Book 56.indb - Pegem Akademi

A Grubu Kadrolar İçin Temel Kaynak
Akıcı
Örnekler
Ayrıntılı
Yorumlar
Görsel
Uyarılar
Konu Anlatımları
Pratik Bilgiler
KPSS
da
n
ı
z
ar r
T
M orula
Y
S
Ö ün S aları
Özg çıklam
ve A
kurum
m
ü
T
larını
v
a
n
ı
s
yan
kapsa
TAP
TEK
Kİ
YENİ
Pegem Pegem
Pegem
Pegem
Pegem
Pegem Pegem Pegem Pegem
Pegem Pegem Pegem Pegem
Pegem
Pegem
Salim GÖL
KPSS MALİYE
ISBN 976-605-364-209-1
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı
Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Ayrıntı Matbaası
(Ankara-0312-3945590)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No:13987
sunu
Kariyer mesleklerine girişte en önemli aşamalardan biri haline gelmiş Kamu Personeli Seçme Sınavı
(KPSS)'na hazırlanırken çeşitli kaynaklardan farklı bilgilere ulaşılabilir. Bu kitabın hazırlanmasında
temel ölçüt siz adayların tek bir kaynaktan tüm bilgiye rahatça ulaşabilmenizdir. KPSS'nin uzman ve
müfettiş kadrolarında çalışmayı hedefleyen adaylar için sadece bir adım olduğu unutulmamalıdır.
Maliye bilimi oldukça geniş bir alandır. KPSS Maliye sınavı kapsam olarak;
Maliye Teorisi
%10 → 4 soru
Kamu Harcamaları
%15 → 6 soru
Kamu Gelirleri
%15 → 6 soru
Kamu Borçları
%15 → 6 soru
Bütçe
%15 → 6 soru
Maliye Politikası
%15 → 6 soru
Vergi Hukuku (Türk Vergi Sistemi)
%15 → 6 soru
temel başlıklarında hazırlanan toplam 40 sorudan oluşmaktadır. Kitabımızda bu temel başlıklar çerçerçevesinde 5018 sayılı kanunda yapılan değişiklikleri de kapsayan çelişkilerden uzak, güncel ve temel bilgileri aktarmak asıl hedefimizdir. Burada özellikle belirtilmesi gereken kitabımızın sadece KPSS
değil diğer uzmanlık ve müfettişlik sınavlarını da kapsamaya çalışmasıdır.
Kitapla ilgili öneri, eleştiri ya da takdirinizi [email protected] aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize
ışık tutacaktır.
Bu ürünün ortaya çıkmasında emeği geçen herkese; öncelikle bu süreçte en büyük sabrı gösteren
eşim Özden YÜKSEL GÖL'e ve kızım Eslina'ya, Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem Ailesi'ne,
sıkıntılarımı paylaşan dostlarıma, dizgi ve tasarımda yardımlarından dolayı Şermin YILMAZ'a sonsuz
teşekkür ederim.
Salim GÖL
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
Maliye Teorisi
1. Maliye Teorisinin Tarihsel Gelişimi ...................................................................... 3
1.1 Merkantalizim .............................................................................................. 3
1.2 Fizyokratlar ................................................................................................. 4
1.3 Klasik İktisadi Düşünce ............................................................................... 5
1.4 Keynesyen İktisadi Düşünce ....................................................................... 7
2. Maliye Biliminde Yaklaşımlar .............................................................................. 8
2.1 Geleneksel Yaklaşımlar .............................................................................. 8
2.2 Günümüzdeki Yaklaşımlar .......................................................................... 9
3. Devlet Faaliyetleri Hakkında Temel Yaklaşımlar ve Refah Ekonomisi................ 9
3.1 Devlet Faaliyetleri Hakkındaki Temel Yaklaşımlar .................................... 10
3.2 Refah Ekonomisi ....................................................................................... 12
3.2.1 Pareto’nun Optimalite Teorisi: .......................................................... 12
3.2.2 Pigou’nun “Eş Tatmin Kapasitesi” Teorisi: ........................................ 13
3.2.3 Hicks-Kaldor’un “Tazmin Prensibi”: .................................................. 13
3.2.4 Sosyal Refah Fonksiyonu Teorisi: .................................................... 13
4. Kamu Tercihleri Teorisi .................................................................................... 14
5. Dışsallıklar ........................................................................................................ 16
6. Kamu Ekonomisinde Üretilen Mal ve Hizmetlerin Özellikleri ............................ 20
6.1 Tam Kamusal Mal ve Hizmetler ................................................................ 20
6.2 Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler ................................................................. 21
6.3 Erdemli- Erdemsiz Mallar .......................................................................... 21
6.4 Klüp Mallar ................................................................................................ 22
6.5 Özel Mal ve Hizmetler .............................................................................. 22
6.6 Global Kamusal Mallar .............................................................................. 22
Çözümlü Test ........................................................................................................ 23
Çözümler .............................................................................................................. 28
Cevaplı Test .......................................................................................................... 32
Çıkmış Sorular ...................................................................................................... 36
Çıkmış Soruların Açıklamaları .............................................................................. 41
2. BÖLÜM
Kamu Harcamaları
1. Kamu Harcamalarının Tanımı ve Özelliklerİ ..................................................... 49
2. Kamu Harcamalarının Artışı, Anlamı Ve Sınıflandırılması ................................ 50
2.1 Görünüşte Artış Nedenleri ........................................................................ 50
2.1.1 Para Değerinin Düşmesi.................................................................... 50
2.1.2 Bütçe Yöntem ve Tekniğindeki Değişmeler ....................................... 51
2.1.3 Kamu Hizmetlerinin Yerine Getirilmesinde Ayni Usulün
Terk Edilmesi ..................................................................................... 51
2.1.4 Ülke Sınırlarının ve Nüfusun Değişmesi ............................................ 51
v
KPSS
2.2 Kamu Harcamalarının Gerçek Artış Nedenleri ......................................... 51
2.2.1 Savaşlar ........................................................................................... 51
2.2.2 Bilimsel ve Teknik Gelişmeler ................................................................ 51
2.2.3 Devlet Anlayışındaki Değişmeler ........................................................... 52
2.2.4 Kamu Hizmetlerinin Yaygınlaşması ve Yoğunlaşması ........................... 52
2.2.5 Vatandaşların Hayat Standartlarının Yükseltilmesi ................................ 52
3. Kamu Harcamalarında Artışı Açıklamaya Yönelik Görüşler ............................. 53
3.1 Makro Modeller ......................................................................................... 53
3.1.1 Wagner Kanunu (Kamu Harcamalarının Artış Kanunu) ................... 53
3.1.2 Peacock-Wiseman (Sıçrama Hipotezi) ............................................ 54
3.1.3. Rostow ve Musgrave (Kalkınma Modelleri)..................................... 55
3.1.4 Odle (Politik Tarihsel Aşamalar Yaklaşımı) ..................................... 56
3.1.5 Baumol (Dengesiz Verimlilik Artışı(Nisbi Verimlilik Yaklaşımı) ......... 56
3.1.6 T. Hobbes (Leviathan- Politik Model) ............................................... 56
3.1.7 S.Fabricant ....................................................................................... 56
3.1.8 Francesco Nitti ................................................................................. 57
3.1.9 Pyle .................................................................................................. 57
3.1.10 H.C.Adams ..................................................................................... 57
3.1.11 A. C. Pigou – H. Dalton (Sosyal Refahın Artırılması Yaklaşımı) .... 57
3.1.12 Colin Clark...................................................................................... 58
3.1.13 J. O’Connor .................................................................................... 58
3.2 Mikro Modeller .......................................................................................... 58
3.2.1 Niskanen (Bürokrasi Modeli) ............................................................ 58
3.2.2 Seçmen Davranışı Modeli ................................................................ 58
3.2.3 Politikacı Davranışı Modeli ............................................................... 58
4. Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması ........................................................... 59
4.1 İdari Sınıflandırma .................................................................................... 59
4.2 Fonksiyonel Sınıflandırma ........................................................................ 60
4.3 Bilimsel ve Ekonomik (İktisadi) Sınıflandırma ........................................... 60
Çözümlü Test ........................................................................................................ 64
Çözümler .............................................................................................................. 69
Cevaplı Test .......................................................................................................... 72
Çıkmış Sorular ...................................................................................................... 76
Çıkmış Soruların Açıklamaları .............................................................................. 81
3. BÖLÜM
Kamu Gelirleri ve Vergi Teorisi
1. Kamu Gelirlerinin Tanımı .................................................................................. 87
2. Kamu Gelİrlerİnİn Sınıflandırılması ve Türleri .................................................. 87
2.1 Devletin Egemenlik Gücüne Dayanarak Elde Ettiği (Cebri) Gelirler ......... 88
2.1.1 Vergiler ............................................................................................. 88
2.1.2 Harçlar.............................................................................................. 89
2.1.3 Resimler ........................................................................................... 89
2.1.4 Şerefiyeler ........................................................................................ 90
2.1.5 Harcamalara katılma payı ................................................................ 90
KPSS
vi
2.1.6 Parafiskal Gelirler (Vergi Benzeri Gelirler) ....................................... 91
2.1.7 Para ve Vergi Cezaları ..................................................................... 91
2.1.9 Fon Gelirleri ..................................................................................... 92
2.1.10 Mali Tekel Gelirleri(Mali Monopoller) .............................................. 92
2.1.11 Para Basma (Emisyon) Gelirleri .................................................... 92
2.2 Devletin Egemenlik Gücüne Dayanmaksızın Elde Ettiği
(Cebri Olmayan) Gelirler................................................................................. 93
2.2.1 Mülk Gelirleri (Mamelek,Patrimuvan) ............................................... 93
2.2.2 Teşebbüs gelirleri ............................................................................. 93
2.2.3 Zorunlu Olmayan Borçlar (İhtiyari Borçlar) ....................................... 93
2.2.4 Yardım ve Bağışlar .......................................................................... 93
2.2.5 Diğer Gelirler .................................................................................... 93
3. Vergi Teorisi ve Tekniği ..................................................................................... 94
3.1 Verginin Tanımı ........................................................................................ 94
3.2 Verginin Amaçları ..................................................................................... 94
3.2.1 Verginin Mali (Fiskal) Amacı ............................................................ 94
3.2.2 Verginin Mali Olmayan (Ekstra Fiskal) Amaçları ............................. 94
3.3 Verginin Teorik Gelişimi ........................................................................... 95
3.3.1 Faydalanma Teorisi .......................................................................... 95
3.3.2 İktidar (Egemenlik) Teorisi ................................................................ 96
4. Vergileme İlkeleri ............................................................................................. 97
4.1 Adam Smith’in Vergileme İlkeleri ............................................................. 97
4.2 Adolf Wagner’in Vergileme İlkeleri ........................................................... 98
4.3 Vergilemede Güncel İlkeler ....................................................................... 99
4.3.1 İktisadi Vergileme İlkeleri.................................................................. 99
4.3.2 Sosyal Vergileme İlkeleri ................................................................ 100
4.3.3 İdari Vergileme İlkeleri .................................................................... 102
5. Vergi İle İlgili Temel Kavramlar ...................................................................... 103
5.1 Verginin Kaynağı ..................................................................................... 103
5.2 Verginin Konusu ..................................................................................... 103
5.3 Vergi Yükümlülüğü ve Vergi Yükümlüsü (Mükellefi) .............................. 104
5.4 Vergi Sorumlusu .................................................................................... 105
5.5 Vergiyi Doğuran Olay .............................................................................. 106
5.6 Verginin Matrahı ..................................................................................... 107
5.7 Verginin Tarhı ......................................................................................... 108
5.8 Verginin Tebliği ........................................................................................ 108
5.9 Verginin Tahakkuku ................................................................................. 108
5.10 Verginin Tahsili ..................................................................................... 109
5.11 Vergi Tarifesi ......................................................................................... 109
5.12 Vergi Muafiyeti ve İstisnası .................................................................. 112
5.13 Verginin Mahsubu ................................................................................ 112
5.14 Vergi İadesi .......................................................................................... 112
6. Vergi İle İlgili Diğer Kavramlar ....................................................................... 113
6.1 Çifte (Mükerrer) Vergileme ..................................................................... 113
6.2 Vergi Maliyeti .......................................................................................... 113
6.3 Vergi Harcaması ..................................................................................... 113
vii
KPSS
6.4 Vergi Erozyonu ....................................................................................... 113
6.5 Verginin Harmanizosyonu (Vergi Uyumlaştırması) ................................. 113
6.6 Mali Anestezi (Mali His İptali,Mali İlüzyon) .............................................. 113
6.7 Verginin İkame ve Gelir Etkisi ................................................................ 113
6.8 Verginin Karar Etkisi .............................................................................. 114
6.9 Olivera-Tanzi Etkisi ................................................................................. 114
6.10 Verginin Amortismanı ve Kapitalizasyonu ............................................ 114
6.11 Vergi Çengeli ......................................................................................... 115
6.12 Taksflasyon ........................................................................................... 115
6.13 Vergi Tazyiki (Subjektif Vergi Yükü) ...................................................... 115
6.14 Vergi Kaçakçılığı ve Vergiden Kaçınma ............................................... 115
6.15 Peçeleme ............................................................................................. 115
6.16 Mali Sürüklenme (Fiscal Drag) ............................................................ 115
6.17 Vergi Kapasitesi ................................................................................... 115
6.18 Vergi Gayreti ........................................................................................ 116
6.19 Tobin Vergisi ......................................................................................... 116
6.20 Ramsey Vergisi ..................................................................................... 116
6.21 Vergi Dampingi ..................................................................................... 116
6.22 Vergi Tatili ............................................................................................. 116
6.23 Vergi Arbitrajı ........................................................................................ 116
6.24 Mali Zorlama ........................................................................................ 116
6.25 Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı ................................................................. 117
6.26 Verginin Reddi ..................................................................................... 117
6.27 Vergi Tutamağı...................................................................................... 117
6.28 Verginin Giderilmesi (Telafisi) .............................................................. 117
6.29 Vergi Çölü ............................................................................................. 117
6.30 Vergi Cenneti ........................................................................................ 117
6.31 Vergi Fiyatı ............................................................................................ 117
6.32 Verginin Yansıması .............................................................................. 117
6.33 Vergi Yükü ........................................................................................... 120
6.34 Vergi Mahremiyeti ................................................................................. 122
7. Vergilerin Sınıflandırılması ............................................................................. 123
Çözümlü Test ...................................................................................................... 124
Çözümler ............................................................................................................ 128
Cevaplı Test ........................................................................................................ 132
Çıkmış Sorular .................................................................................................... 136
Çıkmış Soruların Açıklamaları ............................................................................ 141
4. BÖLÜM
Devlet Bütçesi
1. Bütçe Kavramı ve Bütçenin Gelişimi .............................................................. 147
2. Bütçenin Özellikleri ......................................................................................... 148
3. Bütçenin Fonksiyonları ................................................................................... 148
3.1 Bütçenin Klasik Fonksiyonları ................................................................. 149
3.1.1 Bütçenin Mali ve İktisadi Fonksiyonu ............................................. 149
3.1.2 Bütçenin Hukuki Fonksiyonu .......................................................... 149
KPSS
viii
3.1.3 Bütçenin Siyasi Fonksiyonu ........................................................... 149
3.1.4 Bütçenin Denetim Fonksiyonu ....................................................... 149
3.2 Bütçenin Çağdaş Fonksiyonları .............................................................. 150
3.2.1 Bütçenin Yönetsel Fonksiyonu ....................................................... 150
3.2.2 Bütçenin Planlama Fonksiyonu ...................................................... 150
3.2.3 Bütçenin Makro Ekonomik Fonksiyonları ....................................... 150
3.2.4 Bütçenin Gelir Ve Kaynak Dağılımı Fonksiyonları.......................... 150
4. Bütçe İlkeleri ................................................................................................... 151
5. Birlik İlkesinden Sapmalar (Bütçe Türleri) ...................................................... 153
5.1 Merkezi Yönetim Bütçesi ........................................................................ 153
5.2 Genel Bütçeli Kuruluşlar (I Sayılı Cetvel) ................................................ 153
5.3 Özel Bütçeli Kuruluşlar ........................................................................... 154
5.4 Düzenleyici ve Denetleyici Kuruluşlar ..................................................... 154
5.5 Sosyal Güvenlik Kurumlarının Bütçesi .................................................... 155
5.6 Mahalli İdareler Bütçesi .......................................................................... 155
6. Bütçe Teorileri ................................................................................................. 155
7. Bütçe Teknikleri .............................................................................................. 156
7.1 Torba (Lump-Sum) Bütçeleme ................................................................ 156
7.2 Klasik Bütçe Sistemi (Harcama Kalemi Bütçesi, Örgüt Bütçesi) ............. 157
7.3 Performans Bütçe Sistemi ...................................................................... 157
7.4 Program Bütçe Sistemi ........................................................................... 158
7.5 Planlama Programlama Bütçeleme Sistemi ........................................... 159
7.6 Sıfır Esaslı Bütçeleme Sistemi ................................................................ 159
7.7 Stratejik Planlamaya Dayalı Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi ........ 159
8. Türk Bütçe Sistemi ......................................................................................... 161
8.1 Bütçenin Hazırlanması ............................................................................ 161
8.1.1 Gelir Bütçesinin Hazırlanması ........................................................ 162
8.1.2 Gider Bütçesinin Hazırlanması....................................................... 162
8.2 Bütçenin Onaylanması ............................................................................ 163
8.3 Geçiçi Bütçe ve Ek Bütçe Uygulaması ................................................... 164
8.4 Bütçenin Uygulanması ............................................................................ 164
8.4.1 Gelirlerin Toplanması ..................................................................... 164
8.4.2 Giderlerin Yapılması ....................................................................... 165
8.4.3 Faaliyet Raporları ........................................................................... 166
8.4.4 Kesin Hesap Kanunu ..................................................................... 167
8.4.5 Genel Uygunluk Bildirimi ................................................................ 168
8.4.6 Devlet Muhasebe Sistemi .............................................................. 168
8.4.7 Bütçe Hesaplarının Kapatılması..................................................... 168
8.4.8 Türkiye’de Bütçe Hesaplarının Kapatılması ................................... 170
9. Bütçenin Denetimi .......................................................................................... 170
9.1 İdari Denetim .......................................................................................... 170
9.2 Yasama Denetimi .................................................................................... 171
9.3 Yargı Denetimi ........................................................................................ 171
Çözümlü Test ...................................................................................................... 172
Çözümler ............................................................................................................ 176
Cevaplı Test ........................................................................................................ 180
Çıkmış Sorular .................................................................................................... 184
Çıkmış Soruların Açıklamaları ............................................................................ 189
ix
KPSS
5. BÖLÜM
Devlet Borçlanması
1. Devlet Borcunun Tanımı ................................................................................. 195
2. Özel Borç Devlet Borcu Karşılaştırması ......................................................... 195
3. Borçlanma İle Vergi Karşılaştırması ............................................................... 195
4. Borçlanmanın Unsurları .................................................................................. 196
5. Borçlanmanın Amaçları (Nedenleri) ............................................................... 196
6. Borçlanma Konusunda Görüşler .................................................................... 196
7. Borçların Sınıflandırılması .............................................................................. 198
7.1 Cebir Unsuruna Göre Borçlanma ........................................................... 198
7.1.1 Cebri Borçlanma ............................................................................ 198
7.1.2 İhtiyari Borçlanma .......................................................................... 198
7.2 Vadelerine Göre Borçlar.......................................................................... 199
7.2.1 Kısa Vadeli Borç (Dalgalı Borç) ...................................................... 199
7.2.2 Uzun Vadeli (Konsolide) Borçlar .................................................... 201
7.3 Sağlandıkları Kaynaklar Bakımından Borçlanma ................................... 201
7.3.1 İç Kaynaklar ................................................................................... 202
7.3.2 Dış Kaynaklar ................................................................................. 202
8. Türkiye’de Devlet Borçlanması ....................................................................... 204
8.1 İhale Yöntemi .......................................................................................... 204
8.2 TAP Yöntemi (Hazır Satış Yöntemi)........................................................ 205
8.3 Halka Arz Yöntemi .................................................................................. 205
8.4 Doğrudan Satış Yöntemi ......................................................................... 205
9. Borçlanmada Sağlanan Avantajlar ................................................................. 205
10. Devlet Borçlarında Garanti ........................................................................... 206
10.1 Sağlanan Çıkarlarla İlgili Garantiler ...................................................... 206
10.2 Enflasyona Karşı Sağlanan Garantiler.................................................. 207
11. Borç Yönetimi ............................................................................................... 207
11.1 Konsolidasyon (Tahkim) ........................................................................ 208
11.2 Konversiyon .......................................................................................... 209
12. Borcun Sona Ermesi..................................................................................... 211
13. Kamu Kesimi Açık Türleri ............................................................................. 211
13.1 Geleneksel Açık Tanımı ........................................................................ 212
13.2 Birincil Açık (Faiz Dışı Kamu Açığı) ...................................................... 213
13.3 Operasyonel (İşlevsel) Bütçe Açığı ....................................................... 214
13.4 Nakit ve Tahakkuk Açığı ....................................................................... 214
13.5 Cari Açık-Sermaye Açığı ...................................................................... 214
13.6 Konjonktürel Açık .................................................................................. 215
14. Borçlanma İle İlgili Rasyolar ......................................................................... 215
15. Borçlanma İle İlgili Diğer Tanımlar ................................................................ 216
Çözümlü Test ...................................................................................................... 217
Çözümler ............................................................................................................ 221
Cevaplı Test ........................................................................................................ 224
Çıkmış Sorular .................................................................................................... 229
Çıkmış Soruların Açıklamaları ............................................................................ 234
KPSS
x
6. BÖLÜM
Maliye Politikası
1. Maliye Politikası Tanımı ve Doğuşu ................................................................ 241
2. Maliye Politikasının Uygulama Sorunları ........................................................ 241
3. Maliye Politikası Amaçları............................................................................... 243
3.1 İktisadi İstikrarın Sağlanması ................................................................ 243
3.2 İktisadi Büyümenin Sağlanması .............................................................. 243
3.3 Gelir Dağılımının Düzenlenmesi ........................................................... 243
4. Maliye Politikasının Araçları ........................................................................... 244
5. İktisadi Düşünce Akımlarının Maliye Politikasına Yaklaşımları....................... 245
5.1 Klasik Yaklaşım ....................................................................................... 245
5.2 Keynesyen Yaklaşım............................................................................... 246
5.3 Çağdaş Keynesyen Yaklaşım ................................................................. 247
5.4 Monetarist Yaklaşım................................................................................ 248
5.5 Yeni Klasik Makroekonomi Yaklaşımı ..................................................... 248
5.6 Yeni Keynesyen Yaklaşım ....................................................................... 249
5.7 Post Keynesyen Yaklaşım ...................................................................... 250
6. Çarpan ve Hızlandıran Mekanizması ............................................................. 251
7. IS ve LM Analizi ............................................................................................. 254
8. Dışlama Etkisi ve Maliye Politikası ................................................................. 258
9. Enflasyonla Mücadelede Maliye Politikası...................................................... 259
10. Durgunlukla Mücadelede Maliye Politikası ................................................... 261
11. Stagflasyonla Mücadelede Maliye Politikası ................................................. 263
12. Gelir Dağılımı ve Maliye Politikası ................................................................ 266
Çözümlü Test ...................................................................................................... 269
Çözümler ............................................................................................................272
Cevaplı Test ........................................................................................................ 275
Çıkmış Sorular .................................................................................................... 280
Çıkmış Soruların Açıklamaları ............................................................................ 288
7. BÖLÜM
Vergi Hukuku
1. Vergi Kavramı ve Özellikleri............................................................................ 297
2. Vergi Hukukunun Bölümlendirilmesi Ve Kısımları........................................... 297
3. Vergi Hukukunun Kaynakları ......................................................................... 298
3.1 Yasama Organı Tarafından Çıkartılan Kaynaklar ................................... 298
3.2 Yürütme Organı Tarafından Çıkartılan Kaynaklar .................................. 299
3.3 Yargı Organı Tarafından Çıkarılan Kaynaklar ......................................... 300
3.4 Diğer Kaynaklar ...................................................................................... 300
4. Vergi Kanunlarının Uygulanması .................................................................... 301
4.1 Vergi Kanunlarının Yer İtibariyle Uygulanması........................................ 301
4.2 Vergi Kanunlarının Zaman İtibariyle Uygulanması.................................. 302
4.3 Vergi Kanunlarının Anlam İtibariyle Uygulanması................................... 302
4.3.1 Yorum Türleri .................................................................................. 302
4.3.2 Yorum Yöntemleri ........................................................................... 302
4.3.3 Yorumun Sınırları ........................................................................... 303
xi
KPSS
4.3.4 Vergi Hukukunda Kıyas Yasağı ...................................................... 303
5. Vergi Usul Hukuku .......................................................................................... 303
5.1 Vergi Mükellefiyeti ................................................................................... 303
5.2 Vergi Sorumlusu ..................................................................................... 304
5.3 Vergileme Süreci ..................................................................................... 306
5.3.1 Vergiyi Doğuran Olay ..................................................................... 306
5.3.2 Verginin Konusu ............................................................................. 307
5.3.3 Verginin Tarhı ................................................................................. 307
5.3.4 Verginin Tebliği ............................................................................... 309
5.3.5 Verginin Tahakkuku ........................................................................ 310
5.3.6 Verginin Tahsili ............................................................................... 310
5.4 Mükellefin Ödevleri ................................................................................. 310
5.5 Vergi Hukukunda Süreler ........................................................................ 313
5.5.1 Sürelerin Hesaplanması ................................................................. 314
5.5.2 Sürelerin İşlemesine Engel Olan Nedenler ve
Sürelerin Uzaması .................................................................................... 315
5.6 Vergi Borcunun Sona Ermesi .................................................................. 316
6. Vergi Ceza Hukuku ......................................................................................... 321
6.1. İdari Vergi Suçları ve Cezaları ............................................................... 321
6.1.1 Vergi Ziyaı Suçunun Cezası ........................................................... 321
6.1.2 Usulsüzlük Suçunun Cezası .......................................................... 322
6.2 Vergi Cezalarının Uygulanmasında Genel Esaslar................................. 325
7. Vergi İcra Hukuku ........................................................................................... 330
7.1 Kamu Alacağı Kavramı ........................................................................... 330
7.2 Kamu Alacağının Ödenmemesinin Hukuki Sonuçları ............................. 330
7.3 Kamu Alacaklarının Cebri İcra Yoluyla Tahsili......................................... 331
7.4 Kamu Alacağının Korunması .................................................................. 331
8. Vergi Yargısı ................................................................................................... 333
8.1 İdari Çozüm Yolları.................................................................................. 333
8.2 Yargısal Çözüm Yolları ............................................................................ 333
9. Gelir Vergisi .................................................................................................... 336
10. Kurumlar Vergisi ........................................................................................... 360
11. Katma Değer Vergisi ..................................................................................... 367
12. Motorlu Taşıtlar Vergisi ................................................................................. 370
13. Veraset ve İntikal Vergisi .............................................................................. 372
14. Emlak Vergisi ................................................................................................ 375
Çözümlü Test ...................................................................................................... 379
Çözümler ............................................................................................................ 382
Cevaplı Test ........................................................................................................ 385
Çıkmış Sorular .................................................................................................... 389
Çıkmış Soruların Açıklamaları ............................................................................ 395
Deneme -1 .......................................................................................................... 401
Deneme -1 Çözümleri......................................................................................... 407
Sayıştay - 2008................................................................................................... 412
Sayıştay - 2008 Çözümleri ................................................................................. 416
Kaynakça ............................................................................................................ 420
KPSS
xii
MALİYE TEORİSİ
MALİYE TEORİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
MALİYE BİLİMİNDE YAKLAŞIMLAR
DEVLET FAALİYETLERİ HAKKINDA TEMEL YAKLAŞIMLAR
KAMU TERCİHLERİ TEORİSİ
DIŞSALLIKLAR
KAMU EKONOMİSİNDE ÜRETİLEN MAL VE HİZMETLER
GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
4
4
6
6
6
5
3
5
3
4
4
“Anayasal iktisat, ekonomik ve politik birimlerin tercihlerini ve faaliyetlerini sınırlayan
alternatif yasal-kurumsal ve anayasal kurallar bütününün işleyiş özelliklerini
açıklamaya çalışır.”
James M. Buchanan
2010 Nobel Ekonomİ Ödülü, aynı konuda çalışan üç ayrı İsme verİldİ
Ödül, ABD’li Peter Diamond ve Dale Mortensen, Kıbrıs asıllı İngiliz ekonomist Christopher Pissarides arasında
paylaştırıldı.
Akademi’den yapılan açıklamada, işsizlik, istihdam sektöründeki boşluklar ve ücretlerin, düzenlemeler ve politikalardan nasıl etkileneceklerini açıklayan çalışmaları sayesinde uzmanların bu ödüle layık görüldüğü ifadesine
yer verildi.
Massachusetts Institute of Technology Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan 70 yaşındaki Diamond’ın sosyal güvenlik, emeklilik sistemi ve vergilendirme konularında uzmanlığa sahip bulunuyor.
ABD Başkanı Barack Obama, Diamond’ı daha önce, ABD Merkez Bankası (Fed) yönetim kuruluna aday olarak
göstermişti. Ancak, ABD Senato’sundan gerekli onayı alamayan Fed’de görev alamamıştı.
71 yaşındaki Mortensen, Northwestern Üniversitesi’nde, 62 yaşındaki Pissarides ise London School of
Economics’te ekonomi alanında ders veriyor.
Bu Teorileriyle Kazandılar
Üç ekonomistin Diamond-Mortensen-Pissarides veya DMP adı verilen modeli, “iş arayanlar eleman arayanların
gösterdiği açık pozisyonlara yerleşir. Bu dengenin sürekli tekrarıyla da iş piyasaları düzenli işler” kavramına karşı
çıkıp, piyasalardaki ‘pürüzler’ nedeniyle, iş arayanın eleman arayana ulaşması bazen mümkün olmadığını öne
sürdüler ve pürüzlerin iş bulmak için gerekli zaman ve eleman arayanların aradığı özellikler olarak gösterildiğine
dikkat çektiler.
Nobel Ödülü kazananlar, 1896 yılında ölen Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık’ta, İsveç Kralı tarafından 10 milyon İsveç kronu (1,4 milyon dolar), altın madalya ve diploma ile ödüllendirilecek. Ödül üç ekonomist
arasında paylaştırılacak.
Nobel Ekonomi Ödülü’nü ilk olarak 1969 yılında Norveçli ekonomist Ragnar Frisch ve Hollandalı Jan Tinbergen
almıştı. İsveç Merkez Bankası (Riksbank), Nobel Ödülü’nün kurucusu Alfred Nobel adına 1968 yılında beri Nobel
Ekonomi Ödülü’nü veriyor.
Son 10 yılda Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görülen isimler
2010
Christopher A. Pissarides (İngiltere/Kıbrıs)
Peter A. Diamond (ABD)
Dale T. Mortensen (ABD)
2009
Elinor Ostrom (ABD)
Oliver Williamson (ABD)
2008
Paul Krugman (ABD)
2007
Leonid Hurwicz (ABD)
Eric S. Maskin (ABD)
Roger B. Myerson (ABD)
2006
Edmund Phelps (ABD)
2005
Robert Aumann (İsrail)
Thomas Schelling (ABD)
2004
Finn Kydland (Norveç)
Edward Prescott (ABD)
2003
Robert Engle (ABD)
Clive Granger (İngiltere)
2002
Daniel Kahneman (İsrail/ABD)
Vernon Smith (ABD)
2001
George Akerlof (ABD)
Michael Spence (ABD)
Joseph Stiglitz (ABD)
Kaynak: Hürriyet gazetesi 11.10.2010 tarihinde yayımlanan haber.
1. BÖLÜM
MALİYE TEORİSİ
1. MALİYE TEORİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Devletin kamu hizmeti üretirken yaptığı harcamaları ve topladığı gelirleri ve bu faaliyetlerin sonuçlarını analiz eden bilim dalına Maliye Bilimi adı verilir. Maliye bilimi
iktisat ve kamu hukukunun katkılarıyla oluşturulmuş karma bir bilim dalıdır.
Kitabımızda Maliye Teorisine başlarken ilk etapta tarihsel gelişim kapsamında iktisadi okullar incelenecektir.
1.1 Merkantilizm
1500-1800 yılları arasında devam eden Merkantilizm, rönesans, reform ve coğrafî
keşifler sonucu oluşan yeni dünyanın iktisadi hayata yansımasıdır. Merkantilizmin
en önemli temsilcileri Jean Bodin, Thomas Miles, Montaigne, Thomas Mun, Antonia Serra ve Jean Baptiste Colbert’tir.
Merkantilistlerin temel düşüncelerini şöyle özetlemek mümkündür:
Refah ve zenginliğin kaynağını değerli maden bolluğuna bağlar.
İktisat siyasetini devletlerin gelişmesi açısından ele alır.
Banka sisteminin ve değerli maden üretiminin olmadığı bir ekonomik sistemde,
ancak ticaret yoluyla altın-gümüş miktarının arttırılabileceğini ileri sürer.
Değerli madenlerin yurtdışına çıkışı önlenmelidir.
Devletçi, himayeci ve aşırı milliyetçi bir özelliğe sahiptirler.
Thomas MUN
(1571-1641)
İngiliz East India
Company’nin
yöneticilerinden olan
Thomas Mun, merkantilist
düşüncenin en önde
gelen tems ilcilerinden
birisidir. “A Discourse
of Trade from England
unto the East Indies”
ve “England’s Treasure
by Foreign Trade”
adlı eserleri, gerek
merkantilist gerekse
iktisadî düşüncenin
gelişmesinde son derece
etkili olmuştur. Mun,
ekonomik kalkınma ile dış
ticaret arasındaki ilişkiyi
konu edinmiştir. İhracatın
her zaman ithalattan
fazla olması gerektiğini,
ithal mallarını ikame edici
üretime önem verilmesini
ve ihraç edilen ürünlerin
hammadde değil, işlenmiş
son ürünler olması
gerektiğini savunmuştur.
Deniz ticareti ve taşımacılığı geliştirilmelidir.
Deniz aşırı yerlerde mülkler edinilmelidir.
Ekonomik olayların bir bütün olarak bir biriyle ilişkili ve tutarlı olarak ele alınması
merkantilizmle başlamıştır. Merkantilizm “arz yönüne ağırlık veren” bir iktisat teorisidir. “Merkantilizm” ismi ilk defa Adam Smith tarafından kullanılmıştır. Bu döneme
zaman zaman “ticari sistem” ya da “sınırlayıcı sistem” de denmektedir. Bu sebeple
Merkantilizmi tek bir şekilde tanımlamak mümkün olmamaktadır.
Fransız merkantilizmi
“Colbertism”; İspanyol
merkantilizmi “Bulyonizm”,
Alman merkantilizmi ise
“Kameralizm” olarak
adlandırılmaktadır.
3
KPSS