Kanserden Korunmak için Doğru Beslenme

Diyetisyen CANAN TANRIÖVER
Bursa Halk Sağlığı Müdürlüğü
KANSER : Kontrolsüz hücre çoğalması sonucu bir veya daha fazla
organın normal fonksiyonlarında bozulma
SERBEST RADİKAL : En dış halkalarında eşlenmemiş atom veya atom
grupları taşıyan ve diğer bileşiklerle reaksiyona girerek bir elektron alma
eğilimi gösteren bileşikler.
OKSİDATİF STRES : Oksidatif stres , hücrelerin DNA veya hücre
membranı gibi bileşenleri ile serbest radikaller veya karsinojenlerin
reaksiyona girmesi sonucunda tahrip olmuş hücrelerin durumunu
tanımlayan genel bir terimdir. Kanserin oluşumu oksidatif stres ile
ilişkilidir.
Hücrenin DNA sında meydana gelen hasarlar kanser
oluşumunda en önemli faktördür. Bu hasarların büyük bir
kısmı oksidatifdir.
Tipik bir insan hücresinin her gün yaklaşık 10 000 kez bu
oksidatif reaksiyonlara maruz kaldığı saptanmıştır.
DNA nın enzimleri bu hasarların büyük çoğunluğunu
onarır. Ancak onaramadıkları zaman içerisinde birikerek
kansere risk oluşturur.
Şayet hasarlı hücre DNA enzimleri onu onarmadan önce
bölünürse , karsinogenesis olarak tanımlanan ilk adım yani
genetik değişim meydana gelir.
KANSER OLUŞUMU
Normal
hücre
Mutasyon ile
anormal hücre
çoğalması
Tümörün kan dolaşım
sisteminden beslenmesi
Tümörün kan dolaşım sistemi
ile diğer organlara hücum
etmesi
KANSER ÇEŞİTLERİ
NEDENLERİ
Mesane
Kahve, yapay tatlandırıcılar, alkol
Meme
Fazla enerji alımı, göbek bölgesinde
yağlanma, yüksek yağ tüketimi,
hareketsizlik, alkol
Kolorectal Kanserler
Fazla yağ tüketimi, doymuş yağ, kırmızı et,
alkol ( özellikle bira ), düşük lif-sebze
tüketimi,
Karaciğer
Hepatit virüsü enfeksiyonu, fazla alkol
alımı, toksik bileşenlerin birikimi
(aflotoksin )
Prostat
Fazla yağ tüketimi, özellikle et kaynaklı
doymuş yağ
Mide
Kürlenmiş, tütsülenmiş veya tuzlanmış
gıdaların fazla tüketimi, yetersiz sebzemeyve tüketimi, ülsere neden olan bakteri
ile enfeksiyon




Kalın barsak kanseri dünyada en çok ABD ve
kuzey Avrupa gibi gelişmiş, zengin ülkelerde
görülür.
Bu ülkelerde et, yağ ve şeker çok fazla tüketilir.
Taze meyve ve sebze, salata az yenir.
Etler genellikle yağda kızartılır. Kırmızı etin
yüksek ısıda (ızgara gibi) pişirilmesi ile;
Heterosiklik Aminler, Polisiklik aromatik
hidrokarbonlar ortaya çıkar. Bunlar Kolon
tümörlerin ortaya çıkışında rol oynarlar
Maalesef, ülkemizde de barsak kanseri
artmaktadır.







Fazla Tüketim (Tuz, Şeker, Yağ, Et)
Gıdaların işlenmesi
Yanlış pişirme usulleri (Kızartmalar,
yanık gıdalar)
Besinlere ilave edilen zararlı maddeler.
Besinlerde üreyen küf ve toksinler
Yetersiz Tüketim (Mineraller, Vitaminler,
Posa, Bitkisel maddeler)
Obezite, yetersiz fiziksel aktivite
Aşırı yağ tüketimi kanser gelişimini hızlandırmaktadır. Özellikle doymuş
yağların ( hayvansal yağlar, margarin vb) tüketimi ile kolon kanseri
riski artmaktadır.
Kanser oluşumuna etki mekanizmaları :
• Steroid yapıdaki bileşenlerin , cinsiyet hormonu gibi, bileşimine
değiştirerek özellikle meme kanseri oluşumuna etkisi
•Aşırı yağ tüketimine bağlı olarak sindirim sırasında salgılanan
safranın kalın bağırsakta kansere neden olan bileşiklere dönüşümü
Gıdaların işlenmesi



Günümüzde teknolojinin gelişmesinden gıda
endüstrisi de etkilenmekte ve besinler pek çok
işlemden geçirilmektedir.
Bu işlemlerden biri de besinlerin
saflaştırılmasıdır. Besinlerin aşırı
saflaştırılması posa ve antioksidantların
kaybına neden olur. Örneğin buğdayın kepeği ve
özü alınarak beyaz un haline getirildiğinde,
kanserden koruyucu maddelerin %90’ı
kaybolur. Tüketilen buğdayda posa
azaldığından, bağırsak kanseri riski artar.
Taze sebze ve meyveler toplandıktan sonra
işleme koşullarına bağlı olarak vitamin
değerlerinde azalmalar olur.


Sebzeler oda ısısında ve oksijenle temas
edecek şekilde bekletilirse vitamin kayıpları
olur. Bu nedenle sebze ve meyveler soğutucuda
saklanmalı, kullanılacağı zaman doğranmalıdır.
Sebze ve meyvelerin güneşte kurutulması da
vitamin kayıplarını artırmaktadır.
Bitkisel yağlar kanserden koruyucu,
antioksidant vitaminlerden E vitaminini
içerirler. E vitamini kaybını önlemek için yağlar
ışık ve oksijenle temas etmeyecek şekilde
saklanmalıdır.
12
Bir çalışmada diyetle yüksek akrilamid
alımı ile over ve endometrium kanser
riski arasında anlamlı ilişki belirlenmiş
Dokuz çalışamada ilişki yok !
Ön haşlama (dondurulmuş patateste
uygulanıyor), düşük sıcaklıkta vakum
kızartma, derin yağda kızartma
yöntemiyle 145°C-170°C kızartma
sıcaklığında kızartma
13
Besinlerdeki Katkı Maddeleri:

Besin maddelerinin uzun süre bozulmadan
saklanabilmesi, raf ömrünün uzatılması, lezzet ve
görünümlerinin değiştirilmesi amacıyla kullanılan bazı
bileşikler ve renk vericiler kanser riskini artırmaktadır.
Bunların zararlı olanlarının kullanımı yasaktır.

Kullanımı serbest olanlar ve kullanım miktarları
yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak her şeyde olduğu
gibi katkı maddeleri fazla miktarda vücuda
alındıklarında zararlı olabilmektedirler. Yapılan
araştırmalarda yapay tatlandırıcıların önerilen miktarın
üzerinde tüketilmeleri halinde idrar yolu kanserlerine
neden oldukları saptanmıştır. Bu nedenle satın alınacak
besinlerin etiketleri mutlaka okunmalıdır.
Nitratlar ve nitritler :
Turp veya ıspanak gibi yapraklı sebzelerde nitratlar
doğal olarak bulunur. Aynı zamanda sosis ,sucuk,
kürlenmiş et, soğuk et, peynir ve salamura balık gibi
ürünlerde koruyucu katkı maddesi olarak da
kullanılmaktadır. Nitratların kendisi zararlı değildir.
Nitritlere dönüştüğünde karsinojenik potansiyel kazanır.
C vitamini bu dönüşümü azaltırken tuz arttırır.
Mikotoksinler
İyi koşullarda hasat edilmeyen veya depolanmayan
tahıllarda, kurutulmuş meyvelerde, peynirlerde
zararlı küflerin ürettiği Okratoksin A ( OTA) gibi
aflatoksinler potansiyel karsinojenlerdir. Kanda ve
dokularda birikerek özellikle karaciğer kanserine
neden olurlar.

Şişmanlık kanser çeşitlerinin
oluşmasında risk faktörüdür.
Şişmanlarda kanserden ölüm
oranının zayıflara oranla daha
fazla olduğu saptanmıştır.
Yapılan bazı çalışmalarda
emzirmeyen ve şişman
kadınlarda meme kanserinin
daha sık görüldüğü
bildirilmiştir.








Kalın Barsak ve Makat
Karaciğer, Safra Kesesi
Pankreas
Böbrek
Mide (erkekte)
Prostat
Meme
Yumurtalık, Rahim

Erkeklerde kolon kanseri riski bel çapı
ile orantılıdır
Bel çevresi
94cm (Erkek)
80cm (Kadın)
Geçmemelidir
 Fizik
aktivitesi fazla olan
toplumlarda kolon Ca daha az.
 Kadınlarda
göbek çevresi yağ
fazlalığı ile meme kanseri oluşması
kolaylaşır.
 Bu
İlişki bilimsel olarak
kanıtlanmıştır.
David V. Schapira, Robert A. Clark, Peter A.
Wolff, Cancer Vol 74. 2006

Vitamin ve Mineraller:
A,C,E vitaminleri ve çinko, kalsiyum,
selenyum, iyot ve demir gibi minerallerin
yetersizliklerinde de kanser oluşma riski
artmaktadır.
Genetik yapınızı değiştiremeyebilirsiniz.
Fakat yeme alışkanlıklarınızı, fiziksel
aktivite sürelerinizi ve diğer çevresel
faktörlerinizi değiştirebilirsiniz.


Bildiğiniz yemekleri farklı şekilde pişirerek yeni bir
mutfak deneyimi edinebilirsiniz
Örneğin patlıcan musakka yapmak için patlıcanları
kızartmak yerine kaynayan suda 3-5 dakika
haşlayarak kullanın, çok hafif ve aynı zamanda
lezzetli olduğunu göreceksiniz.

Güvenli sodyum alımı
1500-2400 mg arasında tutulmalıdır, yani
4-6 gram/gün
Fazla tuz tüketiminin sıklıkla neden olduğu hastalıklar;

Kan Basıncı Yüksekliği (hipertansiyon),

Kardiyovasküler Hastalıklar,

Gastrit,

Kanserler,

Osteoporoz,

Böbrek Hastalıkları










Zeytin
Turşu
Salamura besinler
Konserveler
Tuzlanmış balık
Tütsülenmiş besinler
Peynir
Salam
Sosis
Sucuk









Et suyu tabletleri
Karbonat
Kabartma tozu
Hazır soslar
Ketçap
Hardal
Soya sosu
Fast-food ürünleri
Tuzlu kuruyemişler
YANLIŞ BESLENME
Şekerli gıdaların
fazla tüketimi
(özellikle çay şekeri)
kolon, rektum ve
pankreas kanseri
riskini arttırmaktadır.

 Besin saklamak için
üretilmiş kaplarda
(boyalı olmayan
cam kaplar gibi),
 Küf oluşmayacak
şekilde
 Uygun ısıda ve
sürede saklamalıyız.
Vücudumuzun çeşitli
besinlerde bulunan farklı
besin öğelerine ihtiyacı
vardır.
Süt grubundan kalsiyum,
Et grubundan protein ve
yağlar,
Sebze-meyve grubundan
vitaminler,
Tahıl grubundan sağlıklı
karbonhidratlar ve
dahası…
 Posalı besinler;



çok çiğnemeyi gerektirdiğinden
yemek yeme için gerekli zamanı
uzatır,
midedeki sindirimi ve mide boşalma
hızını yavaşlatarak tokluk hissini
uzatır,
Barsakta oluşan artıkların ve
toksinlerin hızla dışarı atılmasını
sağlar
 Böylece posa, bireyin ağırlık
kaybetmesinde çok etkili olur.
DOĞANIN
SÜPÜRGESİ POSA !
Günde 5 porsiyon sebze-meyve
Haftada 2-3 defa kurubaklagil
Her gün Tam tahıllı ürünler


İsveç te ülke çapında yapılan bir çalışmada:
Günde fazla sebze meyve tüketen
(ort.günde 4.8 porsiyon) toplumda az
tüketene (günde 1.5) göre:
Yemek Borusu kanseri %50 daha
düşük bulunmuştur.
Terry P.,Lagergreen.:Eur.J. Cancer Prev. Aug.2001
 Sebze
ile alınan Posa koruyucu
oluyor.
 Aynı
görevi meyve ve tahıl dan
alınan posa yapamıyor.
Le Marchand et al. Epidemiology Nov. 1997
Capsaicin:. Mide’de Nitrosamin’i nötralize
eder. H.Pylori’yi öldürür (Acı biber).
Lutein, Zeaxanthin ve Sulforaphane : Kuvvetli
Antioxidant özellikleri olan bu üç madde
kıvırcık lahana’da bulunuyor.
Monoterpen’ler: Karsinojen maddeyi hücre
dışına atma özellikleri var
(Limon,
turunç ve diğer narenciye).
L. Applegate. Runners world. May 96. Vol. 31.5:28
 Midedeki
kanser yapıcı
maddelerin oluşmasına mani
olur (Nitroso compounds)
 Kanser yapıcı mikroplara karşı
savaşır (H. Pilori)
 Yeşil ve siyah çay kuvvetli
antioksidan etkisi ile kanser
yapıcı maddelere karşı
koruyucudur.
J.H. Weisburger. American Health Found. Valhalla N.Y., 1995
 Buğday,
pirinç, arpa, çavdar
gibi bitkilerde ve fasulyede
bulunan fitik asit Antioksidan olarak
çalışır. reaktif oksijen türlerini inhibe ederek
dna zararını önler.
Midorikawa K et al. Biochem.Biophys.Res. Nov.2001
 Domates
te bulunan likopen
maddesi kuvvetli “Antikarsinojendir.
 Domatesin
; Prostat , Mide,
Akciğer, Pankreas, Barsak,
Rahim ve Meme kanserine
karşı koruduğu
ispatlanmıştır
A vitamini, beta
karoten
Vücutta antioksidan olarak davranır ve oksijenin
potansiyel zararlı etkisini azaltır.
Yeşil yapraklı sebzeler kırmızı sarı renkli meyveler ;
kayısı,şeftali, havuç, kırmızı biber vb. iyi kaynaklardır.
C vitamini (
askorbik asit )
Özellikle narenciyeler,meyveler , koyu yeşil yapraklı
sebzeler, domates, brokkoli, çilek, karnabahar
E vitamini (
alfa-tokoferol )
Bitkisel yağlar, soğuk sıkma tohum yağları, buğday özü,
sebzeler, meyveler, et, balık, tavuk
Folik asit
Karaciğer, meyveler, kurubaklagiller ( kahve renkli ) , yeşil
yapraklı sebzeler , bira mayası, brokkoli, ayçekirdeği iyi
kaynaklarıdır.
Gıda işleme sırasında özellikle yüksek sıcaklıklarda ve
pişirme sırasında folik asitin % 50 - 95 i tahrip olur.
Kalsiyum
Süt,yoğurt, çedar
peyniri,kaşar peyniri,
sardalye,
kuru börülce
Selenyum
Selenyumca zengin
topraklarda yetişen
sebzeler, tahıllar, et,
kabuklu deniz hayvanları
Çinko
Yoğurt, kabuklu deniz
hayvanları, et, soya
fasulyesi
Fitokimyasallar
Fitoestrojenler
Birçok sebze de doğal olarak bulunurlar ve vücuda alındığında östrojen
aktivitesini gösterirler.
Fitoestrojenler iki temel grupta toplanırlar
1. Lignanlar ( lifçe zengin gıdalar, çilek, kiraz,böğürtlen, tahıllar, çavdar, yağlı
tohumlar; keten tohumu, susam, fındık, ayçekirdeği, zeytin, soğuk sıkma
bitkisel yağlar
2. İsoflavonlar ( soya fasulyesi, soya ürünleri )
Karotenoidler
- karoten, - karoten, likopen, - kriptoksantin, lutein,
Sarı, kırmızı ve koyu yeşil yapraklı sebze ve meyveler
Organosülfür bileşikleri
Soğan, sarımsak, turpgiller
Polifenoller
Meyve ve sebzeler, yeşil çay, siyah çay, kırmızı şarap
Terpenler
Meyve ve sebzeler (özellikle narenciye)
Glukosinolatlar, isotiyosiyanatlar, indoller
Turpgiller









Kuru erik:5770
Kuru üzüm:2830
Böğürtlen:2036
Çilek:1540
Ahududu:1220
Erik:949
Portakal:750
Kırmızı üzüm:739
Kiraz:670









Kara lahana:1770
Ispanak:1260
Brüksel Lahanası:980
Brokoli:890
Pancar:840
Kırmızı biber:710
Soğan:450
Mısır:400
Patlıcan:390




Günde yaklaşık 3000-5000 ORAC değerine
sahip besin tüketilmeli
Günde 3 porsiyon sebze-meyve yetersiz
En az 5 porsiyon olmalı
ORAC içeriğine bakılmaksızın genel olarak
sebze-meyve tüketiminin iki katına
çıkarılması antioksidan aktiviteyi %13-25
oranında arttırıyor.


Genelde yağların kanser oluşumunda kötü
etkisi vardır,fakat süt yağı (konjuge linoleic
asit) koruyucu etki yapar.
Kalsiyum ve süt ürünleri Kolon kanserine
karşı koruyucudur.
Tsuda H.et al. Mutat Res.
April 2000
Sinbiyotikler
Probiyotik ( bağırsaklarda faydalı olan bakteriler ) ve prebiyotik ( bağırsaklarda
faydalı bakterilerin gelişmesini sağlayan gıda bileşenleri ) her ikisinide içeren
gıdalara sinbiyotikler denir.
Bu tip özel üretilmiş canlı probiyotik bakteri içeren yoğurt ve fermente süt
ürünleri iyi kaynaklardır.
GÖBEKLERİ
ERİTİN!
BEDEN KÜTLE İNDEKSİ (BKİ)
≤ 18,5
ZAYIF
18,5-24,9
NORMAL
25-29,9 FAZLA
FAZLA
25-29,9
KİLOLU
KİLOLU
≥ 30
OBEZ
30-34,9
1. DERECE
OBEZ
35-39,9
2. DERECE
OBEZ
≥ 40
3. DERECE
OBEZ
NASIL HESAPLARIZ?
AĞIRLIK (kg)
BKİ =
BOY (m²)
80 (kg)
BKİ =
(1,68) ² (m²)
28,3


KİLO SORUNUNUZ VAR DEMEKTİR!
Derhal harekete geçilmelidir. Fazla kilolu olmak,
sizi rahatsız etmiyor olabilir, ancak
unutulmamalıdır ki vücutta birikmiş yağlar
tehlikenin habercisidir. Bir çok hastalık sinsice
tetikte bekliyor olabilir.

Beslenme alışkanlıklarının gözden geçirilmesi
gerekir.
TIBBEN HASTA KABUL EDİLİRSİNİZ
Ben halimden memnunum denmemelidir.
Zira kişi bazı sorunlarının farkında olmayabilir.
Hekim ve beslenme uzmanlarından destek
alınarak bilinçli bir beslenme programı
uygulanmalıdır.
Cinsiyet
Risk (Uyarı sınırı)
(=BKİ>25)
Yüksek risk (Eylem
sınırı)
( =BKİ>30)
Erkek
≥94
≥102
Kadın
≥80
≥88
Bel çevresinde yağ birikiminiz fazla ise
obeziteye bağlı hastalıkların oluşma riski
fazladır!
YEMEKLERİNİZDE DOĞRU TERCİHLER YAPARAK SAĞLIĞINIZI
KORUMAK ELİNİZDE!
Bu seçim yüksek oranda şeker içerir.
Kan şekeri hızlı yükselip hızlı
düşeceğinden bir sonraki öğüne kadar
daha fazla acıkmanıza neden olur.
Bağışıklık sisteminin güçlenmesi için gerekli
vitamin ve besin öğelerini içerir. Ayrıca posa
içeriği yüksek olduğu için sindirimi
yavaşlatarak kan şekerinin dalgalanmasını
engeller ve daha uzun süre tok kalmanızı
sağlar.
PİLAV
PİLAV
TATLI
SALATA
 800 KALORİ
 400 KALORİ
1 PORSİYON PİLAVIN YAKLAŞIK
350 KALORİ OLDUĞUNU
350 KALORİYİ ANCAK 1 SAATTEN FAZLA
SÜREDE HIZLI TEMPODA YÜRÜYEREK
HARCAYABİLECEĞİNİZİ BİLİYOR
MUYDUNUZ?
Özetle…
 Daha az yağlı yiyecek,
 Daha az tuz,
 Daha fazla posalı gıda,
 Daha az şeker,
 Doğru pişirme,
 Daha küçük porsiyonlar,
 Daha çok hareket…
SAĞLIKLI
YAŞAM!