azerbaycan
advertisement
0 AZERBAYCAN ÜLKE BÜLTENİ Eylül 2009 GENEL BİLGİLER Resmi adı: Azerbaycan Cumhuriyeti Yönetim şekli: Cumhuriyet Başkent: Bakü Diğer şehirler: Gence, Nahçıvan, Sumgayıt, Lenkeran İdari yapı: 59 bölge (rayon), 11 şehir, 1 özerk cumhuriyet Komşuları: Türkiye, İran, Gürcistan, Ermenistan, Rusya Federasyonu Yüzölçümü: 86,600 km2 (Dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip 112. ülkesi) Nüfus: 8.1 milyon Etnik dağılım: Azeri (%90.6), Dağıstanlı (%2.2), Rus (%1.8), Ermeni (%1.5) Dil: Azerice Para birimi: Yeni Manat (24 Eylül 2009 itibariyle 1 USD = 0,8034 AZN) Saat dilimi: Türkiye saati + 2 ©DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi Azərbaycan Respublikası İçindekiler Siyasi Görünüm ......................................................................................... 3 Tarihsel Perspektif ........... ................................................................ Dış İlişkiler ........................................................................................ 3 4 Azerbaycan Ekonomisi ............................................................................. 5 Makroekonomik Performans ........................................................... 7 Büyüme Enflasyon Döviz Kuru Ödemeler Dengesi Döviz Rezervleri Dış Borçlar Başlıca Sektörler ............................................................................ Enerji 11 Tarım ve Gıda Perakende Ticaret İnşaat Otomotiv Telekomünikasyon Tekstil Turizm Ulaştırma Bankacılık ve Finans Dış Ticaret ........................................................................................ Yabancı Yatırım ................................................................................ 16 17 Türkiye-Azerbaycan Ticari ve Ekonomik İlişkileri .................................. 19 Ticari ve Ekonomik Nitelikli Anlaşmalar ............................................ Türk Firmalarının Yatırımları ............................................................. Müteahhitlik Hizmetleri ...................................................................... Ticari İlişkiler ..................................................................................... Türk Eximbank Kredileri .................................................................... Ticari ve Ekonomik İlişkilerde Karşılaşılan Sorunlar ......................... İşbirliği İmkanları ............................................................................... 19 20 22 22 25 25 26 Türk-Azerbaycan İş Konseyi ..................................................................... 27 Ek-1: Başlıca Devlet Adamları ................................................................... 28 Ek-2: Azerbaycan’ın Bölgeleri ................................................................... 29 Ek-3: Devlet Petrol Fonu ........................................................................... 30 Ek-4: Uluslararası Kuruluşlar ve Azerbaycan .......................................... 31 DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 2 Siyasi Görünüm Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan, Ermenistan’la yapılan savaş ve planlı ekonominin sona ermesinden sonra pazar ekonomisine geçiş sürecinde yaşanan sıkıntılar nedeniyle oldukça istikrarsız bir dönem geçirmişse de 1990’lı yılların sonlarından başlayarak ülke istikrar kazanmaya başlamıştır. Azerbaycan’ın politik hayatında çok önemli rolü olan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in 2003 yılının Aralık ayında vefat etmesinden önce gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oyların yüzde 76.8’ini alan İlham Aliyev, Cumhurbaşkanı seçilmiştir. İlham Aliyev’in göreve başlamasından bugüne kadar geçen süre içerisinde siyasi istikrar korunmuştur. Cumhurbaşkanı Aliyev geniş halk kitleleri tarafından desteklenmektedir. Muhalefet partilerinin 2003 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden önce düzenlemiş olduğu gösterilerin şiddete dönüşmesi nedeniyle bu partiler halkın tepkisini çekmiş ve bazı muhalefet siyasetçileri hakkında yasal süreç başlatılmasına yol açmıştır. Ayrıca, muhalefet partileri arasında da bir görüş birliği söz konusu değildir. Azerbaycan, demokratik, laik ve üniter bir hukuk devletidir. Devlet egemenliği, kuvvetler ayrılığı prensibine dayanmaktadır. Yasama yetkisini Milli Meclis, yürütme yetkisini Cumhurbaşkanı, yargı görevini ise Anayasa Mahkemesi ve diğer Azerbaycan mahkemeleri yerine getirmektedir. Başbakan ve kabine, Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Tarihsel Perspektif 1991 yılında Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte, o döneme kadar Azerbaycan Komünist Partisi Genel Sekreterliği görevinde olan Avaz Mutalibov, ülkenin ilk Cumhurbaşkanı olmuştur. Mart 1992’de Dağlık Karabağ bölgesinde gerçekleşen Hocalı Katliamı’ndan sonra Mutalibov istifa etmiş ve ülke derin bir istikrarsızlık sürecine girmiştir. Bu dönemde muhalefette olan Halk Cephesi Partisi, bir direniş hareketi örgütleyerek iktidara gelmiştir. Haziran 1992’de yapılan seçimlerden galip çıkan Halk Cephesi Partisi lideri Ebulfez Elçibey Cumhurbaşkanı olmuş, ancak yeni hükümet gerek Dağlık Karabağ sorununun çözümünde, gerekse ekonomik kalkınma alanında önemli bir başarı sağlayamamıştır. Giderek büyüyen sosyal rahatsızlık Haziran 1993’te Gence kentinde silahlı direnişe dönüşmüş, göstericilerin Bakü’ye yürümesiyle Cumhurbaşkanı Elçibey, başkenti terketmek zorunda kalmıştır. Bu gelişmeler üzerine Cumhurbaşkanlığı yetkileri, 1969-81 döneminde Azerbaycan Komünist Partisi Genel Sekreteri olan ve daha sonra SSCB DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 3 Politbüro üyeliği ve 1987 yılına kadar da SSCB Başbakan Yardımcılığı görevinde bulunmuş olan Ulusal Konsey Sözcüsü Haydar Aliyev’e devredilmiştir. Ağustos 1993’te gerçekleştirilen referandum ile Elçibey’in görevi resmen sona ermiş ve aynı yılın Ekim ayındaki seçimlerde de Haydar Aliyev beş yıllık bir süre için Cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. Aliyev, 1998’deki seçimlerden de galip çıkarak ikinci dönemine başlamış ve ağır sağlık sorunları nedeniyle 2003 yılındaki seçimlerde aday olmadığını açıklamıştır. Azerbaycan parlamentosu “Milli Meclis”, 1995 yılında kurulmuştur. 125 sandalyeli Milli Meclis için seçimler 5 yılda bir yapılmaktadır. Son olarak parlamento seçimleri 6 Kasım 2005 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Azerbaycan Anayasa Mahkemesi tarafından 1 Aralık 2005 tarihinde onaylanan seçim sonuçlarına göre, 125 seçim bölgesinin 115’inde sonuçlar geçerli sayılmış ve buna göre İlham Aliyev’in liderliğindeki Yeni Azerbaycan Partisi 56, Azadlık bloğu (Halk Cephesi, Musavat Partisi ve Demokrat Parti) 6, daha küçük partiler toplam 5, bağımsız adaylar ise 40 sandalye elde etmişlerdir. Uluslararası gözlemciler, seçimlerin uluslararası standartlara tam olarak uymamasına rağmen, ülkede demokrasi açısından önemli bir gelişme olduğunu kaydetmişlerdir. Diğer yandan, 10 seçim bölgesinde seçim sonuçlarının iptal edilmesi, muhalefet partilerinden büyük tepki görmüştür. Bu bölgelerde seçimler, 10 Mayıs 2006 tarihinde tekrar yapılmıştır. Azerbaycan Hükümeti Cumhurbaşkanı: Başbakan: Başbakan Yardımcıları: İlham Aliyev ( Ekim 2008’de ikinci 5 yıllık dönem için seçilmiştir.) Artur Rasizade (4 Kasım 2003’ten beri görevdedir) Yakup Eyyübov (Başbakan Birinci Yrd.), Elçin Efendiyev, Ali Hasanov, Abid Şerifov Dışişleri Bakanı: Ekonomik Kalkınma Bak.: Maliye Bakanı: İçişleri Bakanı: Sanayi ve Enerji Bakanı: Savunma Bakanı: Adalet Bakanı: Tarım ve Gıda Bakanı: Enformasyon Bakanı: Afet İşleri Bakanı: Elmar Mammadyarov Şahin Mustafayev Samir Şerifov Ramil Usubov Natiq Aliyev Safar Abiyev Fikret Mamedov İsmet Abasov Ali Abbasov Kemaleddin Haydarov Kültür ve Turizm Bakanı: Eğitim Bakanı: Çevre ve Tabii Kay. Bakanı: Sağlık Bakanı: Çalışma ve Sos.Güv. Bak.: Ulusal Güvenlik Bakanı: Spor ve Gençlik Bakanı: Vergi Bakanı: Ulaştırma Bakanı: Ebulfez Garayev Misir Mardanov Huseyngulu Bagirov Oktay Şiraliyev Fizuli Alekperov Eldar Mahmudov Azad Rahimov Fazıl Mamedov Ziya Mamedov Dış İlişkiler Azerbaycan’ın dış siyasetinin temeli, Rusya, Türkiye ve İran gibi komşuları ve ABD ile AB gibi küresel güçlerle olan ilişkilerin dengeli bir şekilde sürdürülmesidir. ABD ile bu ülkenin Azerbaycan petrol sektöründeki büyük yatırımları nedeniyle gelişmeye başlamış olan ilişkiler, son dönemlerde “küresel terörle mücadele” çerçevesinde yeni bir mecraya girmiştir. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 4 Diğer yandan Azerbaycan ile Rusya Federasyonu arasında da işbirliğinin artırılması ve diyaloğun dengeli bir şekilde sürdürülmesi için adımlar atılmaktadır. Şubat 2004’te imzalanan Moskova Deklarasyonu ile taraflar bu konudaki kararlılıklarını somutlaştırmışlardır. Azerbaycan, İran destekli radikal İslamcı faaliyetlerden endişe etmekte, İran ise kendi sınırları içerisinde Azeri kökenlilerin çoğunlukta olduğu bölgelerde Azeri milliyetçiliğinin gelişmesinden çekinmektedir. Bununla birlikte, Hazar Denizi’ndeki petrol ve doğalgaz kaynaklarının paylaşımındaki anlaşmazlıklar da iki ülke arasındaki ilişkileri etkileyen bir faktördür. Haydar Aliyev’in deyişiyle “bir millet, iki devlet” olan Azerbaycan ve Türkiye arasındaki ilişkiler ekonomik alanda olduğu kadar siyasi ve askeri alanlarda da sıkı bir şekilde sürdürülmektedir. Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı'nın hizmete girmesi, ülkeleri daha da yakınlaştıran bir unsur olmuştur. Türkiye ile Azerbaycan arasındaki diyalog, devletin en üst kademelerinde ve oldukça kuvvetli bir biçimde devam etmektedir. İlham Aliyev’in döneminde Azerbaycan’ın dış siyasetinde ulusalcı yaklaşım ağır basmaya başlamış ve bu durum, hükümetin Dağlık Karabağ sorununa yaklaşımında da kendini göstermiştir. Azerbaycan ile Ermenistan, bu bölgenin kontrolü için 1988 ile 1994 yılları arasında savaşmışlar, daha sonra ateşkes imzalanmasına rağmen soruna kalıcı bir çözüm getirilememiştir. Savaş yüzünden çoğunluğu Azeri olmak üzere 1 milyondan fazla insan göç etmek zorunda kalmıştır. Şu anda Dağlık Karabağ, resmi olarak Azerbaycan’a bağlı olsa da, bölgede Ermeni azınlık çoğunluktadır ve Ermenistan ordusunun fiili mevcudiyeti söz konusudur. Azerbaycan, bölgede kendi hükümranlığının tanınması koşuluyla otonom bir statü tanıyacağını bildirmişse de, Karabağ’daki Ermeniler bağımsızlık için ısrar etmekte ve Azerbaycan hükümranlığını kesinlikle reddetmektedirler. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) bünyesinde Rusya, ABD ve Fransa’nın öncülüğünde oluşturulan Minsk Grubu, taraflar arasında uzlaşmaya varılabilmesi için arabulucu işlevini görmektedir. Azerbaycan Ekonomisi Azerbaycan ekonomisi, devletin halen ciddi bir ağırlığa sahip olduğu, planlı ekonomiden pazar ekonomisine geçiş sürecinde olan bir yapıya sahiptir. Ülkenin ekonomik açıdan en büyük zenginlikleri sahip olduğu büyük petrol ve doğalgaz yatakları, tarıma elverişli toprakları ve DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 5 SSCB döneminden miras kalan büyük sanayi tesisleri ve sanayi altyapısıdır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ciddi bir küçülme yaşamış olan Azerbaycan ekonomisine Ermenistan ile çıkan savaş ağır bir darbe vurmuştur. Bağımsızlığın ilan edildiği 1991 yılından 1995 yılına kadar olan sürede yüzde 60’lık bir küçülme yaşayan Azerbaycan ekonomisinde Sovyetler Birliği dönemindeki pazarlarını ve devlet teşviklerini kaybetmiş olan plastik, kimyasallar ve imalat gibi birçok sektör yok olma seviyesine gelmiştir. Diğer yandan tarım sektörünün ülke ekonomisindeki ağırlığı hızlı bir düşüş eğilimine girmiştir. Azerbaycan ekonomisi, 1995 yılından itibaren IMF ve Dünya Bankası’yla işbirliği çerçevesinde başlatılan yeniden yapılanma ve özelleştirme programıyla canlanmaya başlamış ve ekonomideki küçülme yerini büyümeye bırakmıştır. Bu büyüme sürecinin başlamasında ve güç kazanmasında 1998 yılından itibaren giderek artan oranlarda giren enerji alanındaki yabancı yatırımların büyük etkisi vardır. Azerbaycan ekonomisinin sektörel açıdan iki ana başlık altında incelemek mümkündür: enerji sektörü ve diğerleri. Yaklaşık yüz yıldan beri Azerbaycan’da ekonominin belkemiği olan enerji sektörü, büyük miktarlarda yabancı yatırım çekmektedir. 2007 yılı verilerine göre, enerji sektörü GSYİH’nin yüzde 60’ını, ülkenin tüm ihracat gelirlerinin ise yüzde 90’ını karşılamaktadır. Diğer yandan enerji sektöründe yatırımların artması, taşımacılık ve inşaat gibi yan sektörleri de olumlu yönde etkilemektedir. Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından bugüne kadar geçen süre içinde ekonomide tarımın ağırlığının azaldığı, buna karşılık enerji de dahil olmak üzere bütün olarak sanayi sektörünün ağırlığının arttığı gözlemlenmektedir. 1991 yılında tarımın GSYİH içerisindeki payı yüzde 30 iken, 2005 yılında bu oran yüzde 9,6’ya inmiş, 2006 yılında yüzde 9,7, 2007 yılında ise yüzde 5,9 olarak gerçekleşmiştir. 2003-2007 yıllarını kapsayan dönemde tarım sektörünün ortalama yıllık üretim artışı yaklaşık yüzde 4,5 olmuştur. 2007 yılında GSYİH içerisinde sanayi sektörünün payı yüzde 59,1 iken, hizmet sektörünün payı ise yaklaşık yüzde 35 olarak gerçekleşmiştir. Azerbaycan ekonomisinde son yıllarda artan doğrudan yabancı yatırımlar, düşük enflasyon oranları, sıkı mali politikalar ve para politikaları sayesinde yüksek büyüme oranları yakalanmış, dengeli bir bütçe oluşturulmuş ve makroekonomik istikrar büyük ölçüde sağlanmıştır. Hükümet, bu çerçevede petrol gelirlerinin, ekonominin diğer sektörlerinin kalkındırılmasında kullanılmasını amaçlayan bazı uygulamalara gitmekte ve bu sayede ekonomide çeşitlilik sağlanarak, kalkınmanın sürdürülebilirliğinin temin edilmesini amaçlamaktadır. Ancak, buna rağmen ekonominin ihtiyaç duyduğu yapısal reformlarda istenen hızın yakalanmış olduğu söylemek mümkün değildir. Son yıllarda yaşanmakta olan olağanüstü yüksek büyüme hızı genel olarak petrol ihracatına dayandığından, ülke ekonomisi küresel petrol fiyatlarına son derece duyarlı hale gelmiştir. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 6 Makroekonomik Performans TEMEL MAKROEKONOMİK GÖSTERGELER Yıl GSYİH Kişi Başına Büyüme (Milyar $) Gelir (Dolar) Oranı (%) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 4,1 4,0 4,9 5,7 6,1 7,1 8,5 12,6 19,9 30,2 46,3 537 508 618 715 756 865 1.049 1.489 2.340 3.507 5.403 Enflasyon Oranı (%) 10,0 7,4 11,4 9,9 10,6 11,2 10,2 26,4 34,5 25,0 10,8 İhracat (Milyon $) - 0,8 - 8,5 2,2 1,6 2,8 2,1 6,7 9,6 8,3 16,7 20,8 İthalat (Milyon $) 606 929 1.744 2.314 2.167 2.592 3.743 7.649 13.014 19.400 47.700 Kaynak: T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Azerbaycan Ülke Profili, 2009 Büyüme: Son yıllarda enerji sektörüne gelen doğrudan yabancı yatırımlarla kapasitenin yükselmesi ve dolayısıyla artan petrol üretimi ile küresel piyasalarda petrol fiyatlarının rekor seviyelere yükselmesi sayesinde Azerbaycan, oldukça yüksek büyüme oranlarına ulaşmıştır. 2000-2004 döneminde yıllık ortalama yüzde 10.2 olan GSYİH artışı, 2005 yılında yüzde 26.4’e, 2006 yılında yüzde 34.5’e çıkmış, 2007 yılında ise yüzde 25 olarak gerçekleşmiştir. Son dört yıllık dönemde Azerbaycan, ekonomik büyüme rakamı açısından dünya liderliğini elinde bulundurmaktadır. GSYiH 50 40 30 20 10 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 GSYiH 2005 yılında Azerbaycan’ın büyüme oranını yüzde 20’lerin üzerine çıkartan süreç, söz konusu yılın ilk çeyreğinin sonunda yabancı petrol firmalarının oluşturduğu bir konsorsiyum olan Azerbaijan International Operating Company’nin (AIOC) mevcut yataklarında üretimi artırmasıyla başlamıştır. Yıl içerisinde AIOC, 13.2 milyon ton petrol üretmiştir. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 7 1.077 1.036 1.172 1.431 1.665 2.626 3.581 4.349 5.269 6.100 7.100 Büyüme Oranı 34.5 Yüzde 26.4 10 7.4 11.4 9.9 10.6 10.2 11.2 1998 1999 2000 2001 2002 25 2003 2004 10.8 2005 2006 2007 2008 Azerbaycan Ekonomik Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan tahminlerde 2008 yılı için büyüme rakamı, petrol ve gaz üretimi artışının ve doğrudan yabancı yatırımın azalmaya başlaması göz önünde bulundurularak, yüzde 18,2 olarak öngörülmüştür. 2009 yılının ilk yedi ayına bakıldığında, Azerbaycan ekonomisi gecen yıla oranla yüzde 2,7’lik bir büyüme göstermiştir. Global ekonomik durgunluğun Azerbaycan üzerinde de ağırlığını göstermesine rağmen, iç tüketimin göreceli olarak etkilenmediği gözlemlenmektedir. Çoğu sektörde ilk yedi aydaki gerilemeye rağmen, iki önemli sektör; tarım ve iletişim bu durgunluğun dışında kalmıştır. Tarım önceki yılın ilk altı ayıyla karşılaştırıldığında 2009’un ilk yarısında yüzde 6,6 genişleme göstermiştir. İletişim sektöründeki büyüme ise, 2008’in Ocak-Haziran dönemine oranla %12,7 olarak hesaplanmıştır. Azerbaycan’ın ekonomik büyüme alanında elde ettiği başarının enerji kaynakları üretimindeki gelişmelerle yakın ilişkisi bulunmaktadır. Nitekim Azeri-Çırak-Güneşli petrol yataklarında üretim Şubat 2005 itibariyle başlamıştır. Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Hattı’na ise halen petrol verilmektedir ve Ceyhan limanından ilk petrol tankeri 4 Haziran 2006 itibarile hareket etmiştir. Azerbaycan’da petrol üretiminin önümüzdeki dönemde düzenli olarak artarak 2008 yılında günde 1 milyon varile ulaşması öngörülmektedir. Diğer yandan, Şahdeniz doğalgaz yataklarının da 2006 yılında üretime başlaması, Azerbaycan’ın ekonomik büyümesine katkıda bulunmaktadır. Enflasyon: Azerbaycan, hiperenflasyon yaşamış bir ülkedir. Ermenistan ile yapılan savaş sırasında ülkede sürekli para basılmasından dolayı enflasyon 1994 yılında yüzde 1,664 seviyesine ulaşmış, ancak 1995 yılından itibaren uygulanan sıkı para politikalarıyla fiyatlar kontrol altına alınarak 2003 yılında enflasyon oranı yüzde 2,1’e kadar inmiştir. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 8 Enflasyon 16.7 Yüzde 9.6 2.8 2.2 20.8 8.3 2.1 6.7 1.6 -8.5 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Azerbaycan’da son dönemlerde hız kazanan enerji sektörüne gelen doğrudan yabancı yatırımlar ve dolayısıyla ülkeye yüksek miktarlarda para girişi, 2004 yılından itibaren enflasyonist bir baskı oluşturmuş ve 2005 yılından başlayarak, Azerbaycan Merkez Bankası faiz oranlarını yükseltmek zorunda kalmıştır. Söz konusu yılda yüzde 9,6, 2006’da ise yüzde 8,3 olarak gerçekleşen TÜFE artışı 2007 yılında yüzde 16,7’ya çıkmıştır. Azerbaycan’da enflasyon sorununun mevcutluğundan bahsedilmesi için dayanak oluşturan bu artışın gerek iç gerekse de dış ekonomik gelişmelerden kaynaklanan bazı nedenleri vardır. Nitekim, resmi açıklamalara göre 2007 yılı TÜFE artışının yaklaşık yüzde 6’sı dış faktörlerle bağlı olup, bunların başında petrol ve gıda fiyatlarında global çapta yaşanan artışlar gelmektedir. Söz konusu artışlar dünya ekonomisinde enflasyonist baskılar oluşturmuş ve Azerbaycan da doğal olarak bundan etkilenmiştir. Diğer taraftan, 2007 yılının başında belediye hizmetleri ve petrol ürünleri başta olmakla, bazı mal ve hizmet fiyatlarına yapılan zamlar, kamu harcamalarındaki artışlar ve petrol ihracatı karşılığında ülkeye giren büyük miktardaki para enflasyonist eğilimlerin artmasına neden olmuştur. Yıllık enflasyon oranı 2008’de %20,8 ulaşmıştır fakat bu oranın 2009 ylında yüzde 2,5 ‘a düşeceği, 2010 yılında ise tekrar yükselerek yüzde 10 civarında seyredeceği tahmin edilmektedir.* (EIU forecast) Yeni Manat’ın sembolü Döviz kuru: Azerbaycan’a enerji alanındaki yabancı yatırımlar ve petrol ihracatından kaynaklanan yoğun ve sürekli bir döviz akışı söz konusudur. Her ne kadar bu tür gelirler Devlet Petrol Fonu’nda toplansa da, döviz akışı, para arzını ve genel olarak ekonomiyi etkilemektedir. 2005 yılında Azerbaycan para birimi Manat, Amerikan dolarına karşı sürekli olarak değer kazanmıştır. Bu da petrol dışındaki sektörlerin gelişimini önemli ölçüde zorlaştırmaktadır. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 9 1 Ocak 2006 tarihi itibariyle Manat, 1 Yeni Manat = 5,000 Manat olacak şekilde “Yeni Manat” ile değiştirilmiştir. Azerbaycan Merkez Bankası’ndan yapılan açıklamada, Manat’ın 1992 yılından beri 10 binde bir oranında değer kaybettiğini ve bu nedenle böyle bir değişikliğe ihtiyaç duyulduğu belirtilmiş, söz konusu YENİ MANAT BANKNOTLARI sayesinde ülke içerisindeki para değişiklik sirkülasyonunun artacağı, muhasebe sistemlerinde kolaylık sağlanacağı ve önemli derecede bir tasarruf sağlanacağı ifade edilmiştir. Merkez Bankası tarafından 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Manat’lık banknotlar ve 1, 3, 5, 10, 20 ve 50 Gepik’lik madeni paralar piyasaya sürülmüştür. Ödemeler dengesi: Azerbaycan’ın ödemeler dengesinde en dikkat çekici husus, ekonominin bağımsızlığın ilk yıllarından beri cari açık vermiş olmasıdır. Bu açıklar, büyük ölçüde enerji sektörünün ekonomideki ağırlığından ve bu sektörün yabancı sermayeye olan bağımlılığından, diğer sektörlerin ise yeterince gelişmemiş olmasından kaynaklanmaktadır. Azerbaycan, enerji sektörünün gelişimi için ihtiyaç duyduğu tüm sermaye malları ile hizmetleri ithalat yoluyla karşılamaktadır. Bu nedenle enerji sektöründe faaliyetlerin artması, cari açığı da büyütmüş ve 2004 yılında cari açık, GSYİH’nin yüzde 34.1’i ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Diğer yandan, uzun vadede artan petrol üretimi ve ihracatı, ithalatın finansmanı için kullanılmakta ve cari açığın kontrol altında tutulmasını sağlamaktadır. Bu durum, 2005 yılında belirginlik kazanmış, 2004 yılında ödemeler dengesi 2.6 milyar dolar cari açık veririken, 2005 yılında 167 milyon dolarlık fazlayla kapanmıştır. 2006 yılında cari işlemler dengesinde 3.7 milyar dolarlık bir fazlaya ulaşılırken, 2007 yılında bu rakam rekor düzeye çıkarak, 9 milyar dolar olmuştur. Döviz rezervleri: Doğrudan yabancı yatırımlardan kaynaklanan enerji sektöründeki ihracat artışı, Azerbaycan’ın döviz rezervleri açısından önemli bir avantaj sağlamaktadır. Azerbaycan Merkez Bankası (Milli Bank) verilerine göre rezervler, 2005 yılında bir önceki yıla göre yüzde 8.8 oranında artarak 961.7 milyon dolar olmuş, 2006 yılının sonu için ise bu rakam yaklaşık iki katına çıkarak, 1.967 milyon dolara ulaşmıştır. Milli Bank’ın son açıklamasına göre, 1 Nisan 2008 tarihi için döviz rezervleri 2007 yılının sonuna göre yüzde 6,11 oranında artarak, 4.015,3 milyon dolardan 4.260,7 milyon dolara yükselmiştir. Dış borçlar: Hükümetin yaklaşımı, ekonomik kalkınmayı dış borçlanma yerine doğrudan yabancı yatırımlar yoluyla finanse etmek yönündedir. Bu durum, toplam kamu borç yükünün kontrol altında tutulmasını sağlamıştır. 2005 yılında ülkenin toplam dış borçları, bir önceki yıla göre yüzde 5 oranında artarak 1.67 milyar dolar, 2006 yılında ise 2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam 1 Ocak 2008 tarihi için 2.441,9 milyon dolar olup, GSYİH’nın yüzde 8,2’sine tekabül etmektedir. Azerbaycan hükümeti, tüm dış borçların DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 10 2008-2010 döneminde ödenmesi için çalışıldığını açıklamıştır. 2007 yılında 2,9 milyar dolar olan dış borç; 2008’de 2,6 milyar dolara düşmüştür. 2009 yılında ise, bu düşüşün devam etmesi beklenmekte, yılsonunda Azerbaycan toplam dış borcunun 2,3 dolar olacağı tahmin edilmektedir. Başlıca Sektörler GSYİH'nın Sektörlere Dağılımı Tarım 35% Hizmet 51% Sanayi 14% Hizmet Sanayi Tarım Enerji: Enerji sektörü, Azerbaycan ekonomisinin belkemiğini oluşturmaktadır. British Petroleum firmasının verilerine göre Azerbaycan’ın kanıtlanmış petrol rezervleri 7 milyar varildir ve bu tüm dünyadaki rezervlerin yüzde 0.6’sına tekabül etmektedir. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR’ın kanıtlanmamış rezervlerin de dahil edildiği hesaplamalarına göre ülkenin petrol rezervleri 17.5 milyar varil seviyesindedir. Doğalgaz rezervleri ise 1.37 trilyon metreküp ile tüm dünyadaki rezervlerin yüzde 0.8’ine karşılık gelmektedir. SOCAR, ülkedeki petrol ve doğalgaz üretiminden, iki petrol rafinerisinin işletilmesinden, boru hatlarından ve petrol ile doğalgazın ithalat ve ihracatından sorumludur. Azerbaycan hükümeti, SOCAR’ı özelleştirmemiş, enerji sektörüne doğrudan yabancı yatırım girişini üretim paylaşım anlaşmalarıyla sağlamıştır. Bugüne kadar 22 üretim paylaşım anlaşması yapmış olan Azerbaycan’da, enerji sektöründe yabancı yatırımcılara diğer sektörlerde mevcut olmayan bazı avantajlar sağlanmaktadır. Azeri petrolünü dünya pazarlarına ulaştıracak olan Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı’nın tamamlanarak devreye girmesi ve bu hattı doldurmak için yeni yataklarda üretime başlanması nedeniyle Azerbaycan’ın petrol üretimi 2005 yılında ciddi bir artış göstermiş ve bir önceki yıla göre yüzde 43’lük bir artışla 22.2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Üretim artışı sonraki DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 11 dönemlerde de devam etmiş ve 2006 yılında 32.3 milyon ton, 2007 yılında ise 41,8 milyon ton petrol üretilmiştir. En büyük üreticilerden olan SOCAR’ın üretimi son yıllarda düşüşe geçmiş ve 2005 yılında 9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam 2006 yılında da sabit kalırken, İngiliz, ABD ve Norveç firmaları tarafından ve 1997’de oluşturulan üretime başlayan Azerbaijan International Operating Company (AIOC) isimli konsorsiyumun üretim hacmi giderek artmıştır. Nitekim, 2005 yılında AIOC’un üretimi bir önceki yıla göre yüzde 140 artarak 13.2 milyon tona, 2006 yılında 23.3 milyon tona çıkmıştır. 2007 yılında ise Konsorsiyumun üretim hacmi 33 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Konsorsiyum, 5.4 milyar varillik kanıtlanmış rezervlere sahip olan Azeri-Çırak-Güneşli yataklarını işletmektedir. Azerbaycan, ürettiği petrolün yüzde 70’ini ihraç etmektedir. Şu anda Azeri petrolü üç boru hattı üzerinden ihraç edilmektedir. Bu hatlardan birisi Bakü’yü Gürcistan’ın Karadeniz kıyısındaki Supsa limanına bağlayan hat, diğeri ise yine Bakü’yü Rusya’nın Novorossisk limanına bağlayan hattır. Azeri-Çırak-Güneşli yataklarından çıkartılan petrol ile doldurulan, 1,776 km uzunluğunda ve yıllık 50 milyon ton ham petrol taşıma kapasitesine sahip Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı’ndan ise Haziran 2006 itibariyle “Azeri light” petrolü dünya piyasalarına ihraç edilmeye başlanmıştır. Bunların yanısıra Batum’a demiryolu üzerinden petrol sevkiyatı da yapılmaktadır. Azerbaycan’da toplam kapasiteleri yılda 22 milyon ton olan iki adet petrol rafinerisi bulunmaktadır. “Azerineftyag” ve “Haydar Aliyev” rafinerileri, çıkartılan petrolün büyük bir kısmının ihraç edilmesi nedeniyle halen tam kapasitelerinin altında çalışmaktadır. Doğalgaz üretiminde de önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Şahdeniz doğalgaz yatağında 2007 yılının evvelinde üretime başlanmış olup, bunun sonucunda doğalgazda ithalata olan bağımlılığın ortadan DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 12 kalkacağı öngörülmektedir. Nitekim, SOCAR’dan yapılan açıklamaya göre, 2008 yılında Azerbaycan doğalgazda tamamen kendi kendine yeterli duruma gelecek ve komşu ülkelere de doğalgaz ihraç edecektir. Şahdeniz’de ulaşılması öngörülen yıllık üretim miktarı 8.38 milyar metreküp seviyesinde olup, doğalgazın bir kısmı Bakü-Tiflis-Erzurum Boru Hattı üzerinden Gürcistan ve Türkiye’ye ihraç edilecektir. Azerbaycan Enerji Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada 2008 yılında Türkiye’ye 6 milyar metreküp doğalgaz gönderileceği belirtilmektedir. Tarım ve gıda: Tarım sektörü, Azerbaycan’da en fazla istihdamı sağlayan sektör olup, toplam işgücünün yaklaşık yüzde 40’ı bu sektörde çalışmaktadır. Fakat tarım sektörü yapısal sorunlar ve yatırım yetersizliği nedeniyle büyük ölçüde sübvansiyonlara bağımlı durumdadır. Azerbaycan’da tarım sektörünün büyüme hızı GSYİH artış rakamının çok altında olup, son yıllarda sektördeki büyüme hızının düşme eğiliminde olduğu görülmektedir. Nitekim, 2000 yılında yüzde 12.1 olan artış, 2001 yılında yüzde 11.1’e, 2002 yılında yüzde 6.4’e inmiş ve sonraki yıllarda bu eğilim devam etmiştir. 2006 yılında bu rakam yüzde 0.9 gibi çok düşük bir seviyeye kadar gerilemiş, 2007 yılında ise yüzde 4 olarak gerçekleşmiştir. Azerbaycan’ın toplan ihracat gelirleri içerisinde tarım sektörü petrol ve doğalgazdan sonra ikinci sırada bulunmaktadır. Azerbaycan’da geniş çaplı toprak reformu yapılmış ve Sovyet döneminden kalma kollektifler ve devlete ait çiftlikler kaldırılmıştır. Bunların yerine daha küçük ve özel teşebbüs tarafından işletilen çiftlikler kurulmuş olup, bunların ortalama büyüklüğü 9.7 ha’dır. Bu çiftliklerin toplam tarımsal üretim içerisindeki payı 1995 yılında yüzde 60 iken 2007 yılında yüzde 95.7’e yükselmiştir. Diğer yandan ekimi yapılan ürün çeşitlerinde de son dönemde değişiklikler yaşanmıştır. Bir dönem ülkede ağırlıklı olarak pamuk üretilirken, son yıllarda sebze ve meyvelere daha fazla önem verilmeye başlanmıştır. Hububat üretimi ise 1990’lı yılların ortalarına göre ikiye katlanarak, yıllık 2 milyon ton seviyesine ulaşmıştır. Tarım sektöründeki yetersizlikler nedeniyle Azerbaycan, gıda alanında ithalata bağımlı durumdadır. Ülkenin toplam ithalatının yüzde 16’sını tarımsal ürünler, gıda ve içecekler oluşturmaktadır. Sektörde konserve meyve ve sebze üretiminin ağırlığı söz konusudr, ancak Sovyet döneminde bu alanda 43 fabrika faal iken şu anda bunların sadece birkaç tanesi üretime devam etmektedir. Gıda işleme alanında en büyük Azeri firması olan “Nabran”, meyve suyu, reçel ve turşu üretmekte ve üretiminin önemli bir kısmını BDT ülkelerine, Almanya, İsrail ve ABD’ye ihraç etmektedir. Gıda alanında Türk sermayeli “Azersun Holding”in de büyük pazar payı vardır. Azerbaycan’da süt ürünleri üretimi de önemli bir yere sahiptir ve bu alandaki başlıca firmalar “ADC”, “Milk-Pro” ve “Taimex”tir. Azerbaycan’da tüketilen etin dörtte biri ve yumurtanın üçte biri ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Ülkenin en büyük mezbahası ve et işleme tesisleri “Azet” tarafından işletilmektedir. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 13 Perakende ticaret: Perakende ticaret sektörü, Azerbaycan’da halen geleneksel pazar ve çarşıların ağırlıkta olduğu, ancak son dönemlerde tüketim mallarına talebin ve dolayısıyla halkın özel tüketim harcamalarının artması ile şekil değiştirmeye başlayan bir sektördür. Nitekim, 2007 yılında ortalama aylık ücret seviyesi bir önceki yıla göre yüzde 42, nihai tüketim harcamaları yüzde 36,4 oranında artarken, harcanabilir gelirlerin yüzde 75,6’sı tüketime yönelik olmuştur. Bakü’de yoğunlaşan Batı tarzı süpermarket zincirlerinden pazar payı en yüksek olanı, Türk sermayeli olan “Ramstore”dur. Diğer önemli süpermarket zincirleri ise Suudi Arabistan’dan “Citimart”, Alman-Azeri ortak girişimi olan “Continental” ve yerel bir marka olan “Progress”dir. Bu süpermarketlerde satılan ithal gıda ürünlerinin yüzde 46’sı Türkiye’den, yüzde 25’i Rusya’dan, yüzde 20’si İran’dan, yüzde 6’sı Avrupa Birliği’nden ve yüzde 2’si ABD’den ithal edilmektedir. İnşaat: İnşaat sektörü, enerji alanındaki altyapı projeleri nedeniyle 2002 yılından itibaren oldukça yüksek bir büyüme sergilemiştir. Azerbaycan Ekonomik Kalkınma Bakanlığı verilerine göre söz konusu yılda yüzde 43.6 büyüyen sektör, 2003 yılında yüzde 42.8, 2004 yılında yüzde 14.9 ve 2005 yılında yüzde 29.5’luk bir büyüme kaydetmiş, 2006 yılında sektördeki büyüme yüzde 8.5 olurken, 2007 yılında bu rakam yüzde 16’ya yükselmiştir. Sektörün önümüzdeki dönemlerde de büyüme trendine devam etmesi ve enerji sektörünün yanısıra özel sektör tarafından finanse edilen konut, iş merkezi gibi inşaat projelerinin ağırlık kazanması beklenmektedir. Otomotiv: Azerbaycan’ın otomotiv alanındaki ihtiyacının yüzde 70’i Rusya’dan, yüzde 10’u Japonya’dan, yüzde 7’si ise Güney Kore’den yapılan ithalatla karşılanmaktadır. Diğer yandan Gence’deki bir fabrikada Rusya’dan Ulyanovsk ve Kamaz marka otomobillerin ve Şamahı’daki bir fabrikada İran malı otomobillerin montajı yapılmaktadır. Ülkede refah seviyesinin artması ile taşıt araçlarına olan talep de artmış, 1998 yılında bin kişiye 35.6 otomobil düşerken, bu rakam 2005 yılında 52’ye, 2006 yılında 81’ yükselmiş, 2007 yılında ise 90’a çıkmıştır. Telekomünikasyon: Azerbaycan’ın telekomünikasyon altyapısı henüz yeterince gelişmemiş olsa da bu alanda büyük yatırımlar yapılmaktadır. Sadece 2005 yılında yapılan yatırımın toplam miktarı 500 milyon dolardır. Diğer yandan mevzuattan kaynaklanan bazı sıkıntıların sektörün istenen hızda gelişmesini engellemekte olduğunu da söylemek mümkündür. Azerbaycan’da 100 kişiye 13 sabit telefon hattı düşmektedir. Bu oran Bakü’de 100 kişiye 28.9 hatta çıkarken, kırsal kesimlerde oran son derece düşüktür. Devlete ait telekomünikasyon şirketi “Aztelekom İstehsalat Birliyi”, sabit hatlarda ve telekomünikasyonun birçok alanında tekel konumundadır ve bu şirketin 2008 yılında özelleştirilmesi öngörülmektedir. Aztelekom, Sovyet döneminden kalan sabit hat sisteminin modernizasyonu için yatırımlarını artırmıştır. Mobil telefon sistemleri ise sabit hatlara göre daha gelişmiş durumdadır. Azerbaycan’da GSM sistemi kullanılmakta olup, 2000 yılında 420 bin olan abone sayısı (100 kişiye 5.2 hat) 1 Ocak 2008 tarihi için 4,3 milyon olmuş ve her 100 kişiye düşen cep telefonu sayısı 2007 yılının aynı dönemi ile mukayesede yüzde 28,2 oranında artarak, 50 aboneye ulaşmıştır. Azerbaycan mobil iletişim hizmetleri pazarında Türk sermayeli Azercell ile İsrail ortaklığında kurulan Bakcell faaliyet göstermektedir. Her iki şirket başta Azerbaycan Ulaştırma Bakanlığı ile ortak DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 14 olarak kurulmuş, fakat önce Bakcell (Aralık 2003), daha sonra ise Azercell (Şubat 2008) tamamen özelleştirilmiştir. Tekstil: Tekstil ve hazır giyimin sınai üretim içerisindeki payı son on yıl içerisinde yüzde 9.5’ten yüzde 1’in altına inmiştir. Azerbaycan hükümeti, kırsal kesimdeki fazla işgücünün istihdam edilebilmesi için emek-yoğun olan ve fazla sermaye yatırımı gerektirmeyen bu sektörü canlandırmaya çalışmaktadır. Turizm: Zengin bir kültürel mirasa ve doğal güzelliklere sahip olan Azerbaycan’a gelen turist sayısı her geçen yıl artmaktadır. Ülkeye, 2006 yılı içinde turizm amacıyla 739.583 kişi gelmi ve yaklaşık 554,7 milyon dolar turizm geliri elde edilmiştir. 2007 yılında ise bu alanda önemli bir gelişme yaşanmış ve gelen turist sayısı 1.332.701’e çıkarken, turizm gelirleri 758,5 milyon dolara yükselmiştir. Ülkedeki turizm altyapısının yetersizliği ve vize işlemlerinin uzun sürmesi, bu konuda önemli birer handikap yaratmaktadır. Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınan bilgilere göre halihazırda ülkede 182 turizm şirketi ve değişik kategorilerde 242 otel faaliyet göstermektedir. Ulaştırma: Azerbaycan’da beş havaalanı bulunmaktadır: Bakü Haydar Aliyev Uluslararası Havaalanı ile Gence, Nahçıvan, Yevlah ve Zerdab havaalanları. Azerbaycan’dan 30 ülkeye doğrudan uçuş yapılmaktadır. Ulusal havayolları “AZAL”, 20 destinasyona doğrudan uçmakta, ülke içerisinde ise sadece üç bölgeye uçmaktadır. Ülke içerisinde seyahat etmenin en hızlı ve güvenli yolu şehirlerarası otobüslerdir. Bakü’den tüm şehirlere otobüsle ulaşım sağlandığı gibi Tiflis’e otobüsle 10 saatte gidilebilmektedir. Bakü’den Tahran’a da otobüs seferleri düzenlemektedir. Azerbaycan karayolları ağının toplam uzunluğu 28.030 kilometredir, ancak bunun yüzde 60’lık bir kısmı rehabilitasyona ihtiyaç duymaktadır. Demiryollarının uzunluğu ise 2.957 kilometredir. Bankacılık ve finans: 1992 yılında kurulan ve 1995 yılında bağımsızlık kazanan Azerbaycan Merkez Bankası (“Milli Bank”), para politikalarından ve finans sektörünün denetlenmesinden sorumludur. Merkez Bankası, çalışmalarını Aralık 2004 tarihli Merkez Bankası Kanunu çerçevesinde yürütmektedir. Azerbaycan halkı arasında bankacılık sistemine güvenin düşük olması, tasarrufların nakit olarak tutulmasına yol açmakta idi. Fakat son dönemlerde bu alanda önemli ilerleme sağlanmıştır. Nitekim, 1 Ocak 2008 tarihi itibarile halkın bankalardaki tasarruflarının miktarı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 79,2 oranında artış göstererek, 1468,4 milyon Manata çıkmıştır. Tasarrufların 676,4 milyon Manatı (yüzde 46,1) milli, 792 milyon Manatı (yüzde 53,9) yabancı para şeklinde yatırılmıştır. Son dönemlerde görülen en önemli eğilim ulusal para cinsinden tasarrufların giderek arttığı yönündedir. 31 Mart 2008 tarihi itibarile Azerbaycan’da yabancı bankaların şubeleri de dahil olmakla, 46 banka faaliyet göstermektedir. Bu bankaların birçoğunun mali durumları sağlıklı DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 15 olmadığı için hükümet, asgari sermaye şartını Ocak 2006’da 3.5 milyon dolardan 5 milyon dolara yükseltmiştir. En büyük bankalar, kamuya ait olan “Capital Bank” ile kısmen özelleştirilmiş olan “International Bank of Azerbaijan”dır. Sektör, yabancı bankalara açıktır. Bankacılık sektörünün özel sektöre açtığı kredilerin hacmi son yıllarda giderek artmaktadır. Nitekim, 1 Ocak 2008 tarihi için ülkedeki bütün işletme ve kurumlara tahsis edilen kredilerin toplam hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 97,4 oranında artarak, 4.664,6 milyon manata çıkmıştır. Bu kredilerin yüzde 35,1’i kısa, yüzde 64,9’u ise uzun dönemli kredilerden oluşmaktadır. Söz konusu kredilerin yüzde 54,9’u özel bankaların payına düşmektedir. Dış Ticaret Azerbaycan ekonomisi, giderek daha fazla dışa açılmaktadır. 2003 yılında 124, 2004 yılında ise 119 ülkeyle ticaret yapmış olan Azerbaycan, 2005 yılında 135, 2006 yılında 139, 2007 yılında ise 137 ülkeyle ticaret gerçekleştirmiştir. Ancak, ticareti yapılan kalemlere bakıldığında, ihracatın petrol ve petrol ürünleri, ithalatın ise enerji sektörü için ihtiyaç duyulan makine ve ekipman ağırlıklı olduğu ve bu alanda bir çeşitlilik söz konusu olmadığı görülmektedir. AZERBAYCAN’IN DIŞ TİCARETİNDE BAŞLICA KALEMLER (2008) İHRACAT (toplam içinde payı %) İTHALAT (toplam içinde payı %) Petrol ürünleri 84 Makine 24 Metal 6 Petrol Ürünleri 20 Ulaştırma 4 Metal 17 Kimyasal 2 2 Ulaşım Araçları 7 5 Gıda Kimyasal Kaynak: T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Azerbaycan Ülke Profili, 2009 Azerbaycan, bağımsızlığını ilan ettiği 1991 yılından sonra, Sovyet dönemindeyken sübvansiyonlu olarak temin ettiği ürünleri piyasa fiyatlarından ithal etmek zorunda kalması ve Ermenistan’la yapılan savaş nedeniyle büyük ticaret açıkları vermiştir. 1996’dan itibaren enerji sektöründe yapılmaya başlanan yatırımlar ve söz konusu projeler için gerekli yatırım mallarının ithalat youlyla karşılanmak zorunda kalması nedeniyle ticaret açığı giderek artmıştır. Ancak son dönemlerde yatırımların büyük ölçüde tamamlanmış olması ve gerek artan üretim gerekse de yüksek fiyatlar nedeniyle petrolden kaynaklanan ihracat gelirlerinin artması sayesinde ticaret açığı kapanmış, 2004 yılında ticaret fazlası verilmeye başlanmıştır. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 16 SON YILLARDA AZERBAYCAN’IN DIŞ TİCARETİ (milyon dolar) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 İhracat 2314 2167 2562 3743 7600 13000 19400 47700 İthalat 1431 1665 2626 3581 4300 5200 6100 7200 Dış Ticaret Hacmi 3745 3832 5188 7324 11900 18200 25500 54900 2005 yılı ise Azerbaycan’ın ihracatında büyük bir artış yaşandığı yıldır. Söz konusu yılda ihracat bir önceki yıla göre yüzde 20,3 oranında artarak 4.347 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve bu rakam 2006 yılında 6.372 milyar dolara ulaşmıştır. İthalatta da önemli gelişmeler yaşanmış ve 2005 yılında ithalat artış oranı yüzde 19,9, 2006 yılında ise yüzde 25,4 olmuştur. 2007 yılında Azerbaycan’ın ihracatı yüzde 4,9 oranında azalırken, ihtalat artışı yüzde 8,4 olarak gerçekleşmiş, toplam dış ticaret hacminde ise yüzde 1,1 oranında artış yaşanmıştır. 2008 yılında, özellikle ihracattaki önemli artışın dış ticaret hacmini yüzde 110 gibi ciddi bir artışa götürdüğü gözlemlenmiştir. İhracat rakamlarının 2007 yılıyla karşılaştırıldığında yüzde 150 oranında arttığı görülmektedir. AZERBAYCAN’IN TİCARET YAPTIĞI BAŞLICA ÜLKELER (2008) İHRACAT İtalya Rusya Federasyonu Gürcistan İran Türkiye Pay (%) 44 6 5 4 2 İTHALAT Rusya Federasyonu Türkiye İngiltere Almaya Diğer Pay (%) 21 12 8 7 52 Kaynak: T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Azerbaycan Ülke Profili, 2009 Azerbaycan’ın ihracatının petrol ve petrol ürünleri ağırlıklı olması, ticaretin ülkelere göre dağılımını da etkilemiştir. Birçok BDT ülkesi ağırlıklı olarak ihracatını diğer BDT ülkelerine yaparken, 2007 yılında Azerbaycan’ın ihracatının yüzde 51,5’i BDT dışı ülkelerle gerçekleştirilmiştir. Ülkenin ithalatında ise BDT-dışı ülkelerin payı aynı dönemde yüzde 80,7 olmuştur. 2008 yılında Azerbaycan, ihracatının yüzde 44’lük kısmını İtalya’ya gerçekleştirmiş, Gürcistan ve Rusya Federasyonu’na yapılan ihracat ise toplamda yüzde 11’lik bir pay almıştır. İthalatta ise, Türkiye, Rusya’nın ardından yüzde 12 pay ile ikinci sırada bulunmaktadır. Azerbaycan’ın ithalat yaptığı diğer ülkeler arasında İngiltere ve Almanya da ön sıralarda yer almaktadır. Yabancı Yatırım Azerbaycan, doğrudan yabancı sermaye çekme konusunda diğer bölge ülkelerine göre oldukça başarılı olmuş ve 2004 yılında Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından hazırlanan “Doğrudan Yabancı Yatırım Performansı DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 17 Endeksi”nde 140 ülke arasında birinci sırada yer almıştır. 2004 yılında ülkeye doğrudan yabancı yatırım girişi, GSYİH’nin yüzde 43.4’ü oranında gerçekleşmiş ve kişi başına düşen doğrudan yabancı yatırım 463 dolar olmuştur. Bu rakam, Rusya Federasyonu’nda 80 dolar, Kazakistan’da ise 200 dolar olarak gerçekleşmiştir. Son on yıl içerisinde doğrudan yabancı yatırım girişleri, büyük ölçüde Azerbaycan’ın cari açıklarını finanse etmiş ve ekonomik büyümenin itici gücü olmuştur. Ülke ye yabancı yatırım girişi 2000-2001 döneminde bir durgunluk sürecine girmiş, ancak ilerleyen yıllarda yeni petrol yataklarında çalışmaların başlamasıyla tekrar artmıştır. 2006 yılında Azerbaycan ekonomisine yapılan yabancı yatırım tutarı 5.052,8 milyon dolar olurken, doğrudan yabancı sermaye stoku, 2006 yılı itibariyle 15,6 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Fert başına düşen yabancı yatırım hacmi açısından Azerbaycan 2006 yılında BDT ülkeleri arasında ilk sırayı almıştır. 2007 yılında yabancı sermaye girişlerinde artış yaşanmasına rağmen (6.760,3 milyon dolar), yıl sonu için ülkedeki doğrudan yabancı sermaye stoku 9,8 milyar dolar düzeyine gerilemiştir. Bu gelişmenin, petrol alanında yapılan yatırımların tamamlanma seviyesine gelmesi ve son dönemde iyice yükselen petrol fiyatları nedeni ile petrol şirketlerinin karlarını eskisine oranla daha yüksek bir oranda yurtdışına aktarmaya başlamaları, ayrıca, Azerbaycan firmalarının yurtdışındaki yatırımlarını artırmaları sonucu ortaya çıktığı belirtilmektedir. Azerbaycan hükümeti bu düşüşün yurt içi yatırımın hızlanması ile kompanse edileceğini öngörmektedir. Azerbaycan’a doğrudan yabancı yatırımı girişi, büyük ölçüde petrol ve doğalgaz alanındaki projelere bağlı olarak gelişmektedir. 2004 – 2006 yıllarında ülkeye giren tüm doğrudan yabancı yatırımın yüzde 90’dan fazlası bu sektördedir. Diğer sektörlerde ise DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 18 yatırım ortamının istenen seviyeye gelmemiş olması, altyapının yetersizliği ve bürokratik sorunlar nedeniyle yabancı yatırım yeterince çekilememiştir. Azerbaycan’daki toplam yabancı sermayenin yatırımcı ülkelere göre dağılımı, büyük ölçüde petrol konsorsiyumu AIOC’nin hisse yapısına paraleldir. İngiliz firmaları AIOC’de yüzde 34 paya sahiptir. İngiltere’yi yüzde 25 ile ABD, yüzde 14 ile Japonya, yüzde 9 ile Norveç ve yüzde 7 ile Türkiye takip etmektedir. Yabancı yatırımlar enerji sektöründeki faaliyetlerin gerçekleştiği Bakü kenti civarında yoğunlaşmaktadır. En fazla yabancı yatırım alan bölge ise petrol rafinerisi ve petrokimya endüstrisine sahip olan Sumgayit’tir. * * * Türkiye-Azerbaycan Ticari ve Ekonomik İlişkileri Türkiye’nin Azerbaycan ile olan ticari ve ekonomik ilişkileri diğer bölge ülkelerine kıyasla oldukça yüksek seviyelerde olmasına rağmen, mevcut durum ortak bağlara sahip, ortak bir kültürel mirası paylaşan ve aynı dili konuşan iki ülkenin sahip olduğu potansiyeli yansıtmaktan uzaktır. Bununla birlikte, Azerbaycan şu anda Kafkaslar’da ekonomik ve siyasi açıdan en istikrarlı ülke konumundadır ve bu durum, ülkenin yatırım ortamını da olumlu şekilde etkilemekte ve Türk iş çevrelerine önemli imkanlar sunmaktadır. Haydar Aliyev zamanında başlatılan ve 2003 yılında Cumhurbaşkanlığı görevine gelen İlham Aliyev ile devam eden reformlar sayesinde ülke yabancı sermaye için kısa dönemde daha fazla ümit vaat eden, büyük bir pazar niteliği kazanmıştır. Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin gündemindeki en önemli konu Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Boru Hattı’dır. Hattın inşaatı tamamlanmış ve 25 Mayıs 2005 tarihinde Bakü’de düzenlenen bir törenle hizmete açılan hatta ilk petrol verilmiştir. Mayıs 2006’dan itibaren Azeri ham petrolü Ceyhan Limanı’ndan dünya pazarlarına ihraç edilmeye başlanmıştır. Ticari ve Ekonomik Nitelikli Anlaşmalar • • • • Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması (01.11.1992 - Ankara) Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması (09.02.1994 -Ankara) Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (09.02.1995 - Ankara) Hükümetlerarası Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Protokolleri o KEK I. Dönem (26.2.1997, Ankara) o KEK II. Dönem (30.3.2001, Bakü) o KEK III. Dönem (14.4.2005, Ankara) o KEK IV. Dönem (28.07.2006, Bakü) DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 19 o KEK V. Dönem (11.04.2008, Ankara) Türk Firmalarının Yatırımları Türkiye, Azerbaycan’daki yatırımcı ülkeler arasında en büyük yatırımcılardan birisi konumundadır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonraki on yıl içerisinde Azerbaycan’da binin üzerinde Türk sermayeli firma kurulmuştur. Şu anda bunların yarısı halen faaldir. Bugün Azerbacyan’da Türk firmalarının doğrudan yatırımları 4,5 milyar dolara, müteahhitlik projelerinin toplam tutarı ise 2,9 milyar dolara ulaşmıştır. Enerji sektörü dışındaki sektörlere yapılan yatırımlar açısından Türk firmaları Azerbaycan ekonomisinde başlıca yatırımcı konumundadırlar. Azerbaycan, Türkiye’den tüm dünyaya yapılan sermaye ihracında Hollanda’dan sonra Türk sermayesinin en fazla gittiği ülke konumundadır. Söz konusu sermaye transferinin yüzde 97,1’lik kısmı Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından gerçekleştirilmiştir. (TPAO), Azerbaycan’da 3 adet arama, geliştirme ve üretim projesine ortaktır. Bunlar, ACG (Azeri-Çırak-Güneşli) Projesi (yüzde 6.75), Şahdeniz Projesi (yüzde 9) ve Alov Projesi’dir (yüzde 10). Ayrıca TPAO, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi’ni hayata geçirmek amacıyla kurulan BTC Co.’da yüzde 6.53, Şahdeniz doğalgazını Gürcistan-Türkiye sınırına kadar taşıyacak Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı Projesinde (SCP) ise yüzde 9 hisseye sahiptir. Türkiye, Azerbaycan’da enerji sektörü dışındaki sektörlere en fazla yatırım yapmış olan ülkedir. Üçüncü ülkeler üzerinden gelen sermaye ve ülke içinde edilen gelirlerin tekrar yatırımda kullanılması gibi durumlar hesaba katılmadığı için bu yatırımlar büyük ölçüde Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan sermaye ihracı verilerine yansımamaktadır. Azerbaycan’da enerji dışı sektörlerde Türk yatırımlarının tutarının 2,2 milyar dolara yaklaştığı ifade edilmektedir. Firmaların en faal oldukları alanlar ise telekomünikasyon, gıda, bankacılık ve sigorta, perakende ticaret, inşaat ve inşaat malzemeleri, tekstil, otomotiv, taşımacılık, kimyasal maddeler, petrokimya, demir-çelik, eğitim, medya, pazarlama ve fırıncılıktır. Azerbaycan’da enerji dışı sektörlerde başlıca Türk yatırımları ise şunlardır: Koç Holding: Azerbaycan pazarına 1992 yılında açtığı ofisle giren Koç Grubu’nun bünyesindeki Migros Türk, yurtdışındaki ilk yatırımını 1996 yılında Bakü’de Ramstore adı Şu anda altında gerçekleştirmiştir. Azerbaycan’da 3 adet Ramstore süpermarketi bulunmaktadır ve bu süpermarketlerde çoğunlukla Türkiye ve Rusya’dan ithal edilen ürünler tüketicilere sunulmaktadır. Otomotiv sektöründe iki önemli yatırımı (RamAuto Baku ve SetAuto Avis) bulunan grubun bankacılık kolu olan Koçbank da Azerbaycan’da faaliyet göstermektedir. Baku Coca-Cola Bottlers Ltd: Bakü’de Coca-Cola ürünlerini üretimini ve şişelemesini yapan bu firmanın yüzde 78 hissesi Anadolu Grubu’na aittir. Fabrika, 1996 yılından beri DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 20 faal durumdadır ve ürünler, ülke çapında 360 distribütör ve toptancı üzerinden satış noktalarına ulaştırılmaktadır. Azersun Holding: 1994’ten bu yana Azerbaycan’da faal olan Azersun Grubu, yerel ortaklarıyla kurduğu firmaları aracılığıyla ticaret, inşaat, paketleme, taşımacılık, bitkisel yağlar, çay, kağıt ürünler, yatırım bankacılığı ve sigortacılık sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Grubun en büyük yatırımı Bakü’deki Yağ ve Gıda Fabrikası’dır. Bunun yanında, Azersun Holding’in bir konserve sebze-meyve fabrikası, 3 çay paketleme fabrikası ve bir şeker fabrikası bulunmaktadır. Azercell Telecom: Azerbaycan GSM pazarında yüzde 78’lik bir paya sahip olan Azercell Telecom Şubat 2008’de özelleştirilmiş ve Azertel Telekomünikasyon Yatırım Dış Ticaret şirketinin mülkiyetine geçmiştir. Turkcell’in bir iştiraki olan (yüzde 42 hisseyle) Fintur International Holdings B.V. firması, Azertel’de yüzde 51,3 hisseye sahiptir. Diğer yüzde 48,7’lik hisse ise Cenay İnşaat’a aittir. Star Şirketler Grubu: Türk sermayeli bu grup, Bakü’de işletmekte olduğu “Elite” Ticaret ve Eğlence Merkezi’nin yanısıra 2005 yılında Şamahi kentinde televizyon seti üreten bir fabrikayı hizmete sokmuştur ve aynı kentteki başka bir fabrikada İran malı Samandar otomobillerinin montajını yapmaktadır. Grup, Azerbaycan’da ayrıca buzdolabı, klima ve çamaşır makinesi imalatı yapmayı da planlamaktadır. Karel: Azerbaycan’ın telekomünikasyon altyapısının yenilenmesinde önemli rol oynayan firma, tamamladığı iki projeden sonra Temmuz 2005’te Azerbaycan’ın 28 yerleşim bölgesinde kırsal alan santrallarının kurulmasına yönelik yeni bir ihale almıştır. Ata Holding: Ata Holding, Azerbaycan'da inşaat, gıda, leasing ve turizm sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Bakü’deki Excelsior Hotel’in inşaatını tamamlayarak hizmete açan ve işletmeciliğini yapan grup bünyesinde bir banka ve bir yumurta fabrikası da bulunmaktadır. Bankacılık: Yapı Kredi Azerbaycan Bank’tan başka yüzde 50 sermayesi Ziraat Bankası’na ait olan Azer-Türk Bank, Royalbank ve Atabank Azerbaycan’da faaliyet gösteren Türk sermayeli bankalardır. Ayrıca, yakın zamanda Türkiye İş Bankası tarafından Bakü’de bir şube açılışı gerçekleştirilmiştir. Azerbaycan’daki diğer Türk yatırımları arasında Pet Holding, Anşat ve Atilla Doğan Sirketler Grubu’nun enerji; Kerpiçsan’ın tuğla; Elif Ltd.’nin dericilik, Bilfa’nın boya; Fatoğlu, Güllüoğlu, Elvan Çikolata ve Sürkit’in gıda; Alprof, ENJT 2000 ve Oruçoğlu’nun aluminyum doğrama; Çağdaş Ltd.’nin sünger ve Beta’nın çay üretimi alanlarındaki yatırımları sayılabilir. Türkiye’de yatırım yapan Azerbaycan kaynaklı yaklaşık 100 civarında firma bulunmaktadır ve bu firmaların çoğu hizmet sektöründe faaliyet göstermektedir. Söz konusu firmaların toplam sermayesi 5 milyon dolar civarındadır ve bu tutar içerisinde DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 21 Azerbaycan kaynaklı sermayenin payı yüzde 85’in üzerindedir. Türkiye'de yatırım yapan Orta Asya ve Kafkasya ülkeleri içerisinde Azerbaycanlı işadamları, hem firma sayısı ve hem de sahip oldukları sermaye miktarı açısından ilk sırayı, BDT ülkeleri olarak ele alındığında ise Rusya Federasyonu'ndan sonra ikinci sırayı almaktadır. Müteahhitlik Hizmetleri Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın 1972-2008 dönemini kapsayan verilerine göre, Türk müteahhitlik firmaları Mart 2008 tarihi itibarıyla Azerbaycan’da toplam değeri 2,9 milyar dolar olan 165 proje üstelenmişlerdir. 2007 yılında ise Azerbaycan’da 6 proje üstlenilmiş olup, bunların toplam değeri 849 milyon dolara tekabül etmektedir. Son yıllarda diğer Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerinde olduğu gibi Azerbaycan’da da Türk firmalarının üstlendikleri projelerin sayısında ve hacminde bir düşüş söz konusudur. Azerbaycan’da faal olan başlıca Türk müteahhitlik firmaları arasında Atilla Doğan, Alarko, Baytur, Borova, Burç, Cenay, Ekpar, Enka, Gama, Pet, Tekfen, Tepe, Turan Hazinedaroğlu, TML, Yücelen ve Zafer İnşaat sayılabilir. Türk firmalarının tamamladıkları başlıca projeler ise Bakü Uluslararası Havaalanı, Bakü-Supsa Petrol Boru Hattı’nın Batı Güzergahı, Merkez Bankası Binası, Bakü Tersanesi, Coca-Cola Fabrikası, UNOCAL Binası, Türk Büyükelçiliği, Ramstore Binaları, Azer Yapı Market Binası, Hazar Eğitim Merkezi, Karadağ Doğalgaz Kompresör İstasyonu, SPS, Severnya Kombine Elektrik Santrali ve Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi’nin tesisleridir. Ticari İlişkiler Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ticarette denge Türkiye lehinedir ve Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından bu yana iki ülke arasındaki ticarette her sene Türkiye açısından bir ticaret fazlası söz konusu olmuştur. İki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 2008yılı itibari ile 1,5 milyar doları aşmıştır. İkili ticarette halen Türkiye lehine ticaret fazlası devam etmekteyse de son yıllarda özellikle mineral yakıtlar ithalatındaki artış nedeniyle, Türkiye’nin Azerbaycan’dan yapmakta olduğu ithalatın, bu ülkeye yapılan ihracattan daha süratli bir şekilde arttığı gözlemlenmektedir. Nitekim, 2002 yılında 3.65 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2005 yılında 1.94’e kadar inmiştir. Sonraki yıllarda bu oran tekrar yükselse de, önümüzdeki dönemlerde enerji kaynakları ticaretindeki artışın Azerbaycan’ın Türkiye’ye olan ihracatını artıracağı öngörülebilir. İhracat 1997 1998 1999 2000 2001 319,7 327,2 248,1 230,3 225,2 Türkiye İhracatı İçindeki Pay (%) Azerbaycan’ın İthalatı İçindeki Pay (%) 1,22 1,21 0,93 0,84 0,70 40,18 30,36 23,94 19,62 15,23 DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi İthalat 58,3 50,3 44,0 95,6 78,1 22 Türkiye Azerbaycan’ın İthalatı İhracatı Hacim İçindeki Pay İçindeki Pay (%) (%) 0,11 0,11 0,11 0,18 0,19 7,14 8,30 4,74 5,48 3,38 378,0 377,5 292,1 326,3 303,3 Denge 261,4 276,9 204,1 133,1 147,1 2002 231,4 2003 315,4 2004 401,2 2005 528,1 2006 695,2 2007 1.047,4 2008 1.666,1 2008/5 601,2 2009/5 508,9 0,64 0,66 0,57 0,72 0,80 0,98 1,26 1,06 1,29 13,63 11,99 11,19 12,72 13,10 17,16 23,14 64,6 122,6 135,4 272,2 340,5 329,8 925,6 363,1 303,5 0,13 0,19 0,13 0,23 0,27 0,19 0,46 0,42 0,61 2,98 4,73 3,62 3,56 2,62 1,70 1,94 296,0 438,0 536,6 800,3 1.035,7 1.377,3 2.591,7 964,3 812,4 166,8 192,8 265,8 255,9 354,7 717,6 740,5 238,1 205,4 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Türkiye’nin Azerbaycan’a yapmakta olduğu ihracatta fasıllar açısından büyük ölçüde bir çeşitlilik söz konusudur ve en fazla ihrac edilen ilk 10 maddenin toplam ihracat içindeki payı yüzde 56.7’dir. Türkiye’nin Azerbaycan’dan yaptığı ithalat ise mineral yakıtlar ağırlıklıdır. Azerbaycan’dan yapılan ithalatta mineral yakıtların payı 2004 yılında yüzde 54.6 iken 2005 yılında yüzde 74.5’e yükselmiştir. 2007 ve 2008 yılında dış ticarette en fazla ihraç edilen ürünler makine ve cihazlar, aletler ve parçalarıdır. Bunları elektrikli cihazlar, motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet motorsikler gibi taşıt ihracatı takip etmektedir. 2008 yılında dış ticarette en fazla artış gösteren ihraç ürünleri ise, sabunlar, yüzey aktif organik maddeler yıkama ve yağlama maddeleri gurubundaki ürünler olmuştur. İthalatta ise, son iki yılda yine en büyük payı, mineral yakıtlar ve mineral yağlar almış, aynı zmanda 2008 yılında ithalatında en fazla artış gösteren ürün grubu da yine mineral yağlar olmuştur. İhracattaki yüzde 59 artışa karşılık, ithalat yüzde 180 artış gösterek dış ticaret hacmini önemli ölçüde genişletmiştir. İHRACAT (ABD Doları) MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK YAPILAR KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE KARTONDAN EŞYA DEMİR VE ÇELİK SABUNLAR,YÜZEY AKTİF ORGANİK MADDELER,YIKAMAYAĞLAMA MADDE. AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA SERAMİK MAMULLERİ İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ,MADENİ PARALAR TAŞ,ALÇI,ÇİMENTO,AMYANT,MİKA VB MADDELERDEN EŞYA DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDEDEN YER KAPLAMALARI ADİ METALLERDEN ÇEŞİTLİ EŞYA DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 23 2007 148.667.144 66.688.574 101.514.333 98.006.448 2008 215.835.315 155.088.309 148.666.855 142.881.475 Değişim % 45,18% 132,56% 46,45% 45,79% 99.405.426 29.644.170 141.632.337 84.080.159 42,48% 183,63% 43.243.455 83.422.761 92,91% 26.672.701 17.503.538 48.993.974 48.501.071 83,69% 177,09% 13.448.890 27.371.972 23.920.716 27.595.618 40.114.375 38.668.139 38.362.151 37.263.780 198,27% 41,27% 60,37% 35,04% 21.040.424 17.842.971 37.259.102 29.375.961 77,08% 64,64% 23.860.518 29.115.040 22,02% 22.234.849 13.217.613 27.174.383 20.190.123 22,22% 52,75% CAM VE CAM EŞYA KAUÇUK VE KAUÇUKTAN EŞYA MUHTELİF KİMYASAL MADDELER ESASINI HUBUBAT,UN,NİŞASTA,SÜT TEŞKİL EDEN MÜSTAHZARLAR OPTİK,FOTOĞRAF,SİNEMA,ÖLÇÜ,KONTROL,AYAR CİHAZLARI,TIBBİ ALET. ETLER VE YENİLEN SAKATAT MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR UÇUCU YAĞLAR,REZİNOİTLER,PARFÜMERİ,KOZMETİKLER VB SEBZE,MEYVA,BİTKİ PARÇALARI,SERT KABUKLU YEMİŞ KONSERVELERİ KAKAO VE KAKAO MÜSTAHZARLARI MENSUCATTAN MAMUL DİĞER EŞYA,KULLANILMIŞ EŞYA,PAÇAVRALAR ECZACILIK ÜRÜNLERİ YENİLEN ÇEŞİTLİ GIDA MÜSTAHZARLARI LİSTE TOPLAMI ÜLKE TOPLAMI 12.126.739 7.550.121 12.770.073 19.015.468 18.904.517 18.190.930 56,81% 150,39% 42,45% 14.025.341 18.002.764 28,36% 17.221.513 9.977.549 16.565.099 15.938.205 -3,81% 59,74% 9.721.271 10.566.726 15.112.315 14.480.430 55,46% 37,04% 7.852.541 9.220.537 13.848.397 11.797.325 76,36% 27,95% 7.134.883 9.879.332 6.971.809 956.897.795 1.047.668.215 10.603.095 10.284.890 10.037.235 1.559.405.980 1.666.091.404 48,61% 4,11% 43,97% 62,96% 59,03% 2007 2008 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) İTHALAT (ABD Doları) MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA BAKIR VE BAKIRDAN EŞYA ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR HAM POSTLAR,DERİLER (KÜRKLER HARİÇ) VE KÖSELELER DEMİR VE ÇELİK KURŞUN VE KURŞUNDAN EŞYA MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER PAMUK SİLAHLAR VE MÜHİMMAT,BUNLARIN AKSAM,PARÇA VE AKSESUARLARI GIDA SANAYİİ KALINTI VE DÖKÜNTÜLERİ,HAZIR HAYVAN GIDALARI NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDEDEN YER KAPLAMALARI DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA TARİFENİN BAŞKA YERİNDE YER ALMAYAN HAYVANSAL MÜSTAHSALLAR ODUN HAMURU;LİFLİ SELÜLOZİK MADDELERİN HAMURLARI,HURDALAR MUHTELİF KİMYASAL MADDELER AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ LİSTE TOPLAMI ÜLKE TOPLAMI Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 24 Değişim % 222.027.398 27.748.872 36.627.168 9.371.843 5.272.658 8.551.239 676.438 761.386 802.228.002 53.474.252 22.603.897 20.297.201 8.906.184 8.318.938 2.975.378 1.643.016 261,32% 92,71% -38,29% 116,58% 68,91% -2,72% 339,86% 115,79% 21.643 13.105.204 1.368.469 1.058.373 6222,92% -91,92% 396.500 499.461 25,97% 248.148 483.828 94,98% 284.451 407.177 43,14% 177.660 246 199.469 199.179 12,28% 80867,07% 54.372 185.082 240,40% 220.955 18.489 398.817 325.963.487 329.647.316 154.223 144.583 137.591 925.284.303 925.618.701 -30,20% 681,99% -65,50% 183,86% 180,79% Türk Eximbank Kredileri 1992 yılında Türk Eximbank tarafından Azerbaycan'a 250 milyon dolar kredi taahhüt edilmiş, bunun 100 milyon doları ‘Mal Anlaşması’ (başlangıç tarihi 21.4.1993) ve 150 milyon doları ‘Proje Anlaşması’ (başlangıç tarihi 22.1.1994) olarak belirlenmiştir. Açılan mal kredisinin 59.63 milyon dolarlık bölümü, proje kredisinin ise 91.74 milyon dolarlık bölümü kullanılabilmiştir. Geri ödemelerde yaşanan sorunlar yeni kredilerin tahsisini engellemiştir. Bu çerçevede, 8 Ağustos 1996 tarihinde yapılan anlaşma ile faizlerin ödenmesine, 74.82 milyon dolarlık ana para ödemesinin ise ertelenmesine karar verilmiştir. Geri ödeme sorunu yaşanan ana para alacağının 48.7 milyon dolarlık bölümü Hazine’ye devredilmiştir. Ekim 2004 itibariyle Hazine’nin bu borç çerçevesinde alacağı ana para+faiz+temerrüd faizi olarak 77 milyon dolara, Türk Eximbank’ın kalan alacağı ise 88.15 milyon dolara ulaşmıştır. (Bu miktara Nahçıvan’a açılan ve tahsil edilemeyen 37 milyon dolarlık kredi de dahildir.) Ticari ve Ekonomik İlişkilerde Karşılaşılan Sorunlar • Azerbaycan’a yatırım yapan ve faaliyet gösteren işadamlarımıza dahi en fazla bir yıllık vize verilmektedir. • Azerbaycan’a sadece yatırım amaçlı getirilen alet ve edevat için gümrük vergisi muafiyeti uygulanmaktadır. Üretim için getirilen, hammadde ve yarı mamul mallara da muafiyet uygulanması yeni yatırımları teşvik edecektir. • Toptan ve perakende satışlarda fazladan ödenen KDV’nin tahsil mekanizmasının yeterli etkinlikte kullanılamaması söz konusudur. Bunun için fazla ödenen KDV’nin ithalatta ödenen KDV ile mahsuplaştırılması çözüm olabilecektir. • Azerbaycan gümrüklerindeki depo ve antrepoların yetersiz olması ciddi sorunlara yol açmaktadır. Ayrıca Türkiye’den gelen Türk menşeli malların Azerbaycan sınır kapılarında bekletilmemesi ve yükün iç gümrüğe gitmesini sağlamak için gereken işlemlerin daha hızlı yapılması arzu edilmektedir. • Azerbaycan ile yapılan ticarette nakliye önemli bir maliyet unsurudur. Alınan yüksek yol vergileri ve İran’ın uygulamakta olduğu tonaj sınırlamaları ve yollardaki gecikmeler, ilave maliyetler getirmektedir. • Yurtdışına para transferlerinde ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Azerbaycan, Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üyeliğin şartlarından olan IMF’ in 8. maddesine dahil olmak için çalışmalarına devam etmektedir. Para transferi ile ilgili sınırlamaları ve problemleri çözecek olan bu uygulama ile döviz rejiminde daha fazla liberalleşme mümkün olacaktır. • Azerbaycan’da bankaların işletmelere verebilecekleri krediler, akreditif ve teminat mektupları konusunda yasal düzenlemeler yetersizdir. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 25 • Azerbaycan mahkemelerince verilen kararların icrasında sorunlar yaşanmaktadır. İki ülke arasında işadamlarının sorunlarına ilişkin çözümler bulacak bir Tahkim Müessesesine ihtiyaç vardır. • Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu, Banka Faaliyeti Hakkında Kanun gibi dış ticaret açısından önem arzeden yasal konularda boşlukların olması iki ülke arasındaki ticari ilişkilerde ortaya çıkan sorunların çözümünü zorlaştırmaktadır. • Taahhüt alanında proje finansmanının temininde yaşanan bazı güçlükler söz konusudur. Ayrıca sürdürülmekte olan inşaat projelerinde gerekli olan çimento ve inşaat demiri tedarikinde güçlükler yaşanmaktadır. Azerbaycan’daki iç üretim, pazarın ihtiyacını karşılayamadığından zaman zaman inşaatların durması söz konusu olmaktadır. • Azerbaycan perakende sektöründe uygulanan ve faturasız satışı da teşvik eden sadeleştirilmiş vergi sistemi, sektörde haksız rekabet yaratmaktadır. Ramstore gibi kurumsal firmaların Azerbaycan’da büyüyememelerinin en büyük nedeni bu sistemdir. İşbirliği İmkanları Serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecinde olan Azerbaycan, kurumsal altyapısını oluşturmaya ve sınaî eksikliklerini tamamlamaya çalışmaktadır. Fabrikaların bir çoğu hammadde, yardımcı madde ve teçhizat temin edilememesi nedeniyle yarım kapasite ile çalışmaktadır. Hammadde ve sermaye temini Türk firmalarının faaliyetleri için imkan yaratmaktadır. Ülkede yapılan ekonomik reformlar, makro-ekonomik istikrarın yerleşmeye başlamasını sağlamıştır ve yatırım ortamı da gittikçe daha olumlu bir hale getirmektedir. Azerbaycan, petrol ve doğalgaz gelirlerini, diğer sektörlerin kalkındırılması için kullanmayı amaçlamaktadır ve bu doğrultuda bir fon oluşturulmuş ve gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Bu gelişmeler ışığında Azerbaycan’da ön plana çıkan ve yabancı yatırımcılar için önemli potansiyel arz eden sektörler şunlardır: Bilişim: Dijital telefon sistemleri, postanelerin modernizasyonu, yazılım ve donanım üretimi, güvenlik sistemleri, özelleştirmeler. Gıda sektörü: Tavuk eti, süt ve süt ürünleri, makarna, bisküvi, şekerleme, çikolata, narenciye, bira, işlenmiş gıda, et ürünleri, alkolsüz içkiler. İmalat sektörü: Binek araçları, otomobil lastikleri, yan sanayi, bisiklet, motosiklet, beyaz eşya, kahverengi eşya, oyuncak. İnşaat malzemeleri: Çimento, demir, kereste, elektrik malzemeleri, havalandırma sistemleri, demir-çelik boru ve dirsekler, izolasyon malzemeleri, aksesuarlar, vanalar, prefabrik yapılar. Kimya: Plastik ve plastik ürünleri, lastik, gübre, inşaat kimyasalları, boya ve koruyucular, kağıt ve karton, sanayi tipi temizlik malzemeleri. Sağlık: İlaç, eczacılık ürünleri, tıbbi cihazlar, dişçilik ürünleri, sarf malzemeleri. Tarım: Tohum, tarım makineleri, ilaçlar ve kimyasallar, fide ve fidanlar, laboratuar aletleri, servis, sulama sistemleri. Tekstil: Pamuk ipliği, deri ve deri mamulleri, ayakkabı, iş güvenliği malzemeleri, konfeksiyon, spor giyim. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 26 Türk-Azerbaycan İş Konseyi Türk-Azerbaycan İş Konseyi'nin kurulmasına ilişkin protokol, 3 Kasım 1991 tarihinde Azerbaycan Başbakanı Hasan Hasanov ile o dönemdeki adıyla Türk-BDT İş Konseyleri Başkanı Nihat Gökyiğit arasında imzalanmıştır. Türk-Azerbaycan İş Konseyi, DEİK çatısı altında faaliyet gösteren Türk-Avrasya İş Konseyleri’ne bağlıdır. İş Konseyi'nin Türk tarafı başkanı Cengiz Gül’dür. Azeri tarafı başkanlığını 2005 yılı Ekim ayına kadar İktisadi Kalkınma Bakanlığı Girişimciliği Destekleme Departmanı Genel Müdürü Ali Hüseyin Şaliyev yürütmüştür. Bu tarihten sonra İş Konseyi'nin Azeri tarafı başkanlığına European Tobacco İdare Heyeti Başkanı Rüfet Guliyev getirilmiştir. İş Konseyi kuruluşundan bu yana iki ülke Cumhurbaşkanı ve Başbakanlarının katılımıyla 13 toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantıların 5 tanesine dönemin Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev de katılarak iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin gelişimine verdiği desteği göstermiştir. İş Konseyi, iki ülke ilişkilerini stratejik bir boyuta taşıyacağına inanılan Bakü-TiflisCeyhan (BTC) boru hattı projesini de her türlü platformda desteklemiştir. DEİK ve ABD merkezli Cambridge Energy Associates (CERA) tarafından 28-30 Haziran 2005 tarihlerinde İstanbul’da sekizincisi düzenlenen Enerji Konferansı, Bakü-Ceyhan–Tiflis Boru Hattı Projesine destek verilmesine ön ayak olan en önemli platformlardan birisidir. Birincisi 1998’da gerçekleştirilmiş olan ve dokuzuncusu 20-22 Haziran 2006 tarihlerinde yapılan bu yıllık konferansa, Haydar Aliyev dört defa iştirak etmiş ve büyük destek vermiştir. Türk-Azerbaycan İş Konseyi kapsamında son dönemde gerçekleştirilen etkinlikler aşağıdaki gibidir: • Türk-Azerbaycan İş Konseyinin İş Yatırım A.Ş. İşbirliğinde Düzenlediği “Türkiye’de Faaliyet Gösteren Azerbaycanlı İşadamları ile Çalışma Yemeği”, 2 Haziran 2009, İstanbul • Türk-Azerbaycan İş Konseyinin Bölgesel Ziyareti, 29 Mart – 1 Nisan 2009, Bakü Lenkeran • DTM, İMMİB ve DEİK Organizasyonunda Devlet Bakanı Kürşad Tüzmen Başkanlığındaki İşadamları Heyetinin Azerbaycan Ziyareti ve İş Forumu, 3-5 Aralık 2008, Bakü • Türk-Azerbaycan İş Konseyi Yürütme Kurulu Üyelerinin Azerbaycan İstanbul Başkonsolosunu Ziyareti, 25 Kasım 2008, İstanbul • Türk-Azerbaycan İş Konseyi Yürütme Kurulu Üyelerinin Azerbaycan Ankara Büyükelçisini Ziyareti, 17 Kasım 2008, Ankara • Türk-Azerbaycan İş Konseyi Başkanının Azerbaycan Basın Mensupları ile Görüşmesi, 27 Nisan 2008, İstanbul • Türkiye – Azerbaycan Hükümetlerarası KEK V. Dönem Toplantısına Katılım, 9 – 11 Nisan 2008, Ankara DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 27 • Türk – Azerbaycan İş Konseyi Yürütme Kurulu Üyelerinin Azerbaycan İstanbul Başkonsolosu Sayın Sayyad Salahlı ile Çalışma Yemeği, 27 Şubat 2008 • Yeni Atanan T. C. Bakü Büyükelçisi Sayın Hulusi Kılıç ile Tanışma Toplantısı, 23 Şubat 2008 • T. C. Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül’ün Azerbaycan Ziyaretine Katılım, 6 – 8 Kasım 2008 • Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma Bakanı Famil Seyidov Başkanlığındaki Nahçıvan Heyetinin İstanbul Ziyareti, 23 – 25 Ekim 2007 • Azerbaycan Asıllı İsrailli İşadamları ve İsrail’deki Azerbaycan Lobisi Temsilcileri ile Yapılan Görüşme, 17 Ekim 2007, İstanbul • Azerbaycan Basın Mensupları ile Yapılan Görüşme, 01 Ekim 2007, İstanbul • Türk-Azerbaycan İş Konseyi Yürütme Kurulu Üyelerinin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ziyareti, 16 – 18 Eylül 2007 • Azerbaycan Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosu Sayad Salahlı ile Çalışma Yemeği, 19 Temmuz 2006, İstanbul • Türk-Azerbaycan İş Konseyi Ortak Toplantısı, 20 Haziran 2007, İstanbul • Azerbaycan’da Gümrük Mevzuatı ve Özelleştirmeler Semineri, 16 Mart 2007, İstanbul • Türkiye-Azerbaycan İş Konseyi Yürütme Kurulu Üyelerinin Azerbaycan Ankara Büyükelçisi İle Görüşmesi, 3 Şubat 2007, İstanbul Ek-1: Başlıca Devlet Adamları İlham Aliyev Cumhurbaşkanı 24 Aralık 1961’de Bakü’de doğan İlham Aliyev, Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nden mezun olmuş ve aynı kurumdan doktora derecesini alarak bir süre öğretim görevlisi olarak çalışmıştır. Aliyev, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra 1994 yılına kadar önce Moskova’da ve daha sonra İstanbul’da ticaret ile uğraşmıştır. Mayıs 1994’te dönemin Cumhurbaşkanı olan babası Haydar Aliyev, İlham Aliyev’i Devlet Petrol Şirket’in SOCAR’ın Başkan Yardımcılığı’na getirmiştir. Bir sonraki yıl yapılan parlamento seçimlerinde Milli Meclis’e giren Aliyev, ilerleyen yıllarda Ulusal Olimpiyat Komitesi’nin ve Azerbaycan’ın Avrupa Konseyi nezdindeki delegasyonun başkanı olmuştur. Ağustos 2003’te Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden 2 ay önce Başbakan olarak atanan Aliyev, sağlık sorunları yaşayan Haydar Aliyev’in partisinden (“Yeni Azerbaycan Partisi”) DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 28 tek aday olarak Cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılmış ve yüzde 77.97lik bir oy oranıyla seçimlerden galip çıkarak 31 Ekim 2003 itibariyle Azerbaycan Cumhurbaşkanı olmuştur. Mihriban Aliyeva ile evli olan İlham Aliyev, üç çocuk sahibidir. Aliyev, Rusça, İngilizce, Fransızca ve Türkçe konuşmaktadır. Artur Rasizade Başbakan 1935 yılında doğan Artur Rasizade, Haydar Aliyev döneminde, 20 Temmuz 1996 tarihinde Başbakan olmuştur. 4 Ağustos 2003’te sağlık sorunları nedeniyle istifa eden Rasizade yerini Haydar Aliyev’in oğlu İlham Aliyev’e bırakmıştır. Aliyev’in Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra Artur Rasizade, 4 Kasım 2003 itibariyle tekrar Başbakan olmuştur ve halen bu görevi sürdürmektedir. Şahin Mustafayev Ekonomik Kalkınma Bakanı 1965 yılında doğan Şahin Mustafayev, daha önce Vergiler Bakan Yardımcılığı ve Devlet Petrol Şirketi Başkan Yardımcılığı görevlerinde bulunmuş, son kabine değişikliği ile birlikte de, 31 Ekim 2008 tarihinde eski bakan Haydar Babayev'in yerine bu göreve getirilmiştir. Ek-2: Azerbaycan’ın Bölgeleri Azerbaycan, idari olarak 59 bölgeye (rayon), 11 şehir idaresine ve 1 özerk cumhuriyete ayrılmıştır. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti de kendi içerisinde 1 şehir ve 7 bölgeden oluşmaktadır. Haritada yeşille gösterilmiş olan Dağlık Karabağ bölgesi, halen Ermenistan’ın silahlı kontrolü altındadır. 10 Aralık 1991 yılında bölgedeki yerel Ermeni toplumu, bağımsızlığını ilan etmiş, ancak bu girişim Ermenistan dışında hiçbir ülke ve uluslararası örgüt tarafından tanınmamıştır. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 29 Azerbaycan’ın Bölgeleri (Rayonlar) ve Şehirleri: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Abşeron Ağcabedi Ağdam Ağdaş Ağstafa Ağsu Ali Bayramlı (ŞEHİR) Astara Bakü (ŞEHİR) Balakan Barda Beylagan Bilasuvar Cebrayil Celilabad Daşkesen Deveçi Fuzuli Gedebey Gence (ŞEHİR) Goranboy Göyçay Hacıkabul İmişli İsmayıllı Kelbecer Kürdemir 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. Laçin Lenkeran Lenkeran (ŞEHİR) Lerik Masallı Mingeçevir (ŞEHİR) Neftalan (ŞEHİR) Neftçala Oğuz Kebele Kah Kazak Gobustan Guba Kubadlı Gusar Saatlı Sabirabad Şeki Şeki (ŞEHİR) Salyan Şamahi Şemkir Samuh Siyazan Sumgayit (ŞEHİR) Şuşa 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. Şuşa (ŞEHİR) Tartar Tovuz Ucar Haçmaz Hankendi (ŞEHİR) Hanlar Hızı Hocalı Hocavend Yardımlı Yevlah Yevlah (ŞEHİR) Zengilan Zakatala Zerdab NAHÇIVAN: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Babek Culfa Kengerli Nahçıvan (ŞEHİR) Ordubad Sederek Şahbuz Şerur Ek-3: Devlet Petrol Fonu Azerbaycan’ın petrol ihracatından kaynaklanan gelirlerinin bir havuzda toplanarak, söz konusu gelirlerin etkin bir şekilde yönetilmesini ve bu gelirlerin ekonominin tamamının geliştirilmesi ve halkın refah seviyesinin yükseltilmesi için kullanılmasını amaçlayan Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Fonu (SOFAZ), 29 Aralık 1999 tarihli bir Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kurulmuştur. SOFAZ, bütçe dışı bir fondur ve müstakil bir tüzel kişiliğe sahiptir. Fonun başında Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir İcra Direktörü bulunur ve faaliyetleri bir denetim kurulu tarafından denetlenir. Fonun mali tabloları ve raporları Ernst&Young firması tarafından denetlenmektedir. SOFAZ’ın başlıca gelir kaynakları şunlardır: DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 30 Azerbaycan Devlet Petrol Fonu İcra Direktörü: Şahmar Mövsümov Denetim Kurulu: Artur Rasizade (Başbakan) Valeh Alesgerov (Meclis Başkan Yard.) Vahit Ahundov (Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Danışmanı) Samir Şerifov (Maliye Bakanı) Şahin Mustafayev (Ekonomi ve Kalkınma Bakanı) Mahmud Kerimov (Ulusal Bilimler Akademisi Başkanı) Elman Rustamov (Merkez Bankası B.) Resmi web sitesi: http://www.oilfund.az 1. Azerbaycan’ın mineral yakıt ihracatından kaynaklanan net gelirler (Devlet Petrol Şirketi SOCAR’ın yatırımcı, hissedar ya da ortak olduğu projelerdeki payından kaynaklanan gelirler hariç). 2. Yabancı yatırımcılar tarafından SOCAR’a ödenen petrol ve doğalgaz anlaşması ve performans primleri. 3. Yabancı yatırımcıların petrol ve doğalgaz çalışmalarına bağlı olarak kullandıkları araziler için ödedikleri ücretler. 4. Uluslararası petrol ve doğalgaz anlaşmalarından Azerbaycan’ın hak kazandığı kar payları. 5. Azerbaycan’dan geçen boru hatlarından kaynaklanan transit gelirleri. 6. SOFAZ’ın varlıklarının işletmesinden elde edilen gelirler. 7. Yatırımcılardan petrol ve doğalgaz anlaşmaları çerçevesinde SOCAR’a ya da başka bir kamu kurumuna transfer edilen varlıklardan elde edilen gelirler. SOFAZ’ın varlıkları “sosyo-ekonomik gelişimin sağlanması hedefi doğrultusunda ulusal boyuttaki ekonomik sorunların çözülmesi ve önemli altyapı ihtiyaçlarının karşılanması” için kullanılmaktadır. Bu hedefler, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından 27 Eylül 2004 tarihinde imzalanan ve 2025 yılına kadar olan dönemi kapsayan “Azerbaycan’ın Petrol ve Doğalgaz Gelirlerinin Yönetimi İçin Uzun Vadeli Strateji” belgesinde detaylı olarak açıklanmıştır. Bugüne kadar SOFAZ varlıkları iki büyük proje kapsamında kullanılmıştır. Bunlardan birincisi Dağlık Karabağ bölgesinden gelen Azeri mülteciler için konut inşaatı ve bu mültecilerin sosyo-ekonomik şartlarının geliştirilmesi, diğeri ise Azerbaycan’ın BaküTiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı’ndaki payının finanse edilmesidir. 2005 yılında SOFAZ’ın varlıkları bir önceki yıla göre yüzde 43.7 oranında artarak 1.28 milyar AZN (1.39 milyar dolar) seviyesine ulaşmıştır. Yıl içerisinde fon, 660 milyon AZN’lik gelir sağlamış, harcamaları ise 233 milyon AZN seviyesinde gerçekleşmiştir. SOFAZ, Azerbaycan’ın 2006 yılı bütçesine 585 milyon AZN’lik bir aktarma yapmıştır. 2006 yılının sonu için SOFAZ’ın toplam varlıkları 1.45 milyar dolar, 2007 yılının sonu için 2.48 milyar dolar olmuş, 1 Nisan 2008 tarihi itibarıyla ise bu rakam 3.34 milyar dolara ulaşmıştır. Ek-4: Uluslararası Kuruluşlar ve Azerbaycan Dünya Bankası: 1992 yılından beri Azerbaycan’da faal olan Dünya Bankası, Devlet Petrol Fonu’nun kurulmasına destek vermiş ve ülkenin tarım arazilerinin yüzde 99’unun özelleştirilmesinde ve dağıtılmasında önemli bir rol oynamıştır. Dünya Bankası’nın Azerbaycan’da halen toplam değeri 365 milyon dolar olan 16 projesi bulunmaktadır. Bu projelerin sektörel dağılımı şu şekildedir: su ve sulama sistemleri – yüzde 42, altyapı – yüzde 26, tarım, çevre ve kültürel projeler – yüzde 16, kamu sektörü ve finansal sektör reformları – yüzde 7, eğitim – yüzde 5, sağlık ve sosyal konular – yüzde 4. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 31 Uluslararası Finans Kurumu: Uluslararası Finans Kurumu (IFC), 1995 yılından bu yana Azerbaycan’a kendi kaynaklarından 198 milyon dolar, sendikasyon yoluyla da 104 milyon dolar kredi sağlamıştır. Bu krediler, enerji, gıda ve içecek, finans ve sigortacılık, otelcilik ve turizm sektörlerindeki projelere kullandırılmıştır. Son dönemlerde IFC, çalışmalarını enerji-dışı sektörlerin geliştirilmesine ve KOBİ’lere yoğunlaştırmıştır. Öncelikli olarak ele alınan konu, özel sektör ve KOBİ gelişimini destekleyecek sağlıklı bir finansal piyasa altyapısı oluşturulmasına destek olmaktır. Bu doğrultuda IFC, KOBİ kredilerinin artırılmasına destek vermiş, Azerbaycan Mikrofinans Bankası’nın kuruluşunda önemli bir rol oynamış ve Orta Asya Küçük İşletmeler Fonu’na yatırımda bulunmuştur. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası: Azerbaycan Ekonomik Kalkınma Bakanlığı verilerine göre, 25 Eylül 1992 tarihinde Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’na (EBRD) üye olan Azerbaycan, o tarihten itibaren Bankadan 22 proje için toplam tutarı 1 milyar 79 milyon dolar olan kredi almıştıer. Bu kredilerin 600 milyon dolarlık kısmı özel sektöre kullandırılmış, 479 milyon dolarlık kısmı ise kamu yatırımlarının finansmanı için ayrılmıştır. EBRD, “Erken Geçiş Ekonomileri” inisiyatifi çerçevesinde ele aldığı Azerbaycan’da bir yandan enerji sektörüne destek verirken, diğer yandan ekonominin sektörel olarak çeşitlendirilmesine de katkıda bulunmaktadır. EBRD’nin Azerbaycan’daki en önemli çalışmalarından birisi, KOBİ’lere finansman desteği sağlayan bir programdır. Bu program çerçevesinde Azeri bankalarına kredi açılmakta ve bu kredilerin KOBİ’lere kullandırılması temin edilmektedir. Son olarak 11 Nisan 2006 tarihinde AzeriGazBank’a açılan 2 milyon dolarlık kredi ile program kapsamındaki bankaların sayısı dörde yükselmiştir. Diğer bankalar Azerdemiryolbank, Bank of Baku ve Respublika Bank’tır. Asya Kalkınma Bankası: Azerbaycan, Asya Kalkınma Bankası’na (ADB), 1999 yılında üye olmuştur. Bugune kadar ADB, Azerbaycan’da sel ile mücadele, şehirlere su temini ve atık su arıtma, Doğu-Batı karayolu modernizasyonu ve Masallı – Astara otomobil yolunun onarımı ile ilgili 4 projeye toplam 202 milyon dolar tutarında kredi sağlamıştır. Bu kredilerin yanısıra, ADB’nin Azerbaycan’a sağlamış olduğu toplam 10.5 milyon dolar tutarında 20 teknik destek hibesi de söz konusudur. DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi 32 TOBB Plaza Talatpaşa cad. No:3 Kat:5 34394 Gültepe Levent İstanbul Telefon: 0 212 339 50 00 (pbx) Faks: 0 212 270 30 92 0 212 270 41 90 (pbx) E-mail: [email protected] Web: www.deik.org.tr DEİK/Türk-Azerbaycan İş Konseyi Yönetim Kurulu Başkanı: M. Rifat Hisarcıklıoğlu İcra Kurulu Başkanı: Rona Yırcalı Genel Sekreter: Ufuk Yılmaz 33
