK ÖZAN, M. & YİRCİ, R. (2013) Öğretmen ve okul
yöneticilerinin görüşlerine göre il/ilçe milli eğitim müdürlükleri yöneticilerinin etik
liderlik davranışları, The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 6 (3),
509-527
PINAR TOĞUZOĞLU, A. (2009) Demografik özellikler açısından okul yöneticisinin etik
liderlik özellikleri, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul
PELİT, E. & GÜÇER, E. (2006) Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğiyle ilgili etik
olmayan davranışlara ve öğretmenleri etik dışı davranışa yönelten faktörlere ilişkin
algılamaları, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 95-119
SAYLI, H. & KIZILDAĞ, D. (2007) Yönetsel etik ve yönetsel etiğin oluşmasında insan
kaynakları yönetiminin rolünü belirlemeye yönelik bir analiz, Afyon Kocatepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (1), 231-251
SELİMOĞLU, O. (2008) Meslek lisesi öğretmenlerinin bakış açısı ile okul yöneticisinin etik
ilkelere uyma düzeyi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul
SEZGÜL, İ. (2011) Modern çağda yönetim ve etik, Toplum Bilimleri, 5 (9), 221-230
TAYMAZ, A. H. (1997) Eğitim sisteminde teftiş: Kavramlar, ilkeler, yöntemler, Geliştirilmiş
Dördüncü Baskı, Ankara: TAKAV Matbaası
TURGUT, N. (2010) Devlet ilköğretim okullarında görev yapan yönetici ve öğretmenlerin
mesleki etik sorununa karşı meslek örgütlerinin yaklaşımı (Nitel bir çalışma),
Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul
TURHAN, M. (2007). Genel ve mesleki lise yöneticilerinin etik liderlik davranışlarının
okullardaki sosyal adalet üzerindeki etkisi, Yayımlanmamış doktora tezi, Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
UĞURLU, C. T. (2012) İlköğretim okulu öğretmenlerinin yönetici etik liderlik davranışına
ilişkin algıları, CÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 36 (2), 203-213
UĞURLU, C. T. & ÜSTÜNER, M. (2011) Öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeylerine
yöneticilerin etik liderlik ve örgütsel adalet davranışlarının etkisi, Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 434-448
ULUĞ, F. (2009) Yönetim ve etik, Kamu Etiği Sempozyumu, Açılış Bildirisi, 25-26 Mayıs
2009, TODAİE, Ankara
USTA, A. (2011) Kuramdan uygulamaya kamu yönetiminde etik ve ahlâk, Kahramanmaraş
Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 39-50
YAĞMUR, A. (2013) Etik liderliğin ve etik iklimin etik dışı davranışlara etkisi: Ampirik bir
çalışma, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gebze İleri teknoloji Enstitüsü, Sosyal
Bilimleri Enstitüsü, Gebze
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15
15
Eğitim Yönetimi Etiği ve Eğitim Yönetiminde Etik Liderliğin Kritiği
YAMAN, E. & MERMER, E. Ç. & MUTLUGİL, S. (2009) İlköğretim okulu öğrencilerinin etik
davranışlara ilişkin görüşleri: Nitel bir araştırma, Değerler Eğitimi Dergisi, 7 (17), 93108
YEŞİLTAŞ, M. & ÇEKEN, H. & SORMAZ, Ü. (2012) Etik liderlik ve örgütsel adaletin
örgütsel sapma davranışları üzerindeki etkisi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 28, 18-38
YILDIRIM, A. (2010) Etik liderlik ve örgütsel adalet ilişkisi üzerine bir uygulama,
Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Karaman
YILMAZ, E. (2005). Okullarda örgütsel güven ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması.
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 739-756
YILMAZ, E. (2006). Okullardaki örgütsel güven düzeyinin okul yöneticilerinin etik liderlik
özellikleri ve bazı değişkenler açısından değerlendirilmesi, Yayımlanmamış doktora
tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s. 1-15