ıx. bölüm xx. yüzyılda osmanlı devleti
advertisement
Tarih hinn Pussulassı EDİTÖR İbrahim DOĞAN YAZIŞMA ADRESİ TASARI AKADEMİ YAYINLARI Hatboyu Cad. Meydan İşhanı No: 4 Kat 1 Bakırköy / İstanbul Tel: 0212 570 16 32 [email protected] YAYIM HAKKI Copright © 2014 Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti. Hatboyu Cad. Meydan İşhanı No: 4 Kat 1 Bakırköy / İstanbul Tel: 0212 570 16 32 [email protected] İMTİYAZ SAHİBİ Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti. I.BASIM ISBN:978-605-4475-71-1 Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. BASKI Kayhan Matbaacılık Merkezefendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı / İSTANBUL Tel: 0212 576 00 66 – 612 31 85 ~ II ~ ÖNSÖZ Değerli Öğretmen ve Memur Adayları; KPSS alanında âdeta bir “Kült Eser” olma iddiasıyla ortaya çıkan KPSS-Tarihin Pusulası, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan “Tarih” alanındaki konuları kolayca kavramanız, karşınıza çıkabilecek soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz ve “Tarih” alanına yönelik tüm ön yargıları gidermek amacıyla, uzun bir çalışma sürecinin sonunda hazırlanmıştır. KPSS müfredatının 17 Nisan 2013 tarihi itibariyle ÖSYM tarafından genişletilmesi sınavın önemini bir kat daha artırmış, yeni düzenleme ile “Tarih” alanının kapsamı da genişletilmiştir. KPSS-Tarihin Pusulası; zengin içeriği, tasarımı, konuların ele alınışı ve ortaya koyduğu yöntem bakımından bir ilk olma özelliği taşımaktadır. Temel amacı, “konuları detaylı ve en kolay şekilde aktarabilmek, soru çözme pratiğini geliştirmek ve sınava yönelik çalışma sürecinde adaylara kılavuzluk etmek” olan KPSS-Tarihin Pusulası, ÖSYM’nin gerçekleştirdiği pek çok sınavda (KPSS, Adli Yargı, İdari Yargı, İcra, Kaymakamlık, JANA, JANU, Maliye-İç Denetçi, Sayıştay-İç Denetçi, PMYO, TODAİE, SMMM, YGS, LYS, EMSS vd.) sorulmuş binlerce sorunun titizlikle ve dikkatle incelenmesi sonucunda meydana getirilmiştir. KPSS-Tarih’in Pusulası ÖSYM’nin yaptığı son değişikliklere uygun olarak güncellenmiş olup; ❄ İslâmiyet Öncesi Türk Tarihi ❄ İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri ❄ Osmanlı Kuruluş ve Yükselme Dönemi ❄ Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Medeniyet ❄ XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi) ❄ XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi) ❄ Avrupa'daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti'ne Etkileri ❄ XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi) ❄ XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti bölümlerinden oluşmaktadır. ❄ Millî Mücadele (Hazırlık Dönemi) ❄ I. TBMM Dönemi ❄ Millî Mücadele (Muharebeler Dönemi) ❄ Atatürk Dönemi İç Politika ❄ Atatürk İlkeleri ❄ Atatürk İnkılâpları ❄ Atatürk Dönemi ve Sonrası Dış Politika ❄ Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi KPSS-Tarihin Pusulası’nda konular ele alınırken; 1) Bölümlerin detaylı, sınav formatına uygun ve soru çözümlerini kolaylaştıracak şekilde aktarılmasına dikkat edilmiştir. 2) “Bu Sayfadan Nasıl Soru Gelir?” başlığıyla, konuyla ilgili verilen bilgilere ilişkin çıkması muhtemel soru örneklerine yer verilmiş, böylece adaylara her sayfada “Sorularla Genel Tekrar” yapabilme imkânı sunulmuştur. 3) Görsellik ön planda tutularak konular resim, tablo, kavram haritaları, grafik ve şemalarla somutlaştırılmış, böylece kavrama kolaylığı sağlanmaya çalışılmıştır. 4) KPSS’ye tam donanımlı bir şekilde hazırlanabilmeniz için her türlü detaya yer verilmeye çalışılmıştır. Bu kitabın hazırlanma sürecine tanıklık eden, beni yüreklendiren ve yardımcı olarak benimle birlikte “ev hapsi” yaşayan değerli eşim ve meslektaşım Selen ADIGÜZEL’e kuşkusuz teşekkürlerin en büyüğünü borçluyum. Öte yandan çalışmamı sizlere ulaştırma imkânını sağlayan Sn. Özgen BULUT ve Sn. Recep SÖNMEZ’e, ayrıca TASARI YAYINEVİ çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap uzun bir çalışma safahatının, birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerilerinizin bu çalışmanın niteliğini daha da artıracağına şüphe yoktur. Değerli görüş, eleştiri ve önerilerinizi lütfen bizimle [email protected] mail adresi ve @tarihinklavuzu twitter hesabı aracılığıyla paylaşınız. KPSS ile ilgili endişelerinizi yeneceğine inandığımız KPSS-Tarihin Pusulası adlı bu kitabın, çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle... Hepinize sınavlarınızda ve meslek hayatınızda başarılar diliyorum. İsmail ADIGÜZEL İstanbul/Ekim-2013 ~ III ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ I. BÖLÜM İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ I. TÜRK ADI VE ANLAMI .......................................................................................................... 3 II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ ................................................. 3 III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER ................................................................................................. 3 IV. İLK TÜRK TOPLULUKLARI VE DEVLETLERİ ..................................................................... 4 A. İskitler (Sakalar) ................................................................................................................. 4 B. Asya (Büyük) Hun Devleti .................................................................................................. 5 1. Kavimler Göçü ............................................................................................................... 6 2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları ........................................................................................ 6 C. Avrupa (Batı) Hun Devleti .................................................................................................. 6 D. Göktürk Devleti ................................................................................................................... 6 1. I. Göktürk Devleti ........................................................................................................... 6 2. II. Göktürk (Kutluk) Devleti ............................................................................................. 7 3. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................. 7 E. Uygur Devleti ...................................................................................................................... 8 1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri ....................................... 8 2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................... 8 3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları ................................................ 9 V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI ............................................................... 9 A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar) ........................................................................................... 9 B. Karluklar ............................................................................................................................. 9 C. Kırgızlar .............................................................................................................................. 9 D. Hazarlar ............................................................................................................................ 10 E. Peçenekler ....................................................................................................................... 10 F. Oğuzlar (Uzlar) ................................................................................................................. 10 G. Sibirler (Sabirler) .............................................................................................................. 10 H. Bulgarlar .......................................................................................................................... 10 İ. Macarlar ........................................................................................................................... 11 J. Türgişler (Türgeşler) ......................................................................................................... 11 K. Kıpçaklar (Kumanlar) ....................................................................................................... 11 L. Ak Hunlar (Eftalitler) ......................................................................................................... 11 M. Kimekler (Yemekler) ......................................................................................................... 11 N. Başkırtlar (Başkurtlar) ...................................................................................................... 12 ~V~ VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET ..................... 12 A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 12 B. ORDU TEŞKİLÂTI ......................................................................................................... 14 C. TOPLUMSAL YAPI ........................................................................................................ 15 D. EKONOMİK YAPI .......................................................................................................... 16 E. DİN VE İNANIŞ .............................................................................................................. 16 F. HUKUK .......................................................................................................................... 18 G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 19 H. BİLİM VE SANAT ........................................................................................................... 20 II. BÖLÜM İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ VE BEYLİKLERİ I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET ................................................................................................... 25 A. Talas Savaşı (751) ......................................................................................................... 25 B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar ..................................................... 25 C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları .......................................................... 25 II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ................................................................................................ 26 A. Karahanlı Devleti ............................................................................................................ 26 B. Gazneli Devleti ............................................................................................................... 27 C. Büyük Selçuklu Devleti .................................................................................................. 27 D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti ........................................................................... 30 E. Babür Devleti ................................................................................................................. 30 III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ............................................................ 30 A. Tolunoğulları .................................................................................................................. 30 B. İhşidîler (Akşitler) ........................................................................................................... 31 C. Eyyubîler ........................................................................................................................ 31 D. Memlûklar (Kölemenler) ................................................................................................. 31 IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER .......................................... 32 A. Moğol İmparatorluğu ...................................................................................................... 32 B. Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler ....................................... 32 1. Altın Orda Devleti ...................................................................................................... 32 2. İlhanlı Devleti ............................................................................................................. 32 3. Çağatay Hanlığı ........................................................................................................ 32 4. Kubilay Hanlığı .......................................................................................................... 32 C. Timur İmparatorluğu ...................................................................................................... 33 ~ VI ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ........................................ 33 A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 36 B. ORDU ............................................................................................................................ 36 C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 36 D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 37 E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 37 F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 39 G. BİLİM .............................................................................................................................. 40 H. MİMARÎ VE SANAT ....................................................................................................... 41 VI. TÜRKİYE TARİHİ (XI.-XIV. YÜZYIL) ................................................................................... 44 A. ANADOLU’YA İLK TÜRK AKINLARI ............................................................................. 44 B. İLK TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ .................................................................................. 44 1. Saltuklular ................................................................................................................. 44 2. Mengücekliler ............................................................................................................ 45 3. Danişmentliler ........................................................................................................... 45 4. Çaka Beyliği .............................................................................................................. 45 5. Artuklular ................................................................................................................... 45 C. ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ .............................................................. 46 D. ANADOLU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER ........................................................... 48 1. Eretna Devleti ............................................................................................................ 48 2. Kadı Burhaneddin Devleti ......................................................................................... 48 3. Karakoyunlu Devleti .................................................................................................. 49 4. Akkoyunlu Devleti ...................................................................................................... 49 E. İKİNCİ TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ ............................................................................ 49 1. Karamanoğulları ........................................................................................................ 49 2. Germiyanoğulları ....................................................................................................... 50 3. Dulkadiroğulları ......................................................................................................... 50 4. Karesioğulları ............................................................................................................ 50 5. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ............................................................................ 50 6. Menteşeoğulları ......................................................................................................... 50 7. Aydınoğulları ............................................................................................................. 50 8. Saruhanoğulları ......................................................................................................... 50 9. Tâceddinoğulları ........................................................................................................ 50 10. İnançoğulları (Lâdik Beyliği) .................................................................................... 50 11. Hamitoğulları .......................................................................................................... 50 12. Ramazanoğulları ..................................................................................................... 50 ~ VII ~ VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ..................................... 51 A. DEVLET YÖNETİMİ ...................................................................................................... 51 B. ORDU ............................................................................................................................ 53 C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 54 D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 54 E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 54 F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 56 G. BİLİM ............................................................................................................................. 58 H. MİMARLIK VE SANAT ................................................................................................... 58 III. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) ........................................................................................ 66 A. Osman Bey Dönemi (1281-1324) .................................................................................. 66 B. Orhan Bey Dönemi (1324-1362) .................................................................................... 67 C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389) ............................................................... 67 D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402) ..................................................................... 68 E. I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421) ......................................................... 69 F. II. Murat Dönemi (1421-451) .......................................................................................... 69 II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579) ...................................................................................... 70 A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481) ............................................... 70 B. II. Bayezid Dönemi (1481-1512) .................................................................................... 73 C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520) ...................................................... 73 D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566) ....................................... 74 E. Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579) .................................................................. 75 IV. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET I. DEVLET YÖNETİMİ ............................................................................................................. 79 A. PADİŞAH ....................................................................................................................... 79 B. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ ....................................... 80 C. SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ) ...................................................................... 81 D. MERKEZÎ TEŞKİLÂT ..................................................................................................... 81 1. SARAY TEŞKİLÂTI ................................................................................................... 82 2. DİVÂN-I HÜMÂYUN .................................................................................................. 83 ~ VIII ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ 3. DİVÂN ÜYELERİ ....................................................................................................... 83 a) Sadrazam (Vezir-i Âzam) ..................................................................................... 83 b) Kubbealtı Vezirleri ................................................................................................ 84 c) Kazasker (Kadıasker) ........................................................................................... 84 d) Defterdar ............................................................................................................... 84 e) Nişancı .................................................................................................................. 84 f) Reisü’l-küttap ........................................................................................................ 84 g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü) ..................................................................... 85 h) Yeniçeri Ağası ...................................................................................................... 85 i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa) .......................................................................... 85 4. OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR .......................................................... 85 5. OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF ............................................................. 86 6. ÜLKE YÖNETİMİ ...................................................................................................... 86 a) İstanbul’un Yönetimi ............................................................................................. 86 b) Taşra Teşkilâtı ...................................................................................................... 87 c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi ...................................................................... 87 II. ASKERÎ TEŞKİLÂT .............................................................................................................. 88 A. KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN) ..................................................................... 89 1. KAPIKULU OCAĞI .................................................................................................... 89 a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri) ...................................................................... 89 b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler) .......................................................................... 90 2. EYÂLET ASKERLERİ ............................................................................................... 90 B. DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN) ....................................................... 91 III. TOPRAK SİSTEMİ ............................................................................................................... 91 A. MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ........................................................................................ 92 B. MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ...................................................................................... 93 IV. MALİYE VE EKONOMİ ........................................................................................................ 93 A. TARIM ............................................................................................................................ 93 B. HAYVANCILIK ............................................................................................................... 93 C. TİCARET ....................................................................................................................... 93 V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA ......................................................................................... 95 VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK ............................................................................. 95 VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ ......................................................................... 96 A. ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE) ..................................................................... 96 B. ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE) ........................................................................ 97 ~ IX ~ VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK ...................................................................................... 98 IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI ..................................................................... 100 X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM .................................................................................... 100 A. Sıbyan Mektepleri ........................................................................................................ 101 B. Medreseler ................................................................................................................... 101 C. Saray Eğitimi ................................................................................................................ 102 D. Askerî Eğitim ................................................................................................................ 102 E. Meslekî Eğitim ............................................................................................................. 102 XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM ........................................................................................ 103 XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT ........................................................ 105 XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT ..................................................................................... 106 XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ .................................................................................... 109 A. Erken Dönem ............................................................................................................... 109 B. Klâsik Dönem ............................................................................................................... 110 C. Geç Dönem .................................................................................................................. 111 V. BÖLÜM XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DURAKLAMA DÖNEMİ) I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ ........................................................................................ 115 A. İÇ NEDENLER ............................................................................................................. 115 1. Merkezî Yönetimin Bozulması ................................................................................. 115 2. Ordu ve Donanmanın Bozulması ............................................................................ 116 3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması ........................................................................... 116 4. Sosyal Yapının Bozulması ...................................................................................... 116 5. Eğitim Sisteminin Bozulması ................................................................................... 116 B. DIŞ NEDENLER .......................................................................................................... 116 1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması .......................................................................... 116 2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi ............................................. 116 3. Reform ve Rönesans Hareketleri ............................................................................ 116 4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması ............................. 116 II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI ................................................................................. 117 A. İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI ............................................................................. 117 B. CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI ............................................................................... 117 C. EYÂLET İSYANLARI ................................................................................................... 117 ~X~ ~ İÇİNDEKİLER ~ III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .............................................. 118 IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI ............................................................................ 118 A. XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ............................................ 119 1. III. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 119 2. I. Ahmet Dönemi Islahatları ..................................................................................... 119 3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları ................................... 119 4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları ....................................................................... 119 5. IV. Murat Dönemi Islahatları .................................................................................... 120 6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları ....................................................... 120 7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 120 8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları ................................................................... 121 9. Köprülüler Dönemi .................................................................................................. 121 ☸ Köprülü Mehmet Paşa ........................................................................................ 121 ☸ Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa .................................................................................. 121 ☸ Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa ............................................................................... 121 ☸ Amcazâde Hüseyin Paşa ................................................................................... 121 VI. BÖLÜM XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (GERİLEME DÖNEMİ) I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................. 125 II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI ....................................................... 126 A. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ........................................... 126 B. LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730) ............................... 126 C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754) ...................................................... 128 D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757) ............................................................................... 128 E. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) ................................................... 128 F. I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789) ............................................... 129 G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807) ............................ 129 III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER ................................................ 130 A. DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE ...................................................................... 130 B. ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI ..................................................................... 130 C. MALİKÂNE SİSTEMİ ................................................................................................... 131 ~ XI ~ VII. BÖLÜM AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE OSMANLI’YA ETKİLERİ ☸ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................. 135 A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU ................................................................................... 135 B. FEODALİTE (DEREBEYLİK) ....................................................................................... 135 C. HAÇLI SEFERLERİ ..................................................................................................... 135 1. Haçlı Seferleri’nin Nedenleri .................................................................................... 135 2. Haçlı Seferleri’nin Sonuçları .................................................................................... 136 D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215) .................................................................. 136 E. YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) ............................................................................... 136 ☸ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................... 137 A. COĞRAFÎ KEŞİFLER .................................................................................................. 137 1. Coğrafî Keşiflerin Sonuçları .................................................................................... 137 2. Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 138 B. RÖNESANS (Yeniden Doğuş) ..................................................................................... 138 1. Rönesans’ın Nedenleri ............................................................................................ 138 2. Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri ....................................................... 138 3. İtalya’da Rönesans Hareketleri ............................................................................... 139 4. Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması ................................. 139 5. Rönesans’ın Sonuçları ............................................................................................ 140 6. Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri .................................................... 140 C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme) ................................................................................. 140 1. Reform’un Nedenleri ............................................................................................... 140 2. Reform’un Sonuçları ............................................................................................... 140 3. Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ....................................................... 141 D. AYDINLANMA ÇAĞI .................................................................................................... 141 E. OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648) .................................... 141 F. YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763) ............................................................................ 141 G. ABD’NİN KURULMASI (1787) ..................................................................................... 142 ☸ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ................................................................................................. 142 A. FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789) ........................................................................................... 142 1. Fransız İhtilâli’nin Nedenleri .................................................................................... 142 2. Fransız İhtilâli’nin Sonuçları .................................................................................... 142 3. Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 142 4. Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler .......................... 143 ~ XII ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ B. SANAYİ İNKILÂBI ........................................................................................................ 143 1. Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları ................................................................................... 143 2. Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ........................................... 144 3. Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı Önlemler ................ 144 C. VİYANA KONGRESİ (1815) ........................................................................................ 144 D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ ......................................................................................... 145 1. 1830 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145 2. 1848 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145 E. İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI ............................... 145 VIII. BÖLÜM XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DAĞILMA DÖNEMİ) I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................... 149 A. MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI ........................................................................................ 149 1. Sırp İsyanı (1804-1878) .......................................................................................... 149 2. Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829) ............................................................................ 149 B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831) ............................ 150 1. Kütahya Antlaşması (1833) ..................................................................................... 150 2. Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) ......................................................................... 150 3. Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) .................................................................. 151 C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ .................................................................... 151 ☸ Londra Konferansı (1840) ....................................................................................... 151 D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ........................................................... 151 ☸ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) ....................................................................... 151 E. KIRIM SAVAŞI (1853-1856) ........................................................................................ 151 ☸ Paris Antlaşması (1856) .......................................................................................... 152 F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ) ........................................................ 152 1. Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878) ............................................................. 152 2. Berlin Antlaşması (1878) ......................................................................................... 153 G. HALEPA FERMANI (1878) .......................................................................................... 153 H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI ................................ 153 ~ XIII ~ II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ .................................................. 154 III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839) ........................................................... 154 1. Sened-i İttifak (1808) ...................................................................................................... 154 2. Askerî Alanda Yapılan Islahatlar .................................................................................... 155 3. Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar .............................................................. 155 4. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar .................................................................. 156 5. Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar ............................................................................. 156 IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876) ..................................................................................... 157 A. SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861) .......................................................... 157 1. Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839) .......................... 157 2. Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) ............................................................................ 158 3. Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler ................................................. 159 B. SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876) .............................................................. 160 V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909) ............................................................................ 161 A. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878) ....................................................................... 161 B. İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908) ................................................................................. 163 IX. BÖLÜM XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918) ............................................................................. 167 A. II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri .................................................................. 167 B. II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908) ..................................................................... 168 C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) ..................................................................................... 168 D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri ........................................ 169 E. II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler ........................................................ 169 II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912) ............................................................................. 170 A. Savaşın Nedenleri ....................................................................................................... 171 B. Savaşın Gelişimi .......................................................................................................... 171 ☸ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) ................................................................. 171 III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) .................................................................................. 172 A. I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) ................................................................................. 172 1. Savaşın Nedenleri ................................................................................................... 172 ~ XIV ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ 2. Savaşın Gelişimi ..................................................................................................... 172 3. Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913) ............................................................................ 173 4. Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ....................................................................... 173 5. I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları ................................................................................ 173 B. II. BALKAN SAVAŞI (1913) ......................................................................................... 174 IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) ......................................................................................... 175 A. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ ........................................................................... 175 B. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI ........................................................................... 175 C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ ......................................... 176 D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER ..................................................... 177 ☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ ........................................................................... 177 1. Kafkas (Doğu) Cephesi ........................................................................................... 177 2. Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi ................................................................................ 178 ☸ SAVUNMA CEPHELERİ ........................................................................................... 179 1. Çanakkale Cephesi ................................................................................................. 179 2. Irak (Musul) Cephesi ............................................................................................... 180 3. Suriye-Filistin Cephesi ............................................................................................ 180 4. Hicaz-Yemen Cephesi ............................................................................................ 180 ☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri) ................................ 180 Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri .......................................................... 180 E. I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR ........................ 181 F. ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917) ............................................................ 182 G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918) .............................................................................. 182 H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI ...................................... 183 İ. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI ........................ 184 J. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI .......................................................................... 184 K. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918) ............................................... 184 L. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) .......................................................... 188 M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) ............................................................................. 189 ☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919) .......................................................... 189 ☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919) ......................................... 190 V. CEMİYETLER ..................................................................................................................... 190 A. YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER ................................................................................. 191 B. ZARARLI CEMİYETLER .............................................................................................. 193 ~ XV ~ ☸ Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler ..................................................................... 193 ☸ Millî Varlığa Düşman Cemiyetler ............................................................................... 194 VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ ............................................ 196 X. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ) I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI ..................................... 199 II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919) ........................................... 199 III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) ............................................................................. 200 IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919) .................................................... 200 V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919) ............................................... 202 VI. BÖLGESEL KONGRELER ................................................................................................ 202 VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) ............................................................................ 205 ☸ Ali Gâlip Olayı ................................................................................................................ 205 ☸ Muhittin Paşa Olayı ........................................................................................................ 205 ☸ General Harbourd Raporu .............................................................................................. 207 VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ) (20-22 EKİM 1919) ........... 207 IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919) ....................................... 208 X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI (12 OCAK 1920) .......................... 208 XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920) ................................................................. 209 XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN DAĞITILMASI (16 MART 1920) ... 211 XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN ........................................................ 211 A. MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR ....................................... 212 B. MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR ..................................................................... 213 C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER ........................... 213 XI. BÖLÜM I. TBMM DÖNEMİ I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920) ........................................... 217 A. I. TBMM’nin Özellikleri ................................................................................................. 217 B. 24 Nisan Önergesi ....................................................................................................... 218 C. I. TBMM’deki Halk Grupları .......................................................................................... 218 D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar ................................................................................... 219 ~ XVI ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR ............................................................................ 219 A. İsyanların Nedenleri ..................................................................................................... 220 B. İsyanların Sonuçları ..................................................................................................... 220 C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler .......................................................... 220 D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler .................................................................. 221 III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER ............................................................... 221 IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920) .......................................................... 221 V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920) ..................................................................... 222 XII. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ) A. DOĞU CEPHESİ ................................................................................................................ 225 1. Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) .......................................... 225 2. Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921) ......................................... 227 B. GÜNEY CEPHESİ .............................................................................................................. 227 C. BATI CEPHESİ ................................................................................................................... 228 1. Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) ................................................................................. 229 ☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920) ............................................................. 229 2. I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) .......................................................................... 229 ☸ Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921) .................................. 230 ☸ Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) ............................................................. 231 ☸ Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) .......................................................... 232 ☸ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) .................................................................... 232 ☸ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ....................................... 232 3. II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) ................................................................ 234 ☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921) ................................ 234 4. Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) .............................................. 235 ☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921) ....................................... 235 ☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921) ................... 236 5. Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) ............................................ 237 ☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ............................................................................... 238 ☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921) ..................................................... 238 ☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı) ............................. 239 6. Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz) ................................................... 239 ~ XVII ~ ☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922) ..................................... 240 7. Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922) ............................................... 241 8. Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) ..................................... 242 XIII. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA A. II. TBMM’NİN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923) ................................................................ 247 B. HALK FIRKASI (9 EYLÜL 1923) ....................................................................................... 247 C. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ............................................................................. 247 D. TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 KASIM 1924) ........................................ 248 E. NASTURÎ İSYANI (7 AĞUSTOS-26 EYLÜL 1924) ............................................................ 248 F. ŞEYH SAİT İSYANI (13 ŞUBAT 1925) .............................................................................. 249 ☸ Alınan Başlıca Önlemler ............................................................................................ 249 G. MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (15 HAZİRAN 1926) ....................................... 249 H. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 AĞUSTOS 1930) ............................................... 250 İ. MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) .............................................................................. 251 J. AĞRI İSYANLARI (1926-1930) .......................................................................................... 251 K. BURSA OLAYI (1 ŞUBAT 1933) ....................................................................................... 251 L. ÇERKEZ ETHEM’İN ATATÜRK’E SUİKAST GİRİŞİMİ (1935) ......................................... 252 M. TUNCELİ (DERSİM) OLAYLARI (1937) ............................................................................ 252 XIV. BÖLÜM ATATÜRK İLKELERİ I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ .............................................. 255 A. Atatürkçülüğün Temel Özellikleri ................................................................................. 255 B. Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları ............................................................................... 255 II. ATATÜRK İLKELERİ ......................................................................................................... 255 A. Cumhuriyetçilik ............................................................................................................ 255 B. Milliyetçilik (Ulusçuluk) ................................................................................................. 256 C. Halkçılık ....................................................................................................................... 256 D. Laiklik ........................................................................................................................... 257 E. Devletçilik ..................................................................................................................... 258 F. İnkılâpçılık .................................................................................................................... 258 ☸ BÜTÜNLEYİCİ İLKELER ........................................................................................... 258 ~ XVIII ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ XV. BÖLÜM ATATÜRK İNKILÂPLARI I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI ......................................................................................... 263 A. Türk İnkılâbı’nın Özellikleri ........................................................................................... 263 B. Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler ................................................. 263 C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları ............................................................................................ 263 D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri ........................................................................ 264 II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR ........................................................................ 264 A. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ....................................................................... 264 B. Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923) ................................................ 265 C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923) ....................................................... 266 D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) .............................................................................. 266 E. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ........................................................................... 268 F. Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar .................................. 269 G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939) ........................................................ 269 1. 1923 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269 2. 1927 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269 3. 1930 Yerel Seçimleri ............................................................................................... 270 4. 1931 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270 5. 1933 Muhtarlık Seçimleri ......................................................................................... 270 6. 1935 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270 7. 1939 Genel Seçimleri .............................................................................................. 271 III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR .................................................................... 271 A. 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924) .............................................................. 271 B. 1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler .............................................. 272 C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926) .................................................................. 273 D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması ................................................................ 274 E. Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi ............................................................................... 274 IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR ............................................... 274 A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924) ................................ 275 B. Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ................................................................... 275 C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926) .......................................................... 275 D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928) ............................................................. 276 ~ XIX ~ E. Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928) ............................................................ 277 F. Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931) ....................................................... 277 G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932) ....................................................................... 278 H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932) ...................................................... 278 İ. Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937) .............................. 279 V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR .............................................................. 280 A. Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) ........................................................ 280 B. Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) ......................................... 281 C. Takvim, Saat, Ölçü Birimleri ve Hafta Tatilinde Yapılan Değişiklikler (1926-1935) ..... 282 1. Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926) .................................................................. 282 2. Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926) .............................................. 282 3. Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928) .................................................. 282 4. Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931) ............................................. 282 5. Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935) .................................................. 282 D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934) ........................................................... 283 VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................. 284 A. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ......................................................................... 284 B. Misâk-ı İktisadî Kararları .............................................................................................. 284 VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................... 285 A. Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar ...................................................................... 285 B. Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ...................................................................... 285 VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................... 286 A. Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 286 B. Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 286 IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 287 A. Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 287 B. Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 287 X. BAYINDIRLIK VE ULAŞIM ALANLARINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ........................... 289 XI. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 290 XII. NÜFUS POLİTİKASI UYGULAMALARI ............................................................................ 291 XIII. DİĞER GELİŞMELER ........................................................................................................ 291 ☸ ATATÜRK’ÜN YURT GEZİLERİ ...................................................................................... 292 ☸ MİLLÎ BAYRAMLARIMIZ ................................................................................................. 294 ~ XX ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ XVI. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE ATATÜRK SONRASI DÖNEM I. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1923-1939) ............................................... 297 A. 1923-1930 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 297 1. FRANSA İLE YAŞANAN SORUNLAR .................................................................... 297 a) Yabancı Okullar Sorunu ..................................................................................... 297 b) Osmanlı Borçları Sorunu .................................................................................... 298 c) Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı .............................................................. 298 2. İNGİLTERE İLE YAŞANAN SORUNLAR ................................................................ 298 ☸ Musul (Irak Sınırı) Sorunu .................................................................................. 298 3. YUNANİSTAN İLE YAŞANAN SORUNLAR ........................................................... 299 a) Nüfus Mübadelesi (Değişim/Etabli) Sorunu ........................................................ 299 b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ........................................................................ 299 4. TÜRKİYE-İTALYA İLİŞKİLERİ ................................................................................ 300 5. TÜRKİYE-SSCB İLİŞKİLERİ ................................................................................... 300 6. DOĞULU DEVLETLERLE İLİŞKİLER ..................................................................... 300 7. 1923-1930 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 300 ☸ Bozkurt-Lotus Olayı (2 Ağustos 1926) ................................................................ 300 8. BARIŞA KATKI AMAÇLI BAZI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER .................. 301 a) Küçük Antant (1921) ........................................................................................... 301 b) Locarno Antlaşması (1925) ................................................................................ 301 c) Briand-Kellog Paktı (1928) ................................................................................. 301 d) Litvinov Protokolü (1929) .................................................................................... 301 B. 1930-1939 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 301 1. TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE ÜYELİĞİ (18 TEMMUZ 1932) ............. 302 2. BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934) ...................................................................... 302 3. MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ........... 303 4. AKDENİZ PAKTI (1936) .......................................................................................... 303 5. SADÂBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937) ..................................................................... 304 6. NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLÜL 1937) ............................................... 304 7. HATAY’IN ANA VATANA KATILMASI (29 HAZİRAN 1939) ................................... 304 8. 1930-1939 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 306 a) Vagon-Lits Olayı (1933) ...................................................................................... 306 b) Razgrad Olayı (1933) ......................................................................................... 306 ~ XXI ~ II. ATATÜRK SONRASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1939-1960) ............................... 307 A. İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938-1950) ......................................................................... 307 B. MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ............... 303 1. I. Kahire (Eden-Menemencioğlu) Görüşmeleri (5-6 Kasım 1943) ........................... 308 2. Adana Görüşmeleri (30 Ocak-1 Şubat 1943) .......................................................... 309 C. II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA YAŞANAN GELİŞMELER ................................... 309 1. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş ........................................................................ 309 2. Birleşmiş Milletler “BM” (24 Ekim 1945) .................................................................. 309 3. Truman Doktrini (12 Mart 1947) .............................................................................. 310 4. Marshall Planı (1948) .............................................................................................. 310 5. Molotov Planı (1948) ............................................................................................... 310 6. NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1949) ....................................................................... 310 D. ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PARTİ) DÖNEMİ (1950-1960) ........................... 310 XVII. BÖLÜM ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ I. ÜNİTE XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA A. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDAKİ GELİŞMELER ................................................... 315 1. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) ...................................................... 315 ☸ I. Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Barış Antlaşmaları ..................................... 316 2. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ...................................................................... 316 B. SSCB’NİN KURULUŞU VE ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLETLERİ İLE İLGİLİ GELİŞMELER .............................................................................................................. 316 1. BOLŞEVİK İHTİLÂLİ VE SONRASI ........................................................................ 316 2. SOVYETLER’İN ORTA ASYA POLİTİKASI ............................................................ 317 3. BASMACI HAREKETİ ............................................................................................. 318 C. ORTA DOĞU’DA MANDA REJİMLERİ ....................................................................... 319 D. UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA ............................................................. 320 ☸ Meiji (Aydın Hükûmet) Restorasyonu (1868-1912) ............................................ 320 E. 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ: “KARA PERŞEMBE” ............................................. 321 ☸ Krizin Türkiye’ye Etkileri ..................................................................................... 321 F. AVRUPA’DA TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU ................................................ 322 ~ XXII ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ 1. İTALYA’DA FAŞİZM ................................................................................................ 322 2. ALMANYA’DA NAZİZM ........................................................................................... 322 3. İSPANYA İÇ SAVAŞI VE FRANCO DÖNEMİ ......................................................... 323 4. JAPONYA’DA MİLİTARİZM .................................................................................... 323 5. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ......................................................................................................... 323 II. ÜNİTE II. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI A. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ .......................................................................... 324 B. SAVAŞ ÖNCESİ YAŞANAN SİYASÎ GELİŞMELER ................................................... 324 C. SAVAŞIN AVRUPA’DA BAŞLAMASI VE YAYILMASI ................................................ 327 1. SAVAŞIN TARAFLARI ............................................................................................ 327 ☸ Mihver Grubu ...................................................................................................... 328 ☸ Müttefik Grubu .................................................................................................... 328 2. SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ ................................................................. 328 ☸ SSCB’yi İşgal Planı: (Barbarossa Harekâtı) ....................................................... 329 ☸ Kuzey Afrika Cephesi ........................................................................................ 329 ☸ Japonya’nın Savaştığı Cepheler ......................................................................... 330 ☸ ABD’nin Savaştığı Cepheler ............................................................................... 330 ☸ Atlantik Bildirisi ................................................................................................... 330 ☸ Kuzey Afrika Çıkarması ...................................................................................... 331 ☸ İtalya Çıkarması .................................................................................................. 331 ☸ İkinci Cephe’nin Açılması (Normandiya Çıkarması) ........................................... 331 ☸ Almanya’nın Teslim Olması ................................................................................ 331 ☸ Japonya’nın Teslim Olması ve Savaşın Sona Ermesi ........................................ 332 D. II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE BARIŞ ORTAMI AMAÇLI KONFERANSLAR ........ 332 1. CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943) ............................................... 332 2. WASHİNGTON (TRİDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943) .......................... 333 3. QUEBEC KONFERANSI (14-24 AĞUSTOS 1943) ................................................ 333 4. I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKİM 1943) ................................................... 333 5. KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943) ......................................................... 334 6. TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943) ........................................... 334 7. II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKİM 1944) .................................................... 334 8. YALTA KONFERANSI (4-11 ŞUBAT 1945) ............................................................ 335 9. SAN FRANCİSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZİRAN 1945) ................................ 335 ~ XXIII ~ 10. POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AĞUSTOS 1945) ............................. 336 11. PARİS BARIŞ ANTLAŞMASI (10 ŞUBAT 1947) .................................................. 336 E. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ......................................................................... 336 ❆ Birleşmiş Milletler Teşkilâtı ............................................................................................. 337 F. II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE (1939-1945) ........................................... 338 1. ADANA GÖRÜŞMELERİ (30 OCAK-1 ŞUBAT 1943) ............................................ 338 2. I. KAHİRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943) .......................................................... 338 3. II. KAHİRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943) ....................................................... 338 4. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .................................. 339 III. ÜNİTE SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ A. SOĞUK SAVAŞ KAVRAMI VE DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ .......................................... 340 1. SAVAŞ SONRASI GELİŞMELER ........................................................................... 340 2. İKİ KUTUPLU DÜNYA DÜZENİ .............................................................................. 340 3. SOĞUK SAVAŞ’A YOL AÇAN GELİŞMELER ........................................................ 340 a) Yüzdeler Antlaşması (1944) ............................................................................... 340 b) Berlin Buhranı ..................................................................................................... 341 c) Nükleer Silah Denetiminde Anlaşmazlık ............................................................. 341 4. SSCB’NİN KOMÜNİZM’İ YAYMA ÇABALARI ......................................................... 341 5. AVRUPA DIŞINDA KOMÜNİZM’İN YAYILMASI ..................................................... 342 a) Küba Devrimi ...................................................................................................... 342 b) Çin Devrimi ......................................................................................................... 342 c) Kuzey Kore Devrimi ............................................................................................ 342 B. DOĞU BLOKU’NUN KURULMASI .............................................................................. 342 1. COMINFORM (5 Ekim 1947) .................................................................................. 342 2. COMECON (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi) (1949) ............................ 343 3. VARŞOVA PAKTI (14 MAYIS 1955) ....................................................................... 343 C. SSCB’NİN YAYILMASINA KARŞI TEPKİLER ............................................................. 343 1. YUGOSLAVYA’NIN COMİNFORM’DAN ÇIKARILMASI ......................................... 343 2. ÇİN – SSCB ANLAŞMAZLIĞI ................................................................................. 344 3. MACARİSTAN’DA TEPKİLER ................................................................................ 344 4. ÇEKOSLOVAKYA’DA TEPKİLER ........................................................................... 344 D. BATI BLOKU’NUN KURULMASI ................................................................................. 344 ~ XXIV ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ 1. TRUMAN DOKTRİNİ (1947) ................................................................................... 344 2. MARSHALL PLANI (1948) ...................................................................................... 345 3. BATI AVRUPA BİRLİĞİ (1948) ............................................................................... 345 4. NATO (KUZEY ATLANTİK PAKTI) (4 NİSAN 1949) ............................................... 345 5. AVRUPA KONSEYİ (5 MAYIS 1949) ...................................................................... 345 6. AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUĞU {Schuman Planı} (1951) .................... 346 ☸ Schuman Planı ................................................................................................... 346 7. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU (AET) (1957) ................................................ 346 E. ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 346 1. İSRAİL’İN KURULMASI VE ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (1948-1949) .................... 346 2. İNGİLTERE-İRAN PETROL ANLAŞMAZLIĞI (1951-1954) .................................... 348 3. SÜVEYŞ KRİZİ (1956) ............................................................................................ 349 4. EİSENHOWER DOKTRİNİ (1957) .......................................................................... 349 5. LÜBNAN BUNALIMI (1958) .................................................................................... 350 F. UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 350 1. KORE SAVAŞI (1950-1953) ................................................................................... 350 2. HİNDİÇİNİ SAVAŞI (1954) ...................................................................................... 351 3. SEATO’NUN KURULUŞU (8 EYLÜL 1954) ............................................................ 351 G. GÜNEY ASYA VE AFRİKA’DAKİ GELİŞMELER ........................................................ 352 1. ASYA ....................................................................................................................... 352 a) Hindistan.............................................................................................................. 352 b) Pakistan .............................................................................................................. 352 c) Vietnam .............................................................................................................. 353 2. AFRİKA ................................................................................................................... 353 ☸ Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU) (1963) .................................................................... 354 H. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ............................................. 354 1. AVRUPA KONSEYİ’NE ÜYELİK (8 AĞUSTOS 1949) ............................................ 354 2. NATO’YA ÜYELİK (18 ŞUBAT 1952) ..................................................................... 355 3. BALKAN İTTİFAKI (9 AĞUSTOS 1954) .................................................................. 355 4. BAĞDAT PAKTI (CENTO) (24 ŞUBAT 1955) ......................................................... 356 5. SURİYE BUNALIMI (1957) ..................................................................................... 356 İ. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’DE YAŞANAN ÖNEMLİ GELİŞMELER .... 357 1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 357 ~ XXV ~ a) Demokrat Parti (DP)’nin Kuruluşu (7 Ocak 1946) ............................................... 357 b) 1946 Genel Seçimleri ......................................................................................... 357 c) 1950 Genel Seçimleri ve Demokrat Parti İktidarı ................................................ 358 d) 1954 Genel Seçimleri ......................................................................................... 358 e) 1957 Genel Seçimleri ......................................................................................... 359 2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 359 3. SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER ...................................................................... 359 J. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE DÜNYADA YAŞANAN SOSYO-KÜLTÜREL VE BİLİMSEL GELİŞMELER ............................................................................................. 360 IV. ÜNİTE YUMUŞAMA (DETANT) DÖNEMİ VE SONRASI A. YUMUŞAMA’NIN ANLAMI, KÖKENİ VE ORTAYA ÇIKIŞI .......................................... 361 1. YUMUŞAMA’NIN ETKİLERİ .................................................................................. 361 2. ABD’NİN PEKİN ZİYARETİ (PİNG-PONG DİPLOMASİSİ) ..................................... 361 3. STRATEJİK SİLAHLARI AZALTMA GÖRÜŞMELERİ (SALT-I & SALT-II) ............. 362 4. HELSİNKİ NİHAİ SENEDİ (AGİK) (1 AĞUSTOS 1975) .......................................... 362 B. YUMUŞAMA DÖNEMİ ÇATIŞMALARI ........................................................................ 362 1. NÜKLEER SİLAH YARIŞI VE SOĞUK SAVAŞA SON VERME ÇALIŞMALARI .... 362 2. U-2 KRİZİ ................................................................................................................ 363 3. KÜBA BUHRANI ..................................................................................................... 363 4. VİETNAM SAVAŞI .................................................................................................. 363 5. KEŞMİR SORUNU (Pakistan & Hindistan) ............................................................. 364 6. SSCB’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ ......................................................................... 364 C. BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ ................................................................................... 364 D. ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 365 1. 1967-1968 ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (ALTI GÜN SAVAŞLARI) .......................... 365 2. 1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI (YOM KİPPUR SAVAŞI) ........................................... 366 3. CAMP DAVİD ANTLAŞMASI (İSRAİL & MISIR) (17 EYLÜL 1978) ........................ 366 4. İSLÂM KONFERANSI ÖRGÜTÜ (İKÖ) (1969) ....................................................... 368 5. OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI ...................................................................... 368 6. IRAK’TA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 369 7. İRAN’DA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 370 8. İRAN-IRAK SAVAŞI (1980-1988) ........................................................................... 370 ~ XXVI ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ E. YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE DÜNYADAKİ GELİŞMELER .......................................... 371 1. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 371 2. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 372 ☸ Diğer İcat ve Keşifler .......................................................................................... 372 3. KÜLTÜREL GELİŞMELER ..................................................................................... 373 F. YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI .................................................. 373 1. TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİ ...................................................................................... 373 a) Kıbrıs Sorunu ve Kıbrıs Barış Harekâtı .............................................................. 373 ☸ Johnson Mektubu ........................................................................................... 375 b) Ege Adalarının Silahlandırılması ........................................................................ 378 c) Kıta Sahanlığı Sorunu ........................................................................................ 378 d) Karasularının 12 Mile Çıkarılması Sorunu .......................................................... 378 e) Ege Hava Sahası (FIR Hattı-Uçuş Bilgi Bölgesi) Sorunu ................................... 378 2. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 379 3. ERMENİ TERÖR OLAYLARI VE ASALA (ERMENİ GİZLİ ORDUSU) .................... 379 G. TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN GELİŞMELER (1960-1983) ................................... 380 1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 380 a) 27 Mayıs 1960 İhtilâli .......................................................................................... 380 b) İhtilâl Sonrası Gelişmeler .................................................................................... 380 c) 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi ve Sonrası ..................................................... 382 2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 383 3. SOSYAL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ................................................................ 383 V. ÜNİTE KÜRESELLEŞEN DÜNYA A. SSCB’DE YAŞANAN DEĞİŞİM VE SONUÇLARI ....................................................... 385 ☸ Perestroika (Yeniden Yapılanma) ..................................................................... 385 ☸ Glastnost (Açıklık/Saydamlık) ........................................................................... 385 1. SSCB’NİN DAĞILMASI ........................................................................................... 386 2. SSCB’NİN DAĞILMASININ DOĞU AVRUPA’YA ETKİLERİ .................................. 386 B. TÜRK CUMHURİYETLERİNİN BAĞIMSIZ OLMALARI .............................................. 387 1. AZERBAYCAN ........................................................................................................ 387 ☸ Dağlık Karabağ Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan) ......................................... 387 ~ XXVII ~ 2. KAZAKİSTAN .......................................................................................................... 388 3. KIRGIZİSTAN .......................................................................................................... 388 4. ÖZBEKİSTAN ......................................................................................................... 388 5. TÜRKMENİSTAN .................................................................................................... 389 C. BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU (ALMA ATA ZİRVESİ) .................................. 389 D. TİKA (TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992) ............................ 389 E. DOĞU BLOKU’NDAN SONRA AVRUPA .................................................................... 390 1. BERLİN DUVARI’NIN YIKILMASI ........................................................................... 390 2. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU’NDAN (AET) AVRUPA BİRLİĞİ’NE (AB) ..... 390 a) Maastricht Kriterleri ............................................................................................. 391 b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993) ....................................... 392 3. NATO’NUN AVRUPA’DA GENİŞLEMESİ ............................................................... 392 4. TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ SÜRECİ ............................................................. 393 5. AB’NİN ORGANLARI .............................................................................................. 394 a) AB Komisyonu .................................................................................................... 394 b) AB Parlamentosu ................................................................................................ 394 c) Adalet Divanı ...................................................................................................... 394 d) Avrupa Konseyi .................................................................................................. 394 e) Sayıştay .............................................................................................................. 394 f) Ekonomik ve Sosyal Komite ............................................................................... 394 g) Avrupa Yatırım Bankası ...................................................................................... 394 F. YENİ OLUŞUM SÜRECİNDE BALKANLAR ................................................................ 395 1. YUGOSLAVYA’NIN DAĞILMASI ............................................................................ 395 2. KOSOVA SORUNU ................................................................................................ 396 3. ARNAVUTLUK’TA DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI ........................................... 396 4. ABD’NİN BALKAN POLİTİKASI ............................................................................. 397 G. ORTA DOĞU VE AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ................................................ 397 1. KÖRFEZ SAVAŞLARI ............................................................................................. 397 a) I. Körfez Savaşı (1990-1991) .............................................................................. 397 b) II. Körfez Savaşı (2003 - ...) ................................................................................ 399 2. FİLİSTİN SORUNU VE ORTA DOĞU’DA BARIŞ GÖRÜŞMELERİ ....................... 399 3. AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ........................................................................ 400 4. ORTA DOĞU’DA “SU” SORUNU ............................................................................ 401 H. DÜNYA’DAKİ GELİŞMELER ....................................................................................... 401 1. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 401 ~ XXVIII ~ ~ İÇİNDEKİLER ~ 2. KÜRESELLEŞME VE ETKİLERİ ............................................................................ 403 İ. DEĞİŞEN DÜNYA VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................... 403 1. TÜRKİYE-RUSYA FEDERASYONU İLİŞKİLERİ .................................................... 403 2. TÜRKİYE’NİN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLİTİKASI ...................................... 403 ☸ Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ) (1992) .......................................... 404 ☸ Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) (1993) ........................... 405 ☸ Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (1993) ......................................................... 405 3. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 405 4. TÜRKİYE’NİN BALKAN POLİTİKASI ...................................................................... 405 J. KIZILAY’IN YURT DIŞI YARDIM FAALİYETLERİ ...................................................... 407 K. TÜRK ORDUSU VE DÜNYA BARIŞINA KATKILARI .................................................. 407 L. 1980 SONRASI TÜRKİYE ........................................................................................... 408 1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 408 2. SOSYO-KÜLTÜREL VE SANATSAL GELİŞMELER .............................................. 409 3. DÖNEMİN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELERİ ........................................................... 410 4. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 410 M. KÜRESEL SORUNLAR ............................................................................................... 411 1. KÜRESEL ISINMA .................................................................................................. 411 2. KYOTO PROTOKOLÜ (11 Aralık 1997) ................................................................. 411 3. ÇERNOBİL NÜKLEER KAZASI (1986) ................................................................... 412 4. YOKSULLUK VE AÇLIKLA MÜCADELE ................................................................ 412 5. SALGIN HASTALIKLAR .......................................................................................... 412 ~ XXIX ~ “İslamiyet “ Ön ncesi Türk Taarihi” KPSSS / Tarihin Pu usulası I. BÖLÜM İSLÂ ÂMİY YET Ö ÖNCESSİ TÜRK TA ARİH Hİ Bu bö ölümden oortalama “1” “ soru çııkmaktadıır. KPSS’D DE ÇIKMIŞ PERİYO ODİK SOR RU ANALLİZİ (LİSAN NS) 2 2001 2002 2003 2004 2005 22006 2007 2008 2009 9 2010 20011 2012 2013 (1) (1) (-) (2) (2) (1) (1) (1) (1) (1) ((2) (1) (1) (OR RTAÖĞRE ETİM) (ÖN LİSA ANS) 2006 2 2008 20 010 20122 2006 2008 2010 2012 (1) (2) (1 1) (3) (1) (1) (1) (1) Yazzarın Yorumuu Değerli adaylar, ÖSSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleşttirdiği tüm sınaavlarda bu bölü üm ile ilgili sord duğu sorularda;; ilkler, kavram m bilgisi ve yerle eşik hayatın kaanıtları konula arı üzerinde yoğ ğunlaştığı görüllmektedir. Geneellikle bilgi ağırrlıklı olarak orta talama “1” soru unun geldiği bu u bölümde edinnilecek bilgiler, sonraki süreçtte İslâm kültürüünün Türk kültü ürü üzerindeki etkisinin e anlaşıllması bakımınd dan oldukça öne emlidir. 2012 KP KPSS (Ortaöğreetim)’de sürprizz olarak “3” sorrunun sorulmassı bu bölümün önemini bir kaat daha artırm mıştır. Bu nedenlle bu bölümde elde edilen kazzanımların soru çözümleriyle bi birlikte tekrarın nı öneriyoruz. ~2~ KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” I. TÜRK ADI VE ANLAMI ✎ Türk adının anlamı konusunda pek çok kaynak farklı bilgiler vermektedir. Örneğin; Kaşgarlı Mahmut’a göre “olgunluk çağı” A. Wambery’e göre “türemek (törü)” G. Doerfer’e göre “devlete bağlı halk” Ziya Gökalp’e göre “töre sahibi” Alman Türkolog Müller’e göre ise “töreli, kanun-nizam sahibi” demektir. 1. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya coğrafyasında yaşayan Türk topluluklarına ait kültür merkezlerinden biri değildir? A) Andronova B) Altay D) Alişar C) Karasuk E) Anav ✎ Bunun yanında Çin kaynaklarında miğfer, Uygur metinlerinde ise güçlü, kuvvetli ve cesur olarak geçen Türk kelimesinin türeyen, çoğalan, erdemli, terk edilmiş gibi farklı anlamları da vardır. “Türk” kelimesini siyasî bir isim olarak ilk kez Göktürkler kullanmıştır. 2. “Türk” adından ilk kez aşağıdaki kaynaklardan hangisinde bahsedilmiştir? A) Çin B) Arap D) Latin C) Bizans E) Roma “Türk” adından ilk kez Çin yıllıklarında bahsedilmiştir. Ancak VI. yüzyılda coğrafî bir terim olarak "Türkiye" kelimesi ise ilk kez Bizans kaynaklarında geçmektedir. ✎ Öte yandan “Türk” adına Çin, Arap, Pers, Bizans, Rus, Macar ve Hint gibi pek çok kaynakta rastlanması, Türklerin çok geniş bir coğrafyaya yayıldığını ve bu topluluklarla etkileşim içinde olduğunu kanıtlamaktadır. 3. Aşağıdakilerden hangisinin tarih boyunca “Türk” adına verilen anlamlardan biri olduğu söylenemez? A) Olgunluk B) Töreli D) Kuvvetli II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ C) Miğfer E) Kama ✎ Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. ✎ Türkler bu bölgede; kuzeyde Sibirya ve Baykal Gölü, güneyde Hindikuş Dağları, ba- tıda Hazar Denizi ve doğuda Kingan Dağları ile çevrili alanda yaşamışlardır. ✎ Türklerin ana yurdunun tam olarak belirlenememesinde en önemli etken, göçebe yaşam tarzı sebebiyle çok geniş alanlara yayılmış olmalarıdır. ✎ Orta Asya’da Türk kültürüne ait önemli kültür merkezleri bulunmaktadır. Bunlar: Anav Kültürü : Orta Asya’nın en eski kültür merkezidir. 4. İslâmiyet öncesi Türk tarihini incelemek isteyen bir tarihçi, aşağıdaki kaynakların hangisinden daha çok yararlanabilir? A) Mısır Kelteminar Kültürü : Türklere ait en eski kültür merkezlerinden biridir. C) İran B) Çin D) Latin E) Arap Afanasyevo Kültürü: Bakır madeni kullanılmış, hayvancılık gelişmiştir. Altay Kültürü : Pek çok kültür merkezini içine almaktadır. Andronova Kültürü : Türklerin ilk ataları oldukları kabul edilmektedir. Tunçtan ve altından yapılmış eşyalar ilk kez burada bulunmuştur. Karasuk Kültürü : Andronova kültürüne benzer. İlk kez demiri işlemişlerdir. Taştık Kültürü : Tagar kültürüyle benzerlik gösterir. Tagar Kültürü : Türklere ait en gelişmiş kültür merkezidir. Bu kültürlerden günümüze en yakın olanı Tagar Kültürü'dür. 5. Orta Asya’da yaşayan Türklerin ana yurdunun net olarak belirlenememesinde ve buna bağlı olarak araştırmaların güçleşmesinde etkili olan temel faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) Yönetimde ikili teşkilât uygulamaları B) Yazıyı geç kullanmaları C) Göçebe yaşam tarzı nedeniyle çok geniş alanlara yayılmış olmaları D) Türk adının pek çok kaynakta geçmesi III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER E) Temel geçim kaynaklarının hayvancılık olması ✎ Türklerin ilk göçleri MÖ XVI. yüzyıldan itibaren başlamış ve sürekli devam etmiştir. ✎ Göçlerin kolaylaşmasını sağlayan en önemli neden at unsurudur. Ayrıca at, onların kabiliyet gücünü artırmış ve savaşlarda da başarılı olmalarında etkili olmuştur. 1-D 2-A 3-E 4-B 5-C ~3~ “İslam miyet Öncesi Türk Tarihi”” KPSS / Ta arihin Pusulaası A. Gö öçlerin Nedenleri Ortta Asya’nın olu umsuz iklim koşulları (kuraklık-bozkır) (Coğrrafî) Hayyvan hastalıklaarı ve meraların azalması (Co oğrafî-Ekonom mik) Nüfus artışına bağlı olarak yaşa am alanlarının yetersizliği y (Soosyal) 1. Aşağıdakileerden hangisi Türklerin Orta Asya’dan g göç etmelerinin n nedenlerinde en biri değildi r? Çin n ve Moğol gibii dış güçlerin baskısı b (Siyasî) A) Olumsuuz iklim koşullarrı Yen ni yerler bulmaa arzusu (özgürlüklerine düşkkün olmaları) ((Siyasî) B) Tarımsaal faaliyetlerle uğraşılması u C) Boylar aarasında yaşanan mücadelelerr Boyylar arasındakii mücadeleler (Siyasî) D) Cihan hhâkimiyeti mefkû ûresi Cih han hâkimiyeti mefkûresi (Gaaza Anlayışı) (Siyasî) E) Nüfus aartışı B. Gö öçlerin Sonu uçları Ortta Asya kültürü ü dünyanın değğişik bölgelerin ne yayılmıştır. Türrk kültürü farklı kültürlerle ka aynaşmıştır. Yen ni Türk devletleeri kurulmuştu ur. Yen ni göç dalgalarrına neden olm muşlardır. {Ör: Kavimler K Göçüü (MS 375)} Göçler Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaşttırmıştır. Türk devletleriinden hangisi2. 2 Aşağıdaki T nin Avrupaa’da devlet kurup egemenlik sağladığı ssavunulamaz? A) Bulgarlarr IV. İLK TÜRK TTOPLULUK KLARI VE DEVLETLE D ERİ Orta a Asya’daki TTürk Devletleri Asya (Büyük) Hun D Devleti Göktürk Devleti Kutlu uk (II. Göktürk) Devleti Uygu urlar Hazarlar Türgiişler Avarlar (Juan Juanlaar) Kırgızzlar Karlu uklar Sibirller (Sabirler) Akhu unlar (Eftalitler) Kime ekler Başkırtlar B) Avarla ar D) Gööktürkler C) Hunla ar E) Macarlar Av vrupa’daki TTürk Devletle eri Avrupa (Batı) Hunn Devleti Avarlar (Juan Juannlar) Bulgarlar Ma acarlar Kıp pçaklar (Kumannlar) Uzlar Peçenekler Sib birler (Sabirler) Hunlar H ve Avarla ar hem Asya’da a hem de Avrupa’da teşkilâtlı bbirer devlet kurrmuştur. Ayyrıca Avrupa’da a varlık göstereen devletler Hıriistiyanlığı benim msediği için zam manla millî m benliklerini yitirerek asimille olmuşlardır. 3. 3 I. Türgişleer II. Hunlar III. Avarlar Yukarıdaki lerden hangile eri hem Asya hem de Avvrupa’da teşkilâ âtlı birer devlett kurmuştur? ? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I vve III C) I ve II E) E II ve III 4. 4 İlk atlı göççebe Türk toplu uluğu aşağıdak kilerden han gisidir? A) Hunlar B) Kırgızlar D) Kaarluklar C) İskitlerr E) Göktürkler G A. İskkitler (Sakallar) (M.Ö. VIII. V - III. Yüzyıl) ✎ İskiitler ilk atlı-göçebe Türk topluluğu olarak bilinmektedir. b ✎ Savvaşçı bir topluluktur. ✎ En önemli hüküm mdarları Alper Tunga’dır. T Firrdevsî, “Şehnâm me” adlı eserind de Alper Tunga’dan “Afrasiyapp” ismiyle bahssetmiştir. 5. 5 İranlı şair F Firdevsî’nin Şe ehnâme adlı es serinde kend disinden “Afrasiiyap” olarak ba ahsettiği ünlü ü Saka hakanı aşağıdakilerde en hangisidir? ? A) Alper Tu nga B) B Tomris C) Çiçi D) D Cogu E) Ki-ok ✎ Sakka Hanı Tomriss Hatun, bir “kkadın hükümda ar” olarak Türkk ve dünya tariihinde son derrece önemli bir yere sahiptirr. Nitekim o, “d dünyanın ilk kaadın hükümda arı” olarak kab bul edilmekted dir. ~4~ 1-B 2--D 3-E 4-C 4 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” ✎ İskitlerin özellikle altın ve gümüş işçiliğinde usta olmaları, onlara “Bozkırın Kuyum- cuları” unvanını kazandırmıştır. ✎ Pantolon, kemer ve kemer tokasını tüm dünyaya tanıtmışlardır. ✎ Ordularında “amazon” adı verilen kadın askerler bulundurmuşlardır. 1. İskitler (Sakalar) ile ilgili olarak verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Atı evcilleştiren ilk topluluktur. ✎ Ön Asya’da atı evcilleştiren ilk topluluktur. B) Ordularındaki kadın askerlere “amazon” adını vermişlerdir. ✎ Alper Tunga ve Şu destanları ünlüdür. C) En ünlü hükümdarları Teoman’dır. ✎ En önemli savaşları Perslerle (İranlılar) olmuştur. D) Pantolon, kemer, kemer tokası gibi pek çok malzemeyi dünyaya tanıtmışlardır. İskitlerin “Alper Tunga Destanı” ile İranlı şair Firdevsî’nin Gazneli Sultan Mahmut’a E) İranlılar (Persler) ile yaptıkları savaşlar Firdevsî’nin “Şehnâme” adlı eserine konu olmuştur. sunduğu “Şehnâme” adlı eser İskit-Pers (İran) savaşını konu alır. B. Asya (Büyük) Hun Devleti (M.Ö. IV. yy - M.S. 216) ✎ Hunlar hakkındaki ilk bilgilere Çin kaynaklarında rastlanmaktadır. ✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. (Bilinen ilk teşkilâtlı Türk devleti) ✎ Orta Asya’daki Türk boylarını ilk kez bir bayrak altında toplamıştır. 2. Orta Asya’da madencilik alanında gösterdikleri gelişmeler nedeniyle “Bozkırın Kuyumcuları” unvanıyla anılan Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? B) İskitler A) Hunlar ✎ Devlet, boylar birliği federasyonu anlayışına göre örgütlenmiştir. (federatif yapı) D) Karluklar ✎ Merkezi Ötüken olan devletin kurucusu Teoman’dır. C) Uygurlar E) Avarlar ✎ Teoman özellikle Çin üzerine akınlar yapmış, ilk Çin İmparatoru olan Qin Shi Huang bu akınlara karşı dünyaca ünlü Çin Seddi’ni yaptırmıştır. (yaklaşık uzunluğu 8.851 km.’dir.) ✎ Bu dönemde Türk-Çin rekabetinin en önemli ekseni “İpek Yolu” ticareti olmuştur. ✎ Büyük Hun Devleti’nde en parlak dönem Mete Han döneminde yaşanmıştır. Oğuz Kağan Destanı’nda “Oğuz Han”la özdeşleştirilen Hun hükümdarı Mete Han’dır. 3. I. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. II. İlk Türk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur. III. Türklere ait ilk yazılı eserler olan Orhun Kitabeleri’ni yazmışlardır. IV. İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur. ✎ Mete Han döneminde teşkilâtlanmaya çok önem verilmiştir. Nitekim bu dönemde; Yukarıdakilerden hangileri Asya Hun İlk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur. Devleti’yle ilgilidir? İlk kez Türk siyasî birliği sağlanmıştır. (boylar birliği federasyonu) A) I, II ve III B) Yalnız IV D) I, II ve IV İlk kez “İkili Yönetim” sistemi ile “Kurultay” (Danışma Meclisi) oluşturulmuştur. C) I ve IV E) II, III ve IV İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur. Orduda “Onlu Sistem” oluşturulmuştur. Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan M.Ö. 209 yılı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir. ✎ Mete Han Çin’e birçok sefer düzenlemişse de, Çin toplumu içerisinde asimile olma- mak için Çin’e yerleşmemiş, sadece Çin’i vergiye bağlamıştır. (ekonomik amaçlı) 4. Çin İmparatoru Qin Shi Huang aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinin akınlarını önlemek amacıyla ünlü Çin Seddi’ni inşa ettirmiştir? A) Hunlar B) Avarlar D) Türgişler C) Hazarlar E) Göktürkler ✎ Mete’nin ölümünden sonra, özellikle Ki-ok döneminden itibaren Çin politikasının (entrikalar) da etkisiyle devlet parçalanma sürecine girmiş ve halkın önemli bir bölümü batıya göç etmiştir. Bu gelişme beraberinde Kavimler Göçü’ne yol açmıştır. 1. Kavimler Göçü (375) ✎ Asya Hun Devleti’nin dağılmasından sonra Hunların Karadeniz’in kuzeyine doğru gelmeleri bu bölgede yeni bir göç hareketini başlatmıştır. 5. Oğuz Kağan Destanı’nda kendisinden “Oğuz Han” olarak bahsedilen ünlü Hun hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Teoman B) Ki-ok C) Mete Han D) Attila ✎ Batı’ya doğru gelişen bu göçler sonucunda Vizigotlar, Ostrogotlar, Vandallar gibi E) Balamir Kağan Germen topluluklar da Avrupa’nın içlerine doğru göç etmişlerdir. ✎ Dünya tarihinin bu en büyük kitlesel göç hareketine “Kavimler Göçü” adı verilmek- tedir. 1-C 2-B 3-D 4-A 5-C ~5~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası 2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları ✎ Roma İmparatorluğu 395’te Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. (Batı Roma İmpa- ratorluğu 476’da yıkılmıştır.) ✎ İlkçağ sona ermiş, Ortaçağ başlamıştır. 1. Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun Devleti’nin yol açtığı Kavimler Göçü’nün sonuçları arasında gösterilemez? A) Skolâstik düşüncenin ortaya çıkması ✎ Avrupa’da krallık rejimi zayıflamış, feodalite (derebeylik) ortaya çıkmıştır. B) Büyük Hun Devleti’nin kurulması ✎ Kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce egemen olmuştur. C) Avrupa’nın etnik ve siyasî yapısının değişmesi Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda D) Roma İmparatorluğu’nun siyasî bütünlüğünün bozulması bilimi reddeden bir anlayıştır. E) Feodalite (derebeylik) rejiminin ortaya çıkması ✎ Avrupa’nın siyasî, ekonomik ve sosyal yapısı değişmiştir. ✎ Avrupa’nın etnik yapısı değişmiş ve yeni devletlerin temelleri atılmıştır. ✎ Avrupa’da bir Hun devleti kurulmuştur. (Avrupa Hun Devleti) C. Avrupa (Batı) Hun Devleti (375 - 469) 2. Türk tarihinde Kavimler Göçü (375) sonrasında batıya göç ederek Avrupa’da bir devlet kurmayı başaran ilk Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Macarlar ✎ Avrupa (Batı) Hun Devleti, Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir. B) Bulgarlar D) Kıpçaklar C) Hunlar E) Peçenekler ✎ Doğu ve Orta Avrupa’da Balamir Kağan tarafından kurulmuştur. ✎ Attila döneminde en parlak dönemini yaşamıştır. ✎ Attila zamanında Bizans ve Batı Roma karşısında üstünlük sağlanmış, bu başarılar sonucu Margus ve Anatolius barışları imzalanmıştır. ✎ Attila’nın ölümü sonrası devlet zayıflamaya başlamış, 469 yılında Bizans ve diğer kavimlerin saldırıları sonucu yıkılmıştır. 3. Hıristiyanların günahlarından dolayı kendilerini cezalandırmak amacıyla Tanrı tarafından gönderildiğini düşündükleri ve “Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirdikleri Türk hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Attila Attila, Hıristiyanlar tarafından “Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirilmiştir. Hıristi- B) Mete D) Balamir yanların böyle bir niteleme yapmalarındaki temel sebep, günahlarından dolayı Attila’nın kendilerini cezalandırmak için Tanrı tarafından gönderildiğini düşünmeleridir. C) Teoman E) Bilge Kağan 4. D. Göktürk Devleti I. 1. I. Göktürk Devleti (552 - 659) III. Sasani ✎ Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir. daki devletlerden hangileri ile mücadele Çin, II. Bizans, Göktürkler, İpek Yolu ticareti için yukarı- ✎ Türk adını ilk kez kullanan (ilk kez Türk adıyla kurulan) Türk devletidir. etmiştir? ✎ Asya Hunları’ndan sonra Türk boylarını ikinci kez bir bayrak altında toplamıştır. A) Yalnız II B) Yalnız III D) I ve III ✎ Başkenti Ötüken olan devletin kurucusu Bumin Kağan’dır. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Bumin Kağan, ülkeyi “Doğu”-“Batı” şeklinde ikiye ayırmış ve Batı’nın yönetimini de kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir. Bu sistem İkili Yönetim sistemidir. Bu sisteme göre ülke, doğu ve batı olarak ikiye ayrılırdı. İkili Teşkilât, İslâm öncesi Türk devletlerinde federal yönetim anlayışı olduğunu açıkça göstermektedir. ✎ Devlet Mukan Kağan döneminde en parlak devrini yaşamıştır. ✎ Göktürkler İpek Yolu için ise Çin, Bizans ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir. 5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında devlet “Doğu” ve “Batı” şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiş, Batı’da yönetim Yabgu’ya verilmiştir. Ancak Yabgu iç işlerinde serbestken, dış işlerinde Kağan’a bağlı kalmıştır. Bu durum aşağıdaki yönetim sistemlerinden hangisi ile açıklanabilir? A) Demokratik ✎ Çin baskısı ve iç karışıklıklar nedeniyle zamanla zayıflayan devlet, 582’de Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmış; Doğu Göktürk Devleti 630’da, Batı Göktürk Devleti ise 659’da Çin egemenliğine girmiştir. ~6~ B) Monarşi D) Federatif 1-B 2-C C) Meşrutî E) Merkeziyetçi 3-A 4-E 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” 2. Kürşad Ayaklanması (İhtilâli) (639) ✎ 630-680 yılları arasında 50 yıl esaret dönemi yaşayan Türkler bağımsızlık için isyan etmişlerdir. Bunlardan en önemlisi 639 tarihli Kürşad Ayaklanması’dır. 1. Türk tarihinde görülen Kürşad Ayaklanması ile ilgili olarak; ✎ 639 yılında gelişen bu bağımsızlık hareketinde, Kürşad ve 39 arkadaşı Çin esaretine I. son vermek için Çin sarayını basmış, ancak çıkan mücadelede isyancıların tümü öldürülmüştür. Türklerin bağımsızlığını hedefleyen bir ayaklanmadır. II. Doğu Göktürk Devleti’nin Çin egemenliği altında olduğu dönemde yaşanmıştır. 639’da başlayıp 40 kahraman Türk’ün ölümüyle sonuçlanan Kürşad Ayaklanması, III. Türklerin İslâmlaşma sürecine önemli Türk tarihindeki ilk bağımsızlık mücadelesi olarak bilinmektedir. katkı sağlamıştır. yargılarından hangileri doğrudur? ✎ Kürşad İsyanı başarıya ulaşamamışsa da, sonraki süreçte Türklerin bağımsızlık mü- A) Yalnız I cadelelerine örnek olması bakımından önemlidir. Nitekim Göktürkler, bu isyandan sonra Kutluk Kağan’ın önderliğinde bağımsızlık mücadelesi vermiş ve II. Göktürk (Kutluk) Devleti’ni kurmuşlardır. 3. II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682 - 744) ✎ Kutluk Kağan, gizli bir teşkilât kurarak Göktürkleri bağımsızlık mücadelesi için ör- B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. Göktürk Devleti’ni yeniden kurduğu için “İlteriş” unvanını alan ve yaptığı 46 seferle Çin’i baskı altında tutan Göktürk hakanı aşağıdakilerden hangisidir? gütlemiş ve isyan bağımsızlıkla sonuçlanmıştır. Böylece II. Göktürk (Kutluk) Devleti başkent Ötüken olmak üzere Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. A) Kül Tigin B) Bumin Kağan C) Mukan Kağan D) Kutluk Kağan E) Bilge Kağan Kutluk Kağan devleti tekrar kurduğu için İlteriş (derleyen, toplayan) unvanı almıştır. ✎ Kutluk Kağan yaptığı 46 seferle Çin’i baskı altında tutmuş, bu durumun devlete ge- rek siyasî gerekse ekonomik anlamda önemli getirileri olmuştur. ✎ Kutluk Kağan, ayrıca danışman olarak Vezir Tonyukuk’u seçmiş, ordu ve diplomasi ile ilgili işlerini ona bırakmıştır. Vezir Tonyukuk Türk tarihinin ilk veziri olarak kabul edilmektedir. 3. I. Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir. II. İlk Türk alfabesini oluşturmuşlardır. III. Manihaizm dinini benimsemişlerdir. IV. Ordu ve devlet sisteminin temellerini atmışlardır. V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır. ✎ II. Göktürk Devleti’nde Bilge Kağan devri ise en parlak dönemdir. ✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden biri 720 tarihli Şantan Savaşı’dır. Bu savaşta Bilge Kağan Çin ordusu ve ittifakını dağıtmıştır. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri Göktürklere ait özellikler arasındadır? A) I ve II B) I ve IV D) III ve V C) II ve III E) II, IV ve V ✎ Devletin Bilge Kağan dönemindeki üstünlüğü Kül Tigin zamanında devam etse de, 743 yılında Karluklar, Basmiller ve Uygurlar birleşip Kutluk Devleti’ni yıkmışlardır. 4. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ✎ Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. ✎ Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir. ✎ İlk Türk alfabesini (Göktürk/Orhon Alfabesi) oluşturmuşlardır. ✎ Türklere ait ilk Türkçe yazılı belgeleri (Orhun Kitabeleri) bırakmışlardır. ✎ Türklerde devlet ve millet olma bilincini geliştirmişlerdir. 4. Göktürklerin aşağıda verilen özelliklerinden hangisi, onların ulusçu bir devlet anlayışına sahip olduğunu kanıtlar niteliktedir? A) Doğu-Batı olmak üzere iki koldan yönetilmişlerdir. B) Orta Asya’da devlet kurmuşlardır. ✎ Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkilerde bulunmuşlardır. C) Hükümdarları, komşu ülke hanedanlıklarıyla akrabalık kurmuştur. ✎ Ergenekon ve Bozkurt Destanları en önemli sözlü edebiyat eserleridir. D) Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkilerde bulunmuşlardır. Göktürklerin adında “Türk” kelimesinin olması, kendilerine özgü bir alfabe oluştur- E) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır. maları ve Çin’e karşı bağımsızlık mücadelesi vermeleri, onların ulusçu (milliyetçi) bir devlet niteliği taşıdıklarını kanıtlamaktadır. 1-C 2-D 3-A 4-E ~7~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası E. Uygur Devleti (744 - 840) ✎ Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. ✎ Karluk ve Basmillerle birleşip, Göktürk Devleti’ne son vererek kendi devletlerini kurmuşlardır. ✎ Merkezleri Ötüken’dir. Ancak daha sonra Ordu Balıg (Karabalgasun) olmuştur. ✎ Kutluk Bilge Kül Kağan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Moyen-Çur geçmiştir. Bu dö- nemin en önemli olayı, Araplarla Çinliler arasındaki 751 Talas Savaşı’dır. ✎ Bögü Kağan dönemi devletin en parlak ve en zengin dönemidir. Nitekim büyük sa- raylar bu dönemde inşa edilmiştir. ✎ Bu dönemde eti yasaklayan Manihaizm ile savaşmayı yasaklayan Budizm dinleri- nin etkisiyle göçebe yaşam tarzının yerini “yerleşik hayat” almaya başlamıştır. 1. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak; I. Avrupa’da devlet kurmuşlardır. II. Manihaizm’i kabul etmişlerdir. III. Kendilerine özgü 14-18 harfli bir alfabe oluşturmuşlardır. IV. Orduyu onluk sisteme göre ilk kez düzenlemişlerdir. V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri Uygurlara ilişkindir? A) I ve III B) I ve V D) II, III ve V ✎ Uygurlar Manihaizm’in etkisiyle hükümdarlarına “Ay Tengri” unvanı vermişlerdir. C) IV ve V E) III, IV ve V ✎ 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılan devlet, Sarı Uygurlar ve Turfan Uygurları olmak üzere ikiye ayrılmıştır. ✎ Turfan Uygurları Moğolların bünyesinde önemli görevlere gelmiş, ayrıca bu toplu- luğun Türk kültüründen etkilenmesine olanak sağlamışlardır. 1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri ✎ Savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir. 2. Uygur Devleti ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Göçebe yaşamı terk edip, yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. B) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır. ✎ Hayvancılık önemini kaybetmeye başlamış, tarıma yönelmişlerdir. C) Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk örneklerini vermişlerdir. ✎ Ticaret gelişmiş, bilim ve sanatla uğraşmaya başlamışlardır. D) İlk kez kâğıt ve matbaayı kullanmışlardır. ✎ Halkın yeni dinlerini öğrenmesi için çok sayıda kitap yazmışlar ve bu kitapların bası- E) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında toplayan Türk devletidir. mında bir anlamda matbaanın temeli sayılabilecek kalıplar kullanmışlardır. ✎ Çin kültürü ve dininin etkisi altına girmişlerdir. ✎ Gittikçe zayıflamışlar ve iç karışıklığa sürüklenmişlerdir. 2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi 3. Hukuk kurallarını yazılı hale getiren ilk Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hazarlar ✎ Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. B) Hunlar D) Avarlar C) Uygurlar E) Göktürkler ✎ Türk tarihinin ilk şehirlerini kurmuşlardır. (Beşbalık, Ordubalık, Turfan...) ✎ Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devletidir. (hareketli ya da tahtadan harfler) ✎ Manihaizm inancındaki bazı terimleri Türkçeye çevirmişlerdir. (Bu durum, Uygurla- rın ulusçu bir yapıya sahip olduğunu kanıtlamaktadır.) ✎ Mimarî eserler (tapınak, saray, ev vb.) bırakan ilk Türk devletidir. 4. Türk tarihinde ilk kez kütüphane oluşturan topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Kıpçaklar B) Uygurlar D) Bulgarlar ✎ Töreyi yazılı hale getiren ve yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir. C) Hunlar E) Macarlar ✎ Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk örneklerini vermişlerdir. ✎ Gök Tanrı inancını terk eden ilk Türk devletidir. ✎ İlk kez kütüphane kuran Türk devletidir. ✎ Altay dil grubundan Hakanîye lehçesiyle konuşan Uygurlar, kendilerine özgü 14-18 harfli bir alfabe (Uygur Alfabesi) oluşturmuşlardır. 5. Uygurların; I. Gök Tanrı inancını terk etmeleri, II. kendilerine ait bir alfabe oluşturmaları, III. tapınak mimarîsine önem vermeleri Uygur Alfabesi “Soğd Alfabesi”nden etkilenilerek hazırlanmıştır. özelliklerinden hangilerine kendinden önceki Türk devletlerinde rastlanmaz? A) Yalnız I ✎ Karabalgasun, Sine-Uşi, Moyen-çur ve Bugut yazıtlarını bırakmışlardır. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Mimarîde Türk üçgeni tarzını ortaya çıkarmışlardır. ✎ Orta Oyunu ile Türk tiyatrosunun ilk örneklerini vermişlerdir. ~8~ 1-D 2-E 3-C 4-B 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” 3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları ✎ Tarımsal faaliyetler ✎ Sulama kanalları ✎ Su değirmenleri ✎ Tarım aletleri (saban, çapa, orak, tırpan vb.) ✎ Tohumluk buğday ambarları ✎ Halktan toprak, konut veya ürün vergisi alınması ✎ Mimarî eserler (saray, sur, tapınak, ev vb.) ✎ Matbaa kullanılması 1. I. silah ve at koşum takımı imal etmeleri, II. çeşitli mimarî eserler oluşturmaları, III. ticaret ve madencilikle uğraşmaları İslâmiyet’ten önce Türklerin yukarıdaki uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtiklerinin kesin bir kanıtıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Kitap ya da arşiv belgeleri C) I ve II E) I, II ve III ✎ Fresk (duvar süsleme), Vitray (cam süsleme), minyatür vb. süsleme sanatları DİKKAT ! Değerli adaylar, yukarıda yerleşik hayatın kesin kanıtları bir liste halinde verilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken temel nokta, eğer herhangi bir faaliyet ya da malzeme göçebe toplumlarda da görülebiliyorsa, bu unsurların yerleşik hayatın kanıtı olamayacağıdır. Örneğin; at koşum takımları, süs eşyaları, tahıl saklama kapları, tahıl öğütme taşları, heykel, mezar taşı, kemik, ticaret, madencilik, dokumacılık gibi faaliyet ve malzemeler göçebe toplumlarda da olabileceği için yerleşik hayata kanıt olamaz. 2. İslâmiyet’ten önce Türklerin; I. dokumacılık yapmaları, II. “imge” adı verilen mesken, toprak ve hayvan vergisi almaları, III. tarımda sulama kanalları yapmaları uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtiklerinin kesin bir kanıtı değildir? V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar) C) I ve II E) I, II ve III ✎ İsimleri Çin kaynaklarında “Juan-Juan” olarak geçmektedir. ✎ Orta Asya’da bir devlet kurmuşlarsa da, Göktürkler bu devlete son vermiştir. ✎ Balkanlara göç eden Avarlar, Bayan Han önderliğinde Orta Avrupa’da ikinci kez bir devlet kurmuşlardır. İstanbul’u kuşatan (626’da) ve Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk topluluğu Avarlardır. ✎ Slav topluluklarını devlet yönetimi ve millî bilinç yönünden etkilemişlerdir. ✎ Hıristiyanlığı benimseyen Avarlar zamanla asimile olup kimliklerini yitirmişlerdir. ✎ Ayrıca Avarlar, üzengiyi ve süvari kılıcını Avrupa’ya tanıtan ilk devlettir. 3. Çin kaynaklarında, kendilerinden “Juan Juan” ismiyle bahsedilen, Orta Asya’dan Balkanlara göç ederek Bayan Han önderliğinde Orta Avrupa’da bir devlet kuran ve 626’da Sasanilerle birlikte İstanbul’u ilk kuşatan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar B) Macarlar D) Bulgarlar C) Avarlar E) Kıpçaklar B. Karluklar ✎ İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur. ✎ Kutluk (II. Göktürk) Devleti’nin yıkılmasında etkili olmuşlardır. ✎ Türgişlerin siyasî varlıklarına son vermişlerdir. ✎ Moğollara (Cengiz Han)’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur. 4. İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Kırgızlar ✎ İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır. B) Kimekler D) Karluklar C) Türgişler E) Göktürkler ✎ Talas Savaşı’nda Müslüman Arapları desteklemişler ve Orta Asya’nın Çinlileşmesini engelleyerek İslâmiyet’in yayılmasını kolaylaştırmışlardır. C. Kırgızlar ✎ Orta Asya’da egemenlik kuran son Türk boyu Kırgızlardır. ✎ Uygurlara isyan ederek bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. ✎ Moğolların hâkimiyeti altına girip, Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk topluluğudur. 5. Dünyanın en uzun destanı olarak bilinen “Manas Destanı”, aşağıdaki Türk topluluklarından hangisine aittir? A) Uygurlar B) Kırgızlar D) Peçenekler ✎ Dünyanın en uzun destanı olan (400 bin mısra) Manas Destanı’nı oluşturmuşlardır. C) Ak Hunlar E) Bulgarlar ✎ Kırgızlara ait Yenisey Yazıtları önemlidir. ✎ Günümüz Kırgızistan Devleti 1991’de kurulmuş olup, başkenti Bişkek’tir. 1-B 2-A 3-C 4-D 5-B ~9~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası D. Hazarlar ✎ Orta Avrupa ve Kafkaslarda egemenlik kurmuşlardır. ✎ Hz. Osman döneminde İslâm ordularıyla savaşan ilk devlettir. ✎ Kafkasya’da ve Karadeniz’in kuzeyinde İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir. 1. Türk tarihinde ilk kez “Tek Tanrılı” inanç sistemini benimseyen ve İbraniler dışında “Musevîlik” dinini kabul eden tek Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? ✎ İbraniler (Yahudiler) dışında Musevîliği kabul eden tek topluluktur. Bu nedenle Tek A) Türgişler Tanrılı inanç sistemini benimseyen ilk Türk devletidir. B) Macarlar D) Peçenekler C) Avarlar E) Hazarlar ✎ Hazarlar aynı zamanda paralı ordu kuran ilk Türk devletidir. ✎ İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamaları, “Pan-Hazaria (Hazar Barışı)” adı ile bilinen dönemi başlatmıştır. E. Peçenekler ✎ Karadeniz’in kuzeyinden batıya göç edip Balkanlar’a yerleşmişlerdir. 2. Peçeneklerle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur? A) Memlûk ordusunda görev almışlardır. ✎ Özellikle Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir. B) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında toplamışlardır. ✎ Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır. ✎ Daha sonra Büyük Selçuklu ordusuna geçen Peçenekler, 1071 Malazgirt Savaşı’nın C) Bizans ordusundan Selçuklu ordusuna geçerek Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasında etkili olmuşlardır. ✎ Hıristiyanlığı benimseyen devlet Kıpçaklar (Kumanlar) tarafından yıkılmıştır. D) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır. kazanılmasında etkili olmuşlardır. E) Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak yaşamışlardır. F. Oğuzlar (Uzlar) ✎ Oğuz, kelime olarak “boy” ve “kabile” anlamına gelmektedir. ✎ Oğuzlar (Uzlar) en kalabalık Türk boyudur. (24 boy) ✎ Bizanslılar Oğuz Türklerine “Uz” adını vermiştir. ✎ Avrupa’ya giden Oğuz boyları millî benliklerini kaybetmiş ve Bizans ordusunda pa- ralı asker olarak görev yapmışlardır. ✎ X. yüzyılın sonlarına doğru İslâmiyet’i kabul etmişlerdir. ✎ Oğuzlar, Selçuklu ve Osmanlı gibi devletlerin kuruluşunda da etkili olmuştur. 3. 864 yılında Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul eden ve Türk tarihinde “Han” unvanını değiştirip ilk kez “Çar” unvanını kullanan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Tuna Bulgarları B) Turfan Uygurları C) İtil Bulgarları D) Avrupa Hunları E) Kansu Uygurları G. Sibirler (Sabirler) ✎ Sabir adı, Türkçe “sapan” demek olup “yol değiştiren” anlamına gelmektedir. ✎ Sibirya ve Kafkas coğrafyasında yaşamışlar, bir kısmı Avrupa’ya göç etmiştir. ✎ Sasanilerle birleşip Bizans’a karşı mücadele etmişlerdir. ✎ Avrupa Hunları’ndan sonra Anadolu’ya akınlar yapan Türk topluluğudur. ✎ Bugünkü Sibirya adı Sabir Türklerinden gelmektedir. 4. Türk boyları içinde en kalabalık olanıdır. H. Bulgarlar ✎ Bulgar kelimesi “karışmak” anlamına gelmektedir. ✎ Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur. ✎ Tuna Bulgar Devleti ve İtil (Volga) Bulgar Devleti olarak ikiye ayrılmaktadır. ✎ Tuna Bulgarları 864’te Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmiş, Türk tarihinde ilk Bizans kaynaklarında “Uzlar” adı ile geçmektedir. X. yüzyılın sonlarında İslâmiyet’i kabul etmişlerdir. Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir? A) Sibirler B) Hazarlar D) Kırgızlar C) Oğuzlar E) Türgişler kez “Han” unvanını değiştirip yerine “Çar” unvanını kullanmışlardır. ✎ İtil Bulgarları ise İslâmiyet’i kabul etmiştir. Bu nedenle Avrupa’daki Türk-İslâm kül- türünün ilk temsilcileri sayılırlar. ~ 10 ~ 1-E 2-C 3-A 4-C KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” İ. Macarlar ✎ IX. yüzyılın sonlarında Macaristan’da egemenlik kurmuşlardır. ✎ Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmişler, millî benliklerini yitirmişlerdir. 1. Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmişlerdir. ✎ Bu tarihten itibaren kabile birliğine dayalı siyasî yapıdan çıkıp, krallık sistemine da- yalı bir yönetim biçimini benimsemişlerdir. Krallık sistemine dayalı bir yönetim anlayışını benimsemişlerdir. ✎ Almanların ilerlemesini durdurup, Balkanların Almanlaşmasını engellemişlerdir. Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları yapmışlardır. ✎ Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları başlatan topluluktur. Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir? Dünyadaki ilk Türkoloji Enstitüsü’nü 1870’te Budapeşte’de Macarlar açmıştır. A) Bulgarlar B) Macarlar D) Kırgızlar C) Türgişler E) Kimekler J. Türgişler (Türgeşler) ✎ Orta Asya’da egemenlik kurmuşlardır. ✎ Bilinen ilk hükümdarları Baga Tarkan’dır. ✎ İlk kez para bastıran Türk devletidir. (ilk madeni para: “Yarmak”) 2. Türk tarihinde kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır. A) Baga Tarkan B) Sulu Kağan C) Mete Han D) Bilge Kağan E) Kutluk Bilge Kül Kağan ✎ Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk topluluğudur. ✎ Sulu Kağan döneminde Müslümanlara karşı en çok direnen topluluk olmuşlardır. ✎ Orta Asya’da İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir. ✎ Siyasî karışıklıklardan dolayı önce ikiye ayrılan devlet, Karluklar tarafından 766’da yıkılmıştır. 3. Rusların “İgor” destanına konu olan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Kıpçaklar K. Kıpçaklar (Kumanlar) B) Kırgızlar D) Hazarlar C) İskitler E) Eftalitler ✎ Kıpçakların sarı saçlı, mavi ya da yeşil gözlü oldukları bilinir. Bu yüzden Türk boyları içinde en yakışıklı olanı olarak kabul edilirler. ✎ Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. ✎ Ruslarla yaptıkları mücadeleler “İgor Destanı”na, Oğuzlarla yaptıkları savaşlar ise “Dede Korkut Hikâyeleri”ne konu olmuştur. ✎ XIII. yüzyılda durumlarını koruyamamışlar ve bir kısmı Moğollara karışmış, bir kısmı da Altın Orda Devleti’nin egemenliğine girmiştir. Kıpçakların “Codex Cumanicus” adıyla iki ciltlik sözlükleri vardır. Eserin özgün metni İtalya-Venedik’teki San Marko Kütüphanesi'ndedir. 4. Oğuzlarla yaptıkları savaşlar Dede Korkut Hikâyeleri’ne konu olmuştur. Codex Cumanicus adıyla iki ciltlik sözlük hazırlamışlardır. Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir? A) Macarlar L. Ak Hunlar (Eftalitler) B) Kimekler D) Sabirler C) Başkırtlar E) Kıpçaklar ✎ Çin baskısından kurtulmak isteyen Hunların bir bölümü, Hindistan’ın kuzeyine göç edip Ak Hun Devleti’ni kurmuşlardır. ✎ 480 yılında İran'da çıkan Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında etkili olmuşlardır. ✎ Göktürkler, İpek Yolu hâkimiyetini sağlamak için Sasanilerle birlikte bu devlete son vermiştir. M. Kimekler (Yemekler) ✎ İrtiş Irmağı kıyıları ile Altay Dağları arasında, VII. yüzyılda çeşitli boylarla birlikte 5. “Eftalitler” adıyla da bilinen, 567’de Göktürkler tarafından yıkıldıktan sonra toprakları Göktürkler ile Sasaniler arasında paylaşılan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Kırgızlar B) Sabirler D) Karluklar yaşamış olan bir Türk topluluğudur. C) Akhunlar E) Kimekler ✎ VIII. yüzyıla kadar Göktürk egemenliğinde yaşayan Kimekler, bu devletin yıkılması ile bağımsız olmuş, XI. yüzyılda ise Kıpçakların egemenliğine girmişlerdir. 1-B 2-A 3-A 4-E 5-C ~ 11 ~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası N. Başkırtlar (Başkurtlar) ✎ Güney ve Orta Ural Dağları’nın iki yanında bulunan bozkır ve ormanlık alanda IV. yüzyıldan XII. yüzyıla kadar yaşamışlardır. ✎ XII. yüzyıla kadar eski dinlerini koruyabilen Başkırtlar, Altın Orda egemenliğinde İs- 1. Aşağıdakilerden hangisi, Türk devletlerinin kısa zamanda yıkılışında etkili olan faktörlerden biri değildir? A) Gök Tanrı inancını benimsemeleri lâmiyet’i kabul etmiştir. XVII. yüzyıldan itibaren Rus nüfuzu altına girmişlerdir. B) Kut anlayışının olumsuz etkileri C) Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin söz sahibi olması Türk Devletleri’nin Yıkılışında Etkili Olan Faktörler D) İkili yönetim sisteminin uygulanması E) Boylar arasındaki siyasî mücadeleler Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin söz sahibi olması İkili yönetim teşkilâtının bölünmeye sebep olması Boylar arasındaki siyasî mücadeleler 2. Veraset sisteminden kaynaklı taht kavgaları Kut anlayışının olumsuz etkileri I. han, Dış güçlerin baskısı ve hileleri (Çin’in böl-parçala-yönet politikası ve entrikaları) III. sultan II. kağan, Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır? A) Yalnız I VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET A. DEVLET YÖNETİMİ C) Yalnız III E) I, II ve III 3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde; 1. Hükümdar I. ✎ Eski Türk devletlerinde boyların bir araya gelmesiyle devlet (İl/El) oluşmuştur. ✎ Devlet, hükümdar tarafından töreye uygun bir şekilde yönetilmiştir. Bu durum hü- kümdarın yetkilerinin töre ile sınırlandırıldığını göstermektedir. ✎ Hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller (alâmetler) kullanmışlardır. Hükümdarlık Unvanları B) Yalnız II D) I ve III yay, II. tuğ III. örgin (taht) unsurlarından hangileri hükümdarlık alâmeti olarak kullanılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri) * Hakan * Tanhu * Otağ (Çadır) * Taht (Örgin) * Han * Şanyü * Unvan Alma * Nevbet (Davul) * Kağan * İlteriş * Kotuz (Sorguç) * Sancak * İlteber * İdikut * Yay * Tuğ 4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen bu anlayışa ne ad verilmiştir? A) Kotuz B) Tuğ D) Kut C) Tigin E) Toygun Bağımsızlık sembollerinden Tuğ aynı zamanda bayrak yerine de kullanılırdı. Bununla birlikte ok hükümdarlık sembolü değildir. Sadece bağlılığı göstermektedir. 2. Kut Anlayışı ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır. Bu anlayışa “Kut Anlayışı” denilmektedir. 5. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hükümdarlık alâmetlerinden biri değildir? A) Taht B) Hil’ât D) Nevbet ✎ Kut anlayışı sayesinde hükümdar mutlak otoritesini artırmıştır. C) Sancak E) Otağ ✎ Kut anlayışında; bu yetkinin babadan oğula kan bağı ile geçtiği kabul edilmiş, bu düşünce de taht kavgalarına ve bölünmelere yol açmıştır. ~ 12 ~ 1-A 2-C 3-E 4-D 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” ✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde “sosyal devlet” anlayışının olduğu görülmektedir. Bu durumu hükümdarın görevlerinden anlıyoruz. ✎ Hükümdarın başlıca görevleri şunlardı: ⁂ Orduya komuta etmek ⁂ Adaleti sağlamak 1. İslâmiyet öncesi Türklerde; ⁂ Töreyi uygulamak I. ⁂ Toy düzenlemek II. toy düzenlemek, orduya komuta etmek, III. suçluları yargılamak ⁂ Huzur ve refahı sağlamak unsurlarından hangileri hükümdarların görevleri arasında yer alır? A) Yalnız I 3. Veraset (Egemenlik) Anlayışı B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Bu anlayışa göre ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılıyordu. (Üleş Sistemi) ✎ İlk Türk devletlerinde düzenli bir veraset anlayışı görülmemiş, bu sitem sağlam bir temele dayanmamıştır. Nitekim veraset sistemi; ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını ortaya çıkarmış ve beraberinde kısa sürede yıkılmaları getirmiştir. 2. I. veraset sistemi, II. ikili teşkilât, III. kurultay 4. İkili Yönetim Teşkilâtı Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde devlet yönetimi ile ilgilidir? ✎ Türklerde ilk devlet teşkilâtı, Asya Hun Devleti hükümdarı Mete Han zamanında oluşturulmuştur. A) Yalnız I ✎ Bu teşkilâtlanmaya göre, ülke doğu ve batı (ya da sağ–sol) şeklinde ikiye ayrılarak B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III yönetilmiştir. Bu yönetim sistemine İkili Teşkilât adı verilmiştir. ✎ İkili yönetim teşkilâtında; ülkenin doğusunda Kağan, batısında ise Yabgu unvanı ile hükümdarın kardeşi bulunurdu. Yabgu iç işlerinde serbest, dış işlerinde ise doğuda bulunan kağana bağlıydı. Bu durum, yönetimde merkeziyetçiliğin güçlü olmadığını, ülkede “federal bir yöne- 3. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında Kurultay’ın savaş, barış gibi önemli konularda aldığı kararlar hükümdarı bağlamazdı. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen bu durum kurultayın aşağıdakilerden en çok hangisine benzediğini göstermektedir? tim” anlayışının olduğunu göstermektedir. 5. Kurultay (Toy/Kengeş) A) Danışma Meclisi B) Ulusal Meclis C) Meclis Hükümeti D) Kurucu Meclis ✎ Türk devletlerinde siyasî, askerî ve ekonomik kararların alındığı, her türlü devlet E) Olağanüstü Meclis işinin görüşülüp karara bağlandığı meclise Kurultay (Toy/Kengeş) adı verilmiştir. ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde son söz hükümdara ait olduğundan, kurultay sadece bir “Danışma Meclisi” özelliğine sahiptir. Kurultay, hükümdarın kararlarını sadece sorgulayabilir ve tartışabilirdi. Ancak yetkilerini sınırlandıramazdı. Nitekim hükümdarlar bazı dönemlerde Kurultay kararlarına uymamıştır. ✎ Kurultaya katılma hakkı olanlara ise Toygun denilmiştir. 4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde her türlü devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Divan B) Otağ D) Kurgan C) Kengeş E) Balbal Kağan Hatun (Katun) Kurultay Üyeleri Boy Beyleri 5. I. kağan, II. kam, III. yabgu Hanedan Üyeleri İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, yukarıdakilerden hangilerinin “Kurultay”a katılma hakkı vardı? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III Kurultay üyeleri içerisinde din adamlarının yer almaması, İslâm öncesi Türk devletlerinde teokratik (dinsel) yönetim anlayışının olmadığını göstermektedir. 1-D 2-E 3-A 4-C 5-D ~ 13 ~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası 6. Hatun [Katun] ve Tigin ✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde hükümdarın eşine Hatun ya da Katun denirdi. ✎ Hatun (Katun)’un Kurultay’a katılma yetkisi vardı. ✎ Hatun, hükümdar sefere gittiği zaman devleti hükümdar adına yönetirdi. 1. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına verilen addır? A) Apa B) Tigin D) İdikut C) Katun E) Yabgu Bu durum kadının devlet yönetiminde söz sahibi olduğunu açıkça göstermektedir. ✎ İlk Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına ise Tigin adı verilirdi. Tiginleri devlet yönetimi konusunda yetiştiren eğitmenlere de Ataman (İnal/İnanç) denirdi. 7. Boylar Birliği Federasyonu ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletleri genellikle boyların birleşmesinden oluşmuştur. ✎ Boyların bir araya gelmesiyle oluşan bu sistemde her boyun bir beyi vardır. 2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, devletin her türlü yazışmalarını yapan görevliye ne ad veriliyordu? A) Agılıg B) Yarlığ D) Toygun C) Buyruk E) Bitikçi ✎ Boy beyleri içişlerinde serbest, dışişlerinde ise merkeze bağlıdır. (Federatif Yapı) Ülke Yönetimi İle İlgili Bazı Kavramlar Agılıg : Hazine görevlisi Apa Aygucı Ayuki Balık Bitikçi/Tamgacı Buyruk İç Buyruk İl/El Kurultay (Toy - Kengeş) Kut Şad Toygun Tudun Yarlığ : Sivil yönetici : Vezir : Hükümet : Şehir : Devlet yazışmalarını yapan görevli : Bakan : Saray memuru : Devlet : Meclis (Danışma Meclisi) : Hükümdarlık yetkisini Tanrı’nın verdiğine inanılması : Taşrada görevli hanedan üyesi (vali) : Kurultaya (Meclise) girme hakkı : Vali, vergi memuru : Hükümdarın emri 3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde yönetim ile ilgili bir kavram değildir? A) Baksı B) Yabgu D) Şad C) Tudun E) Kengeş 4. İslâmiyet öncesi Türklerle ilgili olarak, I. börk, II. hilâl taktiği, III. tarkan, IV. onlu sistem gibi kavramlar aşağıda verilen alanlardan hangisiyle ilgilidir? A) Yönetim B) Sanat D) Din C) Ordu E) Hukuk B. ORDU TEŞKİLÂTI ✎ İlk Türk devletlerinin yaşadıkları bölgelerin doğal sınırlarla korunması ve özellikle dış tehditlerin sürekli var olması, onların askerlik alanında güçlü olmalarında son derece etkili olmuştur. ✎ Türk toplumlarında kadın-erkek herkes aynı zamanda birer askerdi. Türklerde bu anlayışa Ordu-Millet Anlayışı adı verilmiştir. Bu nedenle İslâm öncesi Türk devletlerinde paralı askerlik görülmemiştir. 5. Türk tarihinde ilk düzenli ordu, aşağıdaki hükümdarlardan hangisi tarafından kurulmuştur? ✎ Türk tarihinde ilk düzenli ordu Hun hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur. A) Bumin Kağan B) Mete Han ✎ Bu dönemde ayrıca orduda ilk kez “Onlu Sistem” uygulanmıştır. C) Teoman D) Attila E) Bilge Kağan ✎ Ordu komutanlarına Tarkan, Subaşı, Böri ya da Noyan adı verilmiştir. ✎ Savaşlarda düşmanın durumunu öğrenmek için “yelme” adı verilen keşif kolları bu- lundurulmuş; savaş taktiği olarak ise Turan (Hilâl/Kapan) Taktiği kullanılmıştır. (Bu savaş taktiğinin İslâmiyet’ten sonraki adı Sahte Ricat (Geri Çekilme)’tır.) ~ 14 ~ 1-B 2-E 3-A 4-C 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” ✎ Türkler, at unsuru ve savaşçılık özelliklerine bağlı olarak yaşadıkları çağın en güçlü ordularını kurmuşlardır. Bu yüzden ilk Türk devletlerinde en az değişime uğrayan alan ordu teşkilâtı (askerlik) olmuştur. ✎ Ordudaki askerlerin giydiği ve genellikle hayvan postundan yapılan başlığa tolga ya da börk adı verilmiştir. ✎ Daha çok ok, yay, mızrak, kılıç, süngü, kalkan, kama, gürz gibi silahları kullanan 1. İslâm öncesi Türk devletlerinde en az değişime uğrayan ve tarihsel süreçte diğer toplumların da en çok etkilendikleri alan aşağıdakilerden hangisidir? A) Mimarî Türkler, tarihsel süreçte diğer toplumları da en çok askerî alanda etkilemişlerdir. C. TOPLUMSAL YAPI İl/El (Devlet) B) Askerlik D) Hukuk C) Din E) Yönetim 2. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Çekirdek aile tipi görülür. B) Toplumda kadına da önem verilmiştir. Budun (Millet) C) Monogami (tek eşlilik) söz konusudur. Bod (Boy) D) Yaylak-kışlak kültürü vardır. E) Toplumda belirgin bir sınıf ayrımı vardır. Urug (Soy) Oguş (Aile) ✎ Eski Türklerde halk (Kün); Oguş (Aile)→Urug (Soy)→Bod (Boy)→Budun (Millet) adı verilen toplumsal bölümlerden oluşuyordu. 3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türklerde toplumsal yapıyı oluşturan bölümlerden biri değildir? A) Oguş B) Urug D) Boy ✎ Çekirdek aile tipinin görüldüğü ve ataerkil (erkek egemen) toplumun ön planda C) Budun E) Kengeş olduğu Türk toplumunda monogami (tek eşle evlilik) söz konusudur. ✎ Ayrıca kadın, sosyal yaşamda erkeğin yanında yer alabilmiştir. Bu durum kadına verilen değeri göstermektedir. ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde sınıfsal ayrılıklar oluşmamıştır. Bunun başlıca nedenleri; göçebe yaşam tarzı, ortak mülkiyet anlayışı ve toprakların devlet malı sayılmasıdır. Böylece toplumda “soylular sınıfı” ortaya çıkmamıştır. ✎ Eski Türklerde genellikle göçebe (konar-göçer) yaşam tarzı söz konusudur. Bunun temel sebebi, Orta Asya’nın olumsuz iklim koşullarıdır. (kuraklık-bozkır) ✎ Bu yaşam tarzına bağlı olarak toplumlarda yaylak-kışlak kültürü görülmektedir. 4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde; Mimarînin gelişmemesi Uzun süreli hapis cezalarının olmaması Özel mülkiyetin gelişmemesi gibi durumlar aşağıdakilerden hangisi ile en iyi şekilde açıklanabilir? A) Göçebe yaşam tarzı B) Dinî inançları C) Savaşçı özellikleri Göçebe Yaşam Tarzının Özellikleri D) Kültürel yapı E) Bağımsızlıklarına düşkün olmaları Temel sebebi olumsuz iklim koşullarıdır. Tarım gelişmemiş, hayvancılık ve ticaret temel geçim kaynakları olmuştur. Özel mülkiyet yoktur. Bu yüzden sınıf farklılığı söz konusu değildir. Savaşçılık özelliğinin gelişmesine etki yapmıştır. (Mücadeleci ruh) 5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında; I. kut anlayışının benimsenmesi, II. mimarînin çok fazla gelişmemesi, Mimarî gelişmemiş, taşınabilir sanat ve çadır kültürü gelişmiştir. III. sınıf farklılığının oluşmaması Konar-göçerliğin bir sonucu olarak uzun süreli hapis uygulanmamıştır. durumlarından hangileri göçebe yaşam tarzının sonuçları arasında yer alır? Yazılı kültür pek gelişmemiştir. A) Yalnız I Teşkilâtçılık ve örgüt kültürü gelişmiştir. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaştırmıştır. 1-B 2-E 3-E 4-A 5-D ~ 15 ~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ İlk Türk devletlerinde dinî ve millî kutlamalara (şölenlere) herkes katılırdı. Toy adı da verilen bu şölenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi. ✎ Şölenlerde (eğlencelerde) genellikle “Kopuz” adı verilen müzik aleti kullanılmıştır. Ayrıca “Çavgan” adı verilen ve at üstünde oynanan savaş oyunu da toplum arasında yaygındı. ✎ Büyük zaferlerin sonunda ya da baharın gelişi üzerine düzenlenen şölenler, toplum içinde sosyal dayanışmayı da güçlendirmiştir. 1. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı göz önüne alındığında, temel geçim kaynağının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir? A) Hayvancılık B) Tarım C) Ticaret D) Madencilik E) Dokumacılık D. EKONOMİK YAPI ✎ İlk Türk devletlerinde ekonomik hayatın temeli hayvancılığa dayanıyordu. ✎ Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık da gelişmiştir. (çadır yapımı gibi) ✎ Madencilik oldukça gelişmiştir. Ayrıca Çin ile ticarî ilişkiler (hayvan, ipek) gelişmiş, Uygurlar döneminde bu ilişkiler daha da ilerlemiştir. 2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin ihraç ettiği ürünler arasında gösterilemez? A) Deri ✎ Uygurlarla birlikte yerleşik yaşamdan sonra tarım önem kazanmıştır. B) Canlı hayvan C) Hububat D) Kösele E) Dokuma ürünleri ✎ Türkler diğer devletlere karşı, daha çok ticaret konusunda mücadele vermiştir. ✎ İpek Yolu ve Kürk Yolu önemli ticaret yollarıdır. İpek Yolu’nda genellikle dokuma eşyaların, Kürk Yolu’nda ise hayvansal malzemelerin ticareti yapılırdı. İhraç ve İthal Edilen Ürünler 3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde; I. tarım ürünleri, II. hayvansal gıdalar, İhraç (Dış Satım) Malları Et Deri Canlı Hayvan Kösele Dokuma Ürünleri Hayvansal Gıdalar Silah Madenî Malzemeler İthal (Dış Alım) Malları Tarımsal Ürünler Hububat Giyim Eşyaları İpek Kumaş ✎ Türkler, genellikle üzerinde hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarını para yerine kullanmışlardır. Bunlara Kamdu ya da Böz adı verilmiştir. III. silah ve madenî eşyalar unsurlarından hangileri ekonomide ithal mallar arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin para yerine kullandıkları ve üzerinde genellikle hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarına ne ad veriliyordu? A) Ongun B) Kamdu C) Kopuz D) Çevgan E) Yelme E. DİN VE İNANIŞ ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde din ve inanış toplumun sadece sosyal yaşamını şekillendirmiş, devlet işlerine karıştırılmamıştır. Bu yüzden devletler teokratik bir nitelik göstermez. ✎ Eski Türklerde çok tanrılı bir inanç sistemi vardı. Bunlar; 1. Gök Tanrı İnancı (Tengricilik) ✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en yaygın inançtır. ✎ Bu inançta Tanrı tektir ve soyuttur. 5. İlk Türk devletlerinde din ve inanışın toplumun sadece sosyal yaşamını şekillendirmesi ve devlet işlerine karıştırılmaması onların aşağıdaki devlet özelliklerinden hangisine sahip olduklarını göstermektedir? A) Demokratik B) Sosyal D) Teokratik C) Millî E) Laik ✎ Tengri kelimesi, günümüz Türkçesi’ndeki “Tanrı” anlamına gelmekte olup, Orhun Kitabeleri’nde çözülen ilk kelimedir. ✎ Tanrı insanlara yol gösterir ve onlara hükmeder. ~ 16 ~ 1-A 2-C 3-A 4-B 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” ✎ Kurban kesme geleneği vardır. ✎ Temizlik önemli bir unsurdur. ✎ Din adamlarına kam ya da baksı adı verilmiştir. ✎ Kamların giysilerine ise “manyak” denmiştir. 1. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin İslâmiyet’ten önce sahip oldukları inançlardan biri değildir? 2. Totemizm A) Şamanizm B) Musevîlik C) Totemizm D) Budizm E) Putperestlik ✎ En eski inançtır. ✎ Kutsal olduğu kabul edilen bitki ya da hayvanlara saygıyı ifade eder. ✎ Kutsal varlıklara “Ongun” denirdi. ✎ Türklerin kutsal saydığı ve kendisini temsil ettiğine inandığı hayvan kurttur. 2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde din adamlarına verilen addır? 3. Şamanizm A) Toygun B) İdig D) Kam ✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en önemli inançlardan birisidir. C) Yuğ E) Balbal ✎ Şamanizm bir din olmayıp, büyü ve sihre dayanan inanç sitemidir. ✎ Şamanizm’de din adamlarına şaman, kam ya da baksı adı verilmiştir. 3. 4. Natürizm (Doğalar Kültü – Tabiat Varlıklarına İnanma) I. sav, ✎ Dağ, tepe, ırmak, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanıl- III. kurgan II. ongun, masıdır. Bu inanca Natürizm adı verilmektedir. Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde din ve inanç sistemi ile ilgili kavramlardan biri değildir? ✎ Doğada olduğu düşünülen bu gizli güçlere idig, yer-su gibi isimler vermişlerdir. A) Yalnız I 5. Animizm (Atalar Kültü) B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Ölmüş büyüklerin (ataların) ruhlarına inanmadır. ✎ Bu inanca ayrıca Atalar Kültü İnancı da denmektedir. ✎ Ölmüş büyüklerin ruhlarının yaşayan Türkleri koruyacağına inanmışlardır. Türklerin Kabul Ettiği Diğer Dinler Budizm Manihaizm Hıristiyanlık Musevîlik İslâmiyet 4. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda verilen devlet-inanç sistemi eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir? Uygurlar, Türgişler Uygurlar Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kumanlar Hazarlar Karluklar, Oğuzlar, İtil Bulgarları A) Türgişler → Budizm B) Macarlar → Hıristiyanlık C) Bulgarlar → Musevîlik D) Karluklar → İslâmiyet E) Uygurlar → Manihaizm ✎ Türklerde ölen kişinin ardından yas tutulur ve ölüler için “yuğ” adı verilen cenaze törenleri düzenlenirdi. Bu törenlerde ayrıca “yuğ aşı” denilen ziyafetler verilirdi. ✎ Ölen kişi eşyalarıyla birlikte “Kurgan” adı verilen mezarlara gömülürdü. Bu durum “öldükten sonra yaşam inancı”nın olduğunu açıkça göstermektedir. 5. I. şölen düzenlenmesi, II. ceset mumyalanması, III. mezarlara değerli eşyaların ya da bazı hayvanların da gömülmesi {Türklerde Ahret İnancının Kanıtları} Cesetlerin mumyalanması Mezarların oda şeklinde yapılması (kurgan) Mezarlara değerli eşyaların ya da bazı hayvanların da gömülmesi Cennet (uçmağ) ve cehennem (tamu) anlayışlarının olması Balbal denilen heykelciklerin mezar taşı olarak dikilmesi Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde ölümden sonra yaşam olduğunu kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II 1-E 2-D C) Yalnız III E) II ve III 3-A 4-C 5-E ~ 17 ~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası İslâm öncesi Türk devletlerinde; ölen kişi için yas tutulması ve ölen kişi için merasim yapılması ölümden sonra yaşam olduğuna kanıt değildir. 1. Altay Dağları’nda Pazırık kurganında ele geçirilen dünyanın en eski halısı Bazı Önemli Kurganlar Kazakistan’da Alma Ata şehri yakınlarındaki Esik kurganında ele geçirilen “Altın Elbiseli Adam” zırhı Esik Kurganı: MÖ VII. yüzyıla ait olan Kazakistan’da Isık Gölü yakınlarında bulunmuştur. Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda bulunan en önemli eşya Altın Elbiseli Adam Zırhı’dır. Bu zırh günümüzde Ermitaj Müzesi'nde (Rusya) sergilenmektedir. Pazırık Kurganı: Altay Dağları’nda bulunan ve Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda ise dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık Halısı çıkarılmıştır. Bu halı da günümüzde Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir. Din ve İnaç Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar Balbal Kam Kurgan Ongun Şaman/Baksı Tamu Uçmağ Umay Yuğ Yuğ Aşı Yukarıda verilen buluntular Türk sanatının hangi dönemine aittir? A) Göktürkler B) Hunlar D) Karluklar E) Kırgızlar 2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde kurgan adı verilen mezarların başına dikilen ve ölen kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısını temsil eden küçük heykelciklere ne ad veriliyordu? A) Kengeş : Kurganların çevresine dikilen küçük heykelcikler (mezar taşı) : Din adamı : Ölülerin eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezar : Totem, kutsal olduğuna inanılan nesne ya da hayvan : Din adamı : Cehennem : Cennet : Tanrıça : Cenaze töreni : Cenaze törenlerinde verilen ziyafet C) Uygurlar B) Ongun D) Tamu C) Kopuz E) Balbal 3. I. baksı, II. toy, III. balbal, IV. umay, V. yabgu Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde din ve inanç sistemi ile ilgili kavramlardan biri değildir? A) I ve IV F. HUKUK B) II ve III D) III ve IV C) II ve V E) IV ve V ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde siyasal ve sosyal hayat Töre adı verilen yazısız (sözlü) hukuk kurallarına göre düzenlenmiştir. ✎ Törenin temeli gelenek ve göreneklerdir. 4. İslâm öncesi Türk topluluklarında yazısız hukuk kurallarına ne ad veriliyordu? ✎ Hükümdar dâhil herkes bu kurallara uymak zorundaydı. A) Sagu (Törenin Kaynakları) Örf, Âdet ve Gelenekler Kurultayın Kararları B) Yuğ D) Töre Kağanın Emirleri C) Koşuk E) Sav 5. I. din kuralları, II. örf ve âdetler, III. kağanın emirleri (Kutadgu Bilig’e Göre Törenin Değişmez Hükümleri) Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde “töre”nin kaynakları arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II Adalet (Konilik) ~ 18 ~ Faydalık (Uzluk) Eşitlik (Tüzlük) İnsanlık (Kişilik) 1-B 2-E C) Yalnız III E) II ve III 3-C 4-D 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” Töre hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir. ✎ Adalet teşkilâtında hukuk işlerine Yargan (Yargucı) denilen hâkimler bakardı. ✎ Hükümdarın başkanlık ettiği mahkemelere ise Yargu adı verilmiştir. 1. “Töre” adı verilen yazısız hukuk kurallarını ilk kez yazılı hale getiren Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar ✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle uzun süreli hapis cezası uygulanmamıştır. B) Göktürkler D) İskitler C) Uygurlar E) Avarlar G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT 1. Yazı ✎ Eski Türklerde yazı Göktürkler (Orhun Kitabeleri) ile başlamıştır. 2. ✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle yazılı hayatın gelişmediği ilk Türk devletleri, tarih boyunca pek çok alfabe kullanmışlardır. Bunlardan ikisi millî alfabedir. I. Göktürkler II. Uygurlar III. Avarlar (Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler) Orhon (Millî) Uygur (Millî) Soğd Kiril Arap Yukarıdaki Türk devletlerinden hangileri kendilerine özgü alfabe meydana getirmişlerdir? Latin A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Göktürk (Orhon) Alfabesi: Türklerin ilk millî alfabesi olup 38 harften oluşur. Gök- türk (Orhun) Kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır. ✎ Uygur Alfabesi: Türklerin ikinci millî alfabesi olup, Uygurların Soğd alfabesinden etkilenerek oluşturduğu 14-18 harften oluşan alfabedir. 3. Aşağıdakilerden hangisi Türklere özgü bir alfabedir? A) Soğd B) Orhon D) Kiril 2. Dil ve Edebiyat C) Latin E) Arap a) Sözlü Edebiyat ✎ İlk Türk devletlerinin, göçebe yaşam tarzından dolayı yazı ile tanışması ve yazıyı kullanması gecikmiştir. Ancak Türkler, yazıdan önceki dönemde özellikle sözlü edebiyat ürünlerine önem vermişlerdir. Başlıca sözlü edebiyat türleri; Türklerde Sözlü Edebiyat Türleri 4. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ölen kişilerin arkasından yakılan ağıtlara ne ad veriliyordu? A) Sagu Koşuk : Şölenlerde, ziyafetlerde kopuz eşliğinde söylenen coşkulu şiirlerdir. Sav : Türk atasözleridir. Sagu : Yuğ törenlerinde ölen kişinin ardından yakılan ağıttır. Destan : Olağanüstü olayların (savaş, afet) anlatıldığı kahramanlık öyküleridir. Türklere Ait Önemli Destanlar B) Koşuk D) Yuğ 5. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda verilen devlet-destan eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir? A) İskitler Alper Tunga ve Şu Destanları İskitler (Sakalar) Türeyiş ve Göç (Kutlu Dağ) Destanları Uygurlar Oğuz Kağan Destanı Asya Hun Devleti Ergenekon ve Bozkurt Destanları Göktürkler Manas Destanı Kırgızlar C) Sav E) Ongun → Alper Tunga Destanı B) Göktürkler → Ergenekon Destanı C) Hunlar → Oğuz Kağan Destanı D) Kırgızlar → Manas Destanı E) Uygurlar → Şu Destanı 1-C 2-D 3-B 4-A 5-E ~ 19 ~ “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” DİKKAT! Şehnâme, Gılgamış, İgor, Şinto ve İlyada gibi destanlar Türk destanı değildir. Bu destan isimleri ÖSYM tarafından sorularda çeldirici olarak kullanılabilmektedir. KPSS / Tarihin Pusulası 1. I. b) Yazılı Edebiyat III. Oğuz Kağan Destanı 1. Göktürk (Orhun) Kitabeleri Yukarıda verilen destanların oluşturulduğu dönemler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak gruplandırılmıştır? ✎ Türk tarihinde ilk yazılı kaynaklar II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilen Orhun (Göktürk) Kitabeleri’dir. I Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgelerdir. (ilk Türkçe metin) Yazılı Türk Edebiyatı’nın ilk eserleridir. Türk adının geçtiği ilk Türkçe belgedir. Türk devlet anlayışını anlatan ilk belgedir. Siyasetnâme özelliği gösterir. Yazarı Yolluğ Tigin’dir. (Adı bilinen ilk Türk tarihçisi olarak kabul edilir.) Üç tarafı Türkçe, bir tarafı Çince yazılmıştır. Kitabeler; Vezir Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir. 1709’da İsveçli yüzbaşı Johan Von Strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur. Kitabelerde Çin’e karşı verilen bağımsızlık mücadelesi anlatılır. Kağan millete hesap verir. Ayrıca Türk kültürü ve yasaları hakkında da bilgi verir. Bu durum, Göktürklerde sosyal devlet anlayışı olduğunu göstermektedir. Alper Tunga Destanı II. Bozkurt Destanı II III A) Hunlar Göktürkler Uygurlar B) İskitler Göktürkler Hunlar C) Hunlar İskitler Uygurlar D) Göktürkler Uygurlar Hunlar E) İskitler Göktürkler Uygurlar 2. I. Ergenekon Destanı II. İgor Destanı III. Türeyiş Destanı IV. Gılgamış Destanı Yukarıdaki destanlardan hangileri Türklere ait değildir? A) Yalnız I B) I ve III D) II ve III C) II ve IV E) III ve IV 2. Karabalgasun/Sine-Uşi/Moyen-çur/Bugut Yazıtları ✎ Uygurlar dönemine ait yazıtlardır. ✎ Üzerlerinde Türkçe, Çince ve Soğdca yazılar yer almaktadır. 3. Yenisey Yazıtları ✎ Kırgızlara aittir. ✎ V. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır. H. BİLİM VE SANAT 1. Bilim 3. Aşağıdakilerden hangisi Göktürk kitabelerinin özelliklerinden biri değildir? A) II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilmiştir. B) Yazarı Yolluğ Tigin’dir. C) İlk kez Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur. D) Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgelerdir. E) Kitabeler; Kül Tigin, Balamir Kağan ve Bilge Kağan adına dikilmiştir. ✎ Eski Türkler, bilimde özellikle astronomi ve tıp alanlarında ilerlemişlerdir. Nitekim onların On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni hazırlamaları astronomide, mumyacılık yapmaları ise tıp alanında ilerlediklerini göstermektedir. ✎ Ayrıca Uygurlar, “hareketli harf sistemini” bularak modern matbaanın temelini at- mışlardır. (Türk tarihinde ilk kütüphane kuran devlet Uygurlardır.) 2. Sanat ✎ Eski Türk devletlerinde sanat eserlerinde daha çok taşınabilir malzemeler kullanıl- 4. Tahta harf kalıplarıyla yapılan baskı tekniğini ilk kez kullanan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar B) Göktürkler D) Kırgızlar C) Uygurlar E) Macarlar mıştır. Bunun temel sebebi göçebe yaşam tarzıdır. ✎ Göktürkler döneminden günümüze sadece kitabeler ve balballar ulaşmıştır. ~ 20 ~ 1-B 2-C 3-E 4-C KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” Balballar Türk sanatındaki ilk heykel örnekleri olarak kabul edilmektedir. 1. ✎ Günlük eşyalar, kılıç kabzaları, kemerler, kemer tokaları ve çadırlar, hayvan figürle- I. ri ve değerli taşlarla süslenmiştir. Bu süsleme sanatına Hayvan Üslûbu denilmiştir. kitabe, II. sur kalıntıları, ✎ Eski Türk devletlerinin yaşam tarzı olan göçebelik, özellikle onların dokumacılık sa- III. tapınak ve saraylar natında son derece ileri seviyeye gelmelerinde etkili olmuştur. Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler döneminden günümüze kalan kalıntılar arasında gösterilemez? Uygurlara kadar yerleşik hayat olmadığı için duvar, kâğıt ve resim sanatları ile ev, A) Yalnız I saray ve tapınak mimarîsi gelişmemiştir. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Uygurlarla birlikte yerleşik hayata geçilmiş ve sanat anlayışı değişmiştir. ✎ Özellikle şehirlerin kurulmasıyla birlikte mimarî önem kazanmıştır. ✎ Uygurlarda yerleşik hayata bağlı olarak, fresk (duvar süsleme), resim, heykel ve minyatür sanatları da gelişmiştir. 2. I. hat, II. fresk, Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir. III. minyatür İslamiyet öncesi Türk devletlerinde yukarıdaki sanat dallarından hangilerinin ilk örneklerinin verildiği söylenebilir? ✎ En önemli müzik aletleri Kopuz’dur. Bunun dışında ayrıca kudüm (bas davul), obua (zurna), çevgan, kithara (telli çalgı), timpani (davul), köpürge (davul) diğer müzik aletleridir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Bu müzik aletlerinin yanı sıra Türklerde Askerî Bando da çok yaygındır. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Uygurlarda Türk tiyatro sanatının ilk örneklerine (Orta Oyunu) rastlanmaktadır. ✎ Şarkı ve türkülerin bestesine Ir, kopuzla çalınan melodiye de Küg adı verilmiştir. Eski Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi Aprın-Çur Tigin’dir. 3. Ir Küg Kithara Çevgan Not Alınız.............................................................................................................................. Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki sanat dallarından hangisiyle ilgilidir? A) Müzik ........................................................................................................................................................................ B) Edebiyat D) Minyatür C) Resim E) Fresk ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 4. İslamiyet öncesi Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi aşağıdakilerden hangisidir? ........................................................................................................................................................................ A) Tonyukuk B) Çiçi ........................................................................................................................................................................ C) Hohanyeh D) Ki-ok E) Aprın-Çur Tigin ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 5. Aşağıdakilerden hangisinin İslamiyet’ten önceki dönemde Türk devletleri arasında gelişme gösterdiği savunulamaz? ........................................................................................................................................................................ A) Resim ........................................................................................................................................................................ C) Dokumacılık B) Hat D) Heykel E) Minyatür ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D 3-A 4-E 5-B ~ 21 ~ [Metni yazın] II. BÖLÜM İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ VE BEYLİKLERİ Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (2) (2) (3) (2) (1) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (2) (1) (2) (-) (2) (2) (2) (2) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli ve ağırlıklı olarak sanat, kültür ve bilim konularına ilişkin soru sormaktadır. Bu bölüm ele alınırken, İlk Türk-İslâm devletleri ile Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi ayrı birer ünite başlığı altında verilmiştir. Bunun sebebi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve teşkilâtlanma yapısının diğer Türkİslâm devletlerinden kısmen de olsa farklılık ve çeşitlilik göstermesidir. Devletlerin teşkilâtlanma yapısındaki bu değişime konular içerisinde ayrıca değinilmiştir. Bilinmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili siyasî tarih konularından genellikle soru gelmemesidir. Ancak 2011 KPSS’de olduğu gibi, sürpriz olarak soru gelme ihtimali göz önünde bulundurulmuş ve siyasî gelişmelere de genel hatlarıyla yer verilmiştir. ~ 24 ~ KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET ✎ Türklerin Müslümanlarla olan ilişkileri Hz. Ömer dönemine kadar dayanmaktadır. ✎ Emevîlerin izlediği ırkçı politika (Mevali Politikası) nedeniyle, Türkler İslâmiyet’le 1. “Türk-İslâm tarihi Talas Savaşı ile başlar.” düşüncesine sahip olan bir tarihçi; I. geç tanışmıştır. ✎ İslâm dünyasında Mevali politikasına karşı bir tepki olarak Şuûbiye Akımı ortaya Bu savaş sonucunda kâğıt, matbaa ve pusulanın Çin’in dışına çıkması II. Bu savaşla birlikte Türklerin İslâmiyet’e girmeye başlaması çıkmış ve Emevîler’den sonra yönetimi ele geçiren Abbasîlerin Mevali politikasını terk etmesiyle Türkler için yeni bir dönem başlamıştır. III. Türklerin Emevîlerle sürekli mücadele etmesi ✎ İslâmiyet’in Türkler arasında yayılması Abbasîler döneminde başlamış, Abbasî Dev- yargılarından hangilerini buna gerekçe olarak gösterebilir? leti ile Çinliler arasındaki Orta Asya’ya hâkim olma mücadelesi Türk-Arap ilişkilerinde bir dönüm noktası olmuştur. A) Yalnız I ✎ Türklerin İslâmiyet’i kabul etmelerinde en önemli olay ise 751 Talas Savaşı’dır. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III A. Talas Savaşı (751) ✎ Çinliler ile Abbasîler arasında gerçekleşen bu savaşın en önemli sebebi, her iki dev- letin de Orta Asya’ya ve İpek Yolu ticaretine egemen olmak istemesidir. ✎ Savaş, Türk ordularının (Karlukların) da desteğini alan Abbasîlerin zaferiyle sonuç- lanmıştır. 2. Türklerin İslâmiyet'i kabul etmelerinde; I. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması, II. tek tanrıya inanılması, ☸ Sonuçları: III. gaza anlayışının cihat anlayışıyla örtüşmesi ➠ Orta Asya’ya yönelik Çin tehlikesi önlenmiştir. (Siyasî) ➠ Türk-İslâm Tarihi başlamış ve Türk-İslâm devletleri kurulmuştur. (Siyasî) özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? ➠ İslâm dini Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır. (Sosyal) A) Yalnız I ➠ Kâğıt, matbaa, pusula vb. Çin dışına çıkmıştır. (Kültürel) B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar ✎ İslâm öncesi Türk kültürü ile İslâm kültürü arasındaki ortak özellikler Türklerin İslâ- miyet’i kabul etmesini kolaylaştırmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: Türklerdeki Gök Tanrı inancı ile İslâmiyet’teki Tek Tanrı inancının benzerliği Türklerdeki cihan hâkimiyeti mefkûresi (gaza fikri) ile İslâmiyet’teki cihat anla- yışının benzerliği 3. İslâm dünyasında, izlemiş oldukları ırkçı politika (Mevali politikası) nedeniyle tepkilere yol açan ve Türklerin İslâmiyet’le tanışmasını da geciktiren devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Memlûklar Her iki kültürde de kurban kesme geleneğinin olması B) Abbasîler D) İhşidîler Her iki kültürde de ahret ve cennet-cehennem inançlarının olması C) Emevîler E) Eyyubîler Her iki kültürde de temizlik unsurunun önemli olması Her iki kültürde de ruhban sınıfının (ayrıcalıklı din adamları) olmaması Her iki kültürün ahlâk kurallarının benzerliği Türklerdeki töre ile İslâmiyet’teki şer’i hukukun birbiriyle çelişmemesi Türklerdeki “ozanlık” ve “kamlık” anlayışları ile İslâm kültüründeki “evliyalık” ve “dervişlik” anlayışlarının benzerliği Abbasîlerin Türklere ve Türk kültürüne karşı gösterdiği hoşgörü C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları ✎ Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra İslâm dinine, İslâm kültürüne ve Abbasî Ha- lifeliği’ne pek çok katkı sağlamıştır. 4. I. Semerkant II. Avâsım III. Samerrâ Yukarıdakilerden hangileri Abbasîlerin Türklerin askerî gücünden yararlanmak için kurduğu şehirler arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Abbasîler, Türklerin askerî gücünden yararlanmak için onları Samerrâ Ordugâhı ile Bizans sınırındaki tampon bölgeye kurdukları "Avâsım" eyâletine yerleştirmiştir. 1-B 2-D 3-C 4-E ~ 25 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Türklerin bu hizmetleri, onların zamanla İslâm dünyasının siyasî ve dinî liderliğini yapmasına kadar ilerlemiştir. Bu hizmetlerin bazıları şunlardır: İslâmiyet’in geniş alanlara (Anadolu, Avrupa, Hindistan vb.) yayılmasını sağla- mışlardır. 1. Türklerin İslâm dinini benimsemesi ile; I. sosyal, Abbasî Halifeliği’ni Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmışlardır. II. ekonomik, Haçlı Seferleri ile ortaya çıkan tehlikeye karşı İslâm dünyasını korumuşlardır. III. siyasî Türk-İslâm bilginleri İslâm kültürünün gelişmesine katkıda bulunmuştur. alanların hangilerinde bir değişim yaşandığı söylenebilir? Müslümanlar arasında birlik ve beraberliğin güçlenmesine destek vermişlerdir. A) Yalnız II B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ A. Karahanlı Devleti (840-1212) ✎ Batı Türkistan’da kurulan devletin bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır. 2. Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Satuk Buğra döneminde, 920 yılında İslâmiyet resmî din olarak kabul edilmiştir. A) Gazneliler B) İhşidîler ✎ Satuk Buğra Han, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Abdülkerim adını almıştır. C) Tolunoğulları D) Karahanlılar ✎ Ebû Nasr Ahmet döneminde 999 yılında Samanoğulları Devleti’ne son verilmiştir. E) Büyük Selçuklu Devleti Abbasî Halifesi, Ebû Nasr Ahmet’i ilk kez “İslâm Hükümdarı” olarak tanımıştır. ✎ Karahanlılar’da en parlak dönem Yusuf Kadir Han dönemidir. ✎ Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra kardeş kavgaları başlamış ve ülke doğu-batı olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu’da Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’ın, Batı’da Ahmet Aslan Han’ın bulunduğu bu devletlerden, Karahitaylar Doğu’ya, Harzemşahlar ise Batı’ya son vermiştir. Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han, âdil bir yönetim uygulamıştır. Yusuf Has Hacip, “Kutadgu Bilig” adlı eserini Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’a takdim etmiştir. ☸ Karahanlıların Önemli Özellikleri ✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. 3. Abbasî halifesinin ilk kez “İslâm hükümdarı” olarak tanıdığı Karahanlı hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yusuf Kadir Han B) Ebû Nasr Ahmet C) Tabgaç Buğra Han D) Satuk Buğra Han E) Bilge Kül Kadir Han 4. Türk tarihinde ilk posta teşkilâtı aşağıdaki devletlerden hangisi döneminde kurulmuştur? ✎ İslâmiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir. A) Karahanlılar B) Akşitler ✎ Uygur alfabesini kullanan Karahanlılar, Türkçeyi de “resmî dil” olarak kabul etmiş- C) Gazneliler D) Tolunoğulları lerdir. E) Büyük Selçuklu Devleti ✎ Yönetimde vezirlere Türkçe bir ad olan Yuğruş unvanını vermişlerdir. ✎ Türk-İslâm edebiyatının ilk örneklerini vermişlerdir. ✎ Türk tarihinde ilk posta teşkilâtını kurmuşlardır. ✎ Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır. 5. Karahanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? ✎ Bimarhane adı verilen şifahaneler (hastane) kurmuşlardır. A) Kurucusu Satuk Buğra Han’dır. ✎ Ribat adı verilen Türk tarihinin ilk kervansaraylarını inşa etmişlerdir. B) En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han zamanında yaşamıştır. ✎ Türk-İslâm sentezi ilk kez Karahanlılarla başlamıştır. C) Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır. ✎ Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür merkezleridir. Semerkant şehri bu dönemde “Şehirlerin Şahı” unvanına sahipti. D) İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir. E) Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmiştir. ✎ Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk kez burslu eğitim sistemini uygulamışlardır. ~ 26 ~ 1-E 2-D 3-B 4-A 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” Karahanlıların; İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri, Uygur alfabesini kullanmaları, Boylar birliği federasyonu şeklinde örgütlenmeleri, Türkçeyi resmî dil olarak seçmeleri onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldığını göstermektedir. B. Gazneli Devleti (963-1187) 1. Karahanlıların; I. Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmeleri II. İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri III. Uygur alfabesini kullanmaları özelliklerinden hangileri onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldıklarını kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Devletin kurucusu Horasan Emiri Alp Tigin’dir. C) I ve III E) I, II ve III ✎ Devlet, adını kurulduğu yer olan Doğu Afganistan’daki Gazne şehrinden almıştır. ✎ Sebüg Tigin dönemine kadar Samanoğulları Devleti’ne bağlı olarak yaşayan dev- let, bu dönemde bağımsızlığını elde etmiş ve sınırlarını Kuzey Hindistan’a kadar genişletmiştir. ✎ Gazneli Devleti’nde en parlak dönem Gazneli Mahmut dönemidir. ✎ Gazneli Mahmut Abbasîleri Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife tarafından kendisine “Sultan” unvanı verilmiştir. 2. Türk-İslâm kültürünü Hindistan’a kadar taşıyan ve İslâmiyet’in yayılmasında etkili olan ilk Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Karahanlılar B) Memlûklar C) Gazneliler D) Tolunoğulları E) Harzemşahlar Türk tarihinde "Sultan" unvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur. DİKKAT! “Sultan” unvanını ilk kez Gazneliler kullandığı için Karahanlı hükümdarları bu unvanı kullanmamışlardır. ÖSYM bu konuda yanıltıcı soru sorabilir. ✎ Sultan Mahmut, Hindistan’a toplam on yedi sefer düzenlemiş ve o coğrafyanın İs- lâmlaşmasını sağlamıştır. Bu anlamda “Hindistan Fatihi” unvanı da vardır. ✎ Bu nedenle Gazneliler, İslâm kültürünü Hindistan’a yayan ilk devlettir. Bunun bir sonucu olarak da bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletlerinin kurulmasına zemin hazırlamışlardır. 3. Gazne hükümdarı Sultan Mahmut’un İslâm dini ve kültürüne yapmış olduğu en önemli hizmet aşağıdakilerden hangisidir? A) Selçuklulara karşı mücadele etmesi B) Şiî Büveyhoğullarını mağlup etmesi C) Hindistan’a on yedi sefer düzenlemesi D) Gazne şehrini her açıdan geliştirmesi E) Samanoğulları Devleti’ne karşı üstünlük sağlaması ✎ Birden fazla etnik grubu içine aldığı için imparatorluk karakterine sahip olan Gaz- nelilerin bu özelliği, devletin kısa zamanda yıkılmasında etkili olmuştur. ✎ 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara mağlup olan Gazneliler, I. Mesut’un ölümüyle zayıflamış ve 1187’de Afgan kökenli Gurlular tarafından yıkılmıştır. Gazneliler, Türk-İslâm tarihinde “devşirme” sistemini ilk uygulayan devlettir. Gulam adı verilen bu sistemde küçük yaştaki gayr-i müslim çocuklar Gulamhâne’de dinî, askerî ve siyasî konularda eğitilmişlerdir. 4. Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez kullanan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Babürler B) Karahanlılar C) Eyyubîler D) Gazneliler E) Tolunoğulları C. Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157) ✎ Devletin bilinen ilk atası Dukak Bey’dir. 5. “Gulam” adı verilen devşirme sistemini uygulayan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Devletin ismi Dukak’ın oğlu Selçuk Bey’den gelir. A) Gazneliler B) Harzemşahlar ✎ Selçuk Bey, Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyundandır. C) Karahanlılar D) İhşidîler ✎ Selçuk Bey’den sonra yerine geçen Arslan Yabgu’nun Gaznelilere esir düşmesi üze- E) Büyük Selçuklu Devleti rine, tahta 1038’de Selçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler geçmiştir. ✎ Tuğrul Bey devletin gerçek kurucusu kabul edilmektedir. Nitekim ilk teşkilâtlanma çalışmaları ile Anadolu’ya ilk akınlar bu dönemde başlamıştır. 1-E 2-C 3-C 4-D 5-A ~ 27 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası 1. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1038-1063) ✎ 1038’de Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri mağlup ederek Horasan’a egemen olan Tuğrul Bey, Nişabur’da tahta çıkıp kendi adına hutbe okutmuş ve Selçuklu Devleti’nin bağımsızlığını ilan etmiştir. Büyük Selçukluların Gaznelilere karşı elde ettikleri ilk zafer Nesa Savaşı’dır. ☸ 1. 1038 yılında Nesa ve Serahs savaşlarıyla Gaznelileri mağlup ederek Horasan bölgesine egemen olan, Nişabur’da da tahta çıkıp kendi adına hutbe okutarak devletin bağımsızlığını ilan eden Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? 1040 Dandanakan Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Gazneliler) A) Alp Arslan B) Melikşah C) Çağrı Bey D) Selçuk Bey E) Tuğrul Bey ✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden birisi 1040 Dandanakan Savaşı’dır. ✎ Temel sebebi Selçukluların Horasan bölgesine hâkim olmak istemesi olan bu sa- vaşta, Selçuklular Gaznelilere karşı önemli bir zafer elde etmiştir. ✎ Selçukluların bu savaşta zafer kazanmasında etkili olan en önemli faktör; ordunun yönetim, sevk ve idaresi ile uygulanan taktiktir. ✎ Dandanakan Savaşı’nın sonrasında Gazneli Devleti yıkılma sürecine girmiş, Büyük Selçuklu Devleti ise resmen kurulmuştur. ☸ 2. Hindistan’da İslam kültürünün yayılmasında etkili olan ve Büyük Selçuklu Devleti ile 1040’ta yaptıkları Dandanakan Savaşı ile yıkılma sürecine giren Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? 1048 Pasinler Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Bizans/Gürcü İttifakı) ✎ Bu savaş Türklerle Bizanslılar arasındaki ilk savaş olup, aynı zamanda Türklerin Bizans’a ve Gürcülere karşı kazandıkları ilk büyük zaferdir. A) Gazneliler B) İhşidîler C) Harzemşahlar D) Babürler E) Tolunoğulları ✎ Tuğrul Bey’in zaferiyle sonuçlanan bu savaş sonrasında, Bizans yıllık vergiye bağ- lanmış ve Gürcü kralı esir alınmıştır. ✎ Yapılan antlaşmaya göre; Bizans İstanbul’daki caminin onarılmasını ve bu camide hutbenin Abbasî halifesi ile Tuğrul Bey adına okunmasını kabul etmiştir. ✎ Pasinler Savaşı ile ayrıca Anadolu topraklarının fethi de başlamıştır. ☸ 1055 Bağdat Seferi (Büyük Selçuklu Devleti & Büveyhoğulları) ✎ Tuğrul Bey, 1055’te çıktığı Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkmış ve Abbasî halifesini baskıdan kurtarmıştır. 3. 1055 Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkarak Abbasî halifeliğini baskıdan kurtaran ve bu yüzden Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah tarafından kendisine “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanı verilen Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Bu gelişme üzerine Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah, Tuğrul Bey’i “Doğu’nun ve A) Selçuk Bey Batı’nın Sultanı” ilân etmiştir. B) Melikşah D) Tuğrul Bey C) Sencer E) Alp Arslan Halifenin Tuğrul Bey’i Sultan ilân etmesi ile birlikte, halife dünyevî (siyasî) yetkilerini Tuğrul Bey’e devretmiş ve ilk kez din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır. ✎ Bu gelişmeyle birlikte halifelik sadece dinî bir makam hâline gelmiş ve Selçuklu Devleti İslâm dünyasının liderliğini ve koruyuculuğunu üstlenmiştir. 2. Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072) ✎ Sultan Alp Arslan döneminde Anadolu’nun fethine hız verilmiş; Azerbaycan, Irak ve Suriye Türk yurdu haline gelmiştir. ✎ Asıl adı “Ebû Ali Hasan” olan Nizamü’l-mülk, Sultan Alp Arslan tarafından vezirlik makamına getirilmiştir. ✎ Alp Arslan, Kars ve Ani kalelerini almış; bu yüzden de halife tarafından kendisine Ebû’l-Feth (Fetheden) unvanı verilmiştir. 4. Bizans’ın İstanbul’da Tuğrul Bey adına hutbe okutmayı kabul etmesi Bizans ve Gürcü kuvvetlerine karşı ilk mücadelenin yaşanması Savaş sonrasında Bizans’ın Doğu Anadolu’daki askerî gücünün azalması Yukarıdaki gelişmeler, aşağıda verilen savaşlardan hangisinin sonuçları arasında yer almaktadır? A) Malazgirt B) Pasinler D) Kösedağ ☸ C) Katvan E) Dandanakan Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Selçuklu Devleti & Bizans) ✎ Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında gerçekleşen bu savaşın temel sebebi, Anadolu’ya hâkim olma isteğidir. ~ 28 ~ 1-E 2-A 3-D 4-B KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” ✎ Bizans ordusundaki Peçeneklerin Selçuklu ordusuna geçmesi ile Bizans ağır bir ye- nilgi almış, Bizans İmparatoru Romen Diogenes esir alınmıştır. ☸ Malazgirt Savaşı’nın Sonuçları: Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır. Anadolu’ya Türk göçü yoğunlaşmıştır. 1. Aşağıdakilerden hangisi 1071’de gerçekleşen Malazgirt Savaşı’nın sonuçları arasında gösterilemez? A) Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşmiştir. Bizans’ın İslâm dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır. B) Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurulmasına zemin hazırlanmıştır. Türkiye Tarihi başlamıştır. C) Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır. Türklere karşı Haçlı Seferlerinin başlamasına neden olmuştur. Alp Arslan’ın komutanları tarafından Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur. D) Türklere karşı Haçlı seferlerinin başlamasında etkili olmuştur. E) Türkiye tarihi başlamıştır. Sultan Alp Arslan komutanlarına fethedecekleri toprakları vaat etmiştir. Bu düşüncede güdülen temel amaç, Anadolu’nun fethini ve Türkleşmesini hızlandırmaktır. 3. Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092) 2. Büyük Selçuklu Devleti; I. Katvan ✎ Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. II. Malazgirt ✎ Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaşmış, Sultan Melikşah devleti bir “Cihan III. Pasinler Devleti” haline getirmiştir. ✎ Dönemin en önemli iç olayı Batınîlik Mezhebi’nin faaliyetleridir. Hasan Sabbah li- derliğindeki Bâtınîler devleti parçalamak ve yönetimi ele geçirmek için pek çok devlet adamına suikast düzenlemişlerdir. ✎ Bunlardan birisi ünlü Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk’tür. Bu gelişmeler devleti ol- savaşlarından hangilerinde Bizans Devleti’ne karşı askerî üstünlük elde etmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III dukça kötü etkilemiş, Sultan Melikşah’ın ölümüyle taht kavgaları başlamış ve bu durum yıkılma sürecini hızlandırmıştır. ✎ Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer’in 1141 Katvan Savaşı’nda Karahitaylar’a yenil- mesi ile devlet dağılma sürecine girmiş ve 1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle devlet yıkılmıştır. 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde; Veraset sisteminin belirsizliği İranlıların yönetime getirilmesiyle Türkmenlerin küstürülmesi ☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Nedenleri Merkezi otoritenin zayıflaması “Ülke hanedanın ortak malıdır” anlayışının yol açtığı taht kavgaları Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmesi durumlarının aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı savunulamaz? A) Feodal beyliklerin ortaya çıkmasına Atabeylerin bağımsız hareket etmesi B) Merkezi otoritenin zayıflamasına Abbasî halifelerinin siyasî güçlerini kazanmak için yürüttüğü birtakım çalışmalar C) Taht kavgalarının artmasına Batınîlik hareketleriyle devlet adamlarına suikastlar düzenlenmesi D) Devlet ile tebaa arasındaki bağların zayıflamasına Fatımîler ve Şiîlerin yıpratmaları Katvan mağlubiyeti ve Karahitayların istilası ☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler ve Atabeylikler Kirman Selçukluları (1048-1187) Suriye Selçukluları (1069-1118) Anadolu (Türkiye) Selçukluları (1077-1308) Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194) Zengiler (Musul-Halep Atabeyliği) (1127-1259) Börililer (Şam Atabeyliği) (1128-1154) İldenizoğulları (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225) Beg Teginoğulları (Erbil Atabeyliği) (1146-1232) Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284) E) Teokratik devlet anlayışının terk edilmesine 4. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklu Devleti’nin 1157’de yıkılmasından sonra ortaya çıkan devlet ve beyliklerden biri değildir? A) Salgurlular B) Dilmaçoğulları C) Beg Teginoğulları D) İldenizoğulları E) Anadolu Selçukluları 1-A 2-D 3-E 4-B ~ 29 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti (1097-1231) ✎ Merkezi Harezm şehri olan ve ismini kurulduğu yerden alan devletin bilinen ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir. ✎ Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak kabul eden Harzemşahlar Harezm Bölgesi’nde Moğollarla sürekli mücadele etmişlerdir. ✎ 1218’de meydana gelen ve tarihte Otrar Faciası olarak bilinen savaş Moğollar ile Harzemşahlar arasında olmuştur. ✎ Celâleddin Harzemşah döneminde Anadolu Selçuklu Devleti ile yapılan 1230 Yassı- çemen Savaşı’nı kaybeden ve dağılma sürecine giren Harzemşahlar 1231’de kesin olarak yıkılmıştır. Harzemşahlar, Moğol Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında tampon bölge görevi görüyordu. Bu devletin yıkılması ile Anadolu saldırılara açık hale gelmiştir. 1. Devletin ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir. 1218’de Otrar Faciası olarak bilinen savaşta Moğollarla mücadele etmişlerdir. 1230’da Anadolu Selçuklu Devleti ile yaptıkları Yassıçemen Savaşı sonrasında dağılma sürecine girmiştir. Yukarıda özellikleri verilen Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Memlûklar B) Karahitaylar C) Harzemşahlar D) Gazneliler E) Eyyubîler E. Babür Devleti (1526-1858) ✎ Hindistan’da Timur’un torunu Muhammed Babür Şah tarafından kurulmuştur. Babür Şah, Ali Şîr Nevâi’den sonra Çağatayca’nın en büyük şairi olarak kabul edilmektedir. “Vekâyi” adlı Türkçe eserinde kendi hayatını anlatmıştır. ✎ Hindistan’da siyasî birliği ilk kez sağlayan devlettir. 2. Hindistan’da siyasî birliği sağlayan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Babürler B) Karahanlılar C) Gazneliler D) Eyyubîler ✎ Babür Devleti aynı zamanda Hindistan’da kurulan son Türk devletidir. E) Büyük Selçuklular ✎ 1723’te Haydarabat ve Delhi olmak üzere ikiye ayrılan devlet, İslâmiyet’in Hindis- tan’da yerleşmesini sağlamıştır. ✎ Sömürgeci politikalar sonucunda bu devlete 1858’de İngilizler son vermiştir. ✎ Dünyanın yedi harikasından biri olan Tac Mahâl bu dönemde inşa edilmiştir. ✎ Tac Mahâl, Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafından genç yaşta ölen eşi Mümtaz Mahâl (Ercümend Begüm Banu Hatun) adına yaptırılmıştır. Anıt mezar niteliğindeki bu eserin yapımında, davet üzerine İstanbul’dan gelen Osmanlı mimarları Mehmet İsa Efendi, İsmail Efendi ve Hattat Settar Efendi çalışmıştır. 3. Eşi Mümtaz Mahal’in (Ercümend Begüm Banu Hatun) anısına Hindistan’daki “Tac Mahal”i yaptıran Şah Cihan, aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinin hükümdarıdır? B) İhşîdiler A) Memlûklar C) Tolunoğulları D) Babürler E) Eyyubîler III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ MISIR’I YÖNETEN TÜRK DEVLETLERİ Tolunoğulları (868-905) İhşidîler (935-969) Eyyubîler (1174-1250) Memlûklar (1250-1517) 4. Aşağıdakilerden hangisi, Mısır’da egemenlik kuran Türk-İslâm devletleri arasında yer almaz? Osmanlılar (1517-1881) A) Eyyubîler B) Memlûklar C) İhşidîler D) Tolunoğulları E) Samanoğulları A. Tolunoğulları (868-905) ✎ Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir. ✎ Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. ✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir. 5. Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Güçlü bir ordu ve donanma kurmuşlardır. A) İhşidîler ✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler ise Türk’tür. Toplum ile yöneticiler ve or- C) Eyyubîler du arasındaki bu farklılık devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur. B) Tolunoğulları D) Memlûklar E) Gazneliler ✎ Mısır Tolunoğulları döneminde mimarîde adeta altın çağını yaşamıştır. Nitekim bu dönemde yapılan Tolunoğlu Ahmet Camii ve Ulu Cami Kahire’deki önemli mimarî eserlerdir. ~ 30 ~ 1-C 1-E 2-C 2-A 3-A 3-D 4-D 4-E 5-B 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” ✎ Ayrıca Tolunoğlu Ahmet’in “maristan” adıyla kurmuş olduğu hastane ve eczanede ise tüm halka ücretsiz sağlık hizmeti verilmiştir. ✎ Devlet taht kavgalarının da etkisiyle 905’te Abbasîler tarafından yıkılmıştır. B. İhşidîler (Akşitler) (935-969) ✎ Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir. ✎ Kurucusu Mısır valisi Ebû Bekir Muhammed’dir. 1. Müslümanların kutsal toprakları sayılan ve Kâbe'nin de içinde yer aldığı “Hicaz” bölgesine ilk kez hakim olan Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Tolunoğulları B) İhşidîler C) Osmanlılar D) Memlûklar E) Eyyubîler ✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir. ✎ Mısır’da adaletli bir yönetim uygulanmıştır. Bu yüzden Ebû Bekir Muhammed’e Abbasî halifesi El-Razi Billâh tarafından Ak-Şit (Beyaz Güneş) unvanı verilmiştir. ✎ Kutsal topraklar olan Hicaz bölgesi (Mekke ve Medine) bu dönemde Türklerin eli- ne geçmiştir. Tarihte ilk kez Kâbe'nin de içinde yer aldığı kutsal topraklar (Hicaz bölgesi) İhşidîler (Akşitler) döneminde Türk egemenliğine girmiştir. ✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler Türk’tür. Toplum ile yöneticiler arasındaki bu farklılık, Tolunoğulları gibi devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur. 2. Aşağıdakilerden hangisi İhşidîlerin özelliklerinden biri değildir? A) Mekke ve Medine gibi kutsal bölgelere egemen olmuşlardır. B) Kurucusu Ebû Bekir Muhammed’dir. C) Mısır’da egemenlik kurmuşlardır. D) Resmî dil olarak Arapça kullanmışlardır. E) Tolunoğulları tarafından yıkılmışlardır. ✎ Devlet, yaşanan iç karışıklılar ve Fatımîlerin saldırıları sonucu 969’da yıkılmıştır. C. Eyyubîler (1174-1250) ✎ Mısır’da kurulan üçüncü devlet olup, kurucusu Selahaddin Eyyubî’dir. Batılı kaynaklarda "Türk Selahaddin” olarak geçen Selahaddin Eyyubî’nin biyografisini yazan al-Wahrani, O’nun öklid geometrisi, astronomi, matematik ve aritmetik gibi konularda uzman olduğunu belirtir. Nitekim O; mantık, felsefe, sosyoloji, fıkıh, tarih eğitimi almış, Bu sayfadan nasıl soruŞam'daki gelir? Dar'ül-Hadis'ten (Hadis Üniversitesi) mezun olmuştur. 3. Selahaddin Eyyubî’nin 1187’de Kudüs’ü Haçlılardan geri alması üzerine, Papa’nın çağrısı ile düzenlenen III. Haçlı Seferi’ne katılan İngiltere kralı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. William B) Yurtsuz John C) III. Henry D) I. Edward E) Arslan Yürekli Richard ✎ Selahaddin Eyyubî, 1187’de Hıttin (Hattin) Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılardan geri almış fetihten sonra gayr-i müslimlere gösterdiği hoşgörü ve insanî tavırları nedeniyle büyük takdir kazanmıştır. ✎ Kudüs’ün fethedilmesi 1189’da III. Haçlı seferinin başlamasına yol açmıştır. Ancak I. Richard (Aslan Yürekli Richard) hiç bir sonuca ulaşamamıştır. ✎ Selahaddin Eyyubî, ölmeden önce ülkeyi hanedan üyeleri arasında paylaştırmış, bu da devletin kısa zamanda dağılmasına yol açmıştır. ✎ Devlet, 1250 yılında Memlûk komutanı Aybeg tarafından yıkılmıştır. 4. 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılar’dan geri alan ve bu yüzden III. Haçlı seferinin başlamasına yol açan Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Akşitler B) Harzemşahlar C) Eyyubîler D) Memlûklar E) Tolunoğulları D. Memlûklar (Kölemenler) (1250-1517) ✎ Kurucusu Memlûk komutanı İzzeddin Aybeg’dir. ✎ Moğolları tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol is- tilâsı altına girmesini önlemişlerdir. ✎ Abbasî halifeliğini Mısır’da sürdürme politikası izlemişler, Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmişlerdir. ✎ Memlûklar, Yavuz Sultan Selim’in 1516-1517’deki Mısır Seferi ile son bulmuştur. Bu gelişme ile birlikte halifelik Osmanlılara geçmiştir. 5. Memlûklarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru bir bilgi değildir? A) Mısır’da ilk Türk devletini kurmuşlardır. B) Her emirin sultan olabilme hakkı vardır. C) Resmî dilleri Türkçedir. Memlûklar, diğer devletlerden farklı olarak “kut” inancını benimsememiştir. Buna bağlı olarak "devlet hükümdar ailesinin ortak malı" kabul edilmemiş ve her emire sultan olabilme hakkı verilmiştir. Bu durum yönetimde sık sık taht kavgalarına yol açmış, saltanat ve hanedanlık kültürü oluşmamıştır. D) Kutsal yerlere de egemen olmuşlardır. E) Halifeliği koruma altına almışlardır. 1-B 1- 2-E 2- 3-E 3- 4-C 4- 5-A 5- ~ 31 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER A. Moğol İmparatorluğu (1196-1227) ✎ Timuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur. ✎ Başkent Moğolistan bölgesindeki Karakurum (Harhorin)’dur. ✎ Cengiz Han döneminde yayılmacı bir politika izleyen Moğol İmparatorluğu’nun sı- nırları, Baltık Denizi’ne ve Macaristan’a kadar ulaşmıştır. 1. Moğolları, tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol istilası altına girmesini önleyen Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Memlûklar B) Akşitler C) Harzemşahlar D) Eyyubîler E) Tolunoğulları ✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır. ✎ Moğol İmparatorluğu’nda; Kut anlayışı benimsenmiştir. Ülke sorunları Kurultay adı verilen danışma meclisinde görüşülmüştür. Töreler yazılı hale getirilerek “Cengiz Yasası” oluşturulmuştur. Orduda “Onlu Sistem” uygulanmıştır. Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır. ✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra devlet parçalanmış ve yeni devletler kurulmuştur. B. Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler 1. Altın Orda Devleti (1227-1502) 2. Cengiz Han’ın ölümünden sonra Çin’de hüküm süren, ünlü İtalyan gezgin Marco Polo’nun da yaklaşık 20 yıl hizmet ettiği ve “Seyahatnâme” adlı eserinde, buradaki gözlemlerini anlattığı devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Çağatay Hanlığı B) İlhanlı Devleti C) Kubilay Hanlığı D) Altın Orda Devleti E) Timur İmparatorluğu ✎ Cengiz Han’ın torunu, Cuci’nin de oğlu olan Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı) ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur. ✎ Özbek Han döneminde İslâmiyet devletin resmî dini olarak kabul edilmiştir. İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-Moğol Devleti Altın Orda Devleti’dir. ✎ Kuruldukları bölgede Rusların güçlenmesini engelleyen Altın Orda Devleti, Timur İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır. Bu durum Rusya’nın birliğini kurmasına ve güçlenmesine olanak sağlamış; ayrıca Kazan, Küçüm, Nogay, Ejderhan, Kasım ve Kırım hanlıkları kurulmuştur. 3. 1227’de Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı) ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulan, aynı zamanda İslâmiyet’i kabul eden ilk TürkMoğol devleti olarak bilinen devlet aşağıdakilerden hangisidir? 2. İlhanlı Devleti (1256-1336) A) Özbek Hanlığı ✎ Cengiz Han’ın torunu Hülâgu Han tarafından İran’da kurulmuştur. B) Altın Orda Devleti ✎ Başkent Tebriz’dir. ✎ Hülâgu Han, Batınîlik faaliyetlerine karşı mücadele etmiş ve 1256 yılında Alamut C) İlhanlı Devleti D) Kubilay Hanlığı E) Karahitay Devleti Kalesi’ni yıkarak tüm Batınîleri ortadan kaldırmıştır. ✎ İlhanlılar 1258’de ise Bağdat’ı alarak Abbasî Devleti’ne son vermişlerdir. ✎ 1243’te Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’ni mağlup ederek, 1336 yılı- na kadar Anadolu’ya hakim olmuşlardır. 3. Çağatay Hanlığı (1227-1369) ✎ Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da kurulmuştur. ✎ İslâmiyet’i kabul etmişler, Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgede kuruldukları için zamanla Türkleşmişlerdir. 4. Kubilay Hanlığı (1280-1368) ✎ Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından Pekin’de kurulmuştur. ✎ Türkleşmemiş ve İslâmlaşmamıştır. Kubilay Hanlığı Çin’de kurulduğu için, Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen tek Moğol devletidir. Ünlü gezgin Marco Polo, yaklaşık 20 yıl kadar Kubilay Han’ın hizmetinde çalışmış, “Seyahatnâme”sinde bu dönemden bahsetmiştir. ~ 32 ~ 4. Moğol İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra 1280-1368 yılları arasında Çin’de hakimiyet süren, aynı zamanda Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen tek Moğol devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Altın Orda Devleti B) İlhanlı Devleti C) Karahitay Devleti D) Çağatay Hanlığı E) Kubilay Hanlığı 1-A 2-C 3-B 4-E KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” C. Timur İmparatorluğu (1369-1507) ✎ Timur tarafından Çağatay Devleti’nin topraklarında kurulmuştur. ✎ Başkent Semerkant’tır. ✎ Timur, hükümdar ailesine üye olmadığı için “Han” olmamış, Çağatay ailesinden bir kişiyi göstermelik olarak tahta çıkarmıştır. Kendisi “Emir” unvanı kullanmıştır. 1. 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni mağlup ederek Osmanlı’da 11 yıl sürecek olan “Fetret Devri”nin başlamasına yol açan devlet aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Timur İmparatorluğu, Altın Orda Devleti’ne son vererek bu bölgede Rusların güç- A) Moğol İmparatorluğu lenmesine ortam hazırlamış, ayrıca 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni mağlup ederek Osmanlı’da Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştur. B) Karahitay Devleti C) Timur Devleti ✎ Timur İmparatorluğu’nda; D) Çağatay Hanlığı E) İlhanlı Devleti Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır. Savaşlarda yararlılık gösteren kişilere “Suyurgal” denilen topraklar verilmiştir. İkta Sistemi uygulanmıştır. Hüseyin Baykara, Ali Şîr Nevaî, Ali Kuşçu gibi bilim adamları bu dönemde yaşa- mış, ayrıca Timur’un da torunu olan Uluğ Bey kendi adına Semerkant’ta kurduğu rasathanede Ali Kuşçu ile birlikte önemli çalışmalar yapmıştır. 2. I. tarkan, II. sultan, III. padişah V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK A. Devlet Yönetimi Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır? A) Yalnız I ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hâkimiyet anlayışı Türk-İslâm devletle- B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) I, II ve III rinde de devam etmiştir. ✎ Türk-İslâm devletlerinde Kut anlayışı, hükümdarın Allah adına ülkeyi yönetmesi şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş, öte yandan bu anlayıştaki “kan bağı” esası aynen devam etmiştir. ✎ Türk-İslâm devletlerinde veraset sistemi de aynen devam etmiştir. Bu sisteme gö- re ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmıştır. Ancak bu sistem, ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının bozulmasıyla kısa sürede yıkılmaları beraberinde getirmiştir. 3. Türk-İslâm devletlerinde; I. hutbe okutmak, II. hil’at (giysi), III. çetr (şemsiye) unsurlarından hangileri hükümdarlık alâmeti olarak kullanılmıştır? 1. Hükümdar A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar geniş yetkilere sahiptir. Ancak hükümdarın C) I ve II E) I, II ve III yetkileri örfî hukuk (Türk gelenek ve görenekleri) ile şer’i hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır. ✎ Devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkın ihtiyaçlarını karşılamak ve ülkeyi dış tehlikelerden korumak hükümdarın başlıca görevleriydi. Ayrıca hükümdar, vezir ve memur ataması yapar, Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi. ✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. ✎ Türk-İslâm devletlerinde İslâm öncesi Türk devletlerinden farklı olarak hükümdar- lar halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okuturdu. Halifenin gönderdiği onay belgesine “menşur” adı verilirdi. ✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller kullanmışlardır. Hükümdarlık Unvanları Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri) * Han * Hakan * Bey * Hünkâr * Gazi * Şah * Otağ-ı Hümâyun * Taht (Süslü Koltuk) * Unvan alma * Nevbet (Davul) * Tuğ * Sancak (Alem) * Asa * Kılıç kuşanmak * Hil’at (Giysi) * Hutbe okutmak * Çetr (Şemsiye) * Tuğra (Mühür) * Para Bastırmak * Kara * Kadir * Melik * Sultan * Padişah * Şehinşah 4. Türk-İslâm devletlerinde hükümdar, halife tarafından gönderilen bir belgeyle onaylanır ve hükümdar bu belgeyle kendi adına hutbe okuturdu. Türk-İslâm devletlerinde halife tarafından hükümdara gönderilen bu onay belgesine ne ad verilmiştir? A) Tuğra B) Menşur D) Kut C) Çetr E) Nevbet 5. Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslâm devletlerinde görülen hükümdarlık alâmetlerinden biri değildir? A) Taht B) Hil’ât D) Ok 1-C 2-A C) Sancak E) Hutbe 3-E 4-B 5-D ~ 33 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır. 1. Türk-İslâm devletlerinde, törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan saray görevlisi aşağıdakilerden hangisidir? 2. Saray Teşkilâtı ✎ Türk-İslâm devletlerinde saray, hükümdarın ve ailesinin yaşadığı, aynı zamanda devletin yönetildiği merkezdi. A) Câmedar B) Emir-i Candar C) Serhenk D) Taştdar E) Hâcibü’l-Hüccab ✎ Saray teşkilâtında, hükümdarın gerek resmî gerekse özel işlerini yürüten birtakım görevliler bulunmaktaydı. Başlıca saray görevlileri şunlardır: Saray Görevlileri UNVANI GÖREVİ Câmedar Hükümdarın elbiseleriyle ilgilenen görevlidir. Devaddar Hükümdarın yazı takımlarını taşıyan ve koruyan görevlidir. Emir-i Âhur Atların bakımından sorumluydu. Emir-i Alem Savaşlarda bayrağı ve sancağı muhafaza eden görevlidir. Emir-i Candar Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu. Emir-i Çeşnigir Hükümdarın yiyeceklerini ilk tadan görevlidir. Emir-i Hares Hükümdara karşı suç işleyenleri cezalandırırdı. Emir-i Silah Silah üretim ve deposundan sorumluydu. Emir-i Şikâr Hükümdarın av işlerini düzenleyen görevlidir. Hâcibü’l-Hüccab (Ulu Hacib) Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevlidir. Hükümdar ve halk ile hükümdar ve divan üyeleri arasında görüşme ve buluşmaları ayarlardı. Kapucubaşı Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir. Kıssadar Dilekçeleri kabul eden ve hükümdara sunan görevlidir. 2. Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumlu olan görevli aşağıdakilerden hangisidir? A) Emir-i Alem B) Kapucubaşı C) Emir-i Silah D) Kıssadar E) Emir-i Candar Serhenk Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan görevlidir. Şerabdâr-ı Has (İğdişbaşı) Hükümdarın içkilerini hazırlayıp sunan, ziyafetlerde içkilerle ilgilenen görevlidir. Taştdar (Abdâr) Hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevlidir. 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, hükümdar ile devlet protokolü ve elçiler arasında görüşmeleri ayarlayan devlet görevlisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Ulu Hacib B) Çaşnigir C) Kapucubaşı D) Câmedar E) Devaddar 4. I. hâcibü’l-hüccab, II. emir-i âhur, III. iğdişbaşı Yukarıdakilerden hangileri, Türk-İslâm devletlerinde saray teşkilâtındaki görevliler arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 3. Merkezî Yönetim ✎ Türk-İslâm devletlerinde merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen en yetkili kişi vezirdir. Karahanlılar’da vezire verilen Türkçe ad yuğruştur. Büyük Selçuklu Devleti’nde en ünlü vezir ise Nizâmü’l-Mülk’tür. 5. Karahanlı Devleti’nde vezire verilen Türkçe ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Serhenk B) Yuğruş C) Abdâr D) Çaşnigir E) Devaddar ✎ Devlet işleri, başkanlığını hükümdarın yaptığı Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’ta görüşülürdü. Divân-ı Saltanat bir bakıma Bakanlar Kurulu’na benzerdi. ✎ Hükümdarın olmadığı zamanlarda divana vezir başkanlık etmiştir. ✎ Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da bulunurdu. Bunlar; ~ 34 ~ 1-C 2-E 3-A 4-E 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” Büyük Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar Divanlar Görevleri Başkanı Divân-ı İnşâ (Tuğra) Devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divandır. Tuğraî (Münşî) Divân-ı İstifa Devletin tüm malî işlerine bakardı. Müstevfî Divân-ı İşraf Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi. Müşrif Divân-ı Arz Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi. Divân-ı Mezâlim Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkemedir. Emir-i Arz 1. Büyük Selçuklu Devleti’nde, ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat gibi ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenen divan türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı İnşâ B) Divân-ı İstifa C) Divân-ı İşraf D) Divân-ı Arzü’l-Ceyş E) Divân-ı Mezâlim (Arzü’l-Ceyş) Sultan Büyük Selçuklu Devleti’nde devlet yönetiminde olmayan divan türü Divân-ı Berîd’dir. Divân-ı Berîd, posta ve haberleşme (istihbarat) işlerine bakardı. 2. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı Berîd B) Divân-ı Mezâlim C) Divân-ı İnşâ 4. Taşra Yönetimi D) Divân-ı İstifa ✎ Türk-İslâm devletlerinde taşra teşkilâtı; eyâlet, vilâyet, kaza ve köylerden meydana E) Divân-ı Arzü’l-Ceyş geliyordu. ✎ Bu bölgelerde askerî valiler ya da hanedan üyeleri görevlendirilmiş, taşrada görev yapacak olan yöneticiler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir. Taşra Yönetimindeki Devlet Görevlileri ADI GÖREVİ 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devlet yönetiminde olmayıp, posta ve haberleşme (istihbarat) işlerine bakan divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı İşraf B) Divân-ı Arzü’l-Ceyş C) Divân-ı İstifa Melik Büyük Selçuklu Devleti’nde bir bölgenin yönetimi ile ilgili görevlendirilen hanedan üyelerine Melik denir. Melikler, iç işlerinde serbest dış işlerinde merkeze bağlı hareket etmişlerdir. Bu durum Selçukluların yönetimde merkezî otoriteye önem verdiklerini göstermektedir. Atabey Devlet idaresini öğrenmeleri ve iyi bir yönetici olabilmeleri için eyâletlere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten kişilerdir. Atabeyler, bu süreçte bilgi ve tecrübelerini hükümdarın erkek çocuklarına öğretirdi. (Osmanlı’daki karşılığı “Lalalık” kurumudur.) Şıhne Eyâlet ve vilâyetlerin başında bulunan askerî ve idarî yöneticidir. Âmil (Ummal) Vilâyetlerde vergilerin toplanmasından sorumlu olan görevlidir. Muhtesip Vilâyetlerde ticarî hayatın düzenlenmesi (pazarlarda fiyatların, tartı ve ölçü aletlerinin ve üretilip satılan malların kalitesinin denetlenmesi) ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu görevlidir. Amid Vilâyetlerde yönetimden sorumlu sivil görevlidir. Ulak Saray ve taşra yönetimi arasında haberleşmeyi sağlayan kişilerdir. Subaşı Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir. D) Divân-ı İnşâ E) Divân-ı Berîd 4. Türk-İslâm devletlerinde, devlet idaresini öğrenmesi ve iyi bir yönetici olabilmesi için eyâletlere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten kişilere ne ad veriliyordu? A) Melik B) Atabey C) Lala E) Şıhne D) Âmil 5. Türk-İslâm devletlerinde, pazarlarda fiyatları, tartı-ölçü aletlerini ve üretilip satılan malların kalitesini denetleyen, aynı zamanda belediye çalışmalarının yürütülmesinden de sorumlu olan görevli aşağıdakilerden hangisidir? A) Muhtesip B) Amid D) İğdişbaşı 1-D 2-C C) Ulak E) Ummal 3-E 4-B 5-A ~ 35 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası B. ORDU ✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde ordunun önemli kısmını Türkler oluşturuyordu. Güçlü bir ordu, devletin temeli olarak kabul edilmiştir. (Ordu-Millet Anlayışı) İslâmiyet’in kabul edilmesiyle birlikte benimsenen cihat anlayışı, Türklerin bir anlamda savaşçı özelliğini daha da pekiştirmiştir. 1. Türk-İslâm devletlerinde, özel askerî birlikler olan “Hassa Askerleri”ne verilen 3 aylık maaşa ne ad veriliyordu? A) Gulam ✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde en güçlü ordu Sultan Melikşah döneminde kurulmuş, B) Ulûfe D) Bisteganî C) Cebelü E) Sipah bu ordu 10’lu sisteme göre teşkilâtlandırılmıştır. Türk İslâm devletlerinde pek çok yeniliğin olduğu ordu, genel olarak şu kısımlardan oluşmaktadır: BİRİMİ ÖZELLİKLERİ Hassa Askerleri ✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler olup maaşlı askerlerdir. ✎ 3 aylık olarak verilen maaşa “Bisteganî” denir. Gulamân-ı Saray ✎ Gulam “Köle” demektir. ✎ Farklı milletlerden seçilip, Gulamhane’de özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir. ✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın sarayını korurlardı. (Osmanlı’daki karşılığı Devşirmedir.) ✎ İlk kez Gazneliler tarafından oluşturulmuştur. İkta Ordusu (Sipahiler) ✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir. (cebelü) ✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı. ✎ Tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşur. ✎ İlk kez Büyük Selçuklu Devleti tarafından oluşturulmuştur. ✎ Bu ordu Osmanlı’da Tımarlı Sipahi Ordusuna örnek olmuştur. Eyâlet Askerleri Türkmenler Yardımcı Kuvvetler 2. I. hassa ordusu, II. tımar ordusu, III. gulam ordusu Yukarıdaki askerî birliklerden hangileri Büyük Selçuklu ordusunun içersinde yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III 3. İkta sistemi ilk kez hangi devlet tarafından oluşturulmuştur? A) Karahanlılar B) Gazneliler C) Memlûklar D) İhşidîler E) Büyük Selçuklular ✎ Melik ve eyâlet valilerinin askerî birlikleridir. ✎ Türkmenlerden savaş zamanı orduya katılan birliklerdir. ✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği sağlanırdı. 4. Selçuklularda ve Karahanlı Devleti’nde hassa orduları, savaş esirleri (köle) arasından toplanan ya da satın alınan küçük yaştaki çocukların yeteneklerine göre yetiştirildiği askerî birliklerdi. Selçuklular ve Karahanlılarda uygulanan bu sistemin, Osmanlı Devleti’ndeki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanı gönderdiği ücretli askerlerdir. A) Devşirme B) Müsadere C) Gedik E) İltizam D) Tımar Gazneliler orduda ayrıca fil ve ücretli asker kullanmıştır. Özellikle ağır yüklerin taşınması ve düşman ordularının dağıtılmasında önemli fonksiyon üstlenmiştir. 5. C. SOSYAL YAPI I. ✎ Türk-İslâm devletlerinde toplum içerisinde sınıfsal ayrım yoktu. Egemenlik altında III. Uygurlar yaşayan herkese hoşgörü politikası izlenmiştir. ✎ İslâm kültürünün de etkisiyle yerleşik yaşam kültürü gelişmiş, bu da beraberinde ticarî hayatın canlanmasına yol açmıştır. Selçuklular II. Harzemşahlar Yukarıdaki devletlerden hangilerinde ikta sistemi uygulanmamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III ✎ Karahanlı Devleti dışındaki Tük-İslâm devletleri çok uluslu devlet (imparatorluk) C) Yalnız III E) II ve III özelliği taşımaktadır. ✎ Din ve inancın da etkisiyle toplum içerisinde sosyal dayanışma güçlü olmuştur. ~ 36 ~ 1-D 2-B 3-E 4-A 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” D. HUKUK SİSTEMİ ✎ Türk-İslâm devletlerinde hukuk, Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ayrıca fet- hedilen yerlerdeki eski uygulamalar ve divan kararları da hukuk sisteminde etkili olmuştur. 1. Türk-İslâm devletlerinde; I. din, II. örf ve adetler, III. divan kararları 1. Şer’i Hukuk gibi faktörlerden hangileri hukuk sisteminin şekillenmesinde etkili olmuştur? ✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı. A) Yalnız I ✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet, vakıf ve ticaret ile ilgili konular şer’i hukuk kap- B) Yalnız II D) II ve III samında yer alıyordu. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Şer’i davalara kadılar bakardı. ✎ Kadıların başındaki sorumluya ise Kadı’ül-kudat (Baş Kadı) denirdi. ✎ Kadı, divan üyeleri ve hatta veziri yargılama yetkisine sahipti. ✎ Kadılar, siyasî otorite tarafından baskı altına alınmazdı. Bu durum kısmen de olsa 2. hukukun bağımsız olduğunu göstermektedir. I. kadı’ül-kudat II. emir-i dâd 2. Örfî Hukuk III. niyâbet-i saltanat ✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı. Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm devletlerinde hukuk sistemi ile ilgilidir? ✎ Ülke güvenliğinin sağlanması, kanunların uygulanması ve bu konularda ortaya çı- A) Yalnız I kan uygunsuzluklar örfî hukukun kapsamında yer alıyordu. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı. Türk-İslâm devletlerinde askerî davalara ise Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır. ✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir. 3. Selçuklu Devleti’nde örfî davalara bakan görevli aşağıdakilerden hangisidir? E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ A) Müstevfî B) Arzü’l-ceyş C) Emir-i Dâd D) Kadı’ül-kudat E) Melikü’s-Sevâhil 1. Toprak Sistemi ✎ Türk İslâm Devletleri’nde toprak “Mirî” ve “Mülk” toprak olarak ikiye ayrılmıştır. Toprak Teşkilâtı Mirî Topraklar Has İkta Vakıf Mülk Topraklar Öşrî 4. Türk-İslâm devletlerinde, ikta sisteminin uygulandığı topraklar aşağıdakilerden hangisinin kapsamında yer alır? A) Mirî B) Vakıf D) Haracî Haracî C) Mülk E) Öşrî a) Mirî Topraklar ✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklara Mirî toprak adı verilmiştir. Mirî arazi 3 ana gruba ayrılır. Bunlar; 5. I. has, II. vakıf, 1. Has Arazi Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan bağ, bahçe, tarla gibi topraklardır. Bu topraklardan alınan vergiler doğrudan hükümdarın hazinesine aktarılırdı. Has arazinin gelirleriyle hükümdar ve ailesinin masrafları karşılanırdı. III. mülk Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin kapsamındaki topraklar arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. İkta Arazi Ülke topraklarının vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılmasına ikta denir. 1-E 2-D 3-C 4-A 5-C ~ 37 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası İkta Sistemi, Türk tarihinde ilk kez vezir Nizamü’l-mülk’ün önerisiyle Büyük Selçuklu Devleti’nde uygulamaya konulmuştur. İkta sisteminde; hizmeti geçen bazı devlet görevlilerine (vali, komutan, asker gibi) maaşlarına karşılık belirli bir miktar toprak verilir, topraktan elde edilen gelirin bir kısmıyla kendi maaşlarını karşılarlar, bir kısmıyla da atlı asker beslerlerdi. Bu sistemde; toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti. 1. Türk-İslâm devletlerinde ikta sisteminin uygulanma amaçları arasında; I. büyük ve güçlü bir orduya sahip olma, II. üretimin sürekliliğini sağlama, III. merkezî otoriteyi güçlendirme gibi unsurlardan hangileri yer alır? A) Yalnız I ☸ İkta Sistemi’nin Yararları ✎ ✎ ✎ ✎ ✎ Devlet para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur. (ekonomik-askerî) Hazinenin yükü hafifletilmiştir. (ekonomik) Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. (sosyal) Merkezî otorite güçlenmiştir. (siyasî) Üretimde süreklilik sağlanmıştır. (ekonomik) (Bu sistem, Osmanlı’da Tımar (Dirlik) Sistemi’ne örnek olmuştur.) B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. İlk kez Büyük Selçuklu Devleti döneminde uygulanan ikta sistemi, en çok aşağıdaki alanların hangisinde devlete fayda sağlamıştır? A) Tarım-Askerlik B) Eğitim-Öğretim 3. Vakıf Arazi C) Ticaret-Askerlik ✎ Medrese, darüşşifa, imarethane, cami, hamam, çeşme gibi sosyal amaçlı (hayır iş- D) Yönetim-Hukuk leri için) kurulan kurumların giderleri için ayrılan topraklardır. E) Tarım-Yönetim ✎ Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya veri- lemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı. b) Mülk Topraklar ✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklara ise Mülk arazi adı verilmiştir. Bu topraklar şahsî olup; genellikle ev, bağ, bahçe gibi taşınmaz mallardır. 3. Türk-İslâm devletlerinde, geliri hayır kuruluşlarına ve sosyal hizmetlere ayrılan topraklara ne ad veriliyordu? A) İkta ✎ Mülk arazi de 2 gruba ayrılır. Bunlar; öşrî ve haracî topraklardır. Müslümanlara ait B) Vakıf D) Metruk C) Mukataa E) Ocaklık topraklara öşrî, gayr-i müslimlere ait topraklara ise haracî toprak denmiştir. ✎ Mülk topraklar, hizmeti geçen kişilere devlet tarafından ödül olarak verilebildiği gibi, atadan miras olarak da kalabilmiştir. 4. Türk-İslâm devletlerinde, 2. Ekonomik Hayat ✎ Türk-İslâm devletlerinde toprak dışında ekonomi; hayvancılık, ticaret, dokumacılık, madencilik ve el sanatlarına dayalıdır. I. öşür, II. haraç, III. cizye ✎ Baharat Yolu ve İpek Yolu ticarî hayatın canlanmasında önemli rol oynamıştır. vergilerinden hangileri sadece gayr-i müslim vatandaşlardan alınmıştır? ✎ Ticarî hayatta, Abbasîlere ait olan ve aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek A) Yalnız I örgütlenmesi anlamına gelen fütüvvet teşkilâtı da önemli bir fonksiyona sahipti. Bu meslek örgütlenmelerine gayr-i müslimler üye olamazdı. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Fütüvvet teşkilâtı, Anadolu Selçuklu döneminde Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı döneminde ise Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür. 5. Türk-İslâm devletlerinde, I. ☸ Selçukluların başlıca gelir kaynakları cizye, II. ikta, ✎ Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir. III. gulam ✎ Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. ✎ Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan vergidir. uygulamalarından hangileri toplumun belli bir kesiminin ordu teşkilâtı içinde yer almadığını göstermektedir? ✎ Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir. A) Yalnız I ✎ Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Komşu devletlerin hediyeleri ✎ Maden, orman ve tuzla gelirleri ~ 38 ~ 1-E 2-A 3-B 4-D 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde genellikle konuşma dili Türkçe, edebiyat dili Farsça ve bilim dili ise Arapça olmuştur. ✎ Karahanlılarda devletin resmî dili de Türkçeydi. ✎ Gaznelilerde saray ve ordu Türkçe konuşurken, bilim dili Arapça, edebiyat dilinde 1. Karahanlı Devleti döneminde Yusuf Has Hacib tarafından yazılan “Kutadgu Bilig” adlı eser hangi alfabe ile yazılmıştır? A) Uygur ise Farsça kullanılırdı. B) Göktürk D) Soğd C) Arap E) Kiril ✎ Büyük Selçuklularda ise resmî dil Farsçaydı. Bilim dili Arapça, edebiyat dili ise yine Farsçaydı. Bu durum Türkçenin gelişmesini engellemiştir. YAZILI EDEBİYAT ÖRNEKLERİ ESER ADI YAZARI DÖNEMİ ÖZELLİKLERİ Karahanlı Türk-İslâm Edebiyatı’nın yazarı bilinen ilk yazılı örneği olarak kabul edilmektedir. “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir. İdeal devlet yönetiminden bahseden eser hükümdara öğütler verir. Bu yüzden bir anlamda siyasetnâme özelliği gösterir. Uygur alfabesi ile yazılan eser, Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’a sunulmuştur. Karahanlı İlk Türkçe ansiklopedik sözlüktür. Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek ve Türkçeyi Araplara öğretmek için yazılmıştır. Sonunda ilk Türk dünyası haritası vardır. Eser, Abbasî halifesi El-Muktedî Bi-Emrillah’ın oğlu Ebu’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur. 2. Utbî, kaleme aldığı “Tarih-i Yemin” adlı eserini hangi Türk devleti döneminde, kime takdim etmiştir? A) Karahanlı-Tabgaç Buğra Han Kutadgu Bilig (6645 beyit) Divân-ı Lûgati’t Türk Divân-ı Hikmet Atabetü’lHakâyık Yusuf Has Hacib Kaşgarlı Mahmut Hoca Ahmet Yesevî Edip Ahmet Yüknekî Karahanlı Eser Türk Tasavvuf Edebiyatı’nın ilk eseri, yazarı da ilk Türk mutasavvıfı olarak bilinir. Dinî ve ahlakî öğütler içermektedir. Türkçenin Tarikat Dili olarak kabul edilmesi ve yayılmasını sağlamıştır. Karahanlı Uygur alfabesi ile yazılmıştır. “Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir. Ahlakî değerleri anlatan eğitici ve öğretici bir eserdir. Eser, Karahanlı hükümdarlarından Muhammed Dâd İspehsalar Bey’e sunulmuştur. B) Gazneli-Sultan Mahmut C) Büyük Selçuklu-Alp Arslan D) Karahanlı-Yusuf Kadir Han E) Moğol-Cengiz Han 3. Edip Ahmet Yüknekî tarafından kaleme alınan “Atabetü’l-Hakâ-yık” adlı eser hangi Türk hükümdarına takdim edilmiştir? A) Uluğ Kara Buğra Han B) Kadir Buğra Han C) Sultan Mahmut D) Muhammed Devlet Şah E) Muhammed Dâd İspehsalar Bey 4. Aşağıda verilen edebî eserlerden hangisi Karahanlılar dönemine ait değildir? A) Divân-ı Hikmet B) Atabetü’l- Hakâyık C) Siyasetnâme Şehnâme Firdevsî Gazneli Eserde İran-Turan Savaşları anlatılır. Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur. Firdevsî bu eserinde İran’ı övgülerle anlatmış, bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine vaat ettiği parayı alamamıştır. Bunun üzerine Firdevsî, Gazneli Mahmut için meşhur Hicviye adlı eserini kaleme almıştır. Tarih-i Yemin Utbî Gazneli Eserde Gaznelilerin tarihi anlatılmaktadır. Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur. Siyasetnâme Nizâmü’lMülk Büyük Selçuklu Eserde devlet yönetimi ile ilgili öğütler vardır. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a takdim edilmiştir. Rubâîler Ömer Hayyam Büyük Selçuklu Devrin en ünlü şairlerindendir. Rubâilerde İran Saray Gecelerini anlatmıştır. B) Divân-ı Lûgati’t Türk Divân-ı Enverî (Kasideler) Enverî Büyük Selçuklu Büyük Selçuklu döneminde kasideleriyle tanınan en ünlü şair Enverî’dir. D) Muhakemetü’l Lûgateyn Muhakemetü’l Lûgateyn Ali Şîr Nevâî Timur Devleti Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için yazılmıştır. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairidir. D) Kutadgu Bilig E) Divân-ı Lûgati’t Türk 5. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak kabul edilen Ali Şîr Nevâî’nin, Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için kaleme aldığı eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Şehnâme C) Atabetü’l- Hakâyık E) Divân-ı Hikmet 1-A 2-B 3-E 4-C 5-D ~ 39 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası G. BİLİM ✎ Türk-İslâm devletlerinde en önemli bilimsel kurumlar medreselerdir. ✎ Karahanlılar döneminde Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür mer- kezleridir. Tabgaç Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk kez burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. ✎ Gazneliler döneminde de Sultan Mahmut zamanında Nişabur’da önemli medrese- 1. Türk-İslâm tarihinde burslu eğitim sistemi ilk kez hangi devlet döneminde uygulanmıştır? A) Büyük Selçuklular B) Gazneliler C) Karahanlılar D) Memlûklar E) Anadolu Selçukluları ler kurulmuş, bilim ve bilim adamları her dönem desteklenmiştir. ✎ Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey döneminde, Nişabur’da ilk Selçuklu medresesi açılmıştır. Alp Arslan döneminde ise “dünyanın ilk üniversitesi” olarak kabul edilen ve vezir Nizâmü’l-Mülk tarafından yaptırılan Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi dönemin en ünlü eğitim kurumudur. TÜRK-İSLÂM BİLGİNLERİ Harezmî (780-850) Farabî (874-950) İbn-i Sina (980-1037) Birûnî (973-1051) Gazalî (1058-1111) IX. yüzyılda yaşamış ünlü matematikçi ve filozoflardan birisidir. Matematikte sıfır (0) rakamını ilk kez kullanmıştır. Bağdat’ta kurulan Beytü’l Hikme’de yöneticilik ve hocalık yapmıştır. Ünlü eserlerinden biri “Kitabü’l-Cebir Ve’l-Mukabele”dir. Avrupa’da Al-Phorobius adıyla tanınmıştır. İhsaü’l-Ulûm adlı eseriyle pozitif bilimleri ilk kez sınıflandırmıştır. El- Medinetü’l Fâzıla en önemli eseridir. Hava titreşimlerinden ibaret ses olayının ilk mantıklı izahını yapmıştır. Tarihte ilk kez “Birleşmiş Milletler” fikrini ortaya atan bilim adamıdır. Aristo’nun eserlerine yeni anlayış getirdiği için kendisine Muallim-i Sâni (İkinci Öğretmen) denmiştir. Avrupa’da Avicenna adıyla tanınmıştır. Tıp alanında İslâm dünyasına en büyük katkıyı sağlamıştır. En önemli eseri El-Kanun Fî’t-Tıbb (Tıp Kanunu) olup, uzun yıllar Avrupa’da ders kitabı olarak okutulmuştur. Tıbbın Hükümdarı olarak anılmıştır. Gazneli Mahmut döneminde yaşamış ünlü bilginlerden biridir. Sultan Mahmut, Birunî için “Sarayımın En Değerli Hazinesi” demiştir. Ekvatorun uzunluğunu çok az bir yanılmayla hesaplayabilmiştir. El Asâri’l Bakiye adlı eseri olup, bu eserinde Asyalı milletler hakkında bilgi vermiş ve astronomiden bahsetmiştir. Büyük Selçuklu döneminde yaşamış, Nizâmiye Medresesi’nde baş müderris olarak görev yapmıştır. Siyasî din anlayışlarıyla mücadele etmiştir. Yaşamı boyunca 500’e yakın kitap yazdığı söylenen Gazâli’nin önemli eserleri arasında İhyaü’l-Ulûmiddin ve Tehâfütû’l Felâsife sayılabilir. Ömer Hayyam (1048-1131) Sultan Melikşah adına Celâli Takvimi’ni hazırlayan kurulun başkanıdır. Güneş Yılı esasına göre hazırlanan bu takvim, astronomi ve matematik biliminin çok geliştiğini göstermektedir. Ayrıca “Türk Üçgeni” de denilen Hayyam Üçgeni’ni bulmuştur. Zemahşerî (1074-1144) Harzemşahlar döneminde yaşamış olup, asıl adı Mahmud Zemahşerî’dir. Gramer, belâgat (düzgün konuşma sanatı), fıkıh, kelâm, tefsir vb. pek çok alanda derin bilgiye sahiptir. Mekke ve Medine’de çok uzun süre kaldığı için, kendisine "Allah'ın komşusu" anlamına gelen "Cârûllah" denmiştir. Keşşâf Tefsiri ve Mukaddimetü’l-Edeb adlı eserleri çok önemlidir. İbn-i Rüşd (1126-1198) Uluğ Bey (1394-1449) ~ 40 ~ İspanya’da yetişmiş ünlü bir filozoftur. Endülüs Emevîleri döneminde yaşamış ve Aristo’yu Avrupa’ya tanıtmıştır. Ortaçağ filozofu Thomas Aquinas ona "Şârih" (Yorumcu) adını vermiştir. Tehâfütû't Tehafût ve Makelâ fi'l-Mizâc iki önemli felsefî eseridir. Timur’un torunu olan Uluğ Bey, hem devlet adamı hem de bilim adamıdır. Semerkant’ta kendi adına rasathane yaptırmıştır. En önemli eseri Uluğ Bey Zeyci (Yıldızlar Cetveli)’dir. Devrin bilginlerinden Ali Kuşçu Uluğ Bey’in öğrencisi olmuştur. 2. Büyük Selçuklu Devleti’nde Tuğrul Bey döneminde inşa edilen ilk Selçuklu medresesi nerede açılmıştır? A) Semerkant B) Buhara D) İsfahan C) Kaşgar E) Nişabur 3. Avrupa’da “Al-Phorobius” adıyla tanınan, felsefede ‘Muallim-i Sâni (İkinci Öğretmen)’ olarak adlandırılan ve Türk-İslâm dünyasında pozitif bilimleri ilk kez sınıflandıran bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Harezmî B) Farabî D) İbn-i Sina C) Birûni E) Gazalî 4. Avrupa’da “Avicenna” adıyla tanınan ve yazmış olduğu “El-Kanun fît Tıp” adlı eseriyle Türk-İslâm dünyasına tıp alanında en büyük katkıyı yapan ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Zemahşerî B) İbn-i Rüşd C) Gazalî D) İbn-i Sina E) Ömer Hayyam 5. Timur Devleti Döneminde bilim adamlarına önem verilmiş, hükümdarlar bilim ve edebiyat çalışmalarını bizzat desteklemişlerdir. Bu dönemde yaşamış, Semerkant’ta kendi adına yaptırdığı rasathanesi ve “Yıldızlar Cetveli” adlı eseriyle ünlü astronomi bilgini ve devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Uluğ Bey B) Ömer Hayyam C) Ali Kuşçu D) Birûnî E) Hüseyin Baykara 1-C 2-E 3-B 4-D 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” H. MİMARÎ VE SANAT Değerli adaylar; ÖSYM hemen hemen her sınavda mimarî ve sanat konusuyla ilgili soru sormaktadır. ÖSYM’nin özellikle üzerinde durduğu temel konu başlıkları; eserlerin hangi döneme ait olduğu, mimarî eserlerin hangi amaca hizmet ettiği ve süsleme sanatlarının ne gibi özellikleri olduğuyla ilgilidir. Bu yüzden siz değerli adayların bu konu başlıklarına özellikle dikkat etmesi gerekmektedir. 1. Türk-İslâm mimarîsinin ilk örnekleri aşağıdaki devletlerden hangisi tarafından verilmiştir? A) Karahanlılar B) Gazneliler C) Babürler D) Harzemşahlar E) Büyük Selçuklular ✎ Türk-İslâm mimarîsinin ilk örneklerine Karahanlılar’da rastlanmaktadır. ✎ Nitekim Türk-İslâm mimarîsinin temelleri Karahanlılar döneminde atılmış, ilk kez “Ribat” adı verilen küçük kervansaraylar inşa etmişlerdir. ✎ Ayrıca Karahanlılar ilk kez Bimarhâne (Darü’ş-şifa) kurarak hastaların tedavisinde de önemli gelişme sağlamışlardır. ✎ Resim ve heykel sanatlarının İslâm dinine aykırı görülmesi nedeniyle bu sanat dal- 2. İslâm dininin resim ve heykel sanatlarına sıcak bakmaması Türk-İslâm devletlerinde, I. ları pek gelişmemişse de, paralar üzerinde figürler, halılar üzerinde bitki ve hayvan motifleri kullanılmıştır. Ancak bu sanatlar çok gelişmemiştir. nakkaşlık, II. hattatlık, III. kakmacılık sanatlarından hangilerinin gelişmesine ortam hazırlamıştır? SÜSLEME SANATLARI A) Yalnız I Hat Arap harfleriyle İslâmî güzel yazı yazma sanatıdır. İslamiyet’e geçişle birlikte önem kazanmış ve bir sanat dalı haline gelmiştir. Minyatür Kitaplara suluboya kullanılarak çizilen küçük resimlerdir. Minyatür sanatçılarına “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir. Tezhip Kitap süsleme sanatıdır. Altınlamak, yaldızlamak anlamına gelir. Yaldız ve boya kullanılarak özellikle Kur’an-ı Kerim’in sayfaları süslenmiştir. Çini Fırınlanmış toprak üzerine yapılan renkli ve çeşitli motiflerden oluşan seramiklerdir. Kündekâri Ahşap işlemeciliğine dayanan el sanatıdır. Bu sanatlarla uğraşanlara Neccar adı verilmiştir. (Neccar = Marangoz) Fresk Yaş alçı (sıva) üzerine yapılan renkli duvar resmidir. Vitray Renkli cam süsleme sanatıdır. Mozaik Küçük cam ve taş parçalarının harç içerisinde yerleştirilmesi sanatıdır. Telkâri Altın, gümüş gibi maden işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır. Malakâri Duvar kabartma sanatıdır. Kakmacılık Ahşap ve madenlerin içine renkli malzemelerin yerleştirilmesi sanatıdır. Oymacılık Ahşap, alçı vb. zeminlerin oyulmasına dayanan süsleme sanatıdır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 3. I. minyatür, II. tezhip, III. resim ve heykel Türk devletlerinde, yukarıdaki sanat dallarından hangilerinde İslâmiyet’in kabulünden sonra gelişmenin durduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 4. Türk-İslâm sanatı, aşağıdaki sanatlardan hangisinde diğerlerinden daha fazla gelişme göstererek diğer toplumları da etkilemiştir? A) Mimarî B) Çinicilik C) Minyatür D) Hat E) Oymacılık Türklerin İslâm mimarîsine en önemli katkıları kemer, kubbe, Türk üçgeni ve sütun- dur. Bunun dışında Büyük Selçuklu Devleti mimarîye; üst üste çift kubbe, silindirik ve yivli minare, köşeli çatı ve beş köşeli mihrap gibi unsurları kazandırmıştır. 5. Selçuklularda mimarî yapıların süslemelerinde, SÜSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI I. hat, II. çini, Duvar Süslemede Fresk, çini, mozaik, taş bezeme, malakâri, hat, oymacılık, kakmacılık. Ahşap Süslemede Kündekâri, oymacılık, kakmacılık. sanatlarından hangileri kullanılmıştır? Kitap Süslemede Hat, tezhip, minyatür, ciltçilik. A) Yalnız I Maden Süslemede Telkâri, kakmacılık, oymacılık. Cam Süslemede Vitray, taş bezeme, tuğla bezeme, alçı bezeme. III. tezhip B) Yalnız II D) I ve III 1-A 2-E C) I ve II E) I, II ve III 3-C 4-D 5-C ~ 41 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE MİMARÎ YAPILAR Dinî Mimarî Askerî Mimarî Cami Mescit Türbe Kümbet Medrese Külliye Tekke Zâviye Sağlık Mimarîsi Dârü’ş-şifa Dârü’l-afiye Bimarhâne Bimaristan Maristan Dârü’s-sıhha Şifahâne Ticarî Mimarî Kale Sur Burç Tersane Kule Hisar Kışla Ordugâh Ribat Kervansaray Han Bedesten Arasta Kapan Çarşı Sosyal/Sivil Mimarî Saray Köşk Ev Köprü Çeşme Hamam İmârethâne Tabhâne 1. I. zâviye, II. ribat, III. kervansaray Yukarıdaki mimarî yapılardan hangilerinin Selçuklularda ticaretin gelişmesine katkı sağladığı savunulamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 2. Türk-İslâm mimarîsinde görülen, I. medrese, II. bimarhâne, III. imârethâne yapılarından hangileri Türk devletlerinde sosyal devlet anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ÖNEMLİ BAZI YAPILAR Kümbet Üzeri piramit çatı ile örtülü anıt mezardır. Türbe mimarîsi ise ilk kez Büyük Selçuklular tarafından uygulanmıştır. Külliye Ana yapısı (merkezi) cami olan kompleks yapılar topluluğudur. 3. Türk-İslâm devletlerinde, “Ribat” adı verilen kervansarayların ilk örneği aşağıdaki devletlerden hangisi tarafından verilmiştir? A) Harzemşahlar B) Gazneliler C) Karahanlılar D) Memlûklar E) Büyük Selçuklular İmârethâne Yolculara ve yoksullara ücretsiz yemek dağıtılan yer. (Aşevi) Kervansaray Ticarî amaçlı yapılardır. Ticaret yolları güzergâhında konaklama ve güvenlik hizmetlerini sağlamıştır. Ribat Ticarî amaçlı yapılar olup, kervansaraylardan küçüktür. İlk kez Karahanlılar’da görülmüştür. 4. Türk-İslâm devletlerinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerine ne ad veriliyordu? A) Arasta B) Ribat C) Bedesten D) Kapan hanı E) Kervansaray Bedesten Kapan Hanı Kumaş ticaretinin yapıldığı kapalı çarşıdır. Kubbelerle örtülüdür. Tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yeridir. 5. Türk-İslâm mimarîsinde, I. Arasta Bimarhâne Üstü açık ya da kapalı, dükkânların sırayla dizildiği ticarî yapıdır. Bir diğer adı Ahi Çarşısı’dır. Akıl ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği kurumlardır. İlk kez Karahanlılar’da görülmüştür. külliye, II. kümbet, III. medrese türü yapılardan hangileri “anıt mezar” niteliği taşımaktadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Tabhâne ~ 42 ~ Misafirhâne. Fakirlerin barındıkları sosyal yapılardır. 1-A 2-E C) Yalnız III E) II ve III 3-C 4-D 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” BAZI TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE ÖNEMLİ MİMARÎ ESERLER DÖNEMİ ESER ADI Ribât-ı Melik (Kervansaray) *** Ayşe Bibi Türbesi *** (Eski Türk çadır sanatı örneğidir.) Registan Medresesi Karahanlılar 1. Türk-İslâm mimarîsinde İsfahan’da inşa edilen ve ilk medrese-cami birleşimi olması bakımından önemli bir yere sahip olan “Mescit-i Cuma”, aşağıdaki devletlerden hangisi döneminde yapılmıştır? A) Karahanlılar B) Gazneliler C) Büyük Selçuklular D) Babürler E) Anadolu Selçukluları Dehistan Kervansarayı Tirmiz Sarayı Balâci Hatun Türbesi Arap Ata Türbesi Leşker-i Bazar Sarayı (Afganistan) *** Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) *** Zafer Kuleleri Gazneliler Mahmut Bendi 2. Babür hükümdarı Şah Cihan’ın eşi Mümtaz Mahal’in anısına Hindistan’da yaptırdığı ünlü mimarî eser, aşağıdakilerden hangisidir? A) Agra Kalesi B) Leşker-i Bazar Sarayı C) Gülpayegân Camii D) Tac Mahal E) Arâsü’l-Felek Camii Ribât-ı Mahi Sultan III. Mesut Sarayı Arâsü’l-Felek Camii Nizâmiye Medresesi (Bağdat) *** 3. Aşağıdaki eserlerden hangisi Büyük Selçuklu Devleti dönemine ait değildir? A) Nizâmiye Medresesi Diyarbakır Ulu Camii *** B) Bursa Ulu Camii Nişabur Medresesi (ilk Selçuklu medresesidir.) D) Sultan Sencer Türbesi Sultan Sencer Türbesi (Merv) E) Gülpayegân Camii C) Diyarbakır Ulu Camii Tuğrul Bey Türbesi (Rey) Büyük Selçuklu Devleti Rey Medresesi Kazvin Mescit-i Cuma İsfahan Melikşah Camii Kümbet-i Surkh Ribât-ı Zafaranî 4. Türk-İslâm sanatının ünlü mimarî eserlerinden biri olan Afganistan’daki “Leşker-i Bazar Sarayı” hangi Türk devleti dönemine aittir? A) Gazneliler B) Harzemşahlar C) Büyük Selçuklular D) Karahanlılar E) Anadolu Selçukluları Gülpayegân Camii Mescit-i Cuma (İsfahan) (ilk medrese-cami birleşimidir.) Tolunoğlu Ahmet Camii (Mısır) *** Tolunoğuları Ulu Camii Tolunoğlu Ahmet Maristanı (Eczane ve Hastane) Tac Mahâl (Hindistan) *** Babürlüler Agra Kalesi Lahor Kalesi Motî Mescidi 5. Aşağıdaki eserlerden hangisi sivil mimarîye örnek olarak gösterilemez? A) Tolunoğlu Ahmet Maristanı B) Lahor Kalesi C) Zafer Kuleleri D) Sultan III. Mesut Sarayı E) Ayşe Bibi Türbesi 1-C 2-D 3-B 4-A 5-E ~ 43 ~ “İlk Tü ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri B KPSS / Tarihin Pusulassı VI. TÜRKİYE T TTARİHİ (XI.-XIV. YÜZZYIL) ✎ Büyyük Selçuklu D Devleti’nin Bizzans’a karşı eld de ettiği Malaazgirt Zaferi so onrasında, Anaadolu’nun kap pıları Türklere açılmış a ve bu coğrafyada c “Tüürkiye Tarihi” adı a verilen dön nem başlamışttır. ✎ Türrkiye Tarihi başşlıca şu bölümlerden oluşma aktadır: İlk Türk Beylikkleri Dönemi Anadolu Selçu uklu Devleti Dö önemi II. Beylikler Dö önemi Osmanlı Devleti Dönemi Türkiye Cumh huriyeti Dönem mi 1. Aşağıdakileerden hangisi, Anadolu’da ku urulan ilk Tü ürk beyliklerinin özelliklerinden biri deeğildir? A) Anadoluu'nun Türkleşmesinde rol oynamışlard ır. B) Bizans Devleti tarafından yıkılmışlardır. C) Egemenn oldukları bölgelerde İslamiyet’i yaymayya çalışmışlardır. D) Anadoluu’nun bayındır hale h getirilmesin nde etkilii olmuşlardır. E) Kurulduukları yerlere Tü ürkçe isimler verrmişler vve Anadolu’yu Türkleştirmeye T çalışmışşlardır. A. An nadolu’ya İlk Türk Akın nları ✎ Ana adolu’ya ilk Türk akınları Hunlar tarafınd dan yapılmışsaa da, bu akınlarda fetih am macı güdülmem miş, sadece keşif amaçlı düzen nlenmiştir. ✎ Ana adolu’yu yurt edinmek amaacıyla yapılan ilk akınlar ise Selçuklular döneminde (Tu uğrul ve Çağrı B Beyler dönemi) başlamıştır. ✎ Ma alazgirt Savaşı’’ndan sonra isse Alparslan, bazı b Türk kom mutanlarını Anadolu’nun fethiyle görevlen ndirmiş, bu kom mutanlar da öncelikle ö Doğu , Güneydoğu ve v İç Anadollu bölgelerini eele geçirerek Selçuklu Devletti’ne bağlı beyl ikler kurmuşlaardır. ✎ İlk Türk Beylikleri olarak bilinen bu beylikle er, Büyük Selççuklu Devleti’n nin zayıfla- maası üzerine bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. 2. 2 Aşağıdakileerden hangisi, 1071 Malazgirt Savaşı’ndaan sonra Anadolu’da kurula an ilk Türk beyyliklerinden biri değildir? A) Saltukluular B) Mengüccekliler C) Danişm mentliler D) Artuklullar E) Karamaanoğulları B. İlkk Türk Beylikkleri Dönem mi 3. 3 Büyük Selççuklu Devleti’n nin zayıflaması ile Anadolu u’da ortaya çık kan ilk Türk Bey ylikleri arasıında, I. Çaka B Beyliği II. Karamaanoğulları III. Germiyaanoğulları beyliklerind den hangileri yoktur? y A) Yalnız I B) Yalnız II D) II vve III 1. Saltuklular (10072-1202) 4. 4 1072’de Errzurum ve Kars s çevresinde kuk rulan ve Errzurum Ulu Cami, Mama Hatu un Kümbeti giibi önemli mim marî eserler me eydana getireen Anadolu’daki ilk Türk bey yliği aşağıdakkilerden hangis sidir? A) Saltukluular ✎ Ebû û’l-Kâsım Saltu uk Bey tarafınd dan Erzurum-K Kars çevresind e kurulmuşturr. B) Mengüccekliler ✎ Anadolu’da kuru ulan ilk Türk be eyliğidir. C) Danişm mentliler ✎ Haççlı ve Gürcü saaldırılarına karşşı Anadolu topraklarını korum muşlardır. C) I ve II E) I,, II ve III D) Artuklullar E) Karamaanoğulları ✎ 120 02’de Anadolu u Selçuklu Sultanı Rükneddin n Süleyman Şaah tarafından bu b beyliğe son n verilmiştir. ✎ Erzzurum Ulu Cam mii ve Mama Hatun H Kümbetii önemli mimaarî eserleridir. ~ 444 ~ 1-B 2-E 3-D 4-A KPSS K / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri” 2. 2 Mengücekkliler (1080-1228) ✎ Mengücek G Gazi tarafından Erzincan, Ke emah, Divriği ççevresinde kurulmuştur. ✎ Rumlara ve Gürcülere karrşı mücadele ettmişlerdir. ✎ I. Alâeddin Keykubat döne eminde Anado olu Selçuklu hââkimiyeti altınaa girmiştir. ✎ Divriği Ulu C Camii ve Darü üşşifası (Külliye esi) en önemli mimarî eserleridir. 1. Sivass civarında bulunan ve Anado olu’daki ilk külliye yapısı olarak o bilinen Divriği D Külliyyesi hangi Türk k beyliği dönem minde inşa eedilmiştir? A) Saaltuklular B) Artuklu ular C) Meengücekliler D) Danişm mentliler E) Anadolu Selçukluları S 3. 3 Danişmen ntliler (1080--1178) ✎ Danişment Ahmet Gazi ta arafından Sivas merkezde kuurulmuştur. ✎ Beylik egem menlik alanını zamanla genişşleterek Tokatt, Çankırı, Kaysseri ve Malaty ya çevresinde de etkili olmuşştur. ✎ Anadolu’da kurulan Türk beylikleri içerrisinde en güçllüsüdür. Bu ne edenle Anadolu Selçuklu Deevleti’ni en çokk uğraştıran be eylik olmuştur.. ✎ Haçlılar, Bizzans ve Ermeniilere karşı müccadele etmişlerrdir. 2. Anad dolu’da para ba astıran ilk Türk k beyliği aşağııdakilerden hangisidir? A) Daanişmentliler B) Mengücekliler C) Kaaramanoğulları D) Artuklu ular ✎ Anadolu’da ilk medreseyii açmışlardır. (Y Yağıbasan Meedresesi-Niksar/Tokat) E) Germiyan noğulları ✎ Anadolu’da ilk para basttıran beylik olup, Danişmen t Ahmet Gazi de Anadolu’d da kendi adınaa para bastıran ilk hükümdar olmuştur. ✎ 1178’de Anadolu Selçuklu u Sultanı II. Kılıç Arslan tarafınndan beyliğe son s verilmiştir. ✎ Tokat-Niksa ar’daki Yağıbasan Medresessi (Anadolu’dakki ilk medrese)) ile Kayseri Ullu Camii önem mli mimarî eserrleridir. 3. Anad dolu’daki ilk medrese m olarak bilinen Tokatt-Niksar’daki “Yağıbasan “ Med dresesi” hang i Türk beyliği döneminde ya apılmıştır? 4. 4 Çaka Beyliği (1081-1093) ✎ Oğuzların Ç Çavuldur koluna bağlı olan ve e ilk Türk deni zcisi olarak kabul edilen Çak ka A) Meengücekliler B) Çaka Beyliği B C) Kaaresioğulları D) Saltuklular E) Danişmentliler Bey tarafınd dan İzmir ve çeevresinde kuru ulmuştur. ✎ Çaka Beyliği, Anadolu’da kurulan k ilk den nizci beyliktir. ✎ Çaka Bey gü üçlü bir donanma oluşturmuş ve Bizans’a kkarşı üstünlük sağlamıştır. s İlk Türk doonanması 1081'de Çaka Bey taarafından kurulm lmuş ve bu tarih h Deniz Kuvvetleri’nin kuruluş tarihi olarak o kabul ediilmiştir. ✎ Anadolu Se elçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan n tarafından bbu beyliğe son n verilmiştir. Bu B beyliğin yıkıılmasıyla Batı Anadolu’daki A Türk T egemenliğği sona ermiştiir. 4. Anad dolu’daki ilk Tü ürk beyliklerind den, I. M Mengücekliler II. Ç Çaka Beyliği III. S Saltuklular hang ilerinin denizcilikle uğraştığı savunulam maz? 5. 5 Artuklularr (1202-1409 9) ✎ Selçuklu ko omutanı Artuk Bey’in oğullarrı Sökmen ve İl Gâzi tarafından kurulan bu b A) Yaalnız I beyliğin yön netimi 3 kol haalinde yürütülm müştür. Bu kolllar; Hısn-ı K Keyfâ (Hasanke eyf) → 123 32’de Eyyubîlerr yıkmıştır. Harput → 123 34’te Anadolu SSelçuklu Devle eti yıkmıştır. Mardin → 140 09’da Akkoyun lu Devleti yıkm mıştır. ✎ Artuklular d döneminin en tanınmış bilim m adamlarındaan birisi El-Cezzerî’dir. Kontro ol, denge kurm ma, haberleşmee ve ayarlama bilimi olan sibbernetiğin ilk kurucusudur. k ✎ Batman yakkınlarındaki Ha asankeyf’te Artuklulara ait peek çok eser bu ulunmaktadır. ✎ Hasankeyf, Malabadi, Ha aburman, Deve egeçidi, Dunayysır, Ambar Ça ayı Köprüleri ile Mardin Hattuniye Medressesi Artuklular dönemine aitttir. B) Ya alnız II D) I ve III C) Yalnız Y III E) II ve III 5. Batm man yakınlarınd daki Hasankeyff (Hısn-ı Keyfââ)’te aşağıdaki Türk beyliklerrinden hang isine ait eserle er bulunmaktad dır? A) Ç Çaka Beyliği B) A Artuklular C) S Saltuklular D) M Mengücekliler E) D Danişmentliler Bu Türk beeyliklerinin dışınnda Anadolu’da;; İnaloğulları, İİnançoğulları, Dilmaçoğulları, D mişoğulları ve Sökmenoğullarıı beylikleri de yeer almaktaydı. Çubukoğullları, Tanrıverm 1-C C 2-A 3-E E 4-D 5-B ~ 45 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri ☸ KPSS / Tarihin Pusulası Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beyliklerinin Özellikleri Anadolu’nun fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Bulundukları bölgeleri Haçlı, Bizans, Ermeni ve Gürcülere karşı savunmuşlardır. Anadolu’da birçok yerleşim merkezi kurarak, Türkçe isimler vermişlerdir. 1. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin özelliklerinden biri değildir? A) Büyük Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılmışlardır. İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili olmuşlardır. Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir. B) Bulundukları bölgeleri Ermeni, Gürcü, Haçlı ve Bizans’a karşı savunmuşlardır. Kurucularının isimlerini almışlardır. C) Kurucularının isimlerini almışlardır. C. Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308) D) Anadolu'nun fethinde ve Türkleşmesinde rol oynamışlardır. ✎ Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere 1077 yılında ku- E) İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili olmuşlardır. rulmuştur. ✎ Süleyman Şah’ın fetihleri Anadolu’nun Türkleşme sürecini hızlandırmış ve ülkenin sınırları Adana, Tarsus ve Hatay’a kadar genişlemiştir. ✎ Süleyman Şah’ın ölümü üzerine yerine I. Kılıç Arslan hükümdar olmuştur. Anadolu Selçuklu hükümdarı Süleyman Şah’ın mezarı hâlen Suriye sınırları içerisinde yer alan Caber Kalesi’ndedir. Caber Kalesi Türk toprağı olarak kabul edilmiştir. 2. I. İznik II. Bursa III. Konya 1. I. Kılıç Arslan Dönemi ✎ Haçlıların baskısı nedeniyle merkez İznik’ten Konya’ya taşınmıştır. Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Selçuklu Devleti’ne başkentlik yapmıştır? A) Yalnız I Konya, Anadolu Selçuklu Devleti ile Karamanoğullarına başkentlik yapmıştır. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Çaka Beyliği’ne son verilmiştir. ✎ Bu dönemde Haçlı ordusuyla mücadele etmek ve Anadolu Türk Birliğini sağlamak devletin iki temel politikası olmuştur. 2. I. Mesut Dönemi ✎ Haçlılara karşı yürütülen mücadeleler hızla devam etmiş ve başarı sağlanmıştır. ✎ Sivas ve Malatya’yı Danişmentlilerden alan Sultan I. Mesut kendi adına ilk madenî (bakır) parayı (sikke) bastırmıştır. 3. Günümüzde mezarı Suriye sınırları içindeki Caber Kalesi’nde bulunan Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Mesut B) I. Kılıç Arslan C) İzzeddin Keykâvus ✎ Bu dönemde ilk kez Batı kaynaklarında Anadolu “Türkiye” adıyla geçmiştir. D) Alâeddin Keykubat ✎ Bu dönemde ayrıca ilk imar ve şehirleşme faaliyetleri başlamıştır. E) Kutalmışoğlu Süleyman Şah HAÇLI SEFERLERİ SEBEPLERİ Kudüs’ün ele geçirilmek istenmesi Klunî Tarikatı’nın kışkırtmaları Papanın nüfuzunu arttırmak istemesi Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi Selçukluları Anadolu’dan uzaklaştırma isteği Ticaret yollarına egemen olmak istemeleri Doğu’nun zenginliklerini ele geçirme isteği ~ 46 ~ SONUÇLARI Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır. Kâğıt, matbaa, barut, pusula gibi malzemeler Avrupa’ya taşındı. Avrupa’da derebeylik (feodalite) zayıflamıştır. Türklerin batıya doğru ilerleyişi bir süre durmuştur. Akdeniz’de ticaret gelişmiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Haçlı Seferlerinin sonuçlarından biri değildir? A) Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır. B) Akdeniz’de ticaret gelişmiştir. C) Avrupa’da derebeylik (feodalite) güç kazanmıştır. D) Kâğıt, matbaa, barut, pusula gibi malzemeler Avrupa’ya taşınmıştır. E) Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva sınıfı ortaya çıkmıştır. Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva sınıfı ortaya çıktı. Türk-İslâm toprakları tahrip edilmiştir. 1-A 2-D 3-E 4-C KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” 3. II. Kılıç Arslan Dönemi ✎ Bu dönemde ilk gümüş ve altın para basılmıştır. ✎ Kayseri-Aksaray’da bulunan ve Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen Alay Han bu dönemde yapılmıştır. 1. Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen Kayseri’deki “Alay Han” hangi Türk devleti dönemine aittir? ✎ Danişmetlilere son verilmiştir. A) Büyük Selçuklular B) Çaka Beyliği C) Danişmentoğulları D) Saltuklular ✎ Dönemin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Miryokefalon Savaşı’dır. (1176) E) Anadolu Selçuklu Devleti ✎ Miryokefalon Savaşı Anadolu Selçuklu Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır. ✎ Savaşın sonucunda; Bizans yenilmiş ve vergiye bağlanmıştır. Anadolu kesin ve ebedî olarak Türk Yurdu haline gelmiştir. Bizans Türkleri Anadolu’dan atamayacağını anlamış ve savunmaya çekilmiştir. 2. Sultan II. Kılıç Arslan Döneminde, Anadolu Selçukluları’nda ekonomik durum yüksek düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde görülen; II. Kılıç Arslan ölmeden önce “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı doğrultusunda I. ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır. imar çalışmalarının fazla olması, II. surlar içinde birer kaleden ibaret olan kasabaların büyümesi, III. kervansaray mimarîsine önem verilmesi 4. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi durumlarından hangileri ekonomideki bu başarının kanıtları arasındadır? ✎ Trabzon Rum İmparatorluğu’nu yenerek Samsun ve çevresini ele geçirmiş, böylece A) Yalnız I Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almıştır. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III ✎ Aynı amaç doğrultusunda Antalya fethedilmiştir. ✎ Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese olan Kayseri’deki Koca Hasan Medre- sesi bu dönemde yapılmıştır. ✎ Anadolu’daki ilk hastane olarak bilinen Kayseri Gevher Nesibe Dârü’ş-şifâsı bu dö- nemde yapılmıştır. 3. Anadolu’nun kesin olarak bir Türk yurdu haline gelmesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle gerçekleşmiştir? A) Miryokefalon B) Kösedağ C) Malazgirt D) Yassıçemen 5. I. İzzeddin Keykâvus Dönemi E) Dandanakan ✎ Bu dönemde Kıbrıs Krallığı ile ticarî antlaşmalar imzalanmıştır. ✎ Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almak amacıyla Sinop ele geçirilmiştir. ✎ Donanmaya ve ticarete önem verilmiş, bu doğrultuda Sinop’ta Anadolu Selçuklu 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, Devleti’nin ilk tersanesi kurulmuştur. I. hükümdarlığın babadan oğula geçmesi, II. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması, III. divan örgütünün kurulması 6. I. Alâeddin Keykubat Dönemi ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. durumlarından hangilerinin taht kavgalarına yol açtığı savunulabilir? ✎ Devletin merkezi olan Konya, kültür ve sanat merkezi haline gelmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Mengüceklilere ve Harput Artuklularına son verilmiştir. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Bu dönemde özellikle Alanya (Alaiye) ve Karadeniz’in kuzeyindeki Suğdak ticaret merkezi alınarak denizcilik ve ticarette önemli gelişmeler sağlanmıştır. ✎ Ticaretin gelişmesi için Anadolu’da çok sayıda han ve kervansaray yapılmıştır. ✎ Yabancılara bazı ticarî ayrıcalıklar verilerek mallarına ilk kez “devlet sigortası” uy- gulanmıştır. ✎ Ayrıca bu dönemde 1230’da Harzemşahlar ile Yassıçemen Savaşı yapılmış, savaş sonucunda Harzemşahlara son verilmiştir. Bu durum Anadolu Selçuklu devleti ile Moğollar arasındaki tampon bölgede otorite boşluğuna neden olmuştur. ✎ Yassıçemen Savaşı sonrasında devlet dağılma sürecine girmiştir. 5. I. Antalya II. Bursa III. Sinop Yukarıdaki şehirlerden hangisi, Anadolu Selçuklu dönemine ait önemli ticaret merkezleri arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Anadolu Selçuklu Devleti’nin ticareti geliştirmek amacıyla tersane inşa ettiği başlıca şehirler; Antalya, Alanya, Sinop ve Suğdak ticaret merkezidir. 1-E 2-E 3-A 4-C 5-B ~ 47 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası 7. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi ✎ Bu dönemde devletin dağılma süreci hızlanmıştır. Bunda ortaya çıkan gelişmeler etkili olmuştur. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesinde; I. Babaîler İsyanı ☸ Baba İshak (Babaîler) İsyanı (1240) II. Kösedağ Savaşı ✎ Bu isyanın ortaya çıkmasında otorite boşluğu ve ekonomik sıkıntılar önemli rol III. Yassıçemen Savaşı oynamıştır. Özellikle Moğol baskısından kaçarak Anadolu’ya göç eden, ancak yer ve otlak sıkıntısı çeken Türkmenler ekonomik sıkıntı içine girmişlerdir. ✎ Böyle karışık bir ortamda, bir Türkmen Şeyhi olan Baba İshak Adıyaman’da isyan gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III çıkarmıştır. Ancak isyan güçlükle de olsa bastırılabilmiştir. (1240) C) I ve II E) I, II ve III ✎ Babaîler Ayaklanması olarak da bilinen bu isyan, devletin güçsüzleşmesine yol açmış ve dağılma sürecini daha da hızlandırmıştır. ☸ Kösedağ Savaşı (1243) (Anadolu Selçuklu Devleti & Moğollar [İlhanlı]) ✎ Anadolu’daki karışıklıklardan yararlanmak isteyen Moğollar ile yapılmıştır. ✎ Anadolu Selçuklu Devleti savaşta ağır bir yenilgi almıştır. ✎ Savaşın sonucunda; Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır. Anadolu’da siyasî birlik bozulmuş ve Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır. Anadolu’daki şehirler harabeye dönmüştür. Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezî otoritesi bozulmuştur. 2. Aşağıdakilerden hangisi, 1243 Kösedağ Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir? A) Anadolu toprakları Bizans’ın kontrolüne geçmiştir. B) Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır. C) Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır. D) Devletin merkezî otoritesi sarsılmıştır. E) Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır. Anadolu toprakları İlhanlı Devleti’nin kontrolüne geçmiştir. Moğollar ağır vergiler koyarak uzun süre Anadolu halkını yoksul bırakmıştır. Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır. ✎ 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçukluları’nda Vezir Celâleddin Karatay’ın fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde; II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oğulları olan; II. İzzeddin Keykâvus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve II. Alâeddin Keykûbad’ın birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür. ✎ Moğolların etkisiyle kardeşler arasında ortaya çıkan taht mücadeleleri yıkılma sü- recini hızlandırmış, özellikle Kösedağ Savaşı sonrası otoritesi sarsılan Anadolu Selçuklu Devleti, 1308’de Sultan II. Mesut’un ölümüyle yıkılmıştır. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in büyük oğlu Sultan II. İzzeddin Keykâvus’un mezarı Türkiye sınırları dışındadır. (Kırım-Ukrayna’da). 3. 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçuklularında Vezir Celâleddin Karatay’ın fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oğullarından; I. II. İzzeddin Keykâvus II. II. Alâeddin Keykûbad III. IV. Rükneddin Kılıç Arslan hangilerinin birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III D. Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler 1. Eretna Devleti (1335-1381) ✎ Sivas-Erzincan-Kayseri çevresinde Alâeddin Eretna Bey tarafından kurulmuştur. ✎ Bir dönem Memlûklara bağlı yaşamış, ancak yeniden bağımsızlığını ilân etmiştir. ✎ Vezir Kadı Burhaneddin Ahmet, çocuk yaşta tahta geçen Mehmet Bey’i tahttan uzaklaştırıp devlete son vermiştir. 4. Aşağıdaki Anadolu Selçuklu hükümdarlarından hangisinin mezarı diğerlerinden farklı olarak Türkiye sınırları dışındadır? A) I. Kılıç Arslan 2. Kadı Burhaneddin Devleti (1381-1398) ✎ Oğuzların Salur boyundan olan vezir Kadı Burhaneddin Ahmet tarafından, Sivas merkezde kurulmuştur. B) II. İzzeddin Keykâvus C) II. Alâeddin Keykûbad D) IV. Rükneddin Kılıç Arslan E) II. Gıyaseddin Keyhüsrev ✎ Kısa zamanda Orta Anadolu’ya hakim olan devletin, yayılmacı politikaları nedeniy- le Osmanlı, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleriyle ilişkileri bozulmuştur. ~ 48 ~ 1-C 2-A 3-E 4-B KPSS K / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri” ✎ Kadı Burhan neddin Ahmett, Akkoyunlula arla yapılan müücadele sırasın nda Kara Yülü ük Osman taraafından öldürü ülmüş, ölümünden sonra taahta geçen oğğlu Alaeddin Ali A Bey, Timur ttehlikesi karşıssında Osmanlı Devleti’nin haakimiyetini kab bul etmiştir. 1. Bilinnen ilk hükümda arı Bayram Hocca’dır. 3. 3 Karakoyunlu Devleti (1365-1469) ( Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile ze enginleşmessinde önemli rol oynamıştır. ✎ Bilinen ilk h hükümdarı Bayyram Hoca’dır. Yukaarıda özelliklerri verilen Türrk-İslâm devleeti aşağıdakilerrden hangisidirr? ✎ Doğu Anado olu’da egemen nlik süren Kara akoyunlu Devleeti, Doğu ve Güneydoğu G Ana a- dolu ile Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile zenginleşmesinnde önemli rol oynamıştır. ✎ Akkoyunlu h hükümdarı Uzu un Hasan tarafından bu devllete son verilm miştir. A) E Eretna Devleti B) A Akkoyunlu Devle eti C) K Karakoyunlu Dev vleti D) K Kadı Burhaneddin Devleti 4. 4 Akkoyunlu u Devleti (13 398-1501) E) A Anadolu Selçuklu u Devleti ✎ Kara Yülük Osman devlettin gerçek kuru ucusu olarak kaabul edilmekte edir. ✎ Diyarbakır vve çevresinde egemenlik sürrmüşlerdir. ✎ En önemli d dönem Uzun Hasan H dönemid dir. ✎ Bu dönemd de Kur’an-ı Kerrim ilk kez Türkçeye çevrilmiiş, Dede Korku ut Hikâyeleri de d yazılı hale ggetirilmiştir. ✎ Uzun Hasan n döneminde Osmanlı O Devle eti’ne karşı müücadele etmişler, Fatih Sulta an Mehmet’le yaptıkları 1473 Otlukbeli Savaşı’nda mağl up olmuşlardırr. ✎ Uzun Hasan n’ın ölümünden sonra güç ka aybeden devlette Safevîler so on vermiştir. 2. Kur’aan-ı Kerim’in ilk k kez Türkçeye e tercümesin ni yaptıran Türrk-İslâm hüküm mdarı aşağııdakilerden hangisidir? A) T Tuğrul Bey B) A Akkoyunlu Uzun Hasan C) S Selâhaddin Eyyû ûbî D) K Kara Yülük Osman E. E İkinci Türrk Beyliklerri Dönemi E) K Karakoyunlu Bay yram Hoca 3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi, İkinci Be eylikler Döneemi’nde Anadolu’da kurulan beylikb lerdeen biri değildir? ? A) C Candaroğulları B) K Karamanoğulları C) D Dulkadiroğulları D) K Karesioğulları E) M Mengücekoğulları 1. 1 Karamano oğulları (125 56-1487) ✎ Karaman Be ey tarafından Konya K ve Kara aman çevresindde kurulmuştu ur. ✎ Kendisini An nadolu Selçukklu Devleti’nin mirasçısı olarrak gören beylik, Selçukluların başkenti olaan Konya’yı keendisine başkent yapmıştır. Konya, Ana adolu Selçuklu Devleti D ile Kara amanoğullarınaa başkentlik yap pmıştır. ✎ Osmanlı De evleti’ni en çokk uğraştıran beyyliktir. 4. 1277’’de yayınladığı bir fermanla “Bu “ günden ssonra divanda, dergâhta, meccliste ve meyddanda Türkçede en başka bir dil kullanılmayaacaktır.” diyerek k Türkçeyi ilk kez k resmî diil ilan eden hü ükümdar aşağııdakilerden h hangisidir? A) K Karesi Bey B) G Gâzi Mehmet Be ey C) A Akkoyunlu Uzun Hasan D) K Karamanoğlu Me ehmet Bey E) Ş Şemseddin Cand dar ✎ Karamanoğğlu Mehmet Bey, 1277’de ya ayınladığı bir ffermanla “Bu günden g sonra did vanda, derg gâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başşka dil kullanılm mayacaktır.” did yerek Türkççeyi ilk kez resm mî dil ilan etm miştir. 1-C 2-B 3-E 4-D ~ 49 ~ “İlk Tü ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri B KPSS / Tarihin Pusulassı 2. Ge ermiyanoğulları (1299-14 429) ✎ Yak kup Bey tarafın ndan Kütahya ve Denizli çevvresinde kurulm muştur. ✎ Ana adolu’daki güççlü beyliklerden birisidir. 3. Du ulkadiroğullaarı (1337-151 15) ✎ Karraca Bey tarafıından Maraş/E Elbistan çevressinde kurulmu ştur. ✎ Osm manlı Devleti’nin (Yavuz Sultan Selim’in) 1515 Turnadaağ Savaşı ile bu beyliği yıkmasıyla Anado olu Türk Birliği kesin ve son olarak o sağlanm mıştır. 1. XIV. yüzyılıın başlarında Dündar D Bey tarrafından Ispaarta, Eğirdir ve e Antalya çevrresinde kuru ularak bu bölge ede yaklaşık yü üz yıl egemen nlik süren, ancak daha son nra toprakların nın bir kısmını 80 bin altın ka arşılığında O Osmanlı Devletti’ne satan Tü ürk beyliği aşaağıdakilerden hangisidir? h A) Hamitoğğulları B) Candaro roğulları C) Karesiooğulları D) Tâcedddinoğulları 4. Karesioğulları (1304-1360)) E) İnançoğğulları (Lâdik Be eyliği) ✎ Karresi Bey tarafın ndan Balıkesirr ve Çanakkale çevresinde kuurulmuştur. ✎ Osm manlı Devleti’n ne katılan ilk beyliktir. b ✎ Denizci bir beylikk olup, Osmanlı Devleti donanmayı bu beyllikten almıştır. 5. Candaroğullarıı (İsfendiyaro oğulları) (1292-1461) 2. 2 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisin nin Osmanlı D Devleti tarafınd dan yıkılmasıy yla “Anadolu T Türk Birliği” kes sin ve son olara ak sağlanmışttır? A) Ramazaanoğulları ✎ Şem mseddin Candar tarafından Kastamonu K ve e Sinop çevresiinde kurulmuştur. B) Saruhannoğulları ✎ Denizci bir beylikktir. C) Karesiooğulları D) Germiyaanoğulları E) Dulkadiiroğulları 6. Me enteşeoğullaarı (1261-146 64) ✎ Me enteşe Bey tarafından Muğlaa çevresinde ku urulmuş denizcci bir beyliktir.. 7. Ayydınoğulları ((1308-1426) 3. 3 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisin nin denizciliklee uğraştığı söy ylenemez? A) Menteşşeoğulları ✎ Ayd dınoğlu Gâzi M Mehmet Bey taarafından Aydın ve Birgi çevrresinde kurulm muştur. B) Saruhannoğulları ✎ Denizcilik alanınd da en ileri gide en beyliktir. Do onanmaya öne m vermişlerdirr. C) Karamaanoğulları D) Aydınoğğulları E) Karesiooğulları 8. Saruhanoğullaarı (1313-141 10) ✎ Sarruhan Bey taraafından Manisa a çevresinde kurulmuş k denizzci bir beyliktir. 9. Tâceddinoğullaarı (1378-1428) ✎ Tâcceddin Bey tarrafından Ordu çevresinde kurulmuş denizc i bir beyliktir. 4. 4 Osmanlı D Devleti’nin den nizcilik alanınd da en fazla faaydalandığı Türk beyliği aşağ ğıdakilerden hangisidir? A) Aydınoğğulları B) Karesiooğulları 10.İna ançoğulları (Lâdik Beyliğği) (1261-136 68) ✎ Me ehmet Bey taraafından Denizlli çevresinde kurulmuş denizzci bir beyliktir.. C) Menteşşeoğulları D) Candaro roğulları E) Saruhannoğulları 11.Ha amitoğulları (1301-1423)) ✎ Dündar Bey taraffından Isparta,, Eğirdir ve Antalya çevresin de kurulmuştu ur. ✎ Denizci bir beylikktir. Topraklarının bir bölümü ünü “80 bin alttın” karşılığında Osmanlı Devvleti’ne satmışştır. Türk beyliklerinden hangisin 5. 5 Aşağıdaki T nin denizciliklee uğraştığı söy ylenemez? A) Hamitoğğulları B) Saruhannoğulları C) Candaro roğulları 12.Ramazanoğullaarı (1353-1608) D) Tâcedddinoğulları E) Ramazaanoğulları ✎ Ram mazan Bey tarrafından Adanaa çevresinde kurulmuştur. k ✎ Ada ana’nın Osman nlı eyâleti olmaasıyla Osmanlı’ya katılan sonn beylik olmuşttur. ~ 500 ~ 1-A 22-E 3-C 4-B 4 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK A. Devlet Yönetimi ✎ Anadolu Selçuklu Devleti, devlet yönetimi konusunda kendisine Büyük Selçuklu Devleti’ni örnek almış ve hemen her konuda benzer şekilde örgütlenmiştir. 1. İlk Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda devleti yönetme yetkisi verilen görevli aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Ancak kendinden öncekileri örnek alan Anadolu Selçuklu Devleti’nde, merkezî oto- A) Şıhne ritenin daha güçlü olduğunu görüyoruz. Nitekim kendisinden sonra gelen tüm Türk beylikleri Anadolu Selçuklu devlet teşkilâtını aynen uygulamışlardır. B) Melik D) Naip C) Ulak E) Atabey ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de Kut Anlayışı (hükümdarın “Allah” adına ülkeyi yö- netmesi) ve veraset sistemi (ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılması) aynen devam etmiştir. Bu sistemin uygulanması taht kavgalarına neden olmuş ve merkezî otorite zayıflamıştır. 2. I. Keykûbat II. Rûkneddin III. Sultanü’l-a’zim 1. Hükümdar ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hükümdarlar ülkeyi örfî (töreler) ve şer’i hukuk kurallarına göre yönetmişlerdir. ✎ Sultan-ı A’zâm da denilen hükümdarın; devletin idaresi, halkın ihtiyaçlarının karşı- Yukarıdakilerden hangisi, Anadolu Selçuklu hükümdarlarının kullandıkları unvanlardandır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III lanması ve ülkenin dış tehlikelerden korunması gibi başlıca görevleri vardı. Ayrıca hükümdar Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi. ✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. ✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi, Anadolu Selçuklularında da hükümdarlar halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okutulurdu. Halifenin gönderdiği onay belgesine “menşur” adı verilirdi. ✎ Hükümdarlık sembolleri, Büyük Selçuklu Devleti’ndeki hükümdarlık sembolleriyle aynıdır. Ancak kullanılan unvanlarda farklılıklar söz konusudur. Nitekim Anadolu Selçuklu hükümdarları; 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi, Anadolu Selçukluları’nda da hükümdarlar halife tarafından onaylanır, hükümdar olan kişi halifenin gönderdiği onay belgesi ile de meşruiyet kazanırdı. Aşağıdakilerden hangisi, halifenin gönderdiği bu onay belgesine verilen addır? A) Hutbe B) Çetr D) Menşur ☸ Sultan ☸ Keykûbat ☸ Keyhüsrev ☸ Keykâvus ☸ Gıyâseddin ☸ Rûkneddin ☸ Sultanü’l- A’zim ☸ İzzeddin ☸ İmâmeddin gibi unvanlar kullanmışlardır. Hükümdarların bu tarz unvanlar kullanması, Anadolu Selçuklu Devleti’nin İran (Fars) kültürünün etkisi altında kaldığını kanıtlamaktadır. C) Hil’at E) Berîd 4. Anadolu Selçuklu hükümdarlarının Keyhüsrev, Keykâvus, Keykûbat gibi unvanlar kullanması, aşağıdakilerden hangisinin en açık göstergesidir? A) Farsçanın bilim dili haline geldiğinin B) Yöneticilerin Fars kültürünün etkisinde kaldıklarının C) Arapça unvanlara önem verdiklerinin 2. Saray Teşkilâtı D) Türklerin yazılı edebiyat alanında geri kaldığının ✎ Anadolu Selçukluları’nda saray teşkilâtı, diğer Türk-İslâm devletleri ve özellikle de E) İranlıların yönetime egemen olduğunun Büyük Selçuklu Devleti’ndeki saray teşkilâtı ile çok benzerlik göstermektedir. (Bkz. Büyük Selçuklu Devleti – Saray Teşkilâtı) Bu yüzden bilgi tekrarını önlemek adına bu teşkilâttaki görevlilere bu bölümde yer vermiyoruz. 3. Merkezî Yönetim (Hükûmet) ✎ Anadolu Selçukluları’nda ve beylikler döneminde ülkenin sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel vb. meseleleri Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’da görüşülürdü. ✎ Divân-ı Saltanat’ın başkanı sultandı. Sultanın olmadığı zamanlarda ise divana vezir başkanlık etmiştir. ✎ Merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen en yetkili kişi vezirdir. Anadolu Selçuklu Devleti’nin en ünlü veziri Saadeddin Köpek’tir. Aynı zamanda ünlü bir mimar olan Saadeddin Köpek, I. Alâeddin Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemlerinde devlet yönetiminde son derece etkili olmuştur. 5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde I. Alâeddin Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemlerinde bir “vezir” olarak devlet yönetiminde son derece etkili olmuş, aynı zamanda bir mimar da olan ünlü Selçuklu devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hüseyin Baykara B) Kemaleddin Kamyar C) Saadeddin Köpek D) Seyfeddin Ayaba E) Mühezzibeddin Ali 1-D 2-E 3-D 4-B 5-C ~ 51 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da bulunuyordu. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti döneminde bu alt divanlara, farklı iki divan daha eklenmiştir. Bunu aşağıda verdiğimiz tabloda görmek mümkündür. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde; I. Anadolu Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar tuğraî, II. muhtesip, III. müstevfî Divanlar Görevleri Başkanı Divân-ı İnşâ (Tuğra) Devletin tüm iç ve dış yazışmalarını yapan divandır. Tuğraî (Münşî) Divân-ı İstifa Devletin tüm malî işlerine bakardı. Müstevfî Divân-ı İşraf Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi. Müşrif Divân-ı Arz Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi. Divân-ı Mezâlim Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkemedir. Emir-i Arz (Arzü’l-Ceyş) Sultanın başkentte olmadığı zamanlarda devlet işlerini vekâleten yürütmekle görevli divandır. Divân-ı Pervane Has ve dirliklerle ilgili kararları düzenleyen, toprak kayıtlarını tutan divandır. İkta sistemini yürüten divan da denilebilir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III 2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde; I. ikta kayıtlarının tutulması, II. devletin malî işlerinin düzenlenmesi, Sultan III. ordunun ihtiyaçlarının temin edilmesi görevlerini yerine getiren devlet görevlileri aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Sonradan Dâhil Edilen Alt Divanlar Niyâbet-i Saltanat Divanı devlet adamlarından hangileri, Divan görevlileri arasında yer almamaktadır? Nâib-i Sultan Pervaneci I II III I A) Pervaneci Müstevfî B) Münşî Müstevfî Müşrif C) Nâib Arzü’l-Ceyş Muhtesip D) Arzü’l-Ceyş E) Pervaneci Arzü’l-Ceyş Pervaneci Müstevfî Müşrif Arzü’l-Ceyş Anadolu Selçukluları’nda, posta ve haberleşme (istihbarat) işleriyle uğraşan Divân-ı Berîd de Büyük Divan’a bağlı değildir. Anadolu Selçukluları’nda Divân-ı Saltanat dışında “Meşveret Meclisi” adı verilen bir meclis daha bulunuyordu. İslâmiyet öncesi dönemdeki Kurultay geleneğinin devamı sayılabilecek Meşveret Meclisi’nde, hükümdar olacak kişilerin belirlenmesi, devletin iç ve dış meseleleri gibi pek çok konu görüşülürdü. 3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, sultanın başkentte olmadığı zamanlarda devlet işlerini vekâleten yürütmekle görevli olan divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı Mezâlim B) Divân-ı Pervane C) Divân-ı İstifa 4. Taşra Yönetimi D) Niyâbet-i Saltanat Divanı E) Divân-ı İnşâ ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ülke, yönetimde kolaylık olması amacıyla birtakım idarî birimlere ayrılmıştır. Bunlar; ☸ Meliklerin Yönettiği Vilâyetler ✎ Bu bölgelerde yönetim hanedan üyesi valiler (melikler) tarafından yürütülmüştür. ✎ Taşrada görev yapacak olan melikler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir. 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde şehzâdelerin atabeylerin yanında taşrada yönetici olarak görevlendirilmesinin; I. halkın yönetime katılımını sağlamak, II. yabancı devletlerin iç işlerine karışma- Atabeyler, melikleri devlet yönetimi konusunda eğiten kişilerdir. (Osmanlı’da bu sistemin adı “lalalık” kurumudur.) sını önlemek, III. şehzâdelere devlet yönetimi konusunda tecrübe kazandırmak ☸ Merkeze Bağlı Vilâyetler ✎ Bu vilâyetlerin yönetiminden “naib”ler sorumluydu. ✎ Önemli şehir merkezlerinde “şıhne” adı verilen askerî valiler bulunuyordu. amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye yönelik olduğu savunulabilir? B) Yalnız II A) Yalnız I D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Belediye işlerinden muhtesip, adalet işlerinden kadı, güvenlik ve asayişten ise “su- başı” sorumluydu. ~ 52 ~ 1-B 2-A 3-D 4-C KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” ☸ Sınırlarda Bulunan Vilâyetler (Uç Eyâletler) ✎ Genellikle sınırlarda bulunan bu vilâyetlerin başında “uç beyi” bulunuyordu. ✎ Başlıca görevleri sınırları tehlikelere karşı korumaktı. ✎ Uç beylerinin boy ve oymaklarıyla zamanla bölgelerine yerleşmesi, o yerlerde nü- fusun ve sınır güvenliğinin artmasına, ayrıca bunlara bağlı olarak da Anadolu’nun Türkleşmesine olanak sağlamıştır. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, eyâletlere görevli olarak gönderilen ve sonraki süreçte Osmanlı Devleti’nde “Beylerbeyi” olarak adlandırılacak olan devlet görevlisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Şıhne ✎ Beyliklerde ise taşrada hükümdarın temsilcisi sayılan iki yetkili bulunuyordu. “Mir- B) Melik D) Naip liva” adı verilen bu kişiler siyasî otoriteyi sağlamakla yükümlüydü. C) Mir-liva E) Lala ✎ Yargı işlerine de yine “kadılar” bakıyordu. ☸ Anadolu Selçuklu Devleti İçin Bazı Önemli Şehirler 2. ✎ Anadolu Selçukluları, hakimiyet sağladıkları topraklarda şehirleşmeye son derece I. Edirne önem vermiştir. Bazılarını merkez (başkent) olarak kullanan ve genellikle çoğu İç Anadolu’da yer alan önemli başlıca şehirler şunlardır; II. İznik İznik Konya Ahlat (Van) Kayseri Aksaray Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’ne merkezlik yapmamıştır? Sivas Antalya Alanya Amasya Niğde A) Yalnız I III. Konya B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Anadolu Selçuklu Devleti’nde Ahlat şehri “Kubbetü’l- İslâm” unvanına sahiptir. 3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Kubbetü’lİslâm” unvanıyla adlandırılan şehir aşağıdakilerden hangisidir? B. ORDU ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilâtlanma Büyük Selçuklu Devleti’nin ordu A) Konya teşkilâtına benzerlik göstermektedir. Temel farklılık Anadolu Selçukluları’nın askerî teşkilâtında ayrıca donanmanın da yer almasıdır. Bu farklılığın olmasında devletlerin hakim oldukları coğrafyanın etkisi söz konusudur. B) Bursa D) Aksaray C) Kayseri E) Ahlat ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilât şu şekildeydi: 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde donanma komutanlarına, BİRİMİ ÖZELLİKLERİ Hassa Askerleri ✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler olup maaşlı askerlerdir. II. kaptan-ı derya, unvanlarından hangileri verilmiştir? Gulamân-ı Saray ✎ Gulamhânede özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir. ✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın sarayını korurlardı. I. İkta Ordusu (Sipahiler) ✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir. ✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı. Ücretli Askerler ✎ Rum, Frank ve Ruslardan oluşan kuvvetlerdir. reisü’l-bahr, III. melikü’s-sevâhil A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 5. Türkmenler ✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği sağlanırdı. Yardımcı Kuvvetler ✎ Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği askerlerdir. Donanma ✎ Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’nden farklı olarak donanmaya çok önem vermiştir. ✎ Donanma komutanına Reisü’l-Bahr (Deniz Komutanı) ya da Melikü’s-Sevâhil (Sahillerin Meliki) denirdi. I. müstevfî, II. muhtesip, III. melikü’s-sevâhil Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî görevliler içinde yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III 1-C 2-A C) I ve II E) II ve III 3-E 4-D 5-C ~ 53 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ordu komutanına emirü’l-ûmera adı verilmiştir. ✎ Anadolu Selçukluları’nda “şurta” adı verilen ve başında “sahibü’ş-şurta” denilen (emniyet müdürü) memurun olduğu jandarma (polis) teşkilâtı da vardı. ✎ Şurta teşkilâtı şehirlerde güvenliği sağlamıştır. Ayrıca bu teşkilât; suç ve cinayetleri 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Jandarma Teşkilâtı” olarak görev yapan örgütlenmeye ne ad veriliyordu? takip ederek suçluları yakalayıp cezalandırmakla da görevliydi. ✎ Anadolu Selçukluları’nda “askerî bando” olarak kurulan kurum tabılhânedir. Daha A) Gulam B) Ahilik C) Şurta D) Arzü’l-Ceyş önceki dönemlerde nevbetin yerini alan bu kurum, eğitim disiplini çerçevesinde daha da geliştirilmiştir. (Osmanlılarda bu kurumun yerini mehter alacaktır.) C. SOSYAL YAPI E) Emirü’l-Ûmera 2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de toplum içerisinde sınıf ayrımı yoktu. I. tabılhâne, II. sahibü’ş-şurta, ✎ Halk yaşam şekillerine göre konar-göçerler, şehirliler ve köylüler olarak çeşitli bö- III. melikü’s-sevâhil lümlere ayrılmıştır. ✎ Konar-göçerler daha çok sınır bölgelerinde hayvancılıkla uğraşırlardı. kavramlarından hangileri ordu teşkilâtıyla ilgilidir? ✎ Memurlar, esnaf, tüccar ve zanaatkârlar şehir halkını oluşturuyordu. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III D. HUKUK SİSTEMİ ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde hukuk sistemi Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. Fethedilen bölgelerdeki eski uygulamalar da hukuk sisteminde etkili olmuştur. 1. Şer’i Hukuk 3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hukuk sistemi, diğer Türk-İslâm devletlerinde olduğu gibi şer’i ve örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. şer’i ve örfî mahkemelere de ayrı ayrı kişiler bakıyordu. ✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı. Anadolu Selçuklularında şer’i hukuk davalarına bakan ve aynı zamanda ülke genelindeki bütün kadıları da kontrol eden kişilere ne ad veriliyordu? ✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet vb. konular şer’i hukukun kapsamındaydı. ✎ Şer’i davalara kadılar bakardı. ✎ Kadıü’l-Kudat (Baş Kadı) denilen kadıların başındaki sorumlu, başkent Konya’da oturur ve kadıları denetlerdi. A) Kadı B) Kadıü’l-Kudat C) Emir-i dâd D) Kadı-leşker E) Şeyhül’islâm 2. Örfî Hukuk (Dârü’l-Adl) ✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı. ✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı. Anadolu Selçukluların’da da askerî davalara Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır. 4. Anadolu Selçuklularında halkın şikâyetlerinin dinlendiği ve bizzat sultanın başkanlığında toplanan divan aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir. A) Divân-ı İstifâ B) Divân-ı İşraf C) Divân-ı Pervane D) Divân-ı Arz E) Divân-ı Mezâlim E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ 5. 1. Toprak Sistemi ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde toprak sistemi, Büyük Selçuklulardaki uygulamanın devamı niteliğindedir. Buna göre ülke toprakları şu şekilde sınıflandırılmıştır; I. mülk, II. has, III. vakıf Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’nde mirî topraklar içinde yer almaz? Toprak Teşkilâtı A) Yalnız I Mirî Topraklar Has ~ 54 ~ İkta Vakıf Mülk Topraklar Öşrî Haracî B) Yalnız II D) I ve II 1-C 2-E C) Yalnız III E) II ve III 3-B 4-E 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” a) Mirî Topraklar ✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. 3 kısma ayrılır. Bunlar; Has Arazi: Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan topraklardır. İkta Arazi: Devlet görevlilerine (vali, komutan, asker vb.) hizmet ve maaşlarına kar- şılık verilen topraklardır. Toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, gelirleri ilmî ve sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangisidir? A) İkta B) Mülk D) Vakıf C) Tımar E) Has Vakıf Arazi: Medrese, Darüşşifa, imarethâne, cami, han, hamam, çeşme gibi sosyal amaçlı (hayır için kurulan) kurumların giderleri için ayrılan topraklardır. Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya verilemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı. Vakıf Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar Vâkıf Vakfiyye Mütevellî Mevkûf : Vakıf sahibi. : Vakıf senedi. Vakıf sahibinin şartnâmesi. : Vakıf yöneticisi. : Vakfedilen mal, mülk. 2. Türk-İslâm devletlerinde, I. mütevellî, II. şıhne, III. mevkûf kavramlarından hangileri vakıf sistemi ile ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III b) Mülk Topraklar ✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır. Bu topraklar şahsî olup; genellikle ev, bağ, bahçe gibi taşınmaz mallardır. Müslümanlara ait topraklara Öşrî, gayr-i müslimlere ait topraklara ise Haracî toprak denmiştir. ✎ Toprak sahipleri; topraklarını satma, devretme, kiralama, vakfetme ve miras yolu ile çocuklarına bırakma hakkına sahipti. 3. Ticareti geliştirmek amacıyla tüccarlarla sözleşme yapıp zararlarını karşılama garantisi vererek ilk kez “devlet sigortası” uygulamasını başlatan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Karahanlılar B) Gazneliler C) Büyük Selçuklular D) Memlûklar E) Anadolu Selçukluları 2. Ekonomik Hayat ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ekonomi; tarım, hayvancılık, sanayi, dokumacılık, el sanatları, madencilik ve ticarete dayanıyordu. a) Tarım ve Hayvancılık ✎ Köylerde yaşan halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktı. ✎ Halkın ihtiyacının karşılanmasının yanı sıra ekonomiye katkısı oldukça fazlaydı. 4. Anadolu Selçuklu hükümdarları pek çok şehirde bedestenler ve hanlar yaptırmıştır. Bu durumun, I. ticaret, II. ordu, III. eğitim b) Sanayi (Dokuma-Deri-Maden) alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin bir sonucu olduğu savunulabilir? ✎ Anadolu Selçukluları’nda demircilik, bakırcılık, dokumacılık ve dericilik oldukça ge- A) Yalnız I lişmiştir. Ayrıca kâğıt imalâtı ve çinicilik sanatları ileri bir düzeye ulaşmıştır. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Dericilikle uğraşanlara “debbağ” adı verilmiştir. ✎ Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokuma sanayinde merkez konumuna gelmiştir. c) Ticaret ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ticareti geliştirmek ve ticaret yollarının güvenliğini sağlamak devletin ana politikası olmuştur. Bu nedenle kervansaray ve hanların yapımına önem vermişler, izlenen bu politikanın bir sonucu olarak Sivas, Konya ve Kayseri birer ticaret merkezi haline gelmiştir. ✎ Devlet, kervanların soyulması ve tüccarların zarar görmesi durumunda kayıpları 5. Anadolu Selçuklu Devleti ticareti geliştirmek amacıyla, I. han, II. kervansaray, III. medrese yapılarından hangilerine ağırlık vermiştir? A) Yalnız I karşılamış ve böylece ilk kez “devlet sigortası” başlatılmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Anadolu Selçukluları ticareti geliştirmek için ayrıca Sinop, Alanya ve Antalya gibi önemli şehirleri fethetmiş, yabancı tüccarlara düşük gümrük vergisi uygulamıştır. 1-D 2-C 3-E 4-A 5-C ~ 55 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri ☸ KPSS / Tarihin Pusulası Ahilik Teşkilâtı ✎ Ahilik, XIII. yüzyılda Ahi Evran tarafından Konya, Kayseri ve Kırşehir bölgelerinde esnaf birlikleri olarak örgütlenmiş sosyo-ekonomik bir teşkilâttır. ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de şehirlerdeki ticarî hayat, aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek örgütlenmesi olan Ahilik Teşkilâtı çerçevesinde gelişmiştir. ✎ Büyük Selçuklu Devleti’ndeki fütüvvet teşkilâtının devamı niteliğinde olan Ahilik, 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde yeni bir iş yeri açmayı, usta-kalfa-çırak yetiştirmeyi belli bir sisteme bağlayan sosyo-ekonomik kuruluşa ne ad veriliyordu? A) Gedik B) Fütüvvet D) Tımar aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek örgütlenmesidir. C) Lonca E) Ahi ✎ Sadece Müslüman esnaf ve zanaatkârların kabul edildiği Ahilik, yardımlaşma ve dayanışma esasına dayanıyordu ✎ Her mesleğin bir “Lonca”sı ve bunların başında da “Ahi” denilen liderler vardı. ✎ Bu teşkilâtta usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” de verilmiştir. ✎ Ahilerin görevleri arasında; Üretici ve tüketiciyi korumak Üretimi ihtiyaca göre ayarlamak 2. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Ahi teşkilâtı şehirlerde, I. ticaret, II. eğitim, III. tarım Malların kalitesini kontrol etmek alanlarından hangilerinde söz sahibi olmuştur? Bozuk mal üretilmesini önlemek A) Yalnız I Piyasaya çıkan malların fiyatlarını belirlemek (Narh kesmek) B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III İş yeri açma izni (ruhsatı) vermek (Gedik Usûlü) sayılabilir. Anadolu Selçuklu dönemindeki Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür. 3. Aşağıdakilerden hangisi, Ahilik teşkilâtının görevlerinden biri değildir? A) Esnafların örgütlenmesini sağlamak ☸ Malî Teşkilât ve Para ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde Hazine-i Âmire ve Hazine-i Hassa olmak üzere iki tür hazine vardı. Hazine-i Âmire: Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir. B) Malların kalite denetimini yapmak C) Üretici ve tüketiciyi korumak D) Esnaflar arasında davalara bakmak E) Piyasaya sürülen ürünlerin fiyatlarını belirlemek Hazine-i Hassa: Hükümdarın kendisine (şahsına) ait olan iç hazinedir. ✎ Devletin diğer gelir kaynakları arasında ise şunlar yer almaktadır; Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir. Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmeme karşılığında alınan vergidir. Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir. Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir. Gümrük vergileri Liman gelirleri Komşu devletlerin hediyeleri Maden, orman ve tuzla gelirleri Anadolu Selçuklu Devleti’nde ilk bakır parayı Sultan I. Mesut, ilk gümüş ve altın parayı da Sultan II. Kılıç Arslan bastırmıştır. 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde pazar esnafından alınan vergi türü aşağıdakilerden hangisidir ? A) Öşür B) Bâc D) Ağnam C) Haraç E) Küvvâre 5. Anadolu Selçuklularında kendi adına para bastıran ilk hükümdar aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Mesut B) I. Kılıç Arslan F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT C) II. İzzeddin Keykâvus ✎ Anadolu Selçuklularında resmî yazışma dili ve edebiyat dili Farsça, bilim dili ve eği- D) II. Kılıç Arslan tim dili Arapça, halkın konuşma dili ise Türkçedir. E) I. Alâeddin Keykubat ✎ Beylikler döneminde ise Türkçenin önemi oldukça artmıştır. Nitekim 1277 yılında Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi ilk kez resmî dil ilan etmiştir. ~ 56 ~ 1-E 2-C 3-D 4-B 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” ✎ Akkoyunlu Uzun Hasan ise Ku’an-ı Kerim’i ilk kez Türkçeye çevirten kişidir. ✎ Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde edebiyat üç alanda gelişme göstermiştir. ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİ EDEBİYAT ALANLARI 1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Selçukluları döneminde yetişen Tekke Edebiyatı (Tasavvuf Edebiyatı) temsilcilerinden biri değildir? A) Pir Sultan Abdal ALANI TEMSİLCİSİ – ESERLERİ – ÖZELLİKLERİ B) Yunus Emre C) Muhyiddin Arabî Nasreddin Hoca Fıkraları Halk Edebiyatı D) Sadreddin Konevî E) Mevlâna Celâleddin Rûmî Dede Korkut Hikâyeleri Battal Gâzi Destanı Danişmentnâme Mevlâna Celâleddin Rûmî Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yetişen en ünlü mutasavvıflardan biridir. I. Alâeddin Keykûbat döneminde Konya’ya yerleşmiştir. En ünlü eserleri; Mesnevî, Divân-ı Kebîr, Fih-i Ma’fih ve Mektubât’tır. Yunus Emre En ünlü mutasavvıflardan biridir. Eserleri; Risâletü’n-Nushiyye ve Divan’dır. 2. Türk edebiyatının ilk divan şairidir. Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk örneklerini vermiştir. Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik Selçuklu Şehnâmesi en önemli eseridir. Yukarıda özellikleri verilen ünlü edebî kişilik aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunus Emre B) Âşık Paşa C) Hoca Dehhâni D) Ahmet Fakîh E) Şeyh Ahmet Gülşehrî Hacı Bektaş-ı Velî Horasan’dan Anadolu’ya gelen ünlü mutasavvıflardan biri olup, Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan Bektaşîliğin de kurucusudur. En önemli eseri Bektaşîliğin temel kitabı sayılan Makalât’tır. Âşık Paşa En ünlü eseri Garipnâme’dir. Garipnâme adlı eseriyle Türklere hak yolunu ve tasavvufun Tasavvuf (Tekke) Edebiyatı inceliklerini göstermeyi amaçlamıştır. Şeyh Ahmet Gülşehrî Kırşehirli olan Ahmet Gülşehrî Ahilik geleneğinden gelmektedir. Mantıkü’t- Tayr Tercümesi, Kerâmet-i Ahi Evran ve Feleknâme 3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâeddin Keykûbat döneminde yetişen, Mesnevî, Divân-ı Kebîr gibi eserlerin yazarı olan Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hacı Bektaş-ı Velî B) Hoca Dehhâni C) Yunus Emre D) Âşık Paşa E) Mevlâna Celâleddin Rûmî önemli eserleridir. Ahmet Fakîh Mevlâna’nın müritlerinden olup, fıkıh ilminde derin bilgiye sahip olduğu için “Fakîh” unvanı almıştır. Çarh-nâme ve Kitab-ı Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe önemli eserleridir. Muhyiddin Arabî Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilmektedir. Vahdet-i Vücûd görüşünü savunmuştur. Bu görüşe göre, evren- 4. Anadolu Selçuklu döneminde yetişen ve “Garipnâme” adlı eseriyle ünlü Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir? A) Muhyiddin Arabî B) Âşık Paşa C) Sadreddin Konevî D) Yunus Emre E) Germiyanlı Ahmedî deki her şey Allah’ın yansımasıdır. Yaratan ile yaratılanın tek kaynaktan geldiğini ve “bir” olduğunu savunmuşlardır. Sadreddin Konevî Ünlü mutasavvıflardan biridir. Konya’ya yerleşip, burada ünlendiği için “Konevî” unvanını almıştır. Muhyiddin Arabî’nin hem öğrencisi hem de manevî oğlu olan Sadreddin Konevî Ekberîlik tarikatının önde gelen isimlerindendir. Divan Edebiyatı Hoca Dehhâni Hoca Dehhâni ilk divan şairidir. Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk örneklerini vermiştir. Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik Selçuklu Şehnâmesi en önemli eseridir. Germiyanlı Ahmedî Divan edebiyatının önemli temsilcilerindendir. Cemşid-ü Hurşid ve İskendernâme önemli eserleridir. 5. Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilen ve yazdığı pek çok eserle İslâm dünyasında ‘Şeyh-i Ekber’ (en büyük şeyh) unvanını alan ünlü Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hoca Dehhâni B) Ahmet Fakîh C) Muhyiddin Arabî D) Âşık Paşa E) Şeyh Ahmet Gülşehrî 1-A 2-C 3-E 4-B 5-C ~ 57 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası G. BİLİM ✎ Anadolu Selçuklu Devleti ve beylikler döneminde bilime ve bilim adamlarına önem verilmiş, pek çok bilim adamı farklı alanlarda çalışmalar yapmıştır. ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE BİLİM Kadı Burhaneddin Anevî Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir. En önemli eseri Enisü’l- Kulûb’dür. Eserini Sultan I. İzzeddin Keykâvus’a ithaf etmiştir. İbn-i Bibi Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir. İran kültürünün etkisiyle eserlerini Farsça yazmıştır. En önemli eseri El-Evâmirü’l Alâiye’dir. Kerîmuddin Aksarayî Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir. En önemli eseri Müsâmeretü’l-Ahbâr’dır. Caca Bey Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü gökbilimcidir. Kırşehir’de kendi adıyla anılan ve Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathane) olarak kabul edilen Caca Bey Medresesi’ni yaptırmıştır. Matematik ve astronomi alanlarında çalışmaları vardır. Mehmed Ravendî Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir. Rahatü’s-südûr adlı eseri vardır. Kadı Sirâceddin Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü bilginlerden birisidir. Mantık, kelâm gibi ilim dallarında pek çok eseri vardır. El-Cezerî Artuklular döneminin en tanınmış bilim adamlarından birisidir. Kontrol, denge kurma, haberleşme ve ayarlama bilimi olan sibernetiğin ilk kurucusudur. Cezerî bunun yanında; su saatleri, kendiliğinden kesilip akan fıskiye, mekanik olarak çalışan müzik aletleri, tulumbalar ve şifreli kilitler yapmayı da başarmıştır. 1. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. İzzeddin Keykâvus’a ithaf ettiği ‘Enisü’l- Kulûb’ adlı eseriyle ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kadı Burhaneddin Anevî B) İbn-i Bibi C) Kerîmuddin Aksarayî D) Mehmed Ravendî E) Kadı Sirâceddin 2. Artuklular döneminde yaşamış; kontrol, denge kurma, haberleşme ve ayarlama bilimi olan “Sibernetik”in kurucusu olarak bilinen ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fezârî B) Caca Bey C) Er-Râzi D) El-Cezerî E) Câbir bin Hayyan 3. Selçuklular döneminde Nurettin Cibril tarafından inşa edilen ve döneminde astronomi yüksek okulu olarak kullanılan, ayrıca Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathâne) olarak da kabul edilen Caca Bey Medresesi, aşağıdaki illerden hangisinde yer almaktadır? A) Kayseri C) İznik B) Kırşehir D) Konya E) Antalya H. MİMARLIK VE SANAT ✎ Anadolu Selçuklularında da en fazla gelişme gösteren sanat dalı mimarîdir. ✎ Dış cephe ve iç mekân süslemelerinde malzeme olarak taş, tuğla, ahşap, kerpiç, alçı ve mermer kullanılmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin mimarî yapılarında kullanılan ve bu yapıların günümüze kadar ulaşmasında önemli pay sahibi olan malzeme taştır. ✎ Mimarî eserlerde süsleme sanatı olarak; geometrik şekiller, yazılar, bitki motifleri, 4. Anadolu Selçuklu Devleti, mimarî yapıların iç ve dış süslemelerinde, I. taş, II. ahşap, III. mermer unsurlarından hangilerini kullanmıştır? A) Yalnız I hayvan figürleri vb. kullanılmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Anadolu Selçuklu Devleti çok sayıda cami, mescit, medrese, kümbet (türbe), kale, Darüşşifa (hastane), imârethane (aşevi) ve kervansaray inşa etmiştir. Ayrıca bu dönemde halıcılık, minyatür, çinicilik, hat, tezhip ve ciltçilik son derece gelişmiştir. Anadolu Selçuklu dönemine ait mimarî eserlere Trabzon, Bursa, İstanbul, Edirne, Çanakkale gibi şehirlerde rastlamak mümkün değildir. Bu şehirlerde daha çok Osmanlı Devleti dönemine ait mimarî eserler bulunmaktadır. 5. Aşağıdaki yerleşim merkezlerinden hangisinde Anadolu Selçuklu dönemi mimarî eserlere rastlamak mümkün değildir? A) Konya B) Trabzon D) Amasya C) Antalya E) Nevşehir Osmanlı Devleti’ne ait Bursa Ulu Camii dışında Anadolu’daki “ulu camiler” Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemine aittir. ~ 58 ~ 1-A 2-D 3-B 4-E 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” DEĞERLİ ADAYLAR; ÖSYM’nin bugüne kadar yapmış olduğu sınavlarda bu konu ile ilgili çıkan sorularda mimarî eserler genellikle bulunduğu yer ile birlikte verilmiştir. Bu bakımdan eserlerin ismi kadar bulunduğu yerlere de dikkat edilmesi gerekmektedir. Üzerinde durulması gereken bir diğer konu da eserlerin ismidir. Bazı mimarî eserler o döneme ait hükümdarların ismiyle özdeşleşmiştir. Bu nedenle bir mimarî eserin hangi döneme ait olduğunu bu ipucundan tespit etmek de mümkün olabilmektedir. Devlet/Beylik Adı Mimarî Eserlerin Yaygın Olarak Bulunduğu Yerler Anadolu Selçuklu Devleti Konya, Kayseri, Sivas, Aksaray, Antalya Danişmentliler Sivas, Tokat, Niksar, Kayseri, Malatya Mengücekliler Divriği, Erzincan, Kemah Saltuklular Erzurum Artuklular Diyarbakır, Mardin, Batman, Hasankeyf, Harput (Elazığ) 1. Anadolu coğrafyasında Türk-İslâm kültürüne ait mimarî eserleri incelemek isteyen bir araştırmacının, Divriği, Erzincan ve Kemah bölgesinde genellikle aşağıdakilerden hangisine ait eserlere rastlaması mümkündür? A) Saltuklular B) Artuklular C) Mengücekliler D) Danişmentliler E) Anadolu Selçukluları 2. Görkemli dekorasyonu ve mimarî stiliyle UNESCO tarafından 1985 yılında “Dünya Kültür Mirası Listesi”ne alınan Mengücekliler dönemine ait ünlü mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Divriği Ulu Camii B) Mardin Ulu Camii C) Hunad Hatun Külliyesi ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNE AİT BAZI MİMARÎ ESERLER D) Diyarbakır Ulu Camii E) Karatay Medresesi Camiler Saltuklular Erzurum Ulu Camii Mengücekliler Divriği Ulu Camii Danişmentliler Kayseri Ulu Camii Artuklular Mardin Ulu Camii Anadolu Selçuklu Devleti Diyarbakır Ulu Camii (ilk cami) Konya Alâeddin Camii Niğde Alâeddin Camii Konya Sahip Ata Camii Amasya Burmalı Minare Camii Malatya Ulu Camii Ankara Arslanhane Camii Ankara Ahi Şerafeddin Camii Mescitler Anadolu Selçuklu Devleti Konya Taş Mescit Konya Sırçalı Mescit Konya Karatay Mescidi 3. Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen Kayseri’deki Hunad Hatun, Konya’daki Sahip Ata, Kayseri’deki Hacı Kılıç yapılarının tür bakımından ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Medrese B) Dârüşşifa D) Külliye C) Cami E) Kümbet 4. Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu mimarîsi olarak orijinal kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla ön plana çıkan 1290 tarihli mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Arslanhâne Camii B) Ahi Şerafeddin Camii C) Alâeddin Camii D) Burmalı Minâre Camii E) Taş Mecidi Külliyeler (Cami Merkezli Kompleks Yapılar) Mengücekliler Divriği Külliyesi (ilk külliye) Anadolu Selçuklu Devleti Kayseri Hunad Hatun Külliyesi Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi Konya Sahip Ata Külliyesi 5. Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait mimarî eserler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Konya Alâeddin Camii B) Amasya Burmalı Minare Camii Ahi Şerafeddin Camii, Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu mimarîsi olarak orijinal kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla 1290 tarihli ünlü bir mimarî eserdir. C) Kayseri Hunad Hatun Külliyesi D) Diyarbakır Ulu Camii E) Bursa Muradiye Medresesi Mengücekliler dönemine ait Divriği Ulu Camii, görkemli dekorasyonu ve mimarlık stiliyle UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır. 1-C 2-A 3-D 4-B 5-E ~ 59 ~ “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası Medreseler Danişmentliler Tokat Yağıbasan Medresesi (ilk) Artuklular Diyarbakır Mesudiye Medresesi Mardin Hatuniye Medresesi Anadolu Selçuklu Devleti Konya Karatay Medresesi Konya Sırçalı Medrese Konya İnce Minareli Medrese Konya Çifte Minareli Medrese Kayseri Hunad Hatun Medresesi Kayseri Çifte Medrese Kayseri Koca Hasan Medresesi Sivas Gök Medrese Sivas Buruciye Medresesi Sivas Çifte Minareli Medrese Kırşehir Cacabey Medresesi Erzurum Çifte Minareli Medrese 1. Anadolu Selçuklu dönemine ait, Sivas’taki Gök, Konya’daki Karatay, Kayseri’deki Koca Hasan yapılarının tür bakımından ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Şifahâne B) Türbe D) İmârethâne C) Medrese E) Külliye 2. Anadolu Selçuklu döneminde Kayseri’de inşa edilen ve dünyanın ilk tıp okulu olma özelliği taşıyan ünlü dârüşşifa aşağıdakilerden hangisidir? Konya Karatay Medresesi, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Keykâvus döneminde, hadis A) Turan Melek B) Torumtay C) Muineddin Pervane D) Gıyasiye E) Gevher Nesibe ve tefsir ilimleri okutulmak amacıyla kapalı medrese tipinde 1251 yılında inşa edilmiş olup 1955 yılında Çini Eserler Müzesi olarak ziyarete açılmıştır. Danişmentliler dönemine ait Tokat/Niksar’daki Yağıbasan Medresesi Anadolu’daki ilk medrese olarak kabul edilmektedir. 3. Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese aşağıdakilerden hangisidir? A) Tokat Yağıbasan Medresesi Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medresedir. B) Kayseri Koca Hasan Medresesi C) Konya Karatay Medresesi Kırşehir Caca Bey Medresesi Anadolu’daki ilk gözlem evi olarak kabul edilmektedir. D) Sivas Gök Medrese E) Kırşehir Caca Bey Medresesi Dârüşşifalar/Bimarhâneler (Hastaneler) Mengücekliler Turan Melek Şifahânesi Anadolu Selçuklu Devleti Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifası*** Kayseri Gıyasiye Dârüşşifası Konya I. Keykâvus Şifahânesi Tokat Muineddin Pervâne Dârüşşifası Aksaray Alâeddin Keykûbat Dârüşşifası Amasya Torumtay Bimarhânesi Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen Gevher Nesibe Dârüşşifası, Anadolu’daki ve 4. I. İnce Minareli Medrese, II. Yağıbasan Medresesi, III. Süleymaniye Medresesi Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Selçuklu dönemine ait eserler arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II dünyadaki ilk Tıp Okulu özelliği taşıması bakımından son derece önemlidir. C) Yalnız III E) II ve III Anıt Mezarlar (Kümbet ve Türbeler) Saltuklular Erzurum Mama Hatun Türbesi Erzurum Emir Saltuk Türbesi Mengücekliler Kemah Sultan Melik Türbesi Kırşehir Melik Gazi Türbesi Anadolu Selçuklu Devleti Kayseri Döner Kümbet Konya II. Kılıç Arslan Türbesi Konya Gömeç Hatun Türbesi Erzurum Emir Saltuk Türbesi Anadolu’daki en eski anıt mezar yapısıdır. ~ 60 ~ 5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, I. imâret, II. bimarhâne, III. medrese kurumlarından hangileri sosyal devlet anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 1-C 2-E C) I ve II E) I, II ve III 3-B 4-A 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” Kervansaraylar (Hanlar) Anadolu Selçuklu Devleti Kayseri-Aksaray Alay Han Kayseri Sultan Han Antalya Evdir Han Antalya Kırk Göz Han Konya Altınapa Han Konya Sultan Han Afyon Çay Han Amasya Ezine Pazar Han II. Kılıç Arslan döneminde Kayseri-Aksaray yolunda yapılan Alay Han, Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilmektedir. 1. Anadolu’daki ilk kervansaray yapısı olarak bilinen Kayseri-Aksaray yolu üzerindeki “Alay Han” Türk-İslâm mimarîsinin hangi dönemine aittir? A) Saltuklular B) Artuklular C) Mengücekliler D) Danişmentliler E) Anadolu Selçukluları 2. Hasankeyf Köprüsü Malabadi Köprüsü Köprüler Yukarıdaki mimarî eserler aşağıdakilerden hangisine aittir? Artuklular Hasankeyf Köprüsü Malabadi Köprüsü Haburman Köprüsü Devegeçidi Köprüsü Dunaysır Köprüsü Ambar Çayı Köprüsü Dikkat! ÖSYM son yıllarda mimarî eser konusunda genellikle Artuklular üzerinde durmaktadır. A) Mengücekliler B) Çaka Beyliği C) Saltuklular D) Artuklular E) Danişmentliler 3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaeddin Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek tarafından inşa edilen ve günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Beyşehir Kubadâbâd Sarayı B) Kayseri Kubâdiye Köşkü Saray ve Köşkler Anadolu Selçuklu Devleti C) Alanya Alaiye Sarayı Beyşehir Kubadâbâd Sarayı Kayseri Kubâdiye Köşkü Kayseri Haydar Bey Köşkü Kayseri Hızır İlyas Köşkü Alanya Alaiye Sarayı Konya Alâeddin Sarayı D) Konya Alâeddin Sarayı E) Kayseri Hızır İlyas Köşkü 4. I. Mardin Ulu Camii II. Malabadi Köprüsü Beyşehir’deki Kubadâbâd Sarayı, I. Alaeddin Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek III. Erzurum Mama Hatun Türbesi tarafından yapılmış olup, günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısıdır. IV. Mardin Marufiye Medresesi Yukarıdaki mimarî eserlerden hangileri Artuklular dönemine aittir? A) Yalnız I Not Alınız.............................................................................................................................. B) I, II ve III D) I ve IV C) II ve III E) I, II ve IV ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 5. I. Kırşehir Cacabey Medresesi, II. Beyşehir Kubadâbâd Sarayı, III. Malabadi Köprüsü Yukarıdakilerden hangileri sivil mimarî örnekleri arasında gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D 3-A 4-E 5-D ~ 61 ~ III. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ (KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ) Bu bölümden bugüne kadar “2” soru çıkmıştır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (1) (-) (-) (-) (1) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili soru sorma ihtimali oldukça düşüktür. Nitekim çıkmış soru analizinde de görüleceği gibi şimdiye kadar sadece “2” soru sorulmuştur. Bu sorular da içerik olarak teşkilâtlanma ve Osmanlı Devleti’nin izlediği politikalarla ilgilidir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde Duraklama, Gerileme ve Dağılma dönemlerinin daha iyi anlaşılabilmesi açısından bu bölümdeki birtakım gelişmelerin iyi bilinmesi gerekmektedir. Özellikle “ilk”ler konusuna dikkat edilmesi sizlere fayda sağlayacaktır. KPSS K / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuuruluş ve Yükselme Dönemi” ❆ 19222 (Saltanatın Ka aldırılması) 1579 DURAK KLAMA YÜKSELMEE 1699 GEERİLEME 1. Osmaanlı Devleti’nde Osman Gazi’nin bir uç beeyi olarak atanması ile başlay yıp 1453 İstanb bul’un fethi ile son bulan dönem aşağııdakilerden hangisidir? A) Kuuruluş B) Durraklama D D) Yükselme 1299 1 KURULUŞ 1453 C) Gerileme G E) Dağılma 1792 DAĞILMA 1922 ❆ 1299 (Osmaan Gazi’nin uç beyi olarak ata anması) ❆ 1453 (İstanbul’un Fethi) ❆ 1579 (Sokulllu Mehmet Pa aşa’nın Ölümü)) 2. Osmaanlı Devleti’nde 1699 Karlofç ça Barış Antlaaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması ile sona eren n dönem aşağııdakilerden h hangisidir? A) Daağılma B) Yü ükselme D D) Duraklama C) Kuruluş K E) Gerileme ❆ 1699 (Karlo ofça Barış Antlaaşması) (Osmanlı & Avusturyya, Venedik, Le ehistan) ❆ 1792 (Yaş A Antlaşması) (Ossmanlı & Rusya a) 1-A 2-E ~ 65 ~ “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) ✎ Osmanlılar Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyundandır. ✎ Bir uç beyliği olan Osmanlılar, Ertuğrul Gazi önderliğinde ilk olarak Van yakınla- rındaki Ahlat yöresine, daha sonra da Ankara yakınlarındaki Karacadağ bölgesine yerleştirilmişlerdir. 1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde kuruluş dönemi padişahları arasında gösterilemez? A) I. Murat B) Orhan Bey D) II. Bayezid ✎ Bir süre sonra ise Söğüt (yaylak) ve Domaniç’i (kışlak) Bizans’tan alarak buralara C) II. Murat E) I. Mehmet yerleşmişlerdir. ✎ Osmanlı Devleti’nin temelleri Ertuğrul Gazi döneminde atılmış, onun ölümünden sonra ise Anadolu Selçuklu Devleti’nin otoritesini kaybetmesi üzerine oğlu Osman Bey 1299’da bağımsızlığını ilan etmiştir. 2. I. iskân politikası, II. merkezî yönetim teşkilâtı, III. istimâlet politikası ❆ Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Güçlenmesini Sağlayan Unsurlar Coğrafî (Jeopolitik) konumu İskân politikası (Fethedilen yerlere Türk ve Müslüman nüfusun yerleştirilmesi) İstimâlet (hoşgörü) politikası (Fethedilen yerlerde halka hoşgörülü davranılma- Yukarıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin kısa zamanda gelişmesini sağlayan unsurlar arasında yer alır? A) Yalnız I sı ve böylece halkın devlete ısındırılması) B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III İlk dönemlerde beyliklerle mücadele edilmemesi Yöneticilerin başarılı olması Merkezî ve mutlak otoriteye ağırlık verilmesi Cihat ve gaza anlayışı 3. Osmanlı Devleti’nde “mangır” adı verilen ilk bakır para hangi padişah döneminde bastırılmıştır? Ordunun güçlü olması Ahilerin desteği A) Orhan Bey B) Osman Bey ☸ Kuruluş Dönemi Padişahları C) Yıldırım Bayezid Osman Bey (1281-1324) Orhan Bey (1324-1362) I. Murat (Hüdâvendigâr) (1362-1389) I. Bayezid (Yıldırım) (1389-1402) I. Mehmet (Çelebi) (1413-1421) II. Murat (1421-1451) D) Çelebi Mehmet E) I. Murat 4. Osmanlı Devleti’nin Bizans’a karşı elde ettiği ilk zafer aşağıdakilerden hangisidir? A) Sırp Sındığı Savaşı B) I. Kosova Savaşı A. Osman Bey Dönemi (1281-1324) ✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nde aşiretten beyliğe geçiş dönemidir. C) Koyunhisar (Bapheon) Savaşı D) II. Kosova Savaşı E) Maltepe (Palekanon) Savaşı ✎ Osman Bey beyliğin sınırlarını batıya doğru genişletmiş, Söğütten sonra Bilecik, Ak- hisar, Karacahisar ve İnegöl’ü almıştır. Merkez de Bilecik’e taşınmıştır. (1288) ✎ 1301’de ise Yarhisar alınarak merkez yapılmıştır. ✎ 1302’de Bizans ordusuyla Koyunhisar (Baphaeon) Savaşı yapılmış ve Osmanlı bu savaştan zaferle ayrılmıştır. Koyunhisar Savaşı, Osmanlıların Bizans’la yaptığı ilk savaş ve Bizans’a karşı kazandığı ilk zaferdir. 5. Osmanlı Devleti’nde ilk vergi hangi padişah döneminde konulmuştur? A) Osman Bey B) I. Murat C) Yıldırım Bayezid D) I. Mehmet ✎ Fahrüddin lakabıyla da bilinen Osman Bey’in döneminde ayrıca; E) Orhan Bey İlk kez bakırdan Osmanlı parası (mangır) bastırılmıştır. İlk Osmanlı vergisi konmuştur. ~ 66 ~ 1-D 2-E 3-B 4-C 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” B. Orhan Bey Dönemi (1324-1362) ✎ Orhan Bey dönemi, fetihler ve teşkilâtlanma çalışmalarıyla Osmanlıların beylikten “Devlet” aşamasına yükseldiği dönemdir. ✎ Orhan Bey 1326’da Bursa’yı fethederek burayı merkez yapmıştır. ✎ 1329’da yapılan Maltepe (Palekanon) Savaşı sonucunda Bizans mağlup edilmiş ve 1331’de İznik alınmıştır. Bu gelişme üzerine İznik başkent yapılmıştır. (1331) 1. Osmanlı Devleti’nde hangi padişah döneminde Balkanlar’daki ilk toprak parçası olan “Çimpe Kalesi” alınmış ve ilk kez Rumeli’ye geçilmiştir? A) I. Murat B) Orhan Bey D) Osman Bey C) II. Murat E) I. Bayezid ✎ 1336’da İlhanlılara ödenen vergi kesilmiş ve devlet tam bağımsız olmuştur. ✎ 1337’de İzmit’in alınmasıyla Kocaeli bölgesinin fethi tamamlanmıştır. ✎ 1345’te Karesioğullarına son verilmiştir. Karesioğulları Beyliği Osmanlı Devleti’ne katılan ilk Anadolu Türk beyliğidir. Bu bey- liğin Osmanlı egemenliği altına alınması, Anadolu Türk birliği çalışmalarının başladığını göstermektedir. Ayrıca Osmanlı Devleti ilk donanmayı da Karesioğullarından almış ve böylece denizcilik faaliyetleri başlamıştır. ✎ 1353’te Balkanlar’daki ilk toprak parçası olan Çimpe Kalesi alınmış, böylece ilk kez Rumeli’ye geçilmiştir. Bundan sonra Türkmenler buralara iskân edilmiştir. 2. Orhan Bey döneminde; I. ilk kez Rumeli’ye geçilmesi, II. ilk kez kadı ve subaşı tayini yapılması, III. yaya ve müsellem adıyla ilk kez düzenli bir ordu oluşturulması gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bu dönemde teşkilâtlanma çabası içinde olduğunu kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I ❆ B) Yalnız II D) I ve III Orhan Bey Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları C) I ve II E) II ve III İlk divan teşkilâtı oluşturulmuştur. İlk kez vezirlik makamı oluşturulmuştur. (Atanan ilk vezir Alâeddin Paşa’dır.) İlk düzenli ordu (yaya ve müsellem) oluşturulmuştur. İlk vakıf örgütü kurulmuştur. İlk medrese İznik’te açılmıştır. (Süleyman Paşa Medresesi/İznik Orhâniyesi) İznik’teki Süleyman Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris Davud-u Kayserî’dir. İlk tersane Karesioğullarının alınmasıyla Karamürsel’de kurulmuştur. 3. Osmanlı Devleti’nde “akçe” adı verilen ilk gümüş para hangi padişah döneminde bastırılmıştır? A) Orhan Bey B) I. Mehmet C) Osman Bey D) I. Bayezid E) II. Murat İlk darphane kurulmuş ve ilk gümüş para (akçe) basılmıştır. İlk kez kadı ve subaşı tayini yapılmıştır. İlk Osmanlı kadısı Karacahisar'a tayin edilen Karamanlı Dursun Fakih’tir. 4. Osmanlı Devleti’nin ilk kez top kullandığı savaş aşağıdakilerden hangisidir? C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389) A) Sırpsındığı B) Çirmen C) Sazlıdere D) Koyunhisar E) I. Kosova ✎ I. Murat öncelikle Anadolu Türk birliğini kurmayı amaçlamıştır. ✎ 1363 Sazlıdere Savaşı ile Sırplar ve Bulgarlar mağlup edilerek Edirne fethedilmiş ve 1365 yılında merkez ilân edilmiştir. ✎ 1364’te Balkan-Haçlı İttifakı’yla yapılan Sırpsındığı Savaşı sonunda Rumeli’deki Türk hâkimiyeti kesinleşmiş ve ilk Haçlı ordusu yenilmiştir. 1364 Sırpsındığı Savaşı Osmanlı Devleti ile Haçlılar arasındaki ilk savaştır. 5. Savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Murat ✎ 1371 Çirmen Savaşı’nda ise Trakya ve Makedonya prenslikleri mağlup edilmiştir. B) Çelebi Mehmet ✎ 1389 yılında Haçlı İttifakı’yla yapılan I. Kosova Savaşı’nda Osmanlı ordusu ilk kez C) Osman Bey top kullanmıştır. Bu savaşta Haçlılar çember içine alınarak imha edilmiştir. ✎ I. Murat savaş meydanında bir Sırplı tarafından hançerlenerek şehit edilmiştir. I. Murat savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek Osmanlı padişahıdır. D) I. Murat E) Yıldırım Bayezid 1-B 2-E 3-A 4-E 5-D ~ 67 ~ “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” ❆ KPSS / Tarihin Pusulası I. Murat Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları Sultan (Hüdâvendigâr) unvanını ilk kez kullanan Osmanlı padişahı I. Murat’tır. Veraset sisteminde değişikliğe gidilerek “ülke padişah ve oğullarınındır.” anlayışı getirilmiştir. Bu değişiklikteki temel amaç taht kavgalarını önlemek ve merkezî otoriteyi güçlendirmektir. 1. Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk kez hangi padişah kullanmıştır? A) I. Murat B) II. Selim D) I. Mehmet C) I. Bayezid E) II. Murat İlk kez “Pençik Sistemi” uygulanarak Kapıkulu (Yeniçeri) Ocağı kurulmuştur. Pençik Sistemi: Bu sistem, savaşlarda ele geçen esirlerden 1/5’inin Yeniçeri Ocağı’na alınması sistemidir. Pençik sistemi “devşirme sistemi” adıyla varlığını sürdürecektir. 2. I. Murat döneminde; İlk kez Acemi Oğlanlar Ocağı kurulmuştur. I. İlk kez “Tımar Sistemi” uygulanmıştır. II. Yeniçeri Ocağı’nın kurulması, Topçu Ocağı’nın temelleri atılmıştır. III. Haçlılarla Sırpsındığı Savaşı’nın yapılması Rumeli Beylerbeyliği oluşturulmuş, yönetimine de Lala Şahin Paşa getirilmiştir. gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bu dönemde de teşkilâtlanmaya önem verildiğini kanıtlar niteliktedir? İlk kez kazaskerlik makamı oluşturulmuştur. (Kazasker adalet, hukuk ve eğitim işle- rine bakar, ayrıca kadı ve müderrislerin atamalarını yapardı.) Maliye teşkilâtı kurulmuş, ilk malî düzenlemeyi de Çandarlı Halil ve Kara Rüstem ilk malî düzenlemenin yapılması, A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Paşa yapmıştır. C) I ve II E) I, II ve III Malî teşkilâtla bağlantılı olarak ilk kez defterdar ataması yapılmıştır. Ayrıca bu dönemde Germiyanoğullarından “çeyiz” olarak, Hamitoğullarından ise “para karşılığında” toprak alınmıştır. D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402) ✎ Bu dönemde Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Candaroğulları, Menteşeoğulları, Ka- dı Burhaneddin Devleti ve Saruhanoğulları ele geçirilmiş; böylece ilk kez Anadolu Türk siyasî birliği büyük ölçüde sağlanmıştır. ✎ Merkezi Kütahya olmak üzere Anadolu Beylerbeyliği kurulmuştur. 3. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde aşağıdaki beyliklerin hangisinden “çeyiz” olarak toprak alınmıştır? A) Hamitoğulları B) Candaroğulları C) Karesioğulları D) Germiyanoğulları E) Karamanoğulları ✎ 1391’de Yıldırım Bayezid ilk kez İstanbul’u kuşatmıştır. ✎ 1396’da Haçlılarla yapılan Niğbolu Savaşı’nda büyük bir zafer kazanılmıştır. Niğbolu Savaşı’nda gösterdiği üstün başarıdan dolayı Abbasî Halifesi I. Mütevekkil, Yıldırım Bayezid’e “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı vermiştir. ✎ Yıldırım, Niğbolu zaferinden sonra İstanbul’u yeniden kuşatmış, kuşatma sırasında Anadolu Hisarı (Güzelcehisar) yapılmıştır. Ancak Anadolu’da Timur tehlikesinin ortaya çıkması sonucu kuşatma kaldırılarak Bizans’la anlaşma yapılmıştır. ✎ 1402 Ankara Savaşı’nda Yıldırım ve Timur’un orduları karşılaşmış, savaşı Timur ka- zanmış ve Yıldırım Bayezid esir düşmüştür. Ankara Savaşı sonucunda; Anadolu Türk siyasî birliği bozulmuştur. 4. 1396 Niğbolu Zaferi sonrasında Abbasî Halifesi I. Mütevekkil tarafından kendisine “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı verilen padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) Yıldırım Bayezid B) I. Murat C) Çelebi Mehmet D) II. Murat E) I. Selim Balkanlardaki ilerleme durmuştur. Bizans’ın ömrü uzamıştır. Osmanlı Devleti’nde Fetret Devri (1402-1413) başlamıştır. Yıldırım Bayezid’in oğullarından Mehmet Çelebi Amasya’da, Musa Çelebi Bur- sa’da, İsa Çelebi Balıkesir’de ve Süleyman Çelebi Edirne’de hükümdarlıklarını ilân etmişlerdir. 5. Osmanlı Devleti’nde “Yeniçeri Ocağı” ilk kez hangi padişah döneminde kurulmuştur? A) II. Bayezid Fetret Devri (1402-1413) Ankara Savaşı’ndan sonra I. (Yıldırım) Bayezid’in oğulları arasında taht kavgalarının yaşandığı, ülkenin parçalanma tehlikesi yaşadığı ve yaklaşık 11 yıl süren bu bunalımlı döneme Fetret Devri adı verilmektedir. I. (Çelebi) Mehmet bu döneme son verecektir. ~ 68 ~ B) I. Selim D) Orhan Bey 1-A 2-C 3-D C) I. Mehmet E) I. Murat 4-A 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” E. I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421) ✎ Çelebi Mehmet, Ankara Savaşı sonrası sarsılan devlet otoritesini yeniden sağladığı ve devleti yeniden toparladığı için Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu olarak kabul edilir. Bu dönemde; ✎ Anadolu Türk birliğini kurma yolunda önemli adımlar atılmıştır. ✎ 1416’da Venediklilerle ilk deniz savaşı yapılmış, ancak her iki devlet de birbirine üstünlük sağlayamamıştır. ✎ Bu dönemin en önemli gelişmesi ise 1419’da çıkan Şeyh Bedreddin İsyanı’dır. Şeyh Bedreddin İsyanı, Osmanlı Devleti’nde ilk dinî ve sosyal içerikli isyandır. 1. 1402 Ankara Savaşı sonrasında sarsılan devlet otoritesini tekrar sağlayıp Fetret Devri’ne son veren, bu nedenle Osmanlı Devleti’nin “İkinci Kurucusu” olarak kabul edilen padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Murat B) Çelebi Mehmet C) Orhan Bey D) I. Murat E) Yıldırım Bayezid ✎ Şeyh Bedreddin ile müritleri Torlak Kemal ve Börklüce Mustafa’nın İzmir ve Ma- nisa’da çıkardığı bu isyan kısa sürede bastırılmış ve Şeyh Bedreddin Serez’de (Orta Makedonya’da bir şehir) idam edilmiştir. (1420) ✎ Bu dönemde ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme de, Çelebi Mehmet’in kardeşi Mustafa Çelebi’nin taht mücadelesi için başlattığı isyandır. (Düzmece Mustafa Olayı) Bu isyan da bastırılmış ve Mustafa Çelebi Bizans’a sığınmıştır. (II. Murat döneminde sahneye tekrar çıkacaktır.) 2. Osmanlı Devleti’nde tahtı kendi isteği ile terk eden ilk ve tek padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Murat B) Yıldırım Bayezid C) II. Murat F. II. Murat Dönemi (1421-1451) D) II. Mehmet E) Çelebi Mehmet ✎ II. Murat öncelikle amcası Mustafa Çelebi’nin isyanını bastırmış ve Mustafa Çelebi yakalanarak öldürülmüştür. (Bu olay Düzmece Mustafa Olayı olarak da bilinir.) ✎ 1422’de İstanbul kuşatılmış ve ilk kez “donanma” kullanılmıştır. Ancak kuşatma esnasında, II. Murat’ın küçük kardeşi Şehzâde Mustafa’nın isyan etmesi üzerine kuşatma kaldırılmıştır. İznik’e gelen II. Murat kardeşini boğdurtarak öldürtmüştür. ✎ Bu dönemde Aydın, Menteşe ve Germiyanoğulları ele geçirilmiş; Sırbistan vergiye bağlanmış, Arnavutluk da himaye altına alınmıştır. ✎ Balkanlarda peş peşe gelen yenilgiler Osmanlı devletini zor duruma sokmuş ve bu 3. Osmanlı Devleti’nde Enderun Mektebi ilk kez hangi padişah döneminde açılmıştır? A) Orhan Bey B) I. Selim D) II. Bayezid C) I. Mehmet E) II. Murat gelişme sonucunda 1444’te Haçlılarla Edirne-Segedin Antlaşması imzalanmıştır. Edirne-Segedin Antlaşması, Osmanlıların Balkanlarda imzaladığı ilk antlaşmadır. ✎ II. Murat tahtı kendi isteğiyle 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet’e bırakınca, Haçlılar bu durumu fırsat bilerek Segedin Antlaşması’nı bozup saldırıya geçmiştir. Çandarlı Halil Paşa ve diğer devlet adamlarının ısrarı ile II. Murat ordunun başına geçerek Haçlı ordusunu bozguna uğratmıştır. II. Murat Osmanlı tarihinde tahtı gönüllü olarak terk eden ilk ve tek padişahtır. 4. Osmanlı Devleti’nde ilk yeniçeri ayaklanması olan “Buçuk Tepe İsyanı” hangi padişah döneminde çıkmıştır? A) II. Murat B) I. Mehmet D) I. Bayezid C) Orhan Bey E) I. Murat ✎ Türkleri Balkanlardan atma düşüncesi ile yeniden harekete geçen Haçlı ordusu ile 1448’de II. Kosova Savaşı yapılmıştır. Yaklaşık 3 gün süren bu savaşın sonucunda Haçlı ordusu ağır bir yenilgi almıştır. Bu savaşla; Balkanlar kesin olarak Türk yurdu haline gelmiştir. Haçlılar bir daha Osmanlılara saldırma cesareti gösterememiştir. Türklerin son savunma, Haçlıların son saldırı savaşı olmuştur. 5. Osmanlı Kuruluş Dönemi’nde ortaya çıkan ilk dinî ve sosyal içerikli ayaklanma aşağıdakilerden hangisidir? A) Düzmece Mustafa İsyanı B) Buçuk Tepe İsyanı ☸ II. Murat dönemindeki diğer gelişmeler; Devlet adamı yetiştirmek için Edirne’de ilk kez Enderun Mektebi açılmıştır. C) Şah Kulu İsyanı D) Şeyh Bedreddin İsyanı E) Baba Zünnûn İsyanı Devşirme Sistemi geliştirilmiş ve kanunlaştırılmıştır. Arapça ve Farsça pek çok eser tercüme edilmiştir. Edirne’de Buçuk Tepe İsyanı çıkmıştır. (ilk yeniçeri ayaklanmasıdır.) 1-B 2-C 3-E 4-A 5-D ~ 69 ~ “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579) ✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul’un fethinden 1579’da Sokullu’nun ölümüne kadar olan döneme “Yükselme Dönemi” denir. 1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin Yükselme Dönemi padişahları arasında gösterilemez? ✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nin “İmparatorluk” haline geldiği dönemdir. A) II. Mehmet (Fatih) B) II. Murat ✎ Bu dönemde devlet bütün kurumlarını tamamlamış ve yaptığı genişlemeyle bölge C) I. Selim (Yavuz) D) II. Bayezid devleti olmaktan çıkarak dünya devleti haline gelmiştir. Nitekim Osmanlı Devleti, bu dönemde en büyük ve en güçlü devlet durumundadır. ☸ Yükselme Dönemi Padişahları II. Mehmet (Fatih) (1451-1481) II. Bayezid (1481-1512) I. Selim (Yavuz) (1512-1520) I. Süleyman (Kanunî) (1520-1566) II. Selim (Sarı) (1566-1574) III. Murat (1574-1595) E) I. Süleyman (Kanunî) 2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mehmet (Fatih)’in İstanbul’un fethi için yaptığı hazırlık çalışmalarından biri değildir? A) Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın güvenliğini sağlamak için Anadolu Hisarı’nı yaptırmıştır. B) Kuzey Ege’nin güvenliği için Çimenlik ve Bozcaada Kalelerini yaptırmıştır. C) “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktürmüştür. D) Tekerlekli kuleler yaptırmıştır. E) Bizans’a yardım gitmesini önlemek için Edirne’de bir ordu bulundurmuştur. A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481) ✎ II. Mehmet, 1451’de ikinci kez tahta çıktıktan sonra öncelikle İstanbul’un fethi için hazırlıklara başlamıştır. Fatih, 2 yıl süren bu hazırlık döneminde: Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın güvenliğini sağlamak için Yıldırım Bayezid dö- neminde yapılan Anadolu Hisarı’nın karşısına Rumeli Hisarı (Boğazkesen)’i yaptırmıştır. Ayrıca Kuzey Ege’nin güvenliği için de Çimenlik Kalesi, Kilitbahir Kalesi ve Bozcaada Kalesi’ni yaptırmıştır. “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktürmüştür. Tekerlekli kuleler yaptırmıştır. Bizans’a yardımı önlemek için Edirne’de bir ordu bulundurmuştur. Güçlü bir donanma oluşturmuştur. 3. İstanbul’un fethinden sonra Ortodoks Kilisesi Osmanlı himayesine alınmış; ayrıca Ermeni Kilisesi'nin teşkilâtlanmasına olanak sağlanmıştır. Osmanlı Devleti'nin, izlediği bu politikayla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulamaz? A) Ortodoksları kontrol altında tutmayı B) Katolik Kilisesi'ne karşı güç oluşturmayı C) Ortodoksların devlete bağlılığını artırmayı D) Dinsel farklılıkları ortadan kaldırmayı E) Hıristiyan dünyasının birleşmesini önlemeyi ❆ İstanbul’un Fethedilmesinin Sebepleri Hz. Muhammed’in İstanbul’un fethedileceğini belirtmesi ve onun fetheden ordu ve komutanları övmesi (Dinî neden) Devletin toprak bütünlüğünün sağlanmak istenmesi (Siyasî neden) İstanbul’un jeopolitik/coğrafî konumu ve ticarî merkez olması (Siyasî neden) Bizans’ın entrikalarına son verilmek istenmesi (Siyasî neden) Boğazlara ve İpek Yolu ticaretine hâkim olmak istenmesi. (Ekonomik neden) ❆ İstanbul’un Fethi (29 Mayıs 1453) ✎ Hazırlıklar tamamlandıktan sonra 6 Nisan 1453’te kuşatma başlamıştır. Fatih, 21- 4. İstanbul’un fethinin, I. Bizans'ın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışması, II. İstanbul'un İpek yolu ticaretinde önemli bir merkez olması, III. Hz. Muhammed'in, İstanbul'un fethini öven hadisinin bulunması gibi nedenlerinin, dinî, siyasi ve ekonomik alanlarla eşleştirilmesi, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? Dinî Siyasî Ekonomik I III 22 Nisan gecesi 72 parçalık donanmayı Tophane’den Kasımpaşa Limanı’na, yani Haliç’e indirmiş, gittikçe güç kaybeden İstanbul 29 Mayıs 1453’te alınmıştır. A) I II B) II I III ✎ 53 günlük kuşatmadan sonra fethedilen şehirde, halka din ve mezhep özgürlüğü C) III I II D) II III I E) III II I tanınmıştır. Nitekim İstanbul’da Gregoryen Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir. ✎ Bununla birlikte, Ortodoks Kilisesi’nin başına Katolik ve Ortodoks birleşmesine kar- şı çıkan birisi getirilmiştir. Bundaki amaç Hıristiyan birliğini parçalamaktır. ~ 70 ~ 1-B 2-A 3-D 4-C KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” ❆ İstanbul’un Fethinin Sonuçları 1. Türk Tarihi Açısından Osmanlının iki kıta arasındaki bütünlüğü sağlanmıştır. Boğazların egemenliği Osmanlı’ya geçmiştir. 1. İstanbul'un fethi; askerî, siyasî ve ekonomik açıdan hem Osmanlı tarihi hem de dünya tarihi açısından önemli gelişmelere yol açmıştır. Başkent İstanbul’a taşınmıştır. (Yıkılışa kadar İstanbul başkent olacaktır.) Aşağıdakilerden hangisi, İstanbul'un fethinin dünya tarihi açısından önemli bir sonucu olarak gösterilemez? Osmanlıların İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır. Osmanlı Devleti’nde “Yükselme Dönemi” başlamıştır. A) Osmanlı toprak bütünlüğünün sağlanması Devlet İmparatorluk haline gelmiştir. Ticaret yollarının (İpek Yolu) denetimi Türklerin eline geçmiştir. B) Derebeyliklerin yıkılması ve mutlak krallıkların kurulmaya başlaması II. Mehmet “Fatih” (Fetheden) unvanını almıştır. C) Büyük topların surları yıkabileceğinin anlaşılması Türklerin Avrupa’da ilerleyişi hızlanmıştır. D) İstanbul'dan kaçan Bizanslı bilginlerin İtalya'da Rönesans'a zemin hazırlaması E) Ortaçağ'ın sonu Yeniçağ'ın başlangıcı olarak kabul edilmesi 2. Dünya Tarihi Açısından Türkler dünya siyasetinin ve Avrupa tarihinin önemli unsuru olmuştur. Bizans İmparatorluğu sona ermiştir. Fetih sırasında kullanılan topların güçlü surları yıkabileceği görülmüştür. Ortaçağ sona ermiş, Yeniçağ başlamıştır. Avrupalılar ilk kez İstanbul’da elçilikler kurmaya başlamıştır. Derebeylikler yıkılmış, mutlak krallıklar kurulmaya başlamıştır. Avrupa’da Coğrafi Keşiflerin ve Rönesans’ın oluşumu hızlanmıştır. ❆ Batı Siyaseti (Fetihler) ✎ Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’dan gelebilecek tepkileri önlemek, sınırları genişletmek, İslamiyet’i yaymak, Avrupa’daki Hıristiyan birliğini bozmak, Balkan uluslarını yönetim altına almak ve doğudan gelen Türkmenlere yurt bulmak amaçlarıyla batıya yönelik seferler yapmıştır. Bu doğrultuda; 2. I. II. Mehmet “Fatih” unvanını almıştır. II. Osmanlıların İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır. III. Devlet İmparatorluk haline gelmiştir. Yukarıdakilerden hangileri İstanbul’un fethinin “Türk Tarihi” açısından sonuçları arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 1459’da Belgrat dışında tüm Sırbistan, 1460’ta Mora Yarımadası, 1462’de Eflak, 1464’te Bosna ve Hersek, 1476’da Boğdan, 1479’da Arnavutluk fethedilmiştir. ❆ Anadolu Siyaseti (Fetihler) ✎ Fatih Sultan Mehmet Batı’daki faaliyetlerden sonra Anadolu’ya yönelmiştir. 3. Fatih döneminde aşağıdaki yerlerin hangisinin ele geçirilmesiyle, Karadeniz bir “Türk Gölü” haline gelmiştir? A) Sinop B) Trabzon D) Amasra C) Kırım E) İstanbul ✎ 1459’da Amasra fethedilmiş, 1460’ta Candaroğulları yıkılmış ve Sinop alınmıştır. Ayrıca 1461’de Trabzon alınarak Pontus Rum Devleti’ne son verilmiş, 1466’da ise Karamanoğullarının bir kısım toprağı ele geçirilmiştir. ✎ 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan mağlup edilmiş ve Doğu Anadolu’da güvenlik sağlanmıştır. 4. Fatih Sultan Mehmet döneminde; Candaroğullarından Samsun'un alınması Kırım'ın Osmanlı hâkimiyetine girmesi ❆ Denizlerdeki Fetihler ✎ 1456’da Cenevizliler’den İmroz, Taşoz, Bozcaada, Gökçeada, Semadirek ve Limni adaları, Venedikliler’den Eğriboz ve Midilli alınmıştır. (1462) ✎ Karadeniz’deki ticaret yoluna tamamen hâkim olmak isteyen Fatih, Gedik Ahmet Paşa komutasındaki bir donanma ile 1475’te Kırım’ı ele geçirmiştir. Böylece; Karadeniz bir Türk gölü haline gelmiştir. Akkoyunlular'ın yenilgiye uğratılması faaliyetlerine dayanarak aşağıdakilerden hangisinin amaçlandığı savunulamaz? A) Anadolu Türk birliğini gerçekleştirmenin B) İslamiyet'i yaymanın C) Karadeniz'de üstünlük sağlamanın D) Hakimiyet sahasını genişletmenin E) İpek Yolu'nda denetim kurmanın Kırım Hanlığı Osmanlı devletine bağlanmıştır. Karadeniz’deki Ceneviz limanları Osmanlı’ya geçmiştir. İpek yolunun denetimi tamamen Osmanlıların eline geçmiştir. 1-A 2-E 3-C 4-B ~ 71 ~ “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Rodos, kuşatılmasına rağmen alınamamıştır. Fatih Sultan Mehmet’in karalarda ele geçiremediği tek yer Belgrat, denizlerde alamadığı tek ada ise Rodos’tur. ✎ Ege Denizi, Boğazlar ve Karadeniz ticareti için Venediklilerle 1463-1479 yılları ara- 1. Osmanlı Devleti’nde “Avnî” mahlasıyla şiirler yazan padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Murat sında on altı yıl süren bir savaş yaşanmıştır. Osmanlı’nın üstünlüğüyle sonuçlanan savaşlarda Venedik barış istemiştir. 1479’da yapılan barışa göre; B) Fatih Sultan Mehmet Venedikliler Osmanlılardan aldıkları yerleri geri verecek, D) Yıldırım Bayezid C) Yavuz Sultan Selim E) Kanunî Sultan Süleyman Osmanlılar Venedik’ten aldıkları yerleri geri verecek, Venedik her yıl Osmanlı’ya 10 bin Venedik altını savaş tazminatı verecek. ✎ Ayrıca Venedik’e şu imtiyazlar verilmiştir; Venedikliler İstanbul’da Balyos denilen devamlı elçi bulundurabilecek, Balyoslar Osmanlı sınırlarındaki Venedikli vatandaşların davalarına bakabilecek 2. Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulundurma hakkını, ilk kez aşağıdaki devletlerden hangisi elde etmiştir? A) Fransa Venedik bayrağı çeken herhangi bir gemiye saldırılmayacaktı. B) Ceneviz D) İtalya C) Venedik E) İspanya Antlaşmanın Önemi Bunlar yabancı bir devlete verilen ilk imtiyazlardır. Kapitülasyonların öncüsüdür. Hukukî ve ticarî ayrıcalık verilmiştir. Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulundurma hakkını ilk kez Venedik elde etmiştir. 3. Osmanlı Devleti yükselme döneminde Hıristiyan dünyasını siyasî, dinî ve ekonomik yönden bölme politikası izlemiştir. Buna göre; I. Mora ve Eflâk’ın alınması, II. İstanbul'un fethinden sonra, Fener Rum Patrikhanesi'nin İstanbul'da bırakılması, ❆ Fatih Döneminde Diğer Gelişmeler III. Venedik’e imtiyazlar verilmesi İlk kez altın para bastırılmıştır. gelişmelerinden hangileri, bu politikanın uygulandığının doğrudan kanıtı değildir? Fatih kendi portresini ünlü İtalyan ressam Gentile Bellini’ye yaptırmıştır. Ayrıca A) Yalnız I Sinan Bey'in ve Şiblizâde Ahmet'in de yaptığı birer portre vardır. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Osmanlı tarihinde portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir. İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır. Fatih İtalya’daki Rönesans hareketleriyle yakından ilgilenmiş, bu doğrultuda bi- limsel çalışmalara son derece önem vermiştir. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) dünya tarihinde ilk havan topu projesini çizen âlim olarak bilinmektedir. Kayser-i Rum unvanını da kullanan Fatih, aynı zamanda “Avnî” mahlasıyla şiirler de yazmıştır. 4. Dünya tarihinde ilk havan topu projesini çizen âlim olarak bilinen ve aynı zamanda ‘Kayser-i Rum’ unvanını da kullanan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yavuz Sultan Selim B) Kanunî Sultan Süleyman C) Yıldırım Bayezid D) Fatih Sultan Mehmet Topkapı Sarayı inşa edilmiştir. Ayrıca 1472’de Topkapı Sarayı’nın birinci avlusuna E) II. Murat Osmanlı Devleti’nin en eski köşkü olan Çinili Köşk inşa edilmiştir. II. Murat döneminde açılan Enderun Mektebi daha da geliştirilmiştir. Fatih’le birlikte padişahlar divan başkanlığını sadrazama bırakmıştır. Sınırların genişlemesiyle vezir, kazasker ve defterdar sayıları arttırılmıştır. Kanunnâme-i Âl-i Osman (Fatih Kanunnâmesi) hazırlanmıştır. Kanunnâme-i Âl-i Osman Osmanlı Devleti’nin ilk kanunnâmesidir. Kanunnâme-i Âl-i Osman ile padişaha kardeşlerini öldürtme yetkisi verilmiştir. Bundaki temel amaç, taht kavgalarını önleyerek merkezî otoriteyi korumaktır. 5. Aşağıdakilerden hangisi Fatih Dönemi’ndeki gelişmelerden biri değildir? A) Divan başkanlığı sadrazama verilmiştir. B) İlk kez altın para bastırılmıştır. C) Topkapı Sarayı inşa edilmiştir. D) İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır. E) İran’la ilk resmî antlaşma imzalanmıştır. Bu kanunnâme ile ayrıca; Müsadere (devlet tarafından bir yöneticinin mallarına el konulabilmesi), Sancak Sistemi (Şehzâdelerin eğitimiyle ilgili sistem) ve Cülûs Dağıtımı (tahta çıkarken dağıtılan bahşiş) yasalaşmıştır. ~ 72 ~ 1-B 2-C 3-A 4-D 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” B. II. Bayezid Dönemi (1481-1512) ✎ II. Bayezid dönemi yükselme devri içinde “duraklama devri” olarak görülür. ✎ Bu dönemde fetihler durma noktasına gelmiş, siyasî faaliyetler azalmıştır. Bunun en önemli sebebi Cem Sultan Meselesi’nin bir dış sorun haline gelmesidir. 1. II. Bayezid döneminin Yükselme Dönemi içinde ‘Duraklama Dönemi’ olarak anılmasında; I. ✎ Cem Sultan II. Bayezid’in hükümdarlığını tanımayarak Bursa’ya gelmiş, hâkimiyet Cem Sultan Olayı’nın yaşanması, II. eğitim çalışmalarına önem verilmesi, alâmeti olarak adına hutbe okutup para bastırmıştır. Devletin paylaşılmasını ve Anadolu’nun kendisine verilmesini istemiştir. Konya’ya gelip Karamanoğullarının desteğini alan Cem Sultan, Şam ve Mısır’a gidip Memlûklardan da destek almıştır. III. Avrupa devletlerinin Osmanlı aleyhine ittifaklar kuramaması durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? ✎ Ancak aldığı yardımlarla Anadolu’ya giren Cem Sultan Akşehir’de yapılan savaşı A) Yalnız I kaybetmiş ve Rodos şövalyelerine sığınmak zorunda kalmıştır. (1492) ✎ Böylece Cem Sultan sorunu bir iç sorunken Avrupa sorunu haline gelmiştir. Önce Fransa daha sonra Vatikan’a gönderilen Cem Sultan 1495’te hastalanarak (kimine göre zehirlenerek) ölmüştür. ✎ 1484’te Kili ve Akkerman kaleleri alınarak Boğdan’ın fethi kesinleşmiş, böylece Os- manlı ve Kırım toprakları karadan birleşmiştir. Bunun üzerine bölgeye asker gönderen Leh kuvvetleri ile yapılan mücadelede Leh ordusu geri püskürtülmüştür. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 2. İran’da bulunan Safevî Devleti’nin, Anadolu’yu ele geçirme amacıyla yaydığı Şiî propagandasının bir sonucu olarak, II. Bayezid döneminde ortaya çıkan ayaklanma aşağıdakilerden hangisidir? ✎ İspanya’da baskı altında olan Yahudiler Osmanlı topraklarına yerleştirilmiştir. A) Ahmet Paşa B) Şahkulu ✎ II. Bayezid dönemindeki bir diğer gelişme ise, Safevî Devleti’nin kışkırtmasıyla Ana- C) Şeyh Bedreddin D) Baba Zünnûn dolu’da ortaya çıkan Şahkulu Ayaklanması’dır. Şiîliği yaymayı hedefleyen bu ayaklanma güçlükle de olsa bastırılmıştır. C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520) E) Kalenderoğlu 3. I. devletin teokratik yapısının güçlenmesi, ✎ Yavuz Sultan Selim, babasının tahtı terk etmesiyle yeniçerilerin de desteğini alarak II. Baharat Yolu’nda denetim sağlanması, hükümdar olmuştur. (1512) 1513’te Şehzâde Korkut boğdurulmuş, Şehzâde Ahmet de yakalanıp idam edilmiştir. Böylece taht kavgaları önlenmiş ve merkezî otorite sağlanmıştır. Yavuz döneminde; III. Doğu Akdeniz’de Osmanlı egemenliğinin artması 1514’te Safevîlerle yapılan Çaldıran Savaşı kazanılmış ve böylece Doğu Anadolu Osmanlı egemenliğine girmiştir. Yukarıda verilen gelişmelerden hangilerinin Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonucunda gerçekleştiği savunulabilir? A) Yalnız I 1515 yılında Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği ortadan kaldırılmış, Ra- D) II ve III mazanoğulları Beyliğinin de Osmanlı otoritesine itaat etmesiyle Anadolu Türk siyasî birliği kesin olarak sağlanmıştır. ❆ Osmanlı-Memlûk İlişkileri ve Mısır Seferi (1516-1517) ✎ 1516 Mercidabık Savaşı ile Memlûklar mağlup edilmiş ve Suriye ele geçirilmiştir. ✎ 1517 Ridâniye Savaşı ile Memlûklar kesin olarak yenilmiş ve Mısır fethedilmiştir. ❆ Mısır Seferi’nin Sonuçları: Halifelik makamı Osmanlı Devleti’ne geçmiş, böylece Osmanlı’da yönetim “teok- ratik” (dinsel) özelliğe bürünmüştür. Yavuz Sultan Selim “Mekke ve Medine’nin Hizmetçisi” unvanı almıştır. B) Yalnız II C) I ve II E) I, II ve III 4. Osmanlı Devleti’nde Hazine-i Hümâyûn’u (devlet hazinesini) altınla dolduran ve bu yüzden hazinenin kapısında daima onun mührü asılı olan tek Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Murat B) II. Bayezid C) Yavuz Sultan Selim D) Fatih Sultan Mehmet E) Kanunî Sultan Süleyman Osmanlı Devleti’nde ilk Osmanlı halifesi Yavuz Sultan Selim olmuştur. Saltanat makamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir. Baharat Yolu’nun denetimi tamamen Osmanlılara geçmiş ve Doğu Akdeniz’deki Osmanlı hâkimiyeti güçlenmiştir. Osmanlı Devleti’nde devlet hazinesini altınla dolduran ve bu yüzden hazinenin kapısında daima onun mührü asılı olan tek padişah Yavuz Sultan Selim’dir. 5. XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan Celâli İsyanları’na başlangıç oluşturan ve Tokat civarında çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması hangi Osmanlı padişahı döneminde gerçekleşmiştir? A) II. Mehmet (Fatih) B) II. Selim C) I. Selim (Yavuz) D) II. Bayezid E) I. Süleyman (Kanunî) Kutsal Emânetler İstanbul’a getirilmiştir. ✎ Tokat’ta ortaya çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması 1518’de bastırılmıştır. (XVII. yüz- yılda Anadolu’daki isyanlara “Celâli İsyanları” denilmesinin sebebi budur.) 1-A 2-B 3-E 4-C 5-C ~ 73 ~ “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566) ✎ Yavuz Sultan Selim’in ölümünden sonra, başka erkek kardeşi olmadığı için taht mü- cadeleleri ile uğraşmadan tahta çıkmıştır. ✎ Kanunî babasından; dolu bir hazine, güçlü bir ordu, tecrübeli devlet adamları, güç- lü temeller üzerine oturmuş bir devlet ve güvenliği sağlanmış bir Doğu bölgesi devralmıştır. ✎ Kanunî dönemi, Osmanlı Devleti’nin bir anlamda “zirve” dönemidir. Avrupalılar I. Süleyman’ı “Muhteşem Süleyman” ya da “Büyük Sultan” adıyla anmışlardır. ✎ Kanunî, Osmanlı tarihinde en uzun süre tahta kalan padişahtır. (46 yıl) (Osmanlı tarihinde en kısa süre tahta kalan padişah ise V. Murat’tır. (93 gün) 1. Kanunî Sultan Süleyman tahta çıktığında taht kavgalarına rastlanmamasında, I. taht için rakip olmaması, II. devletin güçlü bir orduya ve dolu bir hazineye sahip olması, III. yeniçerilerin hükümdarı desteklemesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Kanunî döneminin başlangıcında iç isyanlar ortaya çıkmıştır. Bunlar; Canberdi Gazâli İsyanı: Memlûk komutanlarından Canberdi Gazali, Memlûk dev- letini yeniden kurmak için ayaklanmıştır. İsyan kısa sürede bastırılmıştır. Ahmet Paşa İsyanı: Geleneklere göre sadrazam olma sırası kendisindeyken, pa- dişahın bir değişiklik yaparak sadrazamlığa İbrahim Ağa’yı ataması ve Ahmet Paşa’yı Mısır valiliğine göndermesi üzerine, Ahmet Paşa’nın Mısır’da çıkardığı bir ayaklanmadır. İsyan bölgedeki Yeniçeriler tarafından bastırılmıştır. Kalender Çelebi İsyanı: Tımarlarının elinden alınmasını bahane eden Kalender Çelebi sipahileri ile birlikte ayaklanmış, tımarı geri verilerek isyan bastırılmıştır. Baba Zünnûn İsyanı: Vergi sorunu yüzünden çıktığı için, bu isyan ekonomik ka- 2. Aşağıdakilerden hangisi Kanunî dönemi iç isyanlarından biri değildir? A) Ahmet Paşa İsyanı B) Kalender Çelebi İsyanı C) Canberdi Gazâli İsyanı D) Şeyh Bedreddin İsyanı E) Baba Zünnûn İsyanı rakterlidir. Yozgat’ta Bozoklu bir boy beyi olan Baba Zünnûn tarafından çıkarılan bu isyan kısa sürede kontrol altına alınmıştır. ✎ Kanunî döneminde; 1521’de Belgrat fethedilmiştir. 1526’da Mohaç Meydan Muharebesi’nde (2 saatte) Macarlar mağlup edilmiştir. 3. “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ve aynı zamanda “Divân-ı Muhibbî” adlı eseriyle ünlü Osmanlı padişahı, aşağıdakilerden hangisidir? 1529’da Viyana kuşatılmışsa da kış şartları nedeniyle kuşatma kaldırılmıştır. A) Fatih Sultan Mehmet 1532’de Almanya Seferi düzenlenmiş ve 1533 yılında da Avusturya ile İstanbul B) Yavuz Sultan Selim Antlaşması imzalanmıştır. 1535’te ilk kez Fransa’ya kapitülasyonlar verilmiştir. C) Çelebi Mehmet D) II. Bayezid E) Kanunî Sultan Süleyman Fransa’ya kapitülasyonların (siyasî, hukukî ve ekonomik ayrıcalıklar) verilmesindeki temel amaç, Avrupa’daki Haçlı birliğini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmaktır. 1538’de Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Haçlıları Preveze Deniz Savaşı’nda yenilgiye uğratmıştır. Böylece Akdeniz “Türk Gölü” olmuştur. Preveze Deniz Savaşı’nın yıl dönümleri günümüzde her 28 Eylül’de “Türk Denizcilik Günü” ya da “Donanma Günü” olarak kutlanmaktadır. İran’a düzenlenen sefer sonrasında 1555’te Amasya Antlaşması imzalanmıştır. 4. Günümüzde yıldönümleri her 28 Eylül’de “Donanma Günü” ve “Türk Denizcilik Günü” olarak kutlanan, Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının Haçlılara karşı zafer kazandığı savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) Çeşme B) Preveze D) Gelibolu C) İnebahtı E) Cerbe Amasya Antlaşması Osmanlı ile İran arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır. Kanunî döneminin en ünlü minyatür sanatçısı Matrakçı Nasûh, 1533-1535 yılları arasında gerçekleşen Irakeyn Seferiyle ilgili olarak yazdığı ve 128 minyatürden oluşan “Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn” adlı eseri ile ünlüdür. Hint ticaret yolunu ele geçirmek amacıyla düzenlenen ve Pirî Reis ile Seydi Ali Reis’in kaptan-ı deryalık yaptığı Hint Deniz Seferleri’nde başarı sağlanamamıştır. Sefer dönüşü Pirî Reis “Kitâb-ı Bahriye”, Seydi Ali Reis ise “Mir’âtü’l Memâlik” (Memleketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır. 5. I. Süleyman (Kanunî) döneminde Hint Deniz Seferlerine katılan ve ‘Kitâb-ı Bahriye’ adlı eseri ve haritacılık çalışmalarıylaünlü denizci aşağıdakilerden hangisidir? A) Seydi Ali Reis B) Kılıç Ali Reis C) Pirî Reis D) Turgut Reis E) Barbaros Hayreddin Kanunî Sultan Süleyman “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ünlü bir şairdir. En ünlü eseri ise Divân-ı Muhibbî’dir. ~ 74 ~ 1-A 2-D 3-E 4-B 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” E. Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579) ✎ Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa Kanunî, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde sadrazamlık yapmıştır. 1. I. ✎ Kanunî’nin ölümünden sonra önce II. Selim, daha sonra III. Murat tahta geçmiştir. III. Murat II. II. Selim Ancak her iki padişahın döneminde de Sokullu Mehmet Paşa etkili olmuştur. Bu yüzden bu döneme Sokullu Dönemi adı verilmiştir. III. Kanunî Sultan Süleyman 1568’de Yemen Osmanlı’ya bağlanmış, ayrıca Sakız Adası fethedilmiştir. Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa, yukarıda verilen Osmanlı padişahlarından hangilerinin döneminde sadrazamlık yapmıştır? 1570’te Akdeniz ticaretine hâkim olmak amacıyla Kıbrıs fethedilmiştir. A) Yalnız I ✎ Sokullu Dönemi’nde; 1571’de Haçlı donanmasıyla İnebahtı Deniz Savaşı yapılmış, ancak bu savaşta B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III başarı sağlanamamıştır. İnebahtı’da Osmanlı donanması yakılmıştır. Sadece Uluç Ali Paşa komuta ettiği filoyu kurtarmış, bu başarısından dolayı Kaptan-ı Deryalığa getirilerek Kılıç Ali Paşa adını almıştır. Sokullu Mehmet Paşa, Venedik elçisine İnebahtı Deniz Muharebesi ile ilgili olarak “Biz Kıbrıs’ı almakla sizin kolunuzu kestik, siz İnebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı traş ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın yerine daha gürü çıkar.” cevabını vermiştir. 2. 1571’de Haçlı ordusunun üstünlüğüyle sona eren ve aynı zamanda Osmanlı donanmasının da yakıldığı savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) Cerbe B) Çeşme D) İnebahtı C) Gelibolu E) Preveze 1574’te Tunus’un alınmasıyla Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır. 1576’da Vâdiü’s-Seyl Savaşı ile Fas Osmanlı egemenliğine girmiştir. Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa tarafından Don-Volga Kanalı, Süveyş Kanalı ve Karadeniz-Marmara Kanalı olmak üzere 3 proje hazırlanmış, ancak başarı sağlanamamıştır. ✎ Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın 1579’da ölümüyle Osmanlı Devleti yükselme döneminden “Duraklama Dönemi”ne girmiştir. 3. 1571 İnebahtı Deniz Savaşı sonrası Venedik elçisine; “Biz Kıbrıs’ı almakla sizin kolunuzu kestik, siz ise İnebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı tıraş ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın yerine daha gürü çıkar.” cevabını vererek, ağır bir yenilgi almasına rağmen Osmanlı Devleti’nin gücünü ortaya koymaya çalışan devlet adamı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Kılıç Ali Paşa B) Sokullu Mehmet Paşa Not Alınız.............................................................................................................................. C) Müezzinzâde Ali Paşa ........................................................................................................................................................................ D) Barbaros Hayrettin Paşa ........................................................................................................................................................................ E) Pertev Paşa ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 4. 1576 tarihli Vâdiü’s-Seyl Savaşı sonucu Osmanlı egemenliğine giren bölge aşağıdakilerden hangisidir? ........................................................................................................................................................................ A) Fas B) Tunus D) Yemen ........................................................................................................................................................................ C) Cezâyir E) Suriye ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 5. ........................................................................................................................................................................ I. ........................................................................................................................................................................ II. Süveyş Kanalı ........................................................................................................................................................................ III. Don-Volga Kanalı Korint Kanalı ........................................................................................................................................................................ Yukarıdaki projelerden hangileri Sokullu Mehmet Paşa tarafından hazırlanmıştır? ........................................................................................................................................................................ A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ........................................................................................................................................................................ C) I ve II E) I, II ve III ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D 3-B 4-A 5-D ~ 75 ~ [Metni yazın] IV. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (3) (3) (3) (3) (2) (2) (2) (2) (1) (2) (2) (3) (3) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (3) (3) (1) (1) (2) (2) (1) (3) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, “Osmanlı Devleti’nin Kültür ve Medeniyeti” KPSS’deki en yoğun tarih konularından biridir. ÖSYM, bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli sorulara ve yine ağırlıklı olarak kültür, sanat ve bilim konularına yer vermektedir. Ancak bu bölümle ilgili sürpriz sorular gelme ihtimali de göz ardı edilmemelidir. Bu noktada siz değerli adaylara yol göstermesi ve kolaylık sağlaması bakımından, ele alınan her konuyla ilgili, konunun anlatıldığı sayfalarda çıkması muhtemel soru örneklerine olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Verilen örnek soruların çok iyi incelenmesini ve konuyla ilgili bol soru çözülmesini öneriyoruz. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili özellikle kavram bilgisine son derece önem verilmesi gerektiğidir. Osmanlı Devleti’nin hemen her alandaki teşkilât yapısına ilişkin kavramların çok iyi bilinmesi gerekmektedir. ~ 78 ~ KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” I. DEVLET YÖNETİMİ ✎ Osmanlı Devleti’nin teşkilât yapısı, özellikle Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve uygarlığından etkilenilerek gelişme göstermiştir. 1. Osmanlı Devleti’nde devlet anlayışının oluşmasında; ✎ Osmanlı devlet yönetiminin oluşumunda; I. eski Türk gelenekleri, II. İslâm hukuku, Eski Türk gelenekleri III. fethedilen bölgelerdeki yönetim an- İslâm dininin kuralları layışları hâkim olunan bölgelerdeki yönetim anlayışları unsurlarından hangilerinin etkili olduğu etkili olmuştur. savunulabilir? A) Yalnız I ✎ Osmanlı Devleti’ni Osmanlı soyundan gelen hükümdarlar yönetmiştir. Osmanlı’da- ki bu yönetim şekline “Mutlak Monarşi” adı verilmektedir. (1876 I. Meşrutiyet dönemine kadar yönetim anlayışı bu şekildedir.) Mutlak Monarşi: Devletin tek bir kişi tarafından yönetildiği yönetim şeklidir. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. I. Amasya II. Edirne ✎ Osmanlı Devleti’nde padişah ülkenin mutlak hâkimi olarak görülmüş, tüm gücün III. İstanbul padişaha ait olduğu kabul edilmiştir. Padişah sahip olduğu gücü ve otoritesini töre, İslâm hukuku ve adalet sistemine uygun olarak kullanmıştır. Yukarıdaki şehirlerden hangileri Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapmıştır? ✎ Devlete merkezlik yapan şehirler, kuruluş döneminden itibaren doğudan batıya A) Yalnız II doğru bir istikamet takip etmiştir. Bunun nedeni, devletin fethedilen topraklara yakın olmak istemesidir. Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapan şehirler şunlardır: Osmanlı Devleti’nin Merkezleri B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 3. Aşağıdaki şehirlerden hangisi Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapmamıştır? A) İznik Söğüt Bilecik Karacahisar Bursa İznik İstanbul Edirne B) Edirne C) Konya E) İstanbul D) Bursa 4. Osmanlı Devlet yönetiminde; I. yabgu, II. hünkâr, III. sultan A) PADİŞAH unsurlarından hangileri hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır? ✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın; halkı korumak, orduya komuta etmek, adaleti sağ- A) Yalnız I lamak, huzur ve refahı sağlamak, kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek gibi görevleri vardı. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Padişah ülkenin mutlak hâkimi sayılmış, ancak yetkileri şer’i (İslam Hukuku) ve örfî (eski Türk gelenekleri) hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır. 5. Hükümdarlık Unvanları Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri) I. fetva, II. sikke, III. hil’at * Hakan * Hüdâvendigâr * Han * Padişah * Bey * Sultan * Gâzi * Nasr * Hünkâr * Halife * Otağ (Çadır) * Taht (Örgin) Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev- * Sikke (Para) * Hutbe leti’nde hükümdarlık alâmetleri arasında * Tabl (Davul) * Hil’at * Çetr (Şemsiye) * Sancak * Tuğ * Kılıç Alayı * Tuğra * Alem (Bayrak) * Cülûs Bahşişi * Biat Töreni yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III 1-E 2-D C) I ve II E) I, II ve III 3-C 4-A 5-D ~ 79 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası Padişahın Yetkileri 1. Osmanlı Devleti’nde padişahın yasama yetkisini kullandığına, I. YARGI YASAMA Ferman (Buyruk): Padişahın yazılı emirleridir. (Padişah buyruğu) Tuğra: Padişahın imzasıdır. Kanunnâme: Birçok konunun ele alındığı padişah belgesidir. Adaletnâme: Tebaanın (halkın) haklarının yönetene karşı korunduğu padişah belgesidir. YÜRÜTME Padişahlar yürütme yetkisini Divân-ı Hümâyun aracılığı ile kullanmıştır. Fatih dönemine kadar Divân-ı Hümâyun’a padişahlar başkanlık etmiş, bu dönemden itibarense sadrazam başkanlık etmiştir. Berat (İnhâ): Atama belgesidir. Hatt-ı Hümâyun: Bizzat padişah tarafından yazılmış emirlerdir. Müsâdere Sistemi: Devletin gerekli gördüğü hallerde haksız kazanç sağlayan ya da elindeki yetkileri kötüye kullanan kişilerin mal varlığına el koyma hakkıdır. II. Mahmut döneminde kaldırılan bu sisteme 1839 Tanzimat Fermanı ile resmen son verilmiştir. Kulluk Hakkı: Padişahın devşirme sistemi içerisindeki kişiler üzerinde öldürme hakkının bulunmasıdır. Bu sisteme de Tanzimat Fermanı ile resmen son verilmiştir. buyruk, II. kulluk hakkı, III. berat unsurlarından hangileri kanıt olarak gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde, padişahın atama, görev ve yetki verme belgesine verilen addır? A) Tuğra B) Berat D) Fetva C) Ferman E) Kanunnâme 3. Osmanlı Devleti’nde cülûs bahşişi, I. padişahların tahta çıkışı, II. padişahların bizzat sefere gidişi, III. iç isyanların bastırılması gelişmelerinden hangilerinde dağıtılırdı? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II Osmanlı Devleti’nde ordunun başında sefere çıkan son padişah II. Mustafa’dır. C) Yalnız III E) II ve III Sefere çıkmayan ilk padişah ise II. Selim’dir. Osmanlı Devleti’nde padişahlar dinî hassasiyete sahiplerdi. Ancak buna rağmen hiçbiri hacca gitmemiştir. Osmanlı tarihinde hacca giden tek şehzâde Fatih’in küçük oğlu Cem Sultan’dır. (1481-1482) ✎ Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk kez “I. Murat” kullanmıştır. 4. Osmanlı Devleti’nde, padişahların tahta çıkmaları sırasında dağıtılan “cülûs bahşişi” uygulaması ilk kez hangi padişah döneminde başlamıştır? A) II. Mehmet B) III. Murat C) I. Bayezid D) I. Murat ✎ Osmanlı Devleti’nde padişahlar cülûs töreniyle tahta çıkar, orduya “cülûs bahşişi” E) I. Süleyman dağıtırlardı. Bu uygulama ilk kez Yıldırım Bayezid döneminde başlamıştır. ✎ Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethiyle birlikte Osmanlı padişahları “halife” unvanını da almışlardır. Böylece Osmanlı Devleti, Teokratik Mutlak Monarşi sistemine adım atmıştır. Saltanat makamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir. 5. Osmanlı Devleti’nde, saltanat makamı içinde halifelik anlayışının uygulanmaya başlanmasının; I. oligarşi, II. monarşi, III. teokrasi B) OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ ✎ Verâset sistemi, ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmasıdır. Bu sistem unsurlarından hangilerinin güçlenmesine katkı sağladığı savunulabilir? A) Yalnız I ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, şehzâdeler arasında taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının bozulmasına neden olmuştur. ✎ Osmanlı Devleti’nde verâset sistemindeki gelişme şu şekilde olmuştur: ~ 80 ~ B) Yalnız II D) I ve III 1-D 2-B C) Yalnız III E) II ve III 3-A 4-C 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” OSMALI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ Osman ve Orhan Bey Dönemleri Osman ve Orhan Bey dönemlerinde geleneksel verâset anlayışı yani “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı vardır. 1. Osmanlı Devleti’nde kardeş katlini ilk uygulayan ve kardeş katlini ilk kez yasalaştıran padişahlar, aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) I. Murat-II. Mehmet I. Murat Dönemi I. Murat döneminde bu anlayış terk edilmiş ve “ülke padişahın ve oğullarının ortak malıdır.” anlayışı getirilmiştir. Amaç merkezî otoriteyi korumaktır. İlk kez kardeş katlini uygulamıştır. II. Mehmet (Fatih) Dönemi Fatih döneminde “ülke sadece padişahın malıdır.” anlayışı getirilmiştir. Ayrıca “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile “kardeş katli” yasal hale getirilmiş ve merkeziyetçi bir yapı sağlanmıştır. I. Ahmet Dönemi I. Ahmet döneminde ise “Ekber ve Erşed” sistemi getirilmiş, böylece tahta “en büyük ve olgun” olanın geçmesi sağlanmıştır. Bundaki amaç ise taht kavgalarını önlemektir. İlk Osmanlı kanunnâmesi olan Kanunnâme-i Âl-i Osman ile; Sancağa Çıkma, Cülûs Bahşişi, Müsadere Sistemi ve Kardeş Katli yasalaşmıştır. B) II. Murat-II. Mehmet C) II. Mehmet-I. Süleyman D) I. Bayezid-II. Mehmet E) I. Murat-II. Bayezid 2. İlk Osmanlı kanunnâmesi olarak bilinen “Kanunnâme-i Âl-i Osman” aşağıdaki padişahlardan hangisi tarafından yayımlanmıştır? A) I. Ahmet B) II. Murat D) II. Mehmet C) I. Bayezid E) I. Süleyman 3. Osmanlı Devleti’nde I. Murat Dönemi’nde, eski Türk yönetim geleneği olan “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışının yerini, “ülke padişah ve oğullarınındır.” anlayışı almıştır. Bu uygulamanın temel amacı aşağıdakilerden hangisidir? C) SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ) A) Şehzâdelere devlet yönetimi konusunda tecrübe kazandırmak ✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın erkek çocuklarına şehzâde ya da çelebi denilmiştir. B) Halk arasında birlik ve beraberliği sağlamak ✎ XVI. yüzyılın sonlarına kadar şehzâdeler, sarayda dinî eğitim aldıktan sonra 14-15 yaşlarına geldiklerinde, eğitim amaçlı Anadolu’daki sancaklara gönderilmişlerdir. Osmanlı Devleti’nde şehzâdelerin gönderildiği Anadolu’daki önemli sancak merkezleri arasında; Manisa, Amasya, Trabzon, Kütahya, Aydın, Konya, Çankırı, Kastamonu, Teke ve Kefe yer almaktadır. Bunlardan Kefe, Kırım’ın güneyinde bulunan bir şehir olup, Anadolu dışındaki tek şehzâde sancağıdır. ✎ Sancaklara gönderilen şehzâdeler, “lala” adı verilen (Selçuklulardaki atabey) bilgili ve deneyimli kişiler tarafından eğitilmiştir. Böylece şehzâdelerin devlet yönetiminde tecrübe kazanmaları sağlanmıştır. Bu sisteme Sancak Sistemi denmiştir. Fatih döneminde Kanunnâme-i Âl-i Osman ile yasa haline getirilen sancağa çıkma geleneğine, III. Mehmet döneminde (1595-1603) son verilmiştir. Sancağa gönderilmeyen şehzâdeler sarayın “şimşirlik” kısmında gözetim altında tutulmuştur. Bu da şehzâdelerin tecrübesiz olarak tahta çıkmalarına neden olmuştur. C) Taht kavgalarını önlemek D) Federal yönetim sistemine geçmek E) Hanedan değişikliğini önlemek 4. Duraklama döneminde sancak sistemi terk edilmiş; şehzâdeler, sarayda, dış dünyaya kapalı bir hayat yaşamışlardır. Bu değişikliğin Osmanlı Devleti'nde, I. şehzâdelerin yönetim deneyimi kazanamaması, II. egemenlik anlayışının değişmesi, III. demokratik yönetim anlayışının güçlenmesi durumlarından hangilerine neden olduğu savunulabilir? A) Yalnız I Osmanlı Devleti’nde sancağa çıkmadan tahta oturan ilk padişah I. Ahmet’tir. D) MERKEZÎ TEŞKİLÂT ✎ Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilâtında mutlak otorite padişaha aitti. ✎ Ülkeyi yönetme hakkı ise Osmanlı hanedanına aitti. B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde şehzâde sancağı olmamıştır? A) Kütahya B) Manisa D) Amasya C) Trabzon E) Malatya ✎ Yönetimin temeli örfî ve şer’i hukuk kurallarına dayanmaktaydı. ✎ Osmanlı’da merkezî teşkilât padişah, saray ve Divân-ı Hümâyun’dan oluşmaktadır. 1-A 2-D 3-C 4-A 5-E ~ 81 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası 1) SARAY TEŞKİLÂTI ✎ Osmanlı Devleti’nde saray, hem padişah ve ailesinin özel hayatını geçirdiği hem de devlet işlerinin yürütüldüğü merkez özelliğine sahiptir. ✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyıla kadar Fatih döneminde yaptırılan Topkapı Sarayı’ndan 1. Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılan ve en uzun süre kullanılan Osmanlı sarayı aşağıdakilerden hangisidir? yönetilmiştir. Topkapı Sarayı devletin en uzun süre yönetildiği saraydır. Sarayın Adı Yaptıran Padişah Bulunduğu Yer Avrupa Etkisi Bursa Sarayı (ilk saray) Orhan Bey Bursa (XIV. yy) Yok Edirne Sarayı I. Murat Edirne (XIV. yy) Yok Topkapı Sarayı II. Mehmet (Fatih) İstanbul (XV. yy) Yok Yıldız Sarayı* III. Selim İstanbul (XIX. yy) Var Dolmabahçe Sarayı Abdülmecit İstanbul (XIX. yy) Var Çırağan Sarayı Abdülaziz İstanbul (XIX. yy) Var Beylerbeyi Sarayı Abdülaziz İstanbul (XIX. yy) Var A) Dolmabahçe Sarayı B) Yıldız Sarayı C) Topkapı Sarayı D) Edirne Sarayı E) Beylerbeyi Sarayı 2. I. Topkapı II. Çırağan III. Dolmabahçe Yukarıdaki Osmanlı saraylarından hangilerinde Avrupa etkisinden söz edilemez? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III * Yıldız Sarayı, II. Abdülhamit döneminde devletin yönetim merkezi hâline gelmiştir. 3. III. Selim tarafından yaptırılan, daha sonra II. Abdülhamit döneminde devletin yönetim merkezi haline getirilen Osmanlı sarayı aşağıdakilerden hangisidir? SARAYIN BÖLÜMLERİ Enderun (İç Saray) Birun (Dış Saray) Harem (Dârü’s-saade) A) Çırağan Sarayı B) Edirne Sarayı C) Topkapı Sarayı D) Bursa Sarayı E) Yıldız Sarayı İdarî yöneticilerin ve saray görevlilerinin yetiştirildiği saray okulu niteliği taşır. Osmanlı Devleti’nde devşirme yöntemiyle toplanan çocuklardan, saraya alınanlar burada eğitilirdi. Enderun ve Birun’u birbirine bağlayan bölüme Bâbü’s-saade adı verilmiştir. Devlet işlerinin görüşüldüğü ve sarayın dış hizmetinde görevli olan personelin bulunduğu kısımdır. Padişahın resmî hayatı burada geçerdi. Kubbealtı (Kubbenîşin) vezirleri de burada yer alıyordu. Padişahın ve ailesinin özel hayatını geçirdiği bölümdür. Sarayda padişah ve ailesi dışında hiç kimse ikâmet edemezdi. Haremin yöneticisi Harem Ağası’dır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray Teşkilâtı ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Birun, padişahın resmî hayatının geçtiği yerdir. B) Harem özel bir bölüm olup, padişah ve ailesi dışında kimse ikamet edemezdi. C) Osmanlı Devleti’nde “devşirme” yöntemiyle toplanan çocuklardan, saraya alınanlar Birun’da eğitim görmüşlerdir. D) Enderun, idarî yöneticilerin ve saray görevlilerinin yetiştirildiği bir “saray okulu” niteliği taşır. E) Enderun ve Birun’u birbirine bağlayan bölüme “Bâbü’s-saade” adı verilmiştir. BÖLÜMLERİ BÖLÜMLERİ BÖLÜMLERİ Saray Okulu Kubbealtı (Kubbenîşin) Padişahın özel dairesi Arz Odası Altıbölük halkı Kızlar bölümü Büyük Oda Cebeciler ve Topçular Küçük Oda Müteferrikalar Hazine-i Hassa Mehterhâne Vâlide Sultanlar, padişah eşleri ve kızlarının oturduğu daireler Has Oda Saray Hastanesi C) Kiler Odası Doğancılar Odası Saray Mutfağı D) Hazine-i Hassa Kiler Odası Dış Hazine Seferli Odası Şehremini Dairesi 5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray Teşkilâtı’nda ‘İç Saray’ olarak bilinen Enderun’un bölümlerinden biri değildir? A) Seferli Odası B) Kubbealtı E) Doğancılar Odası 1-C ~ 82 ~ 2-A 3-E 4-C 5-B KPSS K / Tarihin Pusulası “O Osmanlı Devvleti’nde Külttür ve Mede eniyet” 2) 2 DİVÂN-I H HÜMÂYUN ✎ Merkezî teşşkilâtın en öne emli organıdır. 1. Aşağ ğıdakilerden ha angisi Divân-ı HümâH yun ille ilgili doğru bir b bilgi değildiir? ✎ Divân-ı Hüm mâyun’da; siyasî, A) D Danışma kurulu niteliği taşımakttadır. adlî, askerî ve malî işler görüşülüp karara bağlanırdı.. B) D Devlet işlerinin görüşüldüğü yerd dir. C) II . Mehmet (Fatiih)’ten sonra sa adrazam baaşkanlığında toplanmaya başla amıştır. ✎ Devlet işlerrinin görüşüldü üğü D) Te Temyiz mahkemesi görevi de va ardır. yer olan Divân-ı Hümayyun, son söz pad dişaha ait oldu uğu için sadece Danışma Kurrulu niteliğindeyydi. Devlet adaamlarının padişaaha bağlılık bilddirmesine “Biatt” adı verilmiştiir. E) O Osmanlı Yükselm me Dönemi’nde e kurulan kuurumlardan birid dir. 2. Osmaanlı devlet yön netiminde en ön nemli kurum m olan Divân-ı Hümâyun’da görüşüg len vee alınan kararla arın kaydedildiği defterlerre ne ad veriliy yordu? A) Ş Şer’’iyye Sicilleri ✎ Divân-ı Hüm mâyun devletin en önemli yasama, y yürüt me ve yargı organı o niteliğin ne B) M Mühimme Defterrleri sahiptir. C) Te Temettu’at Defte erleri ✎ Nitekim divvanın, bir konu uyu karara bağğlaması yasam ma, padişah karrarlarını uygula a- D) Ta Tahrir Defterleri ması yürütm me ve ağır cezaalara bakması ya da taşrada alınan kararlarrı temyiz etmesi (Divân-ı Meezâlim gibi) yarrgı yetkisini kulllandığının açıkk kanıtıdır. E) S Salnâmeler ✎ İlk kez Orhaan Bey döneminde kurulan Divân-ı D Hümay un’a II. Mehmet (Fatih) döne e- mine kadar padişah başkaanlık etmiş, Fatih’ten itibare n ise divan sad drazam başkan nlığında toplaanmıştır. 3. Osmaanlı Devleti’nde e Divân-ı Hümâ âyun’da alınan n kararlara verrilen ad aşağıdakilerden h hangisidir? Padişah istterse toplantılaarı “Kasr-ı Adl” denilen d kafesli bbölümden izleyyebilirdi. A) Biaat B) Tu uğra D) Hüküm C) Ferman F E) Berat ✎ Divân-ı Hüm mâyun toplantıları, Kanuni dö öneminden itibbaren Kubben nîşin (Kubbealttı) adı verilen yyerde yapılmayya başlanmıştır. ✎ Divanda alınan kararlara hüküm, bu ka ararların kaydeedildiği defterlere de Mühim m- me Defterleeri adı verilmişştir. Alınan karrarların uygulaanması ve kayııtların tutulması ile ilgili ise TTahvil, Ruûs, Beylikçi B ve Ame edî kalemleri ggörevlendirilmiştir. ✎ Divân-ı Hüm mayun, II. Mah hmut dönemin nde Nazırlıklarrın (Bakanlar Kurulu K / Mecliss-i 4. Osmaanlı Devleti’nde e padişahların Divân-ı Hümââyun toplantıla arını izledikleri kafesli bölüm me verilen ad aşağıdakilerden a n hangisidiir? Vükelâ) oluşşturulmasıyla kaldırılmıştır. A) Kaasr-ı Adl B) Kubben nişîn C) Bââb-ı Âli D) Bâbü’ss-saade E) Dâr’üs-saade 3) 3 DİVÂN ÜY YELERİ ✎ Osmanlı devvlet yönetimin nde Seyfiye, Ka alemiye ve İlm miye sınıfı olmaak üzere üç sın nıf bulunmaktaaydı. Bu üç sınııfın da divanda a temsilcileri vaardı. a) a Sadrazam m (Vezir-i Âzzam) ✎ Padişahın m mutlak vekili olup, padişahtan n sonra en yettkili kişidir. 5. Paddişahın mutlak vekili v olup, padişşahtan sonnra en yetkili kişidir. Paddişahın mührünü taşırdı. Gerrektiğinde “Serd dâr-ı Ekrem” sıfa atıyla orduuya komuta ede ebilirdi. ✎ Sadrazam o olabilmenin şarrtı, Türkçe bilm mek ve Müslüm man olmaktı. Yukaarıda bazı özelliikleri verilen Divân-ı Hümââyun üyesi aşa ağıdakilerden hangih sidir? ? ✎ Padişahın m mührünü taşır ve v hiyerarşik sıralamada da een üstte yer alırdı. A) Ş Şeyhü’l-islâm ✎ Fatih’ten itibaren divana başkanlık b etmiiştir. B) K Kazasker ✎ Üst düzey yyöneticileri atama, görevden alma ve dene tleme yetkisi vardı. v C) S Sadrazam ✎ Gerektiğind de “Serdâr-ı Ekkrem” sıfatıyla ordulara komuuta edebilirdi. E) N Nişancı D) R Reisü’l-küttap ✎ Sadrazamlıkk makamına “P Paşa Kapısı” ya a da “Bâb-ı Âli”” adı verilirdi. ✎ Günümüzde eki “Başbakanlık” makamına a benzerdi. 1-E 2-B 3-D D 4-A 5-C ~ 83 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası b) Kubbealtı Vezirleri ✎ Devlet işlerinde sadrazama yardımcı olan kişilerdir. ✎ Divan toplantıları sarayın “Kubbealtı” kısmında yapıldığı için bu ismi almışlardır. ✎ Gerektiğinde valilik yapabilir ve orduya komuta edebilirdi. c) Kazasker (Kadıasker) 1. Osmanlı Devleti’nde askerî davalar, eğitim ve adalet işlerinden sorumlu Divân-ı Hümâyun üyesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Sadrazam B) Kazasker C) Nişancı D) Şeyhü’l-islâm E) Reisü’l-küttap ✎ Askerî davalardan, eğitimden ve adaletten sorumlu kişidir. Kazaskerlik makamı ilk kez I. Murat döneminde oluşturulmuştur. ✎ Kazasker olabilmek için Türk ve Müslüman kökenli ve ayrıca medrese çıkışlı olmak gerekiyordu. ✎ Kadı ve müderrisleri tayin eder, gerektiğinde azledebilirdi. Ancak İstanbul Kadısını (Taht Kadısı), öneminden dolayı padişah bizzat kendisi atardı. 2. Osmanlı Devleti’nde kazaskerlik makamı ilk kez hangi padişah döneminde oluşturulmuştur? A) I. Murat B) II. Osman C) I. Ahmet D) II. Mehmet E) III. Murat ✎ Gerektiğinde kadıların verdiği hükümleri inceleyebilir ve düzeltebilirdi. ✎ Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divana kıdeminden do- layı “Rumeli Kazaskeri” katılabiliyordu. ✎ Ordu ve yöneticiler arasındaki uyuşmazlıkları çözen yargı kurumu olarak da faali- yet göstermiştir. d) Defterdar ✎ Devletin her tülü malî işlerini yürüten görevlidir. 3. Osmanlı Devleti’nde her türlü iç ve dış yazışmaları yürütüp padişahın tuğrasını çeken, aynı zamanda fethedilen toprakların kayıtlarını da tutan Divân-ı Hümâyun üyesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Reisü’l-küttap B) Şeyhü’l-islâm C) Defterdar D) Nişancı ✎ Ayrıca bütçe hazırlayıp parasal işleri de yürütmüştür. E) Kazasker ✎ Kapıkulu ulûfelerini dağıtmak, akçenin değerini korumak, hazine ile ilgili işlerde hü- küm yazmak ve hazinenin gelir-gider hesaplarını tutmak başlıca görevleridir. ✎ Anadolu ve Rumeli Defterdarı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divan toplantılarına kı- deminden dolayı “Rumeli Defterdarı” (=Baş Defterdar) katılabiliyordu. ✎ Sınırların genişlemesiyle defterdar sayısında da artış yaşanmıştır. 4. Osmanlı Devleti’nde, fethedilen toprakların kayıtlarının tutulduğu defterlere ne ad veriliyordu? A) İmtiyaz defterleri e) Nişancı B) Mühimme defterleri ✎ Tevkiî ya da Tuğraî isimleriyle de bilinmektedir. D) İcmâl defterleri ✎ Devletin her tülü iç ve dış yazışmalarını yürüten görevlidir. C) Evkaf defterleri E) Tahrir defterleri ✎ Tımar sisteminin başındaki başlıca görevliydi. ✎ Padişahın mektuplarını, beratlarını, fermanlarını ve kanunnâmeleri kaleme alır, bu belgelere bir nev’i padişahın imzası sayılan Tuğra çekerdi. ✎ Ayrıca fethedilen toprakların kaydını tutar ve tahrir defterlerine kaydederdi. Osmanlı Devleti’nde “Tapu Tahrir Devletleri”, içeriğinde önemli malî bilgileri barındırdığı için devletin gizlilik politikasına bağlı olarak şifreli Osmanlıca yazısı olan ve okunması oldukça zahmetli olan Siyakat yazısıyla kaydedilmiştir. 5. Osmanlı Devleti’nde, XVIII. yüzyılda uluslararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı olarak; I. reisü’l-küttap, II. şeyhü’l-islâm, III. sadrazam görevlilerinden hangilerinin sayısında artış olduğu savunulabilir? f) Reisü’l-küttap A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III ✎ Reisü’l-küttap, dış yazışmalardan sorumlu olan diplomatik görevliydi. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Önceleri nişancının yardımcısı iken XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur. ✎ XVIII. yüzyılda uluslararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı olarak önemi artmıştır. ~ 84 ~ 1-B 2-A 3-D 4-E 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü) ✎ Divanın daimî üyesi olmamakla birlikte, gerektiğinde alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda bilgisine başvurulurdu. ✎ İlmiye sınıfının başı olup, XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur. ✎ Şeyhü’l-islâmın verdiği kararlara, dine uygunluk belgesi anlamına gelen “fetva” adı verilmektedir. (İfta) Şeyhü’l-islâmlık makamına Bâb-ı Meşihat denmiştir. 1. Divân-ı Hümâyun’da alınan kararların yazılması, dosyalanması ve arşivlenmesinden sorumlu olup XVIII. yüzyıldan itibaren Hâriciye Nazırlığı (Dışişleri Bakanlığı) görevini üstlenen divan üyesi aşağıdakilerden hangisidir Osmanlı Devleti’nde fetva verme yetkisi sadece şeyhü’l-islâma aittir. A) Şeyhü’l-islâm B) Nişancı C) Defterdar D) Kazasker E) Reisü’l-küttap Osmanlı Devleti’nde ilk şeyhü’l-islâm Molla Fenarî’dir. ✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde sadrazamla eşit konuma getirilmiştir. ✎ Şeyhü’l-islâmı atama ya da azletme yetkisi padişaha aittir. 2. Osmanlı Devleti’nde; I. şeyhü’l-islâm, h) Yeniçeri Ağası II. kazasker, ✎ Divanda alınan kararları yeniçerilere bildirmek üzere çağrılır ve görüşleri alınırdı. görevlilerinden hangilerinin fetva verme yetkisi vardır? III. nişancı ✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi. A) Yalnız I ✎ Yeniçeri Ağası İstanbul’un güvenliğinden sorumluydu. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa) ✎ Osmanlı deniz kuvvetlerinin en büyük askerî ve mülkî amiridir. ✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi. ✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde Divân-ı Hümâyun’a üye olmuşlardır. 3. Osmanlı Devleti’nde şeyhü’l-islâmlık makamına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros Hayreddin Paşa’dır. A) Kadıü’l-Kudat B) Bâbü’s-saade C) Serdâr-ı Ekrem D) Bâb-ı Meşihat E) Dâr’üs-saade 4) OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR Ayak Divanı Padişahın, halkın sorunlarını dinlediği divandır. Bu divan olağanüstü durumlarda da toplanabilirdi. 4. I. kazasker, II. defterdar, İkindi Divanı Sadrazam Konağı’nda toplanan ve divanda yarım kalan konuların görüşüldüğü divandır. Galebe Divanı Elçilerin kabul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıldığı divandır. Sefer Divanı Ordunun sefere çıkacağı zaman ya da sefer sırasında toplanan divandır. Çarşamba Divanı Sadrazam başkanlığında toplanan bu divana, Divân-ı Hümâyun üyeleri katılmazdı. İstanbul’un işleri ve örfî konular görüşülürdü. III. kadı Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde Divân-ı Hümâyun üyeleri arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) Yalnız III E) I, II ve III 5. Osmanlı Devleti’nde yabancı elçilerin kabul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıldığı divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Galebe Divanı B) Ayak Divanı C) İkindi Divanı D) Sefer Divanı E) Çarşamba Divanı Cuma Divanı Örfî davaların dinlenmesi amacıyla toplanan divandır. 1-E 2-A 3-D 4-C 5-A ~ 85 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası 5) OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF ✎ Osmanlı’da yönetici sınıf Seyfiye, Kalemiye ve İlmiye olmak üzere üçe ayrılmıştır. YÖNETİCİ SINIF 1. Aşağıdakilerden hangisi eğitim, yargı ve din görevlilerini kapsayan ilmiye sınıfına mensup değildir? A) Kadı B) Defterdar C) Kazasker Seyfiye (Umerâ) İlmiye (Ulemâ) Kalemiye İdarî ve askerî alanlarla ilgili görevlilerdir. Eğitim, din ve hukukla ilgili görevlilerdir. Bürokrasi ve diplomasi ile ilgili görevlilerdir. D) Müderris E) Şeyhü’l-islâm 2. I. kazasker, Sadrazam Şeyhü’l-islâm Defterdar II. defterdar, Kubbealtı Vezirleri Kazasker Nişancı III. nişancı Yeniçeri Ağası Müderris Reisü’l-küttap Yukarıdakilerden hangileri kalemiye sınıfına mensuptur? Kaptan-ı Derya Kadı Kâtipler A) Yalnız I Beylerbeyi İmam Memurlar Sancakbeyi Vâiz Subaşı Müezzin Eminler (Beytü’l-mal, Kapan, Gümrük vb.) Sipahi Kassam B) Yalnız II D) II ve III C) Yalnız III E) I, II ve III 3. I. Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çıkışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır. Beylerbeyi - İlmiye II. Defterdar - Kalemiye III. Kazasker - İlmiye IV. Nişancı - Seyfiye Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki yönetici ve bağlı olduğu sınıf eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır? 6) ÜLKE YÖNETİMİ A) I ve IV B) I ve III D) II ve III ✎ Osmanlı devleti idarî bakımdan merkez ve taşra olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. C) Yalnız IV E) III ve IV Başkent İstanbul “merkez”, diğer topraklar ise “taşra” olarak nitelendirilmiştir. a) İstanbul’un Yönetimi ✎ İstanbul, tarih boyunca Pây-i Taht, Der-Saadet, Asitâne, İstanbol, İslâmbol, Kons- tantiniye, Kostantinapolis gibi isimlerle anılmıştır. Osmanlı Devleti’nin genellikle kullandığı isimse “Pây-i Taht” olmuştur. 4. Osmanlı Devleti’nde, pazarlarda fiyatları, tartı-ölçü aletlerini ve üretilip satılan malların kalitesini denetleyen görevli aşağıdakilerden hangisidir? B) İğdişbaşı A) Kadı D) Şeyhü’l-islâm C) Şehremini E) Muhtesip YÖNETİCİ GÖREVİ Sadrazam İstanbul’un genel düzeninden sorumludur. Şehrin güvenliğinden sorumludur. Geceleri güvenliği asesbaşı sağlardı. (Böcekbaşı: Gizli görevli.) I. Yeniçeri Ağası III. Mimarbaşı - İmar Taht Kadısı Şehrin adalet işlerinden sorumludur. IV. Şehremini - Eğitim Şehremini Şehrin bayındırlık ve belediye işlerinden sorumludur. Osmanlı Devleti’nde, İstanbul’daki yönetici ve görev eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır? Muhtesip Çarşı ve pazarların düzeninden sorumludur. Pazarlardaki ölçü ve tartı aletleri ile fiyatları denetlerdi. Mimarbaşı Şehrin imar işlerinden sorumludur. ~ 86 ~ 5. Yeniçeri Ağası - Güvenlik II. Taht Kadısı A) I ve IV - Adalet B) I ve II D) II ve III 1-B 2-D C) Yalnız IV E) III ve IV 3-A 4-E 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” b) Taşra Teşkilâtı ✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul dışındaki topraklar “taşra” olarak nitelendirilmiştir. ✎ Taşra teşkilâtında en büyük yönetim birimi eyâlettir. Eyâletler sancaklara, sancak- lar kazâlara, kazalar da köylere ayrılmıştır. 1. Klâsik dönem Osmanlı Taşra Teşkilâtı’nda yer alan idarî birimlerin, büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) Sancak-Eyâlet-Köy-Kazâ İdarî Birim Yönetim Güvenlik Adalet EYÂLET Beylerbeyi Subaşı Kadı SANCAK Sancakbeyi Subaşı Kadı KAZÂ Kadı Subaşı Kadı KÖY Köy Kethüdası Yiğitbaşı Kadı Naibi (Vekil) B) Kazâ-Köy-Sancak-Eyâlet C) Eyâlet-Köy-Kazâ-Sancak D) Sancak-Köy-Kazâ-Eyâlet E) Eyâlet-Sancak-Kazâ-Köy ✎ Tanzimat döneminde yayımlanan 1864 Vilâyet Nizamnâmesi ile ülke idarî bakım- dan yeniden teşkilâtlandırılmıştır. Buna göre Taşra Yönetimi; 2. Osmanlı Devleti'nde kazâların yönetiminden sorumlu olan mülkî amir, aşağıdakilerden hangisidir? 1864 VİLÂYET NİZAMNÂMESİ A) Beylerbeyi B) Kadı C) Subaşı D) Kazasker E) Sancakbeyi Vilâyet Vali Sancak Mutasarrıf Kazâ Kaymakam Nâhiye Müdür Köy Muhtar 3. Osmanlı Devleti'nde, 1871 yılında yapılan değişiklikle taşra teşkilâtına dahil edilen idarî birim aşağıdakilerden hangisidir? A) Vilâyet D) Kazâ “Nâhiye” birimi 1871’de eklenmiştir. c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi 1) Merkeze Bağlı Eyâletler (Saliyanesiz/Yıllıksız) ✎ Bu eyâletlerdeki topraklar doğrudan doğruya merkeze bağlıydı. ✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulandığı eyâletlerdir. B) Sancak C) Köy E) Nâhiye 4. Osmanlı Devleti'nde dirlik sisteminin uygulanmadığı özel yönetimli eyâletlere “Saliyaneli Eyâletler” denirdi. Bu eyâletlerde yönetici ve askerlere “saliyane” denilen yıllık maaş ödenir ve vergi gelirleri de İltizam yoluyla mültezimlere bırakılırdı. Aşağıdakilerden hangisi “Saliyaneli Eyâletler” kapsamına girmez? ✎ Topraklar dirliklere ayrılır, maaş karşılığı olarak bazı yönetici ve askerlere verilirdi. A) Yemen ✎ Rumeli, Anadolu, Karaman, Sivas, Bosna, Erzurum, Musul, Bağdat gibi eyâletlerdir. B) Cezayir D) Tunus C) Eflâk E) Mısır 2) Merkeze Bağlı Olmayan Eyâletler (Saliyaneli/Yıllıklı) ✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulanmadığı özel yönetimli eyâletlerdir. ✎ Bu eyâletlerdeki topraklar dirliklere ayrılmaz, buradaki yetkili yönetici ve askerlere saliyane adı verilen maaş verilirdi. 5. ✎ Bu eyâletlerdeki vergiler “İltizam” yoluyla mültezimler tarafından toplanırdı. I. ✎ Mısır, Basra, Tunus, Cezayir, Yemen, Trablusgarp gibi eyâletlerdir. II. Trablusgarp, 3) İmtiyazlı (Ayrıcalıklı) Eyâletler ✎ İç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı olan eyâletlerdir. Rumeli, III. Boğdan Yukarıdakilerden hangileri saliyanesiz (yıllıksız) eyâletler arasında yer alır? A) Yalnız I D) I ve II ✎ Yöneticilerine han, bey, voyvoda vb. adlar verilmiştir. ✎ Eflâk, Boğdan, Kırım, Hicaz, Gürcistan, Dağıstan ve Erdel gibi eyâletlerdir. B) Yalnız II 1-E 2-B C) Yalnız III E) II ve III 3-E 4-C 5-A ~ 87 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası Kutsal bölge olma özelliğinden dolayı Hicaz’dan vergi ve asker alınmazken, Kırım da asker gönderir ancak vergi vermezdi. 1. I. Hicaz, II. Yemen, Taşra Teşkilâtı’ndaki Diğer Görevliler III. Kırım ❄ Muhtesip: Çarşı ve pazarları denetlerdi. Ayrıca kadıdan aldığı izinle narh (fiyat) belirler ve esnafın bu belirlenen fiyatlara uymasını sağlardı. ❄ Kapan Emini: Her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da Yukarıdakilerden hangileri imtiyazlı eyâlet olup, vergi vermezdi? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine “kapan hanı” denirdi. Kapan Emini, sebze, meyve ve hububattan alınacak vergileri belirler, ürünlerin adaletli bir şekilde tartılması ve dağıtılmasını sağlardı. C) I ve II E) I, II ve III ❄ Beytü’l-mal Emini: Bir bölgede kamu haklarını ve devletin çıkarlarını koruyan görevlilerdir. ❄ Bâc Emini: Şehir ve kasabalarda ticaret ve zanaat ile uğraşanlardan vergi toplayan görevlilerdir. ❄ Gümrük Emini: Gümrüklerden giriş-çıkış yapan tüccardan vergi toplar. 2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde, şehir ve kasabalardaki ticaret ve zanaat erbabından vergi toplayan görevlilere verilen addır? A) Bâc Emini B) Gümrük Emini C) Kapan Emini D) Muhtesip E) Beytü’l-mal Emini II. ASKERÎ TEŞKİLÂT 3. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Ocağı’na bağlı birimlerden biri değildir? OSMANLI DEVLETİ’NDE ORDU TEŞKİLÂTI A) Topçular B) Humbaracılar C) Lağımcılar Kara Kuvvetleri (Ordu-yu Hümâyun) Deniz Kuvvetleri (Donanma-yı Hümâyun) D) Cebeciler E) Müsellemler 4. Osmanlı Devleti’nde; I. Kapıkulu Ocağı Yardımcı Kuvvetler Eyâlet Askerleri Akıncı II. Beşli III. Ulûfeci IV. Turna Tımarlı Sipahiler Kapıkulu Piyadeleri Kapıkulu Süvarileri Acemioğlanlar Ocağı Silahtarlar ve Sipahlar Yeniçeri Ocağı Sağ ve Sol Ulûfeciler Cebeci Ocağı Sağ ve Sol Garipler Akıncılar Azaplar Yayalar A) I B) II C) III D) IV Deliler Beşliler Sakalar Lağımcı Ocağı Turnalar Derbentçiler Tokatçılar 5. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakilerden hangisi “Kapıkulu Piyadeleri” sınıfına mensuptur? A) Yeniçeriler B) Silahtarlar C) Azaplar D) Cerahorlar E) Müsellemler Cerahorlar Martulozlar Voynuklar 1-D ~ 88 ~ E) V Gönüllüler Top Arabacıları Ocağı Bostancı Ocağı askerî birimlerinden hangisi eyâlet askerleri sınıfına mensup değildir? Müsellemler Topçu Ocağı Humbaracı Ocağı V. Azap 2-A 3-E 4-C 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” A) KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN) ✎ Osmanlı Devleti’nde ilk düzenli ordu, “Yaya ve Müsellem” adı ile Orhan Bey döne- minde kurulmuştur. ✎ Orduda bir ücret almadan hizmet gösteren aday görevliye mülâzım denmiştir. ✎ Kapıkulu Ocağı, Eyâlet Ordusu ve Yardımcı Kuvvetler olmak üzere üç kısma ayrılır. 1. Osmanlı Devleti’nde, padişahın tahta çıkışında dağıtılan “cülûs bahşişi” ilk kez hangi padişah döneminde uygulanmıştır? A) II. Murat B) Çelebi Mehmet C) Yıldırım Bayezid 1) KAPIKULU OCAĞI D) Yavuz Sultan Selim E) Fatih Sultan Mehmet ✎ Bu sistemin temeli I. Murat döneminde atılmıştır. ✎ Maaşlı birlikler olup, merkez ordusudur. Padişaha bağlı birliklerdir. ✎ Kapıkulu askerleri 3 ayda bir “ulûfe” denilen maaş, padişah tahta çıktığında “cülûs bahşişi” (Yıldırım Bayezid’den itibaren), sefere çıktığında “sefer bahşişi” alırlardı. ✎ Selçuklulardaki Gulam Sistemi’nin karşılığıdır. ✎ Asker ihtiyacı önceleri pençik sistemi, daha sonra da devşirme sistemi ile karşılan- mış olan Kapıkulu Ocağı, “piyadeler” ve “süvariler” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. 2. Aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Askerleri ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Devletten maaş alırlar. B) Savaş dışında merkezde bulunurlar. PENÇİK SİSTEMİ DEVŞİRME SİSTEMİ ✎ Savaşta esir alınan Hristiyan çocukların beşte birinin devlet hizmetine alındığı sistemdir. ✎ Osmanlı’da devletin asker ve yönetici ihtiyacını karşılamak için uygulanan sistemdir. ✎ Esir olarak alınan Hristiyan çocuklara “Pençik oğlanı” adı verilmiştir. ✎ Sadece Hristiyan ailelerden alınan ve Türk-İslâm kültürü ile yetiştirilen çocukların bir kısmı, yönetici ihtiyacı için Enderun’na, bir kısmı da asker ihtiyacı için ayrılırdı. ✎ Türk ailelerin yanlarına verilen bu çocuklar Türk-İslâm kültürü ve terbiyesini öğrendikten sonra Acemi Ocağı’na alınırdı. ✎ Devşirme Sistemi’nde çocukların; Ailesinin rızasının olmasına Suç işlememiş olmasına Fiziksel kusurunun olmamasına Ailenin tek çocuğu olmamasına C) Askerlik dışında bir işle uğraşamazlar. D) Devşirme kökenlidirler. E) Dirliklerden en büyük payı alırlar. 3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan; I. pençik, II. iltizam, III. devşirme sistemlerinden hangileri ordunun asker ihtiyacını karşılamaya yöneliktir? A) Yalnız I dikkat edilirdi. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri) KAPIKULU PİYADELERİ Acemi Oğlanlar Ocağı Yeniçeri Ocağı Yeniçeri ve diğer ocaklara asker yetiştirilen ocaktır. Enderun’a giden çocuklar da burada eğitim alırlardı. Merkez ordusunun en önemli ve en kalabalık kısmıdır. Acemi Oğlanlar Ocağı’ndan Yeniçeri Ocağı’na geçme eylemine “Kapıya Çıkma” yada “Bedergâh” adı verilmiştir. Askerlik dışında başka bir işle uğraşmaları ve evlenmeleri kesinlikle yasaktı. Cebeci Ocağı Silah yapım, bakım ve onarım işlerinden sorumlu ocaktır. Topçu Ocağı Top dökmek ve kullanmakla görevli ocaktır. Top Arabacıları Ocağı Top taşımak ve savaşta manevra yapmakla görevli ocaktır. Lağımcı Ocağı Humbaracı Ocağı Bostancı Ocağı Savaşlarda tünel, hendek vb. kazan, buralara patlayıcı ve fitil döşeyen teknik sınıftır. Havan topu ve “humbara” adı verilen el bombalarını yapıp kullanan kısımdır. Saray çevresinin ve iskelelerin güvenliğinden sorumlu ocaktır. En büyük amir Bostancıbaşı idi. 4. Osmanlı askerî teşkilâtında, silah yapım, bakım ve onarım işlerinden sorumlu olan askerî birlik aşağıdakilerden hangisidir? A) Cebeciler B) Humbaracılar C) Topçular D) Lağımcılar E) Bostancılar 5. Osmanlı askerî teşkilâtında, savaşlarda tünel, hendek vb. kazan, buralara patlayıcı ve fitil döşeyen teknik sınıf aşağıdakilerden hangisidir? A) Cebeciler B) Bostancılar C) Topçular D) Humbaracılar E) Lağımcılar 1-C 2-E 3-D 4-A 5-E ~ 89 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler) ✎ Atlı askerlerdir. Piyadelerden daha üstündürler. ✎ Bu birlikler “Altı Bölük Halkı” ismiyle de bilinmektedir. 1. Osmanlı Devleti’nde, “Altı Bölük Halkı” ismiyle bilinen maaşlı askerî birlikler aşağıdakilerden hangisidir? A) Kapıkulu Piyadeleri KAPIKULU SÜVARİLERİ Silahtar ve Sipahlar Savaş sırasında padişahın çadırı ve padişahı korumakla görevli birliklerdir. Garipler (Sağ-Sol) Savaş sırasında hazineyi, ganimetleri ve savaş araç gereçlerini korumakla görevli birliklerdir. Ulûfeciler (Sağ-Sol) Savaş sırasında saltanat sancağını korumakla görevli birliklerdir. B) Eyâlet Askerleri C) Yardımcı Kuvvetler D) Kapıkulu Süvarileri E) Tımarlı Sipahiler 2. Osmanlı Devleti’nde, savaş sırasında hazineyi, ganimetleri ve savaş araç-gereçlerini korumakla görevli birlik aşağıdakilerden hangisidir? 2) EYÂLET ASKERLERİ A) Garipler B) Ulûfeciler C) Bostancılar D) Lağımcılar E) Humbaracılar EYÂLET ASKERLERİ Tımarlı Sipahiler Akıncılar Azaplar Yayalar Müsellemler Deliler Ordunun en kalabalık ve en önemli bölümüdür. Bu askerî birliklerin temeli Dirlik Sistemi (Tımar Sistemi)’ne dayanmaktadır. Maaş almazlar, askerlik dışında çiftçilik yaparlardı. Selçuklulardaki İkta Ordusu örnek alınarak oluşturulmuştur. Tamamı Türklerden oluşmaktaydı. “Sahib-i Arz” adı verilen tımar sahipleri, gelirleri oranında “cebelü” denilen atlı asker beslemek zorundaydılar. Savaş döneminde sancak beyinin emrinde toplanırlardı. Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda tımar sisteminin bozulmasıyla birlikte “Sekban” adı verilen ücretli asker alımına gitmiştir. Hafif süvari birlikleridir. Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı. Sınır kalelerinde güvenliği sağlayan bekâr ve gönüllü askerlerdir. Yol açmak, siper kazmak, top çekmek gibi görevleri vardı. Ordunun önünde giderek yol açmak ve köprü kurmak gibi görevleri vardı. Hafif süvari birlikleridir. Cesur oldukları için “deli” denmiştir. Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı. Gönüllüler Sınırlardaki şehir ve kasabaları korumakla görevliydiler. Beşliler Her beş haneden bir kişi alınarak oluşturulan bu birlikler, sınırdaki kalelerin korunmasında görevliydiler. Sakalar Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı. Turnalar Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi. Derbentçiler Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlardı. Tokatçılar Cerahorlar Mortulozlar Voynuklar ~ 90 ~ Mermer döverek yetiştirilen, çok güçlü ellere ve kol yapısına sahip düzensiz birliklerdir. Düşmanı yıpratmışlardır. Ordunun geçeceği yerlerde yol açan, siper kazan Hıristiyan askerlerdi. Sarp geçitlerde güvenliği sağlamakla görevli olan maaşlı Hıristiyan askerlerdi. Hıristiyan askerler olup, ordunun atlarına bakarlar, savaşlara katılırlar, ot biçip atları eğitirlerdi. 3. Aşağıdakilerden hangisi tımarlı sipahilerin özelliklerinden biri değildir? A) Savaş zamanında orduya katılırlar. B) Padişahın yakın korumasını sağlarlar. C) Tamamı Türk askerlerden oluşur. D) Bölgelerinde asayişi temin ederler. E) Geçimlerini dirlik arazilerinin vergi gelirleriyle sağlarlar. 4. Ordunun önünde giderek yol açmak ve köprü kurmak gibi görevleri vardı. Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı. Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi. Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlardı. Osmanlı ordusu ile ilgili verilen bu görevlerle aşağıdaki askerî sınıflar eşleştirildiğinde hangi sınıf dışarıda kalır? A) Azaplar B) Turnalar C) Sakalar D) Müsellemler E) Derbentçiler 5. Osmanlı ordusundaki I. kapıkulu piyadeleri, II. kapıkulu süvarileri, III. tımarlı sipahiler askerî kuvvetlerinden hangileri, devletten maaş alan sürekli birliklerdir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III 1-D 2-A C) I ve II E) I, II ve III 3-B 4-A 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” B) DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN) ✎ İlk Osmanlı donanması Orhan Bey döneminde Karesioğullarının alınması ile kurul- muş, ilk tersane de Karamürsel’de açılmıştır. ✎ I. Bayezid döneminde bir diğer tersane Gelibolu’da açılmıştır. Osmanlı Devleti’nin 1. İlk dönemlerinde denize kıyısı olmadığı için donanması olmayan Osmanlı Devleti'nin, sınırları genişledikçe denizcilik faaliyetleri gelişmeye başlamıştır. en büyük tersanesi ise Haliç Tersanesi’dir. Aşağıdaki beyliklerden hangisinin alınması bu duruma katkı sağlamamıştır? ✎ Osmanlı donanması en parlak dönemini Kanuni döneminde yaşamıştır. Bu dönem- de “Kaptan-ı Derya”lık makamı oluşturulmuştur. A) Karesioğulları B) Aydınoğulları C) Germiyanoğulları D) Candaroğulları E) Saruhanoğulları Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros (Hızır) Hayreddin Paşa’dır. ✎ Donanma askerlerine levent ve azap, donanma komutanına Reis, donanmanın ba- şındaki en büyük komutana ise Kaptan-ı Derya denilmiştir. Deniz subaylarına ise Patrona denilmiştir. 2. I. ✎ Ünlü Osmanlı denizcileri arasında; Piri Reis, Seydi Ali Reis, Murat Reis, Turgut Reis, levent, II. cebeci, Kılıç Ali Paşa, Kemal Reis, Barbaros Hayreddin Paşa sayılabilir. Bunlardan Piri Reis “Kitâb-ı Bahriye” (Deniz Kitabı), Seydi Ali Reis ise “Mir’at-ü’l Memâlik” (Memleketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır. III. derbentçi Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı donanmasıyla ilgilidir? ✎ Osmanlı donanmasında gemilere Kadırga, Firkate, Karamürsel, Kırlangıç, Baştarda, A) Yalnız I Kalıta, Kalyon ve Mavna gibi isimler verilmiştir. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 3. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Hint Deniz Seferlerine katılan ve “Mir’atü’l Memalik” adlı eseriyle ünlü denizci aşağıdakilerden hangisidir? III. TOPRAK SİSTEMİ OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPRAK SİSTEMİ A) Piri Reis B) Kılıç Ali Paşa C) Seydi Ali Reis D) Kemal Reis E) Barbaros Hayreddin Paşa MİRÎ ARAZİ MÜLK ARAZİ Mülkiyeti devlete aittir. Alınıp satılamaz, devredilemez ve kiralanamazdı. Kullanım hakkı miras bırakılabilirdi. Kişiler bu topraklar üzerinde kiracı konumundadır. 4. Mülkiyeti kişilere ait olup, daha çok bağ, bahçe, tarla gibi taşınmaz mallardan oluşur. I. Mülkiyeti devlete aittir. Alınıp satılabilir, devredilebilir, kiralanabilir ya da vakfedilebilirdi. Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin özellikleri arasında yer alır? II. Alınıp satılamaz, devredilemez ve kiralanamazdı. III. Kullanım hakkı miras bırakılabilirdi. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Öşrî Topraklar Haracî Topraklar C) I ve II E) I, II ve III 5. Osmanlı Devleti'nde uygulanan dirlik sisteminde, toprağın sahibi devlet olup toprağın geliri dirlik sahibine verilmiştir. Osmanlı Devleti'ndeki bu uygulamanın, aşağıdakilerden hangisini engellediği savunulabilir? A) Üretimde sürekliliğin sağlanmasını Dirlik Mukataa Paşmaklık Arpalık Malikâne Vakıf Metruk Mevat B) Toprak üzerinde feodal bir yapının oluşmasını C) Sosyal devlet anlayışının gelişmesini Has D) Merkezî otoritenin sağlanmasını E) Müsadere usulünün kaldırılmasını Zeâmet Tımar Yurtluk Ocaklık Eşkinci Mustahfız Hizmet 1-C 2-A 3-C 4-E 5-B ~ 91 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası A) MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ✎ Mirî yani mülkiyeti devlete ait olan araziler, alınıp satılamaz, devredilemez, kiraya verilemez ya da miras bırakılamazdı. Kendi içinde on bölüme ayrılan mirî arazinin en önemli kısmı dirlik arazileridir. 1. Osmanlı Devleti’nde dirlik arazinin, gelirlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) Zeâmet-Has-Tımar B) Has-Tımar-Zeâmet MİRÎ ARAZİNİN BÖLÜMLERİ C) Zeâmet-Tımar-Has D) Tımar-Zeâmet-Has Mirî arazinin en önemli bölümünü oluşturur. Bu arazi üzerinde ekip biçenler, vergilerini memurlara ve sipahilere öder, böylece devlet hazinesinden memur ve sipahi maaşları için harcama yapılmamış olurdu. Dirlik arazi gelirlerine göre 3 kısma ayrılmıştır. Bunlar: 1) Has Geliri 100.000 akçeden fazla olan, üst düzey devlet adamları ve hanedan üyelerine verilen topraklardır. Has sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için “cebelü” denilen atlı asker beslemek zorundaydı. Dirlik Arazi 2) Zeâmet Geliri 100.000 ile 20.000 akçe arasında değişen, orta düzey devlet adamlarına verilen topraklardır. Zeâmet sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için cebelü beslemek zorundaydı. 3) Tımar Geliri 20.000 ile 3.000 akçe arasında değişen, küçük dereceli devlet memurlarına ve bazı askerlere verilen topraklardır. Tımar sahipleri (Tımarlı Sipahi) gelirlerinin ilk 3.000 akçesini “kılıç tımarı” adı altında kendi geçimlerine ayırırlardı. Geri kalan her 3.000 akçe için cebelü beslemek zorundaydı. Tımarlar, dirlik arazinin en önemli ve en yaygın olan kısmıydı. Mukataa Geliri doğrudan devlet hazinesine giren, devletin bir anlamda nakit para ihtiyacının karşılandığı topraklardır. (Havas-ı Hümâyun) Bu toprakların gelirleri “İltizam” yolu ile toplanırdı. Vergileri toplama ihalesini kazanan kişilere ise Mültezim denirdi. Paşmaklık Geliri padişahın annesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklardır. Arpalık Üst düzey devlet görevlilerine emeklilik döneminde geçimlerini sağlamaları için geliri bırakılan topraklardır. Malikâne Padişahın kendisine yakın olan bazı devlet adamlarına üstün hizmetlerine karşılık özel mülk olarak verdiği topraklardır. Devlet bu toprakları daha sonra Müsadere Usûlü ile geri alabilirdi. Yurtluk Geliri sınır boylarında görev yapan kişilere ayrılan topraklardır. Ocaklık Geliri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraklardı. Vakıf Geliri ilmî, dinî ve sosyal kurumlara (cami, medrese, bedesten vb.) ayrılan topraklar olup, devlet bu arazilerden vergi almazdı. Vakıf yöneticilerine “mütevellî” denirdi. Metruk Halkın ortak kullanımına terk edilen, otlak, pazar yeri, çarşı, yol, mezarlık gibi topraklardır. Mevat Tarıma elverişsiz, bataklık, çöl, kayalık gibi verimsiz topraklardır. E) Has-Zeâmet-Tımar 2. I. has, II. vakıf, III. mukataa Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Devleti’nde dirlik türlerinden biri değildir? A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III 3. Osmanlı Devleti’nde “Havas-ı Hümâyun” olarak geliri doğrudan devlet hazinesine giren ve devletin bir anlamda nakit para ihtiyacının karşılandığı toprak türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Mukataa B) Malikâne D) Tımar C) Has E) Paşmaklık 4. Osmanlı Devleti’nde “geliri padişahın annesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklar” ile “üstün hizmetlerine karşılık bazı devlet görevlilerine verilen topraklar” aşağıdakilerden hangisinde bir arada verilmiştir? A) Paşmaklık-Ocaklık B) Yurtluk-Vakıf C) Malikâne-Arpalık D) Vakıf-Metruk E) Paşmaklık- Malikâne 5. Osmanlı Devleti’nde; I. malikâne, II. dirlik, III. yurtluk toprak türlerinden hangileri, ordunun asker ihtiyacını karşılamaya yöneliktir? A) Yalnız I ~ 92 ~ B) Yalnız II D) II ve III B) Yalnız II D) II ve III 1-E 2-D C) I ve II E) I, II ve III 3-A 4-E 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” Dirlik (Tımar) Sisteminin Faydaları ❆ Devlet, para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur. 1. Osmanlı’da uygulanan dirlik sisteminin; I. ❆ Üretimin devamlılığı sağlanmıştır. ordunun asker ihtiyacını karşılamak, II. tarımsal üretimi artırmak, ❆ Devlet memurlarının maaşları karşılanmıştır. III. hazineye gelir elde etmek ❆ Hazinenin yükü hafiflemiştir. ❆ Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır. amaçlarından hangilerini sağlamaya yönelik olduğu savunulabilir? ❆ Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. A) Yalnız I ❆ Taşrada devlet otoritesi sağlanmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III B) MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ MÜLK ARAZİNİN BÖLÜMLERİ Öşrî Arazi Mülkiyeti Müslümanlara ait olan topraklardır. Bu toprakların sahipleri, devlete arazi vergisi olarak resm-i çift, ürün vergisi olarak da öşür öderdi. Haracî Arazi Mülkiyeti gayr-i müslimlere ait olan topraklardır. Bu toprakların sahipleri ise, devlete arazi vergisi olarak ispenç (muvazzaf haracı), ürün vergisi olarak da haraç (mukassem haracı) öderdi. IV. MALİYE VE EKONOMİ ✎ Osmanlı Devleti’nde maliye ve ekonomiden sorumlu görevli defterdardı. 2. Aşağıdakilerden hangisi tımar sisteminin sağladığı faydalardan biri değildir? A) Devlet, hazinesinden para harcamadan büyük bir orduya sahip olmuştur. B) Üretimin devamlılığı sağlanmıştır. C) Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır. D) Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. E) Sağlık, eğitim gibi. çeşitli hayır kurumlarına gelir elde edilmiştir. 3. Osmanlı Devleti’nin toprak yönetiminde, aşağıdakilerden hangisi, arazi çeşitlerinden biri değildir? A) Lonca ✎ Ekonomide, tarım ve hayvancılık ön planda olup, bunun yanında ticaret ve sanayi B) Malikâne D) Tımar de kısmen gelişme göstermiştir. C) Yurtluk E) Zeâmet A) TARIM ✎ Osmanlı Devleti’nde ekonominin temeli tarıma dayanıyordu. Tarım, genellikle gö- 4. I. çebe yaşamayan yerleşik halkın temel ekonomisini oluşturuyordu. malikâne, II. haraciye, ✎ Devletin önemli gelirleri arasında olan vergilerin büyük bir bölümü tarımsal faali- III. mukataa yetlerden alınıyordu. (Vergiler kısmı ileride ayrıca ele alınacaktır.) Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı toprak yönetiminde “mülk” topraklar arasında yer alır? B) HAYVANCILIK A) Yalnız I ✎ Osmanlı Devleti’nde hayvancılık, genellikle göçebe yaşayan halkın temel ekonomik B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III faaliyetiydi. ✎ Hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak, dokumacılık ve dericilik faaliyetleri de geliş- me göstermiştir. ✎ Devlet göçebe yaşayan halktan hayvancılıkla ilgili çeşitli vergiler almıştır. 5. I. menzil, II. mekkâri, III. derbent C) TİCARET Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı ticarî hayatıyla ilgilidir? 1) Dış Ticaret A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Osmanlı Devleti’nde dış ticarete son derece önem verilmiş, bu amaçla kervansaray C) I ve II E) I, II ve III inşa edilmiş ve ticarî hayatın gelişmesi için birtakım teşkilâtlar kurulmuştur. ✎ Bu teşkilâtlar içerisinde menzil teşkilâtı, derbentçiler ve mekkâri taifesi vardır. 1-C 2-E 3-A 4-B 5-E ~ 93 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” Ticaret yolları üzerinde taşımacılığın hızlı bir şekilde yapılmasına ve kervanların sefer yapmalarına olanak sağlayan teşkilâttır. Menzil Teşkilâtı Derbent Teşkilâtı Ticaret yolları üzerindeki geçitlerde güvenlik sistemini sağlayan teşkilâttır. Mekkâri Taifesi Yolcu ve mal taşıma işlerini meslek edinen gruplara verilen isimdir. (Taşımacılık) Osmanlı Devleti’nde uluslararası ticaret seferi yapan kişilere “hacegi” adı verilmiştir. KPSS / Tarihin Pusulası 1. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde ticaretle ilgili bir kavram değildir? A) Derbent B) Hacegi D) Mekkâri C) Narh E) Mütevellî 2. Osmanlı Devleti'nde esnaf birliği olarak bilinen loncalar tarafından; üretilen malların kalitesi ve fiyatı kontrol edildiği gibi, teşkilâta üye olanlara meslekî eğitim de verilmiştir. Buna göre lonca teşkilâtı ile ilgili; I. Tarımsal üretimi artırmayı amaçlamıştır. II. Üreticinin ve tüketicinin haklarını korumuştur. 2) İç Ticaret ✎ Osmanlı Devleti’nde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren zanaatkârların kendi arala- rında birleşerek oluşturdukları dinî ve ekonomik karakterli teşkilâta Lonca Teşkilâtı adı verilmiştir. III. Üyelere pozitif bilimlerle ilgili dersler verilmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III ✎ Aynı işi yapan esnafların oluşturduğu ve bir anlamda “meslek örgütlenmesi” olan C) Yalnız III E) II ve III Lonca Teşkilâtı dışında esnaflık ve zanaatkârlık yapmak mümkün değildi. ✎ Yardımlaşma ve dayanışma esasına dayanan bu teşkilâtta, “hirfet” adı verilen her meslek grubunun (kunduracı, neccâr (marangoz), demirci...) bir loncası bulunurdu. Lonca Teşkilâtı’nın Görevleri ❆ Esnaflar ve halk arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları gidermek ❆ Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh kesmek) 3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde bir esnaf örgütlenmesi olan lonca teşkilâtının görevlerinden biri değildir? A) Dükkân açma ve çalışma izni anlamına gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek B) Üretici ve tüketiciyi korumak ❆ Üretici ve tüketiciyi korumak C) Tarımsal üretimi desteklemek ❆ Hammadde teminini ve dağıtımını sağlamak D) Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh kesmek) ❆ Üretilen malların kalite kontrollerini yapmak ❆ Dükkân açma ve çalışma izni anlamına gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek E) Malların kalite kontrollerini yapmak Lonca Teşkilâtı’nın Özellikleri ❄ Loncalarda usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” verilmiştir. ❄ Loncalardaki her bir küçük meslek grubuna “hirfet” adı verilmiştir. ❄ Gayr-i müslimlerin de bu teşkilâta üye olabilmesine imkân verilmiştir. ❄ Üretim standartlarını belirleyen kurallara İhtisap Kanunları denilmektedir. 4. Osmanlı Devleti’nde, her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine ne ad veriliyordu? A) Lonca B) Bedesten D) Kapan Hanı ❄ Loncalar kadı ve ona bağlı muhtesipler tarafından denetlenmiştir. C) İmâret E) Arasta ❄ Esnafın uymakla yükümlü olduğu meslekî ilkelere fütüvvetnâme adı verilmiştir. ❄ Lonca Teşkilâtı’nın başkanına şeyh adı verilmiştir. ❄ Şeyhin yardımcıları arasında kethüda, yiğitbaşı ve ehl-i hibre yer alıyordu. Loncalarda uzman kişilere Ehl-i Hibre denirdi. Bu kişiler, üretilen malların nitelikleri hakında görüş bildirirlerdi. 5. Osmanlı Devleti’nde, lonca teşkilâtı bünyesinde verilen dükkân açma ve çalışma izin belgesine ne ad veriliyordu? A) Gedik B) Ehl-i Hibre D) İhtisap C) Narh E) Hirfet ✎ Osmanlı Devleti’nde her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine Kapan Hanı denirdi. Mallar burada kapan emini tarafından eşit olarak satıcılara ya da imalâtçılara dağıtılırdı. ~ 94 ~ 1-E 2-B 3-C 4-D 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA 1. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA I. sikke, II. guruş, III. mangır MADENÎ PARA KÂĞIT PARA Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde madenî para olarak kullanılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ☸ Sikke C) I ve II E) I, II ve III ☸ Kaime-i Mutebere ☸ Akçe ☸ Guruş ☸ Mecidiye ☸ Sultanî 2. Osmanlı Devleti’nde sırasıyla; İlk bakır para Osman Bey I. ilk bakır para, II. ilk gümüş para, ☸ Metelik ☸ Pul ☸ Para ☸ Mangır İlk gümüş para Orhan Bey İlk altın para Fatih Sultan Mehmet III. ilk altın para aşağıdaki hangi padişahlar tarafından bastırılmıştır? I A) Orhan Bey ☸ Altın Lira İlk kâğıt para Abdülmecit II III I. Murat II. Osman B) Osman Bey II. Mehmet II. Murat C) Osman Bey Orhan Bey II. Mehmet D) I. Bayezid II. Murat II. Mehmet E) Orhan Bey I. Mehmet II. Murat Osmanlı Devleti’nde ilk büyük enflasyonun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak da ilk para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl XVI. yüzyıldır. Bu etkili ve büyük enflasyon III. Murat döneminde 1593’te gerçekleşmiştir. 3. Osmanlı Devleti’nde, ilk büyük enflasyonun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak da ilk para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl aşağıdakilerden hangisidir? VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK A) XV. B) XVI. D) XVIII. C) XVII. E) XIX. OSMANLI DEVLETİ’NDE AÇILAN BANKALAR Bank-ı Dersa’adet 1847’de açılmış olan ilk Osmanlı bankasıdır. 1856’da İngilizlerin girişimleriyle açılmıştır. Bank-ı Osmanî (Osmanlı Bankası) Memleket Sandıkları 1863’te Fransa’nın da ortaklığı ile Bank-ı Osmanî-i Şahâne adını almıştır. Ziraat Bankası Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası A) Bank-ı Dersa’adet B) Bank-ı Osmanî C) The Ottoman Bank D) Ziraat Bankası E) Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası 1930’a kadar kâğıt para basma yetkisine sahip olmuştur. 1863’de çiftçiye kredi vermek amacıyla kurulmuştur. Ziraat Bankası’nın temelini oluşturmuştur. İstanbul Emniyet Sandığı 4. 1847’de açılan ilk Osmanlı bankası aşağıdakilerden hangisidir? 1868’de Memleket Sandıkları’na benzer bir amaçla kurulmuştur. 1888’de II. Abdülhamit döneminde açılmıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk millî bankası sayılır. İttihat ve Terakki yönetimi zamanında açılmıştır. 5. Osmanlı Devleti’nde, “Kaime-i Mutebere” olarak bilinen ilk kâğıt para aşağıdaki padişahlardan hangisinin döneminde bastırılmıştır? A) Abdülaziz B) II. Mahmut C) II. Abdülhamit D) Abdülmecit E) V. Mehmet Reşat 1-E 2-C 3-B 4-A 5-D ~ 95 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ ✎ Osmanlı maliyesinin en önemli gelir kaynakları arasında vergiler geliyordu. 1. ✎ Vergiler, Osmanlı vesikalarında “resm” ya da “rüsûm” adlarıyla geçmektedir. I. ✎ Osmanlı Devleti’nde vergiler Şer’i (Tekâlif-i Şer’iye) ve Örfî (Tekâlif-i Örfiye) olmak II. cizye, III. haraç üzere iki ana bölüme ayrılmaktadır. Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki vergilerden hangileri sadece gayr-i müslim halktan alınan vergilerdir? ☸ Şer’i Vergiler (Tekâlif-i Şer’iyye): Şeriat kuralları ile Kur’an-ı Kerim ve sünnete dayanan vergilerdir. A) Yalnız I ☸ Örfî Vergiler (Tekâlif-i Örfiye): Malî sıkıntılar nedeniyle devlet tarafından zorunluluk sonucu uygulanan vergilerdir. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİLER öşür, B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. I. cizye, II. öşür, III. ispenç Şer’i Vergiler Yukarıdakilerden hangileri şer’i vergiler arasında yer almaz? Örfî Vergiler A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ☸ Öşür (Âşar) ☸ Haraç C) Yalnız III E) I, II ve III ☸ Adet-i Ağnam ☸ Bâc-ı Bazar ☸ Bâd-ı Heva ☸ Cizye ☸ Çiftbozan 3. I. ☸ Resm-i Çift adet-i ağnam, II. çiftbozan, ☸ Avârız III. bennak ☸ İspenç ☸ Mücerred Osmanlı Devleti’nde, yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler arasında yer alır? ☸ Bennak A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III ☸ Arusâne C) I ve II E) I, II ve III ☸ Cerîme (Niyâbet) ☸ Amediye ☸ Derbent ☸ Yâve (Kaçgun) ☸ İhtisap Resmi ☸ Canavar Resmi 4. Osmanlı Devleti’nde askerlik çağına gelmiş gayr-i müslim erkeklerden, askerlik yapmamaları karşılığında alınan ve edna, âlâ, evsat gibi çeşitli ödeme kademeleri olan vergi aşağıdakilerden hangisidir? A) İspenç A) ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE) Öşür (Âşar) Haraç 1925’te bu vergi (aşar) Halkçılık ilkesi doğrultusunda kaldırılmıştır. Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. 1856 Islahat Fermanı ile bu vergi kaldırılmıştır. Cizye vergisi çocuk, kadın ve papazlardan alınmazdı. Cizye vergisi ödeyen gayr-i müslim erkekler, Müslüman olmaları durumunda bu vergiden muaf tutulurdu. Bu vergi de 1856 Islahat Fermanı ile kaldırılmıştır. ~ 96 ~ C) Cizye E) Cerîme Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir. Gayr-i müslim erkeklerden askerlik yapmamaları karşılığında alınan vergi olup; edna, âlâ, evsat gibi ödeme kademeleri vardı. Cizye B) Haraç D) Yâve 5. I. öşür, II. çift resmi, III. mücerred Yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 1-D 2-C C) I ve II E) I, II ve III 3-E 4-C 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” B) ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE) ✎ Örfî vergiler, malî sıkıntıları gidermek için devlet tarafından zorunlu olarak alınan vergilerdir. Bu vergiler başlıca şunlardır: 1. Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir. Adet-i Ağnam Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş hayvanlar üzerinden alınırdı. (Daha çok konar-göçerlerin ödediği vergidir.) Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir. Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş vergisidir. Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenlerden alınan vergidir. Bâc-ı Bazar hayvanlar üzerinden alınırdı. Bâd-ı Hevâ Bir kişinin malına ve mülküne zarar verenlerden alınan tazminat vergisidir. Resm-i Çift Müslüman çiftçilerden, toprağın büyüklüğü ve medenî haline göre alınan toprak vergisidir. Çiftbozan Toprağını boş bırakan ya da 3 yıl arka arkaya ekmeyenlerden alınırdı. Amaç üretimde sürekliliği sağlamaktır. Osmanlı vergi sistemi ile ilgili verilen bu bilgilerle aşağıdaki vergi türleri eşleştirildiğinde hangisi dışarıda kalır? A) Cerîme Avârız Olağanüstü durumlarda (sel, yangın, deprem, savaş…) alınan vergidir. Sıkıntılar nedeniyle zamanla sürekli hale dönüşmüştür. Mücerred E) Ağnam 2. Osmanlı Devleti’nde savaş, yangın, deprem gibi olağanüstü durumlarda halktan alınan, ancak zamanla sürekli hale gelen vergi çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? A) Avârız İspenç C) İspenç B) Avârız D) Bâc B) Bennak D) Arûsane Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak vergisidir. C) Cizye E) Öşür Evlenme çağına gelmiş ancak ailesinin yanında oturan bekâr çiftçilerden alınan vergidir. 3. Osmanlı Devleti’nde; Bennak Evli olup yarım çift toprak eken erkeklerden alınan vergidir. I. öşür, II. çift resmi, III. adet-i ağnam Arusâne Evlilik esnasında kız tarafının tımar sahibine ödediği vergidir. vergilerinden hangileri, daha çok konargöçer halktan alınırdı? A) Yalnız I Cerîme Amediye Derbent Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenlerden alınan vergidir. C) Yalnız III E) II ve III Gümrük vergisidir. Dış ülkelerden gelen mallardan alınır. Yol, geçit ve köprülerden alınan vergidir. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde “Tekâlif-i Örfiyye” olarak adlandırılan örfî vergilerden biri değildir? A) Yâve Yâve (Kaçgun) Kaybolan bir hayvanın devlet tarafından bulunması halinde hayvan sahibinden alınan vergidir. İhtisap Resmi Damga, ölçü, tartı vb. ticarî işlemlerden alınan vergidir. Canavar Resmi B) Yalnız II D) I ve II Gayr-i müslimlerden alınan domuz vergisidir. B) Mücerred D) Amediye C) İhtisap E) Cizye 5. Osmanlı Devleti’nde, tarımsal üretimde sürekliliği sağlamak amacıyla toprağını mazeretsiz yere boş bırakan köylüden alınan vergi aşağıdakilerden hangisidir? A) Âvarız B) Ağnam D) Çiftbozan C) Öşür E) Bâd-ı Heva DİKKAT!... Değerli adaylar, Osmanlı vergi sistemine ilişkin çıkabilecek sorularla ilgili olarak, özellikle hangi vergilerin “şer’i” hangilerinin “örfî” olduğu iyi bilinmelidir. 1-B 2-A 3-C 4-E 5-D ~ 97 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ OSMANLI DEVLETİ’NDE HAZİNE ✎ Osmanlı Devleti’nde 3 tür hazine vardı. Bunlar; Hazine-i Âmire (Dış Hazine) 1. Osmanlı Devleti’nde, devletin tüm gelirlerinin toplandığı ve her türlü malî işlerin yürütüldüğü Hazine-i Âmire’den; Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir. Başlıca sorumlu Defterdardır. I. şeyhü’l-islâm, II. defterdar, III. kazasker Hazine-i Enderun (İç Hazine) Olağanüstü durumlarda kullanılmak üzere oluşturulan tedbir hazinesidir. makamlarından hangilerinin sorumlu olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III Ceb-i Hümâyun Hazinesi C) I ve II E) I, II ve III Mısır eyâleti gelirlerinin katıldığı ve padişahın kişisel tahsisatı anlamına gelen hazinedir. 2. Osmanlı Devleti’nde, bir bölgenin gelirinin açık artırma (ihale) yoluyla peşin para karşılığında şahıslara kiralanması sistemine ne ad veriliyordu? ☸ İltizam Sistemi ✎ Devlete ait gelirleri toplama hakkının açık artırma (ihale) yoluyla peşin paraya şa- A) Müsadere B) Narh D) İltizam hıslara kiralanması sistemine “İltizam Sistemi”, bu sistemin uygulandığı topraklara ise “Mukataa” adı verilmiştir. C) Malikâne E) Esham ✎ XVI. yüzyıldan sonra uygulamaya konulan bu sistemde, devlete ait vergilerin top- lanması genellikle 3 yıl için açık artırmaya çıkarılır, en yüksek bedeli veren kişiye de devredilirdi. Bu ihaleyi kazanan kişiye “mültezim” adı verilmiştir. 3. Osmanlı Devleti’nde; ✎ Bu sistemin en önemli yararı devletin acil para ihtiyacını karşılamasıdır. I. ✎ Öte yandan tımarların mukataa haline getirilip mültezime verilmesi ise bazı olum- II. tımar, suz sonuçları da beraberinde getirmiştir. Bunlar; Mültezimin baskısı altında kalan halk vergisini ödeyememiş ve buna bağlı olarak da toprağını terk etmiştir. iltizam, III. müsadere sistemlerinden hangileri devletin nakit para ihtiyacını karşılamaya yöneliktir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III İltizamların genellikle o bölgedeki zengin ve güçlü kişilere (âyan) verilmesi, taşradaki âyanların güç kazanmasına olanak sağlamıştır. C) Yalnız III E) II ve III Taşrada asker yetiştirilememiş ve devlet otoritesi zayıflamıştır. Hazinenin askerî masrafları artmış ve tımar sisteminin sona erme sürecini hızlandırmıştır. 4. Osmanlı Devleti’nde, I. mukataa, II. vakıf, ✎ İltizam Sistemi Tanzimat’a (1839) kadar yürürlükte kalmıştır. III. zeâmet toprak türlerinden hangilerinde iltizam sistemi uygulanmıştır? A) Yalnız I VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III HUKUK SİSTEMİ 5. Osmanlı hukuk sisteminin oluşumunda; I. Şer’i Hukuk Fethedilen bölgelerde önceki uygulamalar Örfî Hukuk eski Türk gelenekleri, II. şer’i hukuk kuralları, III. fethedilen bölgelerdeki hukuk sistemleri unsurlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? ✎ Osmanlı Devleti hukuk alanında kendinden önceki Türk-İslâm devletlerinde olduğu A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III gibi Şer’i ve Örfî hukuk kurallarını temel almıştır. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Ayrıca fethedilen bölgelerde daha önceki uygulamalar da Osmanlı hukuk sistemi- nin oluşmasında etkili olmuştur. Bu yüzden Osmanlı’da hukuk birliği oluşmamıştır. ~ 98 ~ 1-B 2-D 3-A 4-A 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” ✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan almış olup, Müslüman halk için geçerli olan hukuk sistemidir. Gayr-i müslimler kendi hukuk kurallarına göre yargılanmıştır. ✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden, fermanlardan, beratlardan, ka- nunnâmelerden ve adaletnâmelerden almıştır. Örfî hukuk kuraları daha çok sosyal yaşamın düzenlenmesini sağlamıştır. ✎ Fatih Sultan Mehmet, örfî hukuk kurallarını düzenlemiş ve ilk Osmanlı kanunnâme- si olan “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile örfî hukukta bütünlüğü sağlamıştır. ✎ Osmanlı Devleti’nde adalet işlerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi kazaskerdi. 1. Osmanlı Devleti’nde; I. fermanlar, II. kannunnâmeler, III. adaletnâmeler belgelerinden hangilerinin örfî hukuk kapsamında olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ İlmiye teşkilâtının ve din âlimlerinin başı sayılan şeyhü’l-islâmın ise yargılama yet- C) I ve II E) I, II ve III kisi yoktu. Sadece divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda fetva (ifta) verirdi. ✎ Adalet işlerine ve davalara kazaskerin tayin ettiği kadılar bakardı. Osmanlı Devleti’nde mahkemelerde alınan kararlar “Şer’iyye Sicilleri” adı verilen defterlere kaydedilirdi. 2. Osmanlı Devleti’nde adalet ve eğitim işlerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kazasker B) Nişancı C) Sadrazam D) Kadı E) Şeyhü’l-islâm ☸ Kadıların Özellikleri ve Yetkileri ✎ Kadılar devletten maaş almaz, davalardan aldıkları harçlarla geçinirlerdi. ✎ Ferman ve beratların halka ulaşmasını sağlarlardı. ✎ Halkın istek ve şikâyetlerini Divân-ı Hümâyun’a bildirirlerdi. ✎ Evlenme (nikâh), boşanma, miras ve ticaret gibi konularda davalara bakar, ayrı- ca kişiler arasındaki anlaşmazlıkları çözerlerdi. ✎ Vergi oranlarını belirler, noter vazifesi görürlerdi. 3. Osmanlı Devleti’nde, mahkemelerde alınan kararların kaydedildiği defterler aşağıdakilerden hangisidir? A) Tahrir Defterleri ✎ Vakıfları denetler, vakıf işlerinin düzenli olmasını sağlarlardı. B) Tereke Defterleri C) Şer’iyye Sicil Defterleri ✎ Kazâlarda belediye işlerini yürütürlerdi. D) Mühimme Defterleri ✎ Aldıkları kararların kanunlara uygun olup olmadığını Şuhüdû’l-hâl denetlerdi. E) Vakıf Defterleri OSMANLI DEVLETİ’NDE MAHKEMELER 4. Aşağıdakilerden hangisi kadıların idarî ve adlî yetkilerinden biri değildir? Tanzimat’a Kadar Tanzimat’tan Sonra A) Halkın şikâyetlerini divana bildirmek B) Esnaf ve zanaatkârları denetlemek C) Vakıfların denetlenmesini sağlamak Şer’i Mahkemeler Müslümanlar arasındaki davalara bakardı. Şer’i Mahkemeler Müslümanların evlenme, boşanma, miras gibi davalarına bakardı. Cemaat Mahkemeleri Gayr-i müslimlerin davalarına, kendi dinlerine göre bakardı. Cemaat Mahkemeleri Önceki gibi devam etmiştir. Konsolosluk Mahkemeleri Elçiliklere bağlı olarak çalışır, yabancılara ait davalara bakardı. Konsolosluk Mahkemeleri Önceki gibi devam etmiştir. D) Nikâh ve evlenme işlemlerini yapmak E) Kazâlarda belediye işlerini yürütmek 5. Osmanlı Devleti’nde; I. ticaret, II. cemaat, Nizâmiye Mahkemeleri Cinayet, ticaret gibi konular dışında davalara bakardı. (Batı yasaları ile) Ticaret Mahkemeleri Osmanlı vatandaşları ile yabancılar arasındaki anlaşmazlıklara bakardı. III. konsolosluk mahkemelerinden hangileri Tanzimat Dönemi’ne kadar faaliyet göstermiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 1-E 2-A C) I ve II E) I, II ve III 3-C 4-B 5-D ~ 99 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI ✎ Osmanlı toplumu, yönetenler (Askerî/Berâya) ve yönetilenler (Reâya/Teba) olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Yönetenler sınıfı da kendi içinde; Seyfiye, İlmiye ve Kalemiye şeklinde üç kısma ayrılmıştır. 1. Osmanlı Devleti’nde Divân-ı Hümâyun’da temsil edilmeyip vergi vermekle yükümlü yönetilen halka ne ad veriliyordu? A) Âyan B) Ulemâ D) Berâya C) Umerâ E) Reâya OSMANLI TOPLUM YAPISI 2. Osmanlı Devleti’nde; I. YÖNETENLER (ASKERÎ/BERÂYA) YÖNETİLENLER (REÂYA/TEBA’A) Divân-ı Hümâyun’da temsil edilen sınıftır. Divân-ı Hümâyun’da temsil edilmeyen sınıftır. Vergiden muaftırlar. Vergi vermekle yükümlüdürler. Berâya sınıfındakilerin Müslüman olmaları şarttı. sadrazam, II. kazasker, III. reisü’l-küttap, IV. subaşı gibi görevlilerden hangileri “Seyfiye” sınıfı içerisinde yer alır? A) I ve IV Müslüman ve gayr-i müslim (zimmî) halk yönetilen kesimdir. Din ve mezhep esasına göre “Millet Sistemi” adı verilen bir siteme göre teşkilâtlandırılmıştır. B) I ve III D) III ve IV C) II ve III E) I, III ve IV 3. Osmanlı Devleti’nde; I. esnaf, II. köylü, III. asker gruplarından hangileri Osmanlı toplumsal hayatı içinde “Reâya” olarak kabul edilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Seyfiye Sınıfı (Umerâ) İlmiye Sınıfı (Ulemâ) Kalemiye Sınıfı İdarî ve Askerî Görevliler Din, Eğitim ve Hukuk Görevlileri Yazışma, Diplomasi ve Maliye Görevlileri Sadrazam Şeyhü’l-islâm Defterdar I. Vezirler Kazasker Nişancı II. eğitim, Yeniçeri Ağası Müderris Reisü’l-küttap III. askerlik, Kaptan-ı Derya Kadı Kâtipler Beylerbeyi İmam Memurlar gibi alanların hangilerinde düzenleyici bir rol üstlenmiştir? Sancakbeyi Vâiz Eminler A) I ve III Subaşı Müezzin Sipahi Kassam D) II ve III E) I, II ve III 4. Osmanlı Devleti’nde İlmiye sınıfı; din, IV. hukuk B) I ve IV D) I, II ve IV C) II ve III E) II, III ve IV 5. Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çıkışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır. I. kadı II. nişancı III. kazasker IV. defterdar V. reisü’l-küttap X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM Yukarıdakilerden hangisi kalemiye sınıfına mensup değildir? A) I ve III B) II ve III D) II ve V ✎ Osmanlı klâsik döneminde eğitim ve öğretim dine dayalıydı. C) I ve IV E) III, IV ve V ✎ Başlıca eğitim kurumları arasında; sıbyan mektepleri, medreseler, enderun mekte- bi ve meslekî eğitim kurumu olarak loncalar yer almaktadır. ~ 100 ~ 1-E 2-A 3-C 4-D 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” A) Sıbyan Mektepleri ✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretimin ilk basamağıdır. ✎ İlkokul düzeyindeki okullar statüsünde olan sıbyan mekteplerinin masrafları vakıf- 1. Osmanlı Devleti’nde ilk medrese hangi padişah döneminde kurulmuştur? lar tarafından karşılanmıştır. ✎ Sıbyan mekteplerinde, basit okuma-yazma ve din eğitimi verilmiştir. A) Osman Bey B) I. Murat C) Orhan Bey D) II. Mehmet E) I. Bayezid B) Medreseler ✎ Osmanlı Devleti’nde orta ve yüksek öğretimin temeli medreselerdir. ✎ Bu kurumların masrafları da vakıflar tarafından karşılanmıştır. (Ücretsiz eğitim) ✎ Dinî bilimlerin yanı sıra pozitif bilimlerin de okutulduğu medreseler ile topluma ve 2. Osmanlı Devleti'nde eğitim ücretsizdi. Medreselerin ihtiyaçları vakıflar tarafından karşılanırdı. Buna göre; devlete din, ilim ve eğitim hizmetleri verilmiş, ayrıca ihtiyaç duyulan idarî ve adlî personel de (ilmiye, kalemiye vb.) bu kurumlarda yetiştirilmiştir. I. Laik eğitim sistemi oluşturulmuştur. II. Sosyal devlet anlayışı özellikleri benimsenmiştir. ✎ İlk Osmanlı medresesi, Orhan Bey döneminde İznik’te açılan Süleyman Paşa Med- resesidir. Buraya atanan ilk müderris ise Davud-ı Kayserî’dir. III. Dini ilimlere ağırlık verilmiştir. ✎ Fatih döneminde açılan Sahn-ı Seman Medreseleri ile Kanunî döneminde açılan yargılarından hangilerine ulaşılabilir? Süleymaniye Medreseleri çağının en önemli eğitim kurumlarıydı. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 1550-1557 yılları arasında kurulan Süleymaniye Medreseleri’nde Osmanlı Devleti'nin ilk tıp okulu olan “darü’t-tıp” da yer almıştır. Tıbbî bilgilerin uygulamalarının yapıldığı darüş’şifâ ile diğer bazı bölümler olan darü’l-akakir (eczane), darü’z-ziyafe (mutfak), tabhâne ve imaret ilk kez bu eğitim kurumlarında yer almıştır. 3. Osmanlı Devleti’nde İznik’teki Süleyman Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Medreseler hâriç, dâhil ve sahn adı verilen bölümlere ayrılmıştır. ✎ Medrese hocalarına ise müderris, müderris ile talebe arasındaki ilişkileri düzenle- A) Molla Fenarî B) Ali Kuşçu C) Akşemseddin D) Altunîzâde E) Davud-ı Kayserî yen (asistan) görevlilere ise muid denirdi. ✎ Medrese öğrencilerine suhte, sofu ya da talebe, yükseköğretim düzeyindeki öğ- rencilere ise danişment denirdi. ✎ Öğrenciler buralardan “icazetnâme” denilen diploma ile mezun olurdu. 4. I. muid II. suhte III. müderris MEDRESELERİN BÖLÜMLERİ IV. sahn V. danişment Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki alanlardan hangisiyle ilgilidir? Dârü’l-kurra Kur’an-ı Kerim’in ezberlenmesi ve usulüne göre okunması amacıyla eğitim verilen bölümdür. Dârü’l-hadis Hadis alanında ileri düzeyde eğitim verilen ve hadis araştırmalarının yapıldığı bölümdür. A) Eğitim B) Ekonomi D) Askerlik C) Hukuk E) Din 5. I. dârü’l-tıp, II. dârü’l-hendese, Dârü’l-hendese Matematik, astronomi vb. alanlarda pozitif bilimlerle ilgili eğitim verilen bölümdür. III. dârü’l-kurra Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde medreselerin bölümleri arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Dârü’t-tıp Tıp alanında eğitim verilen, hekim ihtiyacının karşılandığı bölümdür. 1-C 2-B 3-E 4-A 5-E ~ 101 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası C) Saray Eğitimi OSMANLI DEVLETİ’NDE SARAY EĞİTİMİ 1. Osmanlı Devleti'nde; I. medreseler, II. enderun, III. Batı tarzı okullar Enderun Şehzâde Eğitimi Bir anlamda “saray üniversitesi” İlk olarak şeyhü’l-islâm huzurunda Kur’an okuma dersi verilirdi. olarak değerlendirilebilir. Devlet memuru, idareci, saray gibi kurumların hangilerinde, yalnız devşirme yöntemiyle sağlanan kapıkullarına eğitim verilirdi? A) Yalnız I Daha sonra ilköğretim manasında Şehzâdegâh Mektebi’nde eğitimlerine devam etmişlerdir. görevlisi ve sanatkârlar burada yetişmiştir. İlk eğitimleri sarayda başlayan şehzâdeler, sonraki dönemde lalaları eşliğinde devlet tecrübesi kazanmak için sancaklara yönetici olarak gönderilmiştir. İlk kez II. Murat döneminde açıl- mış, Fatih döneminde ise daha da gelişmiştir. (Topkapı Sarayı). Devşirme sistemiyle toplanan çocuklar, devlet adamı veya usta sanatkâr olarak yetiştirilirdi. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. Osmanlı Devleti'nde; I. enderun, II. sancak, III. medrese birimlerinden hangileri eğitim kurumları arasında yer alır? Eğitim dili Türkçedir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III Harem Padişahın eşlerinin, kızlarının ve câriyelerin kalfalar denetiminde eğitim aldığı bölümdür. Okuma-yazma eğitiminin yanında, yeteneklere göre musiki, resim, edebiyat, nakış, örgü vb. alanlarla ilgili dersler verilirdi. 3. I. medrese, II. sıbyan mektebi, III. idâdî Yukarıdakilerden hangileri klâsik dönem Osmanlı eğitim kurumları arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III D) Askerî Eğitim ✎ Osmanlı Devleti’nde kara ordusunun en önemli bölümünü oluşturan Kapıkulu Or- dusu, devşirme sistemi ile alınan gençlerin Acemi Oğlanlar Ocağı’nda eğitilmeleri ile oluşturulmuştur. ✎ Askerî ve bedenî açıdan eğitim veren Acemi Oğlanlar Ocağı, mehterhâne, tophâne, humbarahâne, cambazhâne, tüfekhâne, kılıçhâne gibi bölümlere ayrılmıştır. ✎ İlk kez I. Murat döneminde Gelibolu’da bir Acemi Oğlanlar Ocağı açılmış, sonraki süreçte de sayıları artmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde “Sancak Sistemi” içerisindeki şehzâde hocalarına verilen addır? A) Lala B) Atabey D) Sancak Beyi C) Kethüda E) Müderris E) Meslekî Eğitim ✎ Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim XIX. yüzyıla kadar Lonca Teşkilâtı kapsamında gerçekleştirilmiş, XIX. yüzyıldan itibaren meslekî eğitim veren okullar açılmıştır. ✎ Loncalarda usta-çırak ilişkisine dayalı olarak meslekî, dinî ve ahlâkî bir eğitim veril- miştir. ✎ Osmanlı Devleti azınlıklara din adamı yetiştirmeleri konusunda okul açma izni ver- miştir. Bu okullar dinî liderlerine (Patrikhane, Hahambaşı) bağlıdır. Osmanlı’da açılan ilk yabancı okul bir Fransız Okulu olan Saint Benoit’dir. (1523) ~ 102 ~ 5. Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim aşağıdaki kurumlardan hangisinde veriliyordu? A) Enderun B) Medrese C) Külliye D) İmâret E) Lonca 1-B 2-D 3-C 4-A 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM ✎ Osmanlılarda bilim; Nakdî (Fıkıh, Kelâm, Hadis vb.) ve Aklî (Astronomi, Matematik, Tıp vb.) olmak üzere 2 kısma ayrılmaktadır. ✎ Bu iki bilim dalına ilişkin dersler medreselerde okutulmuştur. 1. Osmanlı Devleti’nde ilk rasathaneyi (gözlem evi) kuran ünlü gökbilimci aşağıdakilerden hangisidir? A) Ali Kuşçu ✎ İlk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılmış olup, bu medresenin ilk müder- B) Uluğ Bey risi Davud-u Kayserî’dir. C) Davud-ı Kayserî D) Hezarfen Ahmet Çelebi E) Takiyûddin Mehmet OSMANLI DEVLETİ’NDE ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI VE ESERLERİ Kadızâde-i Rumî Semerkant’taki Uluğ Bey Rasathanesi’nde öğrenim görmüş önemli bir matematik ve astronomi bilginidir. En önemli eseri Muhtasâr-ı Fi’l-Hisab’dır. Fatih döneminde davet üzerine İran’dan gelmiştir. Ali Kuşçu Sahn-ı Seman Medreselerinde hocalık yapmıştır. Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır. 2. Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu denemesini yapan bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hezarfen Ahmet Çelebi En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir. Takiyûddin Mehmet B) Takiyûddin Mehmet XVI. yüzyılda yetişmiş önemli bir gökbilimcidir. C) Lâgarî Hasan Çelebi II. Selim döneminde müneccimbaşı olmuştur. Osmanlı’da (İstanbul’da) ilk kez rasathane kurmuştur. D) Ali Kuşçu E) Matrakçı Nasuh Bu ilk Osmanlı rasathanesi 1578’de III. Murat devrinde İstanbul’da kurulmuştur. Ancak bu dönemlerde yaşanan veba salgını (kimi tarihçiye göre deprem) bu rasathaneye bağlanmış ve şeyhü’l-islâmın fetvasıyla rasathane III. Murat tarafından kapatılmıştır. MATEMATİK VE ASTRONOMİ En önemli eseri Alâtü’r-Rasadiye li Şehinşâhi’dir. Matrakçı Nasuh XV. yüzyılın önemli matematik ve astronomi uzmanı, ayrıca ünlü bir minyatür sanatçısıdır. Dört işlem, kesirler, ölçüler ve geometri konularında çalışmaları vardır. Cemâlü’l-Küttap ve Kemâlü’l-Hisab önemli eserleri arasındadır. Önemli bir matematikçidir. Sinan Paşa 3. Fatih döneminde davet üzerine İran’dan gelerek Sahn-ı Seman Medreselerinde hocalık yapmıştır. Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır. En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir. Özellikle geometri alanında çalışmaları vardır. Yukarıda özellikleri verilen bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? Tazaarûnâme ve Nasihatnâme önemli eserleri arasında bulunmaktadır. A) Ali Kuşçu B) Kâtip Çelebi C) Matrakçı Nasuh D) Sinan Paşa Ünlü matematikçi Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri olup, matematik dışında mantık ve kelâm konuları üzerinde de çalışmaları vardır. Molla Lütfi Ali İbn-i Veli Hezarfen Ahmet Çelebi Lagarî Hasan Çelebi E) Molla Fenarî Taz’ifü’l-Mezbah önemli eserleri arasındadır. Molla Lütfi, “Harnâme” (Eşek Kitabı) isimli ünlü hicviyesini yazarak dönemin yöneticilerini eleştirmiş, bu da hayatına mâl olmuştur. Matematik, cebir ve trigonometri alanlarında çalışmaları vardır. Tuhfetü’l-Âdâd önemli eserleri arasındadır. Yapay kanat takıp uçuş denemesi yapan ilk insandır. Galata Kulesi’nden Üsküdar’daki Doğancılar’a kadar uçmuştur. Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu denemesini yapan bilim adamıdır. Ateşlediği barut bitene kadar uçmuş, barut bittiğinde de kanatlarını açıp sarayın damına düşmüştür. 4. Osmanlı Devleti’nde, ünlü matematikçi Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri olup, yazmış olduğu “Harnâme” (Eşek Kitabı) isimli ünlü hicviyesinde dönemin yöneticilerini eleştirmesi hayatına mâl olan bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ali İbn-i Veli B) Sinan Paşa C) Molla Fenarî D) Molla Lütfi E) Kadızâde-i Rumî 1-E 2-C 3-A 4-D ~ 103 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir. Sabuncuoğlu Şerafeddin Cerrahi alanındaki çalışmaları nedeniyle “Türk Plâstik Cerrahisinin Babası” olarak kabul edilmektedir. “Cerrahiyetü’l-Hâniyye” ve “Mücerrebnâme” adlı eserleri önemlidir. Fatih Sultan Mehmet’in hocalarındandır. TIP Akşemseddin Celâleddin Hızır Altunîzâde Tarihte mikroorganizmalardan bahseden ilk kişidir. “Mikrobiyolojinin Babası” sayılmaktadır. A) İbn-i Sina B) Ali Kuşçu Yıldırım Bayezid tarafından açılan ilk darü’ş-şifaya tabip olarak tayin edilmiş önemli bir tıp bilginidir. “Şifâü’l-Eskâm” ve “Kitâbü’t-Tâlim” adlı eserleri önemlidir. C) Molla Fenarî D) Akşemseddin E) Sabuncuoğlu Şerafeddin Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir. Üroloji alanında çalışmalar yapmıştır. Fatih döneminde yaşamış bir tıp bilginidir. Ahi Çelebi 1. Osmanlı Devleti’nde, tıp alanında yaptığı çalışmalar nedeniyle “Türk Plastik Cerrahisinin Babası” olarak kabul edilen, yazmış olduğu ‘Cerrahiyetü’l-Haniyye’ ve ‘Mücerrebnâme’ adlı eserleriyle ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? Böbrek taşları için bir risâle yazmıştır. “Fâide-Hasat” adlı eseri önemlidir. 2. Osmanlı Devleti’nde resmî tarih yazarlığı anlamına gelen “vak’anüvislik” kaçıncı yüzyılda başlamıştır? A) XV. Osmanlı Devleti’nde ilk vak’anüvistir. Halepli Mustafa Nâimâ Efendi B) XVI. D) XVIII. C) XVII. E) XIX. İlk resmî tarih yazdırma geleneğinin II. Bayezid döneminde başladığı Osmanlı Devleti’nde, resmî tarih yazarlarına ise vak’anüvis denirdi. Vak’anüvisler, sarayda görevlendirildikleri dönemin gelişmelerini yazmışlardır. Vak’anüvislik görevi XVIII. yüzyılda başlamıştır. Abdurrahman Şeref Osmanlı Devleti’nde son vak’anüvistir. “Tarih-i Devlet-i Osmâniyye” adlı eseri önemlidir. XIX. yüzyılda yaşamış ünlü devlet adamı ve tarihçidir. TARİH VE COĞRAFYA Ahmet Cevdet Paşa İlk medenî kanun olan Mecelle’yi hazırlayan komisyonun başkanlığını yapmıştır. Osmanlı'nın yetiştirdiği en büyük vak’anüvis olarak kabul edilen müellifin en önemli eseri Tarih-i Cevdet’tir. Âşık Paşazâde Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren bir eser olan “Tevârih-i Âl-i Osman” adlı kitabıyla bilinen ünlü tarihçidir. Tursun Bey Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerini anlatan “Tarih-i Ebû’l-Feth” adlı eseriyle ünlü tarihçidir. Neşrî Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren “Cihannümâ” adlı eseriyle ünlü tarihçidir. Hoca Sadettin Osmanlı tarihiyle ilgili bilgiler veren “Tâcü’t-Tevârih” adlı eseriyle ünlü tarihçidir. Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve bilim adamıdır. Pirî Reis Seydi Ali Reis Evliya Çelebi Taşköprülüzâde Ahmet ~ 104 ~ I. Akşemseddin, II. Sabuncuoğlu Şerafeddin, III. Tursun Bey gibi bilim adamlarından hangilerinin tıp alanında çalışmaları vardır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III 4. Osmanlı Devleti’nde ilk ve son vak’anüvisler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde bir arada verilmiştir? A) Mustafa Nâimâ-Abdurrahman Şeref B) Âşık Paşazâde-Tursun Bey Haritacılık alanındaki çalışmaları oldukça önemlidir. C) Tursun Bey-Ahmet Cevdet Paşa İlk dünya haritasını çizmiş, ayrıca “Kitâb-ı Bahriye” adlı önemli bir eser kaleme almıştır. Eser, Damat İbrahim Paşa aracılığı ile Kanuni’ye takdim edilmiştir. D) Mustafa Nâimâ-Âşık Paşazâde E) Abdurrahman Şeref-Hoca Sadettin Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve coğrafyacısıdır. En önemli eserleri Mirâtü’l- Memalik ve Muhit’tir. XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır. En ünlü eseri “Seyahatnâme”dir. XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır. Kâtip Çelebi 3. Osmanlı döneminde yetişmiş, “Hacı Halife” ya da “Hacı Kalfa” adıyla bilinir. En önemli eserleri; Keşfü’z-zünûn, Fezleke ve Cihannümâ’dır. 5. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda yaşamış, “Keşf-ü Zünnûn”, “Cihannümâ” ve “Fezleke-i Osmanî” adlı eserleriyle ünlü Türk gezgini aşağıdakilerden hangisidir? A) İbn-i Haldun B) Kâtip Çelebi C) Evliya Çelebi D) İbn-i Batuta E) Hoca Sadettin Osmanlı Devleti’nin ilk bilim tarihçisidir. En önemli eseri “Miftahü’s-Sa’ade ve Misbahü’sSiyâde”dir. 1-E 2-D 3-C 4-A 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” Osmanlı’da ilk şeyhülislâm olarak kabul edilir. (1425 – II. Murat dönemi) DİN-HUKUK-MANTIK Molla Fenarî En önemli eseri “Aynü’l Âyan”dır. Zembilli Ali Cemâlî Efendi II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni dönemlerinde şeyhü’l-islâmlık yapmıştır. En önemli eseri “El-Mutahharat”tır. Kemal Paşazâde XVI. yüzyıl Osmanlı toplumunun düşünce hayatına önemli katkıları olmuş, tıp, tarih ve felsefe alanlarında çalışmalar yapmıştır. Aynı zamanda şeyhü’l-islâm olan Kemal Paşazâde’nin en ünlü eseri “Tevârih-i Âl-i Osman”dır. Ebussû’ud Efendi Kanuni döneminin ünlü şeyhü’l-islâmıdır. Din ve hukuk alanında çalışmaları vardır. En önemli eserleri “Kanunnâme” ve “Duanâme”dir. Erzurumlu İbrahim Hakkı 1. Osmanlı Devleti’nde II. Murat döneminde görev yapan ilk şeyhü’l-islâm aşağıdakilerden hangisidir? A) Molla Fenarî B) Zembilli Ali Cemâlî Efendi C) Ebussû’ud Efendi D) Davud-ı Kayserî E) Kemal Paşazâde 2. Osmanlı döneminde yetişmiş, I. Ebussû’ud Efendi, II. Zembilli Ali Cemâlî Efendi, XVIII. yüzyıl din ve astronomi alimlerinden birisidir. En önemli eseri “Maarifetnâme”dir. (1756) III. Molla Fenarî gibi bilim adamlarından hangileri din ve hukuk alanlarında çalışmalar yapmanın yanı sıra aynı zamanda “şeyhü’l-islâm” olarak görev yapmıştır? XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Osmanlı Devleti’nin resmî dili Türkçe, bilim dili Arapça, edebiyat dili ise Farsçadır. C) I ve II E) I, II ve III Bu üç dilin birleşimi Osmanlıca denilen dili oluşturmaktadır. ✎ Osmanlı Devleti’nde Osmanlıca yazı çeşidi olarak; ☸ Matbû ☸ Sülüs ☸ Rik’a ☸ Siyakat ☸ Nesih ☸ Ta’lik ☸ Divanî ☸ Kûfî ☸ Muhakkak ☸ Reyhânî 3. Osmanlı Devleti'nin resmî dili Türkçe iken, medreselerde Arapça, edebiyatta da Farsça kullanılmıştır. Osmanlı Devleti'ndeki bu durumun; gibi türler kullanılmıştır. I. ✎ Osmanlı Devleti’nde şairlerin oluşturduğu sınıfa “şüerâ” adı verilmiştir. Kalemi iyi etnik çeşitliliğin artması, II. kültürel sorunlar yaşanması, olan şairler için de “Sultanü’ş-Şüerâ” unvanı kullanılmıştır. III. ulusçuluk düşüncesinin yaygınlaşması ✎ Osmanlı Devleti’nde edebiyat 3 alanda gelişme göstermiştir. Bunlar; sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Yalnız I OSMANLI’DA EDEBİYAT ALANLARI B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 4. HALK EDEBİYATI Halkın anlayabileceği sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır. BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Karacaoğlan Köroğlu Erzurumlu Emrah Mahremî Âşık Ömer Gevherî Dadaloğlu Seyrânî Bayburtlu Zihni Kul Mustafa TEKKE EDEBİYATI DİVÂN EDEBİYATI I. Kaygusuz Abdal, II. Hacı Bayram Velî, Tasavvuf düşüncesi ile ilgili edebiyat türüdür. Saray edebiyatı olarak da bilinir. Konu ilâhi aşktır. Ağdalı bir dil vardır. Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı döneminde yaşamış tekke şairleri arasında yer almaz? BAŞLICA TEMSİLCİLERİ BAŞLICA TEMSİLCİLERİ A) Yalnız I Eflâkî Dede Hacı Bayram-ı Veli Pir Sultan Abdal Eşrefoğlu Rumî Kaygusuz Abdal Mahmut Hüdâyi Şeyh Galip Fuzulî Bâki Nef’i Nedim Nergisî Nesimî Nev’î Nâbî Şeyh Galip III. Karacaoğlan B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti döneminde yaşamış divan şairleri arasında yer almaz? A) Fuzulî B) Nedim D) Köroğlu C) Bâki E) Nergisî İzzet Molla 1-A 2-E 3-B 4-C 5-D ~ 105 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası Divan şairi Nergisî, Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet” adlı eserini Sultan IV. Murat’a sunmuştur. Ünlü divan şairi Nâbî ise, XVII. yüzyıl divan şiirinde “tefekkür edebiyatı” çığırı açmış, Surnâme, Hayriyye, Münşeat gibi eserleri kaleme almıştır. 1. Osmanlı Devleti döneminde yaşamış ve Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet” adlı eseri Sultan IV. Murat’a sunan ünlü divan şairi aşağıdakilerden hangisidir? Lâle Devri’nin en önemli şairi Nedîm’dir. A) Nergisî B) Nâbi D) Bâki C) Nedim E) Fuzulî Fuzulî, XVI. yüzyılda mesnevî tarzında kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı eseriyle ünlenmiştir. ✎ Osmanlı Devleti’nde şairler kadar, çeşitli mahlaslarla (takma adlar) şiirler yazan ve edebî kişilikleriyle ön plâna çıkan padişahlar da önemli bir yere sahiptir. Bunlar içerisinde sınavlarda çıkması muhtemel olanlar şunlardır: 2. XVI. yüzyılda yaşamış ve mesnevî tarzında kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı eseriyle ünlü divan şairi aşağıdakilerden hangisidir? A) Nedim B) Fuzulî D) Nev’i C) Nef’i E) Nesimî OSMANLI PADİŞAHLARININ KULLANDIKLARI MAHLASLAR 3. Adlî mahlasıyla şiirler yazan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? Fatih Sultan Mehmet I. Ahmet III. Ahmet A) II. Murat II. Mahmut B) Yavuz Sultan Selim C) Fatih Sultan Mehmet Avnî Bahtî Necib D) II. Mahmut Adlî E) Kanunî Sultan Süleyman Kanuni Sultan Süleyman II. Osman (Genç) III. Selim Muhibbî Farisî İlhâmî 4. I. ✎ Osmanlı Devleti’nde yenileşme hareketlerinin oldukça yoğun yaşandığı Tanzimat döneminde, edebiyatta “sanat toplum içindir” anlayışı benimsenmiştir. ✎ Tanzimat Edebiyatı’nın önemli temsilcileri arasında Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa → II. (Genç) Osman Farisî II. Bahtî → Fatih Sultan Mehmet III. Muhibbî → Kanunî Sultan Süleyman Osmanlı Devleti’nde padişahların kullandıkları mahlaslarla ilgili olarak yukarıda verilen eşleştirmelerden hangileri doğru değildir? A) Yalnız I gibi edebiyatçılar yer almaktadır. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Bu dönemde Namık Kemal ilk tarihi romanı olan “Cezmi” ile ilk edebî romanı olan “İntibah”ı kaleme almıştır. 5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda gelişen sanat dallarından biri değildir? XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT A) Minyatür B) Hat D) Çini C) Gravür E) Tezhip ✎ Osmanlı Devleti’nde süsleme sanatlarında bitkisel motifler, geometrik şekiller, in- san ve hayvan figürleri kullanılmıştır. Fakat dinî mimarîde insan ve hayvan figürleri pek kullanılmamıştır. Buna bağlı olarak Osmanlı’da resim, heykel ve gravür sanatları çok fazla gelişmemiştir. Bu alandaki gelişmeler XIX. yüzyılda hız kazanmıştır. ✎ Özellikle resmin yasak olması minyatür, hat ve tezhip gibi süsleme sanatlarının da- ha fazla gelişmesine neden olmuştur. ✎ Saray içindeki sanatçıların örgütlenmesi ile oluşan teşkilâta ise “Ehl-i Hiref” den- miştir. Nakkaşlar, müzehhipler, hattatlar vb. bu teşkilâtın içinde yer alıyordu. ✎ Osmanlı Devleti’nde; hat, ebru, çini, tezhip, minyatür, fresk, vitray, mozaik, kakma, 6. Osmanlı Devleti’nde; I. hat, II. resim, III. heykel sanat dallarından hangilerinde gelişme olduğu savunulamaz? A) Yalnız I oyma, seramik, cilt, debbağ (dericilik) ve halı gibi farklı sanatlarla uğraşılmıştır. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Osmanlı sanat anlayışını “Klâsik Dönem Osmanlı Sanatı” ve “Batı Etkisinde Gelişen Osmanlı Sanatı” olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür. ~ 106 ~ 1-A 2-B 3-D 4-B 5-C 6-E KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KLÂSİK DÖNEM OSMANLI SANATI ☸ HAT İslâmî (Arap harfleriyle) güzel yazı yazma sanatıdır. Hat yazarlarına “hattat” denilmiştir. Kûfî, sülüs, nesîh, divanî, müselsel, rik’a, tevkî, icâzet, ta’lik, celî, şikeste, gubârî, hurde gibi binlerce çeşidi vardır. Osmanlı Devleti’nde Amasyalı Şeyh Hamdullah, Mustafa Râkım Efendi, Hâfız Osman, Ahmet Akşemseddin Karahisarî vb. pek çok hattat yetişmiştir. ☸ TEZHİP El yazması kitapları altın tozuyla süsleme sanatıdır. (Yaldızlama) Tezhip ustalarına “müzehhip” denilmiştir. Osmanlı Devleti’nde Kara Mehmet önemli tezhip ustalarından biridir. ☸ MİNYATÜR El yazması kitaplarda ışık ve gölge düzenlemesi yapılmadan çizilen, derinlik (perspektif) kurallarının olmadığı çok renkli ve küçük boyutlu resimlerdir. Minyatür sanatının diğer adları “nakış” ve “tasvir”dir. Minyatür ressamlarına ise “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir. Konu olarak genellikle siyasî, dinî ve sosyal gelişmeler işlenmiştir. 1. Osmanlı Devleti’nde, celî, divanî, müselsel, rik’a, tevkî, icâzet gibi pek çok çeşidi bulunan İslâmî (Arap harfleriyle) güzel yazı yazma sanatına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Minyatür Bu üç ünlü minyatür sanatçısı dışında ayrıca, Seyyid Lokman, Nigârî, Sinan Bey ve Şiblizâde Ahmet gibi minyatür sanatçıları da vardır. C) Ebru E) Tezhip 2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda minyatür sanatçılarına verilen addır? A) Hattat B) Müzehhip D) Mücellit C) Neccâr E) Nakkaş 3. Kanunî Sultan Süleyman döneminin ünlü minyatürcülerinden biri olan, 128 minyatürden oluşan Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn adlı eseri ve dövüş yöntemlerini anlattığı Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan) adlı kılavuz kitabıyla ünlü Osmanlı sanatkârı aşağıdakilerden hangisidir? A) Matrakçı Nasuh B) Levnî C) Nakkaş Osman D) Sinan Bey Önemli Minyatürcüler Matrakçı Nasuh: Kanuni döneminin ünlü minyatürcüsüdür. Çeşitli silahların nasıl kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlatan Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan) adlı bir kılavuz kitap yazmıştır. Ayrıca, Kanuni’nin 1534 İran seferini 128 minyatürden oluşan Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han’da, 1538 Karaboğdan seferini de Fetihnâme-i Karaboğdan’da resmetmiştir. Levnî: Lâle Devri’nin ünlü minyatür sanatçısıdır. Sultan III. Ahmet’in şehzâdelerinin sünnet düğünlerini anlatan Surnâme ile Osmanlı sultanlarının tasvir edildiği Silsilenâme adlı eserleriyle ünlüdür. Nakkaş Osman: Hünernâme adlı eseriyle ünlüdür. B) Hat D) Çini E) Şiblizâde Ahmet 4. Osmanlı Devleti’nin ünlü sanatçılarından Amasyalı Şeyh Hamdullah, Hâfız Osman ve Ahmet Akşemseddin Karahisarî, aşağıdaki sanat dallarından hangisinde yaptıkları çalışmalarla ün kazanmıştır? A) Musikî B) Mimarî D) Çini C) Hat E) Minyatür ☸ ÇİNİ (SIRÇA) İyi kalitedeki kilin fırınlarda pişirilmesiyle ortaya çıkan süsleme sanatıdır. Çini üretiminde gelişen başlıca şehirler; İznik, Kütahya ve İstanbul’dur. 5. Osmanlılar döneminde; ☸ CİLTÇİLİK Kitapların uzun süre dayanması için deri ile kaplanmasına ciltçilik denir. İlk ciltçilik teşkilâtı Sultan II. Bayezid döneminde kurulmuştur. Ciltçilik sanatı ile uğraşanlara mücellit adı verilmiştir. I. İznik, II. İstanbul, III. Konya, IV. Kütahya şehirlerinden hangileri çini üretiminde gelişme göstermiştir? A) I ve II ☸ EBRU Su üzerine yayılmış toz boyaları kâğıt üzerine aktarmak suretiyle yapılan sanattır. Ciltçilikte ve levhaların iç-dış süslemelerinde kullanılmıştır. B) II ve III D) I, II ve IV 1-B 2-E C) I, II ve III E) I, III ve IV 3-A 4-C 5-D ~ 107 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası BATI ETKİSİNDE GELİŞEN OSMANLI SANATI ☸ RESİM Osmanlı’da portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir. (Gentile Bellini, Matteo Di Pasti ve Costanzo Da Ferrara’ya yaptırmıştır.) Resim öğrenimi için ilk kez Fatih tarafından İtalya’ya Sinan Bey gönderilmiştir. “Gül Koklarken Fatih Sultan Mehmet” adlı tablo, Sinan Bey’in öğrencisi olan Şiblizâde Ahmet’e atfedilmektedir. Önemli Ressamlar Şeker Ahmet Paşa: Osmanlı’da ilk resim sergisini Abdülaziz döneminde (1874’te) açmıştır. Ormanda Geyik, Çoban, Koyunlar ve Doğa, Oduncu gibi eserleri vardır. Osman Hamdi Bey: Aynı zamanda bir arkeolog da olan Osman Hamdi Bey, Osmanlı Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi ile ilk resim eğitimi veren okul olan Sanayi-i Nefise Mektebi’ni açmıştır. Silah Taciri, Genç Kız Portresi ve Kaplumbağa Terbiyecisi ünlü eserleri arasında yer alır. 1. Kendi portresini yaptıran ilk Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Mahmut B) II. Mehmet C) IV. Murat D) III. Selim E) II. (Genç) Osman 2. Osmanlı’da ilk resim sergisini açan, aynı zamanda Ormanda Geyik, Çoban, Oduncu, Koyunlar ve Doğa gibi eserleriyle ünlü ressam aşağıdakilerden hangisidir? A) Şiblizâde Ahmet B) Hacı Arif Bey C) Şeker Ahmet Paşa D) Sinan Bey E) Osman Hamdi Bey ☸ MÜZİK Osmanlı Devleti’nde musikî eğitimi Enderun Mektebi’nde verilirdi. Bu okulun musikî bölümü konservatuar gibi görev yapardı. Ayrıca Dârü’l-bedâyi ve Dârü’l-elhan’da (Konservatuar) da müzik eğitimi verilmiştir. Önemli Müzisyenler Safiyûddin Urme: Bugün kullanılan Türk müziği ve ses sitemini bulmuştur. Abdülkadir Merâği: Ebced Notası ve Nağmelerin Külliyatı adlı eserleri yazmıştır. Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi: XVII. yüzyılda yaşamış olup, Klâsik Türk Müziği’nin kurucusu sayılır. “Nevakâr” makamı ile “Tuti-i Mucize-i Guyem” bestesiyle ünlüdür. Ayrıca günümüzde de kullanılmakta olan “Bayram Tekbiri, Cuma Ezanı öncesi okunan Sala, Kutsal Emânetler’in ziyareti sırasında okunan Salat-ı Ümmiye” besteleri de meşhurdur. Hacı Arif Bey: Klâsik Türk Musikîsi’nde çığır açmıştır. Tamburi Cemil Bey: 1873 yılında doğan ve tambur icrasına yeni bir üslûp getiren ve ünlü Çeçen Kızı adlı eserin sahibi olan besteci ve icracıdır. Hamamizâde İsmail Dede Efendi: 1778-1845 yılları arasında yaşamış, “Nakış” ve “Yine Bir Gülnihal” adlı ünlü şarkıların bestecisidir. Bunların dışında “Suzi Dilâra” makamını bulan ve günümüze kadar 64 eseri ulaşmış olan Osmanlı Padişahı III. Selim de ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır. 3. Osmanlı Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi ile Sanayi-i Nefise Mektebi’nin kurucusu olan; Silah Taciri, Kaplumbağa Terbiyecisi ve Genç Kız Portresi gibi eserleriyle ünlü Osmanlı arkeologu ve ressamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Osman Hamdi Bey B) Itrî Efendi C) Şeker Ahmet Paşa D) Hâfız Osman E) İsmail Dede Efendi 4. Osmanlı Devleti’nde Klâsik Türk Müziğinin kurucusu olan, “Nevakâr” makamı ile “Tuti-i Mucize-i Guyem” bestesiyle ünlü sanatkâr aşağıdakilerden hangisidir? A) Abdülkadir Merâği B) Hacı Arif Bey C) Tamburi Cemil Bey D) Hamamizâde İsmail Dede Efendi ☸ HEYKEL E) Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi Osmanlı Devleti’nde pek gelişmemiştir. Heykel sanatı ile ilgili eğitim faaliyetleri, Osman Hamdi Bey’in kurduğu Sanayi-i Nesfise Mektebi ile başlamıştır. ☸ TİYATRO Dârü’l-bedâyi, Türkiye'de Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir değişimi sağlayan Osmanlıdaki ilk konservatuar kurumudur. İstanbul Şehir Tiyatroları’nın temelini oluşturmuştur. İlk Osmanlı Tiyatrosu, Güllü Agop’un Gedikpaşa Tiyatrosu’nda kurduğu ve adı bu yapıyla özdeşleşmiş tiyatro topluluğudur. İlk Türkçe oyunlar burada oynanmış, Müslüman oyuncular ilk kez burada sahneye çıkmıştır. Osmanlı tiyatrosunda tek kişilik oyunlar arasında; kukla, karagöz, meddahlık ve hokkabazlık vardır. ~ 108 ~ 5. Osmanlı Devleti’nde Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir değişimi sağlayan, aynı zamanda İstanbul Şehir Tiyatroları’nın temelini oluşturan ilk konservatuar kurumu aşağıdakilerden hangisidir? A) Dârü’l-fünun B) Dârü’l-elhan C) Dârü’l-bedâyi D) Dârü’l-muallim E) Dârü’l-maarif 1-B 2-C 3-A 4-E 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ ✎ Osmanlı Devleti’nde mimarî eserler çeşitli dönemlere ayrılarak incelenmektedir. 1. Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk mimarî yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hacı Özbek Camii OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ B) Yeşil Camii C) Süleyman Paşa Medresesi D) Yeşil Türbe ERKEN DÖNEM (1300-1500) Lâle Devri (1718-1730) Barok ve Rokoko Üslûbu (1730-1808) KLÂSİK DÖNEM (1500-1718) Ampir Üslûp (1808-1860) GEÇ DÖNEM (1718-1930) Eklektik Dönem (1860-1900) Neoklâsik Dönem (1900-1930) E) Hüdâvendigâr Camii 2. 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan, Topkapı Sarayı’nın birinci avlusunda yer alan ve Osmanlı mimarîsinin en eski köşk yapısı olarak bilinen mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Bağdat Köşkü B) Hünkâr Kasrı C) Revan Köşkü D) Çinili Köşk E) Malta Köşkü A) Erken Dönem ✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsi, kuruluştan XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar olan dönemi kapsar. 3. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait, I. ✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsinde; Edirne Sarayı, II. Çinili Köşk, Bilinen ilk yapı Orhan Bey döneminde inşa edilen İznik Hacı Özbek Camii’dir. III. Fatih Külliyesi İlk medrese yine Orhan Bey döneminde yapılan İznik Süleyman Paşa Medre- yapılarından hangileri sivil mimarî örnekleri arasında yer almaz? sesi’dir. İlk külliye Mimar Sinaneddin Yusuf tarafından inşa edilen Fatih Külliyesi’dir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III En eski köşk ise 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Topkapı Sa- rayı’nın birinci avlusundaki Çinili Köşk’tür. ✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır: ERKEN DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ 4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Dönemi’ne ait mimarî eserlerden biri değildir? A) Rumeli Hisarı B) Kale-i Sultaniye C) Hacı Bayram Camii DİNÎ MİMARÎ Hacı Özbek Camii (İznik) (ilk yapı) Yeşil Camii (İznik) Süleyman Paşa Medresesi (İznik) Kırgızlar Türbesi (İznik) Orhan Bey Camii (Bursa) Hüdâvendigâr Camii (Bursa) Yeşil Camii (Bursa) Ulu Camii (Bursa) Yeşil Türbe (Bursa) Yeşil Medrese (Bursa) Murâdiye Medresesi (Bursa) Hacı Bayram Camii (Ankara) Sahn-ı Seman Medresesi (İst.) Fatih Külliyesi (İstanbul) Üç Şerefeli Camii (Edirne) II. Bayezid Külliyesi (Edirne) SİVİL MİMARÎ Edirne Sarayı (Edirne) Uzunköprü (Edirne) Irgandi Köprüsü (Bursa) Bursa Çarşısı (Bursa) İpek Han (Bursa) Geyve Han (Bursa) Çinili Köşk (İstanbul) Topkapı Sarayı (İst.) ASKERÎ MİMARÎ Kale-i Sultâniye Kilitbahir Kalesi Bozcaada Kalesi Çimenlik Kalesi Anadolu Hisarı Rumeli Hisarı D) Sahn-ı Seman Medresesi E) Karatay Medresesi 5. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait, I. II. Bayezid Külliyesi II. Anadolu Hisarı III. Hüdâvendigâr Camii IV. Murâdiye Medresesi V. Yeşil Türbe yapılarından hangisi dinî amaçlı mimarî eserlerden biri değildir? A) I 1-A B) II 2-D C) III 3-C D) IV 4-E E) V 5-B ~ 109 ~ “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası B) Klâsik Dönem ✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsi, mimarîde doruk noktasına ulaşıldığı dönemdir. ✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsinde; İnşa edilen ilk yapı Mimar Hayrettin’in yaptığı Bayezid Camii’dir. 1. Klâsik Dönem (XVI. yüzyıl) Osmanlı mimarîsinin ustası olan Mimar Sinan’ın ilk eseri aşağıdakilerden hangisidir? A) Nûr-u Osmâniye Camii Önemli mimarlar arasında Mimar Sinan, Mimar Hayrettin, Mimar Davut Ağa, B) Selimiye Camii Mimar Mustafa Ağa, Sedefkâr Mehmet Ağa, Mimar Hasan Ağa gösterilebilir. C) Süleymaniye Camii Dönemin en ünlü mimarı (XVI. yüzyılın mimar ustası) Mimar Sinan’dır. Kanuni D) Sultan Ahmet Camii E) Haseki Camii ve Külliyesi Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde Mimarbaşı olarak görev yapmıştır. 400’e yakın esere imza atan Mimar Sinan’ın bilinmesi gereken başlıca eserleri şunlardır: MİMAR SİNAN’IN ÖNEMLİ ESERLERİ 2. Mimar Sinan’ın, I. Şehzâde Camii, İlk eseri Haseki Hürrem Sultan Camii ve Külliyesi İstanbul Çıraklık Eseri Şehzâde Camii İstanbul III. Süleymaniye Camii Kalfalık Eseri Süleymaniye Camii İstanbul Ustalık Eseri Selimiye Camii Edirne eserlerinin “çıraklık”, “kalfalık”, “ustalık” dönemi olarak sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? II. Selimiye Camii, I Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, 2011 yılında UNESCO tarafından “Dünya Miras Listesi”ne alınmıştır. 1609-1616 yılları arasında Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve II III Ustalık A) Çıraklık Kalfalık B) Kalfalık Ustalık Çıraklık C) Ustalık Kalfalık Çıraklık D) Çıraklık Ustalık Kalfalık E) Çıraklık Ustalık Kalfalık Avrupalıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin “altı minareli ilk camisi” olan ünlü eser ise Sultan Ahmet Camii’dir. ✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır: KLÂSİK DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ 3. 1609-1616 yılları arasında Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve Avrupalıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin altı minareli ilk camisi olan ünlü mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Süleymaniye Camii DİNÎ MİMARÎ Bayezid Camii (İstanbul) Haseki Camii (İstanbul) Şehzâde Camii (İstanbul) Süleymaniye Camii (İstanbul) Selimiye Camii (Edirne) Rüstem Paşa Camii (İstanbul) Mihrimah Sultan Camii (İstanbul) Sultan Ahmet Camii (İstanbul) Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul) Süleymâniye Medresesi (İstanbul) Selimiye Medresesi (Edirne) Hürrem Sultan Türbesi (İstanbul) II. Selim Türbesi (İstanbul) Eyüp Sultan Türbesi (İstanbul) Şehzâde Mehmet Türbesi (İstanbul) Yeni Camii ve Külliyesi (İstanbul) Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi Kara Mustafa Paşa Külliyesi B) Sultan Ahmet Camii SİVİL MİMARÎ Mostar Köprüsü (Bosna) Osiyek Köprüsü (Hırvatistan) Drina Köprüsü (Bosna) Rüstem Paşa Kervansarayı (İstanbul) Kara Mustafa Paşa Kervansarayı Sokullu Mehmet Paşa Kervansarayı Revan Köşkü (İstanbul) Bağdat Köşkü (İstanbul) Hünkâr Kasrı (İstanbul) Mısır Çarşısı (İstanbul) Kanuni Sultan Süleyman Çeşmesi (İst.) Şemsi Paşa Kütüphanesi (İstanbul) Seddü’l-bahir Kalesi (Askerî) C) Mihrimah Sultan Camii D) Nûr-u Osmâniye Camii E) Selimiye Camii ve Külliyesi 4. I. Mostar Köprüsü, II. Rüstem Paşa Kervansarayı, III. Hünkâr Kasrı Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dönemi’ne ait sivil mimarî eserlerdendir? A) Yalnız I 1-E ~ 110 ~ B) Yalnız II D) II ve III 2-D C) I ve II E) I, II ve III 3-B 4-E KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” C) Geç Dönem ✎ Geç dönem Osmanlı mimarîsinde Batı (Avrupa) etkisinin görüldüğü dönemdir. ✎ İlk ciddi değişim Lâle Devri ile başlamış, Batı etkisinde sivil mimarî örnekleri oluştu- rulmuştur. Bunlar içerisinde III. Ahmet Çeşmesi sivil mimarînin en güzel örneğidir. ✎ XVIII. yüzyılın sonlarına doğu Barok ve Rokoko tarzı üslûplar yaygınlaşmıştır. Barok ve Rokoko tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği Nûr-u Osmâniye Camii’dir. ✎ XIX. yüzyılda Batı’ya özgü olan Ampir üslûp, sonraki süreçte farklı tarzların karıştı- rılmasıyla oluşturulan Eklektik (Seçmeci) üslûp etkili olmuştur. ✎ XX. yüzyıl başlarından itibaren ise seçmeciliğin yerini “Millî Tarz” almıştır. Türk mi- 1. Osmanlı Devleti’nde, “Barok ve Rokoko” tarzı Avrupa mimarîsi örnek alınarak inşa edilen ilk mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) III. Ahmet Çeşmesi B) Nûr-u Osmâniye Camii C) Süleymaniye Medresesi D) Sultan Ahmet Camii E) Sadâbad Kasrı marîsinde bu döneme Neoklâsik Dönem (1900-1930) adı verilmiştir. GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ 2. Osmanlı Dönemi’ne ait, ☸ LÂLE DEVRİ (1718-1730) Sadâbad Kasrı (İstanbul) Nevşehirli İbrahim Paşa Külliyesi (İstanbul) III. Ahmet Çeşmesi (İstanbul) I. Lâleli Camii II. Aynalıkavak Kasrı III. Yıldız Sarayı IV. Sahn-ı Seman Medresesi V. Çırağan Sarayı ☸ BAROK VE ROKOKO ÜSLÛBU (1730-1808) Nûr-u Osmâniye Camii (İstanbul) (Avrupa mimarîsinin ilk örneğidir.) Lâleli Camii (İstanbul) Eyüp Sultan Camii (İstanbul) Selimiye Kışlası (İstanbul) Levent Kışlası (İstanbul) İshak Paşa Sarayı (Ağrı-Doğubayazıt) (1784) ☸ AMPİR ÜSLÛP (1808-1860) Ortaköy Camii (İstanbul) Nusretiye Camii (İstanbul) Dolmabahçe Camii (İstanbul) Dolmabahçe Sarayı (İstanbul) Yıldız Sarayı (İstanbul) Alay Köşkü (İstanbul) yapılarından hangisinde Avrupa etkisinden söz edilemez? A) I B) II C) III D) IV E) V 3. Osmanlı mimarîsi 1808-1860 arası dönemde Avrupa’ya özgü “Ampir Üslûp” adı verilen bir akımın etkisi altına girmiştir. Osmanlı dönemine ait aşağıdaki mimarî eserlerden hangisinde “Ampir Üslûp” kullanıldığı savunulabilir? A) Dolmabahçe Sarayı B) Süleymaniye Camii C) Fatih Külliyesi D) Nûr-u Osmâniye Camii ☸ EKLEKTİK (SEÇMECİ) DÖNEM (1860-1900) Vâlide Camii (İstanbul) Hamidiye Camii (İstanbul) Çırağan Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.) Beylerbeyi Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.) Aynalıkavak Kasrı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.) ☸ NEOKLÂSİK DÖNEM (1900-1930) E) II. Bayezid Külliyesi Bebek Camii (İstanbul) Bostancı Camii (İstanbul) Haydarpaşa İskelesi (İstanbul) Alman Çeşmesi (İstanbul) (Alman İmparatoru II. Wilhelm’in hediyesidir.) 4. 1685 yılında Çolak Abdi Paşa tarafından “Barok ve Rokoko” tarzı Avrupa mimarîsi örnek alınarak inşasına başlanan, 1784 yılında tamamlanıp hizmete açılan AğrıDoğubayazıt’taki Osmanlı Dönemi’ne ait mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Hamidiye Kasrı B) Alay Köşkü C) İshak Paşa Sarayı DİKKAT!... Değerli adaylar, Osmanlı mimarî eserleriyle ilgili sorularda özellikle “mimarî eserlerin adına”, “mimarî eserin bulunduğu şehre” ve “mimarî eserlerde Avrupa etkisinin olup olmadığına” dikkat etmeniz gerekmektedir. Eğer bir mimarî eser İznik, Bursa, Edirne ya da İstanbul’da ise büyük olasılıkla Osmanlı dönemi eseridir. D) Osiyek Köprüsü E) Rüstem Paşa Medresesi 1-B 2-D 3-A 4-C ~ 111 ~ KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” V. BÖLÜM XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DURAKLAMA DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (-) (-) (1) (-) (-) (-) (1) (-) (1) (-) (-) (-) (-) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (1) (-) (2) (2) (2) (1) (-) (-) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin KPSS Lisans ve Ön Lisans adayları için bu bölüm ile ilgili soru sorma ihtimali de düşüktür. Nitekim soru analizlerinde de görüleceği üzere bugüne kadar sadece “3” soru sorulmuştur. Öte yandan Duraklama Dönemi KPSS Ortaöğretim adayları için son derece önemlidir. Öyle ki adaylara son iki sınavda toplam “4” soru yöneltilmiştir. Bu bölüme ilişkin sorular içerik olarak ıslahat çalışmaları ve duraklamanın nedenleri-sonuçları ile ilgilidir. Genellikle siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır. Özellikle konular ele alınırken padişah ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne gibi ıslahatlar yaptıklarına dikkat edilmesi gerekmektedir. KPSS / Tarihin Pusulası ❆ “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” DURAKLAMA DÖNEMİ [XVII. YÜZYIL] (1579-1699) ☸ Duraklama Dönemi Padişahları III. Murat 1. Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliği hangi yüzyılda yaşanmıştır? A) XV. (1574-1595) B) XVI. D) XVIII. III. Mehmet (1595-1603) I. Ahmet (1603-1617) I. Mustafa (1617-1618) II. Osman (Genç) (1618-1622) I. Mustafa (2. kez) (1622-1623) IV. Murat (1623-1640) I. İbrahim (1640-1648) II. III. Selim, IV. Mehmet (Avcı) (1648-1687) II. Süleyman (1687-1691) II. Ahmet (1691-1695) II. Mustafa (1695-1703) C) XVII. E) XIX. 2. III. Mehmet, III. II. Osman(Genç) Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde “Duraklama Dönemi” padişahları arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Osmanlı tarihinde 1579’da Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça Ba- rış Antlaşması’na kadar geçen döneme “Duraklama Dönemi” adı verilmiştir. ✎ Bu dönemde savaşların uzun sürmesi, yönetimdeki aksaklıklar, askerî ve ekonomik yapıdaki bozulmalar ve bunların sonucunda ortaya çıkan isyanlara bağlı olarak devlet kurumları zamanla işlerliğini yitirmeye başlamıştır. I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ 3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde duraklama dönemi padişahları arasında gösterilemez? A) IV. Murat B) I. Ahmet D) II. Mahmut A. İÇ NEDENLER C) II. Osman E) IV. Mehmet Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamalarında ortaya çıkan sorunlar “iç neden” olarak algılanmalıdır. Yani herhangi bir neden, doğrudan devletin kendi yapısından kaynaklanıyorsa bu bir “iç neden”dir. 1. Merkezî Yönetimin Bozulması ✎ Şehzâdelerin sancağa çıkma uygulamasına son verilerek Kafes Usulü’ne geçilmesi, böylece yönetime deneyimsiz ve yeteneksiz padişahların gelmesi ✎ Padişahların tecrübesiz olması nedeniyle, devlet adamlarının ve özellikle de saray 4. Osmanlı Devleti’nde 1579 yılında Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 yılında imzalanan Karlofça Barış Antlaşmasına kadar geçen dönem aşağıdakilerden hangisidir? A) Duraklama B) Gerileme D) Yükselme kadınlarının yönetimde etkili olması C) Kuruluş E) Dağılma ✎ Çocuk yaştaki padişahların yönetime gelmesi ✎ Sık sık taht değişikliklerinin yaşanması Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliğinin yaşandığı yüzyıl XVII. yüzyıldır. ✎ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) ile yönetime yeteneksiz kişilerin getirilmesi 2. Ordu ve Donanmanın Bozulması ✎ Devşirme sisteminin ve buna bağlı olarak Yeniçeri Ocağı’nın bozulması 5. XVII. yüzyıldan itibaren sancak sistemine son verilmesiyle birlikte uygulamaya konulan yeni sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) Gedik ✎ Yeniçeri Ocağı için geçerli olan “Ocak, devlet içindir.” anlayışı yerine “Devlet, ocak B) Kafes D) İltizam içindir.” anlayışının benimsenmesi C) Tımar E) Lonca ✎ Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak güvenlik ve üretim faaliyetlerinde sorunların ortaya çıkması 1-C 2-B 3-D 4-A 5-B ~ 115 ~ “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası 3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması ✎ Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak tarım gelirlerinin azalması ✎ Savaşların sonuçsuz kalması nedeniyle ganimetlerin ve vergilerin azalması 1. Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemine girmesinde etkili olan, ✎ Sık sık yaşanan padişah değişikliklerinin hazineye yük olması (Cülûs Bahşişi) I. ✎ Lüks ve israf sonucunda saray masraflarının artması II. eğitimde yozlaşmanın yaşanması, 4. Sosyal Yapının Bozulması gelişmelerinden hangilerinin iç nedenler arasında olduğu savunulabilir? ✎ Tımar sisteminin bozulmasıyla güvenlik sorunlarının artması ve isyanların çıkması A) Yalnız I doğal sınırlara ulaşması, III. ordu ve donanmanın bozulması ✎ Üretim ve güvenlik sorunu nedeniyle şehirlere göçlerin artması B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III ✎ Halkın devlete olan güveninin azalması 5. Eğitim Sisteminin Bozulması ✎ Osmanlı Devleti’nin bilim alanında Avrupa’ya ayak uyduramaması ve geri kalması 2. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde “Beşik Ulemâlığı” sisteminin ortaya çıkmasının, ✎ Medreselerde fen derslerinin (fizik, kimya, vb.) okutulmaması I. ✎ İlmiye (Ulema) sınıfının bozulması II. ordu, ekonomi, III. eğitim Müderrisliğin babadan oğula geçmesi, Beşik Ulemâlığı sistemini ortaya çıkarmış ve bu da eğitimde bilgisiz kişilerin görev almasına yol açmıştır. (Eğitimde yozlaşma) alanlarından hangilerini olumsuz etkilediği savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) Yalnız III E) I, II ve III B. DIŞ NEDENLER Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamaları dışında ortaya çıkan ve özellikle Avrupa’daki birtakım gelişmelerin sebep olduğu sorunlar “dış neden” olarak algılanmalıdır. Yani herhangi bir neden, devletin kendi yapısından kaynaklanmıyorsa bu “dış neden”dir. 3. Osmanlı Devleti’nin “Duraklama” nedenleri iç ve dış olmak üzere iki gruba ayrılır. Buna göre, I. 1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması ✎ Osmanlı Devleti’nin İran, Avusturya gibi devletlerle komşu olması ✎ Çöl, okyanus, dağlar gibi doğal nedenlere bağlı olarak ilerlemenin durması Coğrafî Keşiflerin gerçekleşmesi, II. devşirme sisteminin bozulması, III. maliyenin bozulması gelişmelerinden hangilerinin dış nedenler arasında olduğu savunulabilir? A) Yalnız I 2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Coğrafî Keşifler sonucu Avrupa devletlerinin yeni ticaret yolları bulması ve Osmanlı Devleti’nin denetiminde olan ticaret yollarının önemini kaybetmesi 3. Reform ve Rönesans Hareketleri ✎ Almanya’da ortaya çıkan Reform hareketleri özgür düşünceye ortam hazırlarken, İtalya’da ortaya çıkan Rönesans hareketleri de Avrupa’yı bilim ve teknik alanında geliştirmiştir. ✎ Osmanlı Devleti ise bu gelişmelere ayak uyduramamış ve Avrupa’nın gerisinde kalmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi Duraklama Dönemi’nin özelliklerinden biri değildir? A) Gelir kaynaklarının azalması B) İç isyanların çıkması C) Doğuda ve batıda en geniş sınırlara ulaşılması D) Yükselme dönemine göre daha çok fetih yapılması 4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması E) Yeniçerilerin yönetimde etkili olması ✎ Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’ne karşı birleşmesi ve kurdukları ittifaklarla Osmanlı’nın ilerleyişini durdurmaları ~ 116 ~ 1-E 2-C 3-A 4-D KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI A. İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI ✎ XVII. yüzyılda İstanbul’da Yeniçerilerin çıkardığı isyanlardır. 1. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda iç isyanların çıkmasında, I. ✎ Temel sebebi merkezî otorite boşluğuna bağlı ekonomik sıkıntılardır. yönetim, II. maliye, ✎ İsyanlar rejime değil, kişiye yönelik ortaya çıkmıştır. III. ordu ✎ Bu isyanların en önemlisi II. (Genç) Osman’a karşı çıkan isyandır. Yeniçeri Ocağı’nı alanlarından hangilerindeki bozulmaların etkili olduğu savunulabilir? kaldırmayı düşünen Genç Osman, bu düşüncesi nedeniyle yeniçeriler tarafından öldürülmüştür. (Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişahtır.) A) Yalnız I ✎ IV. (Avcı) Mehmet döneminde de ayaklanan Yeniçeriler, sıkıntıların sorumlusu ol- B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III duğunu düşündükleri 36 devlet adamının idamını istemişlerdir. Öldürülen devlet adamları çınar ağaçlarına asıldığı için Osmanlı tarihinde bu olaya Çınar Olayı ya da Vaka-i Vakvâkiye denilmiştir. ✎ Ayaklanmalar Yeniçerilere birtakım tavizler verilerek sonuçlandırılmıştır. ✎ Bu isyanlar sonucu; 2. Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişah aşağıdakilerden hangisidir? Merkezî otorite zayıflamıştır. A) I. Ahmet B) IV. Murat D) II. Mahmut Yönetimde Yeniçerilerin etkisi artmıştır. C) II. Osman E) III. Mehmet Halkın devlete olan güveni azalmıştır. Toplum düzeni bozulmuştur. B. CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI ✎ XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanlara Celâli İsyanları adı verilmiştir. Bu isim, Yavuz döneminde Yozgat’ta çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması’ndan gelmektedir. 3. XVII. yüzyılda önemli bir Yeniçeri isyanı olan ve 36 devlet adamının idamıyla sonuçlanan “Vak’a-yi Vakvâkiye” (Çınar Olayı), aşağıdaki padişahlardan hangisi döneminde yaşanmıştır? A) IV. Mehmet ✎ İsyanların temel sebebi, tımar sisteminin bozulmasına ve merkezî otoritenin bozul- B) II. Osman D) I. Mustafa masına bağlı olarak ortaya çıkan ekonomik sıkıntılardır. C) I. Ahmet E) IV. Murat ✎ XVI. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan Celâli İsyanları arasında en önemli olanları Karayazıcı, Tavil Ahmet, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Gürcü Nebî ve Deli Hasan isyanlarıdır. ✎ Anadolu’da çıkan bu isyanlar sonucu; 4. I. Karayazıcı Merkezî otorite zayıflamıştır. II. Canbolatoğlu Eyâlet yönetimi bozulmuştur. III. Gürcü Nebî Halkın can güvenliği kalmamıştır. Devlete olan güven azalmıştır. Celâli İsyanları sonucunda üretim ve güvenlik azalmış, canlarını kurtarmak isteyen IV. Bozoklu Celâl Yukarıdaki isyan hareketlerinden hangileri XVII. yüzyılda ortaya çıkmamıştır? A) I ve II köylüler yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmıştır. XVII. yüzyılda yaşanan bu göç olayı Osmanlı tarihinde Büyük Kaçgun adı ile anılmaktadır. C. EYÂLET İSYANLARI ✎ XVII. yüzyılda merkezî otoritenin zayıflamasıyla birlikte merkezden uzak eyâletler- de de (Eflâk, Boğdan, Bağdat, Kırım, Yemen, Trablusgarp) ayaklanmalar çıkmıştır. ✎ Bu ayaklanmaları bazı yerel yöneticilerin isyanları izlemiştir. Sivas Valisi Vardar Ali Paşa ve Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa bunlar arasında yer almaktadır. ✎ Bu isyanların temel sebebi ise eyâletlerde devlet denetimini azaltmaktır. ✎ Eyâlet isyanları da merkezî otoriteyi zayıflatmıştır. B) Yalnız IV D) II ve III C) I ve IV E) III ve IV 5. XVII. yüzyılda ortaya çıkan isyanlarda aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu savunulamaz? A) Maliyenin bozulması B) Merkezî otoritenin zayıflaması C) Tımar sisteminin bozulması D) Milliyetçilik hareketlerinin başlaması E) Toplumsal yapının bozulması XVII. yüzyılda çıkan isyanlarda Milliyetçilik akımının etkisinden söz edilemez. 1-E 2-C 3-A 4-B 5-D ~ 117 ~ “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER ✎ III. Murat döneminde 1577-1590 yılları arasında İran’la yapılan savaşlar sonucunda imzalanan Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması ile Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaşmıştır. 1. Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? ✎ 1596’da III. Mehmet döneminde Avusturya ile yapılan Haçova Savaşı kazanılmıştır. Haçova Savaşı Osmanlı Devleti’nin batıda kazandığı son meydan savaşıdır. A) Zitvatoruk B) Vasvar C) Kasr-ı Şirin D) Ferhat Paşa E) Bucaş ✎ I. Ahmet döneminde 1606’da Avusturya ile Zitvatoruk Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile Avusturya arşidükü (prensi) Osmanlı padişahı ile denk sayılmış ve Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki üstünlüğü son bulmuştur. ✎ Yine I. Ahmet döneminde İran’la imzalanan 1611 Nasuh Paşa Antlaşması ile Fer- hat Paşa Antlaşması ile kaybedilen yerler geri alınmıştır. Ancak 1617-1618 yıllarında yapılan savaş sonunda imzalanan Serav Antlaşması ile sınırlar Nasuh Paşa Antlaşması’ndaki eski şekline geri dönmüştür. 2. Osmanlı Devleti’nin Rusya ile imzaladığı ilk resmî antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? ✎ II. (Genç) Osman döneminde düzenlenen Lehistan (Hotin) Seferi ise başarıyla so- A) Kasr-ı Şirin B) Bahçesaray C) Bucaş D) Serav E) Ferhat Paşa nuçlanmış ve 1621’de Hotin Antlaşması imzalanmıştır. ✎ 1664’te Osmanlı-Avusturya arasında imzalanan Vasvar Antlaşması ile Osmanlı son kez Avusturya’dan savaş tazminatı almıştır. ✎ IV. Murat döneminde düzenlenen Revan ve Bağdat seferleri sonucunda 1639’da Osmanlı Devleti ile İran arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalanmıştır. 3. I. 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile günümüz Türkiye-İran sınırının temelleri atılmıştır. Nasuh Paşa, II. Kasr-ı Şirin, III. Bucaş ✎ IV. Mehmet döneminde ise Lehistan ile yapılan mücadeleler sonucunda 1672’de Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Devleti’nin İran’la yaptığı antlaşmalar arasında yer alır? Bucaş Antlaşması imzalanmıştır. Bucaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlarına ulaşmıştır. ✎ 1676-1681 yılları arasında gerçekleşen Osmanlı-Rus savaşları sonucunda Osmanlı A) Yalnız I Devleti ile Rusya arasında 1681’de Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalanmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Bahçesaray Antlaşması Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır. ✎ Yine IV. Mehmet döneminde, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından 1683’te Viyana kuşatılmış, ancak bu kuşatma bozgunla sonuçlanmıştır. Bu bozgun Osmanlı Devleti’ni Balkanlar’dan atma düşüncesiyle Kutsal Haçlı İttifakı’nın ortaya çıkmasına yol açmıştır. 4. Osmanlı Devleti, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle ilk kez büyük çapta toprak kaybı yaşamıştır? ✎ Yaklaşık 16 yıl süren Osmanlı-Kutsal Haçlı İttifakı savaşları sonunda Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır. A) Karlofça B) Kasr-ı Şirin C) Vasvar D) Çehrin E) Zitvatoruk ✎ Osmanlı Devleti 1699’da Avusturya-Lehistan-Venedik ile Karlofça Antlaşması’nı, Rusya ile de 1700’de İstanbul Antlaşması’nı imzalamıştır. Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk kez büyük çapta toprak kaybetmiştir. 5. I. Tiryaki Hasan Paşa II. Tarhuncu Ahmet Paşa IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI ✎ XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu güç duruma çare bulmak için ıslahatların yapılması gereği duyulmuştur. Islahatların amacı, devlete eski gücünü kazandırmak, yönetim, ordu ve maliyeyi düzeltmekti. Ancak ıslahatlar yüzeysel kalmış, sorunların sebeplerine inilememiş ve ıslahatlar kalıcı olmamıştır. III. Kuyucu Murat Paşa IV. Ahmet Cevdet Paşa Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyıl ıslahatçılarından biri değildir? A) Yalnız I B) Yalnız IV D) II ve IV C) II ve III E) III ve IV ✎ XVII. yüzyılın ıslahatçıları; III. Mehmet, I. Ahmet, II. Osman, IV. Murat, Tarhuncu Ahmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Tiryaki Hasan Paşa ve Köprülüler’dir. ~ 118 ~ TOKMAK 1-D 2-B 3-C 4-A 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” A. XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır. Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır. 1. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ıslahatlarının özelliklerinden biri değildir? Sadece askerî ve ekonomik alanlarda ıslahat yapılmıştır. A) Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir. Eğitim, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahat yapılmamıştır. B) Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır. Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel kalmıştır. C) Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel kalmıştır. İsyanları önlemeye yönelik olduğu için askerî niteliklidir. Islahatların amacı merkezî otoriteyi arttırmaktır. D) Daha çok maliye, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahat yapılmıştır. Topluma inilemediğinden kalıcı olamamıştır. E) Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır. Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir. 1. III. Mehmet Dönemi Islahatları 2. XVII. yüzyılda ıslahatların ağırlıklı olarak askerî ve malî alanda yoğunlaşması, ✎ Sancağa çıkan ve bu sistemde eğitim gören son padişahtır. Tahta çıktığı gece 19 er- I. kek kardeşini (bazı tarihçilere göre 20 kız kardeşini de) boğdurtmuştur. ✎ III. Mehmet, Kanunî’den sonra ordunun başında sefere çıkan ilk padişahtır. ✎ Şehzâde eğitiminde önemli bir yere sahip olan Sancak Sistemi kaldırılmıştır. savaşlarda alınan yenilgilerin artması, II. tımar sisteminin bozulması, III. saray masraflarının artması durumlarından hangilerinin sonuçları arasında gösterilebilir? A) Yalnız I 2. I. Ahmet Dönemi Islahatları B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ✎ Sancak sisteminin kaldırılmasından sonra onun yerine Kafes Sistemi getirilmiştir. Kafes Sistemi’yle şehzâdelerin sarayda kapatıldığı bölüme şimşirlik adı verilmiştir. Bu isim sarayın etrafındaki şimşir ağaçlarından gelmektedir. ✎ Bir bakıma oda hapsi anlamına gelen Kafes Sistemi, yönetim tecrübesinden yoksun deneyimsiz kişilerin padişah olmasına yol açmıştır. ✎ I. Ahmet sancağa çıkmadan tahta geçen ilk padişahtır. ✎ Bu dönemde verâset sisteminde değişikliğe gidilmiştir. Yapılan değişiklikle, tahta geçecek kişiler için “en büyük ve olgun olan” (Ekber ve Erşed) kuralı getirilmiştir. Bu değişiklikteki amaç taht kavgalarını önlemektir. 3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları 3. Osmanlı Devleti’nde, şehzâdelerin sancağa çıkma usulüne son veren padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Ahmet B) IV. Murat D) III. Mehmet C) III. Selim E) I. Mustafa 4. Osmanlı Devleti’nde veraset sistemini değiştirerek “Ekber ve Erşed” sistemini getiren padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Osman ✎ I. Ahmet dönemi sadrazamlarından biri olan Kuyucu Murat Paşa ile Tiryaki Hasan B) IV. Murat D) III. Ahmet C) I. Ahmet E) I. Mustafa Paşa, Celâli İsyanları’nı bastırmak ve merkezî otoriteyi güçlendirmek için baskı ve şiddete başvurmuştur. Ancak tamamen askerî tedbirlere yönelik olduğu için uzun sürmemiş, isyanlar yeniden başlamıştır. 5. "Kuyucu" lakabını öldürttüğü Celâli isyancılarını ve onların destekçilerini ölü ve diri olarak derin kuyulara gömdürmesi nedeniyle almıştır. Çok soğukkanlı, gaddar ve acımasız olduğu bilinen Kuyucu Murat Paşa’nın Anadolu'da öldürttüğü kişi sayısının 30.000 kişiyi geçtiği belirtilmektedir. 4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları ✎ II. (Genç) Osman, şeyhü’l-islâmın “fetva vermek” dışındaki tüm yetkilerini elinden I. Koçi Bey, II. Tiryaki Hasan Paşa, III. Kuyucu Murat Paşa Yukarıdaki devlet adamlarından hangilerinin merkezî otoriteyi güçlendirmek için baskı ve şiddet unsurunu kullandığı savunulamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III alarak ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmasını önlemeye çalışmıştır. C) Yalnız III E) II ve III ✎ İlk kez saray dışından evlenerek saray kadınlarının etkinliğini azaltmıştır. ✎ XVII. yüzyılda sosyal alanda ıslahat yapan ilk Osmanlı padişahıdır. 1-D 2-E 3-D 4-C 5-A ~ 119 ~ “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı düşünmüştür. ✎ İlk kez Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düşünmüş, ancak bu düşüncesi hayatına mâl olmuştur. (Yedikule Zindanları’nda boğularak öldürülmüştür.) 1. I. Koçi Bey, II. Kâtip Çelebi, Osmanlı tarihinde Yeniçeri isyanı sonucunda öldürülen ilk padişah II. Osman’dır. III. Evliyâ Çelebi Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’ni içinde bulunduğu kötü durumdan kurtarmak amacıyla çareler aramış ve çeşitli raporlar hazırlamıştır? 5. IV. Murat Dönemi Islahatları ✎ Baskı ve şiddete dayanan kuvvetli bir disiplin sağlamıştır. A) Yalnız I ✎ Yeniçeri Ocağı’nı yeniden düzenlemiştir. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III ✎ İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı, içki ve tütün yasağı getirmiş, kahvehaneleri kapattırmıştır. ✎ Devlet sorunlarını ve bu sorunların çözüm yollarını tespit etmek için ilk kez devlet adamlarına çeşitli raporlar hazırlatmıştır. ✎ Bu raporlardan en önemlisi 1631’de hazırlanan ve IV. Murat’a sunulan Koçi Bey Risâlesi’dir. Ancak sorunların çözümüne yönelik olan bu risâle, IV. Murat’ın ölümü nedeniyle uygulanamamıştır. 2. Koçi Bey XVII. yüzyılda yazdığı risâleleri IV. Murat ve Sultan İbrahim’e sunmuştur. XVII. yüzyılda kasideleriyle ünlü olan ve “Zarrî” mahlasıyla yazmış olduğu hiciv şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurularak öldürülen ünlü şair aşağıdakilerden hangisidir? A) Nedim B) Nâbi D) Bâki ✎ IV. Murat döneminde risâle hazırlayan bir diğer önemli kişi Kâtip Çelebi’dir. Tarih, C) Fuzulî E) Nef’i coğrafya, tıp, astronomi gibi pek çok alanda kendisini geliştirmiş olan Kâtip Çelebi, 4 bölümden oluşan “Düsturü’l Amel li-Islahi’l Halel” adlı risâlesinde, Osmanlı Devleti’nin ömrünün uzaması için çeşitli önlemlere ve önerilere yer vermiştir. ✎ Bu iki risâle yazarı dışında Lütfi Paşa, Gelibolulu Mustafa Âli, Veysî ve Aziz Efendi gibi pek çok risâle yazan önemli devlet adamı olmuştur. ✎ Bu dönemde kasideleriyle ünlü şair Nef’i’dir. Zarrî (zararlı) mahlasıyla şiirler yazan Nef’i, hiciv (eleştiri) şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurulmuştur. 3. I. IV. Murat, II. II. Osman, III. Sultan İbrahim 6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları ✎ IV. Murat’ın son dönemleriyle Sultan İbrahim döneminde sadrazamlık yapmıştır. ✎ Maliyeyi düzenlemek için ayarı düşük paraları toplatmıştır. ✎ Askerlerin isyanlarını önlemek için maaşlarını ödemiştir. ✎ Vergi sisteminde çeşitli düzenlemeler yapmıştır. ✎ Özellikle saray masraflarına yönelik aldığı tedbirler üzerine, hem Kösem Sultan’ın Koçi Bey, XVII. yüzyılda Osmanlı devlet yapısında ortaya çıkan aksaklıkları ve bunların çözüm yollarını anlattığı ünlü risâlesini yukarıdaki padişahlardan hangilerine takdim etmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III entrikaları hem de çıkarları zedelenen bazı devlet adamlarının etkisiyle 1644’te Sultan İbrahim’in emriyle idam edilmiştir. 7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları ✎ IV. Mehmet 6-7 yaşlarındayken padişah olduğu için saraydaki ağalar ve özellikle de vâlide sultanın etkisi altında kalmıştır. 4. Osmanlı tarihinde, IV. Mehmet’in annesi olan ve 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en uzun süre bu unvanı kullanan Osmanlı sultanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Dil-û Âşûb Vâlide Sultan Osmanlı tarihinde 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en uzun süre vâlide sultan olma unvanı, IV. Mehmet’in annesi, Sultan İbrahim’in eşi Hatice Turhan Sultan’a aittir. B) Hatice Turhan Sultan C) Ayşe Hafsa Vâlide Sultan D) Şâh-i Hûban Sultan ✎ IV. Mehmet ilerleyen dönemlerde iktidarının güçlendirmiş, Tarhuncu Ahmet Paşa ve Köprülü Mehmet Paşa gibi önemli devlet adamlarına sadrazamlık görevi verip otoritesini sağlamlaştırmak istemiştir. Bu yüzden IV. Mehmet dönemine damgasını vuran asıl ıslahatçılar bahsettiğimiz bu kişilerdir. ~ 120 ~ E) Mâh-peyker Kösem Sultan 1-C 2-E 3-D 4-B KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” 8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları ✎ Tarhuncu Ahmet Paşa IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Osmanlı Devleti’nde ilk denk bütçeyi hazırlamıştır. ✎ Saray masraflarını kısmış, devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır. 1. Osmanlı Devleti’nde malî alanda birtakım düzenlemeler yaparak ilk “Denk Bütçe”yi hazırlayan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Bu çalışmalar bazı kişilerin çıkarlarına dokunmuştur. “Şehzâde Süleyman’ı padişah A) Tarhuncu Ahmet Paşa yapmak istiyor” denilerek IV. Mehmet’e duyurulmuş ve bunun üzerine Tarhuncu Ahmet Paşa idam edilmiştir. B) Tiryaki Hasan Paşa C) Köprülü Mehmet Paşa D) Amcazâde Hüseyin Paşa E) Kemankeş Kara Mustafa Paşa 9. Köprülüler Dönemi ☸ Köprülü Mehmet Paşa ✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Sadrazamlığı koşullu olarak kabul eden ilk devlet adamıdır. ✎ Sadrazamlık kendisine devlet tarafından önerilmiş, bu görevi belirli şartlarla kabul etmiştir. İleri sürdüğü başlıca koşullar şunlardır; 2. I. Kuyucu Murat Paşa, II. Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa, Saray devlet işlerine karışmayacak III. Köprülü Mehmet Paşa Devlet işleriyle ilgili sunacağı her türlü teklif kabul edilecek Yukarıdaki devlet adamlarından hangileri sadrazamlık görevini bazı şartlar öne sürerek kabul etmiştir? Memurları istediği şekilde atayabilecek Kendisi hakkında şikâyet olduğunda yargılama olmadan cezalandırılmayacak A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar ileri sürerek sadrazamlığı kabul etmiş olması, merkezî otoritenin zayıfladığını açıkça göstermektedir. ✎ Köprülü Mehmet Paşa öncelikle iç sorunlara yönelmiştir. ✎ Yönetim konusunda ihmalleri olanları cezalandırmış, sipahilerin ayaklanmalarını yeniçerilerin yardımıyla bastırmıştır. ✎ Merkezî otorite bu dönemde yeniden güçlendirilmiştir. ✎ Köprülü Mehmet Paşa “Köprülüler Dönemi” diye anılan dönemi başlatmıştır. 3. Osmanlı Devleti’nde Köprülü Mehmet Paşa sadrazamlık makamına getirilirken birtakım şartlar öne sürmüştür. Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar öne sürmesiyle; I. ☸ Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa ✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Orduyu düzenlemiş ve özellikle topçu sınıfına özel önem vermiştir. ✎ Bütçe açığını gidermeye çalışmıştır. rejimi değiştirmek, II. istediklerini rahatça yapabileceği bir ortam hazırlamak, III. gayr-i müslimlere verilen ayrıcalıklara son vermek amaçlarından hangilerine ulaşmak istediği savunulabilir? A) Yalnız I ☸ Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Fâzıl Mustafa Paşa özellikle halka ağır gelen bazı vergileri kaldırmıştır. ✎ Önemli görevlere dürüst ve yetenekli kişileri getirmiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ıslahatçılarından biri değildir? ☸ Amcazâde Hüseyin Paşa A) Amcazâde Hüseyin Paşa ✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır. B) Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa ✎ Yerli mallara önem vermiş, paranın değerini yükseltmeye çalışılmıştır. C) Kuyucu Murat Paşa ✎ İstanbul’da “Baruthâne-i Âmire” adı ile barut imalathanesi kurdurmuştur. Köprülüler Dönemi duraklamanın içinde Yükselme Dönemi olarak kabul edilir. D) Kemankeş Kara Mustafa Paşa E) Koca Ragıp Paşa 1-A 2-C 3-B 4-E ~ 121 ~ VI. BÖLÜM XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (GERİLEME DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (-) (2) (-) (-) (-) (1) (-) (-) (-) (1) (-) (1) (-) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (1) (1) (-) (1) (-) (2) (1) (-) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XVIII. yüzyıl son derece önemli bir dönemdir. Islahatlarda Avrupa etkisi ve Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma hareketleri döneme damgasını vurmuştur. ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorulara baktığımızda ise, içerik olarak genellikle ıslahat çalışmaları (özellikle Lâle Devri ve III. Selim {Nizâm-ı Cedit} Dönemi ıslahatları) konusu ile ilgili olduğunu görüyoruz. Bu bölümde genelde siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır. Konular çalışılırken, özellikle padişahların ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne tür ıslahat yaptıklarına, Avrupalı uzmanların çalışmalarına dikkat edilmesi gerekmektedir. KPSS / Tarihin Pusulası ❆ “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] (1699-1792) ☸ Gerileme Dönemi Padişahları III. Ahmet (1703-1730) I. Mahmut (1730-1754) III. Osman (1754-1757) IIII. Mustafa (1757-1774) I. Abdülhamit (1774-1789) III. Selim (1789-1807) ✎ Osmanlı tarihinde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na kadar geçen döneme “Gerileme Dönemi” adı verilmiştir. ✎ Bu dönemin başlarında 1699 Karlofça Antlaşması’ndan sonra kaybedilen toprakları geri alma politikası takip edilmiş, ancak 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile mevcut toprakları koruma siyaseti izlenmeye başlanmıştır. 1. Osmanlı Devleti’nde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na kadar geçen dönem hangi isimle adlandırılmıştır? A) Yükselme B) Duraklama C) Gerileme D) Dağılma E) Kuruluş 2. 6 Temmuz 1770 tarihinde ilk kez bir Rus donanmasının Akdeniz’e girerek Osmanlı donanmasını yakmasıyla sonuçlanan olay aşağıdaki yerlerden hangisinde gerçekleşmiştir? A) Navarin B) Çeşme D) İnebahtı C) Sinop E) Preveze I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER ✎ 1711’de Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen Prut Savaşı sonrasında Prut Antlaşması imzalanmış, bu antlaşma ile Osmanlı Devleti daha önce İstanbul Antlaşması ile Rusya’ya verdiği yerleri geri almıştır. ✎ 1715-1718 yılları arasında Venedik ve onlara destek veren Avusturya ile savaşan Osmanlı Devleti, savaşları kaybetmiş ve barış istemek zorunda kalmıştır. 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti Batı’nın üstünlüğünü kabul etmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti, bu dönemden itibaren Batılı devletlere karşı barış politikası uygulamaya başlamıştır. 3. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Belgrat Antlaşması B) Ahmet Paşa Antlaşması C) Prut Antlaşması D) Ferhat Paşa Antlaşması E) Pasarofça Antlaşması ✎ 1725-1732 yılları arasında Osmanlı Devleti ile İran arasında gerçekleşen savaşların uzun sürmesi Patrona Halil İsyanı’na ortam hazırlamış, bu gelişme sonucunda III. Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut çıkarılmıştır. İran ile imzalanan Ahmet Paşa Antlaşması (1732) ile İran bazı topraklarını Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır. ✎ 1736-1739 yılları arasında Avusturya ve Rusya ile savaşan Osmanlı Devleti, her iki devlete karşı başarılı olmuştur. 1739’da imzalanan Belgrat Antlaşması’nda Fransa arabuluculuk yaptığı için kapitülasyonlar sürekli hâle getirilmiştir. (1740) 1739 Belgrat Antlaşması Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı antlaşmadır. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği bir toprağı geri aldığı son antlaşma olan Belgrat Antlaşması ile Karadeniz’in Osmanlı’ya ait olduğu son kez kabul edilmiştir. 4. Rusya, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile, Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiş ve ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır? A) Prut Antlaşması B) Karlofça Barış Antlaşması C) Belgrat Antlaşması D) Ziştovi Antlaşması ✎ 1768-1774 yılları arasında Rusya ile yapılan savaşta ilk kez bir Rus donanması Ak- E) Küçük Kaynarca Antlaşması deniz’e girmiş ve Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. (6 Temmuz 1770) Savaş sonunda 1774’te Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı şartları en ağır antlaşmadır. Bu antlaşma ile; Karadeniz’deki Türk egemenliği sona ermiştir. Osmanlı Devleti ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. Rusya’ya ilk kez kapitülasyon verilmiştir. Rusya Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiştir. Böylece Rusya ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır. Kırım bağımsız olmuş, ancak dinî bakımdan Osmanlı halifesine bağlı kalmıştır. Böylece ilk defa halkı Müslüman ve Türk olan bir bölge kaybedilmiştir. 5. 1739 Belgrat Antlaşması’nda arabuluculuk yaptığı için Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonları sürekli hâle getirdiği devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İngiltere B) Fransa D) Avusturya 1-C 2-B 3-A C) Rusya E) Venedik 4-E 5-B ~ 125 ~ “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ 1746 yılında “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanan Kerden Antlaşması, tarihte “II. Kasr-ı Şirin” antlaşması olarak adlandırılmaktadır. Bu antlaşma ile 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndaki sınırlara geri dönülmüş ve 1775’e kadar sürecek Osmanlı-İran dostluğu başlamıştır. ✎ 1787-1792 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve Rusya ile yaptığı sa- vaşlar sonucunda, Avusturya ile imzalanan 1791 Ziştovi Antlaşması ile Avusturya 1789 Fransız İhtilâli’nin de etkisiyle aldığı yerleri Osmanlı’ya geri vermiştir. 1. 1746’da Osmanlı Devleti ile İran arasında “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak imzalanan ve tarihte “II. Kasr-ı Şirin Antlaşması” olarak adlandırılan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) El-Ariş Antlaşması ✎ Rusya ile imzalanan 1792 Yaş Antlaşması ile ise, Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya B) Ziştovi Antlaşması ait olduğunu kabul etmiş ve Osmanlı Devleti “Dağılma Dönemi”ne girmiştir. C) Kerden Antlaşması D) Ahmet Paşa Antlaşması ✎ 1798 yılında Akdeniz’i kontrol altına almak, Mısır’ın zenginliklerini ele geçirmek ve yeni sömürgeler elde etmek isteyen Fransa Mısır’ı işgal etmiştir. Bu işgal karşısında Akdeniz’deki çıkarları tehlikeye giren İngiltere ve Rusya Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır. Bu direniş karşısında daha fazla dayanamayan Fransa barış istemek zorunda kalmış ve Osmanlı Devleti ile 1801’de El-Ariş Antlaşması’nı imzalayarak Mısır’dan geri çekilmiştir. ✎ 1802’de Fransa ile imzalanan Paris Antlaşması ile Mısır Osmanlı’ya bırakılmıştır. Osmanlı Devleti ilk kez bu olayda “Denge Politikası” uygulamıştır. E) Ferhat Paşa Antlaşması 2. I. Ziştovi, II. Belgrat, III. Küçük Kaynarca II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI Yukarıdaki antlaşmalardan hangisinin imzalanmasında 1789 Fransız İhtilâli'nin başlaması etkili olmuştur? A) Yalnız I ✎ Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda askerî, ekonomik, teknik, bilim ve kültür alanlarında B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Avrupa’dan geri kaldığını fark etmiş ve bu doğrultuda Avrupa’yı örnek alan bir dizi ıslahat hareketine girişmiştir. ✎ Avrupa’nın pek çok alanda üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir. A. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ Islahatlarda Avrupa örnek alınmıştır. 3. Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle kabul etmiştir? A) Belgrat B) Yaş C) İstanbul D) Pasarofça E) Küçük Kaynarca Duraklama dönemi ıslahatlarına göre daha köklüdür. Savaşlarda alınan yenilgiler nedeniyle daha çok askerî alanda ıslahat yapılmıştır. Lâle Devri’nde ise bundan farklı olarak askerî alanda ıslahat yapılmamıştır. Islahatlar kişilere bağlı kalmış, bir devlet politikası haline gelememiştir. Islahatlar yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır. XVII. yüzyıl (Duraklama Dönemi) ıslahatlarına göre daha başarılı olmakla beraber devletin çöküşü önlenememiştir. Devlet adamları tarafından yapılmış, halkın desteği alınmamıştır. XVIII. yüzyılda yönetim ve hukuk alanlarında ıslahat yapılmamıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, XVIII. yüzyıl ıslahatlarının özelliklerinden biri değildir? A) Daha çok askerî alanda yapılmıştır. B) Bir devlet politikası haline gelememiştir. C) Yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır. D) Yönetim ve hukuk alanında ıslahat yapılmamıştır. E) Avrupa örnek alınmamıştır. B. LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730) ✎ Osmanlı tarihinde Avusturya ile imzalanan 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp 1730’da meydana gelen Patrona Halil İsyanı’na kadar süren döneme “Lâle Devri” adı verilmektedir. ✎ Bu dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. 5. Osmanlı Devleti’nde 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı’na kadar süren dönem hangi adla anılmaktadır? A) Fetret Devri B) İstibdat Devri C) Meşrutiyet Devri D) Lâle Devri ✎ Lâle Devri’nde; E) Nizâm-ı Cedit Devri 1727’de Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası açılmış- tır. Matbaa Avrupa’dan alınan ilk teknik araçtır. Bu durum, Osmanlı’nın Avrupa’nın teknik üstünlüğünü kabul ettiğini göstermektedir. ~ 126 ~ 1-C 2-A 3-B 4-E 5-D KPSS K / Tarihin Pusulası “XVIII. “ Yüzyılda Osmanlıı Devleti (Gerileme Döne emi)” Sait Efendii’nin İstanbul’daa açmayı düşünndüğü matbaa iiçin; “şer’an birr engelin olmadığınıı ve kitap basm manın caiz olduğ ğunu” içeren feetvayı veren ve Osmanlı’da ilk matbaanın n kurulmasını sa ağlayan Şeyhü’ll-islâm Yenişehhirli Abdullah Effendi’dir. 1. Lâle D Devri’nde; I. Matbaada b basılan ilk eserr Vâni Mehmet Efendi’nin yaazdığı Vankulu u Lûgatı’dır. Matbaaya h hattatlar (güzeel yazı yazan kişiler), k müste nsihler (eser çoğaltan ç kişiler) ve ulemâ büyük tepki gösstermiştir. Bun nun üzerine dinnî kitapların ellde yazılmasına, diğer eselerrin ise matbaad da basılmasına a karar verilmişştir. yöönetim, II. huukuk, III. saanat alanlaarından hangileriyle ilgili bir ıslahat yapılm mamıştır? A) Yaalnız I İlk geçici ellçilik Paris’te açılmıştır. a İlk geçici g elçi Yirm mi Sekiz Çelebii Mehmet olup p, B) Yalnız II D) I ve II C) Yallnız III E) II ve III en önemli eeseri Paris ziyaretini anlattığı Paris Sefaretnnâmesi’dir. Sefaretnâm me: Osmanlı Deevleti’nde sefirlerin (elçilerin) kkaleme aldığı gezi notlarıdır. Avrupa’da elçiliklerin açılm masında temel amaç, Avrupa’’daki gelişmelerri yakından takip edebiilmektir. 2. Osmaanlı Devleti, XVIII. yüzyılda Battı'nın üstünlüğğünü kabul ede erek, Batılı tarzzda ıslahatlarr yapmaya başla amıştır. Bunaa göre, I. ilkk matbaanın kurulması, II. A Avrupa'ya elçilerrin gönderilmesi, III. yeerli malı kullanım mının teşvik ediilmesi Yalova’da kâğıt fabrikası açıl a mıştır. İstanbul’da çini ve kumaş fabrikası açılm mıştır. yeniliiklerinden hangilerinin bu du urumu desteekler nitelikte olduğu o savunulabilir? Doğu ve Battı klâsiklerinde en ilk kez Türkççeye çeviri yappılmıştır. A) Yaalnız I B) Ya alnız II D) II ve III Yeniçerilerd den ilk kez itfaiye teşkilâtı olluşturulmuşturr. (Tulumbacılar Ocağı) C) I ve II E) I, II ve III Sağlık alanın nda ilk kez “çiççek aşısı” uygu ulanmıştır. Avrupa’dan n Barok ve Rokkoko tarzı mim marî örnek alınaarak pek çok mimarî m eser inşşa edilmiştir. (Nûr-u Osmâniye Camii, Lâlelli Camii gibi) Barok tarzzı Avrupa mimaarîsinin ilk örneğği, inşasına I. M Mahmut dönem minde (1748’de)) başlanan N Nûr-u Osmâniyee Camii’dir. Barrok tarzı bir diğğer eser de Lâleli Camii’dir. 3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi, Lâle De evri ıslahatlarrı arasında gös sterilemez? A) İsstanbul’da çini fa abrikası açılmışştır. B) A Avrupa tarzı ilk teknik t okul olan n Hendeseehâne kurulmuş ştur. C) Y Yalova’da kâğıt fabrikası f açılmışştır. Lâle Devri’n nde sivil mimarrînin en güzel örneği ö ise III. A Ahmet Çeşmessi’dir. D) T Tulumbacılar Oc cağı adıyla ilk ke ez itfaiye teeşkilâtı oluşturulmuştur. E) İlkk kez “çiçek aşısı” uygulanmışttır. 4. Osmaanlı Devleti’nd de Barok tarzı Avrupa mimaarîsinin ilk örn neği olarak kabul edilen 17748 tarihli mim marî yapı aşağııdakilerden h hangisidir? A) Fa Fatih Camii B) N Nûr-u Osmâniye Camii (Nûr-u O Osmâniye Camiii) (IIII. Ahmet Çeşm mesi) Lale Devri’n nin en ünlü minyatür sanatççısı (nakkaşı) LLevnî’dir. Sultaan III. Ahmet'in C) S Sultan Ahmet Ca amii D) II I. Ahmet Çeşme esi E) S Süleymaniye Camii şehzâdelerinin 1720'deki sünnet düğününü anlatan “SSurnâme” adlı eseri, Levnî'nin minyatür alanındaki en ün nlü eseridir. Lale Devri’n nin en ünlü divan şairi ise Nedim’dir. Lâle Devri’’nde askerî alannda herhangi bir ıslahat yapılm mamıştır. 5. Osmaanlı Devleti, Av vrupa’daki geliişmeleri yakın ndan takip ede ebilmek için ilk k geçici elçiliğ ği aşağıdaki ülkelerden ü han ngisinde açmışştır? A) İnggiltere C) İtalya B) Rusya R E) Almanya D) Fransa Lâle Devri’’nde sadece İrann ile savaş yapıılmıştır. 1-D D 2-C 3-B B 4-B 5-D ~ 127 1 ~ “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Askerî alanda hiçbir ıslahatın yapılmadığı Lale Devri, İran Seferi’nin de başarısız ol- masının etkisiyle, zevk ve sefahate karşı olanların çıkardığı 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir. ✎ Patrona Halil ve yandaşlarının çıkardığı bu ayaklanma sonrasında Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve bazı devlet adamları idam edilmiş, isyan sırasında şehir oldukça tahrip edilmiş ve Sadâbad Köşkü yakılmıştır. Ayrıca isyanda ünlü divan şairi Nedim de öldürülmüştür. 1. Osmanlı Devleti’nde Sultan III. Ahmet’in tahttan indirilmesi ve Lâle Devri’nin sona ermesine neden olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Kabakçı Mustafa İsyanı B) Şeyh Bedreddin İsyanı C) Patrona Halil İsyanı D) Vaka-yı Vakvakiye ✎ İsyan sonucunda III. Ahmet tahtan indirilmiş, yerine I. Mahmut getirilmiştir. E) Şahkulu İsyanı C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754) ✎ XVIII. yüzyılda askerî alanda ilk kez Avrupa tarzı ıslahatların yapıldığı dönemdir. ✎ Avrupa’nın askerî üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir. ✎ Aslen Fransız asıllı olan Comte de Bonneval (=Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı Ocağı’nın (Özel Topçu Birliği) başına getirilmiştir. 2. I. Mahmut’un yaptığı ıslahatlarda en büyük yardımcısı olan ve İslâmiyet’i kabul ederek “Humbaracı Ahmet Paşa” ismini alan, aynı zamanda Avrupa’dan getirilen ilk askerî uzman olan kişi aşağıdakilerden hangisidir? Comte de Bonneval aslen Fransız asıllı olup İslâmiyet’i kabul ederek Humbaracı A) Comte de Bonneval B) Baron de Tott C) Giuseppe Donizetti D) Calisto Guateli E) Monsieur Manguel Ahmet Paşa ismini almıştır. Avrupa’dan getirilen ilk askerî uzmandır. ✎ Osmanlı ordu sistemi bölük, tabur, alay sistemine göre yeniden düzenlenmiştir. ✎ 1734’te subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzı ilk teknik okul olan Hendesehâne (Kara Mühendishanesi) kurulmuştur. ✎ I. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan ıslahatlar başarıya ulaşmış ve Osmanlı 3. Osmanlı Devletinde Batı tarzında açılan ilk teknik subay ve mühendis okulu aşağıdakilerden hangisidir? Devleti 1736-1739 yılları arasında yapılan savaşlarda başarı elde etmiştir. A) Mekteb-i Rüştiye ✎ Ayrıca bu dönemde, 1748’de Barok tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği olan Nur-u B) Tıphâne-i Âmire Osmâniye Camii’nin inşasına başlanmıştır. Caminin inşasında Mimar Mustafa Ağa ve Simon Kalfa görev almıştır. C) Mekteb-i Fünûn-u Harbiye D) Hendesehâne E) Mühendishâne-i Berri Hümâyûn D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757) ✎ III. Osman, Osmanlı tarihinde 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim altında yaşayan padişahtır. Bu dönemde ıslahat yapılmamıştır. ✎ Musikîden ve kadınlardan hoşlanmayan III. Osman özellikle câriyelerin kendisinden 4. Osmanlı tarihinde, 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim altında yaşayan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? uzaklaşması için ayakkabılarına demir ökçeler taktırmıştır. A) I. Mahmut ✎ Bu dönemde I. Mahmut döneminde inşasına başlanan Nûr-u Osmâniye Camii’nin B) I. Ahmet D) III. Ahmet C) III. Osman E) I. Abdülhamit inşası tamamlanmıştır. ✎ Ayrıca Osmanlı Devleti’nin ilk deniz feneri olarak bilinen “Ahırkapı Feneri” de yine bu dönemde yapılmıştır. 5. I. E. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) ✎ Bu dönemdeki ıslahatlarda Macar asıllı bir Fransız olan Baron de Tott ve Sadrazam Koca Ragıp Paşa etkili olmuştur. ✎ Bu dönemde Baron de Tott tarafından “Sürat Topçuları Ocağı” kurulmuştur. Koca Ragıp Paşa, II. Yusuf Agâh Efendi, III. Baron de Tott Yukarıdakilerden hangileri, III. Mustafa dönemi ıslahatlarında etkili olmamıştır? A) Yalnız I ✎ 1773 yılında ise donanmanın subay ihtiyacını karşılamak için, “Palabıyık” lâkaplı Cezâyirli Gâzi Hasan Paşa önderliğinde Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyun (Deniz Mühendishanesi) adıyla ilk denizcilik okulu açılmıştır. ~ 128 ~ B) Yalnız II D) I ve II 1-C 2-A C) Yalnız III E) II ve III 3-D 4-C 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” ✎ Bütçe açıklarını gidermek ve devlet harcamalarını finanse etmek amacıyla Esham-ı Tahvilât denilen devlet tahvilleri satışa sunulmuştur. Böylece Esham Kanunu çıkartılarak esham senetlerinin düzenlenmesiyle ilk kez iç borçlanmaya gidilmiştir. ESHAM SİSTEMİ Kelime anlamı “pay, hisse” olan esham, pay ve gelir ortaklığı senetleri anlamına gelmektedir. Bir iç borçlanma sistemi olan esham uygulaması, temsili kâğıt paraya geçişin ilk aşaması olarak kabul edilmektedir. Bu uygulamada temel amaç, devlet bütçesinde oluşan açığın giderilmesidir. 1. Osmanlı Devleti’nde, bir “İç Borçlanma” sistemi olan ve aynı zamanda temsili kâğıt paraya geçişin de ilk aşaması olarak kabul edilen sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) İltizam B) Gedik D) Esham C) Narh E) Müsadere F. I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789) ✎ Bu dönemde gerçekleştirilen ıslahatlarda Sadrazam Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Gâzi Hasan Paşa (nâm-ı diğer Palabıyık) etkili olmuştur. ✎ III. Mustafa döneminde hazırlanan esham senetleri uygulamaya konmuştur. 1775 yılından itibaren uygulamaya konulan esham sistemi 1870’li yıllara kadar sürmüştür. 2. Osmanlı Devleti’nde bir anlamda iç borçlanma yöntemi olan (Esham) Sistemi ile ilgili kanun, ilk kez hangi padişah döneminde çıkarılmıştır? A) III. Mustafa B) III. Selim C) I. Mahmut D) II. Mahmut E) Abdülmecit Osmanlı Devleti, esham sistemine bağlı olarak ilk iç borcu “Galata Sarrafları” adı verilen Rum ve Ermeni tüccarlardan almıştır. ✎ Avrupa’dan mühendis ve uzmanlar getirilmiş, Sürat Topçuları Ocağı ve Humbaracı Ocakları yeniden düzenlenmiştir. ✎ Avrupa’dan getirilen danışman ve uzmanların, “Müslüman olmaları ve Osmanlı kı- yafeti giymeleri” şartını kaldırmıştır. 3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Abdülhamit dönemi ıslahatlarından biri değildir? A) Subay yetiştirmek için İstihkâm Okulunun açılması ✎ Subay yetiştirmek amacıyla İstihkâm Okulu açılmıştır. B) İlk kez cizye vergisinin kaldırılması ✎ İlk kez “Yeniçeri Sayımı” yapılmıştır. C) Ulûfe alım satımının yasaklanması ✎ İlk kez “Ulûfe alım satımı” yasaklanmıştır. E) Cülus bahşişinin kaldırılması D) Levent Teşkilâtı’nın kaldırılması ✎ Levent Teşkilâtı kaldırılmış ve denizci asker yazımına son verilmiştir. ✎ Cülus bahşişi kaldırılmıştır. (Yeniçerileri olumsuz etkilemiştir.) Çıkarları zedelenen yeniçeriler ve ulemâ, ıslahatların öncülerinden Sadrazam Halil Hamit Paşa’nın görevden alınarak idam edilmesini sağlamışlardır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, III. Selim Dönemi’nde yapılan Nizâm-ı Cedit yenilikleri arasında yer almaz? A) Ordunun eğitimi için kışlalar yapılması G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807) B) İrad-ı Cedit Hazinesi’nin kurulması C) Deniz Mühendishânesi’nin açılması ✎ III. Selim ıslahatlara ilk kez plânlı ve programlı olarak başlayan padişahtır. D) Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matbaasının kurulması ✎ III. Selim köklü ıslahatlar yapmıştır. Nitekim bu dönem Osmanlı devlet yapısında ilk E) Fransızcanın askerî okullarda yabancı dil olarak okutulması radikal değişiklikler yapma eğiliminin olduğu dönemdir. ✎ III. Selim’in reform niteliğindeki ıslahatlarının geneline Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen) adı verilmektedir. ✎ Bu dönemde danışma meclisi (Meşveret Meclisi) toplanarak yapılacak ıslahatlar için raporlar (layihâlar) hazırlanmaya başlanmıştır. ✎ Nizâm-ı Cedit adı ile ilk kez Batılı tarzda bir ordu kurulmuştur. ✎ Bu ordunun masraflarını karşılamak için “İrâd-ı Cedit” adlı bir hazine kurulmuştur. ✎ Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye Kışlaları yaptırılmıştır. Kırım Savaşı sırasında, modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale 1854'te Selimiye Kışlası’na gelerek yaralı İngiliz askerlerinin tedavisinde görev almıştır. 5. Modern hemşireliğin kurucusu olarak bilinen Florence Nightingale, aşağıdakilerden hangisinde yaralananların tedavisi için Selimiye Kışlası’na gelerek burada görev almıştır? A) Kırım Savaşı B) I. Balkan Savaşı C) Yunan İsyanı D) II. Balkan Savaşı E) 31 Mart Ayaklanması ✎ Fransa’dan subaylar ve eğitmenler getirilmiştir. ✎ Askerî okullarda ilk kez yabancı dil (Fransızca) eğitimi başlamıştır. 1-D 2-A 3-B 4-C 5-A ~ 129 ~ “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Kara ve deniz mühendishâneleri geliştirilmiş, ayrıca subay ihtiyacını karşılamak için Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun (Kara Mühendishanesi) kurulmuştur ✎ Avrupa’da ilk kez daimî elçilikler açılmıştır. İlk daimî elçilik Londra’da açılmış, ilk daimî (sürekli) elçi olarak da Yusuf Agâh Efendi Londra’ya gönderilmiştir. 1. III. Selim döneminde başlatılan yenileşme hareketlerinin genel adına "Nizam-ı Cedit" denmektedir. ✎ İlk devlet matbaası olan Dârü’t- Tıbâtü’l Âmire (Matbaa-i Âmire) kurulmuştur. Aşağıdakilerden hangisi Nizam-ı Cedit hareketine son veren ayaklanmadır? ✎ Ülke parasının değerini korumak amacıyla ilk kez “yerli malı” teşvik edilmiştir. A) Şeyh Bedrettin İsyanı ✎ Şeyhü’l-islâmların yetkileri kısıtlanmıştır. B) Patrona Halil İsyanı ✎ III. Selim’in ıslahatlarına yeniçeriler ve ulemâ tepki göstermiş, bu tepkilerin sonucu C) Kabakçı Mustafa İsyanı D) Düzmece Mustafa İsyanı olarak 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı patlak vermiştir. E) Canberdi Gazali İsyanı Osmanlı tarihinde III. Selim (Nizâm-ı Cedit) Dönemi, 1807 Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona ermiştir. III. Selim bu isyan sonrasında “İsyancıların padişahı olmak istemem” diyerek tahttan inmiştir. Alemdar Mustafa Paşa tarafından tekrar tahta çıkarılmak istense de, Sultan IV. Mustafa tarafından öldürülmüştür. 2. Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk kez daimî elçiliklerin açılması, hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir? III. Selim Suzî Dilâra makamını bulan ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır. Ayrıca III. Selim “İlhâmi” (ilham veren) mahlasıyla şiirler de yazmıştır. A) II. Mahmut B) III. Selim C) Abdülaziz D) Abdülmecit E) I. Abdülhamit ✎ Bu isyan hareketi sonucu yenilik hareketleri II. Mahmut dönemine kadar kesintiye uğramıştır. III. Selim’in askerî, ekonomik ve idarî alanda gerçekleştirdiği bu köklü ıslahatlar devleti parçalanmaktan kurtaramamış, ancak atılan adımlar kendisinden sonra gelen yöneticilere örnek olmuştur. III. Selim döneminde kurulan Nizâm-ı Cedit ordusu, 1798’de Cezzar (Kasap) Ahmet Paşa komutasında Fransızlara karşı Akka Kalesi’ni (Suriye) savunmuş ve ilk zaferini elde etmiştir. Akka mağlubiyeti sonrasında Napolyon “Eğer Türkler beni Akka Kalesi önünde durdurmasaydı, bütün Doğu’yu ele geçirmek işten bile olmayacaktı. Ancak kader, Akka’da beni bir ihtiyarın (Cezzar Ahmet Paşa) oyuncağı etti.” demiştir. 3. I. Ulûfe alım-satımının yasaklanması, II. Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun’un açılması, III. Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matbaasının kurulması Yukarıdakilerden hangileri III. Selim Dönemi ıslahatlarından biri değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER A. DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE ✎ XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan en önemli değişiklik divanın toplanma yerinde olmuştur. ✎ Daha önce Topkapı Sarayı’nda Kubbealtı denilen yerde yapılan divan toplantıları, bu dönemden itibaren sadrazamın konağında (Bâb-ı Âli) yapılmaya başlanmıştır. Bu değişimle Bâb-ı Âli artık yeni hükûmet merkezi hâline gelmiştir. 4. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi III. Selim Dönemi’ne aittir? A) İlk posta teşkilâtının kurulması B) Hendesehânenin açılması C) Nizâm-ı Cedit ordusunun kurulması D) İlk Türk matbaasının kurulması E) Deniz Mühendishânesi’nin açılması ✎ Bâb-ı Âli değişikliğiyle birlikte; Avrupalı devletlerle ilişkilerin artmasına bağlı olarak Kalemiye sınıfının önemi artmıştır. Daha önce nişancıya bağılı olan reisü’l-küttap dışişleri görevine getirilmiştir. Reisü’l-küttabın önemi artarken, nişancının önemi azalmıştır. B. ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI 5. XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan en önemli değişikliklerden biri divanın toplanma yerinde olmuştur. XVIII. yüzyıldan itibaren divan toplantılarının yapıldığı yer aşağıdakilerden hangisidir? A) Bâb-ı Hümâyûn B) Bâb-ı Âli C) Bâb-ı Meşihat D) Kubbealtı E) Enderun ✎ Âyanlar, bulundukları şehir veya bölgenin en zengin ve en güçlü insanlarıydı. ✎ Halk ile yöneticiler arasında köprü durumunda olan Âyanlar, merkezî otoritenin za- yıflamasını fırsat bilerek güçlenmeye başlamışlardır. ~ 130 ~ 1-C 2-B 3-A 4-C 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” ✎ XVIII. yüzyılda da Âyanların gücü oldukça fazlaydı. Âyanların güçlenmesi merkezî otoritenin zamanla zayıflamasına neden olmuştur. Nitekim Âyanlar bu dönemde o kadar çok güçlenmişlerdi ki, Rusçuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa IV. Mustafa’nın yerine II. Mahmut’u tahta çıkarmıştır. Bu durum Âyanların iktidar konusunda dahi söz sahibi olduklarını göstermektedir. ✎ Osmanlı Devleti Âyanların gücünü zayıflatmak için; Âyanları öldürtmüş, yeni atama yapmamış ve müsadere sistemiyle ölenlerin malına el koymuştur. ✎ Âyanlık kurumu ilk olarak 1786’da kaldırılmışsa da, kısa süre içerisinde yeniden es- kiye dönülmüştür. Öyle ki II. Mahmut döneminde âyanlar devlet memurluklarına dahi getirilmişlerdir. Tanzimat’tan sonra ise, vilâyetlere merkezden valiler atanınca âyanlık kurumu ortadan kalkmıştır. 1. Osmanlı toplumunda şehirlerde ve taşrada çeşitli sosyal ve mesleki grupların seçkinleri arasında yer alırlar. XVIII. yüzyılda güçlenip siyasî alanda da söz sahibi olmuşlardır. II. Mahmut döneminde devlet memurluklarına getirilmişlerdir. Yukarıdaki özellikler aşağıdakilerden hangisine aittir? A) Âyan B) Yeniçeri D) Reâya C) Esnaf E) Sipahi C. MALİKÂNE SİSTEMİ ✎ Malikâne sistemi XVII. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmış, XIX. yüzyıl ortalarına kadar devam etmiştir. ✎ Bu sisteme göre devlet, arazi veya başka bir gelirini herhangi bir kişiye ömür boyu kiraya verirdi. Sistemde satış (=ömür boyu kiralama) bedeli karşılığına “muaccele” adı verilmekteydi. Kısaca bu sistem, bir bakıma tımar sistemi ile iltizam sisteminin birleşmesi anlamına gelmektedir. ✎ Bu malî sistemde mültezim adı verilen kişi, malikâne olarak aldığı gelir kaynağı için devlete düzenli olarak vergi vermekle yükümlüydü. 2. Osmanlı Devleti’nde, devlete ait arazi ya da başka bir gelirin, herhangi bir kişiye ömür boyu kiraya verilmesi sistemine ne ad veriliyordu? A) İltizam B) Müsadere D) Malikâne ✎ Bu sistem Osmanlı Devleti için oldukça faydalı olmuştur. Nitekim malikâne sahiple- C) Tımar E) Esham ri (mültezimler) zamanla üretken hâle gelmişler, bulundukları bölgelerin güvenliğini sağlamışlar ve ihtiyaç sahiplerine kredi dahi vermişlerdir. Bu sistem XIX. yüzyılın sonlarına doğru önemini yitirmiştir. Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan malikâne sisteminin; I. eğitim, II. güvenlik, III. ekonomi alanlarından hangilerinde devlete fayda sağladığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 4. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda yaptığı ıslahatlar bir bütün olarak düşünüldüğünde, aşağıdaki alanlardan hangisinde diğerlerine göre daha çok ıslahat yapıldığı söylenebilir? A) Kültürel B) Ekonomik D) Toplumsal C) Askerî E) Yönetim ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 1-A 2-D 3-E 4-C ~ 131 ~ VII. BÖLÜM AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (-) (-) (-) (-) (-) (-) (1) (1) (2) (1) (-) (-) (-) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (1) (-) (-) (-) (-) (-) (1) (-) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin çok fazla olmasa da “Avrupa Tarihi” ile ilgili sorulara da yer verdiği görülmektedir. Özellikle Avrupa’da meydana gelen gelişmelerin Osmanlı Devleti üzerindeki etkileri sorgulanmaktadır. Bu doğrultuda, Avrupa’daki gelişmeler çok fazla detaya yer verilmeden, çıkması muhtemel soru örnekleriyle anlatılmış ve Osmanlı Devleti’nin bu gelişmeler karşısındaki tutumu üzerinde durulmuştur. Bu bölüm ile ilgili konular çalışılırken, Avrupa’daki gelişmelerin Osmanlı Devleti’ne etkilerinin neler olduğuna odaklanmanızı ve soru çözümleriyle konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz. KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” ❆ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA ✎ Orta Çağ, Kavimler Göçü (375) ile başlayıp, İstanbul’un Fethi (1453) ile sona eren dönemi kapsamaktadır. 1. Ortaçağ'da papanın, dinî yetkilerinin yanında siyasî yetkileri de vardı. Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyi kanıtlar niteliktedir? A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU A) Krallara taç giydirmeleri ✎ Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla ortaya çıkan otorite boşluğu, Avrupa’da B) Bütün eğitim kurumlarının kilisenin denetiminde olması kilise ve papalığın etkinliğini artırmıştır. C) Yeni doğan çocukları vaftiz etmeleri ✎ Orta Çağ’da Hıristiyanlar arasında iki büyük mezhep etkili olmuştur. Bunlardan biri, D) Kilisede ayinler düzenlemeleri E) Bilimsel gelişmeleri engellemeleri merkezi Roma olan Katolik mezhebi, diğeri de merkezi İstanbul olarak kabul edilen Ortodoks mezhebidir. ✎ Orta Çağ Avrupası’nda papaların afaroz (dinden çıkarma) ve enterdi (papazların ni- kâh, vaftiz vb. görevlerini durdurma) yetkisi vardı. Ayrıca endüljans adı verilen ve Hıristiyanların günahlarının affedilmesine dair para karşılığında belge verme yetkisi de bulunuyordu. ✎ Bu dönemde kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce ortaya çıkmıştır. Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda bilim, deney ve gözlemi reddeden bir anlayıştır. 2. Skolastik felsefede, Kilise'nin esasları değişmez olarak kabul edilmiş; bütün deneysel ve bilimsel gelişmeler yasaklanmıştır. Katolik Kilisesi, dinî otorite yanında siyasî otoriteyi de eline almıştır. Doğu medeniyetine yakın olan Bizans'ta ise böyle bir durum görülmemiştir. Bu bilgilere göre, Ortaçağ Avrupası'yla ilgili olarak, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? B. FEODALİTE (DEREBEYLİK) A) Katolik Kilisesi, otoritesini artırmak için farklı yaklaşımlarda bulunmuştur. ✎ Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla, Avrupa’da toprak egemenliğine dayalı B) Pozitif bilimlerde önemli gelişmeler görülmemiştir. bir yönetim sistemi olan Feodalite (Derebeylik) ortaya çıkmıştır. C) Bizans’ın siyasî otoritesi Ortodoks Kilisesi'ni engellemiştir. ✎ Feodalite, temeli eşitsizlik üzerine kurulmuş olan bir siyasî rejimdir. D) Bizans, Doğu kültüründen etkilenmiştir. ✎ Derebeylik adı da verilen bu sistemde halkı himaye eden kişilere süzeren, himaye E) Doğu medeniyetleri Ortodoks kilisesinin halk üzerinde otorite kuramamasında etkili olmuştur. edilen halka ise vassal, köle statüsündekilere ise serf adı verilmiştir. ✎ Zenginlik kaynağı toprak olan feodal sistem; Haçlı Seferleri, barutun ateşli silahlar- da kullanılması ve Avrupa’da güçlü orduların kurulmasıyla gücünü kaybetmiştir. 3. Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri, C. HAÇLI SEFERLERİ I. ✎ XI.-XIII. yüzyıllar arasında Hıristiyan Batı dünyasının Müslümanların elinde bulunan II. Bizansın Türkler karşısında Avrupa’dan yardım istemesi, ve Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve çevresini geri almak için düzenledikleri seferlere Haçlı Seferleri denir. 1) Haçlı Seferleri’nin Nedenleri DİNÎ Kudüs’ü Müslümanlardan geri alma düşüncesi Fransa’da ortaya çıkan Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri Papa ve din adamlarının kışkırtmaları SİYASÎ Bizans’ın Türkler karşısında Avrupa’dan yardım istemesi Avrupalıların Türkleri Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdeniz’den uzaklaştırmak istemesi Senyör ve şövalyelerin macera arzusu EKONOMİK Avrupalıların doğudaki ticaret yollarına hâkim olmak istemesi Avrupalıların doğunun zenginliklerini ele geçirmek istemesi Avrupa’da toprak sahibi olmayan soyluların toprak elde etmek istemesi III. Papa ve din adamlarının kışkırtmaları Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferleri’nin dinî nedenleri arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 4. Ortaçağ Avrupası’na egemen olan ve derebeylik adı da verilen feodal sistemde, halkı himaye eden kişilere ne ad veriliyordu? A) Vassal B) Süzeren D) Afaroz 1-A 2-C C) Serf E) Enterdi 3-D 4-B ~ 135 ~ “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası 2) Haçlı Seferleri’nin Sonuçları DİNÎ SİYASÎ EKONOMİK BİLİMSEL Avrupa’da kiliseye ve din adamlarına olan güven sarsılmıştır. Kilise ve papalığın otoritesi sarsılmıştır. Katolik ve Ortodoks kiliseleri arasındaki ayrılıklar artmıştır. Kutsal kabul edilen yerler yine Müslümanların elinde kalmıştır. 1. Haçlı Seferleri'nin Türk tarihi açısından sonuçları değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Ortadoğu'nun önemli kültür ve ticaret merkezleri zarar görmüştür. B) Türklerin batıya ilerleyişi yavaşlamıştır. Feodalite sistemi zayıflamıştır. Türklerin batıya doğru ilerleyişi durmuştur. Batı Anadolu Bizans’ın eline geçmiştir. Türklerin İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır. Doğu-Batı ticareti gelişmiştir. Akdeniz ticareti ve Venedik, Marsilya ve Ceneviz limanlarının önemi artmıştır. Papaların ve kralların malî destek arayışı bankacılık sisteminin gelişmesine olanak sağlamıştır. Avrupa’da yaşam standartları yükselmiş, burjuva (zengin) sınıfı ortaya çıkmıştır. C) Anadolu'da siyasî birliğin sağlanması gecikmiştir. D) Akdeniz limanları önem kazanmıştır. E) Papalığın güç kaybetmesiyle kralların otoritesi artmıştır. 2. Haçlı Seferleri sonrası İslâm ülkeleriyle yaptıkları ticaretle zenginleşen İtalya'daki şehir devletlerinde, sermaye ve bilgi birikiminin artması, aşağıdakilerden hangisine ortam hazırlamıştır? A) Roma İmparatorluğu'nun bölünmesine B) Hümanizm ve Rönesans'ın doğmasına Avrupalılar Türk-İslâm kültürünü yakından tanımış, Müslümanlardan kâğıt, barut ve pusula yapımını öğrenmiştir. Türk-İslâm sanatına ait özellikler Avrupalılar tarafından örnek alınmıştır. (Hümanizm ve Rönesans’ın zemini oluşmuştur.) C) İtalya'da siyasi birliğin kurulmasına D) Katolik-Ortodoks çatışmalarının başlamasına E) Yüz Yıl Savaşları'nın sona ermesine 3. D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215) ✎ İngiltere’de, halkın kişisel haklarının kral tarafından kabul edildiğini belirten ilk si- yasî belgedir. ✎ Aslan Yürekli Richard’ın kardeşi Yurtsuz John İngiltere Kralı olunca soyluların bas- kısıyla karşılaşmış, bu baskı sonucunda Magna Charta’yı (Büyük Şart) imzalamak zorunda kalmıştır. I. feodalitenin zayıflamaya başlaması, II. burjuva sınıfının ortaya çıkması, III. papaya ve kiliseye güvenin azalması Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferleri’nin siyasî sonuçları arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III ✎ Magna Charta, İngiliz demokrasisinin temeli olarak kabul edilmektedir. Nitekim bu belge ile kralın yetkileri kısıtlanmıştır. ✎ İlk kez hükümdarın yetkilerinin sınırlandırılması açısından Sened-i İttifak’a, kanun üstünlüğünün kabul edilmesi açısından Tanzimat Fermanı’na benzetilebilir. 4. Ortaçağ Avrupası'nda; I. aforoz yetkisinin kullanılması, II. Haçlı Seferleri'nin düzenlenmesi, III. Magna Carta'nın yayınlanması E. YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) (İngiltere & Fransa) gelişmelerinden hangileri demokratik bir anlayışın gelişmesinde etkili olmuştur? ✎ İngiltere’nin Fransa’nın topraklarına hâkim olmak istemesi sonucunda İngiltere ile A) Yalnız I Fransa arasındaki mücadele olup, yaklaşık 100 yıl devam ettiği için bu adı almıştır. B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III ✎ Bu savaşlardan 1346 Kresy Savaşı’nda, tarihte ilk kez İngilizler tarafından top kul- lanılmıştır. Bu savaşta İngilizler, Fransa’nın önemli bir bölümünü ele geçirmişlerse de sonradan, Jan Dark’ın da etkisiyle Fransızlara mağlup olmuşlardır. İki büyük Avrupa ülkesinin mücadeleleri, Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda daha rahat ilerlemesini kolaylaştırmış ve Fetret devrinde saldırıya uğramamasını sağlamıştır. 5. Avrupa’da, 1337-1453 yılları arasında yaşanan Yüzyıl Savaşları, hangi iki devlet arasında gerçekleşmiştir? A) İngiltere-Fransa B) Fransa-Rusya C) Fransa-İtalya D) İtalya-İspanya E) İngiltere-İspanya Yüzyıl Savaşları’ndan sonra, İngiltere’de 30 yıl süren iç savaşlar (Çifte Gül Savaşları) (1455-1485) yaşanmıştır. Bu savaşlar sonrasında İngiltere’de feodalite zayıflamıştır. ~ 136 ~ 1-E 2-B 3-A 4-C 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” ❆ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA ✎ Yeni Çağ, İstanbul’un Fethi (1453) (375) ile başlayıp, Fransız İhtilâli (1789) ile sona eren dönemi kapsamaktadır. 1. Aşağıdakilerden hangisi Coğrafî keşiflerle birlikte değer ve güç kazanan unsurlar arasında yer almaz? A) İpek ve Baharat Yolları A. COĞRAFÎ KEŞİFLER B) Burjuva sınıfı C) Sömürgecilik ✎ Dünya ticaretinde önemli bir yere sahip olan İpek ve Baharat yollarının Osmanlı D) Ümit Burnu Devleti’nin eline geçmesi, Avrupalı devletleri yeni yollar aramaya sevk etmiştir. E) Atlas Okyanusu limanları ✎ XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni kıta, okyanus, ada ve ticaret yol- larının bulunması ile ilgili bu keşif olaylarına Coğrafî Keşifler adı verilmektedir. ✎ Pusulanın kullanılması gemicilik sanatının da ilerlemesine neden olmuştur. Bu ge- lişmenin en önemli sonucu XV. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşen Büyük Coğrafî Keşifleri olmuştur. Coğrafî Keşifler sonucunda dünyanın daha önceleri bilinmeyen diğer yarısı da keşfedilmiştir (Amerika, Antarktika, Avustralya, Güney Afrika vb.) KEŞİFLER Christophe Colomb Atlas Okyanusu’nu aşarak Amerika Kıtası’nı bulmuştur. (1492) Ancak burasını Hindistan zannettiğinden batısındaki Bahama takımadalarına Hint Adaları, halkına da Hintliler adını vermiştir. Amerigo Vespucci İtalyan gemici Amerigo Vespucci Kristof Kolomb’un ölümünden kısa bir süre sonra, 1507’de Amerika’nın Hindistan değil yeni bir kıta olduğunu ispatlamış ve kıtaya onun adı verilmiştir. “Amerika” Bartolomeu Diaz Afrika’nın güneyine ulaşarak 1487’de Ümit Burnu’nu bulmuştur. 2. I. Kristof Kolomb, II. Bartelmi Diaz, III. Vasco de Gama Yukarıdakilerden hangileri Ümit Burnunun keşfine yönelik seferler gerçekleştiren kâşifler arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 3. 1522’de Macellan tarafından başlatılan dünya seyahatini tamamlayarak, dünyanın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlayan ünlü kâşif aşağıdakilerden hangisidir? A) Amerigo Vespuçi B) Del Kano Vasco de Gama 1498’de Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’a varmıştır. Ferdinand Macellan 1519-1522 yılları arasında ilk dünya seferini düzenlemiştir. Del Kano Macellan tarafından başlatılan batıya seyahati tamamlayarak (1522) dünyanın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlamıştır. C) Bartelmi Diaz D) Vasco de Gama 1) Coğrafî Keşiflerin Sonuçları E) Kristof Colomb 4. Coğrafi Keşifler’e öncülük eden ve 15191522 yılları arasında ilk dünya seferini gerçekleştiren ünlü kâşif aşağıdakilerden hangisidir? A) Amerigo Vespuçi Hıristiyanlık yayılmış, buna karşılık dünyanın düz olduğu gibi pek çok yanlış bilgi aktaran din adamlarına ve kiliseye olan güven azalmıştır. B) Vasco da Gama Keşfedilen yerlerde yetişen domates, vanilya, patates, tütün, kakao gibi bitki türleri ile Avrupalılar ilk kez tanışmıştır. D) Ferdinand Macellan C) Kristof Kolomb E) Bartelmi Diaz Avrupalıların, keşfettikleri yerlerde Sömürgecilik Dönemi başlamıştır. Akdeniz limanları ile Baharat ve İpek Yolu eski önemini kaybetmiş, Atlas Okyanusu kıyısındaki limanlar önem kazanmıştır. Yeni keşfedilen ülkelerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa’ya getirilmiştir. Avrupa’da ticaretle uğraşan kişiler (Burjuva Sınıfı) zenginleşmiştir. 5. Aşağıdakilerden hangisi, Coğrafî Keşifler’in sonuçları arasında gösterilemez? A) Avrupa’da burjuva sınıfı zenginleşmiştir. B) Altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa’ya getirilmiştir. Soylular eski güçlerini kaybetmişlerdir. C) Akdeniz limanları önem kazanmıştır. Keşfedilen yerlere, özellikle Amerika’ya Avrupa’dan pek çok insan göç etmiştir. Böylece Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma alanları bulmuştur. D) Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma alanları bulmuştur. Amerika’nın eski bir kültür merkezi olduğu öğrenilmiştir. (Maya, İnka, Aztek) Avrupa’da sanata ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen) doğmasına ortam hazırlanmıştır. E) Avrupa’da mesen sınıfının doğmasına ortam hazırlanmıştır. 1-A 2-E 3-B 4-D 5-C ~ 137 ~ “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası 2) Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla Osmanlı Devleti’nin hâkim olduğu İpek ve Baharat yolları önemini kaybetmiştir. Ticaret yollarının değişmesi sonucunda Osmanlı Devleti ekonomik yönden büyük gelir kaybına uğramıştır. 1. Coğrafî Keşifler sonucu Osmanlı ekonomisinin bozulmasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi etkili olmuştur? A) Soyluların topraklarını kaybetmesi B) Kölecilik anlayışının yaygınlaşması Osmanlı Devleti’nin vergi gelirleri azalmış, ticareti canlandırmak amacıyla kapitülasyonlar artırılmak zorunda kalınmıştır. C) Hıristiyanlığın keşfedilen yerlere yayılması Keşfedilen yerlerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa’dan Osmanlı pazarına girmiş, bu da Osmanlı Devleti’nde enflasyonun yükselmesine neden olmuştur. Osmanlı topraklarında kervan yolları üzerinde faaliyet gösteren halk ve zanaatkârlar işsiz kalmış, bu durum Osmanlı Devleti’nde ekonomik sıkıntılara ve buna bağılı olarak da Celâlî İsyanları’na zemin hazırlamıştır. AKDENİZ LİMANLARININ D) Yeni ticaret yollarının keşfedilmesi E) Avrupa kültürünün yaygınlaşması 2. Osmanlı ekonomisi için önemli bir yere sahip olan Akdeniz limanları, aşağıda verilen gelişmelerden hangisinden sonra önemini kaybetmiştir? A) Haçlı Seferleri B) Rönesans C) Sanayi İnkılâbı D) Fransız İhtilâli E) Coğrafî Keşifler Önem Kazanması Önemini Yitirmesi Haçlı Seferleri Coğrafî Keşifler (XI.-XIII. yy.) (XV.-XVI. yy.) Yeniden Önem Kazanması Süveyş ve Don-Volga Kanalları’nın Açılması (XIX.-XX. yy.) 3. XV. yüzyıl sonlarında ilk kez İtalya’da ortaya çıkan ve daha çok edebiyat, sanat, resim, mimarlık, heykel, bilim ve teknik gibi alanlarda görülen gelişmelere ne ad veriliyordu? A) Rönesans B) Hümanizm C) Aydınlanma Çağı D) Reform E) Merkantalizm B. RÖNESANS (Yeniden Doğuş) ✎ XV. yüzyılın sonlarıyla XVI. yüzyılın ilk yarısında, önce İtalya’da başlayan ve daha sonra Fransa, Almanya, İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde görülen edebiyat, güzel sanatlar (resim, mimarlık, heykeltıraşlık vb.), bilim ve teknik alanında görülen gelişmelere, “Yeniden Doğuş” anlamına gelen “Rönesans” adı verilir. 1) Rönesans’ın Nedenleri Matbaanın bulunması ve bu sayede yeni buluş ve düşüncelerin her tarafa kolayca yayılması Büyük Coğrafî Keşifler sayesinde Avrupa’nın zenginleşmesi ve Avrupa’da sanata ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen) ortaya çıkması XV. ve XVI. yüzyıllarda pek çok üstün yetenekli insanların yetişmesi ve bunların çalışmalarını birleştirmeleri Orta Çağ’dan beri gelişmekte olan güzel sanatların XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da olgunlaşması Latin ve Yunan klâsiklerinin incelenmesi ve Hümanizm hareketinin başlaması 4. Ekonomik refahın artması Skolastik düşüncenin sorgulanması Kültür ve sanat alanında bilgi birikiminin oluşması Bu durumların, Avrupa'da öncelikle aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Veraset Savaşları B) Reform C) Sanayi Devrimi D) Rönesans E) Otuz Yıl Savaşları 5. Rönesans hareketlerinin İtalya’da başlamasının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Bilim ve sanat çalışmalarına destek verilmesi B) Katolik inancının yaygın olması 2) Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans bilim adamlarının İtalya’ya kaçması Haçlı Seferleri’nden sonra Akdeniz ticaretinin İtalyan prensliklerinin eline geçmesi ve İtalya’nın diğer Avrupa ülkelerinden daha önce zenginleşmesi İtalya’nın tarihsel önemi itibariyle eski Yunan, Roma ve Helen medeniyetinin merkezi olması, onu Avrupa’nın kültür merkezi yapmıştır. ~ 138 ~ C) İtalya’nın eski Yunan, Roma ve Hellen medeniyetinin merkezi olması D) İtalya’nın Akdeniz ticareti nedeniyle zenginleşmesi E) İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans bilim adamlarının İtalya’ya kaçması 1-D 2-E 3-A 4-D 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” 3) İtalya’da Rönesans Hareketleri İtalya’da Rönesans hareketleri “Hümanizma” ile başlamıştır. (Antikite edebiyatının incelenmesidir.) Edebiyat Yunanca, Latince ve İbranice metinler Eflatun, Napoli, Yeni Roma Akademileri’nde incelenmiştir. 1. Rönesans; sanat, kültür ve düşünce alanında önemli değişimlerin temelini oluşturmuştur. Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hareketlerinin ortaya çıkardığı olumlu gelişmeler arasında gösterilemez? Hümanizmin öncüleri; Dante, Petrark ve Bokaçius’dur. (XIV. yy.) A) Avrupa'da yoksul halk ile burjuvalar arasındaki farklılıkların daha da artması XV. ve XVI. yüzyıllarda ise Makyavel, Gişarden, Ariyosto ve Tosso Hümanizmin önde gelen isimleridir. B) Skolastik düşüncenin etkinliğini kaybetmesi Anatomi biliminin gelişmesi, perspektifin incelenmesi, insan vücuduna ve güzelliğe değer verilmesiyle resimde Rönesans doğmuştur. C) Bilim ve teknik alanda yeni gelişmelere ortam yaratması D) Özgür düşünce ortamının oluşması E) Sanayi devrimine temel oluşturması İtalya’da zamanla üç resim okulu oluşmuştur. Bunlar: Venedik Okulu: daha çok manzara resmi yapmışlardır. (Paysagiste) en önemli temsilcisi Tisiyen’dir. Resim Floransa Okulu: İnsan vücuduna, perspektif ve anatomiye değer vermişlerdir. Temsilcilerinden Ciyoto, İtalyan resmini Bizans etkisinden kurtarmış ve resimde Rönesans’ın doğmasını sağlamıştır. Önemli temsilcileri Mikelanj (Mikelancelo) ve Leonardo da Vinci’dir. 2. Avrupa'da bilim, sanat, edebiyat ve felsefede “Yeniden Doğuş” anlamına gelen Rönesans hareketleri, aşağıdaki ülkelerden hangisinde başlamıştır? A) Almanya Roma Okulu; Dinî konuları işlemişlerdir. En önemli temsilcisi Rafael (Rafael Sanzino)’dir. Mimarlık C) İtalya E) İngiltere D) Avusturya Rönesans devrinin mimarları, ortaçağ mimarîsi olan Gotik tarzını terk etmişler ve yeni bir mimari üslup oluşturmuşlardır. En önemli temsilcileri Bramant ve Mikelanj’dır. Heykeltıraşlık B) Fransa 3. I. Antik dönem heykellerinin incelenmesi ve kopya edilmesiyle heykeltıraşlık gelişmiştir. Mikelanj, II. Leonardo da Vinci, III. Makyavelli En önemli temsilcileri; Donatello, Giberti, Mikelanj’dır. Yukarıdakilerden hangileri Rönesans dönemi ressamları arasında yer alır? A) Yalnız I 4) Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III ✎ İtalya’da başlayan Hümanizm ve Rönesans hareketleri; İtalya’nın din ve kültür merkezi oluşundan ve İtalya’nın Fransa, İspanya ve Almanya arasında paylaşılamaması nedeniyle çıkan İtalya Savaşları’nın etkisiyle, batı Avrupa’ya yayılmıştır. Fransa Hümanizmada Rable (Rabelais), Ronsard ve Montaigne; mimarîde Piyer Lesko, Jan Bülan, heykeltıraşlıkta Jan Gojon ve resimde Fransuva Klue’dir. 4. İngiltere’de Rönesans hareketlerinin en önemli temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Montaigne B) Rambrand C) Cervantes D) Erasmus E) William Shakespeare İngiltere En önemli temsilcisi, Hamlet-Othello-Romeo ve Jülyet’in yazarı William Shakespeare (Şekspir)’dir. 5. I. Almanya Erasmus, Röklen ve Albrecht Dürer önemli temsilcilerdir. Donatello, II. Martin Luther, III. William Shakespeare Yukarıdakilerden hangileri Rönesans dönemi sanatçıları arasında yer almaz? İspanya En önemli temsilcisi Don Kişot’un yazarı Cervantes’tir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Hollanda C) I ve II E) II ve III En önemli temsilcisi ressam Rambrand’dır. 1-A 2-C 3-C 4-E 5-B ~ 139 ~ “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası 5) Rönesans’ın Sonuçları Skolâstik Düşünce yıkılmış, yerine deney ve gözleme dayalı pozitif (serbest ve bilimsel) düşünce doğmuştur. 1. Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hareketinin sonuçları arasında gösterilemez? Hıristiyanlığın sanat ve düşünce üzerindeki baskısı sona ermiştir. A) Pozitif düşüncenin gelişmesi Bilim, sanat ve edebiyatta pek çok yeni eserler verilmiştir. B) Feodal sistemin ortaya çıkması Reform hareketine zemin hazırlamıştır. C) Avrupa’da resim, heykel, edebiyat ve mimarî alanlarında gelişme gösterilmesi Avrupa’da bilimsel gelişmelerin önü açılmıştır. D) Reform hareketine zemin hazırlaması E) Skolastik düşüncenin yıkılması 6) Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Osmanlı Devleti bu dönemde “Yükselme Dönemi”ni yaşadığı için, Avrupa’da bilim, teknik ve sanat alanlarında yaşanan gelişmelerden uzak kalmıştır. ✎ Bu durum sonraki süreçte Osmanlı Devleti’nin bilim, teknik ve ekonomik alanlarda Avrupa’nın gerisinde kalmasına ortam hazırlamıştır. 2. İtalya’da ortaya çıkan ve daha sonra tüm Avrupa’ya yayılan Rönesans hareketinin, I. din, II. ekonomi, III. bilim ve teknik alanlarından hangilerinde Osmanlı Devleti’ni dolaylı da olsa olumsuz etkilediği savunulabilir? C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme) ✎ XVI. yüzyılda ilk olarak Almanya’da Martin Luther’in, kilise uygulamalarına karşı A) Yalnız I gelerek 1517’de Almanya’daki Wittenberg Kilisesi’nin kapısına astığı 95 maddelik bildiri ile kilisenin yanlışlıklarına itiraz etmesiyle başlayan ve Katolik mezhebindeki bozulmaları önlemek için yeni düzenlemeleri kapsayan gelişmelere Reform denir. 1) Reform’un Nedenleri Hıristiyanlığın temel kaynaklarına inilerek temel prensiplerinin ortaya konması Katolik mezhebindeki bozulmaları gidermek için yenilik yapma düşüncesi İncil’in her dile çevrilmesi sonucunda kiliseye karşı şüphenin artması C) Yalnız III E) II ve III 3. Avrupa'da, Katolik mezhebindeki bozulmaları önlemek için yeni düzenlemeleri kapsayan Reform hareketleri, aşağıdaki ülkelerden hangisinde başlamıştır? A) Almanya C) İtalya B) Fransa E) İngiltere D) Avusturya Rönesans’ın etkisiyle skolâstik düşüncenin zayıflaması, buna karşılık hümanist ve özgür düşüncenin yayılması Kiliselerin çıkarlarına uygun hareket etmesi (Endüljans adlı af belgesi gibi) B) Yalnız II D) I ve II 4. Reform hareketleri, I. papalık, II. mutlak krallık, III. derebeylik 2) Reform’un Sonuçları unsurlarından hangilerine tepki olarak ortaya çıkmıştır? Katolik Mezhebi parçalanmış ve yeni mezhepler ortaya çıkmıştır. A) Yalnız I Reform Hareketleri Sonucunda Ortaya Çıkan Mezhepler Almanya’da Fransa’da İngiltere’de İskoçya’da Protestanlık Kalvenizm Anglikanizm Presbiteryenlik Katolik Kilisesi’nin otoritesi büyük ölçüde sarsılmıştır. Papalara ve din adamlarına olan saygı ve güven azalmıştır. D) I ve II Protestanlığı kabul eden ülkelerde kilise malları yağmalanmıştır. Avrupa’da ilk kez “laik devlet” fikri ortaya çıkmıştır. Okullar, kilisenin elinden alınarak halka verilmiş, böylece Avrupa’da ilk kez laik bir eğitim uygulaması başlamıştır. ~ 140 ~ C) Yalnız III E) II ve III 5. Reform Hareketleri sonucunda; I. Kalvenizm, II. Anglikanizm, III. Protestanlık mezheplerinin ortaya çıktığı ülkeler hangisinde doğru olarak verilmiştir? I II III A) İngiltere Fransa Almanya B) İtalya Almanya Fransa C) Fransa İngiltere Almanya D) Almanya İtalya İngiltere E) Fransa Almanya İngiltere Engizisyon Mahkemeleri ile Katolik Kilisesi’nin otoritesi korunmak istenmiştir. Katolik Kilisesi kendisini düzeltmek zorunda kalmış, Cizvit Tarikatı’nı kurarak Hıristiyanlığın yayılmasına çalışmıştır. B) Yalnız II 1-B 2-C 3-A 4-A 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” Reform Hareketi’nin en tanınmış kişileri; Almanya’da Luther, Fransa’da Kalven ve İngiltere’de ise Kral VIII. Henry’dir. ☸ DİKKAT!... 1. 1555 Ogsburg Antlaşması ile Protestanlık mezhebinin resmîyet kazandığı Avrupa ülkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Almanya 3) Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Reform, Osmanlı Devleti’ndeki Hıristiyanları etkilememiştir. Bunun temel sebebi, Osmanlı Devleti’nin sağladığı inanç özgürlüğü ve Osmanlı topraklarında yaşayan Hıristiyanların da Ortodoks mezhebine bağlı olmalarıdır. ✎ Osmanlı Devleti Hıristiyan birliğini parçalamak için, reform hareketlerini ve mez- hep ayrılıklarını desteklemiş, böylece devletin Avrupa içlerine ilerleyişi kolaylaşmıştır. C) İtalya B) Fransa D) İskoçya Almanya’da Protestanlık 1555 Ogsburg Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. Fransa’da Kalvenizm 1598 Nant Fermanı ile resmiyet kazanmıştır. E) İngiltere 2. Aşağıdakilerden hangisi Reform hareketlerinin sonuçlarından biri değildir? A) Katolik Kilisesi'ne ait toprakların köylüler tarafından yağmalanması B) Sınıf farklılıkların sona ermesi C) Yeni mezheplerin ortaya çıkması D) Laik esaslara dayalı eğitim veren okulların açılması E) Pozitif düşüncenin öneminin artması D. AYDINLANMA ÇAĞI ✎ Avrupa’da XVII. ve XVIII. yüzyıllarda aklı, bilimi ve pozitif düşünceyi ön plânda tu- tan döneme Aydınlanma Çağı adı verilmiştir. ✎ Bu dönemde bilginin kaynağının deney, gözlem ve akıl olduğu savunulmuş-tur. ✎ Özellikle insan hakları ve demokrasi alanlarında ortaya çıkan yeni değerler tüm toplumları etkilemiştir. E. OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648) ✎ Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın, Almanya’da mezhep birliğini sağlamak ve Pro- testanları ortadan kaldırmak istemesi sonucunda ortaya çıkan savaşlardır. ✎ Otuz Yıl Savaşları; Almanya ve müttefiki İspanya ile Fransa ve müttefikleri (İsveç, 3. Osmanlı Devleti'nde yaşayan Hıristiyanların Reform hareketlerinden etkilenmemelerinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Osmanlı Devleti'nin Avrupa siyasetinde etkili olamaması B) Osmanlı ülkesindeki kiliselerin yetersiz olması C) Reform hareketinin Almanya ile sınırlı kalması D) Skolastik düşüncenin yıkılmış olması E) Osmanlı Devleti'ndeki Hıristiyanların çoğunun Ortodoks olması Danimarka) arasında yapılmıştır. ✎ Otuz Yıl Savaşları Almanya’nın yenilgisiyle bitmiş ve 1648’de imzalanan Westfalya Barış Antlaşması ile sonuçlanmıştır. ✎ Bu antlaşma Avrupa tarihinde çok önemli bir adımdır. Nitekim Almanya Protestan- lığı resmî din olarak tanımış, Alman Prenslerinin de siyasal ve dinsel özgürlüklerini kabul etmiştir. Westfalya Barışı’nı İspanya tanımamıştır. Bu yüzden, Orta Avrupa'da savaş bittiği halde Fransa ile İspanya arasında savaş on yıl daha devam etmiş, ancak 1659 yılında imzalanan Pirene Antlaşması’yla İspanya Fransa'nın üstünlüğünü kabul etmiştir. 4. 1618-1648 yılları arasında Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın Almanya’da mezhep birliğini sağlamak ve Protestanları ortadan kaldırmak istemesi sonucunda yaşanan Otuz Yıl Savaşları, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle sona ermiştir? A) Ogsburg B) Nant D) Westfalya C) Paris E) Magna Carta F. YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763) ✎ İngiltere’nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakıyla yaptığı savaşlardır. ✎ Savaştan galip ayrılmasına rağmen İngiltere, çok büyük ekonomik kayıp yaşamış- tır. Bu kayıplar ağır vergilerin konulmasına, bu gelişme de İngiltere’ye bağlı kolonilerin tepkisine yol açmıştır. 5. Yeniçağ'da Avrupa’da yaşanan Otuz Yıl Savaşları'na aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır? A) Almanya B) İsveç D) Danimarka C) Fransa E) İngiltere ✎ İngiltere’nin uygulamaya koyduğu bu vergilendirmeler, Amerika’daki 13 koloninin bağımsızlık için İngiltere’ye karşı mücadeleye girişmesine neden olmuştur. Bu durum beraberinde ABD’nin kurulmasını getirmiştir. 1-A 2-B 3-E 4-D 5-E ~ 141 ~ “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası G. ABD’NİN KURULMASI (1787) ✎ İngiltere, Yedi Yıl Savaşları’nda bozulan malî yapısını düzeltmek için Amerika’daki 13 kolonisine yeni vergiler koymuş, ancak bu gelişme koloniler tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Yedi Yıl Savaşları’nın intikamını almak isteyen Fransa, Amerika’ya silah ve cephane yardımı yapmıştır. ✎ 13 koloni, 1774 yılında bir araya gelerek I. Philedelphia (Filedelfiya) Kongresi’ni toplamış ve İngiltere’ye karşı savaşa karar vermişlerdir. ✎ 1776 yılında ise II. Philedelphia Kongresi’ni toplayan bu 13 koloni, bağımsızlıklarını ilan ederek İnsan Hakları Bildirisi’ni kabul etmişlerdir. 1. İngiltere, kendisine karşı savaş ilan eden Amerika'daki 13 koloninin bağımsızlığını aşağıdakilerden hangisi ile kabul etmek zorunda kalmıştır? A) Filedelfiya Kongresi B) Versay Antlaşması C) Paris Antlaşması D) Westfalya Antlaşması E) Ogsburg Antlaşması ✎ Bu gelişme üzerine İngiltere, 1783 Versailles (Versay) Antlaşması ile 13 koloninin bağımsızlığını kabul etmiş, 1787 yılında da Amerika Birleşik Devletleri kurulmuştur. ❆ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ✎ Yakın Çağ, Fransız İhtilâli (1789) ile başlayan süreçtir. 2. 1789 Fransız İhtilâli'nden sonra kurulan Fransız Parlamentosu'nda, yalnız soylular ve servet sahibi olanların temsil edilmesi, aşağıdaki egemenlik anlayışlarından hangisinin benimsendiğini gösterir? A) Oligarşi A. FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789) B) Monarşi D) Meşrutiyet C) Demokrasi E) Cumhuriyet 1) Fransız İhtilâli’nin Nedenleri Krallık yönetiminin baskıları Halkın soylular, rahipler ve burjuva gibi sınıflara ayrılmış olması Malî durumu düzeltmek için halktan alınan vergilerin artırılması Fransız aydınlarının eleştirileri (Montesque, Jan Jak Russo, Diderot, Voltaire) Fransa Kralı XVI. Lui’nin Eta Jenaro (Genel Meclis)’yu toplaması Rönesans hareketleri sonrası ortaya çıkan Aydınlanma Çağı’nın etkileri ABD’nin bağımsızlığını kazanması 3. Fransız İhtilâli'nin aşağıda verilen sonuçlarından hangisi, Avrupa'da sınırların değişmesi ve yeni devletlerin ortaya çıkmasında doğrudan etkili olmamıştır? A) Ulusçuluğun yaygınlaşması B) Özgürlük felsefesinin egemen olması C) Laik devlet anlayışına geçilmeye başlanması D) Halk iradesinin ön plana çıkması E) İmparatorluk sisteminin yıkılması 2) Fransız İhtilâli’nin Sonuçları Soyluların ve rahiplerin ayrıcalıkları kaldırılarak eşitlik getirilmiştir. Mutlakıyet düzeni yıkılmış, egemenliğin halktan geldiği kabul edilmiştir. Eşitlik, adalet, özgürlük, milliyetçilik, laiklik vb. kavramlar önem kazanmıştır. Milliyetçilik akımı tüm dünyaya yayılmaya başlamıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Fransız İhtilâli sonucu yayımlanan İnsan Hakları Bildirgesi’yle dünyada yayılmaya başlayan fikirler arasında yer almaz? İmparatorlukların yıkılması ile millî devletler kurulmaya başlamıştır. A) Eşitlik İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ilan edilmiştir. C) Milliyetçilik B) Özgürlük D) Demokrasi E) Ortak Mülkiyet İhtilâl sonrası ortaya çıkan yeni fikirlerin kendi ülkelerini etkileyeceğini düşünen Avrupa devletleri Fransa’ya savaş açmıştır. (1793-1815 İhtilâl Savaşları) Evrensel nitelikte olduğu için Yeni Çağ kapanmış, Yakın Çağ başlamıştır. 3) Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, zamanla Fransız İhtilâli’nin yay- 5. 1789 Fransız İhtilâli sonrasında tüm dünyaya yayılan “Milliyetçilik” akımı, Osmanlı Devleti’ni aşağıdaki özelliklerinin hangisinden dolayı olumsuz etkilemiştir? A) Ekonomisinin kötü durumda olması dığı milliyetçilik akımından zarar görmeye başlamıştır. Nitekim milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı Devleti’nde azınlık isyanları ortaya çıkmış ve bu durum zamanla Osmanlı Devleti’nin parçalanmasına yol açmıştır. B) Askerî açıdan zayıf durumda olması ✎ Öte yandan Fransız İhtilâli, Osmanlı Devleti’ni bir açıdan olumlu da etkilemiştir. E) Eyâletlerde otoriteyi sağlayamaması Nitekim Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olmuştur. Bu gelişmeler, Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme sürecinde önemli rol oynayacaktır. ~ 142 ~ C) Sömürgeci bir anlayışa sahip olmaması D) Çok uluslu bir yapıya sahip olması 1-B 2-A 3-C 4-E 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” İlginç Bir Diyalog! Napolyon katıldığı bir savaşı kazanmış ve düşman ordusunun komutanı da esir olmuştur. Ancak Napolyon, komutan olmasından dolayı ona esir değil, misafir muamelesi yapmış ve onu akşam yemeğinde kendi masasına kabul etmiştir. Düşman ordusunun komutanı olan adamda yenilgiden kaynaklanan hazımsızlık söz konusudur. Hiç durmadan konuşmakta ve yenilgiye kılıf aramaktadır. Bunun karşısında Napolyon’un tavrı gayet sakindir. Napolyon’un bu tavrıyla iyice çileden çıkan komutan; “Biz şerefimiz için savaştık, siz para için savaştınız!” deyince Napolyon’un cevabı gayet etkileyicidir. “Elbette... Çünkü herkes kendisinde olmayan şey için savaşır!” 4) Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler ✎ Osmanlıcılık fikir akımı uygulamaya çalışılarak herkes eşit görülmüştür. ✎ 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilmiş ve kanun önünde Müslüman-gayr-i müslim 1. Osmanlı Devleti’nde, I. Tanzimat Fermanı’nın ilanı, II. Islahat Fermanı’nın ilanı, III. I. Meşrutiyet’in ilanı gelişmelerinden hangileri, 1789 Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının olumsuz etkilerini önlemeye yöneliktir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. Fransız İhtilâli sonrasında dünyaya yayılan aşağıdaki kavramlardan hangisi, Osmanlı Devleti’ni diğerlerinden daha fazla etkilemiştir? A) Ulusçuluk B) Eşitlik C) Özgürlük D) Demokrasi E) Adalet eşitliği sağlanmaya çalışılmıştır. ✎ 1856’da Islahat Fermanı’nın ilan edilmesiyle ise gayr-i müslimlere eşitliğin yanı sıra birtakım ayrıcalıklar verilmiştir. ✎ 1876’da Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle gayr-i müslimlere de yönetimde temsil edil- me hakkı tanınmıştır. ✎ Osmanlı Devleti bahsettiğimiz bu çabalarına rağmen milliyetçilik akımının etkisini önleyememiş, azınlıkların bağımsızlıkları için başlattığı isyanlar sonucunda Osmanlı Devleti parçalanma sürecine girmiştir. B. SANAYİ İNKILÂBI ✎ XVIII. yüzyılda ilk olarak İngiltere’de başlayan, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılan, etkileri bakımından tüm dünyayı sarsan önemli bir olaydır. ✎ Üretim faaliyetlerinde insan ve hayvan gücünün yerini makine gücünün alması de- mek olan bu devrimin başlamasında, “sanayi sektöründe buhar gücünün uygulanması” etkili olmuştur. 3. Fransız İhtilâli sonrası Avrupa devletlerinin, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmak amacıyla faydalandıkları temel konu aşağıdakilerden hangisidir? A) Kapitülasyonlar B) Eğitim C) Azınlıklar D) Dış Borçlar E) Taht Kavgaları 4. Sanayi İnkılâbı, insan gücüne dayalı üretim şeklinden makine gücüne dayalı üretim şekline geçişi ifade etmektedir. Buna göre, Sanayi İnkılâbı sonrasında aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenemez? A) Maliyetlerin düşmesi B) İnsan emeğinin önem kazanması C) Seri üretime geçilmesi 1) Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları İlk kez dokuma alanında kullanılan makineleşme sonucunda, fabrikalar kurulmuş ve seri üretim sağlanarak hızlı bir gelişme yaşanmıştır. D) Hammadde ve pazar ihtiyacının artması E) Sömürgeciliğin hızlanması Fabrikalaşmanın artmasıyla, Avrupa’da büyük sermayeli şirketler kurulmuştur. Avrupa’da üretim artmış ve insanların refah seviyesi yükselmiştir. Sanayileşme kentlerin hızla büyümesine, ancak aynı zamanda işsizlik sorununun da ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yaşam koşullarının iyileşmesine bağlı olarak hızlı nüfus artışı yaşanmıştır. 5. Sanayi İnkılâbı ile Avrupa’da makineli üretime geçilmesinin; I. kırsal bölgelerde nüfusun azalması, II. toplumsal sınıflaşmanın sona ermesi, Kapitalizm ve Sosyalizm gibi fikir akımları ortaya çıkmıştır. III. sömürgeciliğin hız kazanması İşçi-işveren arasındaki sorunlarla ilgili olarak sendikacılık girişimleri başlamıştır. gelişmelerinden hangilerine yol açtığı savunulabilir? Avrupa’da ham madde, iş gücü ve pazar ihtiyacının artmasıyla yeni sömürgecilik faaliyetlerinin başlamasına ortam hazırlamıştır. Sömürgelerden mal getirmek ve işlenen malları nakletmek amacıyla ticaret filoları kurulmuş, 1869’da Süveyş Kanalı, 1914’te de Panama Kanalı’nın açılmasıyla deniz ulaşımı kolaylaşmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III 1-E 2-A C) I ve II E) I, II ve III 3-C 4-B 5-D ~ 143 ~ “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası 2) Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Sanayi İnkılâbı, Osmanlı Devleti’ni özellikle ekonomik açıdan son derece olumsuz etkilemiştir. Öyle ki bu gelişme sonucunda; 1. Sanayi İnkılâbı Osmanlı ülkesine bol miktarda ucuz mal sokmuştur. Osmanlı’da küçük atölyeler ve el tezgâhları kapanmış, böylece işsizlik artmıştır. Bu durumun, Lonca Teşkilâtı’nın üretimdeki payı ve önemi azalmıştır. I. Tarım üretimi geçimlik düzeyden pazar ekonomisi düzeyine ulaşmıştır. II. işsizlik oranı, Osmanlı ülkesinde ihracat azalırken, ithalat artmıştır. Osmanlı Devleti dışarıya ham madde satan, karşılığında mamul (işlenmiş) madde alan bir devlet durumuna düşmüştür. yerli üretim, III. ithalat oranı unsurlarından hangilerini olumsuz yönde etkilediği savunulabilir? A) Yalnız I Osmanlı parasının değeri düşmüştür. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır. Osmanlı Devleti Avrupa’nın açık pazarı haline gelmiştir. Osmanlı Devleti hammadde ve pazar ihtiyacı nedeniyle Avrupalı devletlerce işgal edilmeye başlamıştır. Ekonomideki gerileme, siyasî çöküşü hızlandırmıştır. 2. Avrupa Devletleri’nin Sanayi İnkılâbı ile ekonomik açıdan güçlenmesi Osmanlı Devleti’nde; I. lonca teşkilâtının çökmesi, II. dış ticaret açığının azalması, 3) Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı Önlemler ✎ Osmanlı Devleti, ekonomisini olumsuz etkileyen Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı III. kapitülasyonların olumsuz etkisinin artması durumlarından hangilerine yol açtığı savunulamaz? A) Yalnız I birtakım önlemler almıştır. B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III İthal ürünlerden alınan vergiler artırılmış, ihracattan alınan vergiler azaltılmıştır. Ancak kapitülasyonlar nedeniyle başarı sağlanamamıştır. Sanayi ve ticaretin gelişmesi için 1860’ta Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur. 3. Avrupa’da yaşanan; Özel sermayeye fabrika kurmaları için destek verilmiştir. I. Teşvik Kanunu çıkarılarak büyük imalâthaneler açılmıştır. II. Fransız İhtilâli, Yeni kurulacak olan fabrikalar için 10 yıl vergi muâfiyeti getirilmiştir. ✎ Osmanlı Devleti’nin, Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı aldığı bu önlemler çok fazla etkili olamamış ve ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır. Yedi Yıl Savaşları, III. Sanayi İnkılâbı gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’ni olumsuz etkilemiştir? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III C. VİYANA KONGRESİ (1815) ✎ Fransız İhtilâli’nden sonra İhtilâl Savaşları ya da Napolyon Savaşları ile Avrupa’nın siyasî dengesinin bozulması nedeniyle İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın katılımıyla 1815’te Viyana Kongresi toplanmıştır. 4. 1815 Viyana Kongresi’ne aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır? A) İspanya B) Rusya C) Avusturya E) İngiltere D) Fransa ✎ Kongrede Avrupa’nın geleceğini belirlemek, monarşik yapıyı güçlendirmek ve milli- yetçi hareketleri önlemek doğrultusunda kararlar alınmıştır. Viyana Kongresi kararlarının uygulamaya konulduğu dönem “Restorasyon Dönemi” olarak adlandırılmaktadır. ✎ İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya “Dörtlü İttifak” grubunu kurarak, Metternich (Meternik) Sistemi denilen bir politika oluşturmuşlardır. ✎ Meternik Sistemi’ne göre; Avrupa’nın herhangi bir yerinde ayaklanma çıkarsa dev- letler hep birlikte hareket edeceklerdi. Ancak bu kararlar Osmanlı Devleti’nde Yunan isyanı çıkınca uygulanmamış ve Yunan İsyanı’na destek verilmiştir. Hatta Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmışlardır. 5. Osmanlı Devleti’nin, Avrupalı devletler için oluşturduğu siyasî bir kriz anlamına gelen “Şark Meselesi” kavramı, ilk kez aşağıdaki gelişmelerden hangisinde kullanılmıştır? A) Nant Fermanı B) Racconigi Antlaşması C) Paris Barış Konferansı D) Londra Antlaşması E) Viyana Kongresi ✎ Öte yandan Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletleri için oluşturduğu siyasî krizi ifade eden “Şark Meselesi” kavramı da ilk kez Viyana Kongresi’nde kullanılmıştır. ~ 144 ~ 1-C 2-B 3-D 4-A 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ 1) 1830 İhtilâlleri ✎ Fransa Kralı X. Charles’in basın ve düşünce özgürlüğüne kısıtlama getirerek anaya- sal hakları engellemesi sonucu, Metternich sistemine tepki olarak ortaya çıkmıştır. ✎ 1830 İhtilâlleri sonucunda; Tahta geçen yeni kral Louis Philip, anayasada yeni düzenlemeler yapılmasını sağlayarak Fransa’da meşrutî krallık rejimini yeniden kurmuştur. Avrupa’da liberal demokrasiler güçlenmiştir. Avrupa’da parlamenter sisteme geçiş hız kazanmıştır. 1. 1830 İhtilâlleri ile Avrupa'da parlamenter sisteme geçiş hızlanmıştır. Buna göre, 1830 İhtilâllerinin; I. milliyetçi oluşumların engellenmesi, II. yönetim anlayışının değişmesi, III. yeni ulusal devletlerin kurulması sonuçlarından hangilerinin ortaya çıkmasına zemin hazırladığı savunulamaz? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Belçika’da ayaklanmalar çıkmış ve Belçika ayrı bir devlet durumuna gelmiştir. Lehistan (Polonya)’da da bir ihtilâl çıkmıştır. 2. Osmanlı Devleti’nde, I. 2) 1848 İhtilâlleri ✎ Fransa’da başlayan bu ihtilâllerin ortaya çıkmasında; milliyetçilik akımı, XIX. yüzyıl- da sanayide görülen gelişmeler sonucunda Avrupa’daki işçi sayısının artması ve işçi sınıfının birtakım haklar talep etmesi etkili olmuştur. ✎ 1848 İhtilâlleri sonucunda; Tanzimat Fermanı’nın ilanı, II. Islahat Fermanı’nın ilanı, III. I. Meşrutiyet’in ilanı gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da görülen 1830 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Fransa’da cumhuriyet ilan edilmiştir. (Bu durum 1852’ye kadar devam etmiştir.) Sosyal hukuk devleti kavramı ortaya çıkmıştır. Avrupa’da demokratikleşme hareketleri hız kazanmıştır. İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini kurmalarına zemin hazırlamıştır. Ölüm cezası kaldırılmış, esir ticareti de yasaklanmıştır. 3. Avrupa’daki işçi sayısının artması ve işçi sınıfının bazı haklar talep etmesinin, I. 1830 İhtilâlleri, II. 1848 İhtilâlleri, III. Sanayi İnkılâbı Rusya, bu ihtilâllerden XX. yüzyılın başlarına kadar etkilenmemiştir. gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıkmasında etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) I, II ve III E. İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI ✎ Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan düşünceler, İtalya’daki aydınları harekete geçirmiş ve ülkede birliği sağlamak için çalışmalara başlanmıştır. ✎ 1870’te Piyemonte Krallığı öncülüğünde siyasî birliğini sağlayan İtalya, Avrupa’da etkin bir güç olarak sömürgecilik faaliyetlerine başlamıştır. ✎ Öte yandan Prusya Başbakanı Bismarck’ın Avusturya’yı yenilgiye uğratması sonucu Avusturya Alman hükûmetleri üzerindeki yetkilerini Prusya’ya devretmiştir. ✎ 1871’de Alman prensleri imparatorluk tacını Prusya Kralı I. Wilhelm’e vermiş, böy- 4. Osmanlı Devleti’nde, I. Islahat Fermanı’nın ilanı, II. Tanzimat Fermanı’nın ilanı, III. Sened-i İttifak’ın imzalanması gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da görülen 1848 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu savunulamaz? A) Yalnız I lece Prusya kralı aynı zamanda Alman imparatoru olmuş ve Alman birliği sağlanmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) Yalnız III E) I, II ve III ✎ İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini sağlamaları, Avrupa devletleri arasında den- genin bozulmasına yol açmış, sömürgecilik yarışı sürecinde bloklaşmaların da ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ 5. 1848 İhtilâlleri sonrasında Avrupa’da etkisini artıran milliyetçilik hareketlerinin etkisiyle, Piyemonte Krallığı öncülüğünde 1870’te siyasî birliğini sağlayan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya B) Norveç D) Danimarka C) Almanya E) Hollanda ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 1-A 2-E 3-B 4-D 5-A ~ 145 ~ VIII. BÖLÜM XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DAĞILMA DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (2) (-) (3) (2) (2) (2) (1) (3) (1) (2) (3) (1) (4) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (2) (3) (3) (1) (3) (3) (4) (2) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyıl (Dağılma Dönemi) da son derece önemli bir dönemdir. ÖSYM’nin her yıl ortalama 2-3, 2013 KPSS’de de 4 soru sorduğu bu bölümle ilgili olarak, Osmanlı Devleti’nde hemen hemen her alanda bir ilk yaşandığını göreceksiniz. Bu bölüm ile ilgili çıkan sorulara baktığımızda ise, özellikle II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit Dönemi ıslahatları (askerî, yönetim, hukuk...), Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme çabaları, anayasal gelişmeler ve döneme damgasını vuran fermanlar ile ilgili olduğu görülmektedir. Öte yandan, bu bölümde siyasî gelişmelerle ilgili soru da sorulabilmektedir. Ancak konular çalışılırken, daha çok yapılan ıslahat çalışmalarına odaklanmanızı ve soru çözümleriyle birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz. KPSS / Tarihin Pusulası ❆ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” DAĞILMA DÖNEMİ [XIX. YÜZYIL] (1792-1909) 1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, Avrupa devletleri arasında süregelen sürtüşmeler ve rekabetten faydalanarak varlığını devam ettirebilmek için uyguladığı politikaya Denge Politikası adı verilmektedir. ☸ Dağılma Dönemi Padişahları IV. Mustafa (1807-1808) II. Mahmut (1808-1839) Abdülmecit (1839-1861) Abdülaziz (1861-1876) Osmanlı Devleti bu politikayı ilk kez aşağıdaki devletlerden hangisine karşı kullanmıştır? V. Murat (93 gün) (1876) A) Almanya II. Abdülhamit B) Rusya D) İngiltere (1876-1909) C) Fransa E) Avusturya ✎ Osmanlı Devleti, bu dönemde Avrupa devletleri arasında süregelen sürtüşmeler ve rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya çalışmış, varlığını devam ettirebilmek için bir bakıma Denge Politikası izlemiştir. (Düşmanımın düşmanı, dostumdur!) Osmanlı Devleti, bu politikayı (denge politikası) İngiltere ve Rusya’nın da desteğini alarak ilk kez Fransa’ya karşı kullanmıştır. ✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, özellikle Fransız İhtilâli’nin ortaya çıkardığı milliyetçilik akımından son derece olumsuz etkilenmiş, devletin varlığını sürdürmesi için askerlik, bilim, teknik, maliye, eğitim, hukuk vb. pek çok alanda ıslahat yapılmıştır. 2. Osmanlı Devleti XIX. yüzyıldan itibaren dış politikada denge politikası izlemiştir. Bu politika; güçlü bir devlete karşı, başka bir devletin desteğini alma politikasıdır. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin bu politikasını en iyi şekilde açıklamaktadır? A) Osmanlı Devleti’nin, toprak bütünlüğünü kendi başına koruyamaması B) Avrupalı devletlerin baskısıyla Islahat Fermanı’nın yayımlanması C) Yunan İsyanı’nda Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’dan destek alınması I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER A. MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI (ULUSÇULUK HAREKETLERİ) D) Avrupalı devletlerden borç alınması E) İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında Balta Limanı Antlaşması’nın yapılması 1) Sırp İsyanı (1804-1878) ✎ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımı ile Rusya’nın, Slav topluluklarını tek bir çatı altında kendi yönetiminde birleştirme amacına dayanan Panslavizm politikasının etkisiyle ilk isyan Sırplar tarafından 1804’de çıkarılmıştır. Osmanlı Devleti’nde milliyetçiliğin etkisiyle isyan eden ilk azınlık Sırplardır. (1804) 3. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı Devleti’ne karşı isyan eden ilk topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanlılar B) Bulgarlar C) Arnavutlar D) Boşnaklar E) Sırplar ✎ Osmanlı-Rus savaşları sonrasında Sırplar; ❆ 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyaz ❆ 1829 Edirne Antlaşması ile özerklik elde etmişlerdir. ❆ 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlık 4. Osmanlı Devleti’nde Sırpların; I. Osmanlı Devleti’nde özerklik elde eden ilk topluluk Sırplardır. (1829) imtiyaz, II. özerklik, III. bağımsızlık kazandıkları antlaşmalar aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir? I II A) Bükreş Berlin Paris B) Edirne Bükreş Berlin C) Berlin Paris Edirne D) Bükreş Edirne Berlin E) Paris Bükreş Edirne 2) Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829) ✎ İlk isyan 1820’de Eflâk’ta çıkmış, fakat kısa sürede bastırılmıştır. Rumların 1821’de Mora’da tekrar isyan etmeleri üzerine, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım istenmiştir. ✎ Mehmet Ali Paşa, Mora ve Girit valiliğine karşılık yardım ederek isyanı bastırmıştır. Bu duruma İngiltere, Fransa ve Rusya tepki göstermiş ve Yunanistan’ın bağımsızlığını istemişlerdir. İstekleri reddedilen Avrupa devletleri, bunun üzerine 1827 yılında Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. 1-C 2-A 3-E III 4-D ~ 149 ~ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası Osmanlı tarihinde ilk kez bir vali yardımı şarta bağlamıştır. (Mehmet Ali Paşa) ✎ 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir. Osmanlı Devleti’nde bağımsızlık kazanan ilk toplum Rumlar (Yunanlılar)’dır. (1829) 1. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı Devleti’ne karşı bağımsızlığını ilan eden ilk azınlık aşağıdakilerden hangisidir? A) Sırplar B) Macarlar C) Rumlar D) Bulgarlar E) Arnavutlar ✎ Edirne Antlaşması Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin hazırlamıştır. (1830) Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz ilk toprak Cezayir’dir. (1830) ✎ Milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık kazanan milletleri sırasıyla şu şekilde gös- termek mümkündür: 2. 1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’da kaybettiği ilk toprak aşağıdakilerden hangisidir? A) Fas Yunanistan ⇒ Edirne Antlaşması (1829) Sırbistan-Karadağ-Romanya ⇒ Berlin Antlaşması (1878) Bulgaristan ⇒ II. Meşrutiyet’in ilanı sırasında (1908) Arnavutluk ⇒ I. Balkan Savaşı sırasında (1913) Araplar ve Ermeniler ⇒ I. Dünya Savaşı sırasında (1914-1918) C) Ürdün B) Cezayir D) Tunus E) Trablusgarp 3. XIX. yüzyılda; - Sırpların özerklik kazanması - Yunanlıların bağımsız olması B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831) gelişmelerine olanak sağlayan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Mora ve Girit valiliği karşılığında Yunan (Rum) isyanını bastıran Mısır Valisi Kavalalı A) Bükreş B) Berlin D) Edirne Mehmet Ali Paşa’nın, isteklerinin yerine getirilmemesi üzerine başlattığı isyandır. C) Paris E) Ayastefanos ✎ Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu olarak ortaya çıkan bu isyan, Avrupalı devletlerin zamanla bu olaya karışması nedeniyle uluslararası bir sorun hâline gelmiştir. 1) Kütahya Antlaşması (1833) (Osmanlı & Kavalalı Mehmet Ali Paşa) ✎ İngiltere ve Fransa’nın baskıları sonucunda imzalanan bu antlaşma ile; Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Şam Valiliği verilmiştir. Oğlu İbrahim Paşa’ya Adana Muhassıllığı (o bölgenin vergilerini toplama hakkı) ve Cidde (Suudi Arabistan şehri) Valiliği verilmiştir. ✎ Osmanlı Devleti’nin bir valisi karşısında bu duruma düşmesi, onun güçsüz olduğunu açıkça göstermektedir. Osmanlı, Mehmet Ali Paşa’nın tekrar isyan etmesinden endişe duymuş ve “denize düşen, yılana sarılır” diyerek Rusya’ya yaklaşmıştır. 2) Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) (Osmanlı & Rusya) ✎ Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan bu antlaşmaya göre; Rusya herhangi bir saldırıya uğradığında, Osmanlı Devleti Boğazları Rusya lehine kapatacak ve bu antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktı. ✎ Bu antlaşma ile Rusya’ya birtakım hakların verilmesi İngiltere ve Fransa’yı rahatsız etmiş, böylece Boğazlar Sorunu ortaya çıkmıştır. “Boğazlar Sorunu” ilk kez Hünkâr İskelesi Antlaşması ile ortaya çıkmıştır. 4. Osmanlı Devleti’nin, Rusya’nın desteğini korumak için 1833 yılında Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı imzalaması, aşağıdaki isyanlardan hangisinin bir sonucudur? A) Kavalalı Mehmet Ali Paşa B) Tepedelenli Ali Paşa C) Canberdi Gazâli D) Patrona Halil E) Kabakçı Mustafa 5. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın ayaklanmasına karşı, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması aşağıdaki sorunlardan hangisinin ortaya çıkmasına yol açmıştır? A) Doğu Sorunu B) Ermeni Sorunu C) Boğazlar Sorunu D) Kıbrıs Sorunu E) Kutsal Yerler Sorunu Hünkâr İskelesi Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerinde egemenlik haklarını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır. ~ 150 ~ 1-C 2-B 3-D 4-A 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” 3) Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) (Osmanlı & İngiltere) ✎ Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan bu antlaşmaya göre; İngiltere Osmanlı iç ticaretine katılabilecek, İngilizler, “Rüsûmât-ı Dâhiliye” denilen iç gümrük vergisinden muaf tutulacak, % 3 olan gümrük vergisi oranları; ithalâtta % 5, ihracatta % 12 olacaktı. ✎ Osmanlı Devleti’nin İngiltere’ye verdiği bu ayrıcalıklar zamanla diğer Avrupa dev- letlerine de verilmiş, bu durum Osmanlı ekonomisini çöküntüye uğratmıştır. Osmanlı Devleti, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (Sözleşmesi) ile Avrupa’nın 1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile Avrupa’nın pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür? A) Paris Antlaşması B) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi C) Ayastefanos Antlaşması D) Hünkâr İskelesi Antlaşması E) Londra Boğazlar Sözleşmesi pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür. C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ❆ Londra Konferansı (1840) ✎ Mısır Meselesi’ni uluslararası alanda çözmek isteyen İngiltere öncülüğünde topla- nan konferansa; Rusya, İngiltere, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katılmıştır. ✎ Konferansta; 2. 1838 Balta Limanı Antlaşması, uluslararası bir sorun olan Mısır ve Boğazlar konusunda İngiltere’nin desteğini sağlamak amacıyla bu devlete verilen birtakım ekonomik ayrıcalıkları içermekteydi. Buna göre XIX. yüzyıl’da Osmanlı Devleti için; I. Kendi iç sorunlarını çözmede etkisiz kalmıştır. Mısır’ın Osmanlı toprağı sayılması, ancak yönetiminin babadan oğula geçmesi (Hıdivlik) koşuluyla Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya verilmesi, II. Dış politikadaki güçsüzlük ekonomik işbirliğini olumsuz etkilemiştir. Mısır’ın Osmanlı’ya her yıl 80 bin kese altın vergi vermesi, III. İngiltere ile yapılan askerî ve ekonomik işbirliği dağılmayı önlemiştir. Suriye, Adana ve Girit valiliklerinin Osmanlı’ya bırakılması kararları alınmıştır. Mısır Meselesi 1840 Londra Konferansı ile uluslararası alanda çözümlenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ❆ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) ✎ Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan rahatsız olan Fransa ve İngiltere’nin girişimleriyle imzalanan bir sözleşmedir. ✎ Bu sözleşme ile; Boğazların durumu ilk kez uluslararası bir konferansta belirlenmiştir. 3. Rusya'nın 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması'yla Osmanlı Devleti üzerinde elde ettiği çıkarlar, İngiltere ve Fransa tarafından aşağıdakilerden hangisiyle engellenmiştir? A) Kütahya Antlaşması B) Berlin Antlaşması C) Londra Konferansı Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir. D) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi Rusya Hünkâr İskelesi’yle elde ettiği hakları kaybetmiş, böylece İngiltere ve Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini sağlamışlardır. E) Londra Boğazlar Sözleşmesi Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğine ilk kez kısıtlama getirilmiştir. Ayrıca bu sözleşme ile Boğazlara ilk kez uluslararası bir statü getirilmiştir. 4. Mısır Sorunu’nun çözülmesinde; I. E. KIRIM SAVAŞI (1853-1856) (Osmanlı & Rusya) ✎ Savaşın en önemli sebebi, Rusya’nın sıcak denizlere inme isteğidir. ✎ Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında, 1854’te İngiltere’den almıştır. ✎ İtalya birliğini kurmak isteyen Piyemonte Krallığı, özellikle Fransa ve İngiltere’nin Londra Antlaşması’nın imzalanması, II. Kırım Savaşı’nın başlaması, III. Boğazlar Sorunu’nun gündeme gelmesi durumlarından hangileri etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 1-B 3-E sempatisini kazanmak için Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır. ✎ Rusya’nın Eflâk-Boğdan’ı işgaliyle başlayan savaş sonucunda, Rusya mağlup olmuş ve 1856’da Paris Antlaşması imzalanmıştır. 2-C 4-A ~ 151 ~ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” ❆ KPSS / Tarihin Pusulası Paris Antlaşması (1856) ✎ İngiltere, Fransa, Avusturya, Piyemonte, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında imzalanmıştır. ✎ Bu antlaşma ile; 1. Osmanlı Devleti aşağıdakilerden hangisi ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmış ve toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin garantisi altına alınmıştır? Osmanlı Devleti Karadeniz’deki haklarını kaybetmiştir. A) 1829 Edirne Antlaşması Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılmıştır. B) 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması Eflâk ve Boğdan’a muhtariyet (özerklik) verilmesi öngörülmüştür. Boğazların 1841 Londra Sözleşmesi’ne göre yönetilmesi kararlaştırılmıştır. Paris Konferansı esnasında Osmanlı Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak konferansa sunmuştur. (iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla) Osmanlı Devletinin kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz olduğu ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti Paris Antlaşması ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmıştır. C) 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi D) 1856 Paris Antlaşması E) 1878 Berlin Antlaşması 2. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması, Batılı devletlerin itirazı üzerine yürürlüğe girmemiştir. Avrupalı devletlerin bu tutumu aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Osmanlı’nın gücünden çekinmeleri Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı’nı kazandığı halde Paris Antlaşması ile “yenik” duruma düşürülmüştür. B) Çıkarlarının zedelenmesi C) Rusya'nın desteğini almak istemeleri D) Osmanlı ile işbirliğine gidilmesi E) Rusya'nın İttifak Grubu'na girmesinin önlenmesi F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ) ✎ Rusya’nın uyguladığı Panslavizm (Slav Birliği) politikasına bağlı olarak Balkanlarda ortaya çıkan isyanlarla ilgili sorunu çözmek amacıyla, 1876’da İstanbul (Tersane) Konferansı toplanmıştır. Ancak Osmanlı Devleti konferansta alınan kararları kabul etmemiştir. Osmanlı Devleti, 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı’nın toplanma amacını ortadan kaldırmak için, konferansın toplandığı gün (23 Aralık 1876’da) Meşrutiyet yönetimini kabul etmiştir. Ancak Avrupalı devletler, bu gelişmeyi dikkate almamış ve Osmanlı Devleti tüm çabalarına rağmen savaşı engelleyememiştir. 3. Osmanlı Devleti’nin 1876 Tersane Konferansı ve 1877 Londra Konferansı’nda Avrupa devletlerinin aldığı kararları kabul etmemesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisine ortam hazırlamıştır? A) 93 Harbi’nin başlamasına B) Islahat Fermanı’nın ilan edilmesine C) Yunanistan’ın bağımsız olmasına D) Paris Antlaşması’nın imzalanmasına E) Dömeke Meydan Muharebesi’nin başlamasına ✎ Tersane Konferansı’nda bir sonuç alamayan Avrupa Devletleri, 1877’de Londra’da bir konferans daha düzenlemişlerdir. Fakat Osmanlı Devleti bu konferansta öne sürülen şartları da kabul etmeyince, Rusya Osmanlı’ya savaş ilan etmiş ve 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı başlamıştır. ✎ Savaşta ağır bir mağlubiyet alan Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır. 4. Osmanlı Devleti, 1878 yılında yapılan gizli antlaşmaya göre, olası bir Rus saldırısı karşısında kendisine yardım etmesi karşılığında Kıbrıs’ın yönetimini, aşağıdaki devletlerden hangisine bırakmıştır? A) Fransa B) Yunanistan D) Avusturya C) İngiltere E) Prusya 1) Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878) ✎ 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında iki devlet arasında imzalanmıştır. ✎ Antlaşma maddeleri Avrupalı devletlerin çıkarlarına ters düştüğü için, İngiltere’nin müdahalesiyle Ayastefanos Antlaşması iptal edilmiş ve yürürlüğe girememiştir. Bu nedenle ölü doğmuş bir antlaşmadır. ✎ Bu antlaşmanın iptal edilmesi ile 1878’de Berlin Antlaşması imzalanmıştır. Ayastefanos Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında gizli bir antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, İngiltere Rus tehdidi altında olan Osmanlı Devleti’ne yardım edecek, buna karşın Kıbrıs’ı geçici olarak alacaktı. 1878’de yapılan anlaşmayla Kıbrıs geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır. ~ 152 ~ 5. Osmanlı Devleti’nin, Rus tehdidine karşı Kıbrıs’ın yönetimini geçici olarak İngiltere’ye bırakmasının; I. ülke sınırlarını genişletme, II. toprak bütünlüğünü koruma, III. azınlık isyanlarına engel olma amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II 1-D 2-B C) Yalnız III E) II ve III 3-A 4-C 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” 2) Berlin Antlaşması (1878) ✎ Rusya’nın güçlenmesinden rahatsız olan İngiltere, Avusturya ve Almanya’nın baskı- sıyla imzalanmıştır. Özellikle İngiltere, sömürgelerini düşünerek XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikası uygulamıştır. 1. XIX. yüzyılda “Ermeni Sorunu”nun ilk kez gündeme geldiği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Paris Antlaşması ✎ Berlin Antlaşması, XIX. yüzyılda imzalanan şartları en ağır antlaşmadır. B) Ayastefanos Antlaşması ✎ Bu antlaşma ile; C) Berlin Antlaşması İngiltere ile Avusturya en kârlı çıkan devletler olmuştur. D) Londra Antlaşması Ermenilerle ilgili bir madde ilk kez resmî bir antlaşmada yer almıştır. E) Kütahya Antlaşması Romanya, Sırbistan ve Karadağ bağımsızlıklarını kazanmıştır. Osmanlı açısından önemli bir değişiklik olmamış, sadece Rusya’nın Osmanlı’yı parçalama ve uygulamak istediği Panslavizm emellerine set çekilmiştir. 2. I. Antlaşmada yer alan “Doğu Anadolu’da yaşayan azınlıklar için ıslahat yapılacak.” III. Karadağ maddesi ile “Ermeni Sorunu” ilk kez Berlin Antlaşması ile ortaya çıkmıştır. Yukarıdaki Balkan devletlerinden hangileri 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlığını kazanmıştır? ✎ Berlin Antlaşması’ndan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’nin toprak bütün- A) Yalnız I lüğünü koruma siyasetini terk etmiştir. Nitekim İngiltere’nin bu amaçla işgal ettiği ilk Osmanlı toprağı Mısır olmuştur. G. HALEPA FERMANI (1878) ✎ Girit Rumları, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında, Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü zor durumdan yararlanmak amacıyla, Yunanistan’ın da teşviki sonucunda yeniden isyan etmişlerdi. Sırbistan, II. Romanya, B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 3. 1878 Berlin Antlaşması sonrasında, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma siyasetini terk eden İngiltere’nin ilk işgal ettiği Osmanlı toprağı aşağıdakilerden hangisidir? B) Mısır A) Tunus ✎ Girit sorununu çözümlemek için 20 Kasım 1878’de Osmanlı Devleti ile Girit Rumları D) Kıbrıs arasında Halepa Fermanı imzalanmıştır. C) Cezayir E) Ürdün ✎ Bu ferman ile; Girit’e özerklik verilecek, Girit Valisi Müslüman ya da Hıristiyan olabilecek, Rumca, Türkçe gibi resmî dil kabul edilecek, Girit Rumlarına vergi muafiyeti getirilecekti. 4. XIX. yüzyılda Yunanistan’a katılmak isteyen Giritli Rumların isyan etmesi ve Avrupalılar'ın bu duruma müdahale etmesi üzerine, Osmanlı’nın bölge halkına vergi muafiyeti ve özerklik sağladığı gelişme, aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanzimat Fermanı ✎ 1897’de ise, adayı işgal eden Yunanlılara karşı Dömeke Meydan Muharebesi yapıl- B) Islahat Fermanı mış, savaş Osmanlı Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır. Girit Osmanlı’da kalmıştır. (1908’de Girit Yunanistan’a katılmıştır.) C) Berlin Antlaşması D) Halepa Fermanı E) Tilsit Antlaşması Yunanlılara karşı yapılan 1897 Dömeke Meydan Muharebesi, Osmanlı Devleti’nin yaptığı son meydan savaşıdır. 5. I. H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI 1829 ⇒ Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir. 1830 ⇒ Fransa Cezayir’i işgal etmiştir. (Kuzey Afrika’daki ilk toprak kaybı) 1878 ⇒ Kıbrıs’ın yönetimi geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır. 1878 ⇒ Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlık kazanmıştır. (Berlin Ant.) 1881 ⇒ Fransa Tunus’u işgal etmiştir. 1882 ⇒ İngiltere Mısır’ı işgal etmiştir. Yunanistan, II. Sırbistan, III. Karadağ Yukarıdaki devletlerden hangileri bağımsızlığını 1878 Berlin Antlaşması’ndan önce kazanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II 1-C 2-E C) Yalnız III E) II ve III 3-B 4-D 5-A ~ 153 ~ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ❆ İlk kez “yönetim” ve “hukuk” alanlarında ıslahatlar yapılmıştır. ❆ İlk kez halk yönetime katılmıştır. ❆ İlk kez padişahın yetkileri kısıtlanmıştır. 1. Osmanlı Devleti'nde XIX. yüzyıl ıslahatlarının öncelikle aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirmeye yönelik olduğu savunulabilir? A) Azınlık haklarını korumak ❆ İlk kez kanunun üstünlüğü kabul edilmiştir. B) Kapitülasyonları kaldırmak ❆ İlk kez Osmanlı’da “parlamentolu dönem” başlamıştır. C) Devletin parçalanmasını önlemek D) Devleti modern bir yapıya kavuşturmak ❆ Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması önlenmek istenmiştir. E) Halkın yönetime katılmasını sağlamak ❆ Islahatlar devlet politikası haline gelmiştir. ❆ Hemen hemen her alanda ıslahat yapılmıştır. 2. XIX. yüzyıl ıslahatlarının temel amacı, Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak ve I. her alanda yapılma, II. devletin öncülüğünde gerçekleşme, devletin parçalanmasını engellemektir. III. devletin bağımsızlığını ve bütünlüğünü koruma amaçlı olma DİKKAT! Yukarıdakilerden hangileri XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde yapılan ıslahatların özellikleri arasındadır? Değerli adaylar, XIX. yüzyıl ıslahatları ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, yaşanan gelişmelerde “Avrupa devletlerinin etkisinin olup olmadığı” konusudur. Konulara çalışırken bu ayrıntıyı mutlaka göz önünde bulundurunuz. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839) ✎ II. Mahmut döneminde hemen hemen her alanda ve Avrupa örnek alınarak ısla- hat yapılmıştır. Yaptığı ıslahatlarla kendinden sonraki dönemde yapılan ıslahatlara da bir anlamda zemin hazırlamıştır. ✎ II. Mahmut, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet C) I ve II E) I, II ve III 3. Osmanlı tarihinde, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet (Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren ikinci Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? (Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren ikinci Osmanlı padişahıdır. A) III. Selim B) II. Mahmut C) Abdülmecit D) Abdülaziz E) II. Abdülhamit 1) Sened-i İttifak (1808) ✎ II. Mahmut ile Âyanlar arasında yapılan bir sözleşmedir. ✎ Sened-i İttifak’ın imzalanmasında, II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Rusçuk 4. Osmanlı Devleti’nde, padişahın yetkileri ilk kez aşağıdakilerden hangisi ile sınırlandırılmıştır? Âyanı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur. A) Sened-i İttifak B) I. Meşrutiyet ✎ İmzalanan bu sözleşmeye göre; C) II. Meşrutiyet ☸ Âyanlar padişaha bağlı kalacak ve devletin emirlerine uyacaklardır. D) Tanzimat Fermanı ☸ Âyanlar bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplanmasına yardımcı E) Islahat Fermanı olacaklardır. ☸ Padişah âyanların fiilî feodal statüsünü resmen tanıyacaktır. ☸ Âyanlar halka âdil davranacaklardır. Sened-i İttifak ile Osmanlı Devleti’nde padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır. Bu yüzden Sened-i İttifak ilk demokratikleşme hareketi olarak kabul edilmektedir. Sened-i İttifak’ın imzalanmasında Avrupalı devletlerin ya da Avrupa’da ortaya çıkan fikir akımlarının herhangi bir etkisi yoktur. 5. I. Sened-i İttifak, II. Islahat Fermanı, III. Tanzimat Fermanı Yukarıdaki gelişmelerin hangilerinde Avrupalı devletlerin etkisi yoktur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Sened-i İttifak padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından, İngiltere’de Kral Yurtsuz John’un 1215 tarihli Magna Carta’sına benzetilmektedir. ~ 154 ~ 1-C 2-E 3-B 4-A 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” 2) Askerî Alanda Yapılan Islahatlar ✎ Nizâm-ı Cedit’e benzeyen Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur. Ancak yeniçerilerin tepki göstererek isyan etmeleri üzerine kapatılmıştır. ✎ Bu ocağın yerine Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ocak kurulmuşsa da, askerlerin tâlim yapmak istememeleri yüzünden bu ocak da kapatılmıştır. ✎ 1826 yılında halk, esnaf, topçu birlikleri ve ulemâ sınıfının da desteğiyle Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştır. Osmanlı tarihinde bu olaya Vak’ay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denmiştir. 1. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan yenilikler arasında yer almaz? A) Seraskerlik makamının oluşturulması B) Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması C) Nizam-ı Cedit Ocağı'nın kurulması D) Redif Birlikleri’nin kurulması E) Darü’ş-Şûrâ-yı Askerî’nin kurulması ✎ Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla; ☸ Islahatların önündeki en büyük engel kaldırılmıştır. ☸ Merkezî otorite güçlenmiştir. ☸ Hazinenin yükü hafiflemiştir. ☸ Bektaşî Tarikatı kapatılmıştır. ✎ Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu kurulmuş böy- lece Osmanlı’da “Ocak Anlayışı” terk edilmiştir. ✎ Ordu teşkilâtını düzene koymak için Seraskerlik makamı kurulmuştur. 2. Osmanlı Devleti’nde, 1826’da gerçekleşen ve “Vak’a-yı Hayriye” olarak nitelendirilen Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla; I. Avrupa tarzı bir ordunun oluşturulması, II. yenilik hareketlerinin hızlanması, III. merkezî otoritenin güçlenmesi gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III İlk serasker olarak Rusçuklu Hüseyin Paşa 15 Haziran 1826’da yönetime katılmıştır. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Tımarlı sipahilerin yerine eyâletlerde güvenliği sağlamak için; Anadolu’da Redif Birlikleri Rumeli’de Müşirlikler kurulmuştur. (Müşirlik, Beylerbeyi yetkilerine sahiptir.) 3. II. Mahmut döneminde, 1834’te Giuseppe Donizetti Paşa tarafından kurulan askerî bando okulu aşağıdakilerden hangisidir? ✎ 1831’de askerî amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır. A) Dârü’l-bedayi ✎ 1834’te Giuseppe Donizetti tarafından Askerî Bando Okulu (Mızıka-yı Hümâyun) B) Mızıka-yı Hümâyun kurulmuş ve Mehterhâne kapatılmıştır. ✎ 1834’te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839’da Askerî Tıp Okulu (Tıbbiye) açılmıştır. C) Dârü’l-elhan D) Dârü’l-fünûn E) Mehter Takımı ✎ Askerî işleri düzenlemek için Darü’ş-Şurây-ı Askerî kurulmuştur. ✎ İstanbul’da ilk silah fabrikası açılmıştır. 3) Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar ✎ 1835’te Divân-ı Hümâyun kaldırılmış, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur. Böylece Divân-ı Hümayun’un yerini Meclis-i Vükelâ almıştır. Bu gelişme ile yasama, yürütme ve yargı görevleri şu şekilde düzenlenmiştir: Yasama Yasaların ve tüzüklerin hazırlanması için Meclis-i Valây-ı Ahkâm-ı Adliye kurulmuş ve yasama yetkisi bu kuruma verilmiştir. Yürütme Sadrazam başkanlığında Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ) adında bir hükûmet kurulmuş ve yürütme yetkisi bu meclise verilmiştir. Yargı Devlet memurlarının yargılanması için Darü’ş-Şurâ-ı Bâb-ı Âli kurulmuş ve yasama yetkisi de bu kuruma verilmiştir. Nazırlıkların oluşturulmasıyla birlikte ilk kez Kabine Sistemi’ne geçilmiştir. 4. Osmanlı Devleti’nde, XIX. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’un kaldırılmasıyla bu kurumun yerini alan yürütme organı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Şûrâ-yı Devlet B) Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ) C) Darü’ş-Şûrâ-yı Bâb-ı Âli D) Meclis-i Âl-i Tanzimat E) Meclis-i Valâ-yı Ahkâm-ı Adliye 5. Osmanlı Devleti’nde “Kabine Sistemi”ne ilk kez hangi padişah döneminde geçilmiştir ? A) II. Mahmut B) Abdülaziz D) Abdülmecit C) III. Selim E) I. Abdülhamit ✎ Posta, Polis ve Karantina örgütleri kurulmuştur. ✎ Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluğu getirilmiştir. 1-C 2-E 3-B 4-B 5-A ~ 155 ~ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Tımar sistemi kaldırılmış ve memurlara maaş bağlanmıştır. ✎ Müsadere usulü büyük ölçüde kaldırılarak özel mülkiyet güvence altına alınmıştır. (Müsadere usulü Tanzimat Dönemi’nde tamamen kaldırılacaktır.) ✎ Kazâlar merkeze bağlanmıştır. (Böylece merkezî otorite güçlenmiştir.) ✎ İlk kez pasaport zorunluluğu getirilmiştir. (Vatandaşlık bilinci !) ✎ İstanbul için vize uygulaması başlatılmıştır. 1. Osmanlı Devleti’nde portresini devlet dairelerine astıran ilk padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) V. Mehmet Reşat B) II. Abdülhamit C) II. Mahmut D) Abdülmecit E) Abdülaziz ✎ Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuştur. (Amaç merkezî otoriteyi güçlendirmek) ✎ Devlet dairelerinde padişahın resminin asılması zorunlu hâle getirilmiştir. Bunda ki amaç da padişahın otoritesini güçlendirmektir. Devlet dairelerine portresini astıran ilk padişah II. Mahmut’tur. 2. İkinci Mahmut döneminde yapılan yeniliklerden biri de Müsadere (El Koyma) Usulü’nün büyük ölçüde kaldırılması olmuştur. Bu gelişmenin öncelikle aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı söylenebilir? 4) Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar ✎ II. Mahmut Karadeniz ve Rumeli’ye seyahat etmiş, böylece ilk kez yurt içi gezilere çıkan padişah olmuştur. ✎ 1824’de İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir. ✎ 1830’da ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir. A) Toprak üzerinde feodalleşmenin engellenmesine B) Özel mülkiyet anlayışının güçlenmesine C) Halkın yeniliklere destek vermesine D) Egemenlik anlayışının güçlenmesine E) Halkın yönetime katılımının artmasına ✎ 1831’de Takvim-i Vekâyi adlı ilk resmî gazete çıkarılmıştır. ✎ Mekteb-i Ulûm-u Edebiye ve Rüştiye adı ile orta dereceli okullar açılmıştır. ✎ Avrupa tarzı okullar açılmıştır. (Rüştiye, Tıbbiye, Harbiye…) Bu durum eğitimde iki- liklerin çıkmasına sebep olmuştur. 3. Osmanlı Devleti’nde 1831’de çıkarılan ilk resmî gazete aşağıdakilerden hangisidir? ✎ 1836’da devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açılmıştır. A) Takvim-i Vekâyi B) Tasvir-i Efkâr ✎ Yabancı müzik serbest bırakılmıştır. C) Tercüman-ı Ahval D) Ceride-i Havâdis E) Mecmuâ-i Fünûn ✎ Katolik Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir. ✎ Tercüme Odası adıyla Osmanlı Devleti’nde ilk kez yabancı dil okulu açılmıştır. ✎ 1839’da Baytar Mektebi açılmıştır. 5) Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar ✎ Memur ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışılmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut döneminde yapılan yenilikler arasında yer almaz? A) İlk resmî gazetenin çıkarılması B) İlk nüfus sayımının yapılması ✎ Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir. C) Divân-ı Hümâyun’un kaldırılması ✎ Vergileri belirlemek amacıyla mülk sayımı yapılmıştır. D) İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi ✎ Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarını karşılamak için İhtisap E) Avrupa başkentlerinde daimî elçiliklerin açılması Rüsûmu (vergisi) çıkarılmıştır. ✎ Redif askerlerinin giderleri için İâne-i Cihâdiyye vergisi çıkarılmıştır. ✎ İstanbul esnafının işlerini düzenlemek için İhtisap Ağalığı kurulmuştur. ✎ Narh (fiyat belirleme) uygulamasına son verilmiştir. ✎ İstanbul’da Çuha Fabrikası açılmıştır. ✎ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirilmiştir. ✎ Devlet memurlarına ilk kez maaş bağlanmıştır. 5. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir? A) II. Abdülhamit B) II. Mahmut C) V. Mehmet Reşat D) III. Selim E) Abdülaziz ✎ Malî Yıl başlangıcı Mart ayı olarak kabul edilmiştir. II. Mahmut, diğer alanlarda gösterdiği başarıyı ekonomi alanında gösterememiştir. ~ 156 ~ 1-C 2-B 3-A 4-E 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876) ✎ Osmanlı Devleti’nin kapsamlı ve köklü değişiklikler yaptığı bir dönemdir. ✎ Yönetim ve hukuk alanında ıslahatların en yoğun yapıldığı dönemdir. 1. Osmanlı Devleti’nde eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği dönem aşağıdakilerden hangisidir? ✎ Osmanlı’da eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği dönemdir. A) Meşrutiyet ✎ Avrupalı devletlerin azınlık hakları (eşitlik, güvence vb.) bağlamında Osmanlı Dev- C) Tanzimat B) Gerileme D) Duraklama E) Yükselme leti üzerinde çeşitli baskılar kurduğu bir dönemdir. ✎ Tanzimat Dönemi, 1839’da Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından okunan Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu ile başlamıştır. ✎ Bu dönemde; Sultan Abdülmecit (1839-1861), Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve V. Murat (1876) padişahlık yapmıştır. 2. Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü kabul eden ve kendi otoritesini kanunlarla sınırlandıran ilk padişah, aşağıdakilerden hangisidir? A) Abdülmecit B) V. Murat C) II. Abdülhamit D) II. Mahmut E) Abdülaziz A. SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861) ✎ Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü kabul eden ilk padişahtır. ✎ Abdülmecit döneminin en önemli gelişmeleri Tanzimat Fermanı ve Islahat Ferma- nı’nın ilan edilmesidir. 1) Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839) ✎ 1839 yılında Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve padişah Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir. ❆ Tanzimat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri ☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek 3. Aşağıdakilerden hangisi, Tanzimat Fermanı'nın ilan edilme nedenleri arasında gösterilemez? A) Devletin parçalanmasını önlemek B) Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Avrupa’nın desteğini almak C) Paris Barış Konferansı'nda Avrupa devletlerinin desteğini almak D) Milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak E) Avrupa devletlerinin azınlık haklarını öne sürerek Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek ☸ Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Avrupa’nın desteğini almak ☸ Avrupalı devletlerin azınlık haklarını öne sürerek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasını önlemek ☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak ☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’ne bağlılığını artırmak ☸ Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa’nın desteğini kazanmak 4. Tanzimat Fermanı'nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, doğrudan özel mülkiyet hakkını korumaya yöneliktir? A) Askerlik işleri belli bir yönteme bağlanacak B) Müsadere usulü kaldırılacak C) Vergiler herkesin gelirine göre alınacak ❆ Tanzimat Fermanı’nın İçeriği (Müslüman + Gayr-i Müslimlere Yönelik) D) Tüm halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacak E) Rüşvet ve iltimas önlenmeye çalışılacak ☸ Müslüman ve Hıristiyan halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır. ☸ Askerlik vatan hizmeti haline getirilecek, askere alma ve terhis işlemleri belirli kurallara göre yapılacaktır. ☸ Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. (vergide adalet) 5. 1839 Tanzimat Fermanı’yla; I. hukuk, ☸ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak. II. maliye, ☸ Kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (hukuk üstünlüğü anlayışı) III. askerlik ☸ Herkese mal, mülk, emlâk edinme ve istediği gibi tasarruf hakkı sağlanacak. ☸ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) önlenecek. alanlarından hangilerinde düzenleme yapılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ☸ Müsadere Sistemi (mal varlığına el koyma uygulaması) kaldırılacak. C) I ve II E) I, II ve III ☸ İşkence ve angarya yasaklanacak. 1-C 2-A 3-C 4-B 5-E ~ 157 ~ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası ❆ Tanzimat Fermanı’nın Özellikleri ☸ Osmanlı Devleti’nde ilk kez hukuk üstünlüğü kabul edilmiştir. ☸ Tanzimat Fermanı, anayasal düzene (hukuk üstünlüğü esasına dayanan devlet anlayışı) geçişin ilk aşamasıdır. 1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde anayasal düzene geçişin ilk aşaması olarak kabul edilen gelişme aşağıdakilerden hangisidir? ☸ Müslüman-Hıristiyan tüm halkın eşit olması amaçlanmıştır. ☸ Ferman ile padişah yetkileri ilk kez “yasa ile” sınırlandırılmıştır. A) Tanzimat Fermanı B) Mecelle C) Sened-i İttifak D) Kanun-i Esâsi E) Islahat Fermanı ☸ Mülkiyet hakkı güvence altına alınmış, ilk kez vergi adaleti sağlanmıştır. ☸ Askerlik bir vatan görevi hâline getirilmiştir. ☸ Osmanlıcılık fikri Tanzimat Dönemi’nde bir devlet politikası olarak 2. 1839 Tanzimat Fermanı’yla kabul edilen; I. benimsenmiştir. ⫸ Osmanlıcılık; Osmanlı Devleti’nde din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın, yerli yabancı herkesin Osmanlı vatandaşı olarak kabul edilmesidir. (Eşitlik) herkesin gelirine göre vergi alınması, II. herkesin kendi mal ve mülküne sahip olması, III. hiç kimsenin haksız yere ve yargısız idam edilmemesi ☸ Tanzimat Fermanı, tüm bu getirdiği yeniliklere rağmen amacına ulaşamamış ve Avrupalı devletler Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir. ilkeleriyle aşağıdakilerden hangisinin gözetildiği savunulamaz? A) Eşitlik B) Kişi Hakları D) Bağımsızlık C) Adalet E) Özel Mülkiyet 2) Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) ✎ 1856 yılında Sultan Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir. ✎ Tanzimat Fermanı’nın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı, toplumsal alanda eşitliği sağlamaya yönelik olsa da, daha çok gayr-i müslimlere ayrıcalık getirmiştir. ❆ Islahat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri 3. I. Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler için aşağılayıcı deyimler kullanılmaması II. Gayr-i müslimlerin il genel meclislerine üye olabilmesi III. Müsadere usulünün kaldırılması ☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek Yukarıdakilerden hangileri Islahat Fermanı’nda yer alan hükümler arasındadır? ☸ 1856 Paris Konferansı’nda azınlıklarla ilgili kararlar alınmasını engellemek A) Yalnız I ☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak ☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek ❆ Islahat Fermanı’nın İçeriği (Daha Çok Gayr-i Müslimlere Yönelik) ☸ Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler için hakaret içeren ya da aşağılayan yazılar ve deyimler kullanılmayacak. (gâvur vb.) ☸ Gayr-i müslimler de devlet memuru olabilecek. ☸ Gayr-i müslimler Osmanlı ülkesi sınırları içinde mülk sahibi olabilecek. 4. Osmanlı Devleti'nde, gayr-i müslimlerin vergi verme şartı ile Osmanlı ülkesinde mal, mülk ve toprak sahibi olabilmesi ilk kez aşağıdaki hangi gelişme ile gerçekleşmiştir? A) Kanun-i Esâsi'nin ilan edilmesiyle B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle E) Meşrutiyet yönetimine geçilmesiyle ☸ Gayr-i müslimler de belediye ve il genel meclislerine üye olabilecek. ☸ Gayr-i müslimler mahkemelerde kendi dinlerine göre yemin edebilecek. ☸ Gayr-i müslimlerden alınan cizye ve haraç vergileri kaldırılacak. ☸ Gayr-i müslimler de asker olabilecek ve askerî okullarda okuyabilecek. 5. Osmanlı Devleti’nde gayr-i müslimlerden alınan “cizye” vergisi ilk kez aşağıdakilerden hangisiyle kaldırılmıştır? ☸ Gayr-i müslimler “nakdî bedel” usulüyle askerlikten muaf tutulacak. A) Tanzimat Fermanı ☸ Gayr-i müslimler kendi dillerinde okul açabilecek. B) Islahat Fermanı ☸ Gayr-i müslimler banka ve şirket kurabilecek, devlet memuru olabilecek. C) Halepa Fermanı ☸ Herkese din ve mezhep özgürlüğü tanınacak ve bu konuda baskı yapılmayacak. D) Kanun-i Esâsi ☸ Müslüman ve gayr-i müslimler arasındaki ceza ve ticaret davaları için Karma E) Sened-i İttifak Mahkemeler kurulacak. ☸ İşkence, zehirlenme, dayak ve angarya (bedava çalışma) resmen kaldırılacak. ~ 158 ~ 1-A 2-D 3-C 4-D 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” ❆ Islahat Fermanı’nın Özellikleri ☸ Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-i müslim halkın hakları daha da genişletilmiştir. ☸ Gayr-i müslimler, Müslümanlardan daha ayrıcalıklı duruma gelmişlerdir. ☸ Ferman daha çok Hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişlet- meye yöneliktir. ☸ Gayr-i müslimlere belediye ve il genel meclislerine üye olabilme hakkı verilme- si, azınlıklara tanınan ilk siyasî haktır. ☸ Verilen haklar doğrultusunda Hazine-i Hassa Amirliği’ne Ermeniler atanmıştır. ☸ Avrupalı devletler 1856 Paris Konferansı’nda garanti vermelerine rağmen, Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir. 1. 1859 yılında Tanzimat dönemi yeniliklerine karşı olan ve aralarında Süleymaniyeli Şeyh Ahmet, Ferik Hüseyin Dâim Paşa, Arnavut Caferdem Paşa ve Hezargratlı Şeyh Feyzullah gibi üyelerin olduğu bir dernek tarafından, Sultan Abdülmecit’e yönelik gerçekleştirilen suikast girişimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Vak’a-yi Vakvâkiye B) 31 Mart Vak’ası C) Edirne Olayı D) Çırağan Vak’ası E) Kuleli Olayı ☸ Islahat Fermanı ne Müslümanları ne de gayr-i müslimleri memnun etmemiştir. Dikkat! Değerli adaylar, Tanzimat Fermanı ile ilgili sorularda dikkat edilmesi gereken temel nokta, eşitlik kavramıdır. Fermanın içeriğine bakıldığında, hem Müslümanlar hem de gayr-i müslimlere birtakım kişisel haklar getirdiği açıkça görülecektir. Islahat Fermanı ile ilgili sorularda ise gayr-i müslim unsuruna dikkat edilmelidir. Eğer ki verilen öncüllerde doğrudan gayr-i müslimlerle ilgili bir ifadeye vurgu yapılmışsa, bu büyük olasılıkla Islahat Fermanı’nın içeriğiyle ilgilidir. 2. Osmanlı Devleti’nde ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval, hangi padişah döneminde yayımlanmıştır? A) Abdülmecit B) II. Mahmut C) II. Abdülhamit D) Abdülaziz E) V. Mehmet Reşat 3) Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler 1840’ta ilk kâğıt para Kaime-i Mutebere basılmıştır. 1841’de Osmanlı Posta Teşkilâtı kurulmuştur. 3. Aşağıdakilerden hangisi, Abdülmecit dönemi gelişmelerinden biri değildir? 1844’te Heybeliada Ruhban Okulu açılmıştır. A) İlk özel gazetenin yayımlanması 1847’de ilk Osmanlı Bankası olan Bank-ı Dersaâdet kurulmuştur. B) İltizam sisteminin kaldırılması 1848’de erkek öğretmen okulu Darü’l-muâllimin açılmıştır. C) Gedik usulüne son verilmesi 1851’de dil ve tarih alanlarında çalışma yapmak ve ders kitaplarını yazmak D) İlk Osmanlı Bankası’nın kurulması üzere Encümen-i Daniş kurulmuş, fakat bu kurum 1861’de dağılmıştır. E) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması 1851’de ilk belediye örgütü kurulmuştur. 1851’de ilk anonim vapurculuk şirketi olan Şirket-i Hayriye kurulmuştur. 1853’te ıslahatları düzenlemek için Meclis-i Âl-i Tanzimat kurulmuştur. 1854’te Kırım Savaşı sırasında İngiltere’den ilk dış borç alınmıştır. 1854’te Jandarma Teşkilâtı kurulmuştur. 1856’da yabancı destekli ilk banka olan Bank-ı Osmanî (Osmanlı Bankası) İngilizler tarafından kurulmuş, para basma yetkisi bu bankaya verilmiştir. 4. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez hangi padişah döneminde dış borç alınmıştır? A) Abdülaziz B) Abdülmecit C) V. Murat D) II. Mahmut E) II. Abdülhamit 1857’de eğitim işlerini düzenlemek için Maarif-i Umûmiye Nezâreti kurulmuştur. 1858’de mirî topraklardan tasarruf amacıyla Arazi Kanunnâmesi çıkarılmıştır. 1859’da “Kuleli Olayı” olarak bilinen ve yüksek rütbeli subayların Abdülmecit’i tahttan indirerek yerine Abdülaziz’i tahta geçirmek amacıyla gerçekleştirdiği bir suikast girişimi yaşanmıştır. Ancak bu girişim başarısız olmuştur. 1859’da idarî alanda memur yetiştirmek için Mülkiye Mektebi kurulmuştur. 5. Osmanlı Devleti’nde, idarî alanda memur yetiştirmek amacıyla 1859’da açılan okul aşağıdakilerden hangisidir? A) Encümen-i Daniş 1859’da ilk kez Kız Rüştiyeleri açılmıştır. B) Dârü’l-fünun 1859’da Rüsûmat Emaneti (Gümrük Teşkilâtı) kurulmuştur. C) Enderun Mektebi 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkarılmıştır. D) Mülkiye Mektebi 1861’de Gedik Usulü’ne (Tekelleşmeye) son verilmiştir. E) Dârü’l-muâllimin İltizam sistemi kaldırılmış, yerine Muhassıllık Sistemi getirilmiştir. Anadolu’da ilk demiryolu İzmir-Aydın arasında döşenmeye başlamıştır. 1-E 2-A 3-E 4-B 5-D ~ 159 ~ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası B. SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876) Osmanlı tarihinde Avrupa (Fransa) seyahatine çıkan ve operaya giden ilk padişahtır. 1. Osmanlı tarihinde, diplomatik amaçlı Avrupa seyahatine çıkan ilk padişah aşağıdakilerden hangisidir? ✎ 1862’de ilk posta pulu basılmıştır. A) Abdülmecit B) II. Mahmut ✎ 1863’te küçük sanayi dallarını korumak için Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur. C) II. Abdülhamit D) V. Murat E) Abdülaziz ✎ 1864’te Vilâyet Nizamnâmesi yayımlanarak taşra yönetimi yeniden teşkilâtlandı- rılmıştır. (Vilâyet-Sancak (Liva)-Kazâ-Köy) ✎ 1864’te şeriat ve ticaret konuları dışındaki hukuk ve cinayet davalarına bakmak amacıyla Nizâmiye Mahkemeleri kurulmuştur. ✎ 1865’te yetim Müslüman çocukların eğitimi için Dârü’ş-şafaka açılmıştır. (İstanbul) ✎ 1867’de Mithat Paşa’nın öncülüğünde Ziraat Bankası’nın temeli sayılan Memleket Sandıkları (Menafi Sandıkları) kurulmuştur. (1888’de Ziraat Bankası olacaktır.) 2. 1868’te Batı (Fransız) modeli temel alınarak, hükûmet ile kişiler arasındaki uyuşmazlıklara bakmak için kurulan “Şurâ-yı Devlet”, günümüzde hangi kuruluşun temelini oluşturmaktadır? A) Sayıştay B) Danıştay ✎ 1868’de Galatasaray Sultanîsi kurulmuştur. ✎ 1868’de Fransa örneğinde Şurâ-yı Devlet ve Divân-ı Ahkâm-ı Adliye kurulmuştur. Şurâ-yı Devlet günümüz Danıştay’ın, Divân-ı Ahkâm-ı Adliye ise Yargıtay’ın temelini C) Yargıtay D) Bakanlar Kurulu E) Devlet Denetleme Kurulu oluşturmaktadır. ✎ 1868’de Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından ilk Osmanlı medenî kanunu olan Mecelle hazırlanmaya başlamıştır. Mecelle’nin hazırlanması 1875’e kadar devam etmiş ve 1878’de İstibdat Dönemi’nde 3. Osmanlı Devleti’nde 1869’da yayımlanan Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne göre belirlenen eğitim kurumları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) İptidaî uygulamaya konulmuştur. B) İdâdî D) Rüştiye C) Medrese E) Dârü’l-fünûn Mecelle kaynağını İslâm hukukundan almaktadır. Borçlar hukuku, aynî haklar ve hukuk muhakemeleri usulü gibi konuları içeren Mecelle’de kişi, aile ve miras hukuku konularına yer verilmemiştir. ✎ 1868’de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) kurulmuştur. ✎ 1869’da Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi yayımlanmıştır. Böylece eğitim-öğretim 4. 1869 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne göre tüm eğitim kurumlarında okutulması zorunlu kılınan ders aşağıdakilerden hangisidir? A) Tarih belli aşamalara ayrılmıştır. Ayrıca bu nizamnâme ile “Tarih” dersleri tüm okullarda zorunlu olmuştur. B) Coğrafya D) Türkçe C) Felsefe E) Cebir (Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne Göre Eğitim Kurumları) İptidaî (İlkokul) Rüştiye (Ortaokul) İdâdî (Lise) Sultanî (Lise) Dârü’l-fünûn (Üniversite) ✎ 1870’te ilk Osmanlı üniversitesi olan Dârü’l-Fünûn resmen açılmıştır. ✎ 1870’te Dârü’l-Muâllimat adıyla ilk kız öğretmen okulu açılmıştır. ✎ 1870’de Theodor Kasap tarafından ilk mizah dergisi Diyojen çıkarılmıştır. 5. 1868-1875 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından hazırlanan ilk Osmanlı medenî kanunu aşağıdakilerden hangisidir? A) Meşveret B) Kanunnâme-i Âl-i Osman C) Kanun-i Esâsi D) Mecelle E) Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu ✎ 1871’de Vilâyet Nizamnâmesi’nde yapılan düzenlemeyle kazâ ile köy birimi arasın- da “Nâhiye” birimi oluşturulmuştur. (Vilâyet-Sancak-Kazâ-Nâhiye-Köy) ✎ 1871’de Ameleperver Cemiyeti adı ile ilk sendika kurulmuştur. ✎ 1872’de ilk kez İstanbul’da idâdîler (liseler) açılmıştır. ✎ 1892’de ilk Türk kadın romancı Fatma Aliye Hanım "Muhadarât" adlı ilk romanını 6. 1870’te Theodor Kasap tarafından çıkarılan ilk Osmanlı mizah dergisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Çaylak B) Hayal D) Karagöz C) Diyojen E) Gecekuşu kendi adıyla yayımlamıştır. ✎ Avrupa’ya gönderilen Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekâi Paşa ve Süleyman Seyyid Bey ülkede resim sanatının gelişmesini sağlamışlardır. ~ 160 ~ 1-E 2-B 3-C 4-A 5-D 6-C KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909) A. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878) ✎ Saltanat makamıyla yönetilen ülkelerde padişahın başkanlığında oluşturulan parla- mento sistemine Meşrutiyet Sistemi adı verilmektedir. Bu sistemde padişahın yanı sıra yönetimde halk da yer almıştır. 1. 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esâsi’nin ilan edilmesiyle başlayan I. Meşrutiyet dönemiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Anayasal düzene geçilmiştir. ✎ Meşrutî yönetim şu şekilde formülize edilebilir: Padişah + Anayasa + Parlamento B) İlk kez parlamentolu dönem başlamıştır. 1) Meşrutiyet’in İlan Edilme Nedenleri D) Devletin teokratik yapısı sona ermiştir. C) Padişaha karşı sorumlu bir hükûmet kurulmuştur. E) Kısıtla da olsa halk yönetime katılmıştır. ☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek ☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek ☸ 1876 yılında Balkan bunalımını görüşmek üzere toplanan Tersane (İstanbul) Konferansı’nda Osmanlı Devleti aleyhinde karar çıkmasını engellemek ☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak 2. Aşağıdakilerden hangisi, 1876 I. Meşrutiyet’in ilanında etkili olan ve “Jön Türkler” olarak adlandırılan aydın grubu içerisinde yer almaz? ☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek A) Enver Paşa B) Ziya Paşa ☸ Toplumsal alanda eşitliği sağlamak C) Namık Kemal D) Ali Suavi E) Ahmet Mithat Paşa I. Meşrutiyetin ilanında, Jön Türkler (Genç Osmanlılar) adı verilen Avrupa’da eğitim görmüş aydınlar etkili olmuştur. Bu aydınlar içinde; Namık Kemal, Ahmet Mithat, Ali Suavi, Ziya Paşa, Mustafa Fâzıl Paşa gibi isimler vardı. Jön Türklerin kurduğu ilk dernek ise İttihad-ı Osmânî’dir. ✎ Jön Türkler (Genç Osmanlılar) meşrutiyetin ilanını kabul etmeyen Abdülaziz’i taht- tan indirerek, yerine V. Murat’ı tahta çıkarmışlardır. ✎ V. Murat’ın aklî dengesinin bozuk olması nedeniyle, meşrutiyeti ilan etmesi şartıyla II. Abdülhamit tahta çıkarılmıştır. 3. I. Meşrutiyet’in ilanında; I. Ayastefanos Antlaşması’nın imzalanması, II. Tersane Konferansı’nın toplanması, III. Halepa Fermanı’nın yayımlanması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II Sultan V. Murat, 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta C) Yalnız III E) II ve III kalan Osmanlı padişahıdır. ✎ 1876 yılında Tersane (İstanbul) Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını engellemek için, Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin gayretleriyle 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-i Esâsi ilan edilmiştir. 4. 1876 tarihli Kanun-i Esâsi’nin; I. Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi vardır. II. Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve son söz padişahındır. 2) Kanun-i Esâsi’nin Bazı Maddeleri ☸ Devletin dini İslâm, resmî dili Türkçe, başkenti İstanbul’dur. ☸ Yürütme yetkisi Heyet-i Vükelâ (Meclis-i Vükelâ)’ya aittir. ☸ Parlamento, Mebusan ve Âyan Meclislerinden oluşur. III. Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar. maddelerinden hangileri, “demokratik” olma özelliğini zedeleyici niteliktedir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ☸ Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi vardır. C) I ve II E) I, II ve III ☸ Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve son söz padişahındır. ☸ Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar. ☸ Mebusan Meclisi üyeleri ise halk (sadece erkekler) tarafından 4 yılda bir seçilir. ☸ Osmanlı ülkesinde tüm dinler serbesttir. ☸ Herkes kanun önünde eşit haklara sahiptir. ☸ Vergiler herkesin gücüne göre alınır. 5. 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta kalan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) V. Murat B) IV. Mustafa C) III. Osman D) V. Mehmet E) I. Abdülhamit ☸ Mülkiyet hakkı devlet tarafından güvence altındadır. ☸ Yasalara uymak şartıyla basın-yayın faaliyetleri serbesttir. 1-D 2-A 3-B 4-E 5-A ~ 161 ~ “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası 3) I. Meşrutiyet’in İlanıyla Ortaya Çıkan Gelişmeler ✎ 23 Aralık 1876’da, Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanun-i Esâsi’nin Sultan II. Abdülhamit tarafından ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde “Mutlak Monarşi” sisteminden “Meşruti Monarşi” sistemine geçilmiştir. 1. Osmanlı Devleti’ne “parlamento” kavramı ilk kez aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile gelmiştir? ✎ İlk kez anayasa ilan edilerek (Kanun-i Esâsi) anayasal döneme geçilmiştir. A) I. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle ✎ Anayasa Komisyonu Başkanlığı’nı Sadrazam Mithat Paşa yapmıştır. B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle ✎ İlk kez Mebusan Meclisi açılmış, halk sınırlı da olsa ilk kez yönetime katılmıştır. ✎ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu dönem başlamıştır. C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle E) II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle ✎ Padişahın yetkileri anayasa ile sınırlandırılmıştır. 4) Kanun-i Esâsi’nin Önemi ve Özellikleri 2. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dönemi’nin özelliklerinden biri değildir? ❆ Türk tarihinin ilk anayasası Kanun-i Esâsi’dir. A) Mebusan Meclisi üyelerinin halk tarafından seçilmesi ❆ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu sistem uygulanmaya başlanmıştır. B) Âyan Meclisi üyelerinin ömür boyu görevde kalması ❆ Parlamento iki başlı bir yapıya sahiptir. C) Mebusan Meclisi üyelerinin dört yılda bir seçilmesi Üyeleri, her 50.000 kişiye 1 üye düşecek şekilde halk tarafından seçilir. Seçimler 4 yılda bir yapılır. İki dereceli seçim sistemi vardır. Her üye seçildiği bölgeyi değil, tüm Osmanlı toplumunu temsil eder. Mecliste Hıristiyanlar da yer almıştır. Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30’dur. Mebusan Meclisi PARLAMENTO Âyan Meclisi D) İslâmcılık politikasının benimsenmesi E) Padişahın sürgün ve sansür yetkisinin olması 3. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dönemi’nin özellikleri arasında yer almaz? A) Osmanlı Devleti'nde halkın ilk kez yönetime katılması B) İttihat ve Terakki Partisi'nin nüfuzunun artması Üyeleri padişah tarafından seçilir. Ömür boyu görevde kalırlar. Üye sayısını ve başkanı padişah belirler. Üye olmak için 40 yaşını doldurmak gerekir. ❆ Padişahın Mebusan Meclisi’ni açma-kapatma yetkisi vardır. ❆ Mebusan Meclisi’nin hazırladığı kanun teklifleri padişahın onayını gerektirir. C) Yasama yetkisinin Mebusan ve Âyan Meclisleri’ne verilmesi D) Meclisi açma-kapatma yetkisinin padişaha ait olması E) Avrupa tarzında ilk anayasanın yürürlüğe girmesi 4. Kanun-i Esâsi’de yer alan; I. seçme-seçilme hakkının sadece erkeklere ait olması, ❆ Mebusan Meclisi hükûmete, hükûmet de padişaha karşı sorumludur. II. kanunlarda son sözün padişaha ait olması, ❆ Padişahın veto, sürgün, sansür, soruşturma, af ve idam yetkisi vardır. III. hükûmetin meclise değil, padişaha karşı sorumlu olması ❆ Parlamentoda siyasî partilere yer verilmemiştir. ❆ Mebusan Meclisi’nde Hıristiyan halkın temsil edilmesi sağlanmıştır. hükümlerinden hangilerinin, ulus iradesinin yönetime tam olarak yansımasını engellediği savunulabilir? ❆ Kanun-i Esâsi’nin ilanında Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımları etkili olmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III II. Abdülhamit, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek, Kanun-i Esâsi’yi yürürlükten kaldırmış, Mebusan Meclisi’ni kapatarak meşrutiyet yönetimine son verdiğini ilan etmiştir. Böylece Osmanlı Devleti’nde yeniden mutlak monarşi sistemine geri dönülmüştür. Bu gelişme ile birlikte, II. Abdülhamit’in 30 yıllık baskı ve sansür dönemi olan İstibdat Dönemi başlamıştır. ⫸ II. Abdülhamit’in Meclisi feshetmesi üzerine, 20 Mayıs 1878 tarihinde Jön Türklerden biri olan Ali Suavi, V. Murat’ı tekrar tahta çıkarmak için Çırağan Sarayı’nı basmıştır. “Çırağan Baskını” olarak bilinen bu olay başarısız olmuş, Ali Suavi öldürülmüştür. ~ 162 ~ 5. Osmanlı Devleti’nde Hıristiyanların parlamentoda temsil edilmesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle sağlanmıştır? A) Tanzimat Fermanı B) Kanun-i Esâsi C) Sened-i İttifak D) Mecelle E) Islahat Fermanı 1-A 2-D 3-B 4-E 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” B. İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908) ✎ II. Abdülhamit’in baskı ve sansür politikalarıyla kendi 1. Aşağıdakilerden hangisi İstibdat Dönemi gelişmelerinden biri değildir? siyasetini izlediği ve ülkeyi “tek başına” yönettiği 30 yıllık dönemdir. A) Ziraat Bankası’nın açılması B) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması ❆ İstibdat Döneminin Genel Özellikleri C) Sanayi-i Nefise Mektebi’nin açılması ✎ Bu dönemde basına sansür uygulanarak cemiyet ku- E) Mecelle’nin uygulamaya konulması D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulması rulması, gazete çıkarılması ve yönetim aleyhine yazılan kitapların okunması yasaklanmıştır. ✎ Bu dönemde İslâmcılık (Panislâmizm) siyaseti izlenmiştir. ✎ II. Abdülhamit, bu dönemde devleti Yıldız Sarayı’ndan yönetmiştir. ✎ Hafiyelik Teşkilâtı (Jurnal/İstihbarat) kurulmuş ve bu amaçla jurnalciler (=ajanlar) yetiştirilmiştir. Bu durum II. Abdülhamit’in kuşkucu bir kişiliğe sahip olduğunun ve otoritesini güçlendirmek istediğinin en önemli göstergesidir. 2. II. Abdülhamit döneminde, Osmanlı Devleti'nin tütün, ispirto, pul, vergi, tuz, maden ve orman gelirlerine el koyan, başında alacaklı Avrupalı devletlerin temsilcilerinin bulunduğu uygulama, aşağıdakilerden hangisi ile gerçekleştirilmiştir? A) Kapitülasyonların kaldırılmasıyla ✎ Osmanlı Devleti borçlarını ödeyememesi üzerine, 1881’de yayımlanan Muharrem B) Kanun-u Esâsi'nin ilan edilmesiyle Kararnâmesi ile iflas ettiğini açıklamıştır. Bu gelişme üzerine Avrupalı alacaklı devletler Düyûn-u Umûmîye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi)’ni kurarak Osmanlı Devleti’nin önemli gelir kaynaklarına el koymuştur. C) Tersane Konferansı’nın kararlarıyla D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulmasıyla E) Londra Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanmasıyla ⫸ Düyûn-u Umûmîye İdaresi Osmanlı Devleti’nin; ☸ Vergi (Doğu Rumeli) ☸ Maden ☸ Balık ☸ Kabotaj ☸ Reji (içki, tütün) ☸ Demir yolu ☸ Tuzla ☸ Orman gelirlerine el koymuştur. 3. Osmanlı Devleti’nde, Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin kurulması aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir sonucudur? A) Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödeyemez duruma gelmesi Osmanlı Devleti, Düyûn-u Umûmîye İdaresi’nin kurulmasıyla ekonomik bağımsızlığını B) Osmanlı Devleti’nin ilk kez toprak kaybetmesi kaybetmiştir. C) Boğazlar sorunun ortaya çıkması ✎ 1883’te Osman Hamdi Bey tarafından Sanayi-i Nefise Mektebi açılmış ve böylece D) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması güzel sanatlar alanında öğrenci yetiştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca bunun yanında, Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mülkiye Mühendis Mektebi de açılmıştır. E) Osmanlı Devleti’nin yalnız kalma siyasetinden vazgeçerek ittifaklara girmesi ✎ İlk kez özürlüler için çeşitli eğitim kurumları açılmıştır. ✎ Abdülaziz döneminde, Ahmet Cevdet Paşa’nın başkanlığındaki bir komisyon tara- fından hazırlanan Mecelle bu dönemde uygulamaya konulmuştur. ✎ Abdülaziz döneminde, çiftçiye kredi sağlamak için kurulan “Memleket Sandıkları” 1888’de Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür. ✎ 1890 yılında Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan etmiş, isyanı bastırmak amacıyla Hamidiye Alayları kurulmuştur. ✎ 1895 yılında II. Abdülhamit’in fermanıyla kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaç- 4. I. Hamidiye Alayları’nın kurulması, II. Hafiyelik Teşkilâtı’nın kurulması, III. İlk kez halkın yönetime katılması Yukarıdakilerden hangileri II. Abdülhamit Dönemi gelişmeleri arasındadır? A) Yalnız I lar için Okmeydanı’nda Darü’l-aceze kurulmuştur. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ 1899’da II. Abdülhamit’in emriyle Şişli Eftal Hastanesi kurulmuştur. ✎ Berlin-Bağdat Demir Yolu bir Alman şirketine ihale edilmiştir. ✎ İlk tramvay hatları kurulmuştur. ✎ Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüpleri kurulmuştur. ⫸ Ünlü tarihçi İlber Ortaylı’ya göre “Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator II. Abdülhamit Han’dır.” ⫸ Ünlü Alman devlet adamı Otto von Bismarck ise “Dünyada 100 gr. akıl varsa, bunun 90 gramı Abdülhamit Han'da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünya siyasîlerindedir.” demiştir. 5. Osmanlı Devleti’nde kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaçlar için 1895 yılında Darü’l-aceze’nin kurulması hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir? A) II. Mahmut B) Abdülaziz C) II. Abdülhamit D) V. Murat E) Abdülmecit 1-B 2-D 3-A 4-E 5-C ~ 163 ~ IX. BÖLÜM XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (1) (1) (1) (1) (2) (1) (1) (-) (-) (-) (3) (2) (3) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (1) (1) (2) (3) (2) (-) (1) (3) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin ortalama “2” soru sorduğu bu bölümde; Osmanlı Devleti’nin XX. yüzyıl başlarından itibaren sürdürdüğü demokratikleşme çabaları, Kuzey Afrika ve Balkanlarda yaşadığı toprak kayıpları ve I. Dünya Savaşı sürecinde Osmanlı Devleti’nde yaşanan gelişmeler ve sonuçları üzerinde durulacaktır. Öte yandan 2011, 2012 ve 2013 KPSS’de soru sayılarının 3’e çıkmış olması bu bölümün önemini bir kat daha artırmaktadır. Bu bölümle ilgili olarak özellikle “II. Meşrutiyet Dönemi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheler, Mondros Ateşkes Antlaşması, “Kuvây-i Milliye Ruhu”nun ortaya çıkması ve Cemiyetler (Yararlı-Zararlı)” konularına ağırlık vermenizi ve soru çözümleriyle birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz. KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” ❆ XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ ✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda azınlık isyanlarını ve devletin parçalanmasını engelle- meye yönelik adımlar atmışsa da beklenen gelişme sağlanamamıştır. ✎ XX. yüzyılda Osmanlı Devleti bu çabalarını sürdürmesine rağmen, yaşanan gelişme- ler ve toprak kayıpları devletin parçalanma sürecini daha da hızlandırmıştır. 1. Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürürlüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayıp, 1918’de Sultan Vahdettin’in meclisi kapatmasıyla sona eren dönem aşağıdakilerden hangisidir? ☸ XX. Yüzyılda Osmanlı Padişahları II. Abdülhamit (1876-1909) V. Mehmet (Reşat) (1909-1918) A) B) C) D) E) VI. Mehmet (Vahdettin) (1918-1922) Gerileme Dönemi Tanzimat Dönemi İstibdat Dönemi I. Meşrutiyet Dönemi II. Meşrutiyet Dönemi I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918) ✎ Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürür- lüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayan ve 1918’de Sultan Vahdettin’in Mebusan Meclisi’ni kapatmasıyla sona eren dönem “II. Meşrutiyet Dönemi” olarak adlandırılmaktadır. 2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in ilânında etkili olan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin özelliklerinden biri değildir? A) 1889’da askerî tıbbiye öğrencileri tarafından İstanbul’da kurulmuştur. B) 1907’de Mustafa Kemal’in kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ne katılmıştır. C) Turancılık fikrini savunmuştur. D) Mizan ve Meşveret gazeteleri başlıca yayın organlarıdır. E) 1918’de kapatıldıktan sonra, Teceddüt Fırkası adı ile faaliyet göstermiştir. ✎ II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olan grup İttihat ve Terakki Cemiyeti’dir. ❆ İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ ✎ 1889 yılında İstanbul’da askerî tıbbiye öğrencileri olan İbrahim Temo, İshak Sukutî, Abdullah Cevdet, Mehmet Reşit, Hikmet Emin Bey, Hüseyinzâde Ali ve Nâzım Bey tarafından İttihad-ı Osmânî adıyla gizlice kurulan cemiyettir. ✎ Aynı yıl içinde Paris’teki Jön Türkler (Genç Osmanlılar) ile temas kuran bu grup Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adını almıştır. ✎ Mustafa Kemal’in 1906’da Şam’da kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti, 1907 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılmış ve iki cemiyet birleşmiştir. ✎ Başlıca yayın organları Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleridir. ✎ 1918’de kapatılan parti, Teceddüt Fırkası adı ile çalışmalarını sürdürmüştür. ✎ Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantürkizm) akımını savunan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin başlıca amaçları ise şunlardır: 3. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in ilan edilme nedenlerinden biri değildir? A) 31 Mart Olayı’nın patlak vermesi B) 1908’de Reval Görüşmesi’nin yapılması C) Osmanlı hanedanından başka birinin tahta çıkacağı söylentileri D) Padişaha, “Serez’den bir ordunun yürüyeceği” şeklinde bir telgraf ulaştırılması E) Ordu ile halk arasında isyan belirtilerinin ortaya çıkması Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki baskısını engellemek Meşrutiyet’i ilan ederek halkı yönetime dâhil etmek Millî kültüre hizmet etmek Millî bir ekonomi oluşturmak A. II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne bağlı subayların Meşrutiyet yönetimini istemesi Osmanlı hanedanından başka birinin tahta çıkacağı söylentileri Padişaha, “Serez’den İstanbul’a bir ordunun yürüyeceği” şeklinde bir telgraf ulaştırılması Ordu ile halk arasında isyan belirtilerinin ortaya çıkması 1908’de İngiltere ile Rusya arasında Reval Görüşmesi’nin yapılması 1908’de İngiltere ile Rusya arasındaki Reval Görüşmesi’nde; Makedonya meselesi, Boğazların durumu ve Osmanlı’daki azınlıklar için yapılacak ıslahatların görüşülmesi Meşrutiyet’in ilânında hızlandırıcı etkiye sahip olmuştur. 4. I. 31 Mart Ayaklanması, II. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, III. Reval Görüşmeleri Yukarıdakilerden hangileri İkinci Meşrutiyet'in ilanında doğrudan etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III 1-E 2-B C) Yalnız III E) II ve III 3-A 4-C ~ 167 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası B. II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908) ✎ İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri, basından ve Almanya istihbaratından aldıkları Reval Görüşmeleri bilgisine dayanarak, silah zoruyla da olsa padişaha Meşrutiyet’i ilan ettirebilmek için Hürriyet Taburları’nı kurmuşlar ve isyan çıkarmışlardır. ✎ Halk tarafından da desteklenen bu ayaklanma sonucunda Selanik Hükûmet Konağı işgal edilmiştir. İttihat ve Terakki liderlerinden Enver Paşa, Resneli Niyazi Bey ve Eyüp Sabri Bey’in ordularıyla İstanbul’a geleceği dedikoduları üzerine endişelenen II. Abdülhamit, 24 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan ederek Kanun-i Esâsi’yi yeniden yürürlüğe koymuştur. Böylece İstibdat Dönemi sona ermiştir. 1. Osmanlı Devleti’nde 30 yıllık baskı dönemi olarak bilinen “İstibdat Dönemi”, aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile sona ermiştir? A) B) C) D) E) Bâb-ı Âli Baskını 31 Mart İsyanı Balkan Savaşlarının başlaması II. Meşrutiyet’in ilanı Girit’in Yunanistan tarafından ilhakı 1908’de Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde anayasal ve parlamenter dönem yeniden başlamıştır. 2. İkinci Meşrutiyet döneminde; ❆ II. Meşrutiyet’in İlanı Sırasında Yaşanan Toprak Kayıpları Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna-Hersek’i ele geçirmiştir. Girit, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak Yunanistan’a bağlanmıştır. C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) ✎ II. Meşrutiyet’in ilanından sonra bu yönetimi istemeyen grupların, Volkan Gazetesi yazarı Derviş Vahdeti öncülüğünde İstanbul’da başlattıkları isyandır. 31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime (yönetim şekline) karşı çıkan ilk isyandır. ✎ Osmanlı Mebusan Meclisi’nin ikinci kez açılışından sonra çatışmalar artmıştır. İtti- hatçılara muhalif olanların kurduğu Ahrar Fırkası, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çalışmalarına engel olmak istemiştir. I. Girit, II. Bosna-Hersek, III. Yunanistan bölgelerinden hangileri kaybedilen topraklar arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 3. 31 Mart Olayı sonrasında; padişahın tahttan indirilmesi, I. II. yenilik taraftarlarının yönetim üzerindeki gücünü artırması, III. ordunun siyasete karışması gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıktığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Politik istikrarsızlık ve çatışmalar, Serbesti Gazetesi yazarı Hasan Fehmi’nin öldü- rülmesi ile daha da şiddetlenmiştir. ✎ Volkan Gazetesi, İttihad-i Muhammedî Cemiyeti’nin yayın organı haline geldikten sonra özellikle din adamları ve ittihatçılara karşı olan subaylar üzerinde son derece etkili olmuştur. ✎ Taksim Kışlası’ndaki Avcı Taburları’na bağlı askerler ayaklanma çıkararak, ülkenin şeriata göre yönetilmesini istemişlerdir. Dönemin hükûmeti (Hüseyin Hilmi Paşa) isyancılarla uzlaşma yoluna gidince, hükûmet üyeleri tek tek istifa etmiş, yeni kabineyi de Tevfik Paşa kurmuştur. 4. 31 Mart İsyanı’nı bastırmak için Selanik’ten İstanbul'a gelen Hareket Ordusu’nun komutanı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Mustafa Kemal Paşa Mahmut Şevket Paşa Hüseyin Avni Paşa Mehmet Nuri Paşa Selahattin Adil Paşa ✎ İsyan, Selanik’ten gelen Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkan- lığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Mustafa Kemal ayrıca Hareket Ordusu’nda “Kolağası” olarak görev almıştır. 31 Mart Ayaklanması’nın bastırılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmış ve Meşrutiyet rejimi korunmuştur. ✎ İsyanın bastırılmasından sonra sıkıyönetim ilan edilmiş ve II. Abdülhamit tahttan indirilerek yerine Mehmet Reşat (V. Mehmet) tahta çıkarılmıştır. Osmanlı tarihinde meclis kararıyla tahttan indirilen iki padişah vardır. Bunlardan ilki 5. Osmanlı Devleti’nde meclis kararı ile görevden alınan padişahlar aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) B) C) D) E) II. Abdülhamit–Vahdettin II. Abdülhamit–V. Mehmet Reşat V. Mehmet Reşat–Vahdettin Abdülaziz–II. Abdülhamit V. Murat–II. Abdülhamit Sultan II. Abdülhamit, diğeri de Sultan Vahdettin (VI. Mehmet)’dir. 1-D ~ 168 ~ 2-C 3-E 4-B 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” ✎ 27 Nisan 1909 tarihinde Selanik’e sürgüne gönderilen II. Abdülhamit, yaklaşık 3,5 yıl sürecek olan sürgün hayatını Selanik’teki Alatini Köşkü’nde geçirmiştir. Daha sonra 150 liraya kiralanan “Loreley” adlı bir Alman gemisi ile 2 Kasım 1912’de tekrar İstanbul’a, Beylerbeyi Sarayı’na geri dönmüştür. D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri 1. 27 Nisan 1909’da Meclis-i Mebusan’ın aldığı karar doğrultusunda, Şeyhü’l-islâm Mehmet Ziyaeddin Efendi’nin fetvasıyla tahttan indirilen Sultan II. Abdülhamit’in, yaklaşık 3,5 yıllık sürgün hayatını geçirdiği yer aşağıdakilerden hangisidir? A) Kriçim Sarayı B) Malta Köşkü C) Alatini Köşkü D) Rumini Sarayı E) Yedi Kule Şatosu ✎ Mebusan Meclisi’nde yapılan toplantı sonucunda Kanun-i Esâsi’nin bazı maddele- rinde değişiklik yapılmıştır. KANUN-İ ESÂSİ’DE YAPILAN 1909 YILI DEĞİŞİKLİKLERİ 2. hükûmetin padişaha değil, meclise karşı sorumlu olması, I. Hükûmet, padişaha değil Mebusan Meclisi’ne karşı sorumlu tutulmuştur. II. padişahın Mebusan Meclisi’ni kapatma yetkisine sınırlama getirilmesi, Padişahın Meclis’i kapatma yetkisi büyük oranda sınırlandırılmıştır. III. padişahın sürgün ve sansür yetkilerine son verilmesi Yukarıdakilerden hangileri 1876 Kanun-i Esâsisi’nde yapılan 1909 yılı değişiklikleri arasında yer alır? Uluslararası antlaşmalarda “Mebusan Meclisi’nin Onayı” zorunluluğu geti- rilmiştir. Kanun teklifi için gerekli olan padişah izni kaldırılmıştır. Padişahın sürgün ve sansür yetkisine son verilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III Padişahın veto hakkı sınırlandırılmıştır. C) I ve II E) I, II ve III Basın üzerindeki sansür kaldırılmıştır. Cemiyet, dernek ve parti kurma hak ve hürriyetleri kabul edilmiştir. Bu değişikliklerle padişahın yetkileri kısıtlanmış, Mebusan Meclisi’nin gücü artırılarak demokratikleşme sürecine katkı sağlanmıştır. 3. Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez hangi dönemde geçilmiştir? A) B) C) D) E) Tanzimat Dönemi II. Meşrutiyet Dönemi İstibdat Dönemi I. Meşrutiyet Dönemi Cumhuriyet Dönemi E. II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez II. Meşrutiyet Dönemi’nde geçilmiştir. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDEKİ BAŞLICA SİYASÎ PARTİLER İttihat ve Terakki Cemiyeti Türk siyasî tarihinin ilk partisidir. Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantürkizm) akımını savunmuştur. Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleri desteklemiştir. Osmanlı Ahrar Fırkası Prens Sabahattin önderliğinde kurulmuştur. Türk siyasî tarihinin ilk muhalefet partisidir. Volkan ve Serbestî gazeteleri desteklemiştir. Hürriyet ve İtilaf Fırkası Liderleri Dr. Rıza Nur ve Damat Ferit Paşa’dır. 1911 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne karşı kurulan en önemli muhalefet partisidir. ✎ II. Meşrutiyet Dönemi’nde bu önemli üç siyasî parti dışında ayrıca; Fedakâran-ı Millet Fırkası, İttihad-ı Muhammedî Fırkası, Osmanlı Demokrat Fırkası, Islahat-ı Esâsiye-i Osmaniye Fırkası, Mutedil Hürriyetperverân Fırkası, Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Ahâli Fırkası gibi siyasî partiler de kurulmuştur. 4. Aşağıdakilerden hangisi II. Meşrutiyet Dönemi’nde kurulan siyasî partilerden biri değildir? A) B) C) D) E) Hürriyet ve İtilaf Fırkası Fedakâran-ı Millet Fırkası Osmanlı Ahrar Fırkası Vatan ve Hürriyet Cemiyeti İttihat ve Terakki Cemiyeti 5. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Prens Sabahattin önderliğinde kurulan Türk siyasî tarihinin ilk muhalefet partisi aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Osmanlı Ahrar Fırkası İttihad-ı Muhammedî Fırkası Fedakâran-ı Millet Fırkası Mutedil Hürriyetperverân Fırkası Hürriyet ve İtilaf Fırkası 1-C 2-E 3-B 4-D 5-A ~ 169 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası OSMANLI DEVLETİ’NİN DAĞILMASINI ÖNLEME ÇABALARI (FİKİR AKIMLARI) Fikir Akımı Temsilcileri Amacı Ziya Paşa Mithat Paşa Namık Kemal Ali Suavi Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün milletleri adalet, eşitlik, hürriyet ölçüleri içinde bir arada tutup Osmanlılık duygusu ile “Osmanlı Toplumu”nu oluşturmak, toplumsal eşitliği sağlamak İslâmcılık (Ümmetçilik) (Panislâmizm) Said Halim Paşa Mehmet Âkif Ahmet Hamdi Akseki Millet olmanın en önemli özelliği dindir. Dinî birlik devleti ayakta tutabilir, düşüncesiyle İslâm toplumlarının devletten ayrılmalarını önlemek ve tüm Müslümanları tek bir çatı altında toplamak Türkçülük (Turancılık) (Pantürkizm) Yusuf Akçura Mehmet Emin Yurdakul Ziya Gökalp Ömer Seyfettin İsmail Gaspıralı Mehmet Emin Resûlzâde Osmanlıcılık Batıcılık Adem-i Merkeziyetçilik Dünyadaki bütün Türkleri millî bir duygu ile birleştirerek Osmanlı bayrağı altında kuvvetli bir unsur olarak yeniden dünya devletleri arasına sokmak Yusuf Akçura’nın Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük fikirlerini incelediği önemli eseri Üç Tarz-ı Siyaset’tir. Etkili Olduğu Dönem Geçerliliği Tanzimat Dönemi I. Meşrutiyet Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan Milliyetçilik akımının etkisiyle Balkan milletlerinin isyan edip Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla geçerliliğini kaybetmiştir. II. Abdülhamit (İstibdat) Dönemi I. Dünya Savaşı sırasında halifenin cihat çağrısına rağmen Müslüman Arapların İngilizlerle birlikte hareket etmeleri ile geçerliliğini kaybetmiştir. II. Meşrutiyet Dönemi Bilim ve teknikte Batı’nın örnek alınması, kültürel yapının korunması düşüncesiyle Yeni Türk Devleti’nin kurulmasında Mustafa Kemal Atatürk’ün ortaya koyduğu milliyetçilik ilkesinin oluşmasında etkili olmuştur. Celâl Nuri Tevfik Fikret Abdullah Cevdet Türk toplumuna Batı’da gelişen düşünce, yönetim biçimi, yaşama tarzını getirerek ülkenin kalkınmasını sağlamak, Avrupa’nın izinden gitmek Lâle Devri ve Tanzimat Dönemi Batı’nın sadece bilim ve tekniğinin alınması gerektiğini savunan bu anlayış Yeni Türk Devleti’nin temel taşlarından birini oluşturmuştur. Prens Sabahattin Federal yönetim ve liberal ekonomi ile devletin sürekliliğini sağlamak yerel yönetimlerin yetkilerini artırmak II. Meşrutiyet Dönemi İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından sakıncalı bulunmuş, taraftarları sürgün edilmiştir. II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912) A. Savaşın Nedenleri 1870’li yıllarda Piyemonte öncülüğünde siyasî birliğini tamamlayan İtalya’nın, gelişen sanayisi için ham madde ve pazar arayışı İngiltere ve Fransa’nın, İtalya’yı Almanya’nın yanından ayırarak kendi sömürge- lerini güvence altında tutmak istemesi Trablusgarp’ın coğrafî konum olarak İtalya’ya yakın olması İtalya’nın artan nüfusuna yeni yurtlar bulma düşüncesi Trablusgarp’ın İtalya’ya Afrika’nın içlerine kadar ilerleme olanağı sağlaması Osmanlı Devleti’nin deniz gücünün oldukça zayıf olması 1. Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek için, sınırları içinde yaşayan ve Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün milletleri, hak ve ödevler bakımından eşit duruma getirerek “Osmanlı Toplumu” olabilme fikrini savunan düşünce akımı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) İslâmcılık Türkçülük Osmanlıcılık Batıcılık Adem-i Merkeziyetçilik İtalya’nın Habeşistan’daki başarısızlığını (1896) telâfi etmek istemesi 1-C ~ 170 ~ KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” B. Savaşın Gelişimi ✎ Trablusgarp’ı işgal etmek isteyen İtalya bu amacına ulaşmak için Avrupa devletle- riyle, kendisine Trablusgarp’ta hareket serbestliği tanıyacak antlaşmalar yapmıştır. Bu konuda anlaşmaya vardığı devletlerden biri Rusya’dır. İtalya, 1909 Racconigi Antlaşması ile Trablusgarp üzerindeki çıkarlarını Rusya’ya kabul ettirmiştir. 1909 yılında İtalya ile Rusya arasında imzalanan Racconigi Antlaşması ile Rusya İtalya’nın Trablusgarp’taki çıkarlarını, buna karşılık İtalya da Rusya’nın Boğazlardaki çıkarlarını kabul etmiştir. ✎ 1896 Habeşistan bozgununu yaşamış olan İtalya, Osmanlının iç sorunlarını çok ye- 1. Trablusgarp 1911'de İtalya tarafından işgal edilince, Osmanlı Devleti Trablusgarp'a asker gönderememiştir. Osmanlı Devleti'nin bu durumu, I. Mısır'ın İngiliz işgali altında olması, II. donanmanın kullanılamaz halde olması, III. bölge halkının İtalyanları desteklemesi nedenlerinden hangilerine bağlanabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III rinde ve zamanında kullanarak Trablusgarp, Bingazi ve Derne’ye asker çıkarmıştır. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti bölgeye denizden ve karadan asker göndere- memiştir. Çünkü donanma Haliç’te demirliydi ve Mısır İngiliz işgali altındaydı. ✎ Osmanlı Devleti’nin genç vatansever subayları Mustafa Kemal (gazeteci Şerif Bey adıyla), Enver Bey, Nuri Bey, Fethi Okyar ve Ali Çetinkaya, Mısır ve Tunus üzerinden buraya gizlice geçmişlerdir. ✎ Derne ve Tobruk’ta Mustafa Kemal, Bingazi’de ise Enver Bey İtalyanların ilerleyişi- ni durdurmuş, bunun üzerine İtalya, Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için Rodos ve Oniki Ada’yı işgal etmiş, Çanakkale’yi abluka altına almıştır. 2. Mustafa Kemal’in, Derne ve Tobruk cephelerinde başarı göstererek sömürgeciliğe karşı verdiği ilk mücadele aşağıdakilerden hangisidir? A) Trablusgarp Savaşı B) Çanakkale Savaşı C) Birinci Balkan Savaşı D) İkinci Balkan Savaşı E) Birinci Dünya Savaşı DİKKAT!... Sınavlarda Mustafa Kemal’in Trablusgarp Savaşı’nda başarılı olduğu yerler (Derne ve Tobruk) ile Çanakkale Savaşları’nda başarılı olduğu yerler (Arıburnu, Conkbayırı, Anafartalar...) birlikte sorulmakta ve bu bilgilerin ayırt edilmesi istenmektedir. ✎ Karadağ’ın Balkanlarda Osmanlı’ya savaş ilan etmesiyle, iki cephede birden savaşa- mayacağını anlayan Osmanlı Devleti çaresizce barış istemek zorunda kalmıştır. 3. İtalya'nın ekonomik alanda güçlenmek istemesi 1911’de Osmanlı toprağı olan Trablusgarp'ı işgal etmesine neden olmuştur. İtalya'nın Trablusgarp'ı işgal etmesi, I. milliyetçilik, II. sömürgecilik, Trablusgarp Savaşı’nda özellikle Derne, Tobruk ve Bingazi’de askerî başarı elde eden Osmanlı Devleti, Balkanlarda savaş başlaması nedeniyle yenik duruma düşmüştür. ✎ Osmanlı Devleti Trablusgarp’taki subaylarını geri çağırmış ve 15 Ekim 1912 tarihin- III. emperyalist politika anlayışlarından hangilerini benimsediğinin kanıtıdır? A) Yalnız I de İsviçre’nin Lozan şehrinde İtalya ile Ouchy (Uşi) Antlaşması’nı imzalamıştır. ❆ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) (Osmanlı – İtalya) ✎ Antlaşmaya göre; B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 4. Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yaşanan Trablusgarp Savaşı, aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile son bulmuştur? A) Bükreş Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp ve B) Berlin D) İstanbul C) Atina E) Ouchy (Uşi) Bingazi (Libya) İtalya’ya bırakılmıştır. İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecektir. Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar dinî yönden halifelik makamına bağlı ka- lacaklardı. Böylece dinî ve kültürel bağlar korunmaya çalışılmıştır. Rodos ve On İki Ada geçici olarak (Balkan Savaşları bitene kadar) İtalya’ya bıra- kılmıştır. İtalya Balkan Savaşları bitmesine rağmen Rodos ve On iki Ada’yı Osmanlı’ya geri vermemiş, II. Dünya Savaşı sonunda 1947 Paris Antlaşması ile Yunanistan’a bırakmıştır. ✎ Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’daki son toprağını kaybetmiş, aynı zamanda artık 3 kıtada toprağı olan bir devlet olma özelliğini de yitirmiştir. Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal’in sömürgeciliğe karşı ilk mücadelesidir. 5. 1912 tarihli Ouchy (Uşi) Antlaşması’nın; I. Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Bingazi’yi İtalya’ya bırakacak, II. Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar dinî yönden halifelik makamına bağlı kalacak, III. İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecek maddelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bölge halkı ile bağlarını sürdürmek istediğinin açık bir kanıtıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 1-C 2-A C) I ve II E) I, II ve III 3-D 4-E 5-B ~ 171 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası Dünya tarihinde uçak ilk kez Trablusgarp Savaşı’nda İtalya tarafından kullanılmıştır. İtalyan pilot Giulio Gavotti 1 Kasım 1911’de dünya tarihinde ilk kez uçaktan Osmanlı askerlerinin üzerine bomba atarak hava saldırısı gerçekleştirmiştir. 1. Dünya tarihinde “uçak” ilk kez hangi savaşta ve hangi devlet tarafından kullanılmıştır? A) Trablusgarp Savaşı’nda, İtalya III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) B) Çanakkale Savaşı’nda, İngiltere ✎ Rusya, Trablusgarp Savaşı devam ederken, Osmanlı’nın Balkanlardaki topraklarını Sırbistan ve Bulgaristan arasında paylaştırmış, Karadağ ve Yunanistan’ın da katılımıyla Balkan Birliği oluşturulmuştur. C) Birinci Dünya Savaşı’nda, İngiltere D) Kurtuluş Savaşı’nda, Fransa E) Birinci Dünya Savaşı’nda, Almanya ✎ Bu Balkan devletleri Osmanlı Devleti’nin Makedonya’da ıslahat yapmasını istemiş- ler, bu istekleri karşılık bulmayınca Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmişlerdir. A. I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) Yunanistan Bulgaristan OSMANLI DEVLETİ Sırbistan 2. Trablusgarp Savaşı devam ederken Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ Osmanlı devletine karşı ittifak kurmuşlardır. Bu ittifakın kurulmasında etkili olan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Fransa B) İngiltere C) Rusya D) Almanya E) Avusturya-Macaristan Karadağ 1) Savaşın Nedenleri Milliyetçilik akımının etkileri Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığına son verilmek istenmesi Rusya’nın Panslavizm politikası kapsamında Balkan uluslarını kışkırtması İngiltere’nin Osmanlı’ya karşı tutumunu değiştirmesi (Reval Görüşmesi) 3. I. Balkan Savaşı öncesinde Rusya’nın desteğiyle Osmanlı Devleti’ne karşı bir Balkan birliği oluşturulmuştur. Aşağıdaki devletlerden hangisi bu ittifak (birlik) içerisinde yer almamıştır? A) Yunanistan B) Bulgaristan C) Sırbistan D) Romanya E) Karadağ 2) Savaşın Gelişimi ✎ I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne saldıran ilk Balkan devleti Karadağ olmuş, bu devletin Yenipazar’a saldırısıyla savaş başlamıştır. ✎ Kısa zamanda gelişen savaşa Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın da dâhil olma- sıyla Osmanlı Devleti dört cephede birden savaşmak zorunda kalmıştır. ✎ Yunanistan Ege adalarını ve Selanik’i ele geçirmiş; Makedonya Karadağ, Sırbistan ve Bulgaristan tarafından işgal edilmiştir. 4. I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne saldıran ilk Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Karadağ B) Sırbistan C) Arnavutluk D) Yunanistan E) Bulgaristan ✎ Rauf (Orbay) Bey, Hamidiye Kruvazörü ile Ege’de başarılı mücadeleler vermişse de Yunanlılar Ege adalarını işgal etmeyi başarmışlardır. ✎ Mustafa Kemal, 25 Kasım 1912’de Çanakkale ve Gelibolu’yu savunmak için kurulan Akdeniz Boğazı Birleşik Kuvvetler Harekât Şubesi Komutanlığı'na atanmıştır. ✎ Osmanlı Devleti ile sınırı kalmayan Arnavutluk ise, Osmanlı’nın bu durumundan yararlanarak bağımsızlığını ilan etmiştir. I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan edip, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsız olan son Balkan devleti Arnavutluk olmuştur. 5. I. Balkan Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumdan yararlanarak bağımsızlığını ilan eden son Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan B) Bulgaristan C) Sırbistan D) Karadağ E) Arnavutluk ✎ Avrupa devletleri durumu değerlendirmek ve savaşı sonlandırmak için Londra’da bir konferans toplanmasını sağlamıştır. Osmanlı Devleti de I. Balkan Savaşı’nda hiç varlık gösterememiş ve barış antlaşması imzalamak zorunda kalmıştır. ~ 172 ~ 1-A 2-C 3-D 4-A 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” ✎ Osmanlı Devleti’nin I. Balkan Savaşı’nda mağlup olmasında; Ordunun siyasete karışması Ordunun bir kısmının terhis edilmesi (Dışişleri Bakanı Âsım Bey 65.000 kişilik 1. Osmanlı Devleti’nin Birinci Balkan Savaşı’nı kaybetmesinde; bir askerî birliği savaştan önce terhis etmiştir.) donanma gücünün yetersiz olması, I. Donanma gücünün yetersiz olması II. ordunun siyasete karışması, Savaşın dört cephede devam etmesi III. İtalya’nın siyasî birliğini kurması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? Ordunun bir kısmının Vahabî Ayaklanması’nı bastırmak için Yemen’e gitmesi A) Yalnız I gibi durumlar etkili olmuştur. B) Yalnız II D) II ve III 3) Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913) ✎ I. Balkan Savaşı’nda alınan yenilginin sorumlusu görülen hükûmete karşı, İttihat ve Terakkicilerin düzenlediği, Osmanlı Devleti’nde görülen ilk hükûmet darbesidir. ✎ Enver Paşa öncülüğünde düzenlenen bu hükûmet darbesi ile Kâmil Paşa Hükûmeti 2. Osmanlı Devleti’nde, hükûmetin silah zoruyla görevden alınmasıyla sonuçlanan ve bir anlamda askerî darbe niteliği taşıyan ilk hükûmet darbesi aşağıdakilerden hangisidir? düşürülmüş, yerine Mahmut Şevket Paşa Hükûmeti kurulmuştur. ✎ Bâb-ı Âli Baskını ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmıştır. Bâb-ı Âli Baskını sadece bir hükûmet darbesidir. Rejimi değiştirmeye yönelik değildir. Baskın sonucunda rejim ya da herhangi bir padişah değişikliği yaşanmamıştır. 4) Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) C) I ve II E) I, II ve III A) B) C) D) E) II. Meşrutiyet’in ilanı 31 Mart Vak’ası Patrona Halil İsyanı Bâb-ı Âli Baskını Kabakçı Mustafa İsyanı I. Bâb-ı Âli Baskını, 3. ✎ Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Midye-Enez hattının batısındaki toprakları kaybet- II. 31 Mart Vak’ası, miştir. Buna göre; III. Meşrutiyet’in ilanı Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye-Enez hattı olarak belirlenmiştir. Yukarıdakilerden hangileri rejimi değiştirmeye yönelik bir faaliyet değildir? Ege adalarının durumu Avrupalı devletlerin alacağı karara bırakılmıştır. A) Yalnız I Gelibolu Yarımadası dışındaki tüm Trakya, Dedeağaç, Kavala, Kırklareli ve Edir- B) Yalnız II D) I ve II ne Bulgaristan’a bırakılmıştır. C) Yalnız III E) II ve III Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan’a bırakılmıştır. Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a bırakılmıştır. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada (Taşoz) dışında tüm Ege adalarını kaybetmiştir. 4. Osmanlı Devleti Midye-Enez Hattı’nın batısındaki toprakları aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle kaybetmiştir? A) Bükreş B) Londra D) İstanbul DİKKAT!... C) Atina E) Uşi (Ouchy) Değerli adaylar, ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda Balkan Savaşları ile ilgili sorularda genellikle “kaybedilen toprakların hangileri olduğu?” konusu üzerinde durulmaktadır. 5) I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları ✎ Osmanlı Devleti Balkanlarda çok fazla toprak kaybı yaşamıştır. (Midye-Enez Hattı) ✎ Mustafa Kemal’in ordunun siyasete karışmamasına yönelik görüşlerinin doğruluğu ortaya çıkmıştır. ✎ Osmanlıcılık akımı amacına ulaşamamış, yerini Milliyetçilik akımına bırakmıştır. 5. I. Selanik, II. Makedonya, III. Ege Adaları Yukarıdakilerden hangileri I. Balkan Savaşı sonrasında kaybedilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II ✎ Yönetimi ele geçiren İttihat ve Terakki Cemiyeti 1918’e kadar ülkeyi yönetmiştir. C) Yalnız III E) I, II ve III ✎ Savaştan en kârlı çıkan devlet Bulgaristan olmuştur. Bu durum II. Balkan Savaşı’nın çıkmasında son derece etkilidir. 1-C 2-D 3-A 4-B 5-E ~ 173 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası B. II. BALKAN SAVAŞI (1913) Sırbistan Yunanistan BULGARİSTAN Karadağ 1. I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan Savaşı’nda yer alan Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan B) Romanya C) Sırbistan D) Karadağ E) Arnavutluk Romanya ☸ Savaşın Nedenleri Bulgaristan’ın I. Balkan Savaşı sonucunda fazla toprak elde etmesi (temel sebep) Diğer Balkan devletlerinin Bulgaristan’ın bu kadar güçlenmesinden rahatsız olması Balkan devletlerinin toprak paylaşımı konusunda anlaşamaması 2. Aşağıdakilerden hangisi II. Balkan Savaşı’nın nedenlerinden biridir? A) Arnavutluk’un bağımsız olması B) Osmanlı Devleti’nin Edirne ve Kırklareli’yi geri alması C) Bulgaristan’ın genişlemesinden diğer Balkan devletlerinin huzursuz olması D) Kanun-i Esâsi’nin ilan edilmesi E) Bâb-ı Âli Baskını’nın gerçekleşmesi ✎ Bulgaristan’ın Balkanlarda güçlenmesinden rahatsız olan Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ Bulgaristan’a savaş ilan etmişlerdir. Bu devletlere, I. Balkan Savaşı’nda yer almayan ve Bulgaristan’dan toprak talep eden Romanya da dâhil olmuştur. I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan Savaşı’nda yer alan devlet Romanya’dır. 3. II. Balkan Savaşı’ndan en zararlı çıkan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan B) Romanya C) Sırbistan D) Karadağ E) Bulgaristan ✎ Osmanlı Devleti, Balkan devletleri arasındaki bu mücadeleyi fırsat bilerek Kırklareli ve Edirne (Doğu Trakya)’yi geri almıştır. Bu durum Osmanlı Devleti’nin Londra Antlaşması’nda belirlenen sınırları kabul etmediğini göstermektedir. II. Balkan Savaşı’nda Mustafa Kemal Bolayır Kolordusu Kurmay Başkanı, Enver Paşa ise Çatalca Birlikleri Kurmay Başkanı olarak görev yapmıştır. ✎ II. Balkan Savaşı sonunda, Balkan devletleri kendi aralarında Bükreş Antlaşması’nı imzalamışlardır. Osmanlı Devleti ise Bulgaristan ve Sırbistan ile ayrı ayrı İstanbul Antlaşmaları’nı yaparken, Yunanistan ile Atina Antlaşması’nı imzalamıştır. 4. II. Balkan Savaşı’nda Bolayır Kolordusu Kurmay Başkanı olan Mustafa Kemal; I. Edirne, II. Kırklareli, III. Selanik bölgelerinden hangilerini işgalden kurtarmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III BALKAN SAVAŞLARINI BİTİREN ANTLAŞMALAR Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913) İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913) Atina Antlaşması (14 Kasım 1913) İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914) ~ 174 ~ Balkan devletleri kendi aralarında imzalamıştır. Antlaşmaya göre; - Manastır, Üsküp ve Priştina Sırbistan’a verilecek. - Serez, Drama, Selanik ve Kavala Yunanistan’a verilecek. - Dobruca ve Silistre Romanya’ya verilecek. Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanmıştır. Bulgaristan Doğu Trakya’yı Osmanlı Devleti’ne bırakmış, Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir. 5. II. Balkan Savaşı sonrasında; Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanan, I. II. Balkan devletlerinin kendi aralarında imzaladıkları, III. Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanan antlaşmalar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak sıralanmıştır? I II III Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanmıştır. Selanik, Yanya ve Girit Yunanistan’a bırakılmış ve Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir. A) Bükreş Atina İstanbul B) Atina Bükreş İstanbul Atina Bükreş D) Bükreş İstanbul Atina Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında imzalanmıştır. Sırbistan’da kalan Türklerin haklarının ve mallarının korunması ile ilgili hükümler vardır. E) Atina İstanbul Bükreş C) İstanbul 1-B 2-C 3-E 4-D 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” Balkan Savaşları’nın Genel Sonuçları ❆ Batı Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege Adaları (Bozcaada (Taşoz) ve Gökçeada (İmroz) hariç) Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştır. ❆ Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığı “Doğu Trakya” ile sınırlı kalmıştır. ❆ Batı Trakya (Gümülcine, Dedeağaç, İskeçe, Kavala, Yanya, Serez ve İşkodra) sorunu ortaya çıkmıştır. ❆ Osmanlı Devleti’nde merkezî yönetim saygınlığını kaybetmiştir. ❆ Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiş ve yaklaşık olarak bugünkü Batı sınırı 1. I. Batı Trakya, II. Arnavutluk, III. Doğu Trakya Osmanlı Devleti yukarıdakilerden hangilerini Balkan Savaşları sonunda kaybetmiştir ? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III belirlenmiştir. ❆ Osmanlı’da ülke içinde göç hareketleri yoğunlaşmıştır. ❆ Almanya’dan getirilen subaylarla Osmanlı ordusu yeniden yapılandırılmaya çalışılmıştır. ❆ İttihat ve Terakki ülkenin yönetimini tümüyle ele geçirmiştir. ❆ Osmanlıcılık fikir akımı zayıflamış, Türkçülük fikir akımı güçlenmiştir. 2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları sonunda kaybettiği yerlerden biri değildir? A) Bosna Hersek B) Makedonya C) Batı Trakya D) Arnavutluk E) Ege Adaları IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) A. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ ☸ GENEL NEDENLER Sanayi İnkılâbı sonrası süreçte ortaya çıkan sömürgecilik yarışı*** Ham madde ve pazar arayışlarının uluslararası rekabete dönüşmesi*** Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle her milletin devlet kurmak istemesi Ülkeler arası silahlanma ve bloklaşmaların yaşanması 3. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya Savaşı'nın genel nedenlerinden biridir? A) İtalya'nın siyasî birliğini kurması B) Fransa'nın Alsas-Loren'i kaybetmesi C) Sömürgecilik arayışlarının artması D) Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet E) Rusya'nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikası ☸ ÖZEL NEDENLER Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda Almanya’ya kaptırdığı Alsace-Loraiene (Alsas Loren) bölgesini geri almak istemesi (kömür havzası rekabeti) Rusya’nın sıcak denizlere inme amacı ve Balkanlarda uyguladığı Panslavizm politikası 4. I. Dünya Savaşı’nın nedenlerinden biri olan devletlerarası rekabetin; I. ham madde gereksiniminin azalması, II. silahlanmanın yoğunluk kazanması, III. devletlerarası bloklaşmanın yaşanması Avusturya-Macaristan ile Rusya’nın Balkanlara hakim olma düşüncesi durumlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? İtalya ve Fransa’nın Kuzey Afrika’da sömürge rekabetine girmesi A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II İtalya’nın Akdeniz’e egemen olma düşüncesi C) Yalnız III E) II ve III Japonya’nın Uzakdoğu’daki Alman sömürgelerini ele geçirmek istemesi Savaşın başlamasında etkili olan en önemli iki devlet Almanya ile İngiltere’dir. 5. I. Dünya Savaşı’nın çıkmasına yol açan ilk savaş ilanı, aşağıdaki devletlerin hangileri arasında gerçekleşmiştir? A) Almanya ile İngiltere B. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI ✎ 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan Veliahdı Ferdinand ve eşinin, Bosna Hersek’in başkenti Saraybosna’yı ziyareti esnasında Sırplı bir genç (Princep) tarafından öldürülmesi I. Dünya Savaşı’nı başlatan kıvılcım olmuştur. B) Avusturya-Macaristan ile Sırbistan C) Avusturya-Macaristan ile Rusya D) İngiltere ile İtalya E) Almanya ile Fransa ✎ Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a savaş açmasıyla I. Dünya Savaşı fiilen başla- mış; Rusya Sırbistan’ın, Almanya ise Avusturya-Macaristan’ın yanında yer almıştır. 1-D 2-A 3-C 4-E 5-B ~ 175 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası DEVLETLERARASI BLOKLAŞMALAR 1. I. İTTİFAK (BAĞLAŞMA) DEVLETLERİ Almanya, II. Rusya, İTİLÂF (ANLAŞMA) DEVLETLERİ III. Avusturya – Macaristan, IV. Bulgaristan Almanya İngiltere Avusturya-Macaristan Fransa İtalya Rusya SAVAŞ BAŞLADIKTAN SONRA Yukarıdakilerden hangileri İttifak (Bağlaşma) Devletleri Grubu'nda yer almıştır? A) I ve II B) I ve III D) I, II ve IV C) II ve IV E) I, III ve IV 2. İngiltere I. Almanya İngiltere Avusturya-Macaristan Fransa İtalya Rusya IV. Rusya Osmanlı Devleti İtalya (taraf değiştiren devlet) V. ABD Bulgaristan Japonya (ilk ayrılan devlet) Yukarıdakilerden hangisi İtilaf (Anlaşma) Devletleri’nden biri değildir? Yunanistan (son katılan devlet) ABD II. Fransa III. Almanya A) I B) II C) III D) IV E) V Sırbistan Romanya Belçika Hollanda Portekiz Brezilya 3. I. Dünya Savaşı sürecinde 1915’te taraf değiştirerek İtilaf Grubu’na geçen devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya Çin C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ ✎ Osmanlı Devleti, Trablusgarp ve Balkan Savaşları’nın yaralarını henüz saramadığı için savaşın başlangıcında tarafsız bir tutum sergilemiştir. ✎ İngiltere de yeni cephelerin açılmasını çıkarlarına uygun bulmadığı için Osmanlı B) Bulgaristan D) Rusya C) Almanya E) Romanya 4. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesine yol açan Yavuz ve Midilli gemileri aşağıdaki devletlerden hangisinin limanlarını bombalamıştır? A) İtalya B) İngiltere D) Rusya C) Fransa E) Yunanistan Devleti’nin savaşa girmesini istememiştir. ✎ Osmanlı Devleti, siyasî yalnızlığına son vermek ve daha önce kaybettiği toprakları geri alabilmek için önce İngiltere ve Fransa’ya yaklaşmak istemiş, ancak geri çevrilince Almanya ile yakınlaşmıştır. ✎ Bu yakınlaşma sonucunda Osmanlı Devleti ile Almanya arasında 2 Ağustos 1914 tarihinde bir ittifak antlaşması imzalanmıştır. ✎ Akdeniz’de İngilizlerden kaçan “Goeben” ve “Breslav” adlı iki Alman savaş gemisi Çanakkale Boğazı’nı geçip Osmanlı Devleti’ne sığınmış, Osmanlı Devleti bu gemileri satın aldığını bildirerek gemilere Türk bayrağı çekmiş ve isimlerini de “Yavuz” ve “Midilli” olarak değiştirmiştir. ✎ Adları Yavuz ve Midilli olarak değiştirilen bu savaş gemileri, Alman Amiral Souchon 5. İngiltere Birinci Dünya Savaşı'nda, Osmanlı Devleti'nin tarafsız kalmasını istemiş ve bu doğrultuda çaba göstermiştir. Osmanlı Devleti'nin aşağıdaki özelliklerinden hangisinin, İngiltere'nin bu yönde bir politika izlemesini zorunlu kıldığı savunulamaz? A) Halifenin dinî gücü B) Sanayi gücü C) Boğazlara hâkimiyeti D) İnsan gücü (Şuson) komutasında Karadeniz’e açılarak Ruslara ait Sivastopol ve Odessa limanlarını bombalamıştır. E) Jeopolitik konumu ✎ Rusya bu gelişme sonrasında 31 Ekim 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiş, böylece Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girmiştir. ~ 176 ~ 1-E 2-C 3-A 4-D 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın Yanında Savaşa Girme Sebepleri Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Yanında Görme Sebepleri Balkanlarda ve Kuzey Afrika’daki toprak kayıplarını telâfi etmek Yeni cepheler açılmasını sağlayarak savaşı daha geniş bir alana yaymak ve böylece savaş yükünü hafifletmek Ege adalarını geri almak Osmanlı’nın stratejik konumundan faydalanarak Boğazları korumak Siyasî yalnızlıktan kurtulmak Kapitülasyonlardan ve borçlardan kurtulmak İngiliz sömürgelerini engellemek Orta Asya Türkleri ile birleşip Turancılık idealini gerçekleştirmek İttihat ve Terakki yönetiminin, özellikle de Enver Paşa’nın, Alman hayranlığı ve Almanya’nın kazanacağına inanması 1. Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı'na girerken; I. kaybettiği toprakları geri alma, II. siyasî itibarını geri kazanma, III. Turancılık idealini gerçekleştirme hedeflerinden hangilerine ulaşmak istemiştir? A) Yalnız I Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Rusya’nın müttefikleriyle bağlantısını kesmek Halifelik makamından faydalanmak Musul ve Kerkük petrollerinden faydalanmak Osmanlı Devleti’nin insan gücünden faydalanmak Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girerken sömürge elde etme amacı gütmemiştir. 2. Aşağıdakilerden hangisi Almanya'nın Osmanlı Devleti ile ittifak yapmasının amaçlarından biri değildir? A) Yeni cepheler açarak savaşı geniş bir alana yaymak B) Osmanlı'nın insan gücü ve ham madde kaynaklarından yararlanmak C) Osmanlı'nın jeopolitik konumundan yararlanmak D) Halifenin dinî nüfuzundan yararlanmak E) Osmanlı'nın askerî teknolojisinden yararlanmak D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER ✎ Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda 2’si taarruz, 7’si savunma olmak üzere toplam 9 farklı cephede mücadele etmiştir. Savunma cephelerinin 4’ü ülke sınırları içinde, 3’ü müttefiklere yardım amaçlı olarak sınır dışında açılmıştır. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER 3. Osmanlı Devleti’nin, I. Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında girmesinde etkili olan kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Tevfik Paşa B) Ahmet İzzet Paşa C) Enver Paşa Taarruz Cepheleri Savunma Cepheleri Yardım Amaçlı Cepheler Kafkas (Doğu) Cephesi Çanakkale Cephesi Makedonya Cephesi Kanal (Süveyş) Cephesi Irak-Musul Cephesi Galiçya Cephesi Suriye-Filistin Cephesi Romanya Cephesi Hicaz-Yemen Cephesi D) Salih Paşa E) Damat Ferit Paşa 4. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği; I. Kafkas, II. Çanakkale, Sınır Dışı Cepheleri ☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ III. Kanal cephelerinden hangileri taarruz amaçlıdır? A) Yalnız I B) Yalnız III D) I ve III 1) Kafkas (Doğu) Cephesi (Toprak Kazanılan Tek Cephe)*** C) I ve II E) I, II ve III ✎ I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı coğrafyasında açılan ilk cephe Kafkas Cephesi’dir. ✎ Ruslara karşı mücadele edilen Kafkas Cephesi’nin açılmasında; Rusya’nın güneye ilerleyişini durdurmak Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini desteklemek Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurup Turancılık fikrini hayata geçirmek 5. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nda toprak kazandığı tek cephe aşağıdakilerden hangisidir? A) Çanakkale B) Kafkas D) Irak-Musul C) Kanal E) Makedonya Bakü petrollerini ele geçirmek Kafkaslar üzerinden Hindistan’a ulaşmak gibi amaçlar etkili olmuştur. 1-E 2-E 3-C 4-D 5-B ~ 177 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Enver Paşa komutasındaki Türk ordusu Sarıkamış Taarruzu’nda şiddetli soğuk, bu- laşıcı hastalık ve açlık nedeniyle ağır kayıplar vermiştir. Binlerce asker Allahüekber Dağları’nın eteklerinde soğuktan donarak şehit düşmüştür. ✎ Cephede askerî başarı sağlanamamış; Muş, Bitlis, Erzincan, Erzurum, Van ve Trab- zon Rusların eline geçmiştir. Ancak, Çanakkale Cephesi’ndeki görevi bittikten sonra Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan Mustafa Kemal, 6-7 Ağustos 1916’da Muş ve Bitlis’i Rusların elinden geri almıştır. 1. I. Dünya Savaşı’nda İtilaf Grubu’nda yer alan Rusya, 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin çıkması üzerine aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile savaştan çekilmiştir? A) Moskova B) Brest-Litowsk C) Versay D) Nöyyi ✎ Osmanlı Devleti, Ermeni komitelerinin desteği ile isyanların büyüdüğünü görünce E) Saint-Germain birtakım önlemler almıştır. Osmanlı Dâhiliye Nezareti, 24 Nisan 1915’te Ermeni komite merkezlerinin kapatılması, belgelerine el konulması ve komite elebaşlarının tutuklanmasını öngören bir genelge yayımlayarak ilgili merkezlere bildirmiştir. Bu genelge üzerine İstanbul’da Hınçak ve Taşnak Ermeni Komitelerinin elebaşılığını 2. Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan Mustafa Kemal; I. yapan 2345 kişi tutuklanmıştır. Ermenilerin “soykırım yıl dönümü” diye andıkları ve her yıl Amerika Birleşik Devletleri’nin meclislerine getirilen “24 Nisan” günü meselesi, bu genelgenin yayınlandığı günü işaret etmektedir. Van, II. Muş, III. Bitlis şehirlerinden hangilerini Rus işgalinden kurtarmıştır? ✎ Osmanlı Devleti’ne karşı Ruslara destek veren Ermeniler, 27 Mayıs 1915’te çıkar- A) Yalnız I tılan Ermeni Tehcir Yasası ile Suriye ve Lübnan’a zorunlu göçe tâbi tutulmuştur. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Cephede savaş devam ederken Rusya’da 1917’de Bolşevik İhtilâli patlak verince, Çarlık yönetimi yıkılmış ve Rusya Brest-Litowsk antlaşmasıyla savaştan çekilmiştir. Rusya’nın I. Dünya Savaşı’ndan çekilmesine ve böylece Kafkas Cephesi’nin de kapanmasına yol açan en önemli gelişme, Ekim 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin çıkmasıdır. 3. Aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylaşıldığı gizli antlaşmalarda yer alan devletlerden biri değildir? ✎ 3 Mart 1918 tarihinde Osmanlı Devleti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Brest- A) ABD Litowsk Antlaşması ile; C) İtalya B) Fransa D ) İngiltere E) Yunanistan Osmanlı Devleti 1878 Berlin Antlaşması esnasında kaybettiği Kars, Ardahan ve Batum’u (Elviye-i Selâse) geri almıştır. Rusya I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir. (Gizli antlaşmaları açıklamıştır.) Doğu Cephesi kapanmıştır. ✎ Bolşevik İhtilâli (Ekim Devrimi) sonrasında Rusya’daki yeni rejim (sosyalizm), kendi ülkelerindeki sistemle (kapitalizm) ters düştüğü için İtilaf Devletleri tarafından tanınmamıştır. ✎ Kafkas Cephesi’nde yaşanan başarısızlık Türkçülük (Turancılık) fikrinin gerçekleşti- rilemeyeceğini ortaya çıkarmıştır. 4. I. Kars, II. Ardahan, III. Artvin Yukarıdakilerden hangileri Brest-Litowsk Antlaşması ile Rusya’dan geri alınmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Kafkas (Doğu) Cephesi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda toprak kazandığı tek cephedir. (Kars-Ardahan-Batum) 5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın isteğiyle Kanal Cephesi’ni açmasında; 2) Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi I. ✎ Almanya’nın isteği ile Osmanlı Devleti tarafından açılan taarruz cephesidir. II. Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini desteklemek, ✎ İngilizlere karşı mücadele edilen bu cephenin açılmasında; İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek III. İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? İngiltere’ye sömürgelerinden gelen yardımı engellemek A) Yalnız I Mısır’ı İngilizlerden geri almak Mısır’ı İngilizlerden geri almak, B) Yalnız II D) I ve III gibi amaçlar etkili olmuştur. C) I ve II E) I, II ve III ✎ Bahriye Nazırı Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, 1915 yılında Süveyş Ka- nalı’na iki kez taarruza geçmiş, ancak herhangi bir sonuç alınamamıştır. ~ 178 ~ 1-B 2-E 3-A 4-C 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” ✎ Osmanlı ordusunun geri çekilmesi üzerine İngilizler, Sina Yarımadası’nı ele geçirmiş ve Suriye’ye kadar ilerlemişlerdir. ✎ Osmanlı Devleti bu mücadele sırasında Araplardan yardım alacağını düşünmüş, an- cak Araplar bu savaşta İngilizlerin yanında yer almıştır. Arapların bu cephede İngilizleri desteklemesi İslâmcılık (Ümmetçilik) fikrinin sona erdiğini, buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir. 1. Birinci Dünya Savaşı’nda Arapların, Osmanlı Devleti’ne karşı İngilizlerle birlikte hareket etmesi, aşağıdaki fikir akımlarından hangisinin sona erdiğini göstermektedir? A) Milliyetçilik B) İslâmcılık C) Türkçülük D) Osmanlıcılık ☸ SAVUNMA CEPHELERİ E) Adem-i Merkeziyetçilik 1) Çanakkale Cephesi (Zaferle Sonuçlanan Tek/Kapanan İlk Cephe)*** ✎ Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği en önemli cephedir. ✎ İtilaf Devletleri tarafından; İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek 2. I. Dünya Savaşı’nda aşağıdaki cephelerden hangisi, Osmanlıların ve müttefiklerinin kararları dışında, İtilaf Devletlerinin saldırısı ile açılmıştır? A) Çanakkale B) Makedonya C) Kanal D) Kafkas Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek E) Suriye-Filistin Balkan uluslarını da savaşın içine çekmek İngiliz sömürge yollarının güvenliğini sağlamak Cephe sayısını azaltarak İtilaf Devletleri’nin yükünü hafifletmek gibi amaçlarla açılmıştır. ✎ İngiliz ve Fransız donanmalarının 19 Şubat 1915’te Çanakkale Boğazı’nı bombala- masıyla başlayan savaş, 18 Mart 1915’te Nusret Mayın Gemisi’nin döşediği mayınlar ve topçuların çabalarıyla Kumkale ve Seddü’lbahir’de zaferle sonuçlanmıştır. ✎ İtilaf Devletleri, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan Anzakların da desteği ile 25 Nisan 1915’te Gelibolu Yarımadası’na asker çıkararak karadan saldırıya geçmiştir. Ancak burada da ünlü Türk topçusu Seyit Onbaşı destanlaşmıştır. ✎ Gelibolu Yarımadası’nda 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal’in emrinde- ki kuvvetler Anafartalar, Kireçtepe, Conkbayırı ve Arıburnu cephelerinde büyük zaferler kazanmıştır. Bu zaferler İstanbul’un işgalini önlemiştir. 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal Arıburnu’nda askerlere: “Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vermiş ve savaşın kaderini belirlemiştir. ✎ Çanakkale Boğazı’nı karadan da geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, 9 Ocak 3. Aşağıdakilerden hangisi Çanakkale Cephesi’nin açılma nedenleri arasında gösterilemez? A) İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak B) İngiliz sömürge yollarının güvenliğini sağlamak C) Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek D) Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek E) Bakü petrollerini ele geçirmek 4. Çanakkale Cephesi’nde 19. Tümen Komutanı olan Mustafa Kemal’in; I. Anafartalar, II. Conkbayırı, III. Derne cephelerinden hangilerinde gösterdiği başarılar İstanbul’un işgalini önlemiştir? A) Yalnız I 1916 tarihinde Gelibolu Yarımadası’ndan çekilerek cepheyi kapatmışlardır. Böylece I. Dünya Savaşı’nda kapanan ilk cephe Çanakkale Cephesi olmuştur. ❆ Çanakkale Savaşlarının Sonuçları Ekonomik yönden yardım alamayan Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilâli çıkmış ve Çarlık rejimi yıkılarak yerine Sovyet Rusya kurulmuştur. Osmanlı Devleti’nin ve I. Dünya Savaşı’nın süresi uzamıştır. İstanbul ve Boğazların işgali engellenmiştir. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 5. Mustafa Kemal, “Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vererek hangi savaşın kaderini belirlemiştir? A) Sakarya Meydan Muharebesi B) Büyük Taarruz Bulgaristan İttifak Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuş, böylece Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlanmıştır. C) Çanakkale Savaşları Eğitimli pek çok insan şehit düşmüş, eğitimli insan açığı ortaya çıkmıştır. E) Kütahya-Eskişehir Muharebesi D) Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal’e “Albay” rütbesi verilmiş ve bir lider olarak dünyaca tanınmıştır. Mustafa Kemal’in “Kurtuluş Savaşı”nın lideri olmasında etkili olmuştur. 1-B 2-A 3-E 4-D 5-C ~ 179 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası 2) Irak Cephesi ✎ Bu cephe İngiltere tarafından; Irak (Musul–Kerkük) ve İran’ın (Abadan) petrol kay- naklarını korumak, sömürgelerini tehdit eden Alman ve Osmanlı kuvvetlerini engellemek ve Rusya’ya Kafkaslar üzerinden yardım ulaştırmak amacıyla açılmıştır. 1. I. Irak, II. Suriye-Filistin, ✎ Halil Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngilizlere karşı Selman-ı Pak ve Kutü’l III. Hicaz-Yemen Yukarıdaki cephelerden hangilerinin açılmasında İngiltere’nin Rusya’ya yardım ulaştırma amacı vardır? Amare’de üstünlük sağlamış, İngiliz Generali Tawnshand tutsak edilmiştir. Ancak bu başarının devamı getirilememiş ve İngilizler Musul’a kadar ilerlemişlerdir. ✎ Osmanlı Devleti Irak Cephesi’nde Musul ve Kerkük dışında tüm Irak’ı kaybetmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 3) Suriye-Filistin Cephesi ✎ Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda görev yaptığı son cephedir. 2. I. Dünya Savaşı’nda; I. ✎ Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu cephede de İngilizlere karşı mücadele edil- Kanal, II. Suriye-Filistin, miştir. III. Hicaz-Yemen ✎ Bu cephede başarı sağlanamamış, Arapların (Şerif Hüseyin) da desteğini alan İngi- cephelerinden hangilerinde, Arapların İngilizleri desteklemesi nedeniyle İslâmcılık (Ümmetçilik) fikri önemini kaybetmiştir? lizler Kudüs ve Filistin’i ele geçirmiş, Suriye’ye kadar dayanmıştır. ✎ Arapların bu cephede de İngilizleri desteklemesi Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini, buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir. A) Yalnız I ✎ Mustafa Kemal bu cephede, Alman General Limon Van Sanders komutasındaki Yıl- dırım Orduları Komutanlığı’na bağlı 7. Kolordu Komutanı olarak görev yapmış ve Halep’in kuzeyinde oluşturduğu savunma hattıyla düşman ilerleyişini durdurmuştur. Mustafa Kemal daha sonra Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atanmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III 3. Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda görev yaptığı son cephedir. 4) Hicaz-Yemen Cephesi Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu cephede İngilizlere karşı savaşılmıştır. ✎ İngilizler tarafından açılan bu cephede Osmanlı Devleti, Arap Yarımadası’ndaki İn- Yukarıda özellikleri verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir? giliz ilerleyişini durdurmak ve kutsal yerleri korumak amacıyla mücadele etmiştir. ✎ Hicaz Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı’ya karşı hareket et- miştir. Bu durum da Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini açıkça göstermektedir. A) Çanakkale B) Makedonya C) Hicaz-Yemen D) Kafkas E) Suriye-Filistin ✎ İngilizlere karşı savaşılan bu cephede de başarı sağlanamamış, Hicaz ve Yemen bölgesi Osmanlı hâkimiyetinden çıkmıştır. 4. I. Dünya Savaşı’nda; I. ☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri) Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri ✎ Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında açılan cephelerdir. Makedonya, II. Galiçya, III. Suriye-Filistin cephelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında mücadele ettiği cephelerdir? A) Yalnız I ✎ Osmanlı Devleti Bulgaristan ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na yardım B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III etmek için Osmanlı toprakları dışında Galiçya, Romanya ve Makedonya’da da mücadele etmiştir. ✎ Rusya, Romanya ve Fransa’ya karşı savaşılan bu cepheler Rusya’nın savaştan ayrıl- ması ile kapanmıştır. 5. I. Dünya Savaşı’nda Mustafa Kemal; I. Çanakkale, II. Kafkas, Mustafa Kemal I. Dünya Savaşı’nda sırasıyla; Çanakkale Kafkas Suriye-Filistin ÇıKıŞ şeklinde kodlanabilir. III. Hicaz-Yemen cephelerinden hangilerinde mücadele etmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III cephelerinde mücadele etmiştir. 1-A ~ 180 ~ 2-E 3-E 4-C 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” 1. Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği sırada İtilaf Devletleri Osmanlı topraklarını paylaşmak için kendi aralarında gizli antlaşmalar imzalamışlardır. Aşağıdakilerden hangisi bu gizli antlaşmalardan biri değildir? A) Sykes-Picot B) Rethondes C) Petrograt D) Mac Mahon E) Saint Jean de Maurienne 2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti kutsal cihat ilan etmesine rağmen Araplar İngilizlerle işbirliği yapmıştır. Bu durumun oluşmasında etkili olan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Petrograt Protokolü B) Sykes-Picot Antlaşması C) Londra Antlaşması D) Mac Mahon Antlaşması E) İstanbul Antlaşması 3. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili olarak; I. Londra, II. Sykes-Picot, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler E. I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR ✎ Antlaşmaların temel amacı Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıdır. Antlaşmalar İmzalayanlar - İngiltere İstanbul (Boğazlar) - Fransa (1915) - Rusya Londra (1915) Sykes-Picot (1916) - İngiltere Fransa İtalya Rusya - İngiltere - Fransa - İngiltere Mac Mahon (1916) - Hicaz Emiri Şerif Hüseyin Petrograd Protokolü (1916) Saint Jean de Maurienne (1917) - İngiltere - Fransa - Rusya - İngiltere - Fransa - İtalya III. Mac Mahon, IV. Saint Jean de Maurienne antlaşmalarından hangileri, İngiltere ve Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri belirlemek amacıyla imzalanmıştır? A) I ve IV İçeriği ve Özellikleri B) I ve III D) III ve IV C) II ve III E) I, II ve IV - Boğazlar ve İstanbul Rusya’ya bırakılmıştır. - Rusya da, İngiltere ve Fransa’nın Anadolu ve Orta Doğu’daki çıkarlarını kabul etmiştir. - Antalya çevresi İtalya’ya bırakılmış, ayrıca Oniki Ada ve Trablusgarp’taki İtalyan egemenliği de kabul edilmiştir. 4. 1916’da İngiltere ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında imzalanan ve Arap halkının Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmasına karşın İngiltere’nin de Arapların bağımsızlığını tanımasını öngören gizli antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? - Bu antlaşmanın ardından İtalya, İtilaf Devletleri safına geçmiştir. (Taraf değiştirmiştir.) A) Sykes-Picot Antlaşması - Hayfa, Akka ve (Musul hariç) Irak bölgesi İngiltere’ye; Çukurova, Suriye, Lübnan ve Antakya bölgesi ise Fransa’ya verilmiştir. C) Mac Mahon Antlaşması - Arap halkının Osmanlı Devleti’ne ayaklanmasına karşılık, İngiltere Arapların bağımsızlıklarını tanıyacak ve büyük bir Arap İmparatorluğu kurulmasına yardımcı olacaklardı. - İngiltere ve Fransa Boğazlar, Doğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Karadeniz kıyılarını Rusya’ya bırakmışlardır. B) Petrograt Protokolü D) İstanbul Antlaşması E) Saint Jean de Maurienne Antlaşması 5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasını öngören gizli antlaşmalarda aşağıdaki devletlerden hangisinin imzası yoktur? A) İngiltere B) Fransa D) İtalya C) Rusya E) Almanya - Güneybatı Anadolu (Antalya, Aydın, Konya) ile İzmir ve çevresi İtalya’ya bırakılmıştır. 1-B 2-D 3-A 4-C 5-E ~ 181 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili, Londra ve Saint Jean de Maurienne Antlaşmaları, İngiltere ve Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması konusunda yapılan gizli 1. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması konusunda yapılan gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyuran devlet aşağıdakilerden hangisidir? antlaşmalara Yunanistan katılmamıştır. Ayrıca Bolşevik İhtilâli nedeniyle savaştan çekilen Rusya, yapılan bu gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyurmuştur. A) Rusya B) Almanya C) İtalya D) ABD E) Osmanlı Devleti F. ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917) ✎ I. Dünya Savaşı’nın başlarında tarafsızlığını ilan eden ABD’nin, İtilaf Devletleri’ne yaptığı silah ve cephane ticareti Almanya ile ilişkilerini bozmuş ve 1917 yılından itibaren tarafsızlığını bozmak zorunda kalmıştır. ✎ Almanya, ABD’den silah ve cephane ticaretini durdurmasını talep etmiş, ancak bu 2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasını öngören gizli antlaşmalara aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır? A) İtalya isteği dikkate alınmayınca Atlas Okyanusu’ndaki ABD gemilerini batırmıştır. ✎ Bunun üzerine tarafsızlığını bozan ABD, 2 Nisan 1917’de Almanya’ya savaş açarak C) İngiltere B) Fransa D) Yunanistan E) Rusya İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuştur. ✎ İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ni kabul edeceğini açıklaması da, ABD’nin İtilaf Bloku’nda savaşa katılmasında etkili olmuştur. 2 Nisan 1917’de ABD’nin savaşa girmesi, savaşın kaderini değiştirmiş ve İtilaf Dev- 3. Aşağıdakilerden hangisi Wilson İlkelerinden biri değildir? A) Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek letleri’nin lehine kısa sürede sonuçlanmasına neden olmuştur. B) Devletler arasında gizli antlaşmalar yapılmayacak G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918) C) Devletler arasındaki sorunların çözümü için bir uluslararası bir teşkilât kurulacak ✎ ABD Başkanı Woodrow Wilson’un, I. Dünya Savaşı sırasında yayımladığı ve temel D) Her millet çoğunlukta olduğu bölgelerde kendi geleceğini kendisi belirleyecek amacı kalıcı barışın sağlanması ve sömürgeciliğin sona ermesini sağlamak olan 14 maddeden oluşan bildiridir. E) Fransa, Alsace-Loraiene kömür havzasını Almanya’ya geri verecek ✎ İtilaf Devletleri, çıkarlarına ters düşse de ABD gibi önemli bir gücü kaybetmemek için bu ilkeleri kabul ettiklerini açıklamışlar, ancak sözlerinde durmamışlardır. ✎ ABD, Wilson İlkeleri’nin kabul edilmesiyle İtilaf Grubu’na katılmıştır. 4. Wilson İlkeleri’nin Önemli Maddeleri ❆ Her ulus kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Sömürgeciliğe karşı) ❆ Yenen devletler yenilenlerden toprak almayacak. (Bu madde İtilaf devletleri tarafından Anadolu’nun işgal edilmesiyle ihlal edilecektir.) ❆ Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek. ❆ Devletlerarasında açık diplomasi olacak, gizli antlaşmalar yapılmayacak. ❆ Ekonomik engeller kaldırılacak ve aşırı silahlanmaya son verilecek. I. Devletlerarası gizli diplomasi yapılmayacak. II. Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek. III. Boğazlar her devletin ticaret gemilerine açık olmayacak. Yukarıdakilerden hangileri Wilson İlkelerinden biri değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III ❆ Uluslararası sorunların çözümünü sağlayabilecek, her devletin temsilcisinden C) Yalnız III E) II ve III oluşan uluslararası bir teşkilât kurulacak. (Cemiyet-i Akvam) ❆ Türk egemenliği altında yaşayan diğer milletler, çoğunlukta olduğu bölgelerde kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti kurma düşüncesini gündeme getirecektir.) ❆ Osmanlı Devleti’nde Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelerde Türk hâkimiyeti kesin olarak sağlanacaktır. ❆ Boğazlar dünya devletlerinin ticaret gemilerine açık olacak. (Bu madde uluslar- arası eşitlik prensibine aykırıdır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarını sınırlandırmaktadır.) ❆ Almanya Alsace-Loraiene (Alsas Loren) bölgesini Fransa’ya geri verecek. ❆ Bağımsız bir Polonya Devleti kurulacak. ~ 182 ~ 5. 18 Ocak 1918’de yayımlanan Wilson İlkelerine göre yeniden kurulması planlanan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yugoslavya B) Polonya C) Letonya D) Estonya E) Çekoslovakya 1-A 2-D 3-E 4-C 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” Wilson İlkelerine göre yeniden kurulması planlanan devlet Polonya’dır. Wilson İlkeleri’nde dünya barışını korumak amacıyla Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler Cemiyeti) kurulması ilk kez gündeme gelmiştir. Wilson İlkeleri’nde, Türk egemenliği altındaki diğer milletlere kendi kendini yönetme hakkı (self determinasyon) verilmesi, azınlıkların ülke bütünlüğünü bozucu zararlı çalışmalarına (zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine) dayanak oluşturmuştur. ✎ Anlaşma Devletleri’nin ABD Başkanı Wilson’un yayımladığı “Wilson Prensipleri”ne uymaması üzerine, ABD “Monroe Doktrini”ne dayanarak dünya siyasetinden çekilmiştir. 1. Birinci Dünya Savaşı yıllarında meydana gelen; I. Bolşevik İhtilâli nedeniyle Rusya'nın savaştan çekilmesi, II. ticaret ve yolcu gemilerinin batırılması ile ABD'nin İtilaf Devletleri safında savaşa girmesi, III. Paris Barış Konferansı sırasında İngiltere'nin Doğu Akdeniz'deki çıkarlarını koruma çabasına yönelmesi gelişmelerinden hangileri daha önce Osmanlı toprakları üzerinde yapılan paylaşım planlarında değişiklik yapılmasına neden olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III MONROE DOKTRİNİ (Yalnızlık Politikası) ABD Başkanı James Monroe’nin 2 Aralık 1823 tarihinde kongreye sunduğu doktrindir. Bu doktrin ABD dış politikası için önemli bir gelişmedir. Bu doktrine göre, Avrupa kıtasındaki herhangi bir olay ABD’yi ilgilendirmeyecek, ABD hiçbir ittifak ya da anlaşmaya dâhil olmayacak, kendisi dışında gerçekleşen Avrupa olaylarına müdahil olmayacaktı. 2. Osmanlı Devleti, aşağıdakilerden hangisiyle I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir? A) Selanik Ateşkes Antlaşması H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI B) Mondros Ateşkes Antlaşması C) Sevr Antlaşması D) Brest-Litowsk Antlaşması Bulgaristan Osmanlı Devleti Avusturya-Macaristan Selanik Ateşkesi (29 Eylül 1918) E) Mudanya Ateşkes Antlaşması Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918) Willa Guiste Ateşkesi (3 Kasım 1918) 3. I. Dünya Savaşı’ndan sonra yenilen devletlerle imzalanan; I. Selanik, II. Rethondes, Almanya Rethondes Ateşkesi (11 Kasım 1918) ✎ Bu ateşkes antlaşmaları I. Dünya Savaşı’nı fiilen bitirmiştir. Savaşın resmen sona ermesi ise, esasları Paris Barış Konferansı’nda belirlenen barış antlaşmalarının imzalanması ile gerçekleşmiştir. İ. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI Almanya Avusturya Versailles (Versay) Saint Germain (Sen Jermen) III. Mondros ateşkes antlaşmalarıyla savaştan çekilen devletler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I II Avusturya Macaristan B) Bulgaristan Osmanlı Almanya C) AvusturyaMacaristan Osmanlı Bulgaristan D) Bulgaristan Almanya Osmanlı E) Almanya Avusturya Macaristan Osmanlı (10 Eylül 1919) Neuilly (Nöyyi) (27 Kasım 1919) Macaristan Trianon (Triyanon) (4 Haziran 1920) 4. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan barış antlaşmalarından biri değildir? A) Mondros Sevres (Sevr) Osmanlı A) Almanya (28 Haziran 1919) Bulgaristan Osmanlı Devleti III (10 Ağustos 1920) B) Triannon D) Versay 1-C 2-B C) Neuilly E) Sevr 3-D 4-A ~ 183 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası J. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ❆ Avrupa’nın ve dünyanın siyasî yapısı değişmiştir. ❆ Savaştan en kârlı çıkan devlet İngiltere olmuştur. ❆ Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan, Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur. ❆ Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine Yugoslavya 1. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine aşağıdaki devletlerden hangisi kurulmuştur? A) Polonya B) Yugoslavya C) Letonya D) Estonya E) Çekoslovakya devleti kurulmuştur. ❆ Rusya’da Komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm (Nasyonal Sosya- lizm) gibi baskıcı (totaliter) rejimler ortaya çıkmıştır. ❆ Dünya barışını korumak için uluslararası bir teşkilât olarak Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulmuştur. ❆ Sömürgeciliğin yerini Manda ve Himaye almıştır. ❆ Osmanlı, Avusturya Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya gibi büyük imparator- luklar parçalanmış, ulus devletler ortaya çıkmıştır. 2. Birinci Dünya Savaşı’ndan en kârlı çıkan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya B) Fransa D) İngiltere C) Almanya E) Rusya ❆ Arapların Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla İslâmcılık (Ümmetçilik) anlayışı sona ermiştir. ❆ Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez I. Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır. ❆ Kimyasal silah kullanımı Sivil Savunma Örgütleri’nin kurulmasına yol açmıştır. ❆ Savaştan umduğunu bulamayan devletler daha sonra II. Dünya Savaşı’nın çık- masına neden olmuştur. 3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan devletlerden biri değildir? A) Polonya B) Estonya C) Arnavutluk D) Yugoslavya I. DÜNYA SAVAŞI’NA GENEL BİR BAKIŞ E) Çekoslovakya İngiltere - Savaştan en kârlı çıkan devlet ABD - Savaşın kısa sürede bitmesini sağlayan devlet İtalya - Savaş esnasında (1915) taraf değiştiren devlet Yunanistan - Savaşa en son dahil olan devlet Japonya - Savaştan ilk çekilen devlet Bulgaristan - İtilaf Devletleri ile ilk ateşkes imzalayan devlet Rusya - Rejim değişikliği yaşanan devlet C) Almanya-Japonya ABD-Japonya - Ekonomisi en fazla gelişen devletler D) Bulgaristan-Yunanistan 4. I. Dünya Savaşı’na en son katılan devlet ile savaştan ilk çekilen devlet aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) Yunanistan-Japonya B) ABD-Rusya E) ABD-Almanya K. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918) ✎ 1918 yılı sonlarına doğru Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi Osmanlı Devleti ile Al- manya arasındaki bağlantının kesilmesine yol açmış, Trakya ve İstanbul da olası bir Yunan saldırısına karşı açık hâle gelmiştir. ✎ Bu süreçte İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetimden çekilmiş, partinin yöneticileri de (Cemal Paşa, Enver Paşa vb.) ülkeyi gizlice terk etmiştir. ✎ Mondros Ateşkesi imzalanmadan önce padişah V. Mehmet Reşat ölmüş, yerine Padişah Vahdettin (VI. Mehmet) geçmiştir. ✎ İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekilmesi üzerine Ahmet İzzet Paşa sadrazamlı- ğa getirilmiş ve yeni hükûmeti kurmuştur. ✎ Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, devletin içinde bulunduğu durumu değerlendirerek 5. İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekilmesi üzerine kurulan ve devletin içinde bulunduğu durumu değerlendirerek İtilaf Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunup Mondros Ateşkesi’nin imzalanmasına ön ayak olan hükûmet aşağıdakilerden hangisidir? A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti B) Tevfik Paşa Hükûmeti C) Salih Paşa Hükûmeti D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti İtilaf Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunmuştur. ✎ Taraflar arasındaki görüşmeler 27 Ekim 1918 tarihinde Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda İngilizlere ait Agamemnon Zırhlısı’nda başlamıştır. ~ 184 ~ 1-B 2-D 3-C 4-A 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” ✎ Görüşmelerde Osmanlı Devleti’ni Bahriye Nazırı Rauf Bey (Orbay)’ın başkanlık et- tiği heyet, İtilaf Devletlerini ise İngiliz Amiral Calthorpe (Kalthorp) temsil etmiştir. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI 1. Mondros Ateşkes Antlaşması görüşmelerinde İtilaf Devletleri’ni aşağıdakilerden hangisi temsil etmiştir? A) İtalya Osmanlı Devleti İtilaf Devletleri Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf Bey (Orbay) İngiliz Amirali Calthorpe (Kalthorp) ✎ Yapılan görüşmeler sonucunda, toplam 25 maddeden oluşan Mondros Ateşkes Antlaşması 30 Ekim 1918’de imzalanmıştır. a) Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni İmzalama Nedenleri B) Fransa D) Yunanistan C) İngiltere E) Rusya 2. Mondros Ateşkesi ile ilgili olarak, İtilaf Devletleri’yle yapılan görüşmelerde, Osmanlı Devleti’ni aşağıdakilerden hangisi temsil etmiştir? A) Rauf Bey (Orbay) B) Salih Paşa C) Fethi Bey (Okyar) ❆ Wilson İlkelerinin kapsamına güvenilmesi D) Refet Bey (Bele) ❆ İttihatçıların ülkeyi terk etmesi E) Ali Rıza Paşa ❆ Osmanlı Devleti’nin askerî güçten yoksun olması ❆ Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi sonucu Osmanlı Devleti’nin Almanya ile bağ- lantısının kesilmesi b) Antlaşmanın Önemli Maddeleri ☸ Osmanlı Devleti’nin Egemenlik Haklarını Kısıtlayan Hükümler 1. Çanakkale ve İstanbul Boğazları açılacak, bölgedeki istihkâmlar (askerî üsler) İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecektir. Bu madde ile Anadolu ve Trakya’nın bağlantısı kesilmiş, Osmanlı’nın toprak bütünlüğü bozulmuştur. Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığı ve İstanbul tehdit altına girmiştir. 3. Mondros Ateşkes Antlaşması’nda, "Vilâyet-i Sitte’de bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu bölgeye müdahale edebilecektir" maddesine yer verilmesinin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Rusya’nın işgalini engellemek B) Burada kurulabilecek bir Ermenistan devleti için zemin hazırlamak C) Bölgenin yeraltı zenginliklerine daha kolay el koyabilmek D) İngiltere’nin Hindistan ile olan bağlantısını korumak E) Bu bölgedeki XV. Kolordu’yu etkisiz bırakmak 2. İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlikede gördükleri herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdir. (7. madde) Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları kısıtlanmıştır. Anadolu’nun işgal edileceğinin ilk belirtisidir. İtilaflar bu maddeye dayanarak Anadolu’yu işgal etmişlerdir. İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ne uymayacağını açıkça göstermiştir. 4. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, İtilaf Devletleri’nin kendilerine karşı oluşabilecek direnişleri ve tepkileri engelleme amacına yöneliktir? A) Osmanlı ordusunun terhis edilmesi 3. Vilâyet-i Sitte’de (Bitlis, Elazığ, Diyarbakır, Erzurum, Van, Sivas) herhangi bir karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri işgal edebileceklerdir. (24. madde) Bu madde ile Doğu’da bir Ermenistan Devleti’nin kurulması amaçlanmıştır. 4. Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin denetimine girecektir. Bu madde ile İtilaf Devletleri kendilerine karşı oluşabilecek direnişleri ve tepki- B) Toros Tünellerinin İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi C) Osmanlı demir yollarından İtilaf Devletlerinin yararlanması D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçlarının İtilaf Devletleri denetimine verilmesi E) İtilaf Devletleri’nin güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkına sahip olması leri engellemek istemişlerdir. Bu madde aynı zamanda Osmanlı’yı savunmasız bırakma amacına yöneliktir. 1-C 2-A 3-B 4-D ~ 185 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası 5. Osmanlı Devleti, İttifak Devletleri ile tüm ilişkilerini kesecek, Alman ve Avusturya uyruklu asker ve sivil memurlar Osmanlı topraklarını terk edecektir. Bu madde ile Osmanlı Devleti’nin diplomatik ilişkilerine sınırlama getirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin diğer devletlerle ilişkilerine müdahale edilerek egemenlik hakları kısıtlanmıştır. ☸ Askerî Hükümler 1. Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması için gerekli olan birlikler dışında kalan Osmanlı orduları terhis edilecek, bütün savaş gemilerine, ordunun araç, gereç, silah ve cephanesine el konulacaktır. İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’ni savunmasız duruma düşürmeye, böylece işgalleri kolaylıkla gerçekleştirmeye çalışmışlardır. 1. Mondros Ateşkesi’nde yer alan askerî hükümler içinde, ordunun silah ve cephanesinin teslim edilmesi, boğazların idaresinin İtilaf Devletleri’ne bırakılması, Türk esirlerinin serbest bırakılmaması gibi maddeler bulunmaktadır. İtilaf Devletleri’nin bu hükümlerle ulaşmak istedikleri temel amaç, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Savunma gücünü kırarak, işgallere ortam hazırlamak B) Osmanlı Devleti'nin donanmasına ve askerî gücüne sahip olmak C) Osmanlı Devleti'nin yetenekli komutanlarına kendi ordularında görev vermek D) Osmanlı tersanelerine el koymak E) Yeraltı kaynaklarını ele geçirmek 2. Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün savaş esirleri serbest bırakılacak, buna karşılık Türk esirler İtilaf Devletleri’nin denetiminde kalacaklardır. Bu madde ile devletlerarası eşitlik ilkesine uyulmamıştır. 3. Anadolu dışındaki Osmanlı birlikleri İtilaf Devletleri’ne teslim olacak, diğer yandan İran ve Kafkasya’ya giren Osmanlı birlikleri derhal geri çekilecektir. 2. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, uluslararası eşitlik prensibine aykırıdır? A) İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecektir. B) Osmanlı ordusu terhis edilecektir. ☸ Ekonomik Hükümler C) Osmanlı tersaneleri ve demir yollarından İtilaf Devletleri yararlanacaktır. 1. İtilaf Devletleri bütün liman ve tersanelerden yararlanabileceklerdir. D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin denetimine bırakılacaktır. 2. Toros tünelleri, demir yolları ve deniz işletmeleri İtilaf Devletleri’ne bırakılacaktır. 3. İtilaf Devletleri kömür, akaryakıt ve benzeri maddeleri Anadolu’dan temin edecekler, bu maddelerin hiçbiri ihraç edilmeyecektir. İtilaf Devletleri bu ağır ekonomik hükümleri kabul ettirerek Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını elinden almış ve Osmanlı’yı kendilerine bağımlı hale getirmeye çalışmışlardır. c) Antlaşmanın Önemi ve Sonuçları ✎ Osmanlı Devleti’nin İtilaflar karşısında kayıtsız şartsız teslimiyeti anlamına gelen bu ateşkes antlaşmasıyla, Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir. E) Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün savaş esirleri serbest bırakılacak, buna karşılık Türk esirler İtilaf Devletleri’nin denetiminde kalacaklardır. 3. Atatürk’ün, “…Osmanlı Devleti’nin müttefikleriyle beraber sürüklendiği acı mağlubiyetin yüz kızartacak bir sonucudur. Bu ateşkes maddeleri, Türk topraklarını yabancıların işgaline sunmuştur.” sözleriyle kastettiği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Sevr B) Mondros D) Ayastefanos C) İstanbul E) Mudanya ✎ Antlaşmadaki 7. madde Anadolu topraklarının işgaline, 24. madde ise Doğu Ana- dolu’da bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına zemin hazırlamıştır. ✎ Osmanlı Devleti bu antlaşmayı imzalarken Wilson İlkeleri’ne güvenmiş, ancak İtilaf Devletleri, Wilson İlkeleri’ni dikkate almamış ve işgallere başlamışlardır. ✎ Anadolu’nun işgali karşısında Türk milletinin ilk tepkisi millî direniş kuvvetleri oluş- turmak olmuştur. ✎ Mondros’un imzalanmasından sonra Osmanlı Devleti’nde hükûmet değişiklikleri yaşanmıştır. Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti 8 Kasım 1918’de istifa etmiş, yerine 11 Kasım 1918’de Tevfik Paşa Hükûmeti kurulmuştur. ✎ Padişah Vahdettin de 4 ay içerisinde seçimlere gitmek kaydıyla Mebusan Meclisi’ni feshetmiştir. (21 Aralık 1918). 4. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İstanbul Hükûmeti'nin işgaller karşısında sessiz kalması Türk milletinin tepkilerine yol açmıştır. Aşağıdakilerden hangisi, Türk Milleti’nin gösterdiği bu tepkilerden biridir? A) Batılı anlamda yeniliklerin yapılması B) Rejimin değiştirilmesi C) Millî direniş kuvvetlerinin oluşturulması D) İstiklal Mahkemeleri'nin kurulması E) Sevr Antlaşması’nın kabul edilmesi ✎ Bu karışıklık ortamında İtilaf Devletleri’nin baskısının iyice artması sonucu Osmanlı Hükûmeti tekrar değişmiş, Tevfik Paşa Hükûmeti yerine, İngiliz manda ve himaye yönetimini savunan Damat Ferit Paşa Hükûmeti kurulmuştur. (4 Mart 1919) ~ 186 ~ 1-A 2-E 3-B 4-C KPSS K / Tarihin Pusulası ““XX. Yüzyılda a Osmanlı De evleti” d) d Mondros Ateşkes Anttlaşması Sonrasında Yaşaanan İşgallerr ✎ İtilaf Devlettleri, Mondros Ateşkesi’nden n sonra I. Dünyya Savaşı sırassında imzaladık- ları gizli anttlaşmaları yürü ürlüğe koymak için işgallere bbaşlamışlardır. 1. I. Hatay, H II. M Musul, III. A Antalya MONDRO OS ATEŞKESSİ SONRASI İŞGALLER Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda A an sonra İng giltere tarafından işgal edilen n yerler yukarrıdakilerden ha angileridir? A) Yaalnız I İngiltere F Fransa İtalyaa Musul Urfa* Antep* Maraş* Merzifon Samsun Eskişehir Kütahya Bilecik İstanbul Çanakkale İzmit Batum Kars Ad dana Mersin Haatay Dö örtyol Zo onguldak Baalıkesir Bu ursa Urrfa* An ntep* Maraş* Antalyaa Kuşadaası Afyon Muğla Milâs m Bodrum Marmaaris Fethiyee Konya Akşehi r Yunanistan İzmir Manisa Akhisar Turgutlu Aydın Tekirdağ Midye Mondros AAteşkesi’nden sonra işgal edileen ilk yer Musuul’dur. (3 Kasım 1918) B) Yaln nız II D) I ve II C) Ya alnız III E) II ve III 2. Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda A an sonra işg gallere karşı ilk k silahlı direniş ş aşağıdaki yyerlerden hang gisinde başlam mıştır? A) İzm mir B) Mus sul D) Antalya C) Dörrtyol E) Aydın 3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi Mondros s Ateşkes A Antlaşması’nda an sonra İngilte ere tarafınd dan işgal edilip p; daha sonra Suriye S İtilafn nâmesi ile Fran nsa’ya bırakılan n yerlerdeen biridir? A) Zoonguldak B)) Adana C) Konya E) Antep D) Antalya İşgallere kkarşı ilk direniş Fransızlara F karşşı Hatay-Dörtyool’da gerçekleşşmiştir. İlk Kuvây-ii Milliye Batı Anadolu’da (Ayvvalık’ta) Yunan lılara karşı kuruulmuştur. 4. Mond dros Mütarekes si’nden sonra; I. İngilizler, M Musul’a karşılıkk Urfa, Antep ve v Maraş’ı Suriyye İtilafnâmesi ile Fransızlara bırakmıştır. A Antalya, II. K Konya, III. İzzmir, IV. Zo Zonguldak illerin nden hangileri İtalya tarafında an işgal edilm miştir? A) I vee II B) I ve e III D D) I, II ve IV C) II ve e IV E) II, III ve IV 5. Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda A an sonra 3 K Kasım 1918’de işgal edilen ilk k yer aşağııdakilerden hangisidir? B) İstanbul A) Haatay D) Musul 1-B B 2-C İ C) İzmir E) Urfa 3-E E 4-A 5-D ~ 187 1 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ 13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri İstanbul’a çıkarma yapmış; bu gelişme üzerine, o dönemde Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’ndan ayrılarak İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, karşılaştığı manzara karşısında “Geldikleri gibi giderler” demiştir. ✎ İşgaller karşısında Osmanlı yönetimi tepkisiz kalınca, Türk halkından işgallere karşı gelen ilk tepki de direniş cemiyetleri kurmak olmuştur. L. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) ✎ 32 devletin katılımıyla, I. Dünya Savaşı sonunda mağlup olan devletlerin durumla- rını belirlemek, bu devletlerle yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını tespit etmek ve barışın kalıcılığını sağlamak amacıyla toplanmıştır. ✎ Konferansa İngiltere, Fransa, Japonya, İtalya ve ABD hâkim olmuş, ancak etkili ol- 1. Mustafa Kemal Paşa, “Geldikleri gibi giderler.” sözünü, aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra söylemiştir? A) Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İstanbul’a geldiğinde B) İstanbul’un işgali sonrasında Ankara’ya geldiğinde C) TBMM’nin açılması sonrası meclis başkanı seçildiğinde D) İzmir’in işgali sonrasında yayımladığı bildiride E) Hatay-Dörtyol’da işgallere karşı ilk tepkinin ortaya çıkmasından sonra ması beklenen ABD ve İtalya ise konferansta istediklerini elde edememişlerdir. ✎ Konferansta; Manda Sistemi resmîleşmiştir. Buna göre Arap Yarımadası, Irak, Suriye ve Filis- tin’i manda sistemiyle yönetecek bir devletin atanmasına ve Doğu Anadolu’da yine manda sistemiyle yönetilecek bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına karar verilmiştir. 2. 18 Ocak 1919’da İtilaf Devletleri’nin düzenlediği Paris Barış Konferansı’nda Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesi; I. Wilson İlkeleri’nin “sömürgecilik yapılmayacak” maddesine karşı Manda ve Himaye fikri ilk kez Paris Barış Konferansı’nda ortaya atılmıştır. Almanya’nın toparlanmasına fırsat vermeden, ağır şartlar taşıyan bir antlaşma- nın hazırlanması kararlaştırılmıştır. Paylaşma tasarılarının değişmesi, II. İtalya’nın tepki göstermesi, III. Anlaşma devletleri arasında görüş ayrılıklarının yaşanması gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III Wilson İlkeleri doğrultusunda ABD’nin isteği ile Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler C) I ve II E) I, II ve III Cemiyeti) kurulmasına karar verilmiştir. Paris Barış Konferansı’nda alınan karar doğrultusunda, dünya barışını sağlamak için 10 Ocak 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmuştur. Gizli antlaşmalarda İtalya’ya verilmesi gereken İzmir ve çevresi, İngiltere’nin is- tekleri doğrultunda Yunanistan’a bırakılmıştır. Bunun nedeni, İngiltere’nin bölgede (Doğu Akdeniz) güçlü bir İtalya yerine, kendi güdümünde olacak zayıf bir Yunanistan’ı istemesidir. Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi, İtilaf Devletleri arasında ilk kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. 3. Paris Barış Konferansı'nda İngiltere ve Fransa'nın Ortadoğu'yu ve diğer sömürgeleri paylaşabilmek için "Manda" denilen yeni bir sistemi öne sürmeleri, aşağıdakilerden hangisine karşı geliştirilen bir politika niteliği taşımaktadır? A) Bolşevik sistemine B) Wilson İlkeleri’ne C) Yayılmacı politikalara D) İmparatorluk yapılarına E) Demokratikleşmeye İtilaf Devletleri, konferansın sonunda Osmanlı Devleti dışında diğer İttifak Dev- letleri ile imzalanacak barış şartları konusunda anlaşmış, ancak Osmanlı topraklarının paylaşımı konusunda uzlaşma sağlayamadıkları için, Osmanlı Devleti ile yapılacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir. ✎ Paris Barış Konferansı’nın başlamasının ardından ülke içinde artan tepkileri önle- yebilmek için padişah ve İstanbul Hükûmeti birtakım önlemler almıştır. Bu önlemlerden bazıları şunlardır: 4. İstanbul Hükûmeti, Paris Barış Konferansı’nın başlamasıyla ülke içinde artan tepkileri önleyebilmek için; I. ⇒ Azınlıkları yatıştıracak, Türkleri sükûnete çağıracak Nasihat (Öğüt) Kurulları oluş- turulmuştur. ⇒ Halkı sükûnete davet eden bildiriler sık sık yayımlanmıştır. ⇒ Hükûmete yeniden güven sağlamak için Saltanat Şûrası toplanmıştır. ⇒ Mustafa Kemal IX. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmiştir. Nasihat (Öğüt) Kurulları oluşturulması, II. Mustafa Kemal’i IX. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmesi, III. Saltanat Şûrası’nın toplanması önlemlerinden hangilerini almıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Ancak Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin teslimiyetçi bir tutum sergilemesi, kurtu- luş çareleri arayan halkın çeşitli bölgelerde cemiyetler kurmasına yol açmıştır. ~ 188 ~ 1-A 2-E 3-B 4-E KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) ✎ Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresini işgal etme hakkını elde eden Yunanis- tan’ın en büyük destekçisi İngiltere olmuştur. ✎ Daha önce gizli antlaşmalarla İtalya’ya verilen İzmir ve çevresi, İngiltere’nin baskısı ve sahte belgelerle ortaya attığı; 1. l. Dünya Savaşı yıllarında İtilaf Devletleri, yaptıkları gizli antlaşmalarla Osmanlı Devleti'ni paylaşmışlardı. Ancak İtalya’nın payına düşen İzmir ve çevresi Paris Barış Konferansı’nda Yunanistan'a verilmiştir. Türkler bölgedeki Hıristiyan halkı katletmek üzeredir. İtilaf Devletleri’nin mevcut tutumlarındaki bu değişikliğin temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir? Bölge, kültür ve coğrafi açıdan Yunanistan’ın doğal bir uzantısıdır. A) İtalya’nın İtilaf güçlerine geç katılması Bölgede Rum nüfus çoğunluktadır. gibi asılsız iddialarla Paris Barış Konferansı’nda İtalya’nın elinden alınarak, ABD ve Fransa’nın da desteğiyle Yunanistan’a bırakılmıştır. ✎ Megalo İdea’yı (Büyük Ülkü) gerçekleştirmeyi, Batı Anadolu ve Trakya’yı toprakla- rına katmayı ve Doğu Karadeniz’de Pontus Devleti’ni kurmayı hedefleyen Yunanistan, 15 Mayıs 1919’da Paris Konferansı’na dayanarak İzmir’e asker çıkarmıştır. B) Fransa ve ABD'nin bu bölgenin İtalya’ya verilmesini istememeleri C) Doğu Akdeniz'de güçlü bir İtalya’nın yerine, İngiltere’ye bağlı bir Yunanistan'ın tercih edilmesi D) İngiltere ile İtalya’nın Yunanistan'ı kendilerine bağlamak istemeleri E) İtalya’nın Türkiye ile yakınlaşması Megalo İdea: Yunanistan’ın eski Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma fikridir. ✎ İzmir halkı işgali önlemek için örgütlenmeye başlamış, bu doğrultuda İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti oluşturulmuştur. ✎ Bölgedeki Rumların Yunanlıları sevinç gösterileriyle karşılaması ve yaşanan işgal karşısında daha fazla dayanamayan Hukuk-u Beşer (İnsan Hakları) Gazetesi yazarı Hasan Tahsin (Osman Recep Nevres) Yunanlılara ilk kurşunu atmıştır. ✎ İzmir’in işgalini protesto etmek için yurdun pek çok bölgesinde mitingler düzenlen- miş ve bildiriler yayımlanmıştır. Nitekim 19 Mayıs 1919’da Fatih’te, diğeri 23 Mayıs 1919’da Sultanahmet’te olmak üzere iki büyük miting yapılmış; mitinglerde Halide Edip (Adıvar), Nakiye Hanım, Selim Sırrı (Tarcan), Sait Bey ve Mehmet Emin (Yurdakul) millî duyguları coşturan ve işgalleri protesto eden konuşmalar yapmışlardır. ✎ Hasan Tahsin’in attığı ilk kurşun ile işgal karşısında yapılan miting ve konuşmalar, millî bilincin uyanmasını ve Kuvây-i Milliye ruhunun doğmasını sağlamıştır. 2. Yunanlıların İzmir’i işgal etmesi öncelikle aşağıdakilerden hangisinin yaşanmasına yol açmıştır? A) Ali Fuat Paşa’nın Batı Cephesi komutanlığına atanmasına B) Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin istifa etmesine C) Türk ve Yunan askerleri arasında yeni bir hat oluşturulmasına D) Firarîler Hakkında Kanunu’nun çıkarılmasına E) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti’nin kurulmasına İzmir’in işgalinin en önemli sonucu Kuvây-i Milliye ruhunu ortaya çıkarmasıdır. ☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919) ✎ İzmir’in işgali dünya kamuoyunda da yankılar uyandırmış, İstanbul Hükûmeti’nin de isteğiyle, bölgede yaşanan olayların incelenmesi için komisyon kurulmuştur. ✎ ABD Yüksek Komiseri Amiral Bristol’un başkanlığında İngiltere, Fransa ve İtalya’nın temsilcilerinden oluşan bu komisyon, bölgede yaptığı incelemeler sonucunda bir rapor hazırlamıştır. Bu rapor “Amiral Bristol Raporu” adıyla anılmaktadır. 3. İzmir’in işgali sırasında Yunanlılara karşı ilk kurşunu atan Hukuk-u Beşer Gazetesi yazarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Celâl Nuri B) Hasan Tahsin C) Yunus Nâdi D) Vâsıf Çınar E) Hasan Fehmi ✎ Amiral Bristol Raporu’na göre; Yunanlıların İzmir’i işgali haksız gerekçelere dayanmaktadır. Bölgede Türkler çoğunlukta olup, Rumların katledildiği iddiası doğru değildir. Bölgedeki katliamlardan tamamen Yunanlılar sorumludur. 4. Batı Anadolu'daki Yunan işgalinin haklı bir gerekçeye dayanmadığı, ilk kez aşağıdaki uluslararası belgelerden hangisiyle dünya kamuoyuna duyurulmuştur? Bölgede yaşayan Hıristiyanların güvenliği tehlikede değildir. A) Dr. Esat Işık Raporu Yunan askerleri bölgeden derhal çekilmeli ve yerlerine İtilaf Devletleri’nin kuv- B) General Harbourd Raporu vetleri yerleşmelidir. C) Wilson İlkeleri D) Amiral Bristol Raporu E) Samsun Raporu Amiral Bristol Raporu, İzmir’in işgalinin haksızlığını ve Millî Mücadele’nin haklılığını ortaya koyan ilk uluslararası belgedir. 1-C 2-E 3-B 4-D ~ 189 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919) ✎ İngiliz Generali Milne’nin, Türk kuvvetleriyle İtilaf Devletleri kuvvetleri arasında bir tampon bölge oluşturacak şekilde belirlediği sınırdır. (Milne Hattı) 1. Yunanlıların İzmir’i işgali konusunda; I. ✎ Bu hattın belirlenmesinde temel amaç, Yunan kuvvetlerine zaman kazandırmaktır. Amiral Bristol, II. General Milne, ✎ Milne’nin belirlediği bu hat, Ayvalık’ın kuzeyindeki Aymazdağı’ndan güneye doğru III. General Harbourd raporlarından hangilerinin Türk varlığını uluslararası alanda desteklediği savunulamaz? Tatarköy, Keşelli, Sart, Bademlik, Umurlu ve Selçuk’tan geçiyordu. ✎ General Milne’nin hazırladığı raporda ise, Türk kuvvetlerinin bu hattın 3 km gerisi- A) Yalnız I ne çekilmesi, buna karşın Yunan kuvvetlerinin de bu hattın ilerisine geçmemeleri belirtilmiştir. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Yunanlıların bu hattı aşarak Soma ve Salihli cephelerinden taarruza geçmesiyle bu yapay hat geçerliliğini yitirmiştir. ✎ Mustafa Kemal bu hatta uyulmamasını emretmiştir. Nitekim Anadolu’daki Kuvây-i 2. Kilikyalılar, I. Milliye bu hattı tanımamıştır. II. Etnik-i Eterya, III. Millî Kongre, IV. Teâli-i İslâm Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır? V. CEMİYETLER A) I ve II B) II ve IV D) I, II ve IV C) I ve III E) II, III ve IV CEMİYETLER 3. Redd-i İlhak I. YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER II. Mavri Mira ZARARLI CEMİYETLER III. Kordos IV. Etnik-i Eterya V. İngiliz Muhipleri Yukarıdakilerden hangisi millî varlığa zararlı cemiyetlerden biri değildir? Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler Millî Varlığa Düşman Cemiyetler A) I B) II C) III D) IV E) V 4. I. Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyet-i Osmaniyesi Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti Kilikyalılar Cemiyeti Millî Kongre Cemiyeti Kars İslâm Şûrası Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti Maccabi, Pontus Rum Cemiyeti İngiliz Muhipleri Cem. II. Hınçak-Taşnak, Mavri Mira (Kara Gün) Cemiyeti Wilson Prensipleri Cem. III. İngiliz Muhipleri Kürt Teâli Cemiyeti Etnik-i Eterya Cemiyeti Teâli-i İslâm Cemiyeti Yukarıdakilerden hangileri azınlıkların kurduğu zararlı cemiyetler arasındadır? Kordos Cem. (Rum Göçmenleri Komisyonu) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası Yunan Kızılhaçı Hürriyet ve İtilaf Fırkası Rum İzcilik Okulu Nigehban Askerî Cemiyeti Hınçak ve Taşnak-Sütyun Cemiyetleri Trabzon Havâlisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 5. I. Pontus Rum Ermeni İntikam Alayları II. Alyans-İsrailit Alyans - İsrailit Cemiyeti III. Kordos Maccabi Cemiyeti IV. Mavri Mira Millî Müdafaa (Mim Mim) Grubu V. Wilson Prensipleri Yukarıdaki millî varlığa zararlı cemiyetlerden hangisi, özellik ve amaçları bakımından diğerlerinden farklıdır? Millî Karakol Cemiyeti A) I 1-D ~ 190 ~ B) II C) III 2-B 3-A D) IV 4-C E) V 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” A. YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER ☸ Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri İşgallere karşı Türk milletinden gelen ilk tepkidir. 1. Aşağıdakilerden hangisi millî cemiyetlerin özelliklerinden biri değildir? İstanbul Hükûmeti’nin işgallere karşı tepkisiz kalması üzerine kurulmuşladır. A) Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik düşünceleri oluşumunda temel etkendir. Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik düşünceleri bu cemiyetlerin oluşumunda B) Ulusal bilincin uyandırılmasına katkıda bulunmuşlardır. temel etkendir. C) İstanbul Hükûmeti tarafından desteklenmişlerdir. Cemiyetlerin kurulmasında azınlıkların zararlı faaliyetleri de etkili olmuştur. D) İşgallere karşı halkın ilk tepkisidir. Ulusal bilincin uyanmasına katkıda bulunmuşlardır. E) Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altında birleştirilmişlerdir. Kuvây-i Milliye Ruhu bu cemiyetlerin çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır. Wilson İlkeleri’ne güvenerek başlangıçta basın-yayın yoluyla mücadeleyi seçmişler- se de, ileriki dönemde çoğunluğu silahlı mücadele yönüne kaymıştır. Milli Mücadele açısından en olumsuz yönleri, bölgesel kurtuluşu amaçlamaları ve birbirinden kopuk hareket etmeleridir. (Milli Kongre Cemiyeti hariç) Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altında birleştirilmişlerdir. (Kurtuluş Savaşı’nı tek bir merkezden yönetme düşüncesi) 2. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra kurulan ilk “millî cemiyet” aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti 1) Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyet-i Osmaniyesi B) Trakya-Paşaeli Cemiyeti ✎ 2 Aralık 1918’de, I. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Bey’in yardımlarıyla Edirne’de C) Redd-i İlhak Cemiyeti D) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur. E) Millî Kongre Cemiyeti ✎ Mondros Ateşkesi sonrasında kurulan ilk millî cemiyettir. ✎ Cemiyetin amacı, Doğu Trakya’nın Rumlar tarafından işgalini önlemek ve bölgenin Türklere ait olduğunu belgelerle ispat etmektir. ✎ Cemiyet, Yunan işgallerine ve Mavri Mira Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir. ✎ Bu amaçla Edirne ve Lüleburgaz Kongreleri’ni düzenlemiştir. ✎ Bu cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Trakya’da yeni bir Türk devleti (Trakya Cumhuriyeti) kurmayı amaçlamıştır. ✎ Yeni Edirne ve Ahali gazetelerini çıkararak görüşlerini dile getirmiştir. 3. Çıkardığı Fransızca “Le Pays” (Vatan) ve Türkçe “Hadisat” ve “Albayrak” gazeteleri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrılmaz bir parçası olduğunu savunan millî cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti B) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti C) Redd-i İlhak Cemiyeti 2) Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti D) Kars İslâm Şûrası ✎ İstanbul’da kurulan cemiyet, daha sonradan merkezini Erzurum’a taşımıştır. E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti ✎ Cemiyetin amacı, Doğu Anadolu’da kurulması planlanan Ermeni Devleti’ne engel olmak ve bölgede meydana gelebilecek Ermeni çetelerinin işgallerine karşı bölge halkını örgütlemektir. (Hınçak ve Taşnak Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir.) ✎ Cemiyet, çıkardığı Fransızca Le Pays (Vatan) ve Türkçe Hadisat ve Albayrak gazete- leri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrılmaz bir parçası olduğunu savunmuştur. ✎ Cemiyet, yayımladığı bir beyanname ile şu kararları almıştır: 4. I. Trakya-Paşaeli Cemiyeti, Bölgedeki Türk ve Müslüman nüfus hiçbir suretle göç etmeyecek, II. Redd-i İlhak Cemiyeti, Derhal dinî, ekonomik, sosyal ve ilmî alanda örgütlenmeye gidilecek, III. Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti Doğu illerini savunmak için birleşilecek Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde yeni bir Türk devleti kurmayı amaçlamıştır? ✎ Bu kararların amacı, Doğu illerinde Türk egemenliğini meşrû kılmak ve bölgedeki Türk nüfusunu azınlıklara oranla her yönden güçlü tutmaktır. ✎ Mustafa Kemal, Kâzım Karabekir, Rauf Orbay gibi millî Mücadele’nin liderlerini de bünyesinde barındırmış, bu cemiyetin yardımlarıyla ileriki dönemde Erzurum Kongresi toplanmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II 1-C 2-B C) Yalnız III E) II ve III 3-E 4-A ~ 191 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası 3) Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti ✎ 12 Şubat 1919’da Trabzon merkezli kurulmuştur. ✎ Cemiyetin amacı, Trabzon ve yöresine yönelik Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemek ve Ermeni iddialarına karşı bölge halkının haklarını savunmaktır. 1. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti daha çok aşağıdaki cemiyetlerden hangisinin çalışmalarına karşı faaliyet yürütmüştür? ✎ Bu cemiyet Erzurum Kongresi’nin toplanmasına da yardımcı olmuştur. A) Pontus Rum Cemiyeti B) Hınçak Komitesi C) Etnik-i Eterya Cemiyeti 4) İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti D) Teâli-i İslâm Cemiyeti ✎ İzmir’in Paris Barış Konferansı’nda alınan kararlarda Yunanlılara verileceği haberi E) Mavri Mira Cemiyeti üzerine kurulmuştur. ✎ Cemiyetin amacı, Batı Anadolu’nun Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmaktır. Ayrıca düşman işgaline karşı silahlı mücadele yapmayı da kabul etmiştir. ✎ Ancak bu cemiyet çeşitli sebeplerden ötürü etkili bir çalışma yapamamış, İzmir’in işgalinden hemen önce, 14 Mayıs 1919’da adını değiştirerek İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti olmuştur. 2. Adana (Çukurova) bölgesini işgallerden korumak ve halkı Fransızlara ve güdümlerindeki Ermenilere karşı örgütlemek amacıyla kurulan cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Redd-i İlhak Cemiyeti B) Millî Karakol Cemiyeti 5) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti C) Kilikyalılar Cemiyeti ✎ 14 Mayıs 1919’da İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti’nin adının değişti- D) Millî Kongre Cemiyeti E) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti rilmesiye kurulan cemiyettir. ✎ Cemiyetin amacı, İzmir’in işgalini önlemek ve bölgenin Türklere ait olduğunu dün- yaya duyurmaktır. ✎ Redd-i İlhak Cemiyeti’nin önemli faaliyetlerinden biri Batı Cephesi’nin kurulmasını sağlayan Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri’ni düzenlemiş olmasıdır. 3. Aşağıdakilerden hangisi Millî Mücadele karşıtı cemiyetlerden biri değildir? 6) Kilikyalılar Cemiyeti A) Mavri Mira B) Kilikyalılar C) Hürriyet ve İtilaf D) Pontus Rum E) Teâli-i İslâm ✎ 1918’de İstanbul merkezli kurulmuş, daha sonra merkezini Adana’ya taşımıştır. ✎ Çukurova (Adana) Bölgesi’nin Türk vatanının bir parçası olduğunu belirterek, böl- geyi Ermeniler ve Fransızlara karşı savunmayı amaçlamıştır. 4. I. DİKKAT! Bütün ulusal güçleri birleştirmek, II. Türk halkının haklarını kamuoyuna duyurmak, Değerli adaylar, ÖSYM’nin cemiyetlerle ilgili sorularında Kilikyalılar Cemiyeti sıklıkla üzerinde durulan konulardan biridir. Bunun sebebi, cemiyetin isminden kaynaklanmaktadır. Kilikyalılar Cemiyeti, genelde isim olarak “zararlı” cemiyet ismi gibi algılanabilmektedir. Bu noktada ÖSYM, bu ayrımı yapmaları noktasında adaylara Kilikyalılar Cemiyeti ile zararlı cemiyetleri bir arada sorabilmektedir. III. Millî Mücadele karşıtı faaliyetlere karşı basın ve yayın yoluyla cevap vermek Yukarıdakilerden hangileri Millî Kongre Cemiyeti’nin amaçları arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 7) Millî Kongre Cemiyeti 5. ✎ 29 Kasım 1918’de Dr. Esat Işık önderliğinde İstanbul’da kurulmuştur. I. ✎ Diğerlerinden farklı olarak mücadeleye bir bütün olarak yaklaşmış, bütün millî güç- II. Kilikyalılar Cemiyeti, leri birleştirmeyi amaçlamış ve mücadeleyi basın-yayın yoluyla yürütmüştür. ✎ Millî Kongre Cemiyeti, Türklere yönelik haksız propagandalara basın-yayın yoluyla cevap vermek, Türk milletinin haklarını ve tarihî özelliklerini duyurmak ve millî birliği sağlamak gibi amaçlar gütmüştür. C) I ve II E) I, II ve III Millî Kongre Cemiyeti, III. Trakya Paşaeli Cemiyeti Yukarıdaki cemiyetlerden hangileri daha çok ulusal niteliğe sahiptir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II ✎ Millî Kongre Cemiyeti’nin bir diğer amacı, özellikle Rum ve Ermenilerin Paris Barış C) Yalnız III E) II ve III Görüşmeleri’ndeki isteklerine karşı gereken girişimlerde bulunmak olmuştur. ✎ Cemiyet Arapça, Fransızca ve İngilizce yayınlar çıkarmıştır. ~ 192 ~ 1-A 2-C 3-B 4-E 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” ✎ Cemiyetin kurucularından olan Dr. Esat Işık, “Kuvây-i Milliye” tabirini ilk kez hazır- ladığı raporlarında kullanmıştır. Millî Kongre Cemiyeti kurucularından Dr. Esat Işık’ın hazırladığı rapor “Dr. Esat Işık 1. “Kuvây-i Milliye” kelimesi ilk kez aşağıdaki belgelerden hangisinde yer almıştır? A) Amasya Genelgesi Raporu” adıyla bilinmektedir. Rapor, ilk kez “Kuvây-i Milliye” sözünün geçtiği belge olması yönünden son derece önemlidir. B) General Harbourd Raporu C) Samsun Raporu D) Amiral Bristol Raporu E) Dr. Esat Işık Raporu 8) Kars İslâm Şûrası (Cenub-i Garbî Kafkas Hükûmeti) ✎ 5 Kasım 1918’de kurulmuştur. ✎ Cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Güney Kafkasya’da yeni bir devlet kurmayı amaçlamıştır. ✎ 30 Kasım 1918’de Kars’ta toplanan kongrede Millî İslâm Şûrası Hükûmeti’ni, 17-18 Ocak 1919 tarihlerinde toplanan ikinci kongrede ise “Cenub-i Garbî Kafkas Hükûmeti Muvakkat-ı Milliyesi”ni (Güneybatı Kafkasya Geçici Hükûmeti) kurmuştur. ✎ Cemiyet Ermenilere karşı mücadele etmiş, ileri dönemde toplanacak olan Erzurum Kongresi’ne temsilci göndermiştir. 2. I. Millî Karakol Cemiyeti, II. Kars İslâm Şûrası, III. Mim Mim Grubu Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Güney Kafkasya’da yeni bir devlet kurmayı amaçlamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 9) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti ✎ Mustafa Kemal’in isteği ile 5 Kasım 1919’da Sivas’ta kurulmuştur. ✎ Cemiyet, düşman ilerleyişi karşısında protesto mitingleri düzenlemiş, ayrıca ordu için yardım kampanyaları tertiplemiştir. 10) Millî Karakol Cemiyeti (Gizli) ✎ İstanbul’dan Anadolu’ya sevkiyat işlerini yürütmüştür. ✎ Yasal izni olmadığı için, cemiyet faaliyetlerini gizlice sürdürmüştür. 3. 5 Kasım 1919’da Mustafa Kemal’in isteği ile Sivas’ta kurulan, düşman ilerleyişi karşısında protesto mitingleri düzenleyen ve aynı zamanda ordu için yardım kampanyaları tertipleyen cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan B) Mim Mim Grubu C) Redd-i İlhak D) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye E) Millî Kongre 11) Millî Müdafaa (Mim Mim) Grubu ✎ İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması ve Millî Mücadele taraftarla- rının Anadolu’ya geçmelerinde yararlı faaliyetler sürdürmüştür. ✎ Ayrıca bu dernek, Millî Mücadele’ye destek olmak adına topladığı istihbarat bilgile- rini Anadolu’ya göndermiştir. B. ZARARLI CEMİYETLER ☸ 4. İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması, asker-sivil birçok kişinin Millî Mücadele’ye katılmak üzere İstanbul’dan Ankara’ya geçmesi konusunda yararlı hizmetleri olan grup, aşağıdakilerden hangisidir? A) Millî Kongre B) İstiklâl C) Redd-i İlhak D) Tesânüd E) Mim Mim Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler 1) Pontus Rum Cemiyeti (Rum) ✎ Trabzon merkezli kurulmuştur. ✎ Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı hedeflemiştir. ✎ İstanbul’daki Rum Patrikhanesi tarafından desteklenmiştir. 5. Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megalo İdea) amacı ile İstanbul Rum Patrikliği tarafından kurulan cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yahudi Alyans Cemiyeti B) Pontus Rum Cemiyeti C) Yunan Kızılhaçı D) Mavri Mira Cemiyeti 2) Mavri Mira (Kara Gün) Cemiyeti (Rum) E) Taşnak ve Hınçak Cemiyeti ✎ 1919 sonlarına doğru İstanbul Rum Patrikliği tarafından İstanbul’da kurulmuştur. ✎ Amacı, Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır. (Megalo İdea) 1-E 2-B 3-A 4-E 5-D ~ 193 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Mavri Mira Cemiyeti, azınlıkların kurduğu cemiyetler içerisinde en etkili olan ve en geniş kapsamlı faaliyet gösteren cemiyettir. ✎ Yunan Kızılhaçı, Yunan Göçmenler Komisyonu, Rum İzcilik Okulu, Rum Patrikhanesi ve Trakya Komitesi bu cemiyeti desteklemiştir. 1. I. Kordos, II. Etnik-i Eterya, III. Maccabi, 3) Etnik-i Eterya Cemiyeti (Rum) IV. Taşnak-Sütyun ✎ Rumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir. Yukarıdakilerden hangileri Rumlar tarafından kurulmuştur? ✎ Önceleri Yunanistan’ın bağımsızlığı için faaliyet gösteren cemiyet, daha sonra ise Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megalo İdea) amacıyla faaliyetlerini sürdürmüştür. A) I ve II B) II ve IV D) I, II ve IV C) I ve III E) II, III ve IV ✎ Bir diğer amacı da Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır. ✎ Mavri Mira ve Pontus Rum Cemiyetleri ile ortak çalışmalar yürütmüştür. 4) Kordos Cemiyeti (Rum Göçmenleri Komisyonu) (Rum) ✎ Mavri Mira Cemiyeti’ni destekleyen bir cemiyettir. ✎ Gizli adı “Kordos” olan ulusal mücadele karşıtı bu kuruluş, Rum Göçmenleri Mer- kez Komisyonu adıyla bilinmektedir. ✎ Temel amaçları; İstanbul, Trakya, Trabzon, İzmir gibi yörelerde düzeni bozmak, Yunanistan’dan gelen özel görevlileri Rum göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmaktır. 2. Yunanistan’dan gelen görevlileri Rum göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmak amacıyla kurulan, gizli adı Kordos olan millî mücadele karşıtı örgüt aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunan Kızılhaçı B) Rum İzcilik Okulu C) Pontus Rum Cemiyeti D) Mavri Mira Cemiyeti 5) Hınçak ve Taşnak-Sütyun Cemiyetleri (Ermeni) E) Rum Göçmenleri Komisyonu ✎ Hınçak Cemiyeti, Ermeni Patriği Zaven Efendi tarafından 1887 yılında Cenevre’de kurulmuştur. ✎ 1890’da Tiflis’te kurulan Taşnak-Sütyun Cemiyeti ise Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmayı amaçlamıştır. ✎ Adana’da kurulan Ermeni İntikam Alayı da bu cemiyetlerin yanı sıra Çukurova çev- resinde faaliyet göstermiştir. 3. 1890’da Tiflis’te kurulan ve temel amacı Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmak olan millî mücadele karşıtı cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Maccabi Cemiyeti 6) Alyans - İsrailit ve Maccabi Cemiyetleri (Yahudi) ✎ İstanbul’da “Gençlik Teşkilâtı” adıyla kurulan bu cemiyetler, Yahudilerin Anadolu’- daki çıkarlarını korumayı ve ileriki süreçte İsrail Devleti’ni kurmayı amaçlamıştır. ☸ B) Taşnak-Sütyun Cemiyeti C) Pontus Rum Cemiyeti D) Etnik-i Eterya Cemiyeti E) Mavri Mira Cemiyeti Millî Varlığa Düşman Cemiyetler Saltanat ve hilâfet yanlısı olup, Türkler tarafından kurulmuşlardır. Anadolu’da başlayan “Kuvây-i Milliye” hareketini hayalcilikle suçlamışlardır. İtilaf Devletleri tarafından desteklenmiş, manda ve himaye fikrini savunmuşlar ve Anadolu’da millî bilinci yok etmeye çalışmışlardır. 4. 1919’da İstanbul’da kurulan, üyeleri arasında Damat Ferit Paşa ve bazı devlet adamlarının da yer aldığı zararlı cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Wilson Prensipleri Cemiyeti B) Teâli-i İslâm Cemiyeti 1) İngiliz Muhipleri Cemiyeti C) Kürt Teâli Cemiyeti ✎ 1919’da Sait Molla tarafından İstanbul’da kurulmuştur. D) İngiliz Muhipleri Cemiyeti ✎ Kurtuluşun ancak İngiliz himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olacağını E) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası savunmuştur. ✎ Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit Paşa cemiyetin üyeleri arasındadır. ~ 194 ~ 1-A 2-E 3-B 4-D KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” 2) Wilson Prensipleri Cemiyeti ✎ Kurucuları arasında Halide Edip Adıvar, Refik Halit Karay ve Yunus Nadi vardır. 1. ✎ Kurtuluşun ancak ABD’nin himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olabi- I. leceğini savunmuştur. İngiliz Muhipleri Cemiyeti, II. Wilson Prensipleri Cemiyeti, ✎ Cemiyetin kurucuları, Sivas Kongresi’nde “manda ve himaye” fikrinin kesin olarak III. Hürriyet ve İtilaf Fırkası reddedilmesiyle birlikte Millî Mücadele’ye katılmışlardır. Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadelenin aksine, vatanın kurtuluşu için manda ve himaye fikrini savunmuştur? A) Yalnız I 3) Kürt Teâli Cemiyeti B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Wilson İlkeleri’ne dayanarak, İngiltere’nin himayesinde Güneydoğu Anadolu’da ba- ğımsız bir Kürdistan Devleti kurmayı amaçlamıştır. ✎ İngilizler ve Ruslar tarafından desteklenmiş olmasına rağmen, bölge halkı tarafın- dan destek görmemiştir. 2. I. 4) Teâli-i İslâm Cemiyeti ✎ İstanbul’da kurulmuş olup, vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı olmakla mümkün olabileceğini savunmuştur. ✎ Cemiyet özellikle Hürriyet ve İtilaf Fırkası tarafından desteklenmiştir. ✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkan Konya İsyanı’nda önemli rol oynamış, ancak halktan fazla destek görememiştir. Teâli-i İslâm Cemiyeti II. Nigehban Askerî Cemiyeti III. İngiliz Muhipleri Cemiyeti IV. Kürt Teâli Cemiyeti V. Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası Yukarıdakilerden hangileri İtilaf Devletleri’ne direnmenin yararsız olduğunu, kurtuluşun ancak padişah, halife ve hükûmetin emirlerine bağlı kalmakla gerçekleşebileceğini savunmuştur? A) I ve II 5) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası B) I ve V D) II ve V C) III ve IV E) IV ve IV ✎ Vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı kalmakla mümkün olabileceğini sa- vunmuştur. ✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmış, Damat Ferit Paşa Hükûmeti’ni desteklemiştir. 6) Hürriyet ve İtilaf Fırkası ✎ 1911’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin karşıtı olarak kurulan bu fırka, dönemin en büyük muhalefet partisidir. ✎ TBMM’ye karşı çıkan isyanları desteklemiş, manda ve himayenin en iyi çözüm yolu olduğunu benimsemiştir. 3. Aşağıdakilerden hangisi, Türk ve Müslümanların kurduğu Millî Mücadele karşıtı cemiyetlerden biri değildir? A) İngiliz Muhipleri Cemiyeti B) Hürriyet ve İtilaf Fırkası C) Kürt Teâli Cemiyeti D) Wilson Prensipleri Cemiyeti E) Mavri Mira Cemiyeti ✎ Millî Mücadele’yi yok etmeye çalışan bu fırka, Alemdar ve Peyam-ı Sabah gazete- lerinde görüşlerini yayımlamıştır. 7) Nigehban Askerî Cemiyeti ✎ “Askerlerin Bekçileri” anlamına gelen bu cemiyet, emekli subay tarafından kurul- muştur. ✎ Kendisini Millî Mücadele’nin düşmanı olarak gören cemiyet, iç isyanları destekle- miştir. (Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları) 4. Saltanat ve hilâfet makamını güçlendirmek amacıyla Millî Mücadele Döneminde kurulan Teâli-i İslâm Cemiyeti, özellikle aşağıdaki kuruluşların hangisi tarafından desteklenmiştir? A) Hürriyet ve İtilaf Fırkası B) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti C) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti D) Kars İslâm Şûrası 8) Trabzon Havâlisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti ✎ Trabzon’da özerk bir yapının oluşturulması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesini savunmuştur. ✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır. 1-E 2-B 3-E 4-A ~ 195 ~ “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ ✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da başlayan işgallere karşı olu- şan bölgesel nitelikli direniş örgütlerine Kuvây-i Milliye (Ulusal Güç) denir. Kuvây-i Milliye’nin Ortaya Çıkış Nedenleri ❆ Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkması ❆ Mondros Ateşkes Anlaşması uyarınca Türk Ordusu'nun terhis edilmesi ❆ Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgallere seyirci kalması ve herhangi bir giri- şimde ve faaliyette bulunmaması 1. I. Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgallere seyirci kalması, II. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali, III. Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can ve mal güvenliğini koruyamaması Yukarıdakilerden hangileri Kuvây-i Milliye’nin ortaya çıkış nedenleri arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ❆ İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali ve Yunan mezalimi ❆ İtilaf Devletleri’nin Mondros Ateşkes Anlaşması’nın hükümlerini tek taraflı uygulayarak savunmasız kalan Anadolu’yu yer yer işgal etmeleri ❆ Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can ve mal güvenliğini koruyamaması ❆ Halkın milliyetçi ve yurtsever bilince sahip olması ❆ Halkın milletini koruyarak bağımsızlığına, bayrağına, egemenliğine, hürriyetine kavuşma isteği Kuvây-i Milliye’nin Sağladığı Faydalar ve Özellikleri ❆ Milli Mücadele’nin ilk silahlı direniş gücü olmuşlardır. ❆ Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra Anadolu’nun işgali üzerine başlayan 2. Aşağıdakilerden hangisi, Kuvây-i Milliye birliklerinin özelliklerinden biri değildir? A) Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde son derece etkili olmuşlardır. B) Bölgesel isyanların bastırılmasında etkili olmuşlardır. C) İşgallere karşı halkın tepkisi sonucu ortaya çıkmıştır. D) Düşmanı oyalamış ve düzenli orduya zaman kazandırmışlardır. E) Topyekûn değil, bölgesel savunma amaçlı faaliyet göstermiştir. bölgesel hareketlerdir. ❆ Kuvây-i Milliye birlikleri arasında ilişki az olup, kendi bölgelerini kurtarmaya çalışmışlardır. Tek bir merkeze bağlı değillerdir. ❆ Mondros ile terhis edilen askerler de bu harekete katılmışlardır. ❆ Düzenli orduya zaman kazandırmıştır. ❆ Halkın işgal altındayken son umudu olmuştur. ❆ Halkın örgütlenmesi birlik, beraberlik ve dayanışma gibi duyguların gelişmesine katkıda bulunmuştur. ❆ TBMM açıldıktan sonra Kuvây-ı Milliye birlikleri Millî Savunma Bakanlığı’na bağlanmıştır. 3. Kuvây-i Milliye birlikleri TBMM açıldıktan sonra aşağıdaki kurumlardan hangisine bağlanmıştır? A) TBMM’ye bağlı düzenli orduya B) Batı Cephesi Komutanlığı’na C) Millî Savunma Bakanlığı’na D) Genel Kurmay Başkanlığı’na E) XV. Kolordu Komutanlığı’na Kuvây-i Milliye’nin Kaldırılma Nedenleri ❆ Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilmemeleri ❆ Dağınık, düzensiz olmaları ve TBMM’nin otoritesi altına girmek istememeleri ❆ Düzenli düşman ordularını durduracak güçten yoksun olmaları ❆ İşgalleri kesin olarak durduramamaları ❆ Halktan zorla para ve eşya toplamaları 4. Aşağıdakilerden hangisi Kuvây-i Milliye birliklerinin kaldırılma nedenlerinden biri değildir? A) Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilmemeleri B) TBMM’ye karşı ayaklanma çıkarmaları ❆ Suçlu gördüklerini kendileri cezalandırmaları C) Halktan zorla para ve eşya toplamaları ❆ Anadolu’nun kesin olarak işgallerden kurtarılmak istenmesi D) Suçlu gördüklerini kendileri cezalandırmaları ❆ Düzenli Ordu’nun kurulması E) Düzenli düşman ordularını durduracak güçten yoksun olmaları 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’nun kurulması ile Kuvây-i Milliye kaldırılmıştır. Bu gelişme üzerine, Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe gibi bazı Kuvây-i Milliye liderleri, düzenli orduya katılmayıp TBMM’ye karşı isyan etmiştir. ~ 196 ~ 1-E 2-A 3-C 4-B X. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (1) (3) (-) (2) (1) (3) (3) (3) (1) (3) (1) (2) (1) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (5) (4) (3) (1) (2) (2) (4) (2) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, her yıl ortalama “2-3” sorunun geldiği bu üniteyle ilgili 2013 KPSS’de “1” soru sorulmuştur. Bu üniteden genellikle Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongreleri, Misâk-ı Millî ve Millî Mücadele’de Basın-Yayın konularından soru sorulmaktadır. Millî Mücadele Hazırlık Dönemi’ndeki olaylar sonraki süreçte gelişen olayların kavranması bakımından son derece önemlidir. KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ) Samsun’a Çıkış Amasya Genelgesi (Tamimi) Havza Genelgesi Sivas Kongresi Erzurum Kongresi Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelişi Amasya Görüşmeleri (Protokolü) 1. Aşağıdakilerden hangisi Mustafa Kemal Paşa’nın Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında İstanbul’a geldiğinde yaptığı çalışmalardan biri değildir? A) Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır. Misâk-ı Millî Kararları’nın Kabulü B) Meclis içerisinde güç ve taraftar kazanmaya çalışmıştır. C) Millî direniş için bir cemiyet kurmuştur. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Toplanması İstanbul’un Resmen İşgali I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI ✎ İtilaf Devletleri’nin 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’yu işgale başlaması, Mustafa Kemal’i Türk milletinin içine düştüğü bu kötü durum karşısında harekete geçirmiştir. ✎ Mondros Ateşkes’i imzalandığı sırada Adana’da Yıldırım Orduları Komutanı iken halkı işgallere karşı mücadeleye davet etmiş, ayrıca burada Ali Fuat Paşa ile de görüşerek mücadelenin gerekliliği üzerinde bir kez daha durmuştur. D) Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu almasını önlemeye çalışmıştır. E) Padişah Vahdettin ile görüşmüştür. 2. Millî Mücadele Dönemi’nde görülen; I. Sivas Kongresi, II. İstanbul’un işgali, III. Amasya Genelgesi gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir? A) I, II, III ✎ Merkezden çağrılması üzerine İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, işgal donanmala- B) I, III, II D) III, II, I C) II, III, I E) III, I, II rını gördüğünde “Geldikleri gibi giderler” diyerek millî mücadelenin başlatılması gerektiğini ve buna olan inancını net olarak ortaya koymuştur. ✎ Mustafa Kemal Anadolu’ya geçmeden önce geldiği İstanbul’da; Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır. Meclis içerisinde güç kazanmaya çalışmıştır. Padişah Vahdettin ile görüşmüştür. Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu almasını önlemeye çalışmıştır. ✎ Mustafa Kemal tüm bu çalışmalarına rağmen İstanbul’da bir şey yapamayacağını anlamış ve bir an önce Anadolu’ya geçmeye karar vermiştir. 3. Mondros Ateşkesi’nden sonra İstanbul’a gelen Mustafa Kemal Paşa, Fethi Bey’le birlikte; I. Minber, II. Hâkimiyet-i Milliye, III. İrâde-i Milliye gazetelerinden hangilerini çıkararak düşüncelerini yaymaya çalışmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919) ✎ Bu sırada Karadeniz’de (Samsun ve çevresinde) karışıklık çıkaran Rumlar, Mondros Ateşkesi’nin 7. maddesine dayanarak işgallerini haklı göstermeye çalışmışlardır. ✎ Bu gelişmeler üzerine İstanbul Hükûmeti (Damat Ferit Paşa), İngiltere’nin de bas- kısıyla, bölgeye çok geniş yetkilerle bir komutanın gönderilmesine karar vermiştir. Bu durum Anadolu’ya geçmek isteyen Mustafa Kemal’e aradığı fırsatı yaratmıştır. ✎ Mustafa Kemal, Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından IX. Ordu Müfettişi olarak bölgeye atanmıştır. C) Yalnız III E) II ve III 4. Samsun ve civarındaki çatışmaları durdurması için İstanbul Hükûmeti tarafından Mustafa Kemal’e verilen resmî görev aşağıdakilerden hangisidir? A) Ataşemiliterlik B) IX. Ordu Müfettişliği C) Yıldırım Orduları Komutanlığı D) Kurmay Yüzbaşılık E) Başkomutanlık ✎ IX. Ordu Müfettişi göreviyle Samsun’a gönderilen Mustafa Kemal Paşa’nın yetkili olduğu iller arasında Sivas, Erzurum, Van ve Trabzon bulunmakta olup, ayrıca kendisine birtakım görevler verilmişti. Bu görevler arasında şunlar vardı: Bölgede güvenliği sağlamak Bölgedeki halkın elinde bulunan silah ve cephaneyi almak Halkı mücadeleye davet eden ve onlara silah tedarik eden grupları dağıtmak 5. Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından IX. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal’in yetkili olduğu iller arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Trabzon ✎ Ancak Mustafa Kemal’in amacı ise, “Anadolu’da Millî Mücadele’yi başlatmak ve B) Erzurum D) İzmir C) Sivas E) Van millî egemenliğe dayalı tam bağımsız bir Türk Devleti kurmaktı.” ✎ 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan Bandırma Vapuru ile hareket eden Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmıştır. 1-C 2-E 3-A 4-B 5-D ~ 199 ~ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Samsun’da Mıntıka Palas Oteli’nde kalan Mustafa Kemal Paşa, bölgede birtakım güvenlik tedbirleri aldıktan sonra Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir gibi komutanlarla bağlantı kurmuş ve bağımsızlık mücadelesi konusunda fikir birliğine varmıştır. ❆ Samsun Raporu ✎ Mustafa Kemal’in 22 Mayıs 1919’da İstanbul’a gönderdiği rapordur. ✎ Bu raporda; bölgedeki karışıklıklara Türklerin değil Rumların ve işgalci İngilizlerin sebep olduğunu, Türklerin manda ve himayeye karşı olduğunu ve İzmir’in işgalinde Yunanlıların haksız olduğunu bildirmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışı ile birlikte Millî Mücadele fiilen başlamıştır. 1. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul Hükûmeti'ne 22 Mayıs 1919'da Samsun'dan gönderdiği raporunda: "Türklerin yabancı himayesine tahammülünün olmadığı ve Yunanlıların İzmir'i işgale haklarının olmadığını" bildirmiştir. Buna göre, Mustafa Kemal Paşa'nın aşağıdakilerden hangisini savunduğu söylenebilir? A) Uluslararası barışı B) Laikliği C) Bağımsızlığı D) Emperyalizmi E) Mandater yönetimi ✎ Mustafa Kemal, şehrin güvenlik sorunları ve Rum çetelerinin faaliyetleri nedeniyle 25 Mayıs 1919’da Havza’ya geçmiştir. III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) ✎ Mustafa Kemal Havza’da yayınladığı genelgeyle, İzmir’in işgalini protesto eden tel- graflar çekilmesini ve işgallere karşı mitingler düzenlenmesini istemiştir. Havza Genelgesi “millî bilincin” uyandırılması yolunda atılan ilk adımdır. Özellikle miting ve protesto gibi kavramlar bu bilincin uyandırılmasına çalışıldığının kanıtıdır. ✎ 30 Mayıs 1919’da Havza’da düzenlenen mitinge bizzat Mustafa Kemal de katılmış, işgallere, İtilaf güçlerine ve Mondros Ateşkesi’ne ilk kez açıkça karşı çıkmıştır. ✎ Mustafa Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesinin uygulanmasını ön- lemek amacıyla, halktan azınlıklara kötü davranmamalarını istemiştir. 2. Havza Genelgesi'nin; I. İstanbul Hükûmeti'ne işgalleri protesto eden telgraflar çekilmelidir. II. Azınlıklara yönelik saldırgan tutumlara izin verilmemelidir. III. Ülke çapında işgalleri kınayan mitingler ve protestolar yapılmalıdır. duyurularından hangileri, ülke çapında işgallerin yayılmasına karşı bir önlem niteliği taşımaktadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Havza Genelgesi’yle resmî görevinin dışına çıkan Mustafa Kemal Paşa, bu gelişme sonrasında ilk kez İstanbul’a geri çağrılmış, ancak O, bu çağrılara kulak asmamıştır. IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919) ✎ Mustafa Kemal, Havza’da güvenliğin tehlikede olduğunu fark ederek 13 Haziran 1919’da Amasya’ya geçmiştir. ✎ Mustafa Kemal, Amasya’da halka yaptığı ilk konuşmasında “Amasyalılar! Padişah ve hükûmet düşmanın elinde esirdir. Memleket elden gitmek üzeredir. Bu kötü vaziyete çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim.” demiştir. 3. Mustafa Kemal Paşa, resmî görevinin dışına çıktığı gerekçesiyle aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra ilk kez İstanbul’a geri çağrılmıştır? A) Amasya Görüşmeleri B) Erzurum Kongresi C) Sivas Kongresi D) Havza Genelgesi E) Amasya Genelgesi Mustafa Kemal’in bu çağrısı üzerine, Amasya halkından Abdurrahman Kâmil Hoca biriktirdiği 5 altınını Millî Mücadele’ye ilk yardım olarak Mustafa Kemal’e vermiştir. ✎ Amasya’da Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile bulu- şan Mustafa Kemal, onlarla hazırlanacak genelgenin taslağı üzerinde görüşmüş ve 22 Haziran 1919’da Amasya Genelgesi imzalanmıştır. ✎ Bu genelgeyi ayrıca telgraf yoluyla, Erzurum’daki XV. Kolordu Komutanı Kâzım Ka- 4. Amasya Genelgesi’nde, aşağıdakilerden hangisinin imzası ya da onayı yoktur? A) Ali Fethi Bey B) Rauf Bey C) Mustafa Kemal D) Refet Bey E) Kâzım Karabekir rabekir ile Konya’daki II. Ordu Müfettişi Mersinli Cemal Paşa onaylamıştır. Böylece Millî Mücadele ordunun desteğini alarak kişisellikten çıkmıştır. ~ 200 ~ 1-C 2-B 3-D 4-A KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” ✎ Amasya Genelgesi, Mustafa Kemal tarafından halkın örgütlenmesini sağlamak ve mücadeleyi bir programa göre yürütmek amacıyla yayımlanmıştır. A. Amasya Genelgesi’nin Başlıca Maddeleri Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir. Bu madde Millî Mücadele’nin gerekçesini belirtmektedir. Millî birlik ve bağımsızlığın gerekliliği ortaya konmuştur. 1. Amasya Genelgesi'nde, "Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." ilkesine yer verilmesi aşağıdakilerden hangisinin değişeceğinin bir göstergesidir? A) Mebusan Meclisi'ndeki üyelerin B) Ülkedeki egemenlik anlayışının C) Merkezden yönetimin D) Başka devletlerle yapılan antlaşmaların E) İstanbul Hükûmeti'nin İstanbul Hükûmeti üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmemekte, işgallere seyirci kalmakta ve milletimizi yok saymaktadır. Bu madde Millî Mücadele’nin bir diğer gerekçesini belirtmektedir. İstanbul Hükûmeti’ne karşı çıkılmıştır. Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. 2. Amasya Genelgesi'nde, "Her türlü etkiden uzak, ulusal bir kurulun oluşturulması gerektiği" ilkesi de yer bulmuştur. Rejimin (yönetim biçimi) ileride değişebileceğinin ilk sinyalleri verilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu ilkeyi destekleyen çalışmaların yapıldığına kanıt olarak gösterilebilir? Padişah, halife, manda ve himayeye karşı çıkılmıştır. A) Temsil kurulunun oluşturulması Bu madde Millî Mücadele’nin yöntemini belirtmektedir. B) Ali Rıza Paşa Hükûmeti'nin kurulması Milletin sesini dünyaya duyurmak ve haklarını dile getirmek için, her türlü etki ve denetimden uzak millî bir heyet oluşturulacaktır. Bu madde ile Temsil Heyeti’nin oluşturulacağı ilk kez belirtilmiştir. C) Mebusan Meclisi'nin toplanması D) Düzenli ordunun kurulması E) Erzurum Kongresi'nin toplanması Millî Mücadele’nin kurumsallaşması amaçlanmıştır. Anadolu’nun güvenli bir bölgesi olan Sivas’ta millî bir kongre toplanacaktır. Bu madde ile birlik ve beraberlik sağlanmak istenmiştir. Mücadelenin merkezî bir yapıya dönüşmesi hedeflenmiştir. Bu kongreye her ilden halkın güvenini kazanmış 3’er delege katılacaktır. Bu kararla amaçlanan millet iradesini hâkim kılmaktır. Millî Mücadele’yi kişisel bir mücadele olmaktan çıkarıp halka mâl etmek, böylece katılımları artırmak hedeflenmiştir. Sivas Kongresi’ne katılacak temsilcileri Müdâfaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak Cemiyetleri ile belediyeler seçecektir. Bu madde ile halk iradesi ve yerel güçler ön plâna çıkarılmak istenmiştir. 3. Amasya Genelgesi'nin; I. Sivas Kongresi'ne katılacak delegeleri, millî cemiyetler ve belediyeler seçecektir. II. Her türlü etki ve denetimden uzak, millî bir kurul oluşturulmalıdır. III. Milletin istiklâlini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. kararlarından hangileri, doğrudan saltanat ve imparatorluk düzenine karşı bir tutum izlenildiğinin göstergesidir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III Askerler ve sivil yöneticiler görev yerlerini terk etmeyecek ve ordular kesinlikle dağıtılmayacaktır. Bu madde ile Mondros Ateşkes Antlaşması’nın “Osmanlı orduları derhal terhis edilecek” hükmüne açıkça karşı çıkılmıştır. Doğu illeri adına Erzurum’da bir kongre toplanacaktır. Erzurum’a gidecek delegeler kongreden sonra derhal Sivas’a geleceklerdir. Kötü bir durumla karşılaşılmaması için alınan bu kararlar millî bir sır olarak saklanacaktır. 4. Amasya Genelgesi'nde, aşağıdakilerden hangisiyle ilgili herhangi bir karara yer verilmemiştir? A) Vatanın bütünlüğü B) Milletin bağımsızlığı C) Halifeliğin devamı D) Millet egemenliği E) Millî mücadelenin yöntemi Amasya Genelgesi’nde, azınlıklara siyasî egemenliği ve sosyal dengeyi bozacak imtiyazlar verilmemesini öngören herhangi bir hüküm yer almamıştır. 1-B 2-A 3-E 4-C ~ 201 ~ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası B. Amasya Genelgesi’nin Önemi ve Özellikleri ✎ Kurtuluş Savaşı’nın amaç, gerekçe ve yöntemi ilk kez belirtilmiştir. ✎ Millî Mücadele’nin programını belirten resmî bir belgedir. ✎ İlk kez millî egemenlikten bahsedilerek rejimin değişeceğinin sinyali verilmiştir. 1. Millî Mücadele’nin plân ve programı, ilk kez aşağıdakilerden hangisinde hazırlanmıştır? A) Mebusan Meclisi ✎ İlk kez ulusal bir kongrenin (Sivas Kongresi) toplanması istenmiştir. B) Amasya Genelgesi ✎ Temsil Heyeti’nin oluşturulması ilk kez gündeme gelmiştir. C) Sivas Kongresi ✎ Mustafa Kemal’in IX. Ordu Müfettişi olarak yaptığı son resmî faaliyetidir. D) Havza Genelgesi E) Erzurum Kongresi ✎ Millet egemenliği esasını öngördüğü için bir “İhtilâl Bildirisi” niteliği taşımaktadır. Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nin ardından “Artık İstanbul Anadolu’ya hâkim değil, tâbi olmak zorundadır.” diyerek millet egemenliğinin gerçekleşmesi yolunda önemli bir adım atmıştır. 2. Mustafa Kemal Paşa’nın Osmanlı Devleti adına yürüttüğü son resmî görev, aşağıdakilerden hangisidir? A) Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı ✎ Amasya Genelgesi’nden sonra Mustafa Kemal, İtilaf Devletleri’nin de baskısıyla, İs- tanbul Hükûmeti adına İçişleri Bakanı Ali Kemal Bey tarafından tekrar İstanbul’a geri çağrılmış, ancak O “sadece padişahtan emir alabileceğini” belirterek zaman kazanmaya çalışmıştır. V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919) ✎ Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nden sonra Kâzım Karabekir’in daveti üzerine 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a geçmiştir. ✎ Bu sırada İstanbul Hükûmeti tarafından tekrar geri çağrılan Mustafa Kemal, yine bu çağrıya kulak asmayınca 8-9 Temmuz 1919 gecesi görevinden alındığı mesajını almıştır. Bu gelişme üzerine aynı gece kendisi de hem ordu müfettişliği görevinden hem de askerlik mesleğinden istifa etmiştir. ✎ 8-9 Temmuz gecesi resmî görevi sona eren Mustafa Kemal’in en büyük destekçisi, “Ben ve kolordum, emrinizdeyiz paşam” diyen XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa olmuştur. A. Kongrenin Toplanma Amaçları Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ermeni devletinin kurulmasını önlemek Karadeniz’in doğusunda bir Rum devletinin kurulmasını engellemek Doğudaki tüm yerel kuvvetleri birleştirmek ✎ Kongrenin toplamasında; Şark Vilâyetleri Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti etkili olmuştur. ✎ Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919’da; Bitlis, Erzurum, Sivas, Trabzon ve Van’dan gelen delegelerin katılımıyla toplanmıştır. Diyarbakır, Elazığ ve Mardin vilâyetleri ise valilerin engellemesinden dolayı kongreye delege gönderememiştir. B) Sofya Ataşemiliterliği C) Anafartalar Grup Komutanlığı D) 9. Ordu Müfettişliği E) Hareket Ordusu Kurmay Başkanlığı 3. 8-9 Temmuz 1919 gecesi ordu müfettişliği ve askerlik görevlerinden istifa eden Mustafa Kemal Paşa’nın, Millî Mücadele sürecinde sivil olarak gerçekleştirdiği ilk faaliyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Erzurum Kongresi’ni toplaması B) Havza Genelgesi’ni yayımlaması C) Sivas Kongresi’ne başkanlık etmesi D) Amasya Görüşmeleri’ne katılması E) İrâde-i Milliye Gazetesi’ni çıkarması 4. Erzurum Kongresi’nin toplanmasında; I. Trabzon Muhafaza-i Hukuk, II. Millî Kongre, III. Anadolu Kadınları Müdâfaa-i Vatan, IV. Şark Vilâyetleri Müdâfaa-i Hukuk-ı Millî cemiyetlerinden hangilerinin rolü olduğu söylenebilir? A) I ve IV B) II ve III D) I , II ve III C) II ve IV E) II, III ve IV DELEGE (ÜYE) GÖNDEREN İLLER BİTLİS EERZURUM SİVAS TRABZON + VAN 5. Aşağıdaki illerden hangisi Erzurum Kongresi’ne delege göndermemiştir? A) Erzurum DELEGE GÖNDERMEYEN İLLER DİYARBAKIR ELAZIĞ MARDİN ~ 202 ~ B) Trabzon D) Bitlis 1-B 2-D C) Van E) Mardin 3-A 4-A 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” ✎ Erzurum Kongresi’nde, Sivas Kongresi’ne katılmak üzere Başkanı Mustafa Kemal olan ve sadece Doğu bölgelerini temsil eden 9 kişilik Temsil Heyeti (Temsilciler Kurulu / Heyet-i Temsiliye) seçilmiştir. B. Erzurum Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. Bu madde ile ilk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir. Misâk-ı Millî’nin temelleri atılmıştır. Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı, saltanat ve hilâfetin korunması için Kuvây-i Milliye’yi âmil (etkin) ve millî irâdeyi hâkim kılmak esastır. 1. Aşağıdakilerden hangisi, Erzurum Kongresi kararlarından biri değildir? A) Anadolu’daki bütün direniş cemiyetleri “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilecektir. B) İstanbul Hükûmeti yetersiz kaldığında geçici bir hükûmet kurulacaktır. C) Manda ve himaye kabul edilemez. D) Hıristiyan unsurlara ve diğer azınlıklara, siyasî ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez. E) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez. Bu madde ile ulus egemenliğine dayalı bir yönetime vurgu yapılmıştır. Saltanatın ve hilâfetin korunmak istenmesi ulusal egemenlikle çelişse de, bunda ortamın henüz böyle bir değişikliğe hazır olmayışı etkili olmuştur. Hıristiyan halka ve diğer azınlıklara siyasî hâkimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozucu özel haklar (imtiyazlar) verilemez. Bu madde ile her türlü ayrıcalığa karşı tam bağımsızlık amaçlanmıştır. 2. Erzurum Kongresi'nde, Meclis-i Mebusan'ın hemen toplanması ve hükûmetin denetim altına alınması yönünde bir karar çıkmıştır. Erzurum Kongresi'nde bu yönde bir karar alınmasının aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir? A) Kapitülasyonları kaldırmaya B) Saltanat düzenine son vermeye Manda ve Himaye (Koruma ve Güdüm) kabul edilemez. Bu madde ile ilk kez manda fikrine açıkça karşı çıkılmış ve tam bağımsızlık hedeflenmiştir. Mevcut merkezî hükûmet (İstanbul Hükûmeti) vatanın bağımsızlığını sağlayamazsa geçici bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmetin üyeleri Millî Kongre tarafından seçilecektir. Bu madde ile ilk kez yeni bir hükûmetin gerekliliğinden bahsedilmiştir. C) Azınlık ayaklanmalarını önlemeye D) İtilaf Devletleri ile uzlaşmaya E) Ulusal iradeyi etkin kılmaya 3. Erzurum Kongresi'nde alınan aşağıdaki kararlardan hangisi, kongrenin bölgesel amaçlar için toplandığının doğrudan bir göstergesidir? A) Manda ve himaye kabul edilemez. Her türlü yabancı devletin işgaline ve müdahalesine karşı Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde millet birleşerek buna karşı koyacaktır. Bu madde ile Doğu Anadolu’daki tüm cemiyetler birleştirilmiştir. Mebusan Meclisi’nin derhal toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesi için çalışılacaktır. Bu madde ile yönetimde halk iradesi ön plâna çıkarılmak istenmiştir. İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir. B) Doğu'daki tüm direniş cemiyetleri "Doğu Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirilecektir. C) Yurdumuzun bütünlüğünü bozma amacı olmayan bir devletin teknik, sanayi ve malî yardımı kabul edilebilir. D) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez. E) Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının korunması için Kuvây-ı Milliye’yi etkin, millî iradeyi hâkim kılmak esastır. Vatanın bağımsızlığını ve yurdumuzun bütünlüğünü bozma amacı olmayan herhangi bir devletin teknik, sanayi ve malî yardımı kabul edilebilir. Bu madde ile yabancı devletlerle ilişkilerin korunması ve dış politika esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır. 4. Erzurum Kongresi kararlarında yer alan, “Millî Meclis derhal toplanmalı ve hükûmet işleri meclis denetiminde yürütülmelidir." hükmü, hükûmetin alacağı kararlara; I. evrensellik, II. bölgesellik, C. Erzurum Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri III. meşruluk ✎ Toplanış bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından ulusal bir kongredir. özelliklerinden hangilerini kazandırmaya yöneliktir? ✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir. A) Yalnız I ✎ Sadece Doğu bölgelerini temsil eden ve 9 kişiden oluşan Temsil Heyeti Mustafa B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Kemal’in başkanlığında ilk kez burada oluşturulmuştur. ✎ İlk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir. 1-A 2-E 3-B 4-C ~ 203 ~ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ İlk kez manda ve himaye reddedilmiştir. (Tam bağımsızlık) ✎ İlk kez millî egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurma düşüncesi oluşmuştur. ✎ İlk kez Mebusan Meclisi’nin toplanması istenmiştir. ✎ İlk kez Misâk-ı Millî kararlarının esasları belirlenmiştir. 1. Millî Mücadele döneminde "Temsil Heyeti" ilk kez aşağıdakilerden hangisinde oluşturulmuştur? A) Nazilli Kongresi ✎ Kongre bir yasama organı gibi hareket etmiş, Temsil Heyeti de onun bir yürütme B) Erzurum Kongresi organı (hükûmet) şeklini almıştır. C) Amasya Protokolü D) Balıkesir Kongresi E) Sivas Kongresi VI. BÖLGESEL KONGRELER ADI BALIKESİR KONGRELERİ TARİH (1919-1920) BAŞKANI Hacim Muhittin Bey I. Nazilli Kongresi (6-8 Ağustos 1919) NAZİLLİ KONGRELERİ II. Nazilli Kongresi Celâl Bayar (19-24 Eylül 1919) (Gâlip Hoca) III. Nazilli Kongresi (6 Ekim 1919) ALAŞEHİR KONGRESİ LÜLEBURGAZ KONGRESİ 16-25 Ağustos 1919 31 Mart 1920 Hacim Muhittin Bey Trakya Paşaeli Cemiyeti ÖZELLİKLERİ 1919-1920 yılları arasında toplam 5 kongre toplanmıştır. Yunanlılara karşı mücadele kararı alınmıştır. Padişaha bağlılık bildirilmiştir. Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin oluşmasında etkili olmuştur. Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi kararı alınmıştır. Nazilli işgal altında olduğu için kongre toplantıları Muğla’da yapılmıştır. Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi kararı alınmıştır. Celâl Bayar “Gâlip Hoca” lâkabıyla kongre başkanlığını yürütmüştür. Celâl Bayar’ın bir diğer lâkabı da Reşad-ı Sâni’dir. Yunanlılara karşı sonuna kadar mücadele kararı alınmıştır. Kongrede gerektiğinde Yunanlılara karşı İtilaf Devletleri’nden yardım alınabileceği fikri ortaya atılmıştır. Bu durum mandacı zihniyete halâ sıcak bakanların olduğunu açıkça göstermektedir. Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin oluşmasında etkili olmuştur. 2 Ağustos 1920 - Mustafa Kemal’in de katıldığı bu kongrede Millî Mücadele’ye destek olunması kararı alınmıştır. - Mustafa Kemal, Fevzi Çakmak ve bazı milletvekilleri katılmıştır. Kuvây-i Milliye’nin birleşme süreci tamamlanmıştır. Toplanan son kongredir. (8 Ekim 1920) 3. I. Balıkesir, II. Erzurum, III. Pozantı, IV. Afyon Mustafa Kemal, yukarıdaki kongrelerden hangilerine katılmamıştır? A) Yalnız I D) I ve IV C) II ve III E) III ve IV 4. Kuvây-i Milliye’nin desteklenmesi ve Batı Cephesi’nin oluşturulması ile ilgili karar aşağıdakilerden hangisinde alınmıştır? B) Sivas Kongresi C) Amasya Genelgesi D) Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri 5. 16 Ağustos 1919’da Hacım Muhittin Bey başkanlığında toplanan ve gerektiğinde Yunanlılara karşı İtilaf Devletleri’nden de yardım alınabileceği fikrinin ortaya atıldığı kongre aşağıdakilerden hangisidir? B) Pozantı A) Nazilli D) Lüleburgaz 1-B ~ 204 ~ B) I ve III E) Nazilli ve Afyon Kongreleri AFYON KONGRESİ (5 Ağustos 1920) D) Mustafa Kemal E) Ali Fethi Okyar Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi kesinlikle reddedilmiştir. Silahlanma kararı alınmıştır. Yunanlılara karşı mücadele çağrısı yapılmıştır. 9-14 Mayıs 1920 II. Pozantı Kongresi B) İsmet İnönü C) Celâl Bayar A) Erzurum Kongresi EDİRNE KONGRESİ POZANTI KONGRELERİ A) Fevzi Çakmak Her türlü işgale karşı direnme çağrısı yapılmıştır. Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi reddedilmiştir. Trakya Paşaeli Cemiyeti I. Pozantı Kongresi 2. Millî Mücadele’de “Gâlip Hoca” lâkabıyla yer alarak Nazilli Kongresi’nin başkanlığını yapan kişi aşağıdakilerden hangisidir? 2-C 3-A C) Balıkesir E) Alaşehir 4-D 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) ✎ Erzurum Kongresi’nden sonra buradaki çalışmalarını tamamlayan Mustafa Kemal, 2 Eylül 1919’da Sivas’a geçmiştir. ✎ Kongre yeri olarak Sivas’ın tercih edilmesinde, buranın işgal edilmemiş olması ve ulaşım imkânlarına sahip olması etkili olmuştur. ✎ Mustafa Kemal Sivas Kongresi’nin yapılması için ilk duyuruyu Amasya Genelgesi’yle yapmıştı. Ancak bu duyuru doğrultusunda kongreye katılacak bazı delegeler, gerek İstanbul Hükûmeti’nin ve gerekse bazı valilerin tutumu nedeniyle katılamamıştır. ✎ Kongre, birtakım eksikliklere rağmen 4 Eylül 1919’da, o dönemde Mekteb-i Sultanî 1. İstanbul Hükûmeti’nin direktifleriyle Elazığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey ve Ankara Valisi Muhittin Paşa; I. Erzurum, II. Sivas, III. Pozantı kongrelerinden hangisi ya da hangilerini engellemek için faaliyet göstermiştir? A) Yalnız I olarak kullanılan binanın salonunda toplanmıştır. B) Yalnız II D) I ve III ✎ Toplam 38 delegenin katıldığı ve 8 gün süren kongrenin ilk toplantısında, Mustafa C) Yalnız III E) II ve III Kemal kongre başkanlığına seçilmiştir. A. Kongreyi Engelleme Çalışmaları ✎ Sivas Kongresi’nin büyük bir gizlilik içinde toplanması istenmişse de İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti, kongrenin toplanacağından haberdar olmuştur. Bu gelişme üzerine İstanbul Hükûmeti, Mustafa Kemal’i tutuklatmak ve kongreyi dağıtmak için bazı yöneticileri görevlendirmiştir. ☸ Ali Gâlip Olayı ✎ İstanbul Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’nin toplanmasını engellemek ve kongre üye- lerini tutuklamak amacıyla Elazığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey’i görevlendirmesi olayıdır. Ancak Ali Gâlip kongreyi dağıtma girişiminde başarılı olamamıştır. 2. Aşağıdakilerden hangisi Sivas Kongresi’nin toplanma amaçlarından biri değildir? A) Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini sağlamak B) Millî Mücadele’yi tek bir merkezden yönetmek C) Erzurum Kongresi’nde alınan kararları tüm yurda mâl etmek D) Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyetleri) tek çatı altında birleştirmek E) Devletin yeni yönetim biçimini belirlemek ✎ Temsil Heyeti, Ali Gâlip Olayı’ndan sonra İstanbul (Damat Ferit Paşa) Hükûmeti ile her türlü resmî ilişkiyi kesmiştir. ☸ Muhittin Paşa Olayı ✎ Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın kongreyi dağıtma girişimidir. Bu çabasında başarılı olamayan Muhittin Paşa, Çorum-Ankara yolunda tutuklanarak Sivas’a getirilmiştir. ✎ Ancak koyu bir İstanbul taraftarı olan Muhittin Paşa, Millî Mücadele’yi baltalamaya çalıştığı için İstanbul’a gönderilmiştir. Yerine de Yahya Gâlip Bey vali seçilmiştir. 3. Sivas Kongresi devam ederken Elazığ Valisi Ali Galip Bey, Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından kongreyi basmak ve kongreye katılanları tutuklamakla görevlendirilmiştir. Bu durum, Mustafa Kemal tarafından öğrenilmiş ve Ali Galip etkisiz hale getirilmiştir. Bu bilgiye göre; I. Damat Ferit Paşa Hükûmeti düşmüştür. II. İstanbul Hükûmeti, Millî Mücadele'yi yok etmeye çalışmıştır. B. Kongrenin Toplanma Amaçları Millî Mücadele’yi tek merkezden yönetmek Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyetleri) tek çatı altında birleştirmek Erzurum Kongresi’nde alınan kararları tüm yurda mâl etmek Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini sağlamak III. İstanbul Hükûmeti'nin Sivas Kongresi'ni engelleme girişimi başarısız olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 4. Sivas Kongresi’nde; C. Kongrede En Çok Tartışılan Konular ✎ Sivas Kongresi’nde Mustafa Kemal’in kongre başkanı seçilmesi ve ABD mandası en çok tartışılan konular olmuştur. ✎ Mustafa Kemal kongrede özellikle en çok ABD Mandası sorunu ile uğraşmıştır. Bu sorun nedeniyle bazı arkadaşları O’nun kongreye başkan olmasını istememişlerdir. I. kongre başkanlığı, II. manda ve himaye, III. millî güçlerin birleştirilmesi konularından hangilerinde kongre üyeleri arasında sorun yaşanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Mustafa Kemal’in kongre başkanı olmasına bazı arkadaşlarının karşı çıkması, O’na karşı ilk iç muhalefet hareketi olarak değerlendirilebilir. 1-B 2-E 3-A 4-C ~ 205 ~ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası D. Sivas Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar ✎ Sivas Kongresi’nde Erzurum Kongresi kararlarının birçoğu aynen kabul edilmiş, bazı kararlar kesinleştirilmiş ve tüm yurdu temsil eder hale getirilmiştir. 1. Sivas Kongresi'nde, "Meşru bir hükûmet kuruluncaya kadar, Anadolu ile İstanbul arasında her türlü posta ve haberleşme kesilecektir." kararı alınmıştır. Anadolu’daki tüm millî cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Bu karar ile Anadolu Hareketi'nin; Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir. I. Bu madde ile millî güçler tek çatı altında toplanmıştır. İstanbul Hükûmeti'ne bağlı olunmadığının gösterilmesi, II. Anadolu'daki isyanların önlenmesi, Bölgesel mücadele yerine ulusal mücadele benimsenmiştir. III. İtilaf Devletleri'nin dostluğunun kazanılması durumlarından hangilerini amaçladığı savunulabilir? “Temsil Heyeti Doğu illerinin tamamını temsil eder” ifadesinin yerine “Temsil Heyeti Bütün Yurdu Temsil Eder” denilmiş ve üye sayısı 15’e yükseltilmiştir. A) Yalnız I Bu madde ile Temsil Heyeti’nin yetki alanı genişletilmiştir. B) Yalnız II D) I ve II I. TBMM açılana kadar Kurtuluş Savaşı’nı Mustafa Kemal’in başkanlığını C) Yalnız III E) II ve III yaptığı Temsil Heyeti yürütmüştür. “Manda ve Himaye” fikri bir daha gündeme gelmemek üzere reddedilmiştir. Bu madde ile manda ve himaye fikri kesin ve son olarak reddedilmiştir. Tam bağımsızlıktan ödün verilmeyeceği bir kez daha ortaya konmuştur. 2. Sivas Kongresi’nde Temsil Heyeti’nin bir hükûmet gibi hareket ederek Ali Fuat Paşa’yı Batı Cephesi Kuvây-i Milliye Ûmum Komutanlığı’na ataması; I. Mebusan Meclisi’nin toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesi için çalışmalara devam edilecektir. yasama, II. yürütme, III. yargı yetkilerinden hangisini kullandığını açıkça göstermektedir? Bu madde ile yönetimde halk iradesine bir kez daha vurgu yapılmıştır. İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III Her türlü işgal ve müdahaleye karşı mücadele etme kararı alınmıştır. C) I ve II E) I, II ve III Bağımsızlığı ve bütünlüğü bozmaması şartı ile dış yardım alınabilecektir. Milletin haklı sesini duyurmak ve halkı mücadele konusunda bilgilendirmek amacıyla, Sivas’ta “İrâde-i Milliye” adlı bir gazete çıkarılması kararlaştırılmıştır. E. Sivas Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri 3. Millî Mücadele Dönemi’nde işgallere karşı ulusal direnişi örgütlemek amacıyla kurulan bütün millî cemiyetler, aşağıdakilerden hangisinde “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir? A) Erzurum Kongresi ✎ Sivas Kongresi her açıdan ulusal bir kongredir. (Toplanış ve kararları bakımından) B) Mebusan Meclisi ✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir. (Tartışmalara yol açmıştır.) C) Balıkesir Kongresi ✎ Mustafa Kemal kongrede “Ya İstiklâl, Ya Ölüm” diyerek hedefi belirlemiştir. D) Amasya Protokolleri E) Sivas Kongresi ✎ Millî birlik ve beraberlik yolunda önemli bir adım atılmıştır. ✎ Kongre kararları ihtilâlcı bir karakter taşımaktadır. ✎ Tüm millî cemiyetler, “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir. Böylece Millî Mücadele tek merkezden yürütülmüştür. ✎ Manda ve himaye kesin ve son olarak reddedilmiştir. (En önemli tartışma konusu) ✎ Kongre sırasında yetki alanı genişletilen Temsil Heyeti, Ali Fuat Paşa (Cebesoy)’yı Kuvây-i Milliye’nin Batı Cephesi Komutanlığı’na atamıştır. Temsil Heyeti bu gelişme ile ilk kez yürütme yetkisini kullanmıştır. Bu durum Temsil Heyeti’nin bir hükûmet gibi hareket ettiğini göstermektedir. ✎ Kongre sonunda, Temsil Heyeti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi üzerine, 30 Eylül 1919’da başarısızlığından dolayı Damat Ferit Paşa Hükûmeti istifa etmiştir. 4. I. Sivas Kongresi II. Balıkesir Kongresi III. Erzurum Kongresi IV. Nazilli Kongresi V. Alaşehir Kongresi Yukarıda verilen kongrelerden hangileri, her yönüyle bölgesel niteliktedir? A) I ve IV B) II ve III D) II, IV ve V C) I, III ve IV E) II, III ve V Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’ni engelleyemediği için istifa etmesi, Temsil Heyeti’nin İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı bir zaferdir. ~ 206 ~ 1-A 2-B 3-E 4-D KPSS / Tarihin Pusulası ☸ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” General Harbourd Raporu ✎ ABD Başkanı Wilson, General James G. Harbourd başkanlığındaki bir heyeti Doğu Anadolu’da Ermenilerle ilgili incelemeler yapmak üzere Sivas’a göndermiştir. ✎ General Harbourd’un yaptığı incelemelerden sonra hazırladığı rapora göre; Doğu Anadolu’da Türk nüfus daha yoğundur. Ermenilerle ilgili ortaya atılan katledildikleri iddiası doğru değildir. Anadolu’nun kaynakları ABD’nin ihtiyaçlarını karşılayabilecek güçte değildir. Anadolu’daki millî mücadele son derece kararlıdır. 1. Hazırlamış olduğu raporda Doğu Anadolu’daki Ermeni iddialarının doğru olmadığını belirten ve 20 Eylül 1919’da Mustafa Kemal’le yaptığı görüşme sonrasında, “Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydım, gelir sizinle birlikte mücadelenizi izlerdim!” diyerek Millî Mücadele’nin haklılığını ortaya koyan raportör, aşağıdakilerden hangisidir? ✎ 20 Eylül 1919’da Mustafa Kemal’le de görüşen General Harbourd, izlenimlerini ve A) General Harbourd raporunu kendisine aktarmış, Mustafa Kemal Paşa’ya veda ederken de elini sıkmış ve kendisine “Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydım, gelir sizinle birlikte mücadelenizi izlerdim!” demiştir. B) General Milne C) Sandler D) Amiral Bristol E) General Mc’ Arthur General Harbourd’un ABD Senatosu’na sunduğu yukarıdaki rapor, ABD’nin Anadolu ile ilgili düşüncelerini kısmen değiştirmiştir. Senatonun manda konusunu reddetmesi bunu açıkça göstermektedir. VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ) (20-22 EKİM 1919) ✎ Sivas Kongresi’ni ve Millî Mücadele çalışmalarını önleyemeyen Damat Ferit Paşa 2. Sivas Kongresi’nden sonra Temsil Heyeti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi üzerine, 30 Eylül 1919’da istifa eden İstanbul Hükûmeti’nin yerine iş başına gelen yeni hükûmet aşağıdakilerden hangisidir? A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti Hükûmeti’nin istifa etmesinden sonra, Millî Mücadele’ye karşı daha ılımlı olan Ali Rıza Paşa Hükûmeti kurulmuştur. B) Tevfik Paşa Hükûmeti C) Salih Paşa Hükûmeti ✎ Bu gelişme Temsil Heyeti ile İstanbul Hükûmeti arasında yapılacak olan Amasya D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti Görüşmeleri’ne ortam hazırlamış ve Ali Rıza Paşa 9 Ekim 1919’da Temsil Heyeti’ne görüşme teklifinde bulunmuştur. E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti ✎ Amasya’da yapılması kararlaştırılan görüşmelere, İstanbul Hükûmeti adına Bahriye Nâzırı Salih Paşa, Temsil Heyeti adına ise Mustafa Kemal katılmıştır. 3. AMASYA GÖRÜŞMELERİ Temsil Heyeti İstanbul Hükûmeti Mustafa Kemal Salih Paşa ✎ Görüşmelerde üçü açık ve imzalı, ikisi gizli ve imzasız beş protokol tespit edilmiştir. BİRİNCİ PROTOKOL Ordunun siyasetle uğraşmaması gerekir. Hükûmeti küçük düşürücü müdahalede bulunulmamalıdır. Hükûmet aleyhine yazı yazılmamalıdır. İKİNCİ PROTOKOL Azınlıklara dengeyi bozacak ayrıcalıklar verilmemelidir. Meclis’in İstanbul’da açılması uygun değildir. Mondros Ateşkesi imzalandığı sırada işgal edilmemiş sınırlar korunmalıdır. ÜÇÜNCÜ PROTOKOL Temsil Heyeti seçimlere müdahale etmeyecektir. Siyasî partiler ve Hıristiyan toplulukların seçimlere katılması sağlanacaktır. DÖRDÜNCÜ PROTOKOL (GİZLİ) BEŞİNCİ PROTOKOL (GİZLİ) Bazı komutanlar görevden alınacaktır. Malta’ya sürülenler İstanbul’a getirilip yargılanacaktır. Zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine son verilecektir. Millî güçler maddî olarak desteklenecektir. I. II. III. IV. Ali Rıza Paşa, Salih Paşa, Mustafa Kemal, Ali Fuat Paşa 20-22 Ekim 1919 tarihleri arasında yapılan Amasya Görüşmeleri, yukarıdakilerden hangileri arasında gerçekleşmiştir? A) I ve IV B) II ve III D) I, III ve IV C) I, II ve III E) II, III ve IV 4. Amasya Görüşmeleri'nde ele alınan; I. Meclis-i Mebusan'ın derhal toplanması ve seçimlerin serbestçe yapılması, II. Millî güçlerin maddî olarak desteklenmesi, III. İstanbul'da tutuklu bulunan vatanseverlerin serbest bırakılması konularından hangileri İstanbul Hükûmeti’nin egemenlik haklarını zedeler niteliktedir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Barış Konferansı’na gönderilecek kurul delegelerinin isimlerine yer verilmiştir. 1-A 2-E 3-B 4-D ~ 207 ~ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası A. Amasya Görüşmeleri’nin Önemi ve Özellikleri İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri ile Temsil Heyeti ve Anadolu’da başlayan ulusal hareketi ilk kez tanımıştır. Mustafa Kemal Paşa ve Temsilciler Kurulunun, Sivas Kongresi’nden sonra İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı ilk siyasî başarıdır. İlk kez Temsil Heyeti ve İstanbul Hükûmeti birlikte hareket etmiştir. İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri’nde tespit edilen protokollerden sadece Mebusan Meclisi’nin açılması ve seçimlerin yapılması ile ilgili kararı kabul etmiş, diğer kararları otoritesini sarsmamak amacıyla reddetmiştir. 1. Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti’nin, Millî Mücadele sürecinde İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı ilk siyasî başarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Misâk-ı Millî’nin ilânı B) Amasya Genelgesi’nin yayımlanması C) Amasya Protokolleri’nin yapılması D) Mebusan Meclisi’nin açılması E) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılması Görüşmelerde Mustafa Kemal ile Salih Paşa’nın fikir birliğine varamadığı tek konu “Mebusan Meclisi’nin açılacağı yerin belirlenmesi” konusu olmuştur. Salih Paşa’nın bazı protokol maddelerini kabul etmemesi, onun Ali Rıza Paşa Hükûmeti’nden çekindiğini göstermektedir. 2. Amasya Görüşmeleri'nde, Anadolu'nun güvenli bir yerinde toplanması kararı alınan Mebusan Meclisi'nin, hükûmet tarafından güvenlik gerekçe gösterilerek İstanbul'da toplanması sağlanmıştır. IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919) İstanbul Hükûmeti’nin bu tutumuyla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulabilir? ✎ Amasya Görüşmeleri’nin yapılmasından sonra Mustafa Kemal, Meclis çalışmalarını A) Anadolu'nun işgalini engellemeyi ve İstanbul’daki gelişmeleri yakından takip edebilmek için Ankara’ya gitmenin uygun olduğunu düşünmüştür. B) Mecliste daha etkili olmayı C) Kuvây-i Milliye'nin güçlenmesini D) İstanbul'un işgalini geciktirmeyi ANKARA’NIN MERKEZ SEÇİLMESİNDE ANKARA’NIN; İşgale uğramamış, güvenli bir bölge olması, E) Mustafa Kemal'in meclise katılmasını sağlamayı 3. Temsil Heyeti’nin merkezi olarak Ankara’nın seçilmesinde; Anadolu’nun tam orta noktasında yer alması, Ulaşım olanaklarına sahip olması I. Haberleşme olanaklarına sahip olması II. Batı Cephesi’ne yakın olması, özellikleri etkili olmuştur. İstanbul’a yakın olması Batı Cephesi’ne yakın olması 20. Kolordu’nun burada olması ✎ 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelen Mustafa Kemal, burada Ankara Ziraat Okulu’na yerleşmiştir. Bu aşamadan sonra Ankara’yı Temsil Heyeti’nin ve Millî Mücadele’nin merkezi yapmıştır. X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI (12 OCAK 1920) ulaşım olanaklarına sahip olması, III. güvenli bir yer olması özelliklerinden hangileri etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 4. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanmasında; I. TBMM’nin açılması, II. Erzurum Kongresi, III. Sivas Kongresi gelişmelerinden hangilerinin hızlandırıcı etkisi olduğu savunulamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III ✎ Mebusan Meclisi Padişah Vahdettin tarafından 21 Aralık 1919’da kapatılmıştı. Bu meclisin yeniden açılabilmesi için seçimlerin yapılması gerekiyordu. ✎ 7 Kasım 1919’da yurt genelinde yapılan seçimleri çoğunlukla Temsil Heyeti’nin desteklediği Müdâfaa-i Hukuk Grubu adayları kazanmıştır. Yapılan bu seçimlerde Mustafa Kemal Erzurum’dan milletvekili seçilmiştir. 5. 7 Kasım 1919 tarihinde Son Osmanlı Mebusan Meclisi seçimlerine katılan Mustafa Kemal, aşağıdaki illerin hangisinden milletvekili seçilmiştir? A) İzmir B) Amasya D) Erzurum C) Ankara E) Sivas ✎ Erzurum’dan milletvekili seçilen Mustafa Kemal, tutuklanma ihtimalini göz önünde bulundurarak İstanbul’da toplanan Meclis’e katılmamış, ancak İstanbul’a gidip Meclis’e katılacak olan vekilleri Ankara’da toplayarak bazı taleplerde bulunmuştur. ~ 208 ~ 1-C 2-B 3-E 4-A 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” ✎ Mustafa Kemal vekillerden şu isteklerde bulunmuştur: Meclis’te Müdâfaa-i Hukuk Grubu’nun oluşturulması 1. Millî Mücadele Dönemi’nde; Kendisinin Meclis Başkanı seçilmesi I. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi, II. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin açılması, III. Temsil Heyeti’nin Ankara’ya gelmesi Misâk-ı Millî kararlarının Meclis’te onaylanması Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ne güvenoyu verilmemesi ✎ 12 Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde, Mustafa Kemal meclis başkanı seçilmemiş ve Müdâfaa-i Hukuk Grubu yerine Felâh-ı Vatan (Vatanın Kurtuluşu) Grubu kurulmuştur. gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir? A) I,II,III B) I, III, II D) III, II, I ✎ Ancak buna rağmen Misâk-ı Millî kararları Meclis’te kabul edilmiştir. C) II, III, I E) III, I, II Milletvekilleri padişahın otoritesinden çekindikleri için isteklerden sadece Misâk-ı Millî Kararları’nın onaylanmasını sağlayabilmişlerdir. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde onaylanan son karar Misâk-ı Millî kararlarıdır. 2. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Anadolu Kurtuluş mücadelesine yaptığı en önemli katkı aşağıdakilerden hangisidir? A) Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’ni resmen tanıması B) Misâk-ı Millî kararlarını kabul etmesi C) Felâh-ı Vatan Grubu’nu kurması XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920) ✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Felâh-ı Vatan Grubu üyelerinin oylarıyla kabul D) Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ni denetlemesi E) Kanun-i Esâsi’yi yeniden yürürlüğe koyması edilmiştir. Meclis’te onaylanan son karardır. ✎ “Millî Bağımsızlık Yemini” anlamına gelmektedir. ✎ Hazırlanmasında Mustafa Kemal’in de katkısı vardır. ✎ Ulaşılmak istenen “Millî Sınırlar” belirlenmiştir. Dikkat! Misâk-ı Millî kararları ile ilgili herhangi bir soru gelmesi durumunda aklınıza ilk gelecek olan şey ulusal sınırlar olmalıdır. 3. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde “Misâk-ı Millî” kararlarının alınmasında etkili olan grup aşağıdakilerden hangisidir? A) Müdâfaa-i Hukuk B) İstiklâl C) Felâh-ı Vatan D) Tesanüd E) Hürriyet ve İtilaf MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI K ARA A P İ T Ü L A S Y O N L A R B O R S A O Ğ A Z L A R S M A N L I E F E R A N D U M I N I R L A R Z I N L I K L A R B O R Ç L A R I 4. Misâk-ı Millî’nin içeriğinde aşağıdaki konulardan hangisi yer almamıştır? A) Patrikhane B) Referandum C) Boğazlar D) Azınlıklar E) Kapitülasyonlar 5. Misâk-ı Millî'de; I. sınırlar, II. ulusal egemenlik, III. savaş tazminatı konularından hangileri ile ilgili karar yer almamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III Misâk-ı Millî kararlarında “Millet Egemenliği (Ulusal Egemenlik)” ile ilgili herhangi bir karara yer verilmemiştir. 1-D 2-B 3-C 4-A 5-E ~ 209 ~ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI Kapitülasyonlar Siyasî, adlî ve malî gelişmemize engel olan her türlü sınırlamalar (kapitülasyonlar) kaldırılacaktır. Kapitülasyonlara ilk kez karşı çıkılmıştır. Ekonomik bağımsızlık hedeflenmiştir. 1. Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde kabul edilen Misâk-ı Millî'de kapitülasyonların kaldırılmasına karar verilmesi, öncelikle aşağıdakilerden hangisine önem verildiğini göstermektedir? A) Ülkede üretimi sürekli hale getirmeye B) Devletlerarası ticaret antlaşmalarına bağlı kalmaya C) Halk egemenliğini hakim kılmaya Boğazlar Osmanlı Borçları D) Dünya barışına katkı sağlamaya İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin güvenliği sağlanmalıdır. Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın dünya ticaretine ve ulaşıma açılması konusunda ilgili devletlerin oy birliği ile vereceği kararlar geçerli olacaktır. Sadece millî sınırlar içinde kalan bölgelerin borçları kabul edilmiş, diğerleri reddedilmiştir. Düyûn-u Umûmîye borçlarının taksimi görüşülmüştür. E) Ekonomik bağımsızlığı sağlamaya 2. Misâk-ı Millî, "Müslüman-Türk nüfusun çoğunluğu oluşturduğu vatan toprakları, birbirinden ayrılmaz bir bütündür; asla parçalanamaz." esasına göre düzenlenmiştir. Bu karara göre; I. Ulusal devlet anlayışı kabul görmüştür. II. İmparatorluk özelliği korunmak istenmiştir. III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir. Referandum (Halk Oylaması) yargılarından hangilerine ulaşılamaz? 3 bölge için halk oylaması kararı alınmıştır. Elviye-i Selâse (Kars-Ardahan-Batum) Arap Memleketleri Batı Trakya A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 3. I. Sınırlar Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı sırada işgal edilmemiş olan ve Türk-Müslüman çoğunluğun olduğu yerlerin tümü (Millî Sınırlar) bir bütündür ve bölünemez. Elviye-i Selâse, II. Batı Trakya, III. Doğu Trakya Misâk-ı Millî’ye göre yukarıdaki yerlerden hangilerinde referandum (halk oylaması) yapılması öngörülmüştür? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Azınlıklar Azınlıkların hakları, komşu memleketlerdeki Müslüman halklara verilen haklar kadar olacaktır. Uluslararası eşitlik ilkesi ön planda tutulmuştur. C) I ve II E) II ve III 4. Misâk-ı Millî’de, "Azınlıkların hakları, komşu memleketlerdeki Müslüman halklara verilen haklar kadar olacaktır.” kararı alınmıştır. Buna göre; Azınlık hakları kısıtlanmıştır. A. Misâk-ı Millî’nin Önemi ve Sonuçları I. ✎ Erzurum ve Sivas Kongresi’nde alınan kararları benimseyen Meclis Misâk-ı Millî’nin III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir. kabulü ile millî sınırları içinde tam bağımsız bir devletin varlığını onaylamıştır. ✎ Millî Mücadele’nin siyasî programı Mebusan Meclisi tarafından kabul edilmiştir. II. Ulusların eşitliği ilkesi benimsenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III ✎ Yeni Türk Devleti’nin sınırları çizilmiştir. C) I ve II E) II ve III ✎ Wilson İlkeleri’ne de uygun olarak bazı bölgelerde halkoyuna başvurulmasının is- tenmesi, millî iradeye verilen önemi açıkça göstermektedir. ✎ Ulusal bağımsızlığı sınırlandıran bütün talepler reddedilmiş ve bağımsızlık yolunda önemli bir adım atılmıştır. ✎ İtilaf Devletleri ile yapılacak barış antlaşmasının temel ilkeleri belirlenmiştir. 5. Misâk-ı Millî’de yer alan aşağıdaki konulardan hangisi “ulusal egemenlik” anlayışına önem verildiğini göstermektedir? A) Referandum B) Boğazlar C) Azınlıklar D) Sınırlar ✎ Mustafa Kemal’in askerlik görevinden kendisinin ayrıldığı açıklanarak 3 Şubat 1920 E) Osmanlı Borçları tarihinde tüm madalyaları ve nişanları iade edilmiştir. ✎ İtilaf Devletleri İstanbul’u resmen işgal etmiş ve meclisi dağıtmışlardır. ~ 210 ~ 1-E 2-B 3-C 4-D 5-A KPSS / Tarihin Pusulası XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN DAĞITILMASI (16 MART 1920) ✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Misâk-ı Millî kararlarının onaylanması üzerine, “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” 1. İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etmesi ve Mebusan Meclisi’ni dağıtmalarında; I. İtilaf Devletleri İstanbul Hükûmeti’ne baskı yapmaya başlamıştır. Bu baskılara daha fazla dayanamayan Ali Rıza Paşa Hükûmeti istifa etmiş ve onun yerine Salih Paşa Hükûmeti kurulmuştur. Amasya Görüşmeleri’nin yapılması, II. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi, III. Sivas’ta ulusal bir kongrenin toplanması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? ✎ 9 Mart 1920’de Türk Ocağı’nı basan İtilaf Devletleri, 16 Mart 1920’de İstanbul’u resmen işgal etmişlerdir. A) Yalnız I ✎ İtilaf Devletleri işgalden sonra, 20 Mart 1920’de Mebusan Meclisi’ni dağıtarak pek B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III çok milletvekilini tutuklamışlar ve Malta Adası’na sürgüne göndermişlerdir. ✎ İstanbul’da sıkıyönetim ilân eden Anlaşma Devletleri, bu gelişmeden sonra bir de genelge yayımlamışlardır. Bu genelgede; İşgal geçicidir. (Bu madde ile halkın tepkisi önlenmek istenmiştir.) Anlaşma Devletleri’nin niyeti saltanat ve hilâfetin gücünü kırmak değil, aksine 2. 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal eden İtilaf Devletleri, işgalden sonra yayımladıkları genelgede işgalin geçici olduğunu belirtmişlerdir. İtilaf Devletleri’nin genelgeye koydukları bu madde ile; artırmaktır. Anadolu’da isyan çıktığı ve katliam yapıldığı an İstanbul Türklerden alınacaktır. I. Halkın tepkisini önlemek, II. İstanbul Hükûmeti’ni korumak, ✎ Bu tür yöntemlerle halkı sindirmeyi hedefleyen Anlaşma Devletleri, Salih Paşa’yı III. Millî Mücadele’ye destek vermek görevden almış ve Damat Ferit Paşa’yı tekrar sadrazam yapmışlardır. amaçlarından hangilerini gözettikleri savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III A. Temsil Heyeti’nin İstanbul’un İşgaline Karşı Aldığı Önlemler C) I ve II E) I, II ve III ✎ İşgal, Anlaşma Devletleri ve yabancı ülke temsilciliklerine gönderilen telgraflarla kı- nanmıştır. ✎ İstanbul ile her türlü haberleşme kesilmiştir. ✎ İstanbul’daki tutuklamalara karşı Anadolu’daki İtilaf Devletleri mensubu subaylar tutuklanmıştır. ✎ Anlaşma Devletleri’nin İstanbul ve Adana’dan asker sevkiyatını önlemek amacıyla Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryolları tahrip edilmiştir. 3. 16 Mart 1920'de İstanbul işgal edildikten sonra Mustafa Kemal, tüm yurda göndereceği 19 Mart 1920 tarihli genelgenin taslağını hazırlarken, Ankara'da açılacak meclisin "kurucu meclis" olacağını belirtmesine rağmen; 19 Mart 1920’de tüm yurda gönderdiği genelgede "Ankara'da olağanüstü bir meclisin açılacağını" belirtmiştir. Bu görüş değişikliğinde; ✎ Anadolu’dan İstanbul’a resmî kuruluşlara ait her türlü kıymetli eşya ve vergilerin I. gönderilmesi engellenmiştir. saltanat yanlılarının tepkisini çekmeme, II. mandater yönetime girme, III. ulusal güçlerin parçalanmasını önleme İstanbul’un işgali ve Mebusan Meclisi’nin dağıtılması, Mustafa Kemal’in ne kadar amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? haklı ve ileri görüşlü olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, Mustafa Kemal’e yeni bir fırsat yaratmış ve Ankara’da millî bir meclisin açılmasına zemin hazırlamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 4. XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN I. İstanbul ile her türlü haberleşmenin kesilmesi, II. Anadolu’daki İtilaf subaylarının tutuklanması, DİKKAT! Basın-yayın kuruluşları konusunda özellikle dikkat edilmesi gereken nokta, Millî Mücadele doğrultusunda hangi gazetelerin yararlı, hangilerinin zararlı çalışmalar yürüttüğü konusudur. ÖSYM genellikle bu eksende soru sormaktadır. Ancak 2012 KPSS’de olduğu gibi, birtakım özellikleri verilerek bu gazetenin doğrudan hangi gazete? olduğu da sürpriz soru olarak karşımıza çıkabilir. Bu yüzden, Millî Mücadele dönemindeki basın-yayın organlarını özellikleriyle birlikte değerlendirmemiz gerekmektedir. Basın-yayın kuruluşlarıyla ilgili olarak verdiğimiz tabloda özellikle üzerinde “*” işareti olanların sorulma ihtimali yüksektir. III. Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryollarının tahrip edilmesi Yukarıdakilerden hangileri Temsil Heyeti’nin İstanbul’un işgaline karşı aldığı önlemler arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 1-B 2-A C) I ve II E) I, II ve III 3-B 4-E ~ 211 ~ “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası A. MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR İrâde-i Milliye* 4 Eylül 1919’da Sivas Kongresi’nde alınan kararla çıkarılmıştır. 1. I. İrâde-i Milliye II. Hukuk-u Beşer Hâkimiyet-i Milliye* Millî Mücadele döneminde TBMM’nin yarı resmî yayın organı olmuştur. Ceride-i Resmiye* TBMM’nin resmî yayın organıdır. Cumhuriyet’in ilânından sonra adı “Resmî Gazete” olmuştur. V. Alemdar Minber* 21 Kasım 1918’de Mustafa Kemal’in fikirlerini yaymak için Fethi Okyar ile birlikte İstanbul’da çıkardığı gazetedir. A) I ve IV III. Peyâm-ı Sabah IV. Hâkimiyet-i Milliye Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele taraftarı yayınlar arasında yer almaz? B) II ve III D) III ve V Açıksöz* 15 Haziran 1919’da Kastamonu’da çıkarılmıştır. İstiklâl Marşı ilk kez bu gazetede yayımlanmıştır. Hukuk-u Beşer* 1918-1919 yılları arasında İzmir’de yayımlanmıştır. Yunan kuvvetlerine ilk kurşunu atan Hasan Tahsin başyazarıdır. Sebilü’r-reşad* 1908’de Eşref Edip’in İslâmcılık fikrini yaymak için çıkardığı bu derginin başyazarı Mehmet Âkif Ersoy’du. İleri* 1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafından İstanbul’da çıkarılmıştır. Atatürk’ün isimsiz yazıları bu gazetede yayımlanmıştır. Albayrak* Doğu Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı olarak Erzurum’da çıkarılmıştır. Yeni Gün* 1918’de Yunus Nâdi tarafından İstanbul’da yayımlanmaya başlayan bu gazete 1920’de Ankara’ya taşınmıştır. Gazete Ankara’nın ilk günlük gazetesidir. Dergâh* Millî Mücadele’yi destekleyerek edebiyatçılara bu yönde bilinç vermiş, Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Yakup Kadri, Nurullah Ataç gibi yazarları bir araya getiren, 1920’lerin başında yayımlanmış olan dergidir. ANADOLU AJANSI* 6 Nisan 1920’de Halide Edip Adıvar ve Yunus Nâdi’nin katkıları, Mustafa Kemal’in onayı ile Millî Mücadele döneminde Anadolu insanına doğru bilgiler vermek, mücadelenin amacını dünya kamuoyuna anlatmak için kurulmuştur. İzmir’e Doğru Vâsıf Çınar tarafından İzmir’de çıkarılmıştır. İkdam Ahmet Cevdet tarafından kurulan bu gazete, 1894-1928 yılları arasında yayın yapmıştır. Vakit İstanbul’da 1875 yılından itibaren çıkarılmıştır. Başyazarı Ahmet Emin Yalman’dı. Öğüt 1918’de Abdülgâni Ahmet Bey tarafından kurulan gazetede İzmir’in işgalini protesto eden yazılar yayımlanmıştır. İstikbal Trabzon’da Faik Ahmet Barutçu tarafından çıkarılmıştır. Tasvir-i Efkâr (Tevhid-i Efkâr) 1862’den itibaren yayın hayatına başlayan gazete Millî Mücadele ile ilgili haberleri İstanbul’da yayımlamıştır. Küçük Mecmuâ 1922’de Ziya Gökalp tarafından Diyarbakır’da çıkarılmıştır. Tercüman TBMM Hükûmeti resmî tebliğ ve cephe haberlerini bu gazetede yayımlamıştır. Ahâli İsmail Cenâni tarafından Samsun’da çıkarılmıştır. C) II ve IV E) IV ve V 2. TBMM Hükûmeti’nin resmî yayın organı haline gelen gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Hâkimiyet-i Milliye B) İrâde-i Milliye C) Sebilü’r-reşad D) İkdam E) Ceride-i Resmiye 3. 1918-1919 yılları arasında yayımlanan ve İzmir’in işgali sonrasında Yunanlılara ilk kurşunu atan Hasan Tahsin’in de baş yazarlığını yaptığı yararlı yayın organı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hukuk-u Beşer Gazetesi B) Minber Gazetesi C) Sebilü’r-reşad Gazetesi D) Tercüman Gazetesi E) Açıksöz Gazetesi 4. 6 Nisan 1920’de Halide Edip ve Yunus Nâdi’nin katkıları, Mustafa Kemal’in onayı ile Millî Mücadele döneminde Anadolu insanına doğru bilgiler vermek ve mücadelenin amacını dünya kamuoyuna anlatmak için kurulan yararlı yayın organı aşağıdakilerden hangisidir? A) İrâde-i Milliye Gazetesi B) Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi C) Dergâh Dergisi D) Anadolu Ajansı E) Albayrak Gazetesi Emel Amasya’da çıkarılmıştır. Yeni Adana 1918’den itibaren Adana’da çıkarılmaya başlanmıştır. ~ 212 ~ 5. 1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafından İstanbul’da çıkarılan ve Mustafa Kemal’in isimsiz yazılarının da yayımlandığı gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Albayrak B) İkdam D) Yeni Gün 1-D 2-E 3-A C) İleri E) Minber 4-D 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” B. MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR Peyâm-ı Sabah* Ümit* Alemdar* Türkçe İstanbul I. Güleryüz* Tan II. İstikbal, Aydede Zafer İrşad Şarkın Sesi Yeni Dünya Zincirbent 1. Güleryüz, III. Ümit, IV. Sebilü’r-reşad Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele karşıtı yayınlar arasında yer alır? A) I ve IV B) I ve III D) I, III ve IV C) II ve III E) II, III ve IV C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER ✎ Kurtuluş Savaşı sürecinde Millî Mücadele’yi destekleyen basın-yayın kuruluşlarının dışında, ayrıca bu süreci anlatan önemli eserler de kaleme alınmıştır. Örneğin; 2. I. Ümit, II. Peyâm-ı Sabah, Mustafa Kemal Atatürk Nutuk, Söylev ve Demeçler III. Hâkimiyet-i Milliye Kâzım Karabekir İstiklâl Harbimiz Yukarıdaki gazetelerden hangileri Millî Mücadele’yi desteklemek amacıyla çıkarılmamıştır? Ali Fuat Cebesoy Millî Mücadele Hatıraları Yakup Kadri Karaosmanoğlu Yaban, Sodom ve Gomore, Ergenekon III (Hikâye) Halide Edip Adıvar Ateşten Gömlek, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Dağa Çıkan Kurt (Hikâye), Vurun Kahpeye Falih Rıfkı Atay Çankaya, Zeytindağı (Anı) Refik Halit Karay Çete Kemal Tahir Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları Tarık Buğra Küçük Ağa Ahmet Hamdi Tanpınar Sahnenin Dışındakiler Nâzım Hikmet Ran Kurtuluş Savaşı Destanı (Kuvây-i Milliye) A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 3. Aşağıdaki yayın organlarından hangisi Millî Mücadele karşıtı yayın yapmıştır? A) Türkçe İstanbul Gazetesi B) Dergâh Dergisi C) Öğüt Gazetesi D) Anadolu Ajansı E) İrâde-i Milliye Gazetesi Şevket Süreyya Aydemir Tek Adam (M. Kemal Atatürk’ün Biyografisi) H. C. Armstrong Bozkurt (Mustafa Kemal’in sağlığında yayımlanan ilk biyografik eserdir.) (1932) (Sansürlü eserdir.) Not Alınız.......................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 4. İngiliz yazar H. C. Armstrong tarafından 1932’de kaleme alınan ve Mustafa Kemal Atatürk’ün sağlığında yayımlanan ilk biyografi çalışması aşağıdakilerden hangisidir? A) Yorgun Savaşçı B) Tek Adam C) Çankaya D) Bozkurt E) Dağa Çıkan Kurt 5. I. Bozkurt, II. Tek Adam, III. Yorgun Savaşçı Yukarıdaki eserlerden hangileri Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili biyografik eserler arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 1-B 2-C 3-A 4-D 5-C ~ 213 ~ XI. BÖLÜM I. TBMM DÖNEMİ Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (-) (-) (1) (1) (1) (1) (1) (2) (3) (-) (-) (-) (2) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (-) (1) (1) (2) (1) (2) (-) (1) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, bu ünite ile ilgili sorularda genellikle; I. TBMM’nin özellikleri, TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar, TBMM’nin ayaklanmalara karşı aldığı tedbirler, bu dönemde çıkarılan kanunlar gibi konular üzerinde durulmaktadır. Bu nedenle siz değerli adayların özellikle bu konu başlıklarına dikkat etmesi ve bol soru çözmesi gerekmektedir. KPSS / Tarihin Pusulası “I. TBMM Dönemi” I. TBMM DÖNEMİ (23 NİSAN 1920 - 11 AĞUSTOS 1923) 1. 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılış konuşmasını yapan Sinop Milletvekili aşağıdakilerden hangisidir? I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920) A) Mehmet Şerif Bey ✎ 16 Mart 1920’de İtilâf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etmesi üzerine Mustafa Kemal B) Refik Saydam Paşa, 19 Nisan 1920’de valilere ve komutanlara gönderdiği genelgede seçimlerin yapılacağını ve Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip millî bir meclisin açılacağını bildirmiştir. C) Ali Fuat Cebesoy D) Ali Fethi Okyar E) Adnan Adıvar ✎ Mebusan Meclisi’ne seçilen ancak işgal üzerine Anadolu’ya kaçıp Ankara’ya gelen milletvekillerinin haklarının saklı tutulacağı ve meclise katılabileceği belirtilmiştir. Mustafa Kemal’in daha önce Mebusan Meclisi’ne seçilen vekillere TBMM’ye katılma hakkı tanıması, millî iradeye (ulus egemenliğine) verdiği önemi kanıtlamaktadır. ✎ Müslüman olmayanlara seçme ve seçilme hakkı tanınmadan yapılan seçimlerde her sancaktan beş milletvekili seçilmiş, Mustafa Kemal de Ankara’dan milletvekili seçilerek meclise girmiştir. 2. Mustafa Kemal 23 Nisan 1920’de açılan I. TBMM’ye aşağıdaki illerin hangisinden milletvekili seçilmiştir? A) Samsun ✎ 23 Nisan 1920 Cuma günü, meclisin en yaşlı üyesi Sinop Milletvekili Mehmet Şerif B) Erzurum D) İstanbul C) Ankara E) Sivas Bey’in konuşmasıyla açılan TBMM’de, üye sayısı 390 kişi olmasına rağmen ancak 78 milletvekili toplanabilmiştir. Bunun sebebi bazı vekillerin komutan, vali, müdür vb. devlet işlerini yürütmekte olmasıdır. 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılmasıyla Temsil Heyeti’nin görevi sona ermiştir. 3. Temsil Heyeti’nin görevi aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir? A. I. TBMM’nin Özellikleri ÖZELLİK YORUM Kurucu bir meclistir. Yeni bir devlet kurmuştur. Anayasa ilân etmiştir. Hükûmet kurmuştur. Düzenli ordu oluşturmuştur. Ulusal bir meclistir. Azınlıklara temsil hakkı vermemiştir. Adında “millet” kelimesi geçmektedir. İhtilâlcidir. Saltanat ve İstanbul Hükûmeti’ni yok saymıştır. Egemenliği millete vermiştir. Demokratiktir. Üyeleri ve başkanı seçim usulü ile belirlenmiştir. Olağanüstü yetkilere sahiptir. Yasama, yürütme ve yargı yetkilerini bünyesinde toplamıştır. (Güçler Birliği ilkesi) Bundaki amaç hızlı kararlar alıp uygulayabilmektir. Siyasî partilere yer verilmemiştir. Temel amaç, bölünmeyi ve millî birliğin bozulmasını önlemektir. Meclis Hükûmeti sistemi vardır. Bu sistemde Cumhurbaşkanı ve Başbakan yoktur. Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır. Bakanlar meclis içerisinden meclis tarafından tek tek oylanarak seçilmiştir. (Bu durum, hem hükûmetin oluşturulmasını hem de hükûmetin uyum içinde çalışmasını zorlaştırmıştır.) A) İstanbul’un işgal edilmesiyle B) TBMM’nin açılmasıyla C) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılmasıyla D) Misâk-ı Millî’nin kabul edilmesiyle E) Amasya Protokolleri’nin imzalanmasıyla 4. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) İhtilâlci B) Demokratik D) İnkılâpçı C) Ulusçu E) Kurucu 5. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) İhtilâlci bir meclistir. B) Siyasî partilere yer verilmemiştir. C) Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir. D) Demokratik bir meclistir. E) Kabine Sistemi uygulanmıştır. 1-A 2-C 3-B 4-D 5-E ~ 217 ~ “I. TBMM Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası B. 24 Nisan Önergesi ✎ TBMM’nin 24 Nisan 1920’deki toplantısında Mustafa Kemal Meclis Başkanlığı’na seçilmiş ve hükûmetin bir an önce kurulması için meclise bir önerge vermiştir. ✎ Mustafa Kemal’in vermiş olduğu bu önergeye göre; TBMM’nin üstünde hiç bir güç yoktur. Ulus egemenliğine önem verilmiştir. Hükûmet kurmak zorunludur. İstanbul hükûmeti yok sayılmıştır. Geçici bir hükûmet başkanı ya da padişah vekili tanımak doğru değildir. Meclisin daimî olacağı ve bağımsız hareket edeceği vurgulanmıştır. 1. 16 Mart 1920'de İstanbul'un resmen işgal edilmesinden sonra Mustafa Kemal, valilere ve komutanlara bir genelge göndererek seçimlerin yapılacağını ve Ankara'da “olağanüstü” yetkilere sahip millî bir meclisin toplanacağını bildirmiştir. Mustafa Kemal'in bu yolla ulaşmak istediği amaç aşağıdakilerden hangisidir? A) Osmanlı egemenlik haklarını korumak B) Meşrutiyet düzenini sürdürmek C) Kurtuluş Savaşı'nı evrenselleştirmek D) Cemiyetleri birleştirmek E) Millî Mücadele'yi tek elden yürütmek TBMM yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kendinde toplamıştır. Daha hızlı karar alabilmek için Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir. Meclis tarafından seçilecek bir heyet hükûmet işlerini yürütür, meclis başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır. Meclis Hükûmeti Sistemi ve Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir. Padişah ve halife, Anlaşma Devletleri’nin baskısından kurtulduktan sonra meclisin düzenleyeceği yasaya göre hareket edecektir. Çıkabilecek görüş ayrılıkları önlenmek istenmiştir. 2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükûmeti’nde Mustafa Kemal'in resmî unvanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Genel Kurmay Başkanı B) Başbakan C) Cumhurbaşkanı D) Meclis Başkanı E) Millî Savunma Bakanı ✎ 3 Mayıs 1920’de bakanların meclis içerisinden meclis tarafından tek tek oylanarak seçilmesiyle “İcrâ Vekilleri Heyeti” adıyla I. TBMM Hükûmeti kurulmuştur. TBMM’nin ilk döneminde hükûmet üyelerinin meclisten tek tek seçilmesi, hükûmetin kurulmasını ve uyum içerisinde çalışmasını zorlaştırmıştır. 3. I. TBMM Hükûmeti’nde ilk Sağlık Bakanı olarak görev alan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Dr. Refik Saydam ✎ Toplam 11 bakandan oluşan ilk İcrâ Vekilleri Heyeti’nin üyeleri şunlardır: B) Dr. Adnan Adıvar C) Dr. Rıza Nur Mustafa Kemal Meclis Başkanı + Hükûmet Başkanı Bekir Sami Bey Dışişleri Bakanı Cami Baykut Bey İçişleri Bakanı Dr. Adnan Adıvar Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur Maarif (Millî Eğitim) Bakanı Fevzi Çakmak Paşa Millî Savunma Bakanı İsmet (İnönü) Bey Erkân-ı Harbiye-i Umûmîye Bakanı (Genel Kurmay Bakanı) A) Dr. Rıza Nur Celâlettin Arif Bey Adalet Bakanı B) Mehmet Şükrü Saraçoğlu Hakkı Behiç Bey Maliye Bakanı Mustafa Fehmi Bey Şer’iye ve Evkaf Bakanı İsmail Fazıl Paşa Bayındırlık Bakanı Yusuf Kemal Bey İktisat Bakanı C. I. TBMM’deki Halk Grupları ✎ I. TBMM’de öncelikle vatanın kurtuluşu hedeflendiği için bölünmeyi önlemek ve D) Dr. Sadi Konuk E) Dr. Ahmet Hulusi Alataş 4. Birinci TBMM Hükümeti’nde ilk Millî Eğitim Bakanı olarak görev alan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? C) Bekir Sami Bey D) İsmet İnönü E) Dr. Refik Saydam 5. 23 Nisan 1920’de açılan I. TBMM’nin ilk başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fevzi Çakmak B) İsmet İnönü C) Bekir Sami Bey D) Mustafa Kemal birlik ve beraberliği sağlamak adına siyasî partilere yer verilmemiştir. E) Ali Fethi Okyar ✎ Mecliste siyasî parti bulunmamasına rağmen farklı düşüncelerin temsil edildiği bazı gruplar vardı. Bu gruplar arasında; Müdafaa-i Hukuk Grubu, Tesânüd Grubu, Halk Zümresi, Islahatçılar Grubu, İstiklâl Grubu ve Yeşil Ordu Grubu yer alıyordu. ~ 218 ~ 1-E 2-D 3-B 4-A 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “I. TBMM Dönemi” Müdafaa-i Hukuk Grubu Başında Mustafa Kemal’in olduğu gruptur. İstiklâl Grubu Mustafa Kemal’in çizgisini takip eden bir gruptur. Tesânüd Grubu Eski İttihatçıların oluşturduğu gruptur. Halk Zümresi Bolşevik Devrimi’ni örnek alan bir gruptur. Islahatçılar Grubu Toplumsal dengeleri bozmadan yenileşmeyi savunan gruptur. Yeşil Ordu Grubu Sol eğilimli bir grup olup, Çerkez Ethem ve çevresi tarafından desteklenmiştir. 1. I. TBMM içerisindeki gruplardan Mustafa Kemal’in yer aldığı grup aşağıdakilerden hangisidir? A) İstiklâl B) Tesânüd C) Müdafaa-i Hukuk D) Islahat E) Halk Zümresi 2. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM tarafından çıkarılan kanunlardan biri değildir? D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar A) Takrir-i Sükûn Kanunu B) Nisâb-ı Müzakere Kanunu Ağnam Vergisinin Artırılmasına Dair Kanun (ilk kanun) C) Hıyanet-i Vataniye Kanunu Dış Gümrük Vergilerinin Artırılmasına Dair Kanun D) Men-i İsrafat Kanunu Hıyanet-i Vataniye Kanunu (Meclise karşı çıkan ayaklanmaları bastırmak için) E) İstiklâl Mahkemeleri Kanunu İstiklâl Mahkemeleri Kanunu (Üyeleri meclis tarafından seçilmiştir.) Firarîler Hakkında Kanun (Asker kaçaklarını önlemek için) Nisâb-ı Müzakere Kanunu (Meclis iç tüzüğü ile ilgilidir.) Men-i İsrafat Kanunu (Millî kaynakları koruyup, israfı önlemek için) Men-i Müskirat (Malî kaynak sağlamak için içki ve tütün ürünleri yasaklanmıştır.) 3. Birinci TBMM tarafından çıkarılan ilk kanun aşağıdakilerden hangisidir? A) İstiklâl Marşı Kanunu Düzenli Ordu Kurulması Hakkında Kanun B) Ağnam Vergisinin Artırılması Kanunu İstiklâl Marşı Kanunu C) Men-i Müskirat Kanunu Başkomutanlık Kanunu D) Nisâb-ı Müzakere Kanunu Teşkilât-ı Esasîye Kanunu (Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk anayasasıdır.) E) Gümrük Vergisinin Artırılması Kanunu Tekâlif-i Milliye Emirleri ile Takrir-i Sükûn Kanunu’nu I. TBMM çıkarmamıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’ye karşı çıkarılan isyanlardan biri değildir? A) Kuvây-i İnzibatiye II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR Doğrudan İstanbul Hükûmeti’nin Çıkardığı İsyanlar Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu) İsyanı Ahmet Anzavur (Kuvây-i Muhammediye) İsyanı İstanbul Hükûmeti ve İtilâf Devletleri’nin Çıkardığı İsyanlar Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları Çapanoğlu İsyanı (Yozgat) Delibaş Mehmet İsyanı (Konya) Bozkır Ayaklanması (Konya) Koçkiri İsyanı (Erzincan-Kemah) Millî Aşireti İsyanı (Urfa) Çopur Musa İsyanı (Afyon) Şeyh Recep İsyanı Şeyh Eşref İsyanı (Bayburt) Ali Batı İsyanı (Mardin) Cemil Çeto İsyanı Yıldızeli (Yenihan) İsyanı Kuvây-i Milliye Yanlısı Olup Sonradan İsyan Edenler Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı Demirci Mehmet Efe İsyanı Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar Ermeni İsyanı (Ermeni İntikam Alayı) Rum (Pontus) İsyanı B) Şeyh Eşref C) Demirci Mehmet Efe D) Millî Aşireti E) Şeyh Sait 5. I. Demirci Mehmet Efe, II. Cemil Çeto, III. Ahmet Anzavur I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki isyanlardan hangileri doğrudan İstanbul Hükûmeti tarafından çıkartılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II 1-C 2-A C) Yalnız III E) II ve III 3-B 4-E 5-C ~ 219 ~ “I. TBMM Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası Bu isyanlardan Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu), Ahmet Anzavur ve Bolu-DüzceHendek-Adapazarı isyanları aynı zamanda Boğazlarla ilgilidir. 1. Bu isyanlardan Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanları diğer isyanlardan I. II. III. IV. farklı olarak Millî Mücadele’ye karşı değil, Düzenli Ordu’ya karşı çıkarılmıştır. A. İsyanların Nedenleri Kuvây-i İnzibâtiye, Çopur Musa, Şeyh Eşref, Ahmet Anzavur I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki isyanlardan hangileri “Boğazlar”la ilgilidir? İstanbul Hükûmeti’nin otoritesini korumak için halkı kışkırtması A) I ve IV Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele karşıtı fetva yayınlaması B) I ve III D) I, II ve IV İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenmesini önlemek istemesi C) II ve IV E) II ve III İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak istemesi Kuvây-i Milliye şeflerinin düzenli orduya karşı çıkmaları Bazı büyük aşiretlerin kendi yönetimlerini kurmak istemesi Azınlıkların devlet kurma düşüncesi 2. Aşağıdakilerden hangisi Birinci TBMM’ye karşı çıkan isyanların nedenlerinden biri değildir? A) Kuvây-i Milliyecilerin düzenli orduya karşı çıkmaları Birtakım çevrelerin manda ve himaye fikrini savunması B) İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenmesini önlemek istemesi B. İsyanların Sonuçları C) Azınlıkların devlet kurma düşüncesi Millî Mücadele sürecinin uzamasına neden olmuştur. Emek ve zaman kaybına yol açmıştır. D) Eskişehir-Kütahya Savaşları’nda yenilgi alınması Millî kuvvetlerin bölünmesine neden olmuştur. E) İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak istemesi C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler 3. İSYAN İSYANI BASTIRAN KUVVETLER ☸ Kuvây-i İnzibâtiye İsyanı ☸ Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanı I. Koçkiri, II. Ahmet Anzavur, III. Çapanoğlu İsyanı Yukarıdaki isyanlardan hangileri Çerkez Ethem tarafından bastırılmıştır? ☸ Çopur Musa (Afyon) İsyanı A) Yalnız I ☸ Şeyh Eşref İsyanı B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ☸ Şeyh Recep İsyanı ☸ Millî Aşireti İsyanı Kuvây-i Milliye Birlikleri 4. Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya karşı ortaya çıkan isyanlardan biridir? ☸ Ali Batı İsyanı ☸ Cemil Çeto İsyanı A) Cemil Çeto B) Çopur Musa C) Kuvây-i İnzibatiye D) Ali Batı E) Kuvây-i Seyyare ☸ Delibaş Mehmet İsyanı ☸ Bozkır (Konya) İsyanı ☸ Ahmet Anzavur İsyanı ☸ Çapanoğlu (Yozgat) İsyanı Kuvây-ı Seyyare (Çerkez Ethem) ☸ Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı I. Şeyh Recep, II. Çerkez Ethem, III. Çapanoğlu isyanlarından hangileri düzenli ordu tarafından bastırılmıştır? ☸ Demirci Mehmet Efe İsyanı ☸ Koçkiri İsyanı 5. I. TBMM’nin açılmasından sonra çıkan; Düzenli Ordu A) Yalnız I ☸ Rum İsyanları ☸ Ermeni İsyanları (Ermeni İntikam Alayı) ~ 220 ~ B) Yalnız II D) II ve III 1-A 2-D C) I ve II E) I, II ve III 3-E 4-E 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “I. TBMM Dönemi” D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler ✎ 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır. Bu kanuna göre TBMM’ye karşı isyan çıkaranlar vatan haini kabul edilecek ve gerektiğinde idam cezasına çarptırılacaktır. ✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır. ✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Kanunu kapsamında, isyancıları yargılamak için İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur. Bu tarihte kurulan İstiklâl Mahkemesi sayısı 8’dir. İstiklâl Mahkemeleri’nin üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir. Üyelerin milletvekillerinden oluşması TBMM’nin yargı yetkisine sahip olduğunu gösterir. Bu mahkemeler Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir şekilde işletilmesine olanak sağlamıştır. Seyyar ve sürekliliği olmayan İstiklâl Mahkemeleri, yargılamayı suçun bizzat 1. İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti yeni kurulan TBMM Hükûmeti’ni yıkmak amacıyla isyanlar çıkarmış, TBMM de bu isyanları önlemek için birtakım tedbirler almıştır. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’nin bu isyanları engellemek için aldığı tedbirlerden biri değildir? A) Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır. B) İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur. C) Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır. D) İsyanları bastırmak için meclis çalışmalarına ara verilmiştir. E) Ankara Müftüsü’nden fetva alınmıştır. işlendiği yerde yaparak yargılama sürecinin kısa zamanda tamamlanmasını da sağlamıştır. ✎ İstanbul Hükûmeti ile tüm resmî haberleşmeler kesilmiştir. ✎ Halkı bilinçlendirmek amacıyla İrşad (Öğüt) Heyetleri kurulmuştur. ✎ Damat Ferit Paşa vatan haini ilân edilmiş ve Türk vatandaşlığından çıkarılmıştır. Hıyanet-i Vataniye Kanunu ile yargılanan ilk kişi Damat Ferit Paşa olmuştur. ✎ İstanbul Hükûmeti adına Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele’ye karşı yayınladığı fetvaya karşılık olarak, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından Millî Mücadele’yi destekleyen fetva yayımlanmıştır. 2. Aşağıdakilerden hangisi İstiklâl Mahkemelerinin özelliklerinden biri değildir? A) TBMM’ye karşı çıkan isyanlara yönelik görev yapmıştır. B) Üyeleri halk tarafından belirlenmiştir. C) Seyyar (gezici) ve sürekliliği olmayan mahkemelerdir. D) Üyeleri milletvekillerinden oluşmaktadır. E) Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir şekilde uygulanmasını sağlamıştır. III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER ✎ İlk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nde "Türkiye Büyük Mil- let Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazanmıştır. ✎ I. TBMM Hükûmeti’nde Turizm ve Spor Bakanlıkları yer almamıştır. ✎ TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilciliğini 1921’de Azerbaycan’da açmış, buraya ilk temsilci (orta elçi) olarak da Memduh Şevket Esendal’ı atamıştır. 3. I. TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilciliğini nerede açmıştır? A) Azerbaycan B) Gürcistan C) Ermenistan D) Fransa E) Sovyet Rusya ✎ İlk Meclis binası günümüzde Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet vermektedir. ✎ TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'te başlan- mış ve 18 Ekim 1924'de hizmete açılmıştır. Bina günümüzde Cumhuriyet Müzesi olarak hizmet vermektedir. ✎ Günümüzde kullanılmakta olan TBMM'nin üçüncü binası ise; 1938’de düzenlenen “TBMM Yeni Meclis Binası” yarışmasında birincilik kazanan ve Atatürk'ün de beğenisini kazanan Avusturyalı mimar Prof. Clemens Holzmeister’dır. 4. I. TBMM Hükûmeti’nde aşağıdaki bakanlıklardan hangisi yer almamıştır? A) İçişleri B) Sağlık D) Adalet C) Eğitim E) Spor IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920) ✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İtilâf Devletleri henüz Osmanlı Devleti ile 5. Sevr Barış Antlaşması’nın taslağı aşağıdakilerden hangisinde belirlenmiştir? barış antlaşması imzalamamıştı. Bu durumun yaşanmasında; A) Londra Konferansı İtilâf Devletleri’nin Osmanlı Devleti’ni aralarında paylaşamamaları B) Tersane Konferansı Boğazlar konusunda anlaşmaya varılamamış olması C) San Remo Konferansı Paris Barış Konferansı’nda İtalya’ya ayrılan yerlerin Yunanistan’a verilmesi D) Reval Görüşmeleri E) Paris Barış Konferansı gibi nedenler etkili olmuştur. ✎ Barış antlaşmasının koşulları 18-26 Nisan 1920 tarihleri arasında İngiltere, Fransa ve İtalya’nın katılımıyla İtalya’daki San Remo Konferansı’nda belirlenmiştir. 1-D 2-B 3-A 4-E 5-C ~ 221 ~ “I. TBMM Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ 22 Temmuz 1920’de Padişah Vahdettin’in başkanlığında toplanan Saltanat Şûrası, Paris’e bir heyet gönderilmesini kararlaştırmıştır. Bu heyette Şûra-yı Devlet Başkanı Rıza Tevfik, Maarif Nazırı Hadi Paşa ve Bern Elçisi Reşat Halis Bey bulunuyordu. ✎ Toplam 433 maddeden oluşan Sevr Barış Antlaşması, bu heyet tarafından Paris’in Sevr kasabasında imzalanmış, Saltanat Şûrası tarafından da onaylanmıştır. 1. 10 Ağustos 1920’de İtlâf devletleriyle Osmanlı Devleti arasında imzalanan Sevr Barış Antlaşması’nın hukuken geçersiz olmasının temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Misâk-ı Millî’ye aykırı olması A. Antlaşmanın Bazı Maddeleri B) Meclis tarafından onaylanmaması İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak kalacak, ancak azınlık haklarını koruyamazsa elinden alınacak. C) Osmanlı Devleti ile imzalanmış olması Azınlık hakları genişletilecek ve azınlıklar her derece okul açabilecek. E) Türk halkının direnişiyle karşılaşması Boğazlar, içinde Türk üyenin olmadığı bir komisyon tarafından yönetilecek. Boğazlar savaş zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak. Vilâyet-i Sitte (Erzurum, Van, Harput (Elazığ), Diyarbakır, Bitlis ve Sivas)’de bir Ermeni devleti, Güneydoğu’da ise bir Kürt devleti kurulacak. Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması ve ağır silahları olmayacak. Kapitülasyonlar artırılarak tüm devletlere verilecek. Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak. İzmir Türk toprağı sayılacak, ancak Rumlar tarafından yönetilecek. B. Antlaşmanın Değerlendirilmesi D) İtalya’nın antlaşmayı kabul etmemesi 2. Sevr Antlaşması’nda bir Ermeni devletinin kurulması düşünülen “Vilâyet-i Sitte” (Altı İl) içerisinde aşağıdaki illerden hangisi yoktur? A) Erzurum B) Diyarbakır D) Bitlis C) Sivas E) Kars 3. Aşağıdakilerden hangisi Sevr Barış Antlaşması’nın hükümlerinden biri değildir? A) Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması ve ağır silahları olmayacak ✎ Mebusan Meclisi tarafından onaylanmadığı için yürürlüğe girmemiştir. Bu yüzden hukukî olarak geçersiz bir antlaşmadır. B) İstanbul’un “Osmanlı’nın başkenti” olma statüsü devam edecek ✎ Türk milletinin direnişiyle karşılaştığı için uygulanamamıştır. (Ölü doğmuştur.) C) Boğazlar, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecek ✎ Osmanlı Devleti’nin yok oluşu anlamına gelen bu antlaşmayı imzalayanlar TBMM tarafından vatan haini ilân edilmiştir. D) Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak ✎ Sevr Barış Antlaşması Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son antlaşmadır. E) Boğazlar savaş zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920) ✎ Son Osmanlı sadrazamı Tevfik Paşa’nın girişimleriyle TBMM adına Mustafa Kemal ile İstanbul Hükûmeti adına Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında gerçekleşen görüşmelerdir. ✎ Herhangi bir sonuç çıkmamış, İstanbul’dan gelen heyet ulusal harekete katıldıkları izlenimini vermek için zorla Ankara’ya götürülmüştür. Ancak daha sonra bu devlet adamları, Mustafa Kemal’e bir daha İstanbul Hükûmeti’nde görev yapmayacakları sözünü verince serbest bırakılmışlardır. ✎ Bilecik Görüşmeleri, TBMM’nin siyasî varlığını tanıtması bakımından önemlidir. Bilecik Görüşmeleri ile Osmanlı Devleti TBMM’nin siyasî varlığını ilk kez tanımıştır. Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 4. I. II. III. IV. Salih Paşa Ali Rıza Paşa Mustafa Kemal Ahmet İzzet Paşa 5 Aralık 1920 tarihli Bilecik Görüşmeleri, yukarıdakilerden hangileri arasında gerçekleşmiştir? A) I ve IV B) II ve III D) I, III ve IV C) I, II ve III E) II, III ve IV 5. İstanbul Hükûmeti’nin TBMM’nin siyasî varlığını tanıdığı ilk olay aşağıdakilerden hangisidir? A) Bilecik Görüşmeleri B) Tersane Konferansı C) Adana Görüşmeleri D) Amasya Görüşmeleri E) Londra Konferansı ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ~ 222 ~ 1-B 2-E 3-C 4-D 5-A XII. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (4) (3) (6) (3) (5) (2) (3) (2) (3) (4) (4) (3) (1) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (4) (4) (1) (2) (4) (4) (1) (1) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin her yıl ortalama 3 soru sorduğu bu bölümden 2013 KPSS’de sadece 1 soru çıkmıştır. Bu bölümde Millî Mücadele döneminin askerî ve siyasî aşamalarını göreceksiniz. Özellikle savaşların gelişimi ve sonuçları, antlaşmaların özellikleri ve önemi, Mustafa Kemal’in savaşlarda söylediği sözler ve Lozan Barış Antlaşması’nın içeriği ve önemi gibi konu başlıklarına dikkat edilmesi ve bu yönde çalışma yapılması gerekmektedir. Ayrıca bahsettiğimiz bu konuların soru çözümleriyle pekiştirilmesi, konuların daha iyi anlaşılması açısından son derece önemlidir. KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ) BATI CEPHESİ Yunanlılar ve işbirlikçi İngilizlerle savaşılmıştır. Kuvây-i Milliye, Osmanlı Devleti’nden kalan XV. Kolordu ve TBMM’nin kurduğu Düzenli Ordu mücadele etmiştir. 1. Aşağıdaki devletlerden hangisi, Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da bir işgal gücü bulundurmamıştır? DOĞU CEPHESİ CEPHELER Ermeniler ve Gürcülerle savaşılmıştır. Sadece Osmanlı’dan kalan XV. Kolordu mücadele etmiştir. XV. Kolordu TBMM’ye bağlı hareket etmiştir. A) Almanya C) İtalya B) Yunanistan E) İngiltere D) Fransa 2. Osmanlı Devleti’nde Türklerle kurdukları dostça ilişkiler nedeniyle XIX. yüzyıla kadar “Millet-i Sadıka” olarak kabul edilen devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Sırbistan GÜNEY CEPHESİ B) Ermenistan D) Yunanistan Fransızlar ve Ermenilerle savaşılmıştır. Sadece Kuvây-i Milliye mücadele etmiş, düzenli ordu savaşmamıştır. C) Gürcistan E) Bulgaristan 3. Kurtuluş Savaşı’nda Kâzım Karabekir komutasındaki XV. Kolordu; I. ✎ TBMM Hükûmeti Kurtuluş Savaşı’nda Doğu, Güney ve Batı olmak üzere 3 ayrı cep- hede savaşmış; Ermenistan, Gürcistan, İngiltere, Fransa ve Yunanistan devletlerine karşı mücadele etmiştir. ☸ Dikkat! İtalya ve İngiltere Anadolu’da işgal gücü bulundurmuşsa da Kurtuluş Savaşı’nda İtalya ve İngiltere ile silahlı mücadele yapılmamıştır. doğu, II. güney, III. batı cephelerinden hangilerinde mücadele etmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III A) DOĞU CEPHESİ ✎ Bu cephede Ermeniler ve Gürcülerle mücadele edilmiştir. ✎ Cephedeki mücadele, Osmanlı Devleti’nden kalan ve son düzenli birlik olan Kâzım Karabekir komutasındaki XV. Kolordu tarafından yürütülmüştür. ☸ Doğu Cephesi’nde Kâzım Karabekir komutasındaki bu düzenli ordu TBMM tarafından kurulmamış, ancak TBMM’ye bağlı hareket etmiştir. 4. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde; I. Ermeni, II. Gürcü, III. Fransız güçlerinden hangileriyle mücadele edilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 1) Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) ✎ XIX. yüzyıla kadar Millet-i Sadıka (Sâdık Millet) olarak kabul edilen ve Türklerle dostça ilişkiler kuran Ermeniler, XX. yüzyılın başlarından itibaren İngiltere, Fransa, Rusya gibi güçlü Avrupa devletlerinin politikaları sonucu sorun olmaya başlamıştır. ✎ Kurdukları Ermeni Cemiyetleri ile ilk isyanı 1890’da Erzurum’da başlatmışlardır. ✎ Paris Barış Konferansı’nda Magna Armania (Büyük Ermenistan) fikrinin gündeme gelmesinde Ermeni Komitelerinin büyük etkisi olmuştur. ✎ Sevr Antlaşması’na dayanarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurma hedefi olan Ermeniler Kars ve çevresini işgal etmiştir. ✎ Bu gelişme üzerine XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir’in 28 Eylül 1920’de 5. Kurtuluş Savaşı’nda; I. doğu, II. batı, III. güney cephelerinden hangilerinde Kuvây-i Milliye’nin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II başlattığı harekât sonucunda 29 Eylül’de Sarıkamış, 30 Ekim’de Kars ve 7 Kasım’da Batum kurtarılmış, hatta Gümrü’ye kadar ulaşılmıştır. C) Yalnız III E) II ve III ✎ Daha fazla dayanamayacağını anlayan Ermeniler barış istemek zorunda kalmış ve iki devlet arasında 2-3 Aralık 1920’de Gümrü Barış Antlaşması imzalanmıştır. 1-A 2-B 3-D 4-C 5-A ~ 225 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) ✎ TBMM Hükûmeti ile Ermenistan arasında imzalanan bu antlaşmayı, TBMM Heyeti adına XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir imzalamıştır. ❆ 1. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde Ermenilerle yapılan savaş, aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir? A) Kars Antlaşması Antlaşmanın Hükümleri B) Moskova Antlaşması C) Ankara Antlaşması D) Gümrü Antlaşması Kars, Sarıkamış, Iğdır, Selim, Kulp Türkiye’nin olacak. E) Mudanya Ateşkes Antlaşması TBMM tarafından geçersiz kabul edilen Sevr Barış Antlaşması’nı Ermenistan da kabul etmeyecek. Türk-Ermenistan sınırı Aras Nehri – Çıldır Gölü hattı olarak belirlenecek. Ermenistan Türkiye’ye karşı düşmanca tavır içerisinde olmayacak. Türklere karşı silah kullanmayan Ermeniler altı ay içinde Türkiye’ye dönebilecek. Ermenistan’ın Türkiye’ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar geçersiz kabul edilecek. 2. 2-3 Aralık 1920 tarihli Gümrü Antlaşması’nı TBMM Hükûmeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır? A) Rauf Orbay B) Enver Paşa C) Ali Fethi Okyar D) Fevzi Çakmak E) Kâzım Karabekir TBMM, kendisinden istenildiği taktirde Ermenistan’a askerî ve siyasî açıdan yardım edecek. Ermenistan, sadece iç güvenliğini koruyacak derecede cephane ve mühimmat bulundurabilecek. Herhangi bir saldırıya uğraması durumunda, Türkiye Ermenistan’a askerî yardımda bulunacak. Ermenistan, Nahçıvan ve Şarur bölgelerinde halk oylaması sonucunda oluşan yeni yönetim biçimine karışmayacak, bu süreçte bölgede Türkiye koruyuculuğunda bir yerel yönetim oluşturulacaktır. 3. Sevr Barış Antlaşması’nın geçersizliğini kabul eden ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Ermenistan D) İtalya B) İngiltere C) Fransa E) Sovyet Rusya 4. Aşağıdakilerden hangisi, Gümrü Antlaşması’nın kazanımları arasında değildir? A) Halkın Meclis’e ve orduya olan güveni artmıştır. ☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri ✎ Gümrü Antlaşması ile kapanan ilk cephe Doğu Cephesi olmuştur. ✎ TBMM siyasî ve askerî alanda ilk uluslararası zaferini kazanmıştır. B) Doğu Cephesi’nde savaşın bitmesine ve buradaki silahların batıya taşınmasına olanak sağlamıştır. C) Sevr’in geçersizliği uluslararası alanda ilk kez bir devlet tarafından kabul edilmiştir. ✎ Halkın TBMM’ye ve orduya duyduğu güven artmıştır. D) Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardımların önü açılmıştır. ✎ Ermenistan Sevr’in geçersizliğini tanıyan ilk devlet olmuştur. E) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imzalanmasına ortam hazırlamıştır. ✎ Ermenistan TBMM’nin varlığını kabul eden ilk devlet olmuştur. ✎ TBMM’nin ilk kez yabancı bir devletle imzaladığı siyasî bir sözleşme olan Gümrü Antlaşması’nda ilk kez “TBMM Hükûmeti” tabiri kullanılmıştır ✎ Siyasî bir sözleşmede ilk kez “Türkiye Devleti” tabiri kullanılmıştır. ✎ Gümrü Barışı Sevr’i geçersiz sayan ilk uluslararası belgedir. ✎ Ermeni Meselesi sona ermiş, böylece Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardımların da önü açılmıştır. ✎ Doğu Cephesi’nin kapanması sonucunda, buradaki kuvvetlerin önemli bir kısmı Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır. 5. Gümrü Antlaşması ile Ermeniler, TBMM Hükûmeti tarafından geçersiz sayılan Sevr Antlaşması’nı tanımadıklarını belirtmişler; ayrıca Kars, Sarıkamış, Kağızman ve Iğdır’ı TBMM’ye bırakmışlardır. Bu bilgilere göre; I. TBMM diplomatik bir kazanım elde etmiştir. II. Ermeniler, TBMM’yi resmen tanımıştır. III. Rusya, Ermenistan’ı desteklemiştir. ☸ Doğu (Ermenistan) sınırı ilk kez Gümrü Antlaşması ile şekillenmiştir. Ancak iki gün sonra Sovyet Rusya’nın Ermenistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Gümrü Antlaşması yürürlüğe girmemiştir. Doğu sınırı ilk kez 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. (13 Ekim 1921’de ise TBMM, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalanan Kars Antlaşması ile de Doğu sınırı kesin şeklini alacaktır.) yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I 1-D ~ 226 ~ B) Yalnız II D) I ve II 2-E C) Yalnız III E) II ve III 3-A 4-E 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” 2) Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921) ✎ Gürcistan, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zor durumu fırsat bilip Ardahan, Artvin ve Batum’u ele geçirmiştir. ✎ Bu olay üzerine düzenlenen Pasof Harekâtı sonrasında Gürcistan’a bir uyarıda bu- lunulmuş ve toprakların iadesi istenmiştir. ✎ 23 Şubat 1921’de Gürcistan ile imzalanan Batum Antlaşması ile Artvin, Ardahan ve Batum Türkiye’ye bırakılmıştır. ☸ Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Batum Antlaşması da 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. 1. Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da büyükelçilik açan ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Ermenistan B) Azerbaycan C) Gürcistan D) Sovyet Rusya E) Afganistan 2. 23 Şubat 1921’de Gürcistan’la imzalanan Batum Antlaşması ile; I. ☸ Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da büyükelçilik açan ilk devlet Gürcistan’dır. Artvin, II. Ardahan, III. Batum şehirlerinden hangileri TBMM Hükûmeti’ne bırakılmıştır? B) GÜNEY CEPHESİ A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Bu cephede Fransızlara ve işbirlikçi Ermenilere karşı mücadele edilmiştir. ✎ Bu cephe sadece milis güçlerin mücadele ettiği bir Kuvây-i Milliye cephesidir. ✎ Herhangi bir düzenli ordu birliği bu cephede savaşmamıştır. ✎ En önemli direniş merkezleri Adana, Urfa, Antep ve Maraş’tır. ☸ Antep, Urfa ve Maraş’ı önce İngilizler işgal etmiş, fakat 15 Eylül 1919’da imzalanan Suriye İtilafnâmesi ile buraları Fransızlara bırakmışlardı. 3. Kurtuluş Savaşı’nda Urfa, Antep ve Maraş’ta Kuvây-i Milliye birlikleri; İngiltere, I. II. Fransa, III. Yunanistan devletlerinden hangileriyle mücadele etmiştir? A) Yalnız I ✎ Güney Cephesi’nde; Urfa’da B) Yalnız II D) I ve II Yüzbaşı Ali Saip Bey Maraş’ta Sütçü İmam (Rıdvan Hoca) Adana’da Karaisalı Müftüsü Mehmet Hoca Antep’te “Şahin Bey” takma adı ile Üsteğmen Sait Bey C) Yalnız III E) II ve III 4. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde mücadele eden; Sütçü İmam, I. II. Ali Saip Bey, III. Şahin Bey mücadelenin liderliğini yapmışlardır. ✎ Fransızlar, Adana-Pozantı yöresinde ummadık bir direnişle karşılaşınca TBMM Hü- kûmeti’nden 1920 Mayısı’nda yirmi günlük bir ateşkes önermişlerdir. Fransa’nın bu isteğinde, İngiltere’nin Ren Bölgesi sorununda Almanya’ya yakınlık göstermesi etkili olmuştur. Bu durum TBMM Hükûmeti’nin, Anlaşma Devletlerinin biri tarafından tanınmasına olanak sağlamıştır. ✎ Fransızlar, düzenli ordunun Batı Cephesi’nde Yunanlılara karşı Sakarya Meydan gibi Kuvây-i Milliyecilerin, mücadelenin liderliğini yaptıkları şehirler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I II A) Adana Urfa Maraş B) Maraş Antep Adana C) Antep Maraş Urfa D) Adana Antep Maraş E) Maraş Urfa Antep 5. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde Fransızlarla yapılan savaş, aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir? Muharebesi’nde zafer kazanması sonucunda, TBMM ile 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaşması’nı imzalamıştır. (Bu konuya “Sakarya Savaşı”nda tekrar değinilecektir.) A) Ankara Antlaşması ✎ Fransa Ankara Antlaşması ile Hatay ve İskenderun hariç işgal ettiği tüm toprakları C) Gümrü Antlaşması Türkiye’ye geri vermiş ve böylece Güney Cephesi kapanmıştır. III B) Moskova Antlaşması D) Kars Antlaşması E) Mudanya Ateşkes Antlaşması ☸ Fransa, Ankara Antlaşması ile TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti olmuştur. 1-C 2-E 3-B 4-E 5-A ~ 227 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ Güneybatı’da Konya, Antalya civarını işgal etmiş olan İtalya ile herhangi bir silahlı çatışma yaşanmamıştır. İtalyanlar bölge halkı ile iyi geçindiklerinden, Yunanlıların II. İnönü Muharebesi’nde mağlup olması üzerine Anadolu’dan çekilme kararı almışlar ve Sakarya Zaferi sonrasında da Anadolu’yu tamamen boşaltmışlardır. 1. Fransızlar; Urfa, Antep ve Maraş’taki işgallerinde Ermenilerle işbirliği yaparak sömürge yönetimi kurmaya çalışmışlardır. Bu durumun aşağıdaki sonuçlardan hangisini ortaya çıkardığı savunulabilir? A) Türk halkının savunma tedbirleri alması ✎ Kurtuluş Savaşı’nda göstermiş oldukları mücadele azminden dolayı bazı il ve ilçele- B) Egemenlik anlayışının değişmesi re çeşitli unvan ve istiklâl madalyaları verilmiştir. C) Güney sınırının kesin olarak çizilmesi D) İtilafların görüş ayrılığına düşmesi E) Saltanatçı anlayışın ivme kazanması İstiklâl Madalyası Alanlar Unvan Alanlar 1921 – Antep “Gazi” 2. 1924 – İnebolu I. Maraş, II. İnebolu, 1973 – Maraş “Kahraman” 1925 – Maraş 1984 – Urfa “Şanlı” III. Urfa Yukarıdakilerden hangilerine Kurtuluş Savaşı’nda gösterdikleri mücadele azminden dolayı “İstiklâl Madalyası” verilmiştir? 2008 – Antep A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III C) BATI CEPHESİ ✎ Bu cephede İngiltere’nin desteğini alan Yunanlılara karşı mücadele edilmiştir. ✎ Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri bu cephenin oluşturulmasında etkili olmuştur. ✎ Batı Cephesi’nde; ❆ Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye 3. Güney Anadolu’da ciddi bir direnişle karşılaşan Fransa, resmi olmayan bir görüşme için Anadolu’ya temsilci göndermiştir. Fransız temsilci, ekonomik ayrıcalıklar tanınması durumunda Adana, Antep ve Urfa’nın Türkiye’ye geri verilebileceğini belirtmiştir. Buna göre Fransa ile ilgili; ❆ Doğu Cephesi’nden gelen XV. Kolordu mücadele etmiştir. ❆ TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu Düzenli Ordu I. Anadolu’daki haklarından tamamen vazgeçmiştir. II. Türkiye’nin bağımsızlığını savunmuştur. III. Türk halkının direnişinden çekinmiş ve önlem alma gereği duymuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? BATI CEPHESİ MUHAREBELERİ A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II Gediz Muharebesi II. İnönü Muharebesi Kütahya-Eskişehir Muharebeleri Başkomutanlık Muharebesi C) Yalnız III E) II ve III 4. Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nde; I. Yunanistan, II. Fransa, I. İnönü Muharebesi Aslıhanlar Muharebesi Sakarya Meydan Muharebesi III. İtalya güçlerinden hangileriyle mücadele edilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ☸ Batı Cephesi muharebeleri Kurtuluş Savaşı’nın en yoğun ve en kanlı savaşlarıdır. ~ 228 ~ 1-A 2-C C) I ve II E) I, II ve III 3-D 4-A KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” 1) Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) ✎ Sivas Kongresi’nde, Temsil Heyeti tarafından Batı Cephesi Umum Komutanlığı’na atanan Ali Fuat Paşa’nın, Yunan kuvvetlerine karşı başlattığı taarruz girişimidir. ✎ 24 Ekim 1920’de gerçekleşen bu taarruz girişimi, düzen ve disiplinden yoksun olan Kuvây-i Milliye birliklerinin mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır. ✎ Ali Fuat Paşa, Gediz Taarruzu’ndaki başarısızlık nedeniyle Batı Cephesi Komutanlı- ğı’ndan alınmış ve yerine Albay İsmet Bey getirilmiştir. Ali Fuat Paşa ise Moskova Büyükelçiliği’ne atanmıştır. 1. 24 Ekim 1920 tarihinde Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye birliklerinin Yunanlılara karşı başlattığı taarruz girişimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Gediz Muharebesi B) Aslıhanlar Muharebesi C) I. İnönü Muharebesi D) II. İnönü Muharebesi E) Sakarya Meydan Muharebesi ☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920) Nedenleri Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzu’nda başarısız olması Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında yetersiz kalması Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden yoksun olması Kuvây-i Milliye’nin hukuk tanımaz şekilde cezalar vermesi Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan zorla para ve yiyecek alması ✎ İsmet Bey’in Batı Cephesi Komutanlığı’na getirilmesinden sonra, Kuvây-i Milliye’nin varlığına son verilmiş ve tüm bu birlikler 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’ya dönüştürülmüştür. 2. Yunanlılara karşı başlattığı Gediz Muharebesi’nde başarısız olan ve Batı Cephesi Komutanlığı’ndan alınıp Moskova Büyükelçiliği’ne atanan komutan aşağıdakilerden hangisidir? A) İsmet Paşa B) Refet Paşa C) Ali Fuat Paşa D) Cemal Paşa E) Mahmut Şevket Paşa ✎ Düzenli ordunun kurulmasına karşı çıkan ve emir altına girmek istemeyen Çerkez Ethem 27 Aralık 1920’de isyan etmiş, ancak ayaklanma İsmet Paşa komutasındaki birlikler tarafından bastırılmıştır. ✎ 9 Kasım 1920’de Batı ve Güney olmak üzere ikiye ayrılan Batı Cephesi’nin, asıl cep- he olan Batı Cephesi’ne Albay İsmet Bey, Güney Cephesi’ne ise Albay Refet Bey atanmıştır. Her iki cephe de Fevzi (Çakmak) Paşa’nın komutasındaki Genelkurmay Başkanlığı’na bağlanmıştır. 3. Kurtuluş Savaşı başlangıçta Kuvây-i Milliye birlikleri tarafından yürütülürken, zamanla bu kuvvetlerden düzenli orduya geçilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya geçilmesinde etkili olan nedenlerden biri değildir? A) Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında yetersiz kalması 2) I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) B) Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden yoksun olması C) Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzu’nda başarısız olması D) Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan zorla para ve yiyecek alması E) Kuvây-i Milliye’nin ulusal egemenlik anlayışına uygun davranmaması ✎ Yunanlılara karşı yapılan ilk savunma savaşıdır. ✎ TBMM tarafından kurulan düzenli ordunun ilk savaşı ve ilk askerî zaferidir. ✎ Düzenli ordu güçlü bir savunma ile Yunan ordusunu durdurmuştur. ✎ TBMM bu sırada ayrıca Çerkez Ethem isyanını bastırmakla da uğraşmış ve 20 Ocak 1921’de Çerkez Ethem kuvvetlerini yok etmiştir. ✎ Bu savaşta Yunan kuvvetlerine karşı elde ettiği başarılardan dolayı, İsmet Paşa’nın rütbesi albaylıktan Generalliğe yükseltilmiştir. 4. I. TBMM tarafından 8 Kasım 1920’de kurulan düzenli ordunun kazandığı ilk askerî zafer aşağıdakilerden hangisidir? A) Gediz Muharebesi B) I. İnönü Muharebesi C) II. İnönü Muharebesi D) Kütahya-Eskişehir Muharebesi E) Sakarya Meydan Muharebesi ✎ Elde edilen bu askerî başarıya bağlı olarak; halkın TBMM’ye olan güveni ve düzenli orduya katılım artmış, askere alım işlemleri hızlanmıştır. 1-A 2-C 3-E 4-B ~ 229 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası I. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları M İ L A T Moskova Antlaşması imzalanmıştır. 1. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü Muharebesi ile ilişkilendirilemez? A) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi İstiklâl Marşı kabul edilmiştir. B) Çerkez Ethem İsyanı’nın bastırılması C) Moskova Antlaşması’nın imzalanması Londra Konferansı toplanmıştır. D) Londra Konferansı’nın toplanması E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanması Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu kabul edilmiştir. ☸ I. İnönü Zaferi düzenli ordunun ilk askerî başarısı olup, bu başarı hem düzenli orduya katılımı, hem de TBMM’ye güveni arttırmıştır. Ayrıca “Düzenli ordu mu? Kuvây-i Milliye mi?” tartışması bu dönem için son bulmuştur. 2. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü Zaferi’nin sonuçlarından biri değildir? A) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması B) TBMM Hükûmeti’nin otoritesinin ve saygınlığının artması C) Afganistan ile Dostluk Antlaşması’nın imzalanması D) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi A) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921) E) 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın kabul edilmesi ✎ 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası olup, hukukî ve siyasî bir belge niteliği taşımaktadır. ✎ Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan 1876 Kanun-i Esâsi’si kaldırılmamış, bu ana- yasanın 1921 Anayasası hükümleriyle çelişmeyen maddeleri kabul edilmiştir. ✎ 1921 Anayasası’na göre; ❆ Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir. 3. TBMM, Osmanlı Devleti’nde padişah ve halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkileri aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle denetimine almıştır? A) Takrir-i Sükûn Kanunu ❆ Yasama+Yürütme+Yargı yetkileri TBMM’ye aittir. (Güçler/Kuvvetler Birliği) B) Hıyanet-i Vataniye Kanunu ❆ Meclis, iller halkı tarafından seçilen üyelerden kurulur. C) Lozan Barış Antlaşması D) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu ❆ Ülke, meclisin kendi içinden seçtiği bakanlar aracılığıyla yönetilir. E) Sakarya Meydan Muharebesi ❆ Meclis başkanı aynı zamanda hükûmetin (Bakanlar Kurulu’nun) de başkanıdır. ❆ Dinî emirlerin yerine getirilmesi, yasaların korunması, değiştirilmesi veya kaldı- rılması gibi yetkiler Büyük Millet Meclisi’ne aittir. 4. ❆ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 25’tir. I. ❆ Seçimler iki yılda bir düzenlenir. II. güçler birliği ilkesi, ❆ Seçilen üyelerin görev süresi 2 yıl olup, yeniden seçilebilirler. III. kişi hak ve özgürlükleri ❆ Seçimler çift dereceli seçim sistemine göre yapılır. Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nda yer almamıştır? ✎ 1921 Anayasası olağanüstü bir dönemde (savaş döneminde) hazırlandığı için, kişi milletvekili seçimlerinin iki yılda bir yapılması, A) Yalnız I hak ve özgürlüklerine yer verilmemiştir. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ İhtiyaçlara göre kısa ve özet olarak hazırlanmış bir anayasadır. ✎ Mecliste alınan kararların hızlı ve kolay bir şekilde uygulamaya konulabilmesi için Güçler Birliği ilkesine yer verilmiştir. ✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin en yumuşak (esnek) anayasasıdır. ✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda ilk önemli değişiklik, 29 Ekim 1923 tarihin- de Cumhuriyet’in ilânı ile gerçekleşmiştir. ✎ 1924 Anayasası’na kadar yürürlükte kalmıştır. 5. I. meclis hükûmeti sistemini ön görmesi, II. çift dereceli seçim sistemini benimsemesi, III. kuvvetler birliği ilkesini benimsemesi Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nın özellikleri arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ☸ TBMM, Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) ile Osmanlı Devleti’nde padişah ve halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkileri üstlenmiştir. ~ 230 ~ 1-E 2-A C) I ve II E) I, II ve III 3-D 4-C 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” B) Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) ✎ İtilaf Devletleri’nin bu konferansı toplama amaçları, Sevr Antlaşması hükümlerini Türk tarafına kabul ettirmek ve Yunanlılara zaman kazandırmaktır. ✎ İtilaf Devletleri, konferansa öncelikle İstanbul Hükûmeti’ni davet etmişler ve İstan- bul Hükûmeti adına gidecek delegelerin yanında, TBMM’nin de yetkilendirdiği bir kişinin bulunmasını istemişlerdir. Bu durum, İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi doğrudan tanımak istemediklerinin kesin kanıtıdır. 1. TBMM’nin, 1921’de Londra Konferansı’na doğrudan davet edilmesinde arabuluculuk görevini üstlenen devlet aşağıdakilerden hangisidir? B) İngiltere A) Fransa D) İtalya C) ABD E) Yunanistan ✎ İtilaf Devletleri’nin, her iki hükûmetin temsilcilerini doğrudan ya da dolaylı şekilde konferansa davet etmesinin temel sebebi ise, İstanbul Hükûmeti ile TBMM Hükûmeti arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanmaktır. ✎ Mustafa Kemal bu düşünceye karşı çıkarak, Türk ulusunun gerçek temsilcisinin TBMM olduğunu ve TBMM’nin doğrudan davet edilmemesi durumunda konferansa katılmayacaklarını bildirmiştir. ✎ Bu gelişme üzerine TBMM, İtalya’nın aracılığıyla ayrı olarak davet edilmiştir. ✎ TBMM Hükûmeti konferansa delege göndererek ise; A) Bekir Sami Bey ❆ Barış yanlısı olduğunu tüm dünyaya göstermeyi ❆ Misâk-ı Millî’yi tüm dünya kamuoyuna duyurmayı B) Yusuf Kemal Tengirşek amaçlamıştır. C) Dr. Rıza Nur D) İsmet İnönü ❆ Uluslararası alanda hukukî varlığının tanınmasını E) Ali Fethi Okyar ✎ Konferansa; TBMM Hükûmeti adına İstanbul Hükûmeti adına 2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükûmeti’nde ilk Dışişleri Bakanı olarak görev yapan ve Londra Konferansı’nda TBMM Heyeti adına görüşmelere katılan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? ⇒ Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey ⇒ Sadrazam Tevfik Paşa İngiltere Fransa İtalya Yunanistan 3. İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi ilk kez hukuken tanıdıkları gelişme, aşağıdakilerden hangisidir? A) Gümrü Antlaşması katılmıştır. ✎ Konferansta İstanbul Hükûmeti temsilcisi Tevfik Paşa’ya söz hakkı verilince, o; “Söz Türk milletinin gerçek temsilcisi olan TBMM’nindir.” diyerek, sözü TBMM Temsilcisi Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey’e bırakmıştır. Böylece TBMM Heyeti’nin işi kolaylaşmış ve yeni Türk Devleti’nin gücü meşrulaşmıştır. B) Kars Antlaşması C) Londra Konferansı D) Ankara Antlaşması E) Lozan Barış Antlaşması ✎ Konferans hiçbir sonuca varmadan dağılmıştır. Bunun üzerine Anlaşma Devletleri, Sevr projesini gerçekleştirebilmek için yeni kararlar almışlardır. Bu amaç doğrultusunda Yunan ordusunu harekete geçirerek II. İnönü Savaşı’nın başlamasına neden olmuşlardır. ☸ Bekir Sami Bey, konferansta TBMM’nin onayını almadan İtalya, Fransa ve İngiltere ile ekonomi ve esir değişimi ile ilgili konularda birtakım sözleşmeler imzalamıştır. Ancak, bu sözleşmeler Misâk-ı Millî’ye, devletlerin eşitliğine ve tam bağımsızlık ilkelerine aykırı olduğu gerekçesiyle TBMM tarafından kabul edilmemiştir. Bu girişiminden dolayı Bekir Sami Bey görevinden istifa etmek zorunda kalmış ve kendisi Moskova’ya gönderilmiştir. Dışişleri Bakanlığı’na da Yusuf Kemal Tengirşek atanmıştır. 4. Mustafa Kemal, Londra Konferansı öncesinde İtilaf Devletlerine çektiği telgrafta: "TBMM doğrudan çağrılmadığı taktirde konferansa katılımda bulunmayacaktır." demiştir. Bunun üzerine, İtilaf Devletleri İtalya aracılığı ile TBMM Hükûmeti’ni de konferansa resmen davet etmiştir. Buna göre; I. İtilaf Devletleri, TBMM’nin hukukî varlığını tanımıştır. II. İtilaf Devletleri, Misak-ı Millî’yi onaylamıştır. III. TBMM’nin güç ve otoritesi artmıştır. ☸ Londra Konferansı’nın Önemi İtilaf Devletleri TBMM’nin varlığını hukuken (resmen) ilk kez tanımıştır. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Misâk-ı Millî sınırlarımız tüm dünya devletleri tarafından anlaşılmıştır. TBMM savaş taraftarı olmadığını tüm dünyaya kanıtlamıştır. İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti Ankara’nın gücünü anlamıştır. 1-D 2-A 3-C 4-B ~ 231 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası C) Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) ✎ 1 Mart 1921 tarihinde TBMM ile Afganistan arasında imzalanan bu dostluk antlaş- masının bir diğer adı Moskova Dostluk Antlaşması’dır. ✎ Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması’nın görüşmelerinin yapıldığı sırada, Rusya’da bulunan TBMM Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek ve TBMM delegesi Dr. Rıza Nur, Afganistan Devleti adına General Veli Han ile bir dostluk ve ittifak antlaşması imzalamıştır. 1. 1 Mart 1921’de imzaladıkları dostluk antlaşması ile TBMM’nin varlığını tanıyan ilk Müslüman devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Azerbaycan B) Pakistan C) Afganistan D) Gürcistan E) Hindistan ✎ Antlaşmaya göre; Taraflar birbirlerinin bağımsızlığını resmen tanıyacak, Karşılıklı elçilikler açılacak, Taraflardan birine yapılan saldırı diğerine de yapılmış sayılacak, TBMM Hükûmeti Afganistan’a subay ve öğretmen gönderecek, Doğu ülkeleri işgal edilirse buna birlikte karşı konulacak, İki devlet arasında posta örgütü kurulacaktı. ☸ Bu antlaşma ile TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet Afganistan olmuştur. 2. 1 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile Afganistan arasında yapılan Türk-Afgan Dostluk Antlaşması’na göre; taraflardan birine yapılacak bir saldırıyı, diğer taraf kendisine yapılmış sayarak önlemeye çalışacak; Türkiye, kültürel ve askeri amaçlarla Afganistan’a öğretmen ve subay gönderecektir. Yalnız bu bilgilere göre, iki ülkenin aşağıdaki konulardan hangisiyle ilgili iş birliği yaptıkları savunulamaz? A) Ulusal hakların korunması B) Askerî alanda destek verilmesi C) Eğitim ve kültür düzeyinin yükseltilmesi D) Egemenlik anlayışlarının değiştirilmesi D) İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) E) Olası bir savaş durumunda birlikte hareket edilmesi 3. Millî Mücadele’nin ve bağımsızlık fikrinin dile getirilmesi için bir marşın yazılması ile ilgili yarışma düzenleyen kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Genelkurmay Başkanlığı B) Millî Eğitim Bakanlığı C) Millî Savunma Bakanlığı ✎ Mehmet Âkif Ersoy tarafından yazılmış ve Maarif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı)’- nin 1921’de düzenlediği yarışma sonucunda 724 şiir arasından seçilmiştir. D) Dışişleri Bakanlığı E) Kültür Bakanlığı ✎ İstiklâl Marşı olarak mecliste kabul edilmeden önce, ilk kez 21 Şubat 1921’de, Kas- tamonu’da çıkarılan yerel bir gazete olan Açıksöz Gazetesi’nde yayımlanmıştır. ✎ 12 Mart 1921’de çıkarılan bir kanunla da “İstiklâl Marşı” olarak kabul edilmiştir. ✎ Mehmet Âkif Ersoy, İstiklâl Marşı’nı kahraman Türk Ordusu’na ithaf etmiştir. ✎ İstiklâl Marşı, ilk kez dönemin Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından TBMM’de okunmuştur. ✎ İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasında kullanılan bestesi Ali Rıfat Çağatay ta- 4. Mehmet Âkif Ersoy, Kurtuluş Savaşı’nın anlamını ve bağımsızlık düşüncesini ifade eden İstiklâl Marşı’nı, aşağıdakilerden hangisine ithaf etmiştir? A) Türk Milleti B) Türk Bayrağı C) Türk Gençliği D) Türk Ordusu E) Öğretmenler rafından yapılmıştır. Bu beste, Batı tarzı müziğe uymadığı gerekçesiyle yerini, günümüzde de kullandığımız Osman Zeki Üngör’ün bestesine bırakmıştır. 5. İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasında kullanılan bestesi aşağıdaki bestekârlardan hangisine aittir? E) Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ✎ I. İnönü Muharebesi’nden sonra TBMM Heyeti ile Sovyet Rusya (SSCB) arasında 16 Mart 1921’de imzalanan antlaşmadır. ✎ “Dostluk ve Kardeşlik” başlığı taşıyan Moskova Antlaşması’nın başlangıç kısmında, “imzalayan taraflar arasında ulusların kardeşliği ilkesi ve her ulusun kendi geleceğini serbestçe saptama hakkına sahip olduğu” hükmü yer almıştır. ~ 232 ~ A) Ali Rıfat Çağatay B) Osman Zeki Üngör C) İsmail Hakkı Tonguç D) Ulvi Cemal Erkin E) Adnan Saygun 1-C 2-D 3-B 4-D 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” ✎ Kurtuluş Savaşı’nda TBMM Hükûmeti’nin Sovyet Rusya ile yakınlaşmasında; ❆ Cephane ve silah gereksiniminin olması ❆ Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümünün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi 1. Millî Mücadele Dönemi’nde TBMM Hükûmeti’nin SSCB ile yakınlaşmasında; Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümünün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi, ❆ Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin düşmanlarının aynı olması I. ❆ Anlaşma Devletleri’nin Sovyet Rusya’daki Bolşevik rejiminden tedirgin olması II. Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin düşmanlarının aynı olması, gibi unsurlar etkili olmuştur. ✎ Öte yandan antlaşmanın imzalanmasında ise; ❆ Yunan ilerleyişinin durdurulmuş olması, ❆ Düzenli ordunun askerî başarılarının artması III. cephane ve silah gereksiniminin olması unsurlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ❆ Tarafların sınırlarını güvence altına almak istemesi, ❆ Ortak düşmana karşı birlikte hareket etme düşüncesi, ❆ Sovyet Rusya’nın TBMM’nin Londra Konferansı’na katılmasından ötürü endişe duyması ❆ Sovyet Rusya’nın kendi rejimini tüm dünyaya yaymak istemesi gibi durumlar etkili olmuştur. ✎ İtilaf Devletleri hem Türkiye hem de SSCB’nin güçlenmesinden endişe duyuyordu. SSCB ise Türkiye ile kendini güvende hissedebileceğini düşünüyordu. Öte yandan Türkiye de, Millî Mücadele döneminde kendisine bir dış destek bulmak istiyordu. 2. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması’nı, TBMM Heyeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır? A) Bekir Sami Bey B) Refet Bele C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay E) Yusuf Kemal Tengirşek ✎ Tüm bu sebeplere bağlı olarak Türk-Sovyet dostluğunun zemini oluşmuş ve TBMM Heyeti adına Bekir Sami Bey ile SSCB arasında Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalanmıştır. ❆ Moskova Antlaşması’nın Hükümleri 3. Sovyet Rusya, TBMM Hükûmeti ile Moskova Antlaşması’nı yapma gereğini aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra duymuştur? A) İtalyanların işgal ettikleri Anadolu topraklarından çekilmesi B) Sakarya Savaşı’nın kazanılması Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak. Bu madde her iki ülkede de yönetim şeklinin değiştiğini göstermektedir. Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı diğeri de kabul etmeyecek. Bu madde iki ülke arasında ittifak yapıldığını göstermektedir. C) Fransa’nın TBMM Hükûmeti ile Ankara Antlaşması’nı yapması D) Birinci İnönü Savaşı’nın kazanılması E) Anlaşma Devletlerinin, Yunanistan ile Türkiye arasında ateşkes önerisinde bulunması Bu madde ile kastedilen anlaşma Sevr Barış Antlaşması’dır. Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek. Bu madde ile Sovyet Rusya Türkiye’nin bağımsızlığını kabul etmiştir. Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak. Bu madde ile Misâk-ı Millî’yi kabul eden ilk büyük Avrupa devleti Sovyet Rusya olmuştur. Batum Gürcistan’a bırakılacak. Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur. Boğazlar ve İstanbul Türklerde kalacak. İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye yönelik ekonomik ve siyasî anlaşmalar düzenlenecek. İki devlet arasında posta örgütü kurulacak ve her türlü haberleşme sağlanacak. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Moskova Antlaşması’nın hükümlerinden biri değildir? A) İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye yönelik ekonomik ve siyasî anlaşmalar düzenlenecek B) TBMM Hükûmeti Sovyet Rusya’ya subay ve öğretmen gönderecek C) Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak D) Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı diğeri de kabul etmeyecek E) Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak Esirler karşılıklı serbest bırakılacak. 1-E 2-A 3-D 4-B ~ 233 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri ✎ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması ile; TBMM’yi tanıyan, Kapitülasyonların kaldırılmasını kabul eden, İlk büyük Avrupa devleti Misâk-ı Millî’yi tanıyan, Sovyet Rusya olmuştur. Sevr’in geçersizliğini kabul eden 1. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile Batum’un Gürcistan’a ait olduğu TBMM tarafından kabul edilmiş ve böylece Misâkı Millî’den ilk taviz verilmiştir? A) Moskova C) Gümrü B) Kars D) Ankara E) Londra ☸ Bu antlaşma ile Doğu sınırımız ilk kez resmen, Batum millî sınırlar dışında kalacak şekilde çizilmiştir. Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur. ☸ Lozan Barış Antlaşması’ndan önce “kapitülasyonlara son verilmesi” hükmünü içeren ilk uluslararası belge Moskova Antlaşması’dır. 2. Millî Mücadele Dönemi’nde Misâk-ı Millî’yi tanıyan, aynı zamanda Sevr’in geçersizliğini de kabul eden ilk büyük Avrupa devleti aşağıdakilerden hangisidir? B) İtalya A) Fransa D) Yunanistan C) İngiltere E) Sovyet Rusya 3) II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) 3. Lozan Barış Antlaşması’ndan önce kapitülasyonlara son verilmesi hükmünü kabul eden ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya B) Sovyet Rusya D) İngiltere C) Fransa E) Yunanistan ✎ Düzenli ordunun Yunanlılara karşı elde ettiği ikinci savunma zaferidir. ✎ İngilizlerin desteğini alan Yunan ordusu, Fevzi Çakmak’ın da desteğiyle, İsmet Paşa komutasında güçlü bir savunma ile durdurulmuş ve Yunanlılar geri çekilmiştir. ✎ Mustafa Kemal, zaferin ardından İsmet Paşa’ya telgraf çekerek “Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makûs (kötü, ters) talihini de yendiniz.” demiştir. 4. Mustafa Kemal, aşağıdaki gelişmelerden hangisinden sonra, İsmet Paşa’ya çektiği telgrafta “Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz.” demiştir? A) Sakarya Meydan Muharebesi B) I. İnönü Muharebesi ☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921) ✎ II. İnönü zaferini takiben Türk ordusu, geri çekilen Yunan ordusuna karşı Aslıhanlar ve Dumlupınar taarruzlarını yapmış, ancak bu girişim sonuçsuz kalmıştır. C) II. İnönü Muharebesi D) Büyük Taarruz E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri ✎ Bu durum, ordunun henüz “saldırı gücüne” ulaşamadığını açıkça göstermiştir. II. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları ❆ Düzenli orduya katılım ve halkın TBMM’ye olan güveni artmıştır. ❆ Fransa Zonguldak’tan çekilmiştir. 5. Kurtuluş Savaşı’nda İtalya’nın işgal ettiği yerlerden çekilmeye başlamasında, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin etkili olduğu savunulabilir? A) II. İnönü Muharebesi ❆ İtalya işgal ettiği yerleri boşaltma kararı almıştır. B) Başkomutanlık Meydan Muharebesi ❆ Fransa Ankara’ya barış teklif etmiş, ancak TBMM bu teklifi reddetmiştir. C) Kuvây-i Milliye’nin askerî başarısı ❆ İngiltere Malta’da bulunan 40 esir Türk’ü serbest bırakmıştır. E) Ankara Antlaşması’nın imzalanması D) Sakarya Meydan Muharebesi ❆ Albay Refet Bey görevden alınmış ve Batı Cephesi birleştirilmiştir. ❆ Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a “Orgenerallik” rütbesi verilmiştir. ~ 234 ~ 1-A 2-E 3-B 4-C 5-A KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” 4) Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) 1. TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu düzenli ordunun Millî Mücadele sürecindeki ilk ve tek yenilgisi aşağıdakilerden hansidir? A) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri B) I. İnönü Muharebesi C) II. İnönü Muharebesi D) Sakarya Meydan Muharebesi E) Gediz Taarruzu ✎ Düzenli ordunun tek (ilk ve son) yenilgisidir. ✎ Batı Cephesi’nde çatışmaların en yoğun geçtiği yerlerdir. ✎ İnönü Savaşlarından sonra iki kısımdan oluşan Batı Cephesi ilk defa bu savaşta tek çatı altında toplanmış ve cephedeki merkez karargâh Eskişehir olmuştur. ✎ Yunan kuvvetleri büyük bir saldırıyla Afyon, Kütahya, Eskişehir ve Bilecik’i işgal et- miştir. Hatta Yunanlılar Ankara/Polatlı’ya kadar ilerlemiş, top sesleri meclisten duyulur hâle gelmişti. ✎ Bunun üzerine Mustafa Kemal, ordunun “Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi” emrini vermiştir. Mustafa Kemal’in bu emri vermesindeki temel amaç; ordunun daha fazla kayıp vermesini engellemek ve toparlanması için zaman kazanmaktır. 2. Millî Mücadele döneminde Ankara’da ilk Maarif Kongresi’nin düzenlenmesi, aşağıdaki savaşlardan hangisinin devam ettiği bir dönemde gerçekleşmiştir? A) I. İnönü Muharebesi B) Sakarya Meydan Muharebesi C) II. İnönü Muharebesi D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri ☸ Eskişehir-Kütahya Savaşları devam ederken, 16-21 Temmuz 1921 tarihleri arasında Ankara’da ilk resmî “Maarif Kongresi” düzenlenmiştir. Kongrede, Türkiye’deki Millî Eğitim Sistemi’nin programı üzerinde tartışılmıştır. Bizzat Mustafa Kemal’in de katıldığı bu maarif kongresi, askerî başarıların yanında eğitime de önem verildiğini kanıtlamaktadır. Eskişehir - Kütahya Muharebeleri’nin Sonuçları 3. Aşağıdakilerden hangisi Kütahya-Eskişehir Savaşları’nın sonuçlarından biri değildir? A) İtalya Anadolu’dan çekilme kararını askıya almıştır. ❆ TBMM’ye olan güven sarsılmış, Mustafa Kemal’e olan muhalefet artmıştır. B) Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır. ❆ Düzenli ordu ilk ve son yenilgisini almıştır. C) Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a “Orgenerallik” rütbesi verilmiştir. ❆ Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde tartışmalar yaşanmıştır. ❆ Meclis’te “Ordu, millet nereye gidiyor?” tartışmaları gündeme gelmiştir. D) Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde tartışmalar yaşanmıştır. ❆ Afyon, Kütahya ve Eskişehir, Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. E) Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu barış teklifinden vazgeçmiştir. ❆ Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır. ❆ Muhalifler Mustafa Kemal’in liderliğini tartışmaya başlamıştır. ❆ İtalya Anadolu’dan çekilme kararını askıya almıştır. ❆ Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu barış teklifinden vazgeçmiştir. ☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921) ✎ Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Meclis’teki çoğu milletvekilinin hem- fikir olduğu konu, Mustafa Kemal Paşa’nın ordunun başına geçmesi yönündeydi. ✎ Özellikle bu yetkilerin verilmesini daha çok muhalif vekiller desteklemiştir. Çünkü bu desteğin arkasında, kaybedilecek bir savaşın sorumluluğunu Mustafa Kemal’e yıkma isteği yatmaktadır. 4. Amasya Genelgesi’nden sonra askerlik görevinden istifa eden Mustafa Kemal Paşa, aşağıdaki savaşların hangisinden sonra “Başkomutan” olarak tekrar bu görevi üstlenmiştir? A) I. İnönü Muharebesi B) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri C) II. İnönü Muharebesi D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi E) Sakarya Meydan Muharebesi ✎ Bu doğrultuda TBMM, 5 Ağustos 1921’de kabul edilen “Başkomutanlık Kanunu” ile Meclis’in tüm yetkilerini “3 ay” için Mustafa Kemal’e vermiştir. 1-A 2-E 3-C 4-B ~ 235 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Mustafa Kemal’in bu kadar geniş yetkiler üstlenmesinde, olağanüstü bir dönemde çabuk karar alma ve bu kararları hızlı bir şekilde uygulama isteği etkili olmuştur. ☸ Mustafa Kemal Paşa bu kanunla birlikte, daha önce istifa ettiği askerlik mesleğine bir “Başkomutan” olarak tekrar geri dönmüştür. ☸ Dikkat!... Mustafa Kemal’in hangi savaştan önce ya da sonra askerlik görevine geri döndüğü konusu ÖSYM tarafından pek çok kez sorulmuştur. Bu bakımdan Mustafa Kemal’in Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Sakarya Meydan Muharebesin’den önce askerlik mesleğine geri döndüğü unutulmamalıdır. 1. 7-8 Ağustos 1921’de Mustafa Kemal Paşa tarafından yayımlan Tekâlif-i Milliye Emirleri, aşağıdaki savaşlardan hangisine bir hazırlık mahiyetindedir? A) I. İnönü Muharebesi B) II. İnönü Muharebesi C) Sakarya Meydan Muharebesi D) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri ☸ Mustafa Kemal, Başkomutanlık yetkisine dayanarak, Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde orduyu güçlendirmek amacıyla Tekâlif-i Milliye Emirleri’ni yayımlamıştır. ☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921) ✎ Ordunun ihtiyaçlarını karşılamak ve orduyu savaşa hazır hâle getirmek için halktan alınması öngörülen ulusal vergileri ifade etmektedir. ✎ Amaç ordunun; silah, cephane, asker, giyecek, yiyecek, taşıt, yük hayvanı gibi ihti- yaçlarını karşılayarak orduyu güçlendirme isteğidir. ✎ Bu emirler bir anlamda “Genel Seferberlik İlânı” olarak nitelendirilebilir. ✎ Mustafa Kemal tarafından, “Başkomutanlık” yetkisi ile çıkarılan emirlerdir. ✎ Emirler, TBMM’nin onayından geçmemiştir. E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi 2. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılmasında TBMM’nin onayının olmaması, Mustafa Kemal’in; I. yasama, II. yürütme, III. yargı yetkilerinden hangilerini kullandığını kanıtlamaktadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) I, II ve III ☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nde meclis onayının olmaması, Mustafa Kemal’in yasama gücünü elinde tuttuğunun açık kanıtıdır. Tekâlif-i Milliye Emirleri ❆ Her ilçede kaymakam başkanlığında bir Tekâlif-i Milliye Komisyonu kurulacak. 3. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanması ile; I. Halkın elindeki malzemelerin düşman eline geçmesini önlemek, ❆ Komisyon, teslim aldığı her mal için bedeli ödenmek üzere makbuz verecek. II. Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde ordunun ihtiyaçlarını karşılamak, ❆ Her aile birer kat çamaşır, bir çift çorap ve bir çift çarık hazırlayıp komisyona III. TBMM’ye karşı çıkan isyanları engellemek teslim edecek. ❆ Herkes elindeki bez, çaput, patiska, pamuk, yün, kumaş, iplik vs.nin % 40’ını komisyona teslim edecek. faaliyetlerinden hangileri amaçlanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ❆ Herkes elindeki buğday, saman, un, arpa, fasulye vb. her türlü gıda maddesinin % 40’ını komisyona teslim edecek. ❆ Herkes elindeki benzin, motorin, lastik, kablo, pil, tel vs.nin % 40’ını komisyona teslim edecek. ❆ Herkes elindeki deve, at, öküz, katır ve merkebin % 20’sini teslim edecek. ❆ Herkes elindeki silah ve cephanesini üç gün içinde komisyona teslim edecek. ❆ Kasatura, kılıç, mızrak ve eyer yapabilen tüm zanaatçılar isim ve yeteneklerini komisyona yazdıracaklar. ❆ Herkes elinde kalmış olan her çeşit aracıyla ayda bir kez 100 km’yi geçmemek şartıyla ordu mallarını ücretsiz taşıyacaktır. 4. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin sorunsuz bir şekilde uygulanmasını sağlamak için; I. Ankara, II. Samsun, III. Konya şehirlerinden hangilerinde İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III ☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanmasını sağlamak için Ankara, Samsun, Konya, Yozgat ve Kastamonu şehirlerinde İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur. ~ 236 ~ 1-C 2-A C) Yalnız III E) I, II ve III 3-B 4-E KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” ✎ Millî Mücadele Dönemi’nde Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi için de birtakım önlemler alınmıştır. Bunlar şu şekildedir; Yolsuzluk suçluları Hıyanet-i Vataniye Kanunu’na göre yargılanacaktır. 1. Tekâlif-i Milliye Komisyonları’nın kurulması, Tekâlif-i Milliye Komisyonları kurulacaktır. I. Bağış defterleri, gerektiğinde müfettişlerce denetlenecektir. II. Bağış defterlerinin müfettişler tarafından denetlenmesi, Yazılı belge tutulması zorunlu kılınacaktır. ✎ Mustafa Kemal tarafından yayımlanan Tekâlif-i Milliye Emirleri, Sakarya Meydan Muharebesi’nin “Topyekûn” bir savaş olacağını da açıkça göstermektedir. III. Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılması Yukarıdakilerden hangileri Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi için alınan önlemler arasındadır? A) Yalnız I 5) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Mustafa Kemal’in Başkomutan olarak katıldığı ilk muharebedir. ✎ Savaşı “Başkomutan” olarak idare eden Mustafa Kemal’in; “Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...” emri savaşın kaderini belirlemiştir. ☸ Dünya tarihinde, “Yüzey Savunması Stratejisi” ilk kez Mustafa Kemal Paşa tarafından Sakarya Meydan Muharebesi’nde uygulanmıştır. ✎ 23 Ağustos 1921’de Yunan ordusunun taarruzu ile başlayan savaşta, Türk ordusu 2. Mustafa Kemal Paşa, “Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...” emrini vererek hangi savaşın kaderini belirlemiştir? A) Birinci İnönü B) İkinci İnönü C) Kütahya-Eskişehir D) Sakarya E) Büyük Taarruz üstün bir savunma başarısı elde etmiştir. 22 gün 22 gece süren savaştan sonra üstünlüğü ele geçiren Türk ordusunun, 13 Eylül 1921’de karşı taarruza geçmesiyle Yunan ordusu Sakarya’nın batısına çekilmiş ve savaş Türk zaferiyle sonuçlanmıştır. ☸ Sakarya Savaşı’nda 7’si tümen komutanı olmak üzere 350 civarında subay şehit düştüğü için, bu savaş “Zabitler (Subaylar) Savaşı” olarak da anılmaktadır. Ayrıca bu savaşı Mustafa Kemal, “çok büyük ve kanlı savaş” anlamına gelen “Melhâme-i Kübrâ” ifadesi ile nitelendirmiştir. 3. Mustafa Kemal Paşa’nın “Başkomutan” olarak katıldığı ilk savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) Büyük Taarruz B) Sakarya C) Birinci İnönü D) İkinci İnönü E) Kütahya-Eskişehir Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sonuçları ❆ Sakarya Savaşı, Türk ordusunun son savunma muharebesidir. Bu savaştan sonra taarruz (saldırı) gücü Türk ordusuna geçmiştir. ❆ Türk ordularının 1683 tarihli II. Viyana Kuşatması’ndan bu yana süregelen geri çekilişi sona ermiştir. ❆ 19 Eylül 1921’de TBMM tarafından Mustafa Kemal’e “Mareşallik (Müşirlik)” rütbesi ve “Gazilik” unvanı verilmiştir. ❆ Taarruz gücü yok edilen Yunanlılar Sakarya Nehri’nin batısına çekilmişlerdir. ❆ İtalya Anadolu’yu tamamen boşaltmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi Sakarya Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir? A) Ordunun savunma durumundan taarruza geçmesi B) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması C) Mustafa Kemal’e gazilik unvanı ve mareşallik rütbesinin verilmesi D) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imzalanması E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılması ❆ İtilaf Devletleri barış teklifinde bulunmuşlarsa da bu teklif reddedilmiştir. ❆ TBMM’nin gerek içeride gerekse dışarıda saygınlığı artmıştır. ❆ Meclisin Kayseri’ye taşınmasından vazgeçilmiştir. ❆ Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile Kars Antlaşması imzalanmıştır. ❆ TBMM ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalanmıştır. 5. Mustafa Kemal aşağıdaki savaşların hangisinden sonra “Gazilik” unvanı ve “Mareşallik” rütbesi almıştır? A) Sakarya B) Birinci İnönü C) Trablusgarp D) Çanakkale ❆ TBMM ile Ukrayna arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. E) Büyük Taarruz ❆ TBMM ile İngiltere arasında esir değişimi için Esir Mübadelesi Antlaşması (İstanbul Sözleşmesi) imzalanmıştır. 1-C 2-D 3-B 4-E 5-A ~ 237 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ✎ TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) arasında imzalanmıştır. ✎ Sovyet Rusya’nın aracılığı ve garantörlüğünde imzalanan Kars Antlaşması’nı, Türk Heyeti adına Kâzım Karabekir imzalamıştır. ✎ Sovyet Rusya’nın, TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri arasında arabulucu- luk yapması, Kafkas Cumhuriyetleri’nin dış politikada Sovyet Rusya’ya bağımlı olduğunu göstermektedir. 1. Sakarya Savaşı sonrasında imzalanan Kars Antlaşması’na; I. Azerbaycan, II. Ermenistan, III. Gürcistan devletlerinden hangileri imza atmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Antlaşmaya göre; Nahcivan’a muhtariyet (özerklik) verilecek, Taraflar arasında sağlık, güvenlik, ticaret gibi konularda işbirliği yapılacak, İstanbul’un güvenliği sağlanacak ve Boğazlar ticarete açılacak, TBMM, Batum’un Gürcistan’a verilmesini kabul edecek, Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek. Taraflar arasında telgraf ve demiryolu hatları güçlendirilecekti. 2. 13 Ekim 1921’de Kafkas Cumhuriyetleri ile imzalanan Kars Antlaşması’nı, TBMM Heyeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır? A) Bekir Sami Bey B) Enver Paşa C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay E) Ali Fuat Cebesoy ☸ TBMM bu antlaşma ile Moskova Antlaşması maddelerini bir de Kafkas Cumhuriyetlerine onaylatmıştır. ☸ Batum, bu antlaşma ile Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır. ☸ Kars Antlaşması ile Doğu (Kafkas) sınırımız kesin ve son şeklini almıştır. 3. Batum, aşağıdaki antlaşmaların hangisiyle Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır? A) Moskova B) Kars C) Ankara D) Brest-Litowsk E) Gümrü ☸ Doğu (Kafkas) sınırının şekillenmesinde Gümrü, Batum, Moskova ve Kars Antlaşmaları etkili olmuştur. 4. Millî Mücadele döneminde doğu sınırının şekillenmesinde; I. ☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921) ✎ TBMM Hükûmeti ile Fransa arasında, 20 Ekim 1921’de Ankara’da imzalanmıştır. ✎ Antlaşmaya göre; Taraflar arasındaki savaş sona erecek ve her iki taraf genel af ilân edecek, Ankara, II. Moskova, III. Kars antlaşmalarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II Savaş esirleri karşılıklı olarak serbest bırakılacak, C) Yalnız III E) II ve III Hatay ve İskenderun, Fransız mandasındaki Suriye’de kalacak, Hatay’da özel bir yönetim kurulacak ve resmî dili Türkçe olacak, Caber Kalesi (Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın mezarı- nın bulunduğu kale) Türk toprağı sayılacaktı. ✎ Bu antlaşma ile; ❆ Güney Cephesi kapanmış ve Fransa Anadolu’yu boşaltmıştır. Geri çekilirken de, bazı askerî araç ve gereçlerini Türk ordusuna bırakmıştır. ❆ Türkiye-Suriye sınırı Hatay-İskenderun dışında çizilmiş, böylece Hatay Misâk-ı Millî’den verilen ikinci taviz olmuştur. ❆ İtilaf Devletleri arasında güçlü bir dayanışma kalmadığı ortaya çıkmıştır. 5. Millî Mücadele Dönemi’nde, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın mezarının olduğu Suriye’deki Caber Kalesi, aşağıdakilerin hangisinde yer alan hükümle Türk toprağı sayılmıştır? A) Moskova Antlaşması B) Kars Antlaşması C) Gümrü Antlaşması D) Ankara Antlaşması E) Mudanya Ateşkes Antlaşması ❆ Fransa TBMM’nin varlığını resmen kabul etmiştir. ☸ Bu antlaşma ile Fransa, TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf devleti olmuştur. 1-E ~ 238 ~ 2-C 3-B 4-A 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” ☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı) (22-26 Mart 1922) ✎ Mustafa Kemal, Avrupa’daki diplomatik gelişmeleri takip edebilmek için TBMM’yi 1. TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf Devleti aşağıdakilerden hangisidir? temsilen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek’i Paris’e göndermiştir. A) İngiltere D) ABD ✎ İtilaf Devletleri, Sakarya Savaşı’ndan sonra 22 Mart 1922’de Türk-Yunan savaşını B) İtalya C) Fransa E) Yunanistan bitirecek bir ateşkes önerisinde bulunmuş, ancak koşullar TBMM tarafından kabul edilmemiştir. ✎ Bunun üzerine İtilaf Devletleri 26 Mart 1922’de, “Sevr’in biraz değiştirilmiş hali” şeklinde tekrar barış teklifinde bulunmuşlardır. Ancak TBMM, Misâk-ı Milli’ye ve eşitliğe ters olan bu teklifleri de reddetmiştir. Bu noktada TBMM, bağımsızlık için savaşmayı sürdürmekten başka çare olmadığı düşüncesiyle hareket etmiştir. 2. I. Birinci İnönü, II. İkinci İnönü, ☸ Anlaşma Devletleri; Birinci İnönü, Sakarya ve Başkomutanlık savaşları sonrasında TBMM’ye barış teklifinde bulunmuşlardır. ✎ Mustafa Kemal, Türk ordusunun taarruz düzeyine gelmediğini görmüş ve yeterli hazırlıkların yapılması için 1 sene kadar beklemiştir. 1922 yılının Ağustos’unda ise taarruz kararı almıştır. III. Sakarya İtilaf Devletleri, yukarıda verilen savaşların hangilerinden sonra TBMM’ye barış teklifinde bulunmuşlardır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III “Ordumuzun kararı taarruzdur. Fakat biz bunu şimdilik erteliyoruz. Çünkü hazırlıklarımız henüz tamamlanmadı. Yarım hazırlıkla taarruza geçmek, hiç taarruz etmemekten daha fenadır.” (Gazi Mustafa Kemal) 3. Mustafa Kemal, “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emrini aşağıdaki savaşların hangisinde vermiştir? 6) Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz) (26 Ağustos-9 Eylül 1922) A) Büyük Taarruz B) Sakarya C) II. İnönü D) I. İnönü E) Çanakkale ✎ Tamamen düşmanı Anadolu’dan temizlemeye yönelik taarruz savaşıdır. ✎ Mustafa Kemal, meclisi “Düşman karşısında bulunan ordumuz başsız bırakılamazdı. Bunun için bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım” sözleriyle ikna etmeyi ba- şarmış, bunun üzerine TBMM, 20 Temmuz 1922’de taarruz öncesi aldığı bir kararla Mustafa Kemal’in Başkomutanlık yetkisini süresiz olarak uzatmıştır. ✎ 26 Ağustos 1922’de Afyon-Kocatepe’den başlayan taarruzda, 30 Ağustos 1922’de Yunanlılara karşı “Başkomutanlık Meydan Muharebesi” yapılmış ve Yunan ordusunun önemli bir bölümü imha edilmiştir. ✎ Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın Afyon-Kocatepe’den; “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emrini vermesi ile de savaşın kaderi belirlenmiştir. ✎ 2 Eylül’de Uşak’a bağlı Karlık Köyü’nde Yunan Başkomutanı General Trikopis esir alınmıştır. Türk ordusu 9 Eylül’de ise İzmir’e girmiş ve şehri işgalden kurtarmıştır. 4. Mustafa Kemal Paşa’nın “Rum Sındığı Savaşı” olarak nitelendirdiği savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) I. İnönü Muharebesi B) Gediz Muharebesi C) Sakarya Meydan Muharebesi D) II. İnönü Muharebesi E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi ✎ Önce Afyon, daha sonra Dumlupınar Meydan Muharebesi ile Kütahya ve ardından da Uşak, Eskişehir, Aydın, Manisa, İzmir, Bursa ve Çanakkale (boğaz kısmı hariç) düşmandan temizlenmiştir. ✎ Savaş sonrasında Yunan işgali sona ermiş, İngiltere Anadolu üzerinde uygulamaya çalıştığı politikada yalnız kalmış ve Anlaşma Devletleri TBMM Hükûmeti’ne ateşkes önerisinde bulunmuştur. Böylece Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı’nın da son askerî safhası olmuştur. ☸ Mustafa Kemal bu savaşa “Rum Sındığı Savaşı” adını vermiştir. (Sınmak: Kırılmak.) ☸ 30 Ağustos 1922’de zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nden sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzerine, TBMM tarafından 31 Ağustos 1922’de Fevzi Çakmak’a “Mareşallik” rütbesi verilmiş, böylece Mustafa Kemal Paşa dışında “Mareşallik” rütbesi alan ikinci ve tek kişi Fevzi Çakmak olmuştur. 5. Başkomutanlık Meydan Muharebesinden sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzerine TBMM tarafından kendisine 31 Ağustos 1922’de “Mareşallik” rütbesi verilen ve böylece Mustafa Kemal Paşa dışında bu rütbeyi alan tek kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) İsmet İnönü B) Fevzi Çakmak C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay E) Ali Fuat Cebesoy 1-C 2-D 3-A 4-E 5-B ~ 239 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ 30 Ağustos, Türk Milleti’nin “Zafer Bayramı”dır. Zafer Bayramı, ilk kez 30 Ağustos 1923‘te Afyonkarahisar, Denizli, Kahramanmaraş, Ankara ve İzmir‘de kutlanmıştır. 1935 yılında ise resmî olarak “Zafer Bayramı” ilân edilmiştir. Önemli Bir Hatırlatma! ⫸ ⫸ ⫸ ⫸ TBMM’yi tanıyan ilk devlet TBMM’yi tanıyan ilk büyük Avrupa devleti TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ Ermenistan Sovyet Rusya Fransa Afganistan ☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922) 1. Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk ordusunun Yunanlılara karşı zafer elde ettiği Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin, “30 Ağustos Zafer Bayramı” olarak kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde gerçekleşmiştir? A) 1922 B) 1923 D) 1929 C) 1928 E) 1932 2. TBMM’nin varlığını tanıyan; I. ilk devlet, ✎ Anlaşma Devletleri’nin ateşkes önerisi üzerine imzalanmıştır. II. ilk İtilaf devleti, ✎ Mütarekeye İngiliz General Harrington, Fransız General Charrpy, İtalyan General III. ilk büyük Avrupa devleti aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? Monbelli ve TBMM Hükûmeti adına İsmet Paşa katılmıştır. ✎ Yunanistan’ın temsilcisi General Mazarakis görüşmelere katılmamış, konferans so- I nuna kadar gemide bekletilmiştir. Sadece yazılı olarak görüş bildiren Yunanistan’ı, görüşmelerde İngiltere temsil etmiştir. ✎ Görüşmeler, Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar konusunda anlaşmazlık çıktığı için kesilmiş, ancak Fransa’nın girişimiyle 6 Ekim’de başlayan görüşmelerin sonucunda 11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. ❆ II III A) Gürcistan İngiltere Fransa B) Fransa Rusya İngiltere C) Ermenistan İngiltere Fransa D) Rusya Fransa İngiltere E) Ermenistan Fransa Rusya Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Hükümleri Doğu Trakya Meriç’e kadar TBMM’ye bırakılacak ve 15 gün içinde Yunanlılar burayı boşaltacaktır. 3. Mudanya Ateşkes Görüşmeleri’ne katılmayan Yunanistan’ı, aşağıdaki devletlerden hangisi temsil etmiştir? Yunanlılar bölgeyi terk ettikten sonra bölgeye 8000 kişilik bir Türk Jandarma Birliği gönderilecektir. A) İtalya Anlaşma Devletleri, Yunanlıların bıraktığı yerlerin kontrolünü 30 gün içinde TBMM’ye bırakacaktır. İstanbul ve Boğazlar TBMM’ye bırakılacak, kalıcı barış yapılana kadar Türk ordusu Doğu Trakya, Boğazlar ve İstanbul’a girmeyecektir. Ateşkes hükümleri, imzalandığı tarihten 3 gün içinde yürürlüğe girecektir. Sözleşmenin yürürlüğe girmesiyle Türk-Yunan kuvvetleri arasında silahlı mücadele sona erecektir. ✎ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) ile; Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan kurtarılmıştır. Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona ermiştir. Mondros Ateşkes Antlaşması resmen geçersiz bir antlaşma olmuştur. İngiltere Yeni Türk Devleti’ni resmen tanımıştır. İngiltere’de Lloyd George Hükûmeti istifa etmiştir. E) Sovyet Rusya 4. Kurtuluş Savaşı’nı noktalayan Mudanya Ateşkes Antlaşması sonunda Doğu Trakya’nın teslim alınması işiyle Trakya Yüksek Komiseri olarak görevlendirilen devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Refet Bele B) Cemal Paşa C) Rauf Orbay D) İsmet İnönü E) Ali Fuat Cebesoy ☸ Mudanya Ateşkes Anlaşması sonunda, Doğu Trakya’nın teslim alınması işiyle Refet (Bele) Bey Trakya Yüksek Komiseri olarak görevlendirilmiş, 19 Ekim 1922’de Refet (Bele) Bey coşkun gösteriler eşliğinde İstanbul’a girmiştir. ☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri C) İngiltere B) Fransa D) ABD 5. Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona ermiştir. Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan kurtarılmıştır. Yukarıdaki gelişmeler aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin sonuçları arasındadır? A) Lozan B) Ankara D) Mudanya İstanbul’un TBMM’ye bırakılmasıyla Osmanlı hukuken sona ermiştir. C) Kars E) Moskova İsmet (İnönü) Bey’in Mudanya’daki diplomatik başarısı, O’nun Lozan Barış Kon- feransı’nda da temsilci olarak görevlendirilmesinde etkili olmuştur. ~ 240 ~ 1-B 2-E 3-C 4-A 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” 7) Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922) ☸ Antlaşma Devletleri Mudanya Ateşkes Antlaşması’ndan sonra kalıcı barışı sağlamak amacıyla İsviçre’nin Lozan şehrinde bir konferans düzenlemeyi kararlaştırmışlardır. Ancak Lozan Konferansı’na hem TBMM hükûmeti hem de İstanbul Hükûmeti’ni davet etmişlerdir. Anlaşma Devletleri böyle bir girişimde bulunarak, iki taraf arasında ikilik yaratmayı ve Milli Mücadele’nin siyasî safhasını başarısızlığa uğratmayı amaçlamışlardır. ☸ Ancak bu düşüncelerinde başarılı olamamışlardır. Nitekim bu gelişmeyi fırsat bilen TBMM, bir yasa tasarısıyla 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırmıştır. 1. I. İsmet İnönü, II. Hasan Saka, III. Rıza Nur Yukarıdakilerden hangileri Lozan Konferansı’na katılan Türk heyetinde yer almıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasıyla, TBMM Lozan Konferansı’na tek başına katılma ve Türkiye’yi temsil etme imkânı bulmuştur. ✎ Mustafa Kemal; konferansı yakından takip etmek, Türk Devleti’ni dünya kamuoyu- na tanıtmak ve Yunanlıların Batı Anadolu’da yaptığı tahribatı tüm dünyaya göstermek amacıyla, barış görüşmelerinin İzmir’de yapılmasını istemiştir. Ancak bu isteği mümkün olmamıştır. 2. İtilaf Devletleri’nin Lozan Görüşmeleri’ne Londra Konferansı’nda olduğu gibi İstanbul Hükûmetini de davet etmesi karşısında, TBMM aşağıdakilerden hangisi ile ilgili bir karar almıştır? A) Lozan Görüşmeleri’ne katılmama ✎ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü başkanlığında, Rıza Nur, Hasan Saka B) Saltanat makamına son verme ve 34 bürokrattan oluşan bir heyet temsil etmiştir. C) İstanbul Hükûmeti’ni yasadışı ilan etme ☸ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü’nün temsil etmesinde, O’nun Mudanya Ateşkes Görüşmeleri’nde gösterdiği diplomatik başarı ve Genelkurmay Başkanı olarak gösterdiği askerî başarılar etkili olmuştur. ✎ Lozan Konferansı’na; D) Halifeliği kaldırma E) Cumhuriyeti ilan etme 3. I. Katılan Devletler Amaçları TBMM İngiltere Fransa İtalya Yunanistan Romanya Yugoslavya Belçika Portekiz Japonya Sovyet Rusya Bulgaristan ABD ⇒ Misâk-ı Millî’yi ve Yeni Türk Devleti’ni kabul ettirmek ⇒ Çıkarlarını korumak Bulgaristan, II. Yunanistan, III. Sovyet Rusya ⇒ “ “ Yukarıdakilerden hangileri Lozan Konferansı’nda sadece “Boğazlar” konusunda yapılan görüşmelere katılmıştır? ⇒ “ “ A) Yalnız I ⇒ İtilaflar tarafından korunmak B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⇒ İtilaflarla birlikte hareket etmek ⇒ “ “ “ “ ⇒ “ “ “ “ (ticarî amaçlı) ⇒ “ “ “ “ (ticarî amaçlı) ⇒ Ekonomik çıkar ve boğazlar 4. Lozan Konferansı’na gözlemci olarak katılan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya B) Fransa D) Yunanistan C) ABD E) İngiltere ⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda ⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda ⇒ Gözlemci olarak ☸ Lozan Konferansı’nda, Boğazlar üzerinde “mutlak Türk egemenliği” tezini savunan devlet Sovyetler Birliği’dir. ☸ Mustafa Kemal, Lozan’a giden heyetten “Kapitülasyonlar” ve “Ermeni Yurdu” konularında kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir. 5. Lozan Görüşmeleri’nde İsmet Paşa: "Efendiler, çok ıstırap çektik, çok kan akıttık. Bütün uygar uluslar gibi hürriyet ve istiklâl istiyoruz." demiştir. İsmet Paşa’nın bu beyanatı, aşağıdaki ilkelerden hangisinden vazgeçilemeyeceğini kanıtlar niteliktedir? A) Millî bağımsızlık B) Millî egemenlik C) Birlik ve beraberlik ✎ Konferansın ilk gününde söz alan İsmet İnönü, “Çok ıstırap çektik, çok kan akıttık; bütün medenî milletler gibi hürriyet ve istiklâl istiyoruz...” demiştir. D) Çağdaşlaşma E) İnsanlık sevgisi ✎ Görüşmelerde TBMM Heyeti ile İtilaf Devletleri’nin karşılıklı olarak pek çok konuda görüş ayrılığına düşmesi nedeniyle, 4 Şubat 1923’te görüşmelere ara verilmiştir. 1-E 2-B 3-D 4-C 5-A ~ 241 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ Konferansın Kesilmesine Yol Açan Başlıca Konular Kapitülasyonların kaldırılması *** ⦁ Ermeni yurdu meselesi *** Boğazlar meselesi *** ⦁ Musul (Irak sınırı) sorunu çözülemedi Osmanlı borçları konusu ⦁ Savaş tazminatları I. İstanbul’un boşaltılması ⦁ Karaağaç meselesi II. Ermeni yurdu, ☸ Lozan Konferansı’nda görüşmelerin kesilmesinden sonra, TBMM’de artan muhalefet nedeniyle 1 Nisan 1923’te Meclis seçimleri yenilenmiş ve II. TBMM vekilleri seçilmiştir. II. TBMM 11 Ağustos 1923’te göreve başlamıştır. ☸ Görüşmelerin kesildiği bu dönemde, 9 Nisan 1923’te Amerika ile Türkiye arasında Türkiye’de yatırım yapacak Amerikan şirketlerine yoğun teşvikler içeren “Chester Projesi” veya "Şarkî Anadolu Demiryolları Anlaşması" imzalanmıştır. ✎ Mustafa Kemal, yaşanan bu gelişmeler karşısında orduların Boğazlar ve Musul üze- rine hareket etmesi emrini vermiştir. Bunun üzerine, yeni bir savaşı göze alamayan İtilaf Devletleri’nin girişimleriyle, görüşmeler 23 Nisan 1923’te yeniden başlamıştır. ✎ TBMM ile İtilaf Devletleri arasındaki görüşmeler, yaklaşık 3 ay kadar devam etmiş ve taraflar arasında 24 Temmuz 1923’te, İsviçre’nin Lozan kasabasındaki Beau-Rivage Palace’ta Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. 1. Mustafa Kemal Lozan Konferansı’na katılan heyetten; kapitülasyonlar, III. Osmanlı borçları konularından hangilerinde kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. Lozan Görüşmeleri’nin 4 Şubat 1923 tarihinde kesintiye uğramasında; I. Ermeni yurdu, II. Boğazlar, III. Osmanlı borçları konularından hangilerinde tarafların bir anlaşmaya varamaması etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 8) Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) ✎ 24 Temmuz 1923’te I. TBMM tarafından imzalanmış, 23 Ağustos 1923’te II. TBMM tarafından onaylanmıştır. ☸ Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi ve Değerlendirilmesi ✎ Lozan Barış Antlaşması, Sevr Antlaşması’na bir anlamda başkaldırı niteliği taşımak- 3. TBMM, Lozan Görüşmeleri’nin kesildiği dönemde aşağıdaki devletlerden hangisi ile yoğun teşvikler içeren bir “Demiryolu Antlaşması” imzalamıştır? A) Fransa C) İngiltere B) ABD E) İtalya D) Sovyet Rusya tadır. Nitekim Mustafa Kemal’in, bu antlaşmaya ilişkin 24 Temmuz 1933’te Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’nde yer alan bir sözü Lozan’ın önemini ortaya koymuştur. “Lozan Antlaşması; Türk milleti aleyhine, asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş, büyük bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri geçmemiş siyasî bir zafer eseridir.” (24.07.1923–Hâkimiyet-i Milliye) 4. Mustafa Kemal’in "Türk milletinin aleyhine, asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş, büyük bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri geçmemiş siyasî bir zafer eseridir." şeklinde nitelendirdiği antlaşma, aşağıdakilerden hangisidir? A) Lozan B) Moskova D) Mudanya C) Mondros E) Ankara ✎ Bu antlaşma ile, Sevr Barış Antlaşması uluslararası alanda geçersiz kılınmış ve İtilaf Devletleri Misâk-ı Millî’yi kabul etmişlerdir. ✎ I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan ve hâlâ yürürlükte olan tek antlaşmadır. ✎ Yeni Türk Devleti’nin tam bağımsızlığı bu antlaşma ile tescil edilmiştir. ✎ Hatay, Boğazlar, İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi ve Ege Adaları konularında Türkiye lehine karar çıkmamıştır. ✎ Kapitülasyonlar ve azınlıklar konusu, Misâk-ı Millî’ye uygun şekilde çözülmüştür. 5. Lozan Barış Antlaşması’nda çözümlenemeyen ve çözümü daha sonra yapılacak ikili antlaşmaya bırakılan tek konu aşağıdakilerden hangisidir? A) Osmanlı Borçları B) Boğazlar C) Patrikhane D) Irak Sınırı E) Yabancı Okullar ✎ Lozan Antlaşması’nda, en fazla İngiltere’nin çıkarları zedelenmiştir. ✎ Hiçbir şekilde çözümlenemeyen tek konu “Irak Sınırı (Musul Meselesi)” olmuştur. ~ 242 ~ 1-C 2-E 3-B 4-A 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN HÜKÜMLERİ Batı (Yunan) Sınırı: Doğrudan Lozan Antlaşması’nda çizilen tek sınırdır. Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiştir. Sınırlar Suriye Sınırı: Fransa ile imzalanan 1921 Ankara Antlaşması’nın esasları kabul edilmiş, Hatay Misâk-ı Millî dışında yer almıştır. 1. Lozan Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisinin yeni Türk Devleti’nin egemenliğini zedeleyici nitelikte olduğu savunulabilir? A) Meriç Nehri’nin sınır kabul edilmesi B) Türkiye’nin payına düşen borçların, taksitler halinde ödenmesi Irak Sınırı (Musul Meselesi): Lozan’da çözümlenemeyen tek ko- nudur. Bu sorun, 9 ay içinde çözümlenmek üzere sonraya bırakılmıştır. C) Azınlıkların Türk vatandaşı kabul edilmesi D) Boğazların yönetiminin, başkanı Türk olan uluslararası komisyona bırakılması Boğazların yönetimi başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılmıştır. (Bağımsızlığa aykırıdır!) Boğazlar Komisyonu’nda ABD yer almamıştır. Boğazlar Ticaret gemilerinin geçişi serbest bırakılmış, savaş gemilerine ise tonaj ve süre sınırlaması getirilmiştir. Türkiye’nin, Boğazların iki yakasında da asker bulundurmaması kararı alınmıştır. Kapitülasyonlar Azınlıklar Yukarıdakilerden hangileri, Lozan Barış Antlaşması ile Türkiye’ye bırakılmıştır? Diğer Ege adaları Yunanistan’a bırakılmıştır. Ancak Yunanistan’ın Türkiye’ye yakın Ege adalarında silah bulundurmaması kararı da alınmıştır. (Ege Adalarının Silahsızlandırılması) Türkiye’deki tüm yabancı okullar Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösterecektir. Yunanistan, Batı Anadolu’da yaptığı tahribat karşılığında Bosnaköy ve Karaağaç’ı tazminat olarak Türkiye’ye vermiştir. Türkiye’nin Osmanlı’dan kalan borçları taksitler halinde ödemesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin varlığına da kısmen son verilmiştir. (1954’te tamamen kaldırılacaktır.) Türk Heyeti borçların ödenmesi konusunda, ödemelerin Fransız Frangı ve Türk Lirası birimleriyle yapılmasını önermiştir. Türkiye, payına düşen borçların son taksitini 1954’te ödemiştir. Patrikhane Nüfus Mübadelesi (Değişimi) – Etabli Sorunu III. Taşoz, IV. On İki Ada A) I ve IV Fener Rum Patriği tüm çabalara rağmen Türkiye sınırları dışına çıkarılamamıştır. Ancak Patriğin ekümenlik (evrensel) ve dünyevî yetkilerine son verilmiştir. (Sadece din işleriyle ilgilenecek.) Batı Trakya (İskeçe, Dedeağaç, Gümülcine, Dimetoka ve Sofulu)’ daki Türkler ile İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da yaşayan Rumlar hariç, diğer Türk ve Rum ahali karşılıklı olarak yer değiştirecektir. Bu durum Etabli sorununa neden olmuştur. B) I ve III D) I, II ve IV Türkiye sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayılmış ve böylece azınlık sorunu çözülmüştür. Bu konu ileride Fransa ile olan ilişkilerimizi etkileyecektir. Osmanlı Borçları (Dış Borçlar) İmroz, Türkiye, Lozan Antlaşması’na bağlı Ticaret Sözleşmesi’yle 1929 yılına kadar, gümrük tarifelerini değiştirme hakkından mahrum bırakılmıştır. Kıbrıs ve Mısır’ın yönetimi ise İngiltere’ye bırakılmıştır. Savaş Tazminatı I. Her türlü adlî, malî tüm sınırlamalar kesin olarak kaldırılmıştır. Kapitülasyonların kaldırılması ekonomik bağımsızlık yolunda atılmış en önemli adımlardan biridir. Rodos, On İki Ada ve Meis İtalya’ya bırakılmıştır. Yabancı Okullar 2. II. Rodos, Bozcaada (Taşoz), Gökçeada (İmroz) ve Tavşan adaları Türkiye’ye bırakılmıştır. Adalar E) Kapitülasyonların ve Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin kaldırılması C) II ve IV E) II, III ve IV 3. I. Irak sınırı, II. Kapitülasyonlar, III. Osmanlı borçları Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması ile çözüme kavuşturulamamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III 4. Lozan Barış Antlaşması’na göre; I. Doğu Trakya, II. Batı Trakya, III. İstanbul gibi yerlerden hangileri mübadele kapsamına alınmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 5. Türkiye, Lozan Barış Antlaşması’na bağlı Ticaret Sözleşmesi’yle 1929’a kadar; I. para basma, II. yabancı şirketleri satın alma, III. gümrük tarifelerini değiştirme haklarından hangilerinden mahrum bırakılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II 1-D 2-B C) Yalnız III E) II ve III 3-A 4-E 5-C ~ 243 ~ “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası ☸ Lozan Antlaşması’ndan sonra On iki Ada’nın silahlandırılması, Türkiye ile İtalya arasında gerginliğe yol açmıştır. 1. I. ☸ Değerli adaylar; ÖSYM’nin son yıllarda yaptığı sınavlarda, Lozan Barış Antlaşması ile ilgili genellikle; III. Patrikhane Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması’ndan sonra gündeme gelmemiştir? ⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin aleyhine çözüldüğü? ⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin lehine çözüldüğü? ⁂ Hangi sorunların tekrar gündeme geldiği ya da gelmediği? ⁂ Lozan Antlaşması ile edinilen kazanımlar? şeklinde konular üzerinde odaklandığını görmekteyiz. Bu yüzden, siz değerli adaylara yol göstermesi ve pratiklik kazandırması açısından aşağıya bu konuya ilişkin bir liste veriyorum. (Lütfen PUSULA’yı takip ediniz! ) Kapitülasyonlar, II. Boğazlar, A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 2. Lozan Antlaşması’nda; I. Adalar, II. Suriye sınırı, III. Yabancı okullar konularından hangileri Türkiye’nin aleyhine çözülmüştür? LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NDA A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Türkiye’nin Aleyhine Çözülen Konular Türkiye’nin Lehine Çözülen Konular Adalar Boğazlar Patrikhane Azınlıklar Ermeni Yurdu Kapitülasyonlar Suriye Sınırı (Hatay) Yabancı Okullar Savaş Tazminatı Osmanlı Borçları C) I ve II E) II ve III 3. I. Boğazlar, II. Yabancı okullar, III. Nüfus Mübadelesi Yukarıdakilerden hangileri Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra tekrar gündeme gelmiştir? A) Yalnız I İstanbul’un Boşaltılması B) Yalnız II D) II ve III Çözülemeyen Konular Tekrar Gündeme Gelen Konular Musul Sorunu (Irak Sınırı) Boğazlar Patrikhane II. Boğazlar, Yabancı Okullar Osmanlı Borçları Nüfus Mübadelesi IV. Patrikhane C) I ve II E) I, II ve III 4. Lozan Antlaşması’nda; I. Azınlıklar, III. Yabancı okullar, konularından hangileri Türkiye’nin lehine çözülmüştür? A) I ve IV Suriye Sınırı (Hatay) Musul Sorunu (Irak Sınırı) B) I ve III D) I, II ve IV C) II ve IV E) II, III ve IV 5. Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ I. Azınlıklar, II. Patrikhane, III. Nüfus Mübadelesi, ........................................................................................................................................................................ IV. Kapitülasyonlar ........................................................................................................................................................................ Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması’ndan sonra gündeme gelmemiştir? ........................................................................................................................................................................ A) I ve IV ........................................................................................................................................................................ B) I ve III D) I, II ve IV C) II ve IV E) II, III ve IV ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ~ 244 ~ 1-A 2-C 3-E 4-B 5-A XIII. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA Bu bölümden ortalama “1-2” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (2) (4) (2) (-) (2) (2) (1) (1) (1) (2) (1) (2) (1) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (3) (1) (2) (-) (2) (-) (-) (1) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda genellikle; Atatürk döneminde kurulan partilerin hangileri olduğu parti programları ve birbirleriyle olan farklılıkları ile yaşanan iç gelişmelerin Atatürk ilkeleri ile olan bağlantısı konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu bölüme çalışırken, özellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin için faydalı olacaktır. KPSS / Tarihin Pusulası “Atatük Dönemi İç Politika” A) II. TBMM’nin Açılması (11 Ağustos 1923) ✎ II. TBMM’nin açılmasında; Lozan görüşmelerinin kesintiye uğraması, Meclisin yasal çalışma süresinin dolmuş olması ve I. TBMM’nin savaş süresince yıpranmış olması etkili olmuştur. ✎ Bu nedenlere bağlı olarak, 3 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesi kararı alınmış, bu karar doğrultusunda da II. TBMM 11 Ağustos 1923 tarihinde açılmıştır. ✎ İnkılâpları gerçekleştirdiği için “İnkılâpçı Meclis” özelliği olan II. TBMM, 26 Haziran 1927 tarihine kadar 4 yıl 1 ay görevde kalmıştır. 1. Millî Mücadele döneminde Millî Karakol Cemiyeti üyelerinden biri olarak işgallere karşı direniş gösteren ve Mustafa Kemal Atatürk’ün “Nutuk” adlı eserinde kendisine en fazla yer ayırdığı kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Cafer Tayyar Paşa B) Bekir Sami Bey C) Yahya Kaptan D) Mersinli Cemal Paşa B) Halk Fırkası (9 Eylül 1923) E) Kara Vâsıf Bey ✎ Atatürk Dönemi’nde Halk Fırkası kurulmadan önce, Mustafa Suphi tarafından 10 Eylül 1920’de Türkiye Komünist Partisi kurulmuş, ancak 12 Eylül 1922’de TBMM Hükûmeti tarafından kapatılmıştır. ✎ Halk Fırkası, Mustafa Kemal tarafından inkılâpları bir kadro eliyle gerçekleştirmek amacıyla kurulmuştur. ✎ Bu parti, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasî partisidir. ✎ Temeli Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’na dayanmaktadır. ✎ Parti, 10 Kasım 1924’te Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) adını almış ve yapılan inkılâpların öncüsü olmuştur. ✎ Partinin ilk kongresi Sivas Kongresi olarak kabul edilmiş, ikinci kongresinde ise Mustafa Kemal Nutuk adlı eserini okumuştur. ✎ Nutuk 1919-1927 yılları arasını kapsamaktadır. 2. 11 Ağustos 1923’te II. TBMM’nin açılmasında; I. devlet rejiminin belirlenmesi, II. meclisin çalışma süresinin dolması, III. Lozan görüşmelerinin kesintiye uğraması durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III “Nutuk”, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a Çıkış ile başlayıp 20 Ekim 1927’de Gençliğe Hitabe ile son bulur. Ayrıca Atatürk’ün Nutuk’ta kendisine en fazla yer ayırdığı kişi, Millî Mücadele döneminde Kocaeli bölgesini savunan, aynı zamanda Millî Karakol Cemiyeti üyelerinden biri olan Kuvây-i Milliyeci Yahya Kaptan’dır. ✎ Partinin 1931 yılındaki Üçüncü Kurultayı’nda; cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik ve inkılâpçılık ilkeleri “ana ilkeler” olarak kabul edilmiş ve bu altı ilke parti programına alınmıştır. 3. Mustafa Kemal “Nutuk” adlı eserini aşağıdakilerden hangisinde okumuştur? A) Halk Fırkası’nın II. Kurultayı B) II. TBMM’nin açılışı C) I. Türk Dil Kurultayı D) II. Türk Tarihi Kongresi Cumhuriyet Halk Fırkası’nın parti programı; E) Cumhuriyet’in 10. yıl dönümü Egemenlik millete aittir. Kanunların düzeltilmesi gerekmektedir. Aşar vergisinin kaldırılması gerekmektedir. Askerlik süresi kısaltılmalıdır. Atatürk İlkeleri benimsenmelidir. 4. Aşağıdakilerden hangisi 9 Eylül 1923’te kurulan Halk Fırkası’nın özellikleri arasında gösterilemez? Öğretim birliğinin sağlanması yolunda adım atılmalıdır. A) Cumhuriyet’in ilk siyasî partisidir. Özel teşebbüsün teşvik edilmesi konusunda çalışma yapılmalıdır. B) Ekonomide Liberalizm (Serbest Piyasa Ekonomisi) modelini benimsemiştir. ✎ Ekonomide “Devletçilik” modelini benimseyen CHP, 1945 yılına kadar ülkeyi tek parti olarak yönetmiştir. C) 1931 yılındaki III. Kurultay’da Atatürk İlkeleri parti programına alınmıştır. D) Cumhuriyetçi ve laik bir partidir. E) Partinin ilk kongresi olarak Sivas C) Ordunun Siyasetten Ayrılması Kongresi kabul edilmiştir. ✎ Milletvekilliği ve askerlik görevlerinin bir kişide toplanmasına karşı olan Mustafa Kemal, bu uygulamanın sona ermesi gerektiğini savunarak komutanların vekillik görevinden ayrılmalarını istemiştir. 1-C 2-E 3-A 4-B ~ 247 ~ “Atatük Dönemi İç Politika” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ 19 Aralık 1923 tarihinde çıkarılan bir kanun ile, bütün ordu mensuplarının istifa etmeleri ya da emekliye ayrılmaları durumunda vekil olarak seçilebilecekleri şartı getirilmiştir. Bu kanun kapsamında; 26 Ekim 1924’te Kâzım Karabekir, 30 Ekim 1924’te de Ali Fuat Paşa müfettişlik görevlerinden istifa etmişlerdir. ✎ Ordu-siyaset ayrımı, demokratikleşme anlamında da atılan önemli bir adımdır. D) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) 1. Aşağıdakilerden hangisi 17 Kasım 1924 tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer almaz? A) Rauf Orbay B) Adnan Adıvar C) Ali Fethi Okyar D) Kâzım Karabekir E) Ali Fuat Cebesoy ✎ İlk genel başkanlığını Kâzım Karabekir’in yaptığı partinin başlıca kurucuları; Kâzım Karabekir Ali Fuat Cebesoy Refet Bele Adnan Adıvar Rauf Orbay’dır. ✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci partisi, ilk muhalefet partisidir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TPCF) Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir. 2. Çok partili hayata geçiş amacıyla 1924’te Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele gibi devlet adamları tarafından kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisi aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Türkiye Komünist Partisi Millî Kalkınma Partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası Demokrat Parti Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı; Dinî düşünce ve inançlara saygılı olunacaktır. (Laikliğe terstir.) Bireysel özgürlükler korunacaktır. (Demokrasi) Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir. Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekilliği kaldırılmalıdır. Yerinden yönetim (Adem-i merkeziyet) anlayışı uygulanacaktır. Hükûmete ait çiftlik ve araziler topraksız köylüye verilmelidir. Devlet görevlilerinin siyasî partilere üye olması engellenecektir. 3. 17 Kasım 1924’te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın parti programının en belirgin özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Milliyetçi-Laik Cumhuriyetçi-Devletçi Milliyetçi-Devletçi Otoriter-Liberal Cumhuriyetçi-Liberal ✎ Partinin ilk taşra örgütlenmesi Urfa Şubesi’dir. ✎ Programına “dinî inançlara saygılıdır” maddesini koyduğu için laikliğe karşıdır. ✎ Ekonomide CHP’nin “devletçilik” modeline karşı çıkan bu parti, Serbest Ekonomi (Liberalizm) politikasını benimsemiştir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası inkılâplara bağlı kalacağını belirtmiş olsa da, aksine tutucu ve muhafazakâr bir politika izlemiştir. Bu ortam rejime karşı olanlar için iyi bir fırsat yaratmış ve partiyi gerici akımları besleyen bir örgüt konumuna getirmiştir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, 1925 yılında çıkan Şeyh Sait İsyanı’nda etkili ol- duğu düşüncesiyle 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Kuruluşunda Mustafa Kemal’in desteği vardır. B) Liberal ekonomi istemini savunmuştur. C) Cumhuriyet tarihinde kurulan ilk muhalefet partisidir. D) Mustafa Kemal ile görüş ayrılığına düşen Kurtuluş Savaşı’nın lider kadrosu tarafından kurulmuştur. E) Şeyh Sait İsyanı’nda parmağı olduğu gerekçesiyle kapatılmıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın programındaki “dinî düşünce ve inançlara saygılı olunacaktır.” maddesi rejim karşıtlarının parti içine sızmasına yol açmıştır. E) Nasturî İsyanı (7 Ağustos-26 Eylül 1924) ✎ Hakkâri ve çevresinde yaşayan Hıristiyan bir grup olan Nasturîlerin bağımsızlık için çıkardığı isyandır. ✎ İsyanın çıkmasında İngiltere’nin kışkırtmaları etkili olmuştur. ✎ İngiltere Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı desteklemiştir. 5. 7 Ağustos 1924’te Hakkâri’de İngilizlerin kışkırtması sonucu çıkan Nasturî İsyanının bastırılmasında etkili olan VII. Kolordu komutanı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Mersinli Cemal Paşa Cafer Tayyar Paşa Kâzım Karabekir Fevzi Çakmak Ali Fuat Cebesoy ✎ İsyan VII. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Paşa tarafından bastırılmış, isyancılar İngiliz yönetimindeki Irak’a sığınmışlardır. ~ 248 ~ 1-C 2-A 3-E 4-A 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “Atatük Dönemi İç Politika” F) Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925) ✎ Nakşibendî Kürt Lider Şeyh Sait liderliğinde Diyarbakır’da çıkan isyandır. ✎ Laik devlet anlayışını ve rejimi yıkmayı amaçlayan ilk isyandır. ✎ Cumhuriyeti yıkmak, saltanat ve halifeliği geri getirmek, bağımsız bir “Kürt Devleti” kurmak başlıca hedefleridir. ✎ İngiltere Ortadoğu’daki petroller ve Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı desteklemiştir. ✎ İsyanın bastırılmasında başarı gösteremeyen Fethi Okyar Hükûmeti istifa etmiş, yerine 3 Mart 1925’te İsmet Paşa Hükûmeti kurulmuştur. 1. 4 Mart 1925’te çıkarılan ve ilk maddesinde amacı ve esasları “Hükûmet gericiliğe, ayaklanmaya, memleketin sosyal düzenini, huzur ve sükûnunu, güvenliğini ve asayişini bozmaya neden olacak bütün kuruluşları, kışkırtmaları, girişimleri ve yayınları cumhurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya ve idâre olarak yasaklamaya yetkilidir. Hükûmet bu gibi eylemcileri İstiklâl Mahkemesine verebilir.” şeklinde belirtilen kanun aşağıdakilerden hangisidir? ✎ TBMM isyanı bastırmak ve rejimi korumak için bazı önlemler almıştır. ☸ Alınan başlıca önlemler: İsyan bölgesinde sıkıyönetim ve seferberlik ilân edilmiştir. A) B) C) D) E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu Hıyanet-i Vataniye Kanunu Nisâb-ı Müzakere Kanunu Takrir-i Sükûn Kanunu Firarîler Hakkında Kanun I. Çok partili yaşama geçişin kesintiye uğraması, 4 Mart 1925’te Takrir-i Sükûn (Huzuru Koruma) Kanunu çıkarılmıştır. İlk maddesinde amacı ve esasları, “Gericiliğe, ayaklanmaya ve memleketin sosyal düzenini ve huzur ve sükûnunu ve güvenliğini ve asayişini bozmaya neden olacak bütün kuruluşlar, kışkırtmalar, girişimler ve yayınları hükûmet, Cumhurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya ve idare olarak yasaklamaya yetkilidir. Bu gibi eylemcileri hükûmet, İstiklâl Mahkemesine verebilir.” şeklinde belirtilmiştir. Bir anlamda sıkıyönetim yasası olan bu kanun, hükûmete rejimi korumak adına; asayiş ve güvenliği sağlama, parti ve dernek kapatma, basına sansür uygulama, kişi hak ve özgürlüklerini kısıtlama gibi çok geniş yetkiler vermiştir. Bu kanun 1929 yılında kaldırılmıştır. Biri Ankara’da, diğeri de isyan bölgesinde (Diyarbakır) olmak üzere iki İstiklâl Mahkemesi kurulmuştur. 2. II. Halifeliğin kaldırılması, III. Osmanlı hanedan üyelerinin ülke dışına çıkarılması, IV. Musul’un İngiltere tarafından ele geçirilmesi Yukarıdakilerden hangileri 13 Şubat 1925 tarihli Şeyh Sait İsyanı’nın sonuçları arasında yer alır? A) I ve IV B) I ve III D) II ve III Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır. C) II ve IV E) I, II ve IV ✎ Türkiye isyan nedeniyle Musul’u kaybetmiştir. (1926 Ankara Antlaşması) ✎ Şeyh Sait İsyanı ile çok partili hayat ilk kez kesintiye uğramıştır. Aynı zamanda bu isyan, demokrasiye geçiş için ortamın henüz hazır olmadığını açıkça göstermiştir. G) Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (15 Haziran 1926) ✎ Cumhuriyet rejimi ve laik toplum düzeninden rahatsız olan bazı muhalif gruplar, özellikle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasıyla birlikte muhalefeti arttırmış, hatta Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmayı düşünmüşlerdir. ✎ Önce Ankara’da yapılması düşünülen bu suikast plânı, Mustafa Kemal’in 7 Mayıs- 15 Haziran 1926 tarihleri arasında çıkacağı Batı Anadolu gezisi sırasında İzmir’de öldürülmesi plânıdır. ✎ Suikast için Ziya Hurşit, Laz İsmail, Şükrü Bey ile Eskişehir milletvekilleri Arif Bey, Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi gibi pek çok kişi görevlendirilmiştir. 3. Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasına yönelik çıkarılan Takrir-i Sükûn Yasası’na göre, “Gericiliğe ve ayaklanmaya, memleketin sosyal düzeninin, huzurunun ve güvenliğinin bozulmasına neden olacak bütün kuruluşları, kışkırtmaları ve yayınları hükûmet, Cumhurbaşkanı onayı ile kendi başına ve idarî olarak yasaklayabilecekti.” Buna göre Takrir-i Sükûn Kanunu ile hükûmete, I. parti ve dernek kapatma, II. asayiş ve güvenliği sağlama, III. basını denetim altına alma yetkilerinden hangilerinin tanındığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III ✎ Ancak gezinin bir gün gecikmiş olması ve suikastçıları kaçıracak kişi olan Giritli C) I ve II E) I, II ve III Şevki’nin durumu İzmir valiliğine ihbar etmesiyle bu girişim sonuçsuz kalmıştır. ✎ Mustafa Kemal, 19 Haziran 1926’da verdiği bir demeçte bu olayla ilgili olarak: “Bu alçak girişimin benim şahsiyetimden çok, Yüce Cumhuriyetimize ve onun dayandığı yüksek ilkelere yönelik olduğuna şüphe yoktur. Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” demiştir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın önde gelen isimleri (Kâzım Karabekir, Ali Fuat Paşa, Refet Bey, Cafer Tayyar Paşa ...) tutuklanmışsa da, olayla ilgilerinin olmadığı anlaşılmış ve serbest bırakılmışlardır. ✎ Suikast girişimini hazırladığı tespit edilen eski ittihatçılar ve ittihatçı düşünceler ül- 4. Mustafa Kemal, “Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” sözünü hangi olay sonrasında söylemiştir? A) B) C) D) E) Menemen Olayı Ağrı İsyanı İzmir Suikastı Şeyh Sait İsyanı Bursa Olayı keden tasfiye edilmiş, böylece yönetimde hükûmetin otoritesi güçlenmiştir. ✎ Suikasta karışan suçlular İstiklâl Mahkemeleri’nde yargılanmıştır. 1-D 2-A 3-E 4-C ~ 249 ~ “Atatük Dönemi İç Politika” KPSS / Tarihin Pusulası İstiklâl Mahkemelerinin görev aldığı son gelişme İzmir Suikastı Olayı’dır. İstiklâl Mahkemelerinin Görev Yaptığı Olaylar TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalara karşı (ilk kez) Eskişehir-Kütahya Muharebeleri sırasında asker kaçakları için Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanması sırasında Şeyh Sait İsyanı sonrasında 1. Aşağıdakilerden hangisi, İstiklâl Mahkemelerinin görev yaptığı olaylardan biri değildir? A) B) C) D) E) Şeyh Sait İsyanı İzmir Suikastı Menemen Olayı Tekâlif-i Milliye Emirleri TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar İzmir Suikastı sonrasında (son kez) H) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) ✎ Bu partinin kurulması ilk olarak 8 Ağustos 1930’da Yalova’da; Mustafa Kemal, Ali Fethi Okyar ve İsmet İnönü tarafından kararlaştırılmıştır. ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası, Mustafa Kemal’in isteği ve desteği ile Ali Fethi Okyar tarafından 12 Ağustos 1930’da kurulmuştur. ✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü partisi, ikinci muhalefet partisidir. 2. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında, “Vatandaşların refahına, malî ve iktisadî her türlü girişimlerine engel olan hükûmet müdahaleleri kabul edilemez.” maddesine yer verilmesi bu partinin, I. ulusal, II. liberal, III. laik anlayışlardan hangilerine sahip olmasıyla açıklanabilir? A) Yalnız I ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Bu partinin kuruluşunda her ne kadar Mustafa Kemal’in telkinleri etkili olmuşsa da, partinin programına müdahale etmemiştir. 3. Mustafa Kemal, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı; Cumhuriyetçi, laik ve milliyetçi esaslara bağlı kalınacaktır. Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir. I. Serbest Cumhuriyet, II. Terakkiperver Cumhuriyet, III. Demokrat Kadınlara da siyasî haklar verilmelidir. partilerinden hangilerinin kurulmasında doğrudan etkili olmuştur? Teşvik-i Sanayi Kanunu bütünüyle uygulanmalıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III Limanlarda uygulanan tekelcilik kaldırılmalıdır. C) I ve II E) I, II ve III Yabancı sermayenin ülkeye girmesi sağlanmalıdır. Paranın kıymeti korunmalıdır. Köylü ve çiftçiye uygun koşullarda kredi verilmelidir. Vergiler halkın gücü doğrultusunda indirilmelidir. Özgürlükler ve dokunulmazlıklar yürürlükte kalmalıdır. 4. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında, I. laiklik, II. cumhuriyetçilik, III. devletçilik Değerli adaylar, ÖSYM’nin 2011 Kaymakam Adaylığı Giriş Sınavı’nda sorduğu 10. soruda, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında “dinî düşünce ve inançlara saygı duyulduğu” ile ilgili bir hüküm olduğu belirtilmiştir. Ancak gerek ÖSYM’nin sorduğu bu soruda verilen bilgi, gerekse birtakım yayınların bu bilgiyi referans alarak aynı doğrultuda verdikleri bilgi hatalıdır. Çünkü Serbest Cumhuriyet Fırkası, Ali Fethi Okyar’dan kaynaklı olarak tam aksine laik devlet yapısına titizlikle dikkat etmiş, bu yüzden parti kendisini feshetmiştir. ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi ekonomide Serbest Ekonomi (Liberalizm) politikasını benimsemiş ve devletçilik modeline karşı çıkmıştır. ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasını fırsat bilen rejim karşıtı kesim, artan muhalefet havasını da fırsat bilerek partinin içine sızmayı başarmıştır. Bu gelişme üzerine Ali Fethi Bey rejimi korumak ve kötü bir olaya sebep olmamak adına 17 Kasım 1930’da partisini feshetmiştir. ~ 250 ~ ilkelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III 5. Aşağıdakilerden hangisi, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti programında yer almamıştır? A) B) C) D) E) Teşvik-i Sanayi Kanunu Tek dereceli seçim sistemi Liberal ekonomi modeli Kadınlara siyasî haklar verilmesi Adem-i merkeziyet düşüncesi 1-C 2-B 3-A 4-C 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Atatük Dönemi İç Politika” Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasından sonra; Edirne’de Türkiye Cumhuriyeti Amele ve İşçi Partisi, İstanbul’da 1931’de Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi ile Adana’da Ahali Cumhuriyet Partisi adıyla üç siyasî parti daha kurulmuştur. Ancak Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendisini feshinden sonra Bakanlar Kurulu kararıyla bu partiler de kapatılmıştır. 1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde kurulan siyasî partilerden (fırka) biri değildir? A) Millî Kalkınma Partisi B) Serbest Cumhuriyet Fırkası Türkiye’de kesintisiz olarak çok partili hayata ancak, 18 Temmuz 1945 tarihinde C) Ahâli Cumhuriyet Partisi Nuri Demirağ tarafından kurulan Millî Kalkınma Partisi ile geçilebilmiştir. Millî Kalkınma Partisi, kesintisiz çok partili rejimde kurulan ilk muhalefet partisidir. 7 Ocak 1946’da ise Demokrat Parti kurulmuş, 1950 seçimlerinde de iktidara gelmiştir. J) Menemen Olayı (23 Aralık 1930) D) Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi E) Amele ve İşçi Partisi 2. Menemen Olayı’nın çıkmasında ve destek bulmasında, ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması rejim ve laik düzen karşıtlarını yeniden I. harekete geçirmiştir. mevcut hükûmetin devletçilik politikasını uygulaması, II. bazı rejim karşıtlarının halkın dinî duygularını istismar etmesi, ✎ Nitekim 23 Aralık 1930’da Nakşibendî Tarikatı mensubu Derviş Mehmet ve Laz İbrahim liderliğinde İzmir-Menemen’de bir isyan çıkarmışlardır. ✎ Bu isyan, Cumhuriyet rejimine ve laik düzene karşı çıkan ikinci isyandır. III. yapılan inkılâpların halka tam olarak anlatılamaması ✎ Temel amaçları; laik ve çağdaş düzeni yıkmak, saltanat ve hilâfeti geri getirmektir. durumlarından hangileri etkili olmuştur? ✎ Menemen’deki 43. Piyade Alay Komutanlığı tarafından görevlendirilen Asteğmen A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Kubilay (asıl adı Mustafa Fehmi’dir.) ile isyancılara müdahale eden iki mahalle bekçisi isyancılar tarafından şehit edilmiştir. C) I ve II E) II ve III ✎ Sıkıyönetimle birlikte isyancılar yakalanmış ve Divan-ı Harp’te yargılanmıştır. ✎ Mustafa Kemal Menemen’deki bu olayı 28 Aralık 1930'da orduya gönderdiği başsağlığı telgrafında; "Gösterilen bu vahşet karşısında Menemen ahalisinden bazılarının alkışla tasvipkâr bulunmaları tüm cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanç verici bir hadisedir." şeklinde değerlendirmiştir. ✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu olayla ilgili olarak “Büyük Türk ordusunun genç subay ve Cumhuriyetin öğretmenler topluluğunun değerli üyesi Kubilay’ın temiz kanı ile Cumhuriyet, yaşama yeteneğini tazelemiş ve güçlendirmiş olacaktır.” demiştir. 3. I. Menemen Olayı, II. Razgrad Olayı, III. Şeyh Sait İsyanı Yukarıdaki olaylardan hangileri cumhuriyet rejimine ve laik düzene yöneliktir? A) Yalnız I ✎ Menemen Olayı Atatürk döneminde çok partili hayat denemelerini ikinci kez B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III kesintiye uğratmış ve 1945 yılına kadar denemelere ara verilmiştir. Şeyh Sait İsyanı ile Menemen Olayı Cumhuriyet rejimine yönelik olsa da en çok laik düzen hedef alınmıştır. 4. Mustafa Kemal’in “Bu olay bir din meselesi değil, dil meselesidir” dediği olay aşağıdakilerden hangisidir? K) Ağrı İsyanları (1926-1930) A) İzmir Suikastı B) Bursa Olayı ✎ İngiltere ve İran’ın kışkırtmaları Ermenilerin desteği ile bölgedeki Kürt aşiretlerin C) Menemen Olayı D) Ağrı İsyanı E) Vagon-Lits Olayı Ağrı-Doğu Beyazıt civarında çıkardıkları isyanlardır. ✎ İsyanlar 25 Eylül 1930'da bastırılmış, Adana Ağır Ceza Mahkemesi'nde yapılan yar- gılamalarda 34 kişi idam cezasına çarptırılmıştır. 5. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesini ilk L) Bursa Olayı (1 Şubat 1933) ✎ Nakşibendî Tarikatı mensubu Konyalı İbrahim’in önderliğinde, Bursa’da ezanın Türkçe okunmasına karşı çıkarılan olaydır. Olay kısa zamanda bastırılmıştır. ✎ Atatürk bu gelişme için “Bu olay din meselesi değil, dil meselesidir.” demiştir. kez 22 Ocak 1932’de Yerebatan Camiinde okuyan müellif aşağıdakilerden hangisidir? A) Mehmet Rıfat Börekçi B) Ahmet Hamdi Akseki C) Hafız Yaşar Okur D) Hafız Rıfat Bey Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesi ilk kez 22 Ocak 1932’de İstanbul’daki Yerebatan Camii’nde Hafız Yaşar (Okur) tarafından okunmuştur. İlk Türkçe ezan ise, 30 Ocak 1932’de Hafız Rıfat Bey tarafından İstanbul’daki Fatih Camii’nde okunmuştur. E) Elmalılı Hamdi Yazır 1-A 2-E 3-D 4-B 5-C ~ 251 ~ “Atatük Dönemi İç Politika” KPSS / Tarihin Pusulası M) Çerkez Ethem’in Atatürk’e Suikast Girişimi (1935) ✎ 1935 yılının Ekim ayı başlarında Çerkez Ethem ile kardeşi Reşid, Atatürk’e suikast düzenlemek amacıyla Suriye’den getirdikleri 5 kişiyi gizlice yurda sokmuşlardır. ✎ Fakat suikastçılardan birinin güvenlik güçlerine yakalanmasıyla olay önlenmiştir. 1. I. Tunceli Olayları, II. Çerkez Ethem Suikastı, III. Nasturî Ayaklanması N) Tunceli (Dersim) Olayları (1937) Yukarıdaki olaylardan hangileri Atatürk Dönemi gelişmeleri arasında yer alır? A) Yalnız I ✎ 1937’de hükûmetle Seyit Rıza önderliğindeki Dersim aşiretleri arasında yaşanan B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III anlaşmazlıklar sonucu ortaya çıkan olaylardır. ✎ Dersim’de hâkimiyeti sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri harekât düzenlemiştir. ✎ Harekât neticesinde bölgede yaşayan 13.000'den fazla insan ile 199 asker ölmüş, 12.000 civarında insan da zorunlu göçe tabi tutulmuştur. ✎ Elazığ’da kurulan Ağır Ceza Mahkemesi’nde, başta isyanların öncüsü Seyit Rıza olmak üzere suçlular cezalandırılmıştır. 2. Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde, Not Alınız.......................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................ I. Şeyh Sait İsyanı, II. Dersim Olayları, III. Menemen Olayı ........................................................................................................................................................................ gelişmelerinden hangileri yer almaz? ........................................................................................................................................................................ A) Yalnız I ........................................................................................................................................................................ B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ∼∼∼ ∼∼∼ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ~ 252 ~ 1-E 2-D XIV. BÖLÜM ATATÜRK İLKELERİ Bu bölümden ortalama “3-4” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (1) (2) (1) (2) (2) (1) (1) (3) (4) (3) (3) (1) (-) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (4) (3) (2) (4) (3) (6) (3) (3) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, her yıl ortalama 3 sorunun çıktığı bu bölümden 2013 KPSS’de soru sorulmamıştır. Bu durumun yaşanmasında 17 Nisan 2013 değişikliği ile konu dağılımlarının değişmesi etkili olmuştur. Öte yandan KPSS Ortaöğretim ve Ön Lisans gruplarında soru sayısının yine 3 ya da 4 olmasını öngörüyoruz. ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda Atatürk ilkelerinin; Yapılan inkılâplarla olan bağlantısı ve Atatürk’ün sözleri ve politikaları ile ilişkisi konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Özellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin için faydalı olacaktır. KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İlkeleri” I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ A. Atatürkçülüğün Temel Özellikleri ✎ Esasları Mustafa Kemal Atatürk tarafından belirlenen; Türk milliyetçiliğine bağlı, 1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürkçülüğün özelliklerinden biri değildir? A) Demokratik bir anlayışı benimsemiştir. belirli bir grubun desteğine dayanmayan; ayrıca Türk milletinin tam bağımsız bir devlet olmasını, millî egemenliğe dayalı bir yönetimin benimsenmesini, geri kalmış safsata ve batıl inançlardan güç alan kurumların yerine, akla ve bilime dayanan kurumları getirmeyi amaç edinen ve Atatürk’ün devlet, ekonomi ve fikir hayatına ilişkin düşünce ilkelerine Atatürkçülük denir. B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır. C) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmıştır. D) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurmayı hedeflemiştir. ✎ Atatürkçü Düşünce Sistemi; Türk milletinin ihtiyaçlarından doğan, Türk milletinin E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur. sorunlarına çözüm önerileri getiren, çağdaşlaşmayı hedef alan, aklı ve bilimi temel hareket noktası olarak gören bir düşünce sistemidir. 2. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk ilkelerinin amaçlarından biri değildir? B. Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları A) Halkın refah seviyesini yükseltmek ✎ Atatürk ilkelerinin başlıca amaçları; Türk milletinin huzur ve mutluluğunu sağla- B) Toplumu her açıdan medenî bir toplum haline getirmek mak, Türk kültürünü çağdaş medeniyetler seviyesinin üzerine çıkarmak, uygar ve medenî bir toplum yaratmak, millî birlik ve beraberlik içinde güçlü bir Türkiye meydana getirmektir. C) Millî birlik ve beraberliği sağlamak D) Türk ırkının üstünlüğünü kabul etmek E) Ulus egemenliğine dayalı bağımsız bir devlet oluşturmak II. ATATÜRK İLKELERİ 3. Atatürk’ün “Milli egemenlik öyle bir nurdur ki, onun karşısında zincirler erir, taç ve tahtlar batar, mahvolur. Milletlerin esirliği üzerine kurulmuş müesseseler her tarafta yıkılmaya mahkûmdurlar.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle doğrudan ilgilidir? A. Cumhuriyetçilik ✎ Cumhuriyetçilik ulus egemenliği temeline dayanır. ✎ Demokrasilerde en iyi yönetim biçimidir. ✎ En önemli unsur seçimdir. ✎ Halkın, seçtiği temsilciler aracılığı ile kendini yönetmesidir. (Demokrasi) A) Cumhuriyetçilik B) Laiklik C) Devletçilik D) Halkçılık ✎ “Değişmez yönetim biçimi” olduğu için temel ilkelerin başına konulmuştur. E) Milliyetçilik ✎ En önemli özellik düşünce ve ifade özgürlüğüdür. ✎ Cumhuriyetçiliğin temel sonuçları Milliyetçilik ve Halkçılık ilkeleridir. 1. Anahtar Kelimeler Ulusal (Millî) egemenlik Yönetim / Rejim Seçme ve seçilme hakkı Ulusal (Millî) irade Demokrasi Anayasal gelişmeler Seçim Çok partili rejim 4. Atatürk’ün “Samimi ve meşru olmak şartıyla her fikre hürmet ederiz. Fikirler şiddetle, topla, tüfekle öldürülemez.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle doğrudan ilgilidir? A) Milliyetçilik B) Halkçılık C) Cumhuriyetçilik D) Laiklik E) Devletçilik Cumhuriyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! 5. 2. Cumhuriyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar Saltanatın kaldırılması ➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920) Kadınlara seçme-seçilme hakkının verilmesi ➠ 1921 ve 1924 Anayasaları’nın Kabul Edilmesi Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin kaldırılması ➠ Saltanat’ın Kaldırılması (1 Kasım 1922) *** ➠ Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) *** Yukarıdaki gelişmeler birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki ilkelerden en çok hangisiyle ilgili olduğu savunulabilir? ➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) A) Laiklik ➠ Türk Kadınına Siyasî Haklar Verilmesi (1930-1933-1934) *** C) Devletçilik B) Halkçılık D) Milliyetçilik E) Cumhuriyetçilik ➠ Siyasî Partilerin Kurulması (Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri) *** ➠ Ordu – Siyaset Ayrımı İçin Yapılan Çalışmalar ➠ Seçmen Yaşının Düşürülmesi 1-C 2-D 3-A 4-C 5-E ~ 255 ~ “Atatürk İlkeleri” KPSS / Tarihin Pusulası B. Milliyetçilik (Ulusçuluk) ✎ Milleti huzur ve refaha yönelten en güçlü bağlardan biridir. ✎ Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve beraberliğe dayalıdır. ✎ Ulusal mücadelemizde uygulamaya konulan ilk (temel) ilkedir. ✎ Anayasa’da yer alan “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü” maddesi Milliyetçilik ilkesine yapılan en önemli vurgudur. 1. Atatürk’ün, “Ne kadar zengin ve müreffeh olursa olsun, istiklâlden mahrum bir millet, medenî insanlık karşısında uşak olma mevkiinden yüksek bir muameleye lâyık olamaz.” sözü aşağıdaki ilkelerden daha çok hangisiyle ilgilidir? ✎ Din birliğine değil, birlikte yaşama arzusuna dayanır. Bu nedenle laiktir. ✎ Türk ırkının üstünlüğüne değil, ulusların eşitliği temeline dayanır. A) Milliyetçilik B) Devletçilik C) Cumhuriyetçilik D) İnkılâpçılık E) Halkçılık ✎ Yayılmacı (fetihçi) değildir; ulusal bağımsızlığı temel alır. 1. Anahtar Kelimeler 2. Ulusal (Millî) bağımsızlık Ulusal (Millî) bilinç Millî birlik ve beraberlik Millî tarih–Millî dil Ümmetçi anlayış yoktur. I. Türk–Türklük–Türkçecilik Din ve ırk birliği yoktur. kapitülasyonların kaldırılması, II. Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması, III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması Yukarıdaki gelişmelerden hangileri milliyetçilik ilkesi ile ilgili değildir? Milliyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 2. Milliyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920) 3. ➠ Misak-ı Millî’nin Kabulü (28 Ocak 1920) Ulusal bağımsızlığı temel alır. ➠ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve beraberliğe dayalıdır ➠ Kapitülasyonların Kaldırılması (1923) *** ➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi aşağıdakilerden hangisidir? ➠ Kabotaj Kanunu’nun Kabulü (1 Temmuz 1926) *** B) Halkçılık A) Laiklik ➠ Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (1931) *** C) Cumhuriyetçilik ➠ Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (1932) *** D) Devletçilik E) Milliyetçilik ➠ Türk Parasını Koruma Kanunu’nun Çıkarılması (1930) ➠ Dilimizin Yabancı Boyunduruğundan Kurtarılması ➠ Yabancılara Ait Ticarî İşletmelerin Satın Alınması (Millîleştirme) *** C. Halkçılık 4. Atatürk’ün, “Diyarbakırlı, Vanlı, Erzurumlu, Trabzonlu, İstanbullu, Trakyalı ve Makedonyalı hep bir soyun evlatları ve hep aynı cevherin damarlarıdır.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? ✎ Toplumu oluşturan bireyler arasındaki ayrıcalıkların kaldırılmasıdır. A) Milliyetçilik B) Halkçılık C) Laiklik D) Devletçilik E) Cumhuriyetçilik ✎ Halk arasında din, dil, ırk farklılığı olmaksızın herkesin eşit olmasıdır. ✎ Toplumun refah seviyesini yükseltmeyi hedefler. ✎ Halkçılık ilkesine göre toplumun gelişimi iş bölümü ve dayanışmaya bağlıdır. 5. ✎ Halkçılık her türlü sınıf farklılığını reddeder. Ayrımcılığa karşıdır. ✎ İç barışı ve sosyal adaleti sağlamayı amaçlar. Sınıf farklılıklarını reddeder. ✎ Cumhuriyetçilik ve Milliyetçilik ilkelerinin sonucu olarak doğmuştur. Sosyal adaleti sağlamayı amaçlar Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi aşağıdakilerden hangisidir? 1. Anahtar Kelimeler Eşitlik Sosyal Adalet Sosyal Devlet Demokrasi Ayrıcalıkların kaldırılması Topluma Hizmet Halkçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! ~ 256 ~ B) Milliyetçilik A) Laiklik C) Cumhuriyetçilik D) Halkçılık E) İnkılâpçılık 1-A 2-C 3-E 4-B 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İlkeleri” 2. Halkçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) *** ➠ Aşar Vergisinin Kaldırılması (1925) *** ➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) *** 1. Köylüler için çok ağır malî yük olan ve ürün üzerinden peşin olarak alınan aşar vergisinin kaldırılması, I. ➠ Yeni Türk Harflerinin Kabulü (1928) halkçılık, II. milliyetçilik, ➠ Millet Mektepleri’nin Açılması (1928) *** III. devletçilik ➠ Okuma-Yazma Seferberliğinin Başlaması ilkelerinden hangilerini doğrudan destekler? ➠ Halkevlerinin Açılması (1932) ➠ Toprak Reformu İle İlgili Kanunun Çıkarılması (1929) A) Yalnız I ➠ Soyadı Kanunu’nun Kabulü (1934) *** B) Yalnız II D) I ve III ➠ Ayrıcalık Belirten Unvanların Yasaklanması C) I ve II E) II ve III ➠ Kadınlara Seçme-Seçilme Hakkının Verilmesi (1930-1933-1934) *** 2. 24 Kasım 1928'de, okul çağını geçen kişilere okuma-yazma öğretmek için, Millet Mektepleri açılmıştır. D. Laiklik Bu girişimle, öncelikle aşağıdaki Atatürk ilkelerinden hangisinin gözetildiği savunulabilir? ✎ Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması anlamına gelmektedir. ✎ Devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine dayandırılmamasıdır. ✎ Kişilerin din ve vicdan özgürlüklerinin sağlanmasıdır. ✎ Bütün kurumlarda aklın, bilimin ve ileri teknolojinin kullanılmasını amaçlar. A) Milliyetçilik B) Halkçılık C) Laiklik D) Devletçilik E) Cumhuriyetçilik ✎ Dinin sömürü aracı olarak kullanılmasını engellemeyi hedefler. ✎ Teokratik (dinsel) yönetimlerle taban tabana zıttır. ✎ Hurafelere, batıl inançlara ve dogmalara tamamen karşıdır. ✎ Atatürk’ün “Arkadaşlar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü Laiklik ilkesini açıkça ifade etmektedir. 3. M. Kemal Atatürk’ün, “Arkadaşlar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? 1. Anahtar Kelimeler Akıl Din Bilim Din ve vicdan özgürlüğü İnanç özgürlüğü Düşünce özgürlüğü A) Milliyetçilik B) Halkçılık C) Laiklik D) Devletçilik Hurafe Dogma Laiklik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! E) Cumhuriyetçilik 4. I. medreselerin kapatılması, II. Türk Tarih Kurumu’nun kurulması, III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması 2. Laiklik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) *** Yukarıdaki gelişmelerden hangileri laiklik ilkesi ile ilgili değildir? A) Yalnız I ➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) I, II ve III ➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması (1924) *** ➠ Medreselerin Kapatılması (1924) *** ➠ Tekke, Türbe ve Zaviyelerin Kapatılması (1925) *** ➠ Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (1925) *** ➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) ➠ Dinî içerikli unvan ve lakapların kaldırılması (hacı, hoca, şeyh, seyyid, molla...) ➠ 1924 Anayasası’ndan “Devletin dini İslâm’dır” maddesinin çıkarılması *** 5. Atatürk’ün, “Ölülerden medet ummak, medenî toplumlar için kara bir lekedir.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? A) Milliyetçilik B) Halkçılık C) Cumhuriyetçilik D) Devletçilik E) Laiklik ➠ 1924 Anayasası’nda yemin şeklinin değiştirilmesi (“Vallahi” yerine “Namusum üzerine ant içerim” olarak) *** ➠ 5 Şubat 1937’de Laiklik ilkesinin anayasada yer alması 1-A 2-B 3-C 4-B 5-E ~ 257 ~ “Atatürk İlkeleri” KPSS / Tarihin Pusulası E. Devletçilik ✎ Devletin ekonomiye doğrudan müdahalesi anlamına gelir. ✎ Yatırımların devlet eliyle gerçekleştirilmesi temeline dayanır. ✎ Devletin ekonomik kalkınma için yaptığı tüm müdahaleler bu ilke ile ilgilidir. 1. İzmir İktisat Kongresi'nde Mustafa Kemal, "Askeri başarılar, iktisadi başarılar ile taçlandırılmazsa kalıcı olamaz." demiştir. Atatürk'ün bu sözü; ✎ Devletçilikte özel girişim (liberal ekonomi) engellenmez. I. ulusal kalkınma, ✎ Devletçilik yabancı sermayeye de karşı değildir. II. ulusal egemenlik, ✎ Türkiye’de devletçilik modeli, 1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun başa- III. ulusal bağımsızlık rısız olması nedeniyle 1930-1938 yılları arasında uygulanmıştır. düşüncelerinden hangileri ile doğrudan ilişkilendirilebilir? ✎ Bu yüzden bu ilke Türkiye’de zorunluluk sonucu kabul edilmiştir. A) Yalnız I 1. Anahtar Kelimeler Ekonomi Karma ekonomi modeli Yatırım Kalkınma B) Yalnız II D) I ve III Kamu İktisadî Teşebbüsleri (KİT) Kamulaştırma çalışmaları Bankalar (devlete ait!) Özel sektör engellenmez. C) Yalnız III E) I, II ve III 2. Devletçilik ilkesinin özellikleri arasında, I. tüm fabrika ya da yatırımların devletin elinde olmasını amaçlar. II. şahısların yapamayacağı işleri devletin yapmasını öngörür. Devletçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! III. yabancı sermayeye karşıdır. unsurlarından hangileri yoktur? 2. Devletçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar A) Yalnız I ➠ Tarım alanındaki destekleyici çalışmalar (makineleşme ve kredi desteği) *** B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) I, II ve III ➠ Yabancı işletmelerin satın alınması ve kamulaştırılması ➠ Türk tarımına öncülük eden Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması (1925) ➠ Devletin eğitim, sağlık, güvenlik yatırımlarında bulunması *** ➠ Devletin banka kurması (İş Bankası hariç; Etibank, Sümerbank, Denizbank vb.) ➠ Şişe Cam, Karabük Demir-çelik fabrikaları gibi yatırımların yapılması *** ➠ Devletin bankaları ve kredi kooperatiflerini denetimine alması ➠ I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1933) – (1934’te uygulamaya konulmuştur.) *** ➠ Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin gerçekleştirilmesi ➠ Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün (MTA) kurulması (1935) *** 3. I. MTA’nın açılması, II. Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması, III. İş Bankası’nın kurulması Yukarıdaki gelişmelerden hangileri devletçilik ilkesi doğrultusunda gerçekleştirilen faaliyetler arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III F. İnkılâpçılık ✎ Toplumun eski düzeninin yerine yeni ve çağdaş bir düzen getirilmesidir. ✎ Bu yeni ve çağdaş düzen köklü değişiklikler yapılarak gerçekleşir. ✎ Değişen şartlara göre kendini yenileyen, hareketli bir yapıya sahiptir. ✎ Çağa ayak uydurmak, gelişmeleri takip etmek ve uygar medeniyetler seviyesinin 4. Atatürk’ün, “Atılan adımlar, bundan sonra atılacak adımların başlangıcıdır” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? A) Devletçilik B) Halkçılık C) Cumhuriyetçilik D) Milliyetçilik E) İnkılâpçılık de üstüne çıkabilmek bu ilkenin temel amaçlarıdır. ✎ Aklın ve bilimin yol göstericiliğinde çağdaşlaşmayı sürdürmektir. ✎ Durağan (hareketsiz) değil, sürekli dinamik olmayı gerektirir. ✎ İnkılâpçılık, Atatürk ilkelerinin tümünü bünyesinde toplamıştır. 1. Anahtar Kelimeler Çağdaşlaşma Devrim İlerleme Medeniyet Yenileşme Muasırlaşma Dinamik yapı Köklü değişim Modernleşme İnkılâpçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! ~ 258 ~ 5. M. Kemal Atatürk’ün “Artık duramayız. Behemehâl ileri gideceğiz. Geriye ise hiç gidemeyiz. Çünkü ileri gitmeye mecburuz. Millet açıkça bilmelidir ki medeniyet öyle kuvvetli bir ateştir ki ona kayıtsız kalanları yakar, mahveder” sözü, öncelikle aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? A) Milliyetçilik B) İnkılâpçılık C) Halkçılık D) Devletçilik E) Cumhuriyetçilik 1-A 2-D 3-C 4-E 5-B KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İlkeleri” 2. İnkılâpçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ Atatürk döneminde gerçekleştirilen tüm yenilik ve inkılâplar İnkılâpçılık ilkesinin kapsamında yer almaktadır. ➠ Bununla birlikte, özellikle Batı (Avrupa) medeniyeti ile bütünleşmeyi sağlamak için gerçekleştirilen çalışmalar diğer ilkelerden çok İnkılâpçılık ilkesi ile ilgilidir. Bunlar; Uluslararası saat ve takvimin kabul edilmesi Uluslararası ölçü birimlerinin kabul edilmesi Uluslararası rakamların kabul edilmesi 1. Batı medeniyeti ile bütünleşmeyi ve uyumu amaçlayan ölçü, tartı, takvim ve saat sistemlerinde yapılan düzenlemeler aşağıdaki Atatürk ilkelerinden öncelikle hangisiyle ilgilidir? A) İnkılâpçılık B) Laiklik C) Milliyetçilik D) Devletçilik E) Halkçılık Hafta tatilinin Pazar gününe alınması şeklinde sıralanabilir. 2. Atatürk’ün, I. akılcılık ve bilimsellik, II. ulusal egemenlik, BÜTÜNLEYİCİ İLKELER TEMEL İLKELER Ulusal Egemenlik Cumhuriyetçilik - Halkçılık Ulusal Bağımsızlık Milliyetçilik gibi bütünleyici ilkelerinin, temel ilkelerle eşleştirilmesi aşağıdaki seçeneklerden hangisinde sırasıyla verilmiştir? Ulusal Birlik ve Beraberlik Milliyetçilik - Halkçılık A) Laiklik-Devletçilik-Milliyetçilik Yurtta Barış, Dünyada Barış Milliyetçilik - Halkçılık B) Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik-Halkçılık Akılcılık ve Bilimsellik Laiklik - İnkılâpçılık C) Laiklik-Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik Çağdaşlaşma ve Batılılaşma İnkılâpçılık - Laiklik D) Milliyetçilik-Laiklik-Devletçilik İnsan ve İnsanlık Sevgisi Bütün İlkeler E) İnkılâpçılık-Cumhuriyetçilik-Laiklik III. millî birlik ve beraberlik 3. Atatürk’ün bütünleyici ilkelerinden biri olan “millî bağımsızlık” aşağıdaki ana ilkelerden hangisiyle ilgilidir? Not Alınız.......................................................................................................................... A) Cumhuriyetçilik B) Devletçilik C) Halkçılık D) Laiklik E) Milliyetçilik ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 4. Avrupa devletleriyle uyum sağlamak amacıyla yapılan, I. uluslararası saat sistemine geçilmesi, II. hafta tatilinin Pazar gününe alınması, III. uluslararası rakamların kabul edilmesi ........................................................................................................................................................................ gibi düzenlemeler aşağıdaki bütünleyici ilkelerden öncelikle hangisiyle ilgilidir? ........................................................................................................................................................................ A) Yurtta sulh, cihanda sulh ........................................................................................................................................................................ B) Çağdaşlaşma ve Batılılaşma ........................................................................................................................................................................ C) Millî birlik ve beraberlik ........................................................................................................................................................................ D) Ulusal egemenlik ........................................................................................................................................................................ E) İnsan ve insanlık sevgisi ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ 1-A 2-C 3-E 4-B ~ 259 ~ XV. BÖLÜM ATATÜRK İNKILÂPLARI Bu bölümden ortalama “7-8” soru çıkmaktadır. KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (11) (8) (6) (8) (7) (7) (10) (9) (7) (5) (6) (8) (3) (ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS) 2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012 (8) (8) (6) (6) (11) (9) (9) (9) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Atatürk İnkılâpları ünitesi ÖSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleştirdiği pek çok sınavda en fazla soru sorduğu bölümdür. KPSS’de her yıl ortalama “7-8” soru sorulan bu bölümden 2013 KPSS’de sadece 3 soru gelmiştir. Soru sayısı azaltılan bu bölümle ilgili genellikle hangi alanlarda ne gibi inkılâplar yapıldığı, bu inkılâpların amacı, içeriği, niteliği ve oluş sırası ile hangi ilkelerle bağlantısı olduğu konuları üzerinde durulmaktadır. Bu bölüm çalışılırken, siz değerli adayların bahsettiğimiz bu temel noktalar üzerinde yoğunlaşması ve özellikle de yapılan inkılâplar arasında nedensonuç ilişkilerine son derece dikkat etmesi gerekmektedir. “Çağdaşlaşma” ve “Laikleşme” unsurlarının bu ünite ile ilgili başlıca kavramlar olduğu unutulmamalıdır. Konuların anlaşılabilmesi ve kalıcı olabilmesi açısından bol soru çözülmesi gerekmektedir. KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI ✎ Bir toplumun yaşam standartlarının ve devletin dayandığı temel ilkelerin ileriye dönük olarak hızlı bir şekilde değiştirilmesine inkılâp denir. İnkılâp, çağın ve toplumun ihtiyaçlarına cevap vermeyen eski düzenin yıkılarak yerine çağdaş bir düzenin kurulması anlamına gelmektedir. ✎ Atatürk, mevcut köhne yapıyı ve eskiyen düzeni toplumun ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak tepeden tırnağa değiştirmek ve çağdaş bir toplum yaratmak amacı ile hemen hemen her alanda inkılâp hareketine girişmiştir. ✎ Değişimin ani ve hızlı bir biçimde gerçekleşmesini düşünen Atatürk, bu düşüncesini verdiği bir demeçte “Türkiye'yi, derece derece mi ilerletmeli, ani olarak mı? İki sistem var, biri malûm, büyük Fransız İhtilâli’ndeki tarz. Rejimler değişecek, ihtilâllere karşı mukabil ihtilâller yapılacak. Sağ solu tepeler, sol sağı süpürürken bir de bakılacak ki bir buçuk asırlık zaman geçmiş... Bu milletin damarlarında o kadar bol kan ve önünde o kadar geniş zaman var mı?” şeklinde ifade etmiştir. A. Türk İnkılâbı’nın Özellikleri Ulusal egemenliğe dayalı demokratik bir düzen kurmayı amaçlamıştır. 1. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın özellikleri arasında gösterilemez? A) Ulus egemenliğine dayalı demokratik bir anlayışı benimsemiştir. B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır. C) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurmayı hedeflemiştir. D) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmıştır. E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur. 2. Atatürk’ün “Türk milletini geri bırakmış müesseseleri yıkarak yerlerine milletin en yüksek gereklerine göre ilerlemesini sağlayacak yeni müesseseler kurmak” sözü aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) İnkılâp B) İhtilâl D) Bağımsızlık C) Islahat E) Reform Ulusal bağımsızlık kavramı her şeyin üzerinde tutulmuştur. Demokrasiye önem verilmiştir. Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur. Belli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmamıştır. Tüm inkılâplar akıl ve bilime dayanmaktadır. Bu nedenle laik özellikler taşır. Bütün inkılâplar birbirini tamamlar nitelikte bütünlük göstermektedir. Çağdaş Batı medeniyeti örnek alınarak gerçekleştirilmiştir. Dünyada pek çok devlete örnek olmuştur. Bu açıdan evrensel nitelik taşır. 3. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın amaçları arasında gösterilemez? A) Millî birlik ve beraberliği sağlamak B) Türk toplumunu her yönden çağdaşlaştırmak C) Toplumda ayrıcalıklı bir sınıf yaratmak D) Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek demokrasiyi yerleştirmek. E) Devletin varlığını ve bağımsızlığını her şeyin üstünde tutmak B. Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler Osmanlı Devleti’nden kalan kurumların çağa ayak uyduramaması ve bozulması Osmanlı Devleti’nde girişilen ıslahatların sonuçsuz kalması Osmanlı Devleti’nin XX. yüzyılın başlarında parçalanma sürecine girmesi Sömürgeci güçlerin yayılmacı politikalarının Osmanlı’yı olumsuz etkilemesi Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırma düşüncesi C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını ve bağımsızlığını sonsuza kadar sürdürmek Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırmak Türk halkının refah seviyesini yükseltmek Türk milletini her yönden çağdaşlaştırmak Millî birlik ve beraberliği sağlamak 4. Atatürk, 1924’te yaptığı bir konuşmasında söylediği: “Arkadaşlar!... Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılâplar için nurun ve münevverin yolunda gideceğiz; hedef ve hünerimiz cahil kütleyi de nurlandırarak yolumuzda yürütmek ve onu aydınlığa çıkarmaktır. Cumhuriyetimizi, çağdaş medeniyet seviyesine ulaştırmak isteğimizi köstekleyecek herhangi bir referanduma gitmek yalnız cehalet değil hıyanet olur. Yüzde seksenine okuma yazma öğretilmemiş bir memlekette inkılâplar plebisit (halk oylaması) ile olmaz!” sözüyle, Türk İnkılâbı’nın hangi özelliğini vurgulamıştır? A) Demokratik bir anlayışı benimsemesi B) Değişimi hızlı, ani ve köklü bir biçimde gerçekleştirmesi C) Cumhuriyet’in varlığını ve milletin bağımsızlığı esas alması D) Akıl ve bilime dayanması E) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde olması Batı toplumlarıyla bütünleşmek Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek demokrasiyi yerleştirmek 1-D 2-A 3-C 4-B ~ 263 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri Türk İnkılâbı nedir? Bu inkılâp, kelimenin ilk anda işaret ettiği ihtilâl mânasından başka, ondan daha geniş bir değişikliği ifade etmektedir. Bu günkü devletimizin şekli, asırlardan beri gelen eski şekilleri ortadan kaldıran en gelişmiş tarz olmuştur. Milletin, varlığını devam ettirmesi için fertleri arasında düşündüğü müşterek bağ, asırlardan beri gelen şekil ve mahiyetini değiştirmiş, yani millet, dinî ve mezhebî bağlantı yerine Milliyet bağıyla fertlerini toplamıştır. 1. Atatürk Nutuk’ta yer alan “Ankara’da millî hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da bir sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi, millete istekli olduğu bağımsızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir. Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü sonuçlar ortadadır.” sözleriyle aşağıdaki gelişmelerden hangisine vurgu yapmıştır? A) Saltanatın kaldırılması Uçurum kenarında yıkık bir ülke... Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllarca süren savaş... Ondan sonra, içeride ve dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan, yeni sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak için aralıksız inkılâplar... İşte Türk genel inkılâbının bir kısa ifadesi... B) Cumhuriyet’in ilânı C) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi D) Halifeliğin kaldırılması E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin kabulü Biz, büyük bir inkılâp yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götürdük. İnkılâbın kanunu mevcut kanunların üstündedir. Bizi öldürmedikçe, bizim kafalarımızdaki cereyanı boğmadıkça, başladığımız inkılâp ve yenilik bir an bile durmayacaktır. Bizden sonraki devirlerde de böyle olacaktır. İnkılâp güneş kadar parlak, güneş kadar sıcak ve güneş kadar bizden uzaktır. İstikametimi daima o güneşe bakarak tayin eder ve öylece ilerlerim, ilerlerim, parlaklığı ve sıcaklığı ilerlememe müsaade edinceye kadar ilerlerim. Tekrar ilerlemeye devam etmek üzere dururum ve tekrar güneşe bakarak istikamet alırım. 2. Atatürk; “Uçurum kenarında yıkık bir ülke... Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllarca süren savaş... Ondan sonra içeride ve dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan, yeni sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak için aralıksız inkılâplar...” sözüyle, Türk inkılâbının hangi özelliğini vurgulamıştır? A) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde olması B) Akıl ve bilime dayanması C) Daha çok siyasî alanda gerçekleşmesi II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR D) Uzun bir süreçte ve zor koşullarda köklü bir biçimde gerçekleşmesi E) Milletin bağımsızlığı esas alması ☸ Saltanatın Kaldırılması 1 Kasım 1922 ☸ Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı 16 Ocak 1923 ☸ Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi 13 Ekim 1923 ☸ Cumhuriyet’in İlânı 29 Ekim 1923 ☸ Halifeliğin Kaldırılması 3 Mart 1924 ☸ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması 3 Mart 1924 A) Saltanatın kaldırılması ☸ Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin Kaldırılması 3 Mart 1924 B) Cumhuriyet’in ilânı ☸ Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına Çıkarılması 3 Mart 1924 ☸ Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler 1923-1939 3. Aşağıdakilerden hangisi siyasî alanda yapılan inkılâplardan biri değildir? C) Ankara’nın başkent ilân edilmesi D) Halifeliğin kaldırılması E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü A. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ✎ 23 Nisan 1920’de açılan TBMM, “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ve “Türkiye Devleti TBMM tarafından idare olunur.” prensipleri doğrultusunda hareket etmiştir. Bu ilkeler saltanat makamının kaldırılacağını beyan eder niteliktedir. 4. Atatürk Dönemi’nde siyasî alanda yapılan aşağıdaki inkılâplardan hangisi diğerlerinden daha önce gerçekleşmiştir? A) Cumhuriyet’in ilânı ✎ İtilaf Devletleri’nin Lozan Konferansı’na hem TBMM Hükûmeti’ni hem de İstanbul B) Halifeliğin kaldırılması Hükûmeti’ni davet edip aralarında ikilik çıkarmak ve Türk milleti aleyhine kararlar almak istemesi saltanatın kaldırılmasına ortam hazırlamıştır. C) Saltanatın kaldırılması ✎ Atatürk, Nutuk’ta yer alan: “Ankara’da millî hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da bir sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi, millete istekli olduğu bağımsızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir. Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü sonuçlar ortadadır.” sözleriyle saltanatın kaldırılmasına vurgu yapmıştır. ~ 264 ~ D) Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması E) Ankara’nın başkent ilân edilmesi 1-A 2-D 3-E 4-C KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” ✎ Mustafa Kemal 31 Ekim 1922’de Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu toplayarak, saltanatın kaldırılması konusunda Rauf Bey’den mecliste bir konuşma yapmasını istemiştir. ✎ Mecliste sert tartışmalar yaşanmışsa da, TBMM 1 Kasım 1922’de çıkarılan bir yasa ile saltanat makamına son verilmiştir. ✎ Ayrıca bu yasa ile halifeliğin devam etmesine ve halifelik makamına da Osmanlı ha- nedanından bir kişinin getirilmesine karar verilmiştir. 1. Aşağıdakilerden hangisi 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasının nedenleri arasında gösterilemez? A) Devlet başkanlığı sorununun çözülmek istenmesi B) Millî egemenlik anlayışına ters düşmesi ☸ Saltanatın Kaldırılmasının Nedenleri Laik devlet düzeni ve millî egemenlik ilkesi ile bağdaşmaması Ulusal egemenlik yolunda engel oluşturması C) Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek istenmesi D) Padişahın Millî Mücadele karşıtı tavırlar sergilemesi E) Laik devlet düzeni ile bağdaşmaması Lozan Görüşmeleri’nde güçlü hareket etme isteği Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin Millî Mücadele karşıtı tavır sergilemesi Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek istenmesi TBMM’nin saltanatın kaldırıldığı gün halifelik makamına dokunmaması ve Osmanlı hanedanından Abdülmecit Efendi’yi halife olarak seçmesinin temel sebebi, ortamın henüz böyle bir gelişmeye hazır olmamasıdır. Ayrıca İngiltere’nin kendisine sığınan padişah Vahdettin’in halifelik nüfuzundan faydalanması da önlenmek istenmiştir. 2. I. TBMM döneminde gerçekleştirilen tek inkılâp aşağıdakilerden hangisidir? A) Cumhuriyet’in ilânı B) 1921 Anayasası C) Saltanatın kaldırılması D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü E) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması Halifelik makamına seçilen Abdülmecit Efendi (II. Abdülmecit) son İslâm halifesidir. ☸ Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları Yönetimde iki başlılığa son verilmiştir. Laik devlet düzeni için ilk adım atılmıştır. Millî egemenlik yolunda önemli bir adım atılmıştır. İmparatorluktan ulusal devlete geçişin adıdır. 3. Aşağıdakilerden hangisi saltanatın kaldırılmasıyla ortaya çıkan durumlardan biri değildir? A) Ulusal egemenlik anlayışı güçlenmiştir. B) Devlet düzeninin laikleşmesi yolunda ilk ciddi adım atılmıştır. C) Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır. D) Yönetimdeki iki başlılık sona ermiştir. E) Rejim tartışmalarına son verilmiştir. Osmanlı Devleti’nin son padişahı Vahdettin (VI. Mehmet) 17 Kasım 1922’de ülkeyi terk etmiş ve Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır. Lozan Görüşmeleri’nde Türk milletini sadece TBMM temsil etmiştir. Türk Milletinin tek temsilcisinin TBMM olduğu kesinleşmiştir. Devlet başkanlığı sorunu ortaya çıkmış ve rejim tartışmalarına neden olmuştur. Bu durum Cumhuriyet’in ilânını hızlandırmıştır. 4. Atatürk Dönemi’nde laik devlet düzenine geçmek amacıyla atılan ilk adım aşağıdakilerden hangisidir? A) Saltanatın kaldırılması B) Medreselerin kapatılması Saltanatın kaldırılması I. TBMM Dönemi’ne ait bir gelişmedir. I. TBMM’nin gerçekleştirdiği ilk ve tek inkılâp saltanatın kaldırılmasıdır. B. Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923) ✎ Mustafa Kemal’in Millî Mücadele’yi destekleyen 6 büyük gazetenin başyazarı ile yaptığı 5,5 saatlik ilk basın toplantısı 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçekleşmiştir. ✎ Bu basın toplantısı gelecekteki Cumhuriyet rejiminin fikrî temelini oluşturmaktadır. C) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü D) Halifeliğin kaldırılması E) Cumhuriyet’in ilanı 5. Mustafa Kemal’in 16 Ocak 1923 tarihinde 6 büyük gazetenin başyazarıyla gerçekleştirdiği ilk basın toplantısı aşağıdaki şehirlerden hangisinde yapılmıştır? A) İstanbul ✎ Mustafa Kemal, yapacağı yurt gezisiyle halkın nabzını yoklayacak, toplumda bir B) İzmit C) Yalova E) İzmir D) Ankara deprem etkisi yapacak atılım ve devrimlerle ilgili olarak da aydınlarla görüşecekti. ✎ Basın toplantısına katılacak gazetecileri İzmit’e getirmekle de Ankara Hükûmeti’nin İstanbul’daki temsilcisi Dr. Adnan (Adıvar) Bey görevlendirilmiştir. 1-A 2-C 3-E 4-A 5-B ~ 265 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Dr. Adnan Adıvar başkanlığında İstanbul’dan yola çıkan gazeteciler şunlardır: ☸ Tevhid-i Efkâr’ın başyazarı 1. Velit Ebüzziya I. ☸ Vakit’in başyazarı Ahmet Emin (Yalman) II. Falih Rıfkı Atay, ☸ Akşam’ın başyazarı Falih Rıfkı (Atay) ☸ İleri’nin başyazarı Suphi Nuri (İleri) ☸ İkdam’ın başyazarı Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) ☸ Tanin’in başyazarı İsmail Müştak (Mayakon) Velit Ebüzziya, III. Yakup Kadri Karaosmanoğlu Yukarıdakilerden hangileri Mustafa Kemal’in 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçekleştirdiği ilk basın toplantısına katılan gazeteciler arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) I, II ve III ✎ Kafilede Adnan Adıvar’ın eşi Halide Edip (Adıvar) ve Adnan Bey İstanbul’a gelene kadar onun görevini yerine getiren Kızılay Başkanı Hamit Bey de yer almış, ayrıca bu topluluğa İleri gazetesinin İzmit Muhabiri Hakkı (Kılıçoğlu) Bey de katılmıştır. ✎ Toplantıda konuşulacakları kaydetmek üzere, ayrıca TBMM’den 4 görevli salondaki yerlerini almıştır. ✎ Toplantı İzmit halkının “Saray” olarak adlandırdığı Kasr-ı Hümâyun’un alt katındaki 2. Ankara’nın başkent olması konusu, aşağıdakilerden hangisinin TBMM’ye sunduğu “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, Ankara şehridir.” şeklindeki tek maddelik yasa tasarısı ile gündeme gelmiştir? A) Refet Bele geniş salonda gerçekleşmiştir. Sultan Abdülaziz’in Av Köşkü olan bu bina, Sultan II. Mahmut zamanında yapılmıştır. B) Ali Fethi Okyar C) Ali Fuat Cebesoy ✎ Toplantıya, 14 Ocak 1923’te annesi Zübeyde Hanım’ı kaybetmesinin verdiği üzün- D) İsmet İnönü tüyle katılan Mustafa Kemal, 16 Ocak 1923’te, Salı akşamı saat 21.30’da başlayan bu toplantıyı saat 03.00’da bitirmiştir. E) Kâzım Karabekir ✎ Mustafa Kemal, toplantıda gazetecilerin sorularına verdiği cevaplarda; Osmanlı’nın savaş politikasına, ulusal bağımsızlık mücadelesine, mücadele sırasında karşılaşılan sorun ve çözümlere, o döneme kadar yapılan çalışmalara ve ileride yapılması gerekenlere ayrıntılarıyla değinmiştir. 3. I. Cumhuriyet’in ilânı, II. Saltanatın kaldırılması, C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923) III. Ankara’nın başkent ilân edilmesi ✎ Bu konu, İsmet Paşa’nın “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, Ankara şehridir.” gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Şeklindeki tek maddelik yasa tasarısını TBMM’ye sunmasıyla gündeme gelmiştir. ✎ Uzun tartışmalardan sonra oy çokluğu ile 13 Ekim 1923’te Ankara, Yeni Türk Devle- ti’nin başkenti kabul edilmiştir. A) I, II, III B) II,I,III D) III, I, II C) II, III, I E) III, II, I ✎ Ankara’nın başkent ilân edilmesinde, Millî Mücadele döneminde Temsil Heyeti’ne merkezlik yapmış olması da etkili olmuştur. D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) ✎ 1920’de TBMM’nin açılması, 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye’de) “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ifadesine yer verilmesi ve 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılması, Cumhuriyet rejimine geçişin önemli birer adımı olmuştur. ☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Nedenleri Yeni kurulan Türk devletinde rejiminin belirlenmemiş olması Devletin yönetim şekli belirlenerek rejim tartışmalarına son verilmek istenmesi Saltanatın kaldırılmasından sonra devlet başkanlığı sorununun ortaya çıkması 4. Aşağıdakilerden hangisi 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânında etkili olan unsurlardan biri değildir? A) Ekonomik bağımsızlık yolunda önemli bir adım atılmak istenmesi B) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlenmemiş olması C) Saltanatın kaldırılmasıyla birlikte devlet başkanlığı sorununun ortaya çıkması D) Meclis Hükûmeti Sistemi’nden kaynaklanan hükûmet kurma bunalımının yaşanması E) Ulusal egemenlik anlayışını güçlendirme isteği Fethi Okyar Hükûmeti’nin 27 Ekim 1923’te istifa etmesiyle, Meclis Hükûmeti Siste- mi’nden kaynaklanan hükûmet kurma bunalımının yaşanması (Ekim Bunalımı) Ulusal egemenlik anlayışını güçlendirme isteği ~ 266 ~ 1-E 2-D 3-C 4-A KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” Meclis Hükûmeti Sistemi Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Meclis tarafından tek tek seçilirler. Adaylar konusunda anlaşma sağlanamadığı zaman, hükûmetin kurulması gecikir ve buna bağlı olarak da yürütme işleri sekteye uğrar. Bu sistemde bir Başbakan yoktur. Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır. Kabine Sistemi Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Başbakan tarafından seçilir ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır. Bu sistemde Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı vardır. Kabine siteminde hükûmet kurma işlemleri daha kolay gerçekleşir. 1. Atatürk’ün vefatından sonra 10-11 Kasım 1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne vekâleten Cumhurbaşkanı olarak görev yapan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en kısa süreli Cumhurbaşkanı olan kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Salih Bozok B) Celâl Bayar C) İsmet İnönü D) Hasan Rıza Soyak E) Mustafa Abdülhalik Renda 2. 1921 Teşkilât-ı Esâsiye’de yer alan; ✎ Hükûmet kurma bunalımının Kabine Sistemi’ne geçilmekle aşılabileceğini düşünen Mustafa Kemal ve diğer Meclis üyeleri arasında yeni hükûmet ile ilgili çalışmalar yapılırken, 28 Ekim gecesi Cumhuriyet rejiminin ilânına karar verilmiş ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilân edilmiştir. ✎ Yeni kurulan hükûmetle birlikte yapılan seçimler sonrası; Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Başbakanı İsmet İnönü Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Meclis Başkanı Ali Fethi Okyar I. Şer’i yetkilerin TBMM’ye ait olması, II. TBMM’nin her şeyin üzerindeki bir güç olarak kabul edilmesi, III. Meclis başkanının aynı zamanda hükûmetin de başkanı olması uygulamalarından hangilerinin cumhuriyetin ilânı ile sona erdiği söylenebilir? A) Yalnız I olmuştur. Mustafa Kemal 4 dönem Cumhurbaşkanlığı yapmış ve ölümüne kadar sürmüştür. (29 Ekim 1923-10 Kasım 1938) Böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en uzun süre Cumhurbaşkanı olan kişi Mustafa Kemal Atatürk olmuştur. Atatürk’ün vefatından sonra ise 11 Kasım 1938’de İsmet İnönü Cumhurbaşkanı olmuştur. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Mustafa Kemal B) Ali Fethi Okyar C) Celâl Bayar D) İsmet İnönü Atatürk’ün vefatı nedeniyle 10-11 Kasım 1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne vekâleten Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en kısa süre Cumhurbaşkanı olarak görev yapan kişi Çankırı Milletvekili Mustafa Abdülhalik Renda’dır. E) Kâzım Karabekir 4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclis başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Celâl Bayar Çankırı Milletvekili Mustafa Abdülhalik Renda, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra İzmir’in ilk vlisi olmuş, 1.3.1935–5.8.1946 tarihleri arasında da TBMM Başkanlığı yaparak en uzun süre görevde kalan TBMM Başkanı olmuştur. B) Ali Fethi Okyar C) Refet Bele D) Fevzi Çakmak E) İsmet İnönü Atatürk döneminin son Başbakanı Celâl Bayar’dır. (25 Ekim 1937-11 Kasım 1938) 5. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet’in ilân edilmesinin sonuçlarından değildir? ☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Sonuçları A) Yeni Türk Devleti’nin rejimi belirlenerek tartışmalara son verilmiştir. Yeni Türk Devleti’nin rejimi (Cumhuriyet) belirlenerek tartışmalara son verilmiştir. B) Ulusal egemenlik yolunda çok önemli bir adım daha atılmıştır. Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile devlet başkanı sorunu çözülmüştür. C) Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile devlet başkanı sorunu çözülmüştür. Ulusal egemenlik yolunda çok önemli bir adım daha atılmıştır. Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanının görevleri belirlenmiştir. D) Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanının görevleri belirlenmiştir. Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiş, böylece yürütme işleri E) Kabine Sistemi’nden Meclis Hükûmeti Sistemi’ne geçilmiştir. hız kazanmıştır. (Hükûmet kurma bunalımı aşılmıştır.) Bu tarihten itibaren kurulan hükûmetler “Cumhuriyet Hükûmeti” adını almıştır. İnkılâpların yapılması için gerekli demokratik ortam oluşmuştur. 1-E 2-C 3-D 4-B 5-E ~ 267 ~ “Atatürk İnkılâpları” ☸ Cumhuriyet’in İlânı İle 1921 Anayasası (Teşkilâtı Esâsiye)’nda Yapılan Değişiklikler (1923 Yılı Değişiklikleri) ✎ 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânıyla 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın bazı maddelerinde değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin bazıları şunlardır; KPSS / Tarihin Pusulası 1. 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye) yapılan ilk değişiklik aşağıdakilerden hangisidir? A) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi “Devletin yönetim şekli cumhuriyettir.” maddesi anayasaya eklenmiştir. B) Saltanatın kaldırılması C) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda yapılan ilk değişiklik Cumhuriyet’in ilânıdır. D) Cumhuriyetin ilânı E) Yargı yetkisinin bağımsız mahkemelere bırakılması “Cumhurbaşkanı meclis içerisinden meclis tarafından 4 yılda bir seçilir” maddesi anayasaya eklenmiştir. “Bakanlar meclis içerisinden ve Başbakan tarafından seçilir ” maddesi anayasaya eklenmiş, böylece Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiştir. “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir. “Devletin dili Türkçedir.” maddesi anayasaya eklenmiştir. “Devletin başkenti Ankara’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir. Ankara, 13 Ekim 1923’te başkent olarak ilân edilmişti. Cumhuriyet’in ilânı ile birlikte yapılan değişiklikle Ankara’nın başkent olduğu anayasaya eklenmiştir. E. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ✎ Saltanat kaldırılırken halifelik makamına dokunulmamıştı. Çünkü halk böyle bir 2. I. Meclis Hükûmeti Sistemi’nden Kabine Sistemi’ne geçilmiştir. II. “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir. III. “Devletin dili Türkçedir.” maddesi anayasaya eklenmiştir. Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nda yapılan 1923 yılı değişiklikleri arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III değişime hazır değildi. Ancak 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânından sonra sıra halifeliğin kaldırılmasına gelmiştir. Yapılacak olan devrimlerin önündeki en büyük engelin halifelik makamı olduğu düşünülüyordu. ☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri Yönetimde “Laik Bir Devlet Yapısı”nın oluşturulmak istenmesi Yönetimde iki başlılığın önlenmek istenmesi (Cumhurbaşkanı ve Halife) Halifeliğin “Cumhuriyet Rejimi” ile çelişmesi Halifeliğin “Ulusal Egemenlik” anlayışıyla çelişmesi Halifeliğin “Millî Devlet” anlayışıyla çelişmesi Yapılacak olan devrimlerin önünü açma isteği Son halife Abdülmecit Efendi’nin dış ülkelerin (özellikle de İngiltere’nin) desteği ve kışkırtmalarıyla bir devlet başkanı gibi hareket etmesi 3. Aşağıdakilerden hangisi, 3 Mart 1924’te halifelik makamının kaldırılmasında etkili olan unsurlardan biri değildir? A) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlenmemiş olması B) Halifeliğin ulusal egemenlik anlayışıyla çelişmesi C) Son halife Abdülmecit Efendi’nin devlet başkanı gibi hareket etmesi D) İmam Ağa Han ile Emir Ali’nin halifelikle ilgili olarak İsmet İnönü’ye gönderdikleri mektupların basına yansıması E) Yönetimde laik devlet yapısının oluşturulmak istenmesi Hintli lider İmam Ağa Han ile Afgan lideri Emir Ali’nin halifelikle ilgili olarak İsmet İnönü’ye gönderdikleri mektupların basına yansıması ✎ Yukarıdaki nedenlere bağlı olarak halifelik 3 Mart 1924 tarihinde kaldırılmış, yöne- timdeki ikiliğe son verilerek Cumhuriyet ve devrimler güvence altına alınmıştır. Böylece Laik düzene geçişin en önemli aşaması gerçekleştirilmiştir. ☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları Laik devlet düzenine geçişin en önemli aşaması gerçekleşmiştir. 4. Atatürk Dönemi’nde aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile laik düzene geçişin en önemli aşaması gerçekleştirilmiştir? A) Saltanatın kaldırılması B) Cumhuriyet’in ilânı C) Halifeliğin kaldırılması İnkılâpların önündeki en büyük engel ortadan kaldırılmıştır. D) Şeyhülislâmlık makamının lağvedilmesi Yönetimdeki iki başlılık önlenmiştir. E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü Ümmet anlayışından “Millî Devlet” anlayışına geçilmiştir. Ulusal egemenlik yolunda önemli bir adım daha atılmıştır. ~ 268 ~ 1-D 2-E 3-A 4-C KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” F. Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar ✎ 3 Mart 1924’te halifelik makamının kaldırılmasıyla birlikte ayrıca bazı değişiklikler de yapılmıştır. Bunları şu şekilde gösterebiliriz: Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına Çıkarılmasına Dair Kanun kabul edilmiştir. Bu kanunun çıkarılmasında, hanedan çevresinde eski rejim yanlılarının toplanmalarını engelleme isteği etkili olmuştur. Böylece Osmanlı hanedanının saltanat ve halifelik makamını tekrar gündeme getirmesi engellenmiştir. Şer’iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılmıştır. Şeriye Vekâleti’nin yerine Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuş, Ankara Müftüsü Börekçizâde Mehmet Rıfat Efendi, 1 Nisan 1924’te Diyanet İşleri Başkanlığı’na getirilmiştir. Ayrıca “Şer’iye Mahkemeleri” de kapatılmıştır. Evkaf Vekâleti’nin yerine ise Vakıflar Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Şeyhü’l-islâmlık makamı kaldırılmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulmasıyla birlikte Şeyhülislâmlık makamı kaldırılmıştır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanunla, tüm eğitim öğretim kurumları birleştirilmiş ve Maarif Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece eğitimin laikleşmesi yolunda önemli bir adım atılmıştır. Erkân-ı Harbiye Vekâleti kaldırılmıştır. Orduyu siyasetten ayırmak için kaldırılan Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin yerine Genel Kurmay Başkanlığı kurulmuştur. 1. Osmanlı döneminden kalan Şeyhülislâmlık kurumuna aşağıdakilerden hangisiyle son verilmiştir? A) Saltanat makamının kaldırılması B) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması C) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü D) Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kurulması E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi 2. Aşağıdakilerden hangisi halifeliğin kaldırıldığı 3 Mart 1924 tarihinde TBMM tarafından gerçekleştirilmemiştir? A) Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılması B) Genel Kurmay Başkanlığı’nın kurulması C) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi D) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü 3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Diyanet İşleri Başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Mehmet Rıfat Börekçi B) Ahmet Hamdi Akseki C) Mehmet Şerafettin Yaltkaya D) Hafız Yaşar Okur E) Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939) 1. 1923 Genel Seçimleri ✎ 1923 yılında yapılan seçimlerin 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı kanun çerçevesinde yapılması kararlaştırılmıştır. Bu gelişme üzerine Mustafa Kemal de, 8 Nisan 1923’te Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun seçimlerde izleyeceği politikayı gösteren ve ilk maddesi “Hâkimiyet milletindir.” olan “9 umde”yi yayımlamıştır. ✎ Haziran-Temmuz 1923 tarihleri arasında yapılan seçimlere Mustafa Kemal Ankara 4. 8 Nisan 1923 tarihinde Mustafa Kemal tarafından yayımlanan ve 1923 seçimlerinde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun izleyeceği politikayı gösteren “9 Umde”nin ilk maddesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Aşar vergisinin kaldırılması B) Saltanatın kaldırılması ve İzmir’den katılmış, her iki yerden de seçimi kazanması üzerine kendisi Ankara’yı tercih etmiştir. C) Egemenliğin millete ait olması ✎ 1923 yılı seçimlerinde, 72 ilde yapılan seçim sonucunda 287 milletvekili seçilmiştir. E) Hukuk sisteminin yenilenmesi D) Ulusal bağımsızlığın sağlanması Seçimi Mustafa Kemal’in de içinde yer aldığı I. grup adayları kazanmış ve yeni (II.) TBMM 11 Ağustos 1923’te açılmıştır. 2. 1927 Genel Seçimleri ✎ 1927 seçimleri de 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı yasa çerçevesinde yapılmıştır. 30 Temmuz-5 Ağustos tarihleri arasında ikinci seçmen seçimleri yapılmış, milletvekilliği seçimi ise 2-6 Eylül tarihleri arasında olmuştur. ✎ 63 seçim çevresinde yapılan seçimler sonucunda toplam 316 milletvekili TBMM’ye girmiştir. 1927 seçimleri sonrası oluşan TBMM, 1 Kasım 1927-26 Mart 1931 tarihleri arasında 3 yıl, 7 ay 19 gün açık kalmıştır. 5. Mustafa Kemal, 1923 Genel Seçimleri’ne aşağıdaki illerin hangisinden katılmıştır? A) Samsun B) Erzurum C) Sivas D) Amasya E) Ankara 1-B 2-C 3-A 4-C 5-E ~ 269 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası 3. 1930 Yerel Seçimleri ✎ 1930 yerel seçimleri öncesinde 3 Nisan 1930'da 1580 sayılı Belediye Kanunu kabul edilmiş ve Türk kadınına ilk kez siyasî hak verilerek belediye seçimlerinde “seçme ve aday olma” hakkı tanınmıştır. 1. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara siyasî hak ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde verilmiştir? A) 1925 Türk kadını ilk siyasî hakkını 1930 yılında elde etmiştir. B) 1927 D) 1930 C) 1929 E) 1934 ✎ Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kullandığı 1930 yerel seçimlerine Cumhuriyet Halk Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası katılmış, toplam 502 seçim bölgesinden 471’inde Cumhuriyet Halk Fırkası, 31’inde Serbest Cumhuriyet Fırkası kazanmıştır. ✎ 1930 yerel seçimleri Türk siyasî tarihinde çok partili hayata geçiş ve demokratikleş- me sürecinde önemli bir yere sahiptir. 2. Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kullandığı 1930 yerel seçimlerine; I. Halk, II. Serbest Cumhuriyet, 4. 1931 Genel Seçimleri III. Terakkiperver Cumhuriyet ✎ Mustafa Kemal Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesinden sonra geniş partilerinden hangileri katılmamıştır? bir yurt gezisine çıkmış, gezi sonrası edindiği bilgiler doğrultusunda seçimlere ilişkin CHP açısından önemli kararlar almıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ Bu kararlar neticesinde, 1931 genel seçimlerinde CHP 22 ilde 30 milletvekilliği için aday göstermemiş, buralarda bağımsızların seçilmesi için onlara fırsat tanımıştır. Ancak bu adaylardan laik, cumhuriyetçi ve milliyetçi olmaları istenmiştir. ✎ 25 Nisan 1931’de yapılan milletvekili seçimlerinde CHP’den 287 aday, bağımsızlar- dan ise ancak 20’si seçilebilmiştir. 1931 yılı seçimleri sonucunda oluşan TBMM, 4 Mayıs 1931-23 Aralık 1934 tarihleri arasında 3 yıl 9 ay 13 gün açık kalmıştır. 5. 1933 Muhtarlık Seçimleri ✎ TBMM tarafından çıkarılan 26 Ekim 1933 tarih ve 2349 sayılı kanunla Türk kadınına köy ihtiyar heyetlerine ve muhtarlığa seçilme hakkı verilmiştir. ✎ Bu kanun çerçevesinde ilk muhtarlık seçimi, 12 Kasım 1933 tarihinde Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Karpuzlu Bucağı’nın Demirci Dere Köyü’nde yapılmış ve seçimi 500 oy alan Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) kazanmıştır. 3. Seçildiği bölgede, kız kaçırma olaylarını önlemek, kumarı yasaklamak, evlilik yapacak gençlerin yanında olmak gibi pek çok hizmette bulunan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Gül Esin B) Pakize İzzet Tarzi C) Sabiha Bengütaş D) Safiye Ali E) Ferdane Bozdoğan Erberk ✎ Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarıdır. ✎ Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Sekreteri Recep Peker Gül Hanım’ı çektiği telgrafta; “Türkiye’nin ilk kadın muhtarı olmak büyük bir şereftir. Kutlu olsun. Sizin ve aynı vazifeleri alacak kız kardeşlerimizin Türk kadınının üstünlüğü hakkındaki davamıza hak kazandıracak örnekler vereceklerine şüphe yoktur.” şeklinde tebrik etmiştir. 4. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde verilmiştir? A) 1927 ✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı seçilen Gül Esin, çok önemli hizmetlerde B) 1930 D) 1934 C) 1933 E) 1935 bulunmuştur. Kumarı yasaklamak, kız kaçırma olaylarını önlemek, evlilik yapacak gençlerin yanında olmak bunlar arasındadır. 6. 1935 Genel Seçimleri ✎ Seçimden önce 4 Aralık 1934’te İsmet İnönü ve 191 arkadaşı TBMM’ye ortak bir önerge vererek seçim kanununda bazı maddelerin değiştirilmesini istemişlerdir. Bu doğrultuda seçim kanunundaki bazı maddeleri değiştiren düzenleme sonucunda 5 Aralık 1934’te kadınlara ilk kez milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. 5. Türkiye Cumhuriyeti’nde, kadınların milletvekili seçme ve seçilme haklarını kullandıkları ilk genel seçim aşağıdaki yılların hangisinde yapılmıştır? A) 1923 B) 1927 D) 1933 C) 1930 E) 1935 1935 yılı seçimleri, kadınların “milletvekili seçme ve seçilme haklarını” kullandıkları ilk genel seçimlerdir. ~ 270 ~ 1-D 2-C 3-A 4-D 5-E KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” ✎ Aynı yasa ile seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmış, ayrıca milletvekillerine saylav, meclise ise kamutay adı verilmiştir. ✎ 8 Şubat 1935’te yapılan seçimlerde 383 erkek, 17 kadın milletvekili seçilmiştir. An- cak 1936 yılı başlarında, boşalan milletvekillikleri için yapılan “ara seçim”de Çankırı Milletvekili seçilen emekli öğretmen Hatice Özgenel ile bu sayı 18’e çıkmıştır. 1. Atatürk Dönemi’nde yapılan milletvekili seçimlerinin hangisinde ilk kez azınlıklardan milletvekili seçilmiş ve böylece gayr-i müslimler de meclise girmiştir? A) 1923 Genel Seçimleri Değerli adaylar, bazı kaynaklarda 1935 yılı seçimlerinde meclise giren kadın sayısı 18 olarak yanlış verilmektedir. Nitekim ÖSYM bu konuyla ilgili 2009 Kaymakam Adaylığı Giriş Sınavı’nda bir soruyu (11. soru) iptal etmiştir. B) 1927 Genel Seçimleri C) 1931 Genel Seçimleri D) 1935 Genel Seçimleri E) 1939 Genel Seçimleri 11. 1935 yılında yapılan milletvekilli seçimlerinde kaç kadın milletvekili Meclis’e girmiştir? (2009-Kaymakam Aday.) (İptal) A) 5 B) 10 C) 18 D) 20 E) 25 Bu yüzden 1935 yılı seçimlerinde Meclis’e giren kadın milletvekili sayısı 17’dir. 2. Türkiye’de 1935 yılı Genel Seçimleri’nde kaç kadın milletvekili Meclis’e girmiştir? ✎ 1935 yılı seçimlerinin bir diğer özelliği de ilk kez azınlıklardan milletvekili seçilmiş A) 10 B) 15 C) 17 D) 20 E) 22 olmasıdır. Seçim sonucuna göre, bağımsızlara ayrılan kontenjandan 4’ünü azınlık milletvekilleri kazanmış ve gayr-i müslim yurttaşlar ilk kez Meclis’e girmişlerdir. ✎ 57 seçim çevresinde yapılan 1935 seçimleri sonrası toplam 399 milletvekilinin katı- lımıyla açılan TBMM, 1 Mart 1935-27 Ocak 1939 tarihleri arasında 4 yıl, 1 ay, 18 gün gibi tek parti döneminin en uzun ömürlü meclisi olmuştur. 7. 1939 Genel Seçimleri ✎ 26 Mart 1939’da yapılan bu seçimlerin 420’sini CHP, 4’ünü bağımsız milletvekilleri kazanmıştır. Toplam 424 milletvekilinin girdiği TBMM, 3 Nisan 1939-15 Ocak 1943 tarihleri arasında çalışmış, Hatay’ın Türkiye’ye katılması üzerine Hatay’ı temsilen 5 milletvekilinin daha katılımıyla milletvekili sayısı 429 olmuştur. ✎ Bu seçimlerde öne çıkan farklılık seçim sonrası oluşan TBMM’de CHP milletvekilleri 3. Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1939 yılındaki V. Büyük Kurultay’da benimsediği tüzük gereği, hükûmet ve parti çalışmalarını denetlemek amacıyla CHP’nin bünyesinde oluşturulan topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Müstakil Grubu B) Yüz Ellilikler Grubu C) Felâh-ı Vatan Grubu D) On Dörtler Grubu E) Müdafaa-i Hukuk Grubu içinden CHP tarafından belirlenen “Müstakil Grup” uygulamasına geçilmesidir. ✎ Müstakil Grup, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 29 Mayıs-3 Haziran 1939 tarihleri ara- sında toplanan V. Büyük Kurultay’ında benimsediği tüzük gereği, hükûmet ve parti çalışmalarını denetlemek için parti bünyesinde oluşturulan bir gruptur. 21 kişilik bu Müstakil Grubun başkanı da, CHP’nin de başkanı olan İsmet İnönü’dür. 4. ‘Tek Parti’ döneminin en uzun süre görev yapan meclisi, aşağıdaki seçimlerin hangisinden sonra göreve başlamıştır? A) 1927 Genel Seçimleri B) 1931 Genel Seçimleri III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR C) 1935 Genel Seçimleri D) 1939 Genel Seçimleri E) 1946 Genel Seçimleri ☸ 1924 Anayasası’nın Kabulü 20 Nisan 1924 ☸ 1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler 1928-1946 ☸ Medenî Kanun’un Kabulü 17 Şubat 1926 ☸ Avrupa Hukuk Sisteminden Yararlanılması 1926-1932 ☸ Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi 1930 (B)-1933 (M)-1934 (V) 5. CHP’nin 1939’da parti bünyesinde oluşturduğu Müstakil Grubun başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Celâl Bayar B) Adnan Menderes A. 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924) ✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) savaş koşullarında hazırlanmış son derece kısıtlı bir anayasaydı. Temel hak ve özgürlükler gibi konulara yer verilmemişti. Ayrıca, bu anayasada Osmanlı döneminden kalan bazı yasaların toplumun ihtiyaçlarına cevap verememesi daha kapsamlı bir anayasayı zorunlu kılmıştır. C) M. Fuat Köprülü D) Refik Koraltan E) İsmet İnönü 1-D 2-C 3-A 4-C 5-E ~ 271 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ Bu nedenlere bağlı olarak komisyonun hazırladığı yeni anayasa tasarısı 20 Nisan 1924’te II. TBMM tarafından kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. ✎ 1924 Anayasası’nın kabulüyle, hem 1876 Anayasası (Kanun-i Esâsi) hem de 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) yürürlükten kaldırılarak iki başlı anayasal düzene son verilmiştir. 1. 1924 Anayasası ile ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracılığı ile kullanır. ✎ Toplam 6 bölüm ve 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası’na göre; B) Seçme yaşı 22, seçilme yaşı 25’tir. C) Seçimler dört yılda bir yapılır. D) Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis içerisinden meclis tarafından seçilir. ☸ Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. E) Görevler ayrılığı ilkesi geçerlidir. ☸ Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir. ☸ Türkiye Devleti’nin dini İslâm, başkenti Ankara, dili Türkçedir. ☸ Güçler Birliği-Görevler Ayrılığı ilkesi geçerlidir. ☸ Yasama, yürütme ve yargı meclisin kontrolündedir. ☸ Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracılığı ile kullanır. 2. I. ☸ Yargı gücü bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır. seçim sisteminin tek dereceli olması, II. yargı gücünün bağımsız mahkemelerce kullanılması, ☸ Seçimler 4 yılda bir yapılır. III. seçimlerin dört yılda bir yapılması ☸ Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis içerisinden meclis tarafından seçilir. ☸ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 30’dur. Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anayasası ile ilgilidir? ☸ Seçme ve seçilme hakkı sadece erkelere aittir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II ☸ Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm vatandaşları kanunlar önünde eşittir. C) Yalnız III E) II ve III ☸ Seçim sistemi çift derecelidir. ☸ Atatürk İlkeleri devletin temel ilkeleridir. 3. ✎ 1924 Anayasası’nın kabulünden sonra TBMM’nin 23 Nisan 1924 tarihli oturumun- da, Kurtuluş Savaşı süresince düşmanla işbirliği yaptığı gerekçesiyle bazı üst düzey makamlarda bulunan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının listesi hazırlanmış ve bu kişilerin sürgün edilmesi karalaştırılmıştır. Türk siyasî tarihinde bu listede adı geçen kişilere Yüzellilikler (150’likler) adı verilmiştir. ✎ 1924 Anayasası 1960 İhtilâli’ne kadar yürürlükte kalmış, böylece günümüze kadar Türk anayasa tarihinde en uzun süreli anayasa olmuştur. I. “Devletin dini İslâm’dır.” maddesinin anayasadan çıkarılması, II. cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin yemin şeklinin değiştirilmesi, III. seçmen yaşının 18’den 22’ye çıkarılması Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anayasası’nda yapılan 1928 yılı değişiklikleri arasındadır? A) Yalnız I B. 1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ☸ 1928’de “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasadan çıkarılmıştır. ☸ 1928’de Cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin yemin şekli değiştirilmiş ve yemin metni içindeki dinî terimler kaldırılmıştır. (“Vallahi” yerine “Namusum üzerine ant içerim” şeklinde) 4. 1924 Anayasasında yapılan değişikliklerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru bir bilgi değildir? ☸ 1930’da kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı verilmiştir. A) 1930 yılında kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. ☸ 1933’te kadınlara muhtarlık seçimlerine katılma hakkı verilmiştir. B) 1934 yılında seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır. ☸ 1934’te kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. ☸ 1934’te seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır. ☸ 1937’de “Atatürk’ün altı temel ilkesi” anayasaya eklenmiştir. ☸ 1945’te içeriği değiştirilmeden dili Türkçeleştirilmiştir. C) 1937 yılında Atatürk’ün altı temel ilkesi anayasaya eklenmiştir. D) 1945 yılında dili Türkçeleştirilmiştir. E) 1946 yılında tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir. ☸ 1946’da seçim sistemi değiştirilerek tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir. 1-B ~ 272 ~ 2-E 3-C 4-A KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926) ✎ Osmanlı Devleti’nde medenî hukuk, İslâm kurallarına göre düzenlenmişti. XIX. yüz- yılda hazırlanan Mecelle’nin; 1. Yeni Türk Devleti’nde laik hukuk sisteminin oluşturulmasında Mecelle’nin; Laik bir medenî hukuk olmaması, İslâm hukukuna dayanması ve İslâm dininin kurallarını barındırması I. Laik bir medenî hukuk olmaması II. İslâm hukukuna dayanması, III. Avrupa örnek alınarak hazırlanmaması Yeni Türk devletinin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamaması özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? Sadece Müslüman kesime uygulandığı için patrikhanenin birtakım hukukî yetkilerini devam ettirmesine yol açması A) Yalnız I gibi nedenlere bağlı olarak Laik bir medenî hukuk oluşturulması ihtiyacı doğmuştur. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ✎ 8 Nisan 1924’te İslâm hukukuna göre hüküm veren “Kadılık” müessesi kaldırılarak mahkemeler birleştirilmiştir. ✎ 17 Şubat 1926’da ise İsviçre Medenî Kanunu örnek alınarak Türk Medenî Kanunu kabul edilmiş, 4 Ekim 1926’da yürürlüğe girmiştir. 2. 17 Şubat 1926’da kabul edilen Türk Medenî Kanunu aşağıdaki ülkelerden hangisi örnek alınarak hazırlanmıştır? ✎ Medenî Kanun’un İsviçre’den alınmasının en önemli sebebi, Avrupa’daki en yeni ve Medenî Kanun D) İngiltere Ş E M A A H I S Ş Y A İ R A S İ L E H U K U K U H U K U K U B) İtalya A) Almanya en çağdaş medenî kanun olmasıdır. H U K U K U H U K U K U C) Fransa E) İsviçre 3. Medenî Kanun’un kabul edilmesi ile aşağıdaki gelişmelerden hangisinin amaçlandığı savunulamaz? A) Kadınların sosyal hayata katılımını artırmak olarak 4 bölümden oluşur. Medenî Kanun’la B) Siyasî alanda kadın-erkek eşitliği sağlamak C) Aile kurumunu güvence altına almak D) Toplumsal barışı ve eşitliği sağlamak E) Hukukta laikleşmeyi sağlamak 4. ☸ Laik ve çağdaş bir hukuk sisteminin temelleri atılmıştır. I. azınlıklar, ☸ Türkiye’de hukuk birliği sağlanmıştır. II. patrikhanenin yetkileri, III. kadınların sosyal hakları, ☸ Evlilik devlet denetimine alınarak resmî nikâh zorunlu hale getirilmiştir. 17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Medenî Kanun’la yukarıdakilerden hangileriyle ilgili bir düzenleme yapılmamıştır? ☸ Evlilikte tek eşlilik zorunlu hale getirilmiştir. ☸ Kadın-erkek arasında toplumsal ve malî alanlarda eşitlik sağlanmıştır. A) Yalnız I ☸ Boşanma hakkı kadına da tanınmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ☸ Şahitlikte erkekle kadın eşit konuma getirilmiştir. ☸ Reşit yaştaki kişilere din seçme özgürlüğü getirilmiştir. ☸ Aile birliği devlet güvencesi altına alınmıştır. ☸ Kadınlara “istediği mesleğe girebilme hakkı” tanınmıştır. ☸ Mirasta kız ve erkek çocuklar arasında eşit paylaşım sağlanmıştır. 5. I. patrikhanenin dünyevî yetkilerine son verilmesi, ☸ Anneye de çocuğun velâyetini alma hakkı tanınmıştır. II. kadınlara istediği mesleği seçebilme hakkının verilmesi, ☸ Azınlıklar da bu kanuna tâbi olmuş, böylece patrikhanenin mahkeme kurma III. kadınlara kendi soyadını kullanabilme hakkının verilmesi, yetkisi sona ermiştir. (patrikhanenin dünyevî yetkileri elinden alınmıştır.) ✎ Medenî Kanun’la sadece toplumsal alanda kadın-erkek eşitliği sağlanmıştır. Kadın- lara siyasî hak (seçme ve seçilme) verilmemiştir. ✎ Ayrıca, Türk kadını “kendi soyadını kullanabilme” hakkı ile “evlilikte edinilen mallara ortaklık” hakkını ancak 2002 yılında elde edebilmiştir. Bu nedenle, 1926 tarihli Medenî Kanun bu yenilikleri kapsamamaktadır. IV. evlilikte tek eşlilik uygulaması Yukarıdakilerden hangileri Medenî Kanun’un kapsamındadır? A) I ve IV B) I ve III D) I, II ve IV 1-C 2-E C) II ve III E) II, III ve IV 3-B 4-A 5-D ~ 273 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması 1926’da İtalya’dan Ceza Kanunu alınmıştır. 1926’da İsviçre’den Ticaret Kanunu alınmıştır. 1. I. Ceza Kanunu, II. Ticaret Kanunu, 1926’da İsviçre’den Borçlar Kanunu alınmıştır. III. Borçlar Kanunu 1927’de İsviçre’den Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu alınmıştır. Yukarıdakilerden hangileri 1926 yılında kabul edilen kanunlar arasındadır? 1929’da Almanya’dan Ceza Muhakemeleri Kanunu alınmıştır. A) Yalnız I 1929’da Almanya’dan Deniz Ticareti Kanunu alınmıştır. 1929’da Fransa’dan İdare Hukuku alınmıştır. 1932’de İsviçre’den İcrâ İflas Kanunu alınmıştır. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 2. İsviçre’den örnek alınarak hazırlanan ve 1932’de kabul edilen kanun aşağıdakilerden hangisidir? E. Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi ✎ Medenî Kanun’un kabulü ile sosyal yaşamda kadın-erkek eşitliği sağlanmış, ancak A) Ticaret Kanunu B) Medenî Kanun C) İcrâ-İflas Kanunu D) Ceza Kanunu E) Borçlar Kanunu kadınlara herhangi bir siyasî hak verilmemişti. ✎ Bu yüzden siyasî yaşamda kadınlara da çeşitli haklar verilerek, onların yönetime katılmaları ve böylece ulusal egemenlik anlayışının tam olarak yerleşmesi amaçlanmıştır. 3. Kadınlara Verilen Siyasî Haklar I. Borçlar Kanunu, II. Deniz Ticareti Kanunu, 1930 1933 1934 Belediye seçimlerine katılma Muhtar ve aza seçimlerine katılma Milletvekili seçme ve seçilme III. Ceza Muhakemeleri Kanunu Yukarıdaki kanunlardan hangileri Almanya’dan örnek alınarak hazırlanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III Türkiye, kadınlara bu şekilde siyasî hak verme konusunda Fransa ve İsviçre gibi pek çok Avrupa devletinden önce davranmıştır. Öyle ki 1935 yılı seçimlerinde toplam 17 kadın milletvekili meclise girmiştir. 4. Atatürk Dönemi’nde Türk kadınının; I. belediye seçimlerine katılma, II. milletvekili seçme ve seçilme, III. muhtar ve aza seçimlerine katılma IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR haklarını elde etme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I, II, III B) I, III, II D) II, I, III C) II, III, I E) III, II, I ☸ Tevhid-i Tedrisat Kanunu 3 Mart 1924 ☸ Medreselerin Kapatılması 11 Mart 1924 ☸ Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun 2 Mart 1926 ☸ Yeni Türk Harflerinin Kabulü 1 Kasım 1928 ☸ Millet Mektepleri’nin Açılması 24 Kasım 1928 A) Millet Mektepleri’nin açılması ☸ Türk Tarih Kurumu’nun Açılması 15 Nisan 1931 B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü ☸ Halkevlerinin Açılması 19 Şubat 1932 D) Devlet İstatistik Enstitüsü’nün kurulması ☸ Türk Dil Kurumu’nun Açılması 12 Temmuz 1932 ☸ Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar 1923-1937 5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde eğitim ve kültür alanında yapılan çalışmalardan biri değildir? C) Türk Tarih Kurumu’nun açılması E) Halkevlerinin açılması 1-E ~ 274 ~ 2-C 3-E 4-B 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” ✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim sıbyan mekteplerinde başlar, ardından bu eğitim med- reselerde devam ederdi. Eğitim sisteminin modern ve çağdaş bir yapıda olmaması eğitim alanında köklü yeniliklerin yapılmasını bir bakıma zorunlu kılmıştır. ✎ Eğitim ve kültür alanında inkılâpların yapılmasında; I. Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin sağlanmak istenmesi Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağdaş olmaması, II. Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin sağlanmak istenmesi, Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak istenmesi Eğitimi kolaylaştırma ve yaygınlaştırma düşüncesi 1. Atatürk Dönemi’nde eğitim ve kültür alanında inkılâpların yapılmasında; etkili olmuştur. Millî bilinç oluşturma fikri Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağdaş olmaması III. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak istenmesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924) C) I ve II E) I, II ve III ✎ Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hüseyin Vâsıf Çınar ile elli arkadaşının hazırladığı bir önerge ile 3 Mart 1924’te TBMM’de kabul edilmiştir. ✎ Bu kanunla; ülkedeki eğitim kargaşasına son vermek, ülkede kültür birliği sağlamak ve millî ve laik değerler taşıyan bir eğitim sistemi kurmak amaçlanmıştır. ✎ “Öğretimin Birleştirilmesi Yasası” olarak da bilinen bu kanunla, Türkiye’deki bütün 2. “Öğretim Birliği Yasası” olarak da bilinen Tevhid-i Tedrisat Kanunu’na ilişkin önergeyi meclise sunan dönemin Millî Eğitim Bakanı aşağıdakilerden hangisidir? okullar Maarif (Millî Eğitim) Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece; A) Hüseyin Vâsıf Çınar Eğitim-öğretimde ikiliğe son verilmiştir. B) Refik Saydam Türkiye’de eğitim-öğretim birliği sağlanmıştır. Ulusal, laik ve çağdaş eğitimin temelleri atılmıştır. C) Şükrü Saraçoğlu D) Cemal Hüsnü Taray E) Hamdullah Suphi Tanrıöver İlköğretimin zorunlu ve parasız olacağı belirtilmiştir. Millî kültür birliğinin sağlanması için ortam hazırlanmıştır. Dinî esaslara dayalı eğitim anlayışı terk edilmiştir. Azınlık okulları ve yabancı okullar devlet denetimi altına alınmıştır. Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin bütçesine ayrılan eğitim payı Maarif Bakanlığı’na devredilmiştir. 3. Türkiye'de Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bütün okullar Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmıştır. Bu uygulamanın; I. B. Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ✎ Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile dinin eğitim üzerindeki etkisine son verildiği için bu kanun gereğince dönemin Millî Eğitim Bakanı Vâsıf Çınar’ın 11 Mart 1924 tarihli genelgesiyle medreseler kapatılmıştır. ✎ Medreselerin kapatılması üzerine, din adamı yetiştirmek ve bu ihtiyacı karşılamak ülke bağımsızlığını pekiştirme, II. içişlerine karışılmasını önleme, III. siyasî kararlılığı koruma amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III için İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a bağlı “İlâhiyat Fakültesi” açılmıştır. ✎ Medreselerin kapatılması ile; Eğitim-öğretimde ikilik ortadan kaldırılmıştır. Eğitimde laikleşme ve millîleşme süreci hızlanmıştır. C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926) ✎ 2 Mart 1926’da çıkarılan bu kanunla; Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun ışığı altında 4. Atatürk Dönemi’nde din adamı yetiştirmek ve bu ihtiyacı karşılamak amacıyla İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a bağlı “İlâhiyat Fakülteleri”nin açılması, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir sonucudur? A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü B) Şer’iye Vekâleti’nin kaldırılması eğitim işleri düzenlenerek müfredat programları yenilenmiş ve çağa uygun hale getirilmiştir. Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun ile; C) Medreselerin kapatılması Devletin izni olmadan okul açılması yasaklanmış, bugünkü modern eğitim sis- E) Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’un kabul edilmesi teminin temelleri atılmıştır. (Karma Eğitim Sistemi’ne geçilmiştir.) D) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü Eğitimde fırsat eşitliği ön planda tutularak, öğretimin parasız olduğu kabul edil- miş, bu yönüyle halkçı devlet anlayışına hizmet edilmiştir. 1-E 2-A 3-D 4-C ~ 275 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası Okul programları yeniden düzenlenmiş, ABD’li uzman John Dewey’in görüşle- rinden yararlanılmıştır. Yabancı okullardaki Tarih, Coğrafya, Türkçe ve Felsefe derslerinin Türk öğret- menler tarafından okutulması kararlaştırılmıştır. Yabancı okulların Türk müfettişlerce denetlenmesi karara bağlanmıştır. Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminde okullardaki teftiş hizmetlerine dayanak oluş- 1. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’na göre Türkiye’deki yabancı okullarda Türk öğretmenler tarafından okutulması kararlaştırılan dersler arasında yer almaz? A) Felsefe turan ilk yasal düzenleme, 1923’te kabul edilen Maarif Müfettişleri Talimatnamesi ile İlk Tedrisat Müfettişlerinin Vazifelerine Dair Talimatname’dir. C) Türkçe B) Matematik D) Coğrafya E) Tarih ✎ 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’da belirlenen orta öğretim kurumları arasında ise şunlar vardır: ⁂ Liseler ⁂ Orta Mektepler ⁂ İlk Muallim Mektepleri ⁂ Köy Muallim Mektepleri 2. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’nda belirlenen orta öğretim kurumları arasında yer almaz? A) Millet Mektepleri B) Köy Muallim Mektepleri C) Orta Mektepler D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928) ✎ Cumhuriyet’in ilk yıllarında gerçekleştirilen en önemli devrimlerden biri de, kuşku- D) Liseler E) İlk Muallim Mektepleri suz Yeni Türk Harfleri’nin kabul edilmesidir. ✎ Bu konuyla ilgili olarak II. Meşrutiyet döneminde birtakım çalışmalar yapılmışsa da herhangi bir başarı sağlanamamıştır. ✎ Öte yandan bu konu ilk kez 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplanan İzmir İktisat Kongresi’nde gündeme gelmiş, ancak gündem dışı olduğu gerekçesiyle işleme konulmamıştır. ✎ Sonuçsuz kalan bu girişimlerden sonra, Mustafa Kemal Atatürk’ün 8 Ağustos 1928 tarihinde İstanbul Sarayburnu Parkı’ndaki gazinoda yaptığı bir konuşma, ülke genelinde harf seferberliğinin başlamasını sağlamıştır. 3. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesi ilk kez nerede gündeme gelmiştir? A) I. Tarih Kongresi’nde B) Türk Maarif Kongresi’nde C) II. TBMM’nin açılışında D) İzmir İktisat Kongresi’nde E) I. Türk Dil Kurultayı’nda ✎ Bu gelişmelerin sonucu olarak 1 Kasım 1928 tarihinde Türk Harf Devrimi yapılmış, Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun TBMM’de kabul edilmiştir. ✎ Yeni Türk harflerinin kabulünde; Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan çıkarılmak istenmesi Arapçanın yazım ve teknik olarak karmaşık olması Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına uymaması Okuma-yazmayı kolaylaştırmak ve okur-yazar oranını arttırmak Batı kültürü ile bütünleşmek düşünceleri etkili olmuştur. 4. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesinde; I. Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan çıkarılmak istenmesi, II. Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına uymaması, III. Avrupa kültürü ile bütünleşmek durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ Yeni Türk harflerinin kabul edilmesiyle de; Batı dünyası ile bütünleşme süreci hızlanmıştır. Konuşma dili ile yazı dili arasındaki uyumsuzluk giderilmiştir. Okuma-yazma oranı ve kültür seviyesi artmıştır. Avrupa’daki bilim ve teknolojideki ilerlemelerin takip edilmesi kolaylaşmıştır. Batı dillerinden tercümeler kolaylaşmış ve artmıştır. Basılan kitap sayısı artmıştır. 5. Türkiye’de Latin harfleriyle 1928 yılında çıkarılan ilk gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Açıksöz B) Dergâh D) Yeni Adana C) Mardin E) Tercüman Türkiye’de Latin harfleriyle çıkarılan ilk gazete Mardin Gazetesi’dir. (1928) 1-B ~ 276 ~ 2-A 3-D 4-E 5-C KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” E. Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928) ✎ Millet Mekteplerinin açılmasındaki temel amaç, yeni harflerin kısa sürede tüm hal- ka öğretilmesi ve okur-yazar oranının arttırılmak istenmesidir. ✎ Bu amaçla 24 Kasım 1928’de Millet Mektepleri Talimatnamesi hazırlanmıştır. Bu talimatname ile 14-45 yaş arasındaki her Türk vatandaşının bu mekteplere devam etmesi zorunlu tutulmuştur. ✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu talimatname ile Başöğretmen seçilmiş; Kayseri, Tekirdağ, Bursa, Çanakkale, Eceabat, Gelibolu, Sinop, Samsun, Turhal, Tokat, Sivas ve Amasya’yı kapsayan çok uzun bir yurt gezisine çıkarak yeni harfleri bizzat halka öğretmek için çalışmıştır. ✎ Millet Mektepleri, bütün yurtta başlayan okuma-yazma seferberliğinin bir sonucu 1. Atatürk Dönemi’nde Millet Mektepleri’nin açılmasında; I. II. yeni harflerin kısa zamanda halka öğretilmesi, III. eğitim-öğretimde birliğin sağlanmak istenmesi amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I ✎ Türk Devrimi’nin genel amacını çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak, hatta ulusal kül- türü o düzeyin üzerine çıkarmak olarak saptayan Mustafa Kemal, bu düşüncesini gerçekleştirmek için Türk tarihinin araştırılmasına da büyük önem vermiştir. ✎ Bu amaçla 15 Nisan 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’ni (1935’te Türk Tarih Ku- rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda çok önemli bir adım atmıştır. ✎ Kurumun ilk başkanı Tevfik Bıyıklıoğlu’dur. (1931-1932) ✎ Türk Tarih Kurumu’nun kurulmasında; B) Yalnız II D) II ve III olarak 1 Ocak 1929 tarihinden itibaren açılmaya başlamıştır. F. Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931) okuma-yazma oranının artırılmak istenmesi, C) I ve II E) I, II ve III 2. Atatürk’ün liseler için 1931 yılında hazırlanan “Tarih Kitabı”nda yeterli bulmadığı ve bu yüzden kendisinin yeniden kaleme aldığı bölüm aşağıdakilerden hangisidir? A) Orta Asya Türk Tarihi B) Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları C) Anadolu Beylikleri D) Millî Mücadelede Muharebelerimiz E) Osmanlı Devlet Teşkilâtı Anadolu ve Orta Asya’daki Türk topluluklarının tarihini aydınlatmak Ümmetçi tarih anlayışı yerine millî tarih anlayışını geçerli kılmak Türklerin sarı ırktan olmadığını ortaya koymak Türk toplumunda millî bilinç oluşturmak düşünceleri etkili olmuştur. ✎ Türk Tarih Kurumu bünyesinde; ☸ 1931 yılında liseler için 4 ciltlik bir “Genel Tarih” kitabı hazırlanmıştır. Mustafa Kemal Atatürk, liseler için hazırlanan bu tarih kitabını bizzat incelemiş, ki- 3. Türk Tarih Kurumu’nun açılmasında; I. ülkede okuma-yazma seferberliği başlatma, II. millî tarih anlayışını yerleştirme III. “sarı ırk” tezinin doğru olmadığını kanıtlama düşüncelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I tapta “Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları” ile ilgili bölümü yeterli görmeyerek bu bölümü kendisi tekrar kaleme almıştır. ☸ 9 Temmuz 1932’de Türk Tarih Kurumu’nun ilk bilimsel kurultayı yapılmış, bu I. Tarih Kongresi’nde “Türk Tarih Tezi” ortaya atılmıştır. B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) II ve III 4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın tarihçisi aşağıdakilerden hangisidir? Bu tezle; ulusal anlayışta bir tarih görüşünün egemen kılınması, Türk uygar- A) Afet İnan B) Sabiha Bengütaş lığının tarihin en eski uygarlıklarından biri olduğunun kanıtlanması, Anadolu üzerindeki birtakım tarihsel iddiaların asılsızlığının ispatlanması ve Türklerin kökeninin Orta Asya olduğunun gösterilmesi amaçlanmıştır. C) Safiye Ali D) Suraiya Faroqhi E) Mübahat S. Kütükoğlu ☸ 1933’te Anadolu’daki kalıntıları inceleyerek yurdumuzun tarih öncesi dönemini aydınlatmak amacıyla, Cumhuriyet tarihinin ilk arkeolojik kazısını Ahlatlıbel’de gerçekleştirmiştir. (Kazı Başkanı Dr. Hamit Zübeyr Koşay’dır.) ☸ 1935’in ilk kazısını ise kendi parası ve elemanlarıyla Alacahöyük’te yapılmıştır. ☸ 1937 yılında II. Tarih Kongresi toplanmış, bu kongreye yabancı bilim adamları da katılmıştır. Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını TTK’ya bağışlamıştır. 5. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını bağışladığı kurumlardan biridir? A) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi B) İstanbul Üniversitesi C) Gazi Eğitim Enstitüsü D) Güzel Sanatlar Akademisi E) Türk Tarih Kurumu Prof. Dr. Afet İnan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Türk kadın tarihçisidir. 1-C 2-B 3-A 4-A 5-E ~ 277 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932) ✎ Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde, inkılâpları halka öğretmek ve halkın kül- türel gelişimine katkı sağlamak amacıyla 19 Şubat 1932’de açılmıştır. ✎ İlk dönemlerde toplam 14 merkezde açılan Halkevleri, 1912’de kurulup 1931’de kapatılan Türk Ocakları’nın yerini almıştır. ✎ Atatürk Dönemi’nde açılan Halkevlerinin sunduğu başlıca hizmetler ise şunlardır; ☸ Okuma-yazma öğretmek için kurslar düzenlenmiştir. ☸ Yöresel değerleri tanıtmak amaçlı dergi yayımlanmıştır. (Ülkü Dergisi) ☸ Dikiş, nakış gibi çeşitli beceri kursları düzenlenmiştir. ☸ Sağlık kurallarının öğretilmesi ve uygulaması sağlanmıştır. 1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk döneminde açılan halkevlerinin topluma sunduğu hizmetlerden biri değildir? A) Meslekî beceri kursları düzenlenmiştir. B) Halka sağlık kuralları öğretilmiştir. C) Çeşitli alanlarda bilim adamları yetiştirmiştir. D) Halkın kültürel gelişimine katkı sağlanmıştır. E) Okuma-yazma öğretmek için kurs programları açılmıştır. ☸ Yaygın “halk okulu” hizmeti görmüştür. ☸ Sanat, edebiyat, müzik, dans, tiyatro, spor, sosyal yardım, kütüphane, kurs vb. pek çok konuda halkın kültürel gelişimine katkı sağlamıştır. ✎ 1932-1951 yılları arasında etkin olarak varlık gösteren Halkevleri, 1951’de Adnan Menderes tarafından kapatılmıştır. H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932) ✎ Mustafa Kemal, Türkçeyi ulusallaşmayı sağlayan etkenlerden biri olarak görmüş ve bu konuda çalışmalar yapılmasını istemiştir. ✎ Bu amaçla 12 Temmuz 1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti’ni (1936’da Türk Dil Ku- rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda da çok önemli bir adım atmıştır. 2. Günümüzde yıldönümleri her 26 Eylül’de “Dil Bayramı” olarak kutlanan ve Türk Dil Kurumu’nun açılmasından sonra, 26 Eylül 1932’de Atatürk’ün başkanlığında toplanan I. Türk Dili Konferansı nerede düzenlenmiştir? A) B) C) D) E) Dolmabahçe Sarayı Beylerbeyi Sarayı Kasr Köşkü Yıldız Sarayı Topkapı Sarayı ✎ Kurumun ilk başkanı Sâmih Rıfat Horozcu’dur. (1932) ✎ Türk Dil Kurumu’nun açılmasında; Türkçeyi yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmak Aydın dili ile halk dili arasındaki farklılıkları gidermek Türkçenin zenginliğini ortaya çıkarmak Türkçeyi zenginleştirmek ve güzelleştirmek Toplumsal anlaşma ve bütünleşmeyi sağlamak Türkçeyi bilim ve kültür dili düzeyine yükseltmek düşünceleri etkili olmuştur. ✎ Türk Dil Kurumu bünyesinde; ☸ 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Atatürk’ün başkanlığında Dolmabahçe Sarayı’nda I. Türk Dil Kurultayı toplanmıştır. 3. 12 Temmuz 1932’de açılan Türk Dil Kurumu’nun ilk genel sekreteri olan, kendisine Türkçenin gelişimine katkılarından dolayı Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı verilen ve “Türk Tarih Tezi”, “Güneş Dil Teorisi” gibi konularda yaptığı çalışmalarla önemli bilgileri ortaya çıkaran ünlü dilbilimci aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Ömer Âsım Bey Agop Martayan Efendi İbrahim Necmi Bey Ahmet Besim Bey Kevork Simkeşyan Efendi Atatürk’ün 26 Eylül 1932’de gerçekleştirdiği I. Dil Kurultayı’nın yıl dönümleri, her yıl 26 Eylül’de “Dil Bayramı” olarak kutlanmaktadır. ☸ 1932 yılında Türk afiş sanatı ve reklamcılığının ilk temsilcilerinden İhap Hulusi Görey, Atatürk'ün siparişi üzerine yıllarca ilkokul birinci sınıflarında okutulan Alfabe'nin kapağını tasarlamıştır. ☸ Ünlü bir dilbilimci ve aynı zamanda Türk Dil Kurumu’nun da ilk genel sekreteri olan Agop Martayan, Türkçenin gelişimine çok büyük katkı sağlamıştır. Bu katkılarından dolayı kendisine Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı verilmiştir. ☸ Mustafa Kemal Atatürk, Türk dili konusunda bizzat çalışmış ve 1937’de Türkçe terimlerle bir Geometri Kılavuzu yazmıştır. Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını da TDK’ya bağışlamıştır. ~ 278 ~ 4. Mustafa Kemal Atatürk’ün, Türk dilinin gelişmesi konusunda 1937’de kaleme aldığı eser aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Nutuk Geometri Kılavuzu Zabit ve Kumandan ile Hasbıhal Karlsbad Hatıraları Vatandaş İçin Medenî Bilgiler 1-C 2-A 3-B 4-B KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” İ. Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937) 1. 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Ankara Arkeoloji Müzesi açılmıştır. I. 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Reşit Saffet Atabinen tarafından Türkiye Topkapı Sarayı’nın müze haline getirilmesi, II. Ankara Arkeoloji Müzesi’nin açılması, Turing ve Otomobil Kurumu kurulmuştur. Türkiye'de ilk broşür, ilk afiş, ilk turistik rehberleri ve ilk karayolu haritası bu kurum tarafından basılmıştır. III. Gazi Eğitim Enstitüsü’nün açılması, IV. Üniversite reformunun yapılması 1924’te Türkiye’de alan öğretmeni yetiştirmek amacıyla müzik eğitimi veren Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? ilk kurum olan Mûsiki Muallim Mektebi Ankara’da açılmıştır. 1924’te Türkiye’deki ilk maden mühendisliği okulu olan Yüksek Maadin ve Sanayi Mühendis Mektebi Zonguldak’ta açılmıştır. A) I, II, III, IV 1924’te Mızıka-yı Hümâyun Ankara’ya taşınmış ve Millî Savunma Bakanlığı’- B) I, IV, III, II D) III, IV, I, II na bağlanmıştır. C) II, I, III, IV E) IV, II, I, III 1924’te Topkapı Sarayı müze hâline getirilmiştir. 1925’te Ankara’da Hukuk Mektebi açılmıştır. 1926’da Atatürk döneminde Türk ve Batı müziklerinin birlikte yürütüldüğü tek müzik eğitimi kurumu olan Darü’l-elhan (Nağme Evi/Şarkı Evi) İstanbul Belediye Konservatuarı’na çevrilmiştir. 2. I. Köy Enstitülerinin açılması, II. Halkevlerinin açılması, 1926’da Sarayburnu’ndaki Gülhâne Parkı’nda ilk Atatürk Heykeli açılmıştır. III. Millet Mekteplerinin açılması 1926’da Konya’da Asâr-ı Atike (Mevlâna) Müzesi açılmıştır. Yukarıdaki gelişmelerden hangileri Atatürk döneminde gerçekleşmiştir? 1926’da Ankara’da Gazi Eğitim Enstitüsü açılmıştır. A) Yalnız I 1927’de Sanayi-i Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisi’ne çevrilmiştir. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III 1928’de Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği kurulmuştur. 1930’da İstanbul’da Opera Cemiyeti kurulmuştur. 1930’da Ankara Etnografya Müzesi halka açılmıştır. (Burası 1938-1953 yılla- rı arasında Atatürk’ün naaşının geçici olarak konulduğu yerdir.) 1932’de halkın kültürel gelişimi ve eğitimi için Halkevleri açılmıştır. 1932’de Mızıka-yı Hümâyun Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası’na dö- nüştürülmüş ve Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır. 1932’de İsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde Türkiye’deki ilk resim-iş bölümü açılmıştır. 1933’te Üniversite Reformu yapılmıştır. 1933’te Darü’l-fünun İstanbul Üniversitesi’ne çevrilmiştir. 3. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde kültür ve sanat alanında yapılan çalışmalardan biri değildir? A) Atatürk Üniversitesi’nin kurulması B) Ankara Etnografya Müzesi’nin açılması C) Ayasofya Camii’nin müzeye çevrilmesi D) Resim ve Heykel Müzesi’nin açılması E) Ankara Devlet Konservatuarı’nın kurulması 1933’te Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü açılmıştır. 1934’te Ayasofya Camii müzeye çevrilmiş, 1935’te Atatürk bu müzeye bir ziyaret gerçekleştirmiştir. 1934’te Türkiye’deki ilk opera olan Özsoy Operası, ülkemizi ziyaret eden İran Şahı Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halkevi’nde sahnelenmiştir. 4. İlk Atatürk heykeli aşağıdaki şehirlerin hangisinde açılmıştır? A) Ankara C) İzmir B) Samsun D) İstanbul E) Yalova 1934’te Atatürk’ün isteği ve direktifleriyle Ahmet Adnan Saygun tarafından, yeni Türk ulusunun doğuşunu anlatan Taşbebek Operası bestelenmiştir. 1934’te müzik öğretmeni yetiştirmek ve müzik alanında çalışmalar yapmak için Ankara’da Millî Mûsiki ve Temsil Akademisi açılmıştır. 1934’te Dârü’l-bedâyi İstanbul Şehir Tiyatroları’na dönüştürülmüştür. Afife Jale “Emel” rolü ile ilk Türk kadın tiyatro oyuncusu olmuştur. 1936’da Ankara Devlet Konservatuarı kurulmuştur. 1936’da Ankara’da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi açılmıştır. 5. 1934’te ülkemizi ziyaret eden İran Şahı Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halkevi’nde sahnelenen Türkiye’deki ilk opera aşağıdakilerden hangisidir? A) Taşbebek Operası B) Özsoy Operası C) Bayönder Operası 1936’da Mülkiye Mektebi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne dönüştürülmüştür. D) Ernani Operası 1937’de İstanbul/Dolmabahçe’de Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır. Cum- E) Kerem Operası huriyet döneminin ilk resim sergisi burada açılmıştır. 1-C 2-E 3-A 4-D 5-B ~ 279 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR 1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde toplumsal hayatın düzenlenmesi amacıyla gerçekleştirilen inkılâplardan biri değildir? ☸ Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu 25 Kasım 1925 ☸ Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması 30 Kasım 1925 ☸ Milâdî Takvimin Kabulü 1 Ocak 1926 ☸ Uluslararası Saat Sisteminin Kabulü 1 Ocak 1926 Batı’ya ☸ Uluslararası Rakamların Kabulü 20 Mayıs 1928 uyum ☸ Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü 1 Nisan 1931 amaçlı ☸ Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması 27 Mayıs 1935 ☸ Soyadı Kanunu’nun Kabulü 21 Haziran 1934 A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi B) Milâdî takvimin kabul edilmesi C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması D) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması E) Türkiye İş Bankası’nın kurulması 2. Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen; DİKKAT!... Toplumsal alanda yapılan inkılâplardan; takvim, saat, rakamlar, ölçü birimleri ve hafta tatilinde yapılan değişikliklerde temel amaç; I. Hafta tatilinin Pazar gününe alınması, II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması, III. Milâdi Takvim’in kabul edilmesi ✎ Çağdaşlaşmak ✎ Avrupa ile olan sosyo-ekonomik ilişkileri düzene koymak ✎ Ticarî ve malî konulardaki karışıklıkları ve ikilikleri önlemektir. inkılâplarından hangileri Avrupalı devletlerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerimizi düzenlemeye yönelik değildir? A) Yalnız I ÖSYM, yaptığı çoğu sınavda özellikle bu ayrıntı üzerinde durmaktadır. Bu yüzden siz değerli adayların bu detaya dikkat etmesi gerekmektedir. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III ✎ Atatürk’ün düşünce yapısında ve anlayışında Çağdaşlaşma 3 alanda temel ekseni oluşturmaktadır. Bunlar; Çağdaş Devlet Çağdaş Uygarlık Çağdaş Toplum 3. I. Uluslararası rakamların kabul edilmesi, II. Ölçü ve ağırlık birimlerinde değişiklik, III. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu ✎ Bu nedenle Atatürk, diğer pek çok alanda olduğu gibi toplumsal alanda da çağdaş- laşmayı sağlamak için önemli çalışmalar yapmıştır. Yukarıdakilerden hangileri ticarî ve malî konularda ikilikleri önlemeye yöneliktir? A) Yalnız I ✎ Toplumsal alanda inkılâpların yapılmasında ise; B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) II ve III Ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum oluşturulmak istenmesi Toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak istenmesi Toplumsal alandaki ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi etkili olmuştur. Toplumun çağdaşlaştırılmak istenmesi Batı kültürü ile uyumun sağlanmak istenmesi 4. Atatürk Dönemi’nde toplumsal alanda inkılâpların yapılmasında; I. toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak istenmesi, A. Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) II. ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi, ✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında kıyafet konusunda birlik yoktu. III. ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum oluşturulmak istenmesi Nitekim aydınlar Batı tarzı giyinmekle birlikte fes giyiyor, Müslüman ve Hıristiyan din adamları ise dinî kıyafetlerle dolaşıyordu. ✎ Mustafa Kemal’in öncülüğünde; toplumu çağdaş bir görünüme kavuşturmak, kılık- kıyafet alanında karışıklığı önlemek, Batı ile bütünleşmek ve kıyafet konusunda toplumda birlik sağlamak amacıyla çalışmalara başlanmıştır. düşüncelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ İlk olarak 25 Kasım 1925’te Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun kabul edilmiş, erkek- lerin fes, kalpak, kavuk giymeleri yasaklanarak şapka giyilmesi zorunlu kılınmıştır. ~ 280 ~ 1-E 2-B 3-C 4-E KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” 1. Atatürk’ün 24 Ağustos 1925'te Kastamonu’ya yaptığı bir gezide “Fikrimiz, zihniyetimiz, tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve mahveder.” sözü aşağıdaki inkılâplardan daha çok hangisiyle ilgilidir? A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi B) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü ✎ Şapka Kanunu ile sadece erkeklerin şapka giymesi zorunlu hale getirilmiş, kadınlar- E) Millet Mektepleri’nin açılması la ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Ancak Atatürk, çağdaşlaşma adımı olarak eşi Latife Hanım’ı modern tarzda giydirerek örnek olmaya çalışmıştır. ✎ Mustafa Kemal Atatürk, çağdaş bir toplum için son derece önemli bir unsur olan kılık-kıyafet konusunda da öncülük etmiş ve ilk olarak Kastamonu’da, daha sonra da İnebolu’da halkı şapka takarak selamlamıştır. ✎ Kastamonu’da fes ve sarığı eleştiren Atatürk, “Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve mahveder.” demiştir. 2. Kılık-Kıyafet Yasası'yla, "Her dinin en yetkili din adamları dışındakilerin, toplumda dini simgeleyen kıyafetlerle dolaşması yasaktır." koşulunun getirilmesinin; I. laik bir düzen oluşturma, II. toplumda tek tip kıyafet uygulamasını başlatma, ✎ 3 Aralık 1934 tarihinde çıkarılan bir yasayla, yetkili olmayanların sarık ya da dinsel III. kılık-kıyafet özgürlüğünü sınırlama kıyafet giymeleri de yasaklanmış, din adamlarının da sadece ibadet yerlerinde ve törenlerde dinî kıyafet giymelerine izin verilmiştir. Bu düzenlemeden Diyanet İşleri Başkanı, patrik ve hahambaşı muaf tutulmuştur. Bu kanun, toplumsal yaşamda bir anlamda laikleşmeyi amaçlamıştır. amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II ✎ 25 Kasım 1925’te kabul edilen Şapka Kanunu ve takip eden uygulamalar ile; C) Yalnız III E) II ve III Toplum çağdaş bir görünüme kavuşmuştur. Kıyafet karmaşasına ve ikiliklere son verilmiştir. Kıyafet konusunda sosyal eşitsizlikler önlenerek Halkçılık ilkesinin, dinî kıyafet uygulamasına son verilerek de Laiklik ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır. 3. I. tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması, II. miladi takvimin kabul edilmesi, III. yeni Türk harflerinin kabulü, B. Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) IV. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu’nun kabulü ✎ Anadolu’nun Türkleşmesine ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna çok önemli katkılar Yukarıdakilerden hangileri toplumsal yaşamda karışıklıkların giderilmesi amacına yöneliktir? sağlayan bu dinsel kurumlar, Cumhuriyet döneminde amaçlarından tamamen sapmıştır. Nitekim rejime ve yapılan inkılâplara karşı olanların barınma merkezi haline gelmişler ve dini sömürü aracı olarak kullanmışlardır. ✎ Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, 30 Ağustos 1925’teki ünlü Kastamonu söylevinde "Ölülerden medet ummak, medenî bir cemiyet için şindir (lekedir). Efendiler ve ey millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medeniyet tarikatıdır." sözleriyle tüm yurtta tekke ve zâviyelerin kapatılacağının işaretini vermiştir. ✎ 30 Kasım 1925’te Konya Milletvekili Refik Koraltan ve beş arkadaşının önerisiyle meclise sunulup kabul edilen “Tekke ve Zâviyeler ile Türbelerin Seddine ve Türbedarlar ile Bazı Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun” ile; Toplumun çağdaşlaşması ve laikleşmesi yolunda çok önemli bir adım atılmıştır. Toplumu düşünce olarak çağdaşlaştırmaya yönelik hareket edilmiştir. Ayrıca şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, falcılık, bü- yücülük, üfürükçülük ve muskacılık gibi eylem, unvan ve sıfatların kullanılması ile bu unvanlarla ilgili kıyafetlerin giyilmesi yasaklanmıştır. A) I ve II B) I ve IV D) II ve IV C) II ve III E) III ve IV 4. Atatürk’ün; “Ölülerden medet ummak, medenî bir cemiyet için lekedir. Efendiler ve ey millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medenîyet tarikatıdır.” sözünün, aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir? A) Medenî Kanun'un kabul edilmesi B) Saltanatın kaldırılması C) Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması D) Çok partili hayata geçilmesi E) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi Bu kanunun uygulanması esnasında, tarihe mâl olmuş; dinî, ilmî ve siyasî liderlerin mezarlarına dokunulmamıştır. (Yavuz Sultan Selim, Fatih Sultan Mehmet vb.) 1-B 2-A 3-D 4-C ~ 281 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası C. Takvim, Saat, Rakam, Ölçü Birimleri ve Hafta Sonu Tatilinde Yapılan Değişiklikler (1926-1935) ✎ Mustafa Kemal Atatürk, Türk devletinin ve toplumunun uluslararası alanda Avrupa medeniyetiyle uyum içerisinde olmasına son derece özen göstermiştir. Bu amaçla toplumsal alanda yapılan inkılâpların temel çıkış noktası Batı medeniyeti olmuştur. 1. I. Milâdî takvimin kabul edilmesi, II. Hafta tatilinin Pazar’a alınması, III. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması, IV. Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması 1) Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926) ✎ Osmanlı Devleti’nde sosyal yaşamda Hicrî Takvim malî işlerde ise Rumî Takvim kullanılıyordu. Bu durum da, Batı ile ilişkilerde karışıklıklara neden oluyordu. Yukarıdakilerden hangileri Batılı devletlerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerde yaşanan karışıklıkları önlemeye yöneliktir? A) I ve IV B) II ve III D) I, II ve IV ✎ Bunu önlemek için 25 Aralık 1925’te Milâdî Takvim kabul edilerek Batı dünyasıyla C) III ve IV E) II, III ve IV uyumsuzluklara son verilmiştir. ✎ 1 Ocak 1926’dan itibaren Miladî Takvim’in kullanılmaya başlanmasıyla bu alanda birliktelik sağlanmıştır. 2) Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926) ✎ 26 Aralık 1925’te kabul edilen kanun ile “alaturka saat” denilen ve yaz-kış güneşin batışını “12:00” olarak kabul eden “ezanî ve vasatî” sistem kaldırılarak uluslararası saat usulü uygulanmaya başlamıştır. ✎ Uluslararası saat sistemi de 1 Ocak 1926’dan itibaren uygulamaya başlanmış ve bu konuda da Avrupa ile uyum süreci hızlanmıştır. 2. Aşağıdaki inkılâplardan hangisinin uluslararası ilişkileri kolaylaştırma amacıyla yapıldığı savunulamaz? A) Milâdî takvimin kabul edilmesi B) Tekke, zâviye ve türbelerin kapatılması C) Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması D) Hafta tatilinin Pazar gününe alınması E) Rakamlarda değişiklik yapılması 3) Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928) ✎ Osmanlı Devleti’nde harflerde olduğu gibi Arap rakamları kullanıyordu. Ancak bu durum Batılı ülkelerle olan uluslararası sosyal ve ekonomik ilişkilerde sorun yaratıyordu. Bu sorunu önlemek için 20 Mayıs 1928’de uluslararası rakamlar kabul edilmiştir. 4) Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931) ✎ Osmanlı döneminde kullanılan dirhem, okka, endaze, arşın gibi eski ölçü birimleri 3. Atatürk Dönemi’nde dirhem, okka, arşın gibi eski ölçü birimlerinin yerine uluslararası ölçü birimlerine geçilmesiyle, öncelikle aşağıdaki alanlardan hangisinde kolaylık sağlandığı savunulabilir? B) Ulaşım A) Ticaret standart değildi ve uygulamalarda karışıklık yaratıyordu. C) Maliye E) Eğitim D) Diplomasi ✎ Bunu önlemek için 1 Nisan 1931’de çıkarılan bir kanunla Batı’ya uygun olarak onlu sisteme göre düzenlenmiş litre, kg, metre gibi modern ölçü birimleri kullanılmaya başlanmıştır. Böylece ölçü birimlerindeki ikilikler ortadan kaldırılmış, uygulamalarda birlik sağlanmıştır. 5) Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935) ✎ Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlılarda olduğu gibi hafta tatili Cuma günü olarak sürdürülmüştür. Bu durum Pazar günü tatil yapan Avrupa ülkeleri ile ilişkilerde sorunlara yol açmıştır. Ayrıca ülkedeki gayr-i müslimlerin kendi kutsal günlerinde tatil yapmaları da karışıklıklara neden olmuştur. ✎ Tüm bu karışlıkları ve sorunları gidermek için 1 Haziran 1935’te kabul edilen bir yasa ile hafta tatili Pazar günü olarak kabul edilmiştir. Takvim, saat, rakam, ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda değişiklikler yapılmasında temel amaç; Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri kolaylaştırmak, toplumsal yaşamdaki bazı uygulamalarda birlik sağlamak, Avrupa ile olan ticarî ve malî konulardaki karışıklıkları gidermek ve Batı uygarlığı ile bütünleşmektir. 4. Atatürk Dönemi’nde takvim, saat, rakam, ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda değişiklikler yapılmasında; I. toplumsal alanda bazı uygulamalarda birlik sağlamak, II. Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri kolaylaştırmak, III. ticarî ve malî konulardaki karışıklıklara son vermek amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I 1-D ~ 282 ~ B) Yalnız II D) II ve III 2-B C) I ve II E) I, II ve III 3-A 4-E KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” ✎ Hafta tatilinin Pazar gününe alınmasını sağlayan 1935’te çıkarılan Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanunu’nda bayram ve diğer tatil günleriyle de ilgili düzenleme yapılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır; 1. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı I. 30 Ağustos Zafer Bayramı II. 1 Mayıs Bahar Bayramı, 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı III. 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı 1 Mayıs Bahar Bayramı 1 Ocak Yılbaşı Şeker Bayramı (3 gün) Yukarıdakilerden hangileri 1935’te çıkarılan “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanunu” kapsamında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III Kurban Bayramı (4 gün) D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934) 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı, C) I ve II E) I, II ve III 2. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesinin; I. Kadın-erkek eşitliğini sağlamak, II. Sınıfsal ayrıcalıklara son vermek, III. Resmî işlemlerin takibini kolaylaştırmak amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II ✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında soyadı zorunluluğu yoktu. Baba adı, doğum yeri ve lakapları ile ayırt ediliyordu. Bu durum sosyal yaşamda ve resmî işlemlerde (askerlik, miras, eğitim, evlilik vb.) karışıklıklara neden oluyordu. ✎ Bu sorunları önlemek amacıyla 21 Haziran 1934’te Soyadı Kanunu çıkarılmıştır. Bu kanunla herkesin ilk isminin dışında bir soyadı taşıması zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca yine bu kanunla; Osmanlı sosyal yapısını devam ettiren eski unvanlar kaldırılmıştır. (Hacı, Hafız, Hoca, Molla, Bey, Ağa, Efendi, Paşa, Zâde, Hazret…) Osmanlı’dan kalan rütbe, nişan ve madalyaları taşımak yasaklanmıştır. Alınacak soyadların Türkçe olması, ayrıcalık belirtmemesi, genel ahlâka aykırı ve gülünç olmaması kararlaştırılmıştır. Toplumsal ve ekonomik alanlarda yaşanan karışıklıklara ve sınıfsal ayrıcalıklara C) Yalnız III E) II ve III 3. Soyadı Kanunu’nun kabulü ile tapu alım satımı, miras konularındaki sorunlar ortadan kalkarken, batı ile kültürel bir yakınlaşma sağlanmıştır. Soyadlarının Türkçe olması kabul edilmiş ve üstünlük ifade eden sözcük kullanımı yasaklanmıştır Buna göre, Soyadı Kanunu ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Toplumsal ihtiyaçlar da göz önünde bulundurulmuştur. B) Milliyetçilik ilkesi dikkate alınmıştır. C) Halkçı uygulamalar görülmüştür. D) Toplumsal sorunlar tamamen çözülmüştür. E) Çağdaşlaşmada önemli bir adımdır. son verilerek Halkçılık ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır. Dinsel unvanların kullanılmasına son verilerek de dolaylı olarak Laiklik ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır. ✎ 24 Kasım 1934’te kabul edilen bir kanunla Mustafa Kemal’e “ATATÜRK” soyadı ve- rilmiş, 17 Aralık 1934’de çıkarılan bir yasayla da “ATATÜRK” soyadının bir başkası tarafından kullanılması yasaklanmıştır. 4. Atatürk Dönemi’nde; I. Şapka Kanunu’nun kabul edilmesi, II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması, Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadının verilmesinin, 26 Eylül 1934’teki Dil Bayramı münasebetiyle dönemin Türk Dil Tetkik Cemiyeti (TDK) Başkanı Saffet Arıkan tarafından önerildiği bilinmektedir. Soyadı Kanunu’ndan sonra Mustafa Kemal’in yakın çevresindekiler, bizzat O’ndan soyadı almak istemişlerdir. Örneğin Saffet Bey’e “Arıkan”, Ali Fethi Bey’e “Okyar”, Salih Bey’e “Bozok”, manevî kızı Sabiha Hanım’a “Gökçen”, sağlık alanında yaptığı hizmetler nedeniyle Refik Bey’e “Saydam” soyadlarını Atatürk vermiştir. III. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi gelişmelerinden hangileri resmî işlemlerde kolaylık sağlamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II 1-E 2-E C) Yalnız III E) II ve III 3-D 4-C ~ 283 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ✎ Yeni Türk devletinin Kurtuluş Savaşı’nda sonra öncelik verdiği konuların başında ekonomik kalkınma gelmektedir. Nitekim bu konuya ilişkin Atatürk, “Siyasî, askerî zaferler ne kadar büyük olurlarsa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa meydana gelen zaferler devam edemez, az zamanda söner.” demiştir. ✎ Bu ilke doğrultusunda Millî Mücadele’nin kazanılmasından sonra ekonomik alanda kalkınma için pek çok inkılâp gerçekleştirilmiştir. Bu inkılâplarla; Aşağıdakilerden hangisinin Mustafa Kemal'in bu görüşü doğrultusunda gerçekleştirildiği savunulamaz? A) Kapitülasyonların kaldırılması Ekonominin bağımsızlığını sağlamak B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabulü Ülkede sanayinin kurulmasını sağlamak Millî Ekonomi ilkesini hayata geçirmek 1. Mustafa Kemal, İzmir İktisat Kongresi'nde; “Askerî ve siyasî zaferlerimizi iktisadî zaferlerle taçlandırmadıkça tam bağımsızlık kazanılamaz.” demiştir. C) Demiryollarının millîleştirilmesi amaçlanmıştır. D) Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun çıkarılması E) Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın hazırlanması Yabancıların elindeki işletmeleri millîleştirmek Özel sektörü güçlendirerek ekonomiyi kalkındırmak ✎ Bu hedefleri gerçekleştirmek, Millî Ekonomiyi oluşturmak ve ekonomik hedefleri belirlemek için 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi düzenlenmiştir. 2. İzmir İktisat Kongresi’nin İzmir’de toplanmasında İzmir’in, 1) İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ✎ Kongrenin temel amacı, Türkiye’nin ekonomik kalkınmadaki hedeflerini, izleyeceği plânı ve Millî (Bağımsız) Ekonominin temel ilkelerini saptamaktır. ✎ Kongrenin başkanlığını Kâzım Karabekir yapmıştır. Batı Anadolu’da yer alması, II. Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması, III. Kurtuluş Savaşı’nın bittiği yer olması ✎ Kongre yeri olarak İzmir’in seçilmesinde İzmir’in; özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması Türkiye’nin en önemli ticaret merkezlerinden biri olması I. A) Yalnız I etkili olmuştur. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III Kurtuluş Savaşı’nın noktalandığı yer olması ✎ Kongreye; çiftçi, sanayici, tüccar ve işçi kesimin temsilcilerinden toplam 1135 kişi katılmıştır. Katılımın, ekonominin her alanından olması kongrenin halkçı yönünü ortaya koymaktadır. ✎ Kongrede “Millî Ekonomi” ilkesi benimsenmiş ve Misak-ı İktisadî (Ekonomi Andı) kararları kabul edilmiştir. Misâk-ı İktisadî ile “ekonomik kalkınmanın ulusal bağımsızlığımızın içinde kendi kaynaklarımızla gerçekleştirileceği” belirtilmiştir. Kongrede alınan kararlar doğrultusunda tarım, ticaret ve sanayi alanlarında da çok önemli çalışmalar yapılmıştır. 2) Misâk-ı İktisadî Kararları Hammaddesi yurt içinde bulunan sanayi dalları kurulmalıdır. 3. 17 Şubat 1923’te çiftçi, sanayici, tüccar ve işçi kesiminin temsilcilerinden toplam 1135 kişinin katıldığı ve “Millî Ekonomi” kararlarının alındığı İzmir İktisat Kongresi’nin başkanlığını aşağıdakilerden hangisi yapmıştır? A) İsmet İnönü B) Mustafa Kemal C) Kâzım Karabekir D) Refet Bele E) Mahmut Esat Bozkurt Yerli sanayinin gelişmesi için gümrüklerde önlemler alınmalıdır. Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır. Demiryolu yapımına önem verilmelidir. Sanayinin gelişimi için “Özel Sektör” desteklenmelidir. Ticaretin gelişmesi için bir banka kurulmalıdır. 4. Aşağıdakilerden hangisi Misâk-ı İktisadî Kararları’ndan biri değildir? Vergi sisteminde değişiklikler yapılmalı, aşar vergisi kaldırılmalıdır. A) Yerli sanayinin gelişmesi için gümrüklerde önlemler alınmalıdır. İşçilere sendika ve grev hakkı tanınmalıdır. B) Demiryolu yapımına önem verilmelidir. Kabotaj hakkımız kullanılmalıdır. C) Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır. Küçük imalâttan hızlı bir şekilde fabrikalara geçilmelidir. D) Sanayinin gelişimi için özel sektör desteklenmelidir. Anonim şirketlerin kurulması kolaylaştırılmalıdır. E) Tüm kurumlar devletleştirilmelidir. İzmir İktisat Kongresi’nde ilk kez harf inkılâbının yapılması gündeme gelmiş, ancak kabul edilmemiştir. Buna rağmen kongrede “Okuma Bayramı” kabul edilmiştir. ~ 284 ~ 1-B 2-A 3-C 4-E KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” ✎ İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda; 1924’te Türkiye İş Bankası kurulmuştur. 1925’te Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu çıkarılmıştır. 9 Aralık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesine Dair Kanun çıkarılmıştır. Bu kanunla; dışa bağımlılığın azaltılması, yerli üretimin desteklenmesi ve sanayileşmenin çabuklaştırılması durumlarına az da olsa katkı sağlamıştır. 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılmıştır. 1. İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda 9 Aralık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesine Dair Kanun çıkarılmıştır. Bu kanunla; I. dışa bağımlılığın azaltılması, II. yerli üretimin desteklenmesi, III. özel sektörün engellenmesi VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR amaçlarından hangilerinin gözetildiği savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II ✎ Ekoniminin temeli olan tarım alanında düzenleme yapılarak köylünün durumunun düzeltilmesi gerekli görülmüş ve Köycülük Siyaseti uygulanmıştır. Buna göre; köylü ağır vergi yükünden kurtarılacak, maddî yönden desteklenecek, toprağı olmayan köylülere toprak verilecek ve köylülerin elindeki üretim imkânları arttırılacaktır. C) Yalnız III E) II ve III 2. Atatürk’ün “Türkiye’nin gerçek sahibi ve efendisi gerçek üretici olan köylüdür. O halde herkesten daha çok refah, mutluluk ve zenginliğe lâyık olan köylüdür” sözü ile aşağıdaki inkılâplardan hangisi arasında bir bağlantı olduğu savunulabilir? A) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması B) İş Bankası’nın açılması C) Aşar vergisinin kaldırılması 1) Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar D) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun çıkarılması ✎ 1924’te Manisa-Akhisar’da Türkiye Tütüncüler Bankası kurulmuştur. E) I. Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nın hazırlanması ✎ Osmanlı Devleti döneminde (1888) açılan Ziraat Bankası geliştirilmiş, sermaye ve şube miktarı ile imkânları artırılmıştır. DİKKAT!... Ziraat Bankası Atatürk döneminde açılmamıştır. Bu, ÖSYM’nin adayları çelişkiye düşürmek amacıyla üzerinde sıkça durduğu bir konudur. 2) Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ✎ 1925’te aşar vergisi kaldırılmış, yerine daha az miktarda arazi vergisi getirilmiştir. Böylece köylünün üzerindeki ağır vergi yükü ortadan kaldırılmıştır. ✎ 1925’te yabancıların elindeki “tütün işletme hakkı” satın alınarak Tütün Reji İdare- si’ne son verilmiştir. ✎ 1925’te bilimsel tarım metotlarını ve modern tarım aletlerinin öğrenilmesini sağ- 3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi tarım sektöründe yapılan çalışmalardan biri değildir? A) Ziraat Bankası’nın kurulması B) Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açılması C) Fiskobirlik’in kurulması D) Tütüncüler Bankası’nın kurulması E) Aşar vergisinin kaldırılması lamak amacıyla Atatürk Orman Çiftliği açılmıştır. ✎ 1925’te ilk tohum ıslah istasyonu “Islah-ı Buzr” adıyla Eskişehir’de açılmıştır. ✎ 1928’de çiftçinin kredi, makine, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının daha ucuza kar- şılanması amacıyla Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuştur. ✎ 1929’da topraksız köylüye toprak dağıtılmasını öngören Toprak Reformu Kanunu çıkarılmışsa da istenilen başarı elde edilememiştir. ✎ 1932’de çiftçinin ihtiyaçlarını karşılamak için Ziraî Donatım Kurumu açılmıştır. 4. Atatürk Dönemi’nde çiftçinin kredi, makine, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının daha ucuza karşılanması amacıyla 1928’de kurulan kurum aşağıdakilerden hangisidir? ✎ 1933’te bu alanda uzman yetiştirmek için Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur. A) Fiskobirlik ✎ 1937’de günümüz Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün temelini oluşturan Zi- B) Toprak Mahsulleri Ofisi raat Kombinaları açılmıştır. ✎ 1937’de Urfa'da Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği açılmıştır. C) Yüksek Ziraat Enstitüsü D) Ziraî Donatım Kurumu E) Tarım Kredi Kooperatifleri ✎ 1938’de Giresun'da fındık tarımına yönelik Fiskobirlik kurulmuştur. ✎ 1938’de sermayesi devlete ait olan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) açılmıştır. 1-D 2-C 3-A 4-E ~ 285 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR 1) Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar ✎ 26 Ağustos 1924’te Atatürk’ün girişimiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk özel bankası 1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ulusal ticaret bankası aşağıdakilerden hangisidir? A) İş Bankası olan İş Bankası kurulmuştur. İlk ulusal ticaret bankası olan İş Bankası’nın açılması ile, özel sektöre kredi desteği sağlama ve ticareti canlandırma hedeflenmiştir. B) Şekerbank C) Denizbank D) Merkez Bankası İş Bankası’nın ilk genel müdürü Celâl Bayar’dır. Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nda Türk E) Sümerbank halkının ihtiyaçları için Hindistan Müslümanlarının gönderdiği 250.000 TL’lik para yardımını, bankanın ilk sermayesi olarak bu kuruma bağışlamıştır. İş Bankası 1927 yılında İtibar-ı Millî Bankası ile birleşmiş, 1928 yılında Türkiye’de ilk kumbara uygulamasını başlatmış ve 1932’de de ilk kez yurt dışında şube açmıştır. ✎ 1927’de Eskişehir Bankası (Esbank) kurulmuştur. 2. Atatürk döneminde esnaf ve sanatkârın kredi ihtiyacını karşılamak için 1933’te kurulan, ancak kaynak yetersizliği nedeniyle 1938 yılında faaliyete geçebilen kamu bankası aşağıdakilerden hangisidir? A) Etibank ✎ 1928’de Egebank İzmir’de yöresel bir banka olarak kurulmuştur. B) Sümerbank ✎ 1930’da Merkez Bankası kurulmuş, 3 Ekim 1931’de faaliyete başlamıştır. Merkez C) Halk Bankası D) İş Bankası Bankası’nın açılmasındaki temel amaç; Türk parasını düzenlemek ve korumaktır. “Millî Para Politikası”nı izleyen Merkez Bankası, ulusal bankalara destek olmuş ve daha önce Osmanlı Bankası’na ait olan “kâğıt para çıkartma” yetkisini üstlenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın bastığı ilk banknot 5 TL’dir. ✎ 1933’te esnaf ve sanatkârın kredi ihtiyacını karşılamak için Halk Bankası kurulmuş- E) Emlâk ve Eytam Bankası 3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi ticaret sektöründe yapılan çalışmalardan biri değildir? A) İş Bankası’nın kurulması tur. Bir kamu bankası olan Halk Bankası, kaynak yetersizliği nedeniyle ancak 1938 yılında faaliyete geçebilmiştir. B) Liman İşleri İnhisarı’nın kurulması C) Merkez Bankası’nın kurulması ✎ 1933’te Zonguldak Yatırım Bankası kurulmuştur. D) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması ✎ 1933’te Kayseri Millî İktisat Bankası kurulmuştur. E) Ziraî Donatım Kurumu’nun kurulması ✎ 1933’te yerel yönetimlere (belediye) finans yardımı için İller Bankası kurulmuştur. ✎ 1937’de deniz ticaretini ve filoları desteklemek amacıyla Denizbank kurulmuştur. 4. I. 2) Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar Yabancıların Türk karasularında ticaret yapmasının yasak olması, II. Yabancı gemilerin ticaret amaçlı olarak Boğazlardan serbestçe geçebilmesi, ✎ 1923 Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonlar kaldırılmış ve ekonomik bağımsız✎ 1924’te Gölcük’te ilk tersane ünitesi kurulmuştur. III. Yabancı ticaret gemilerinin Türkiye’deki nehir ve göllerde bulunmasının yasak olması ✎ Ticareti geliştirmek için karayolu ve demiryolu yapımına hız verilmiştir. Yukarıdakilerden hangileri Kabotaj Kanunu’nun kapsamında yer almaz? ✎ Yabancılara ait demiryolları ve ticaret işletmeleri satın alınmıştır. A) Yalnız I lık yolunda çok önemli bir adım atmıştır. ✎ 1925’te İstanbul'da Liman İşleri İnhisarı (Tekeli) kurulmuştur. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III ✎ 1 Temmuz 1926’da kabul edilen Kabotaj Kanunu ile karasularımızda yolcu ve yük taşıma hakkı ile önemli limanların işletme hakkı sadece Türk gemicilere verilmiştir. Bu kanunla kapitülasyonların izi tamamen silinmiş ve ticaret filoları gelişmiştir. 5. Kapitülasyonların kaldırılması DİKKAT!... Değerli adaylar, KPSS’ye yönelik bazı test ve konu anlatımlı kitaplarda Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus Olayı’nın hızlandırıcı etkisi olduğu şeklinde birtakım yanlış bilgiler yer almaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken konu, Bozkurt-Lotus Olayı’nın Kabotaj Kanunu’ndan sonra, 2 Ağustos 1926’da yaşanmış olmasıdır. Bu yüzden Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus Olayı’nın hızlandırıcı etkisinden söz edilemez. Öte yandan Bozkurt-Lotus Olayı, Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasının ne derece haklı olduğunu ortaya koyması bakımından önemli bir yere sahiptir. ~ 286 ~ Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesi Yukarıdaki gelişmelerin aşağıdaki ilkelerden hangisi doğrultusunda gerçekleştirildiği savunulabilir? B) Halkçılık A) Laiklik D) Milliyetçilik 1-A 2-C 3-E C) Devletçilik E) İnkılâpçılık 4-B 5-D KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları” ✎ 1927’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası tedavüle çıkarılmıştır. 1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası aşağıdaki yılların hangisinde tedavüle çıkarılmıştır? A) 1924 B) 1927 D) 1932 C) 1930 E) 1935 ✎ 1929’da yerli tüccarı korumak için “Gümrük Tarife Kanunu” değiştirilmiş ve ilk kez gümrük tarifeleri artırılmıştır. ✎ 1929’da Deniz Ticaret Kanunu kabul edilmiştir. ✎ 1930’da Merkez Bankası’nın açılmasına bağlı olarak Türk Parasını Koruma Kanunu çıkartılmış, böylece Türk parasının değeri korunmaya çalışılmıştır. 2. Türkiye Cumhuriyeti, gümrük tarifelerini ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde artırmıştır? A) 1925 ✎ 1936’da İzmir Enternasyonal Fuarı açılmıştır. IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ✎ Atatürk döneminde, ekonomik kalkınma amaçlı sanayileşmeye son derece önem verilmiştir. Bu sektörü desteklemek için bankalar kurulmuş, pek çok sanayi dalında fabrikalar açılmıştır. B) 1927 D) 1934 C) 1929 E) 1945 3. Atatürk Dönemi’nde, başta tekstil olmak üzere ayakkabı ve kâğıt üretimiyle ilgili fabrikaları da bünyesinde toplayan, Türkiye’nin ilk kamu yatırım bankası aşağıdakilerden hangisidir? A) Sümerbank 1) Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar ✎ 1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, Osmanlı’dan kalan kaynakları ve sermayesi tükenmiş tesislerin üretime başlaması amaçlanmıştır. B) Türkiye İş Bankası C) Halk Bankası D) Etibank E) Sanayi ve Maadin Bankası ✎ 1926’da inşaat sanayini desteklemek ve konut kredisi sağlamak amacıyla Emlâk ve Eytam Bankası kurulmuştur. ✎ 1932’de Türkiye Sanayi Kredi Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, büyük-küçük her türlü sanayi sektörüne ucuz kredi sağlanması amaçlanmıştır. ✎ 1933’te Sanayi ve Maadin Bankası’nın yerine Sümerbank kurulmuştur. İlk büyük kompleksi Adana’da açılan Sümerbank, başta tekstil olmak üzere ayakkabı ve kâğıt üretimiyle ilgili fabrikaları da bünyesinde toplamıştır. Sümerbank, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu yatırım bankasıdır. ✎ 1935’te madenlerin işletilmesi için Etibank kurulmuştur. Bu bankayla; maden kay- naklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amaçlanmıştır. 4. Atatürk Dönemi’nde, maden kaynaklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi, kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amacıyla kurulan banka aşağıdakilerden hangisidir? A) Denizbank B) Etibank C) Halk Bankası D) Sanayi ve Maadin Bankası E) Sümerbank 2) Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ✎ 1926’da ilk şeker fabrikası olan Alpullu (Kırıkkale) Şeker Fabrikası açılmıştır. ✎ 1926’da Türkiye’nin ilk özel fabrikası olan Uşak Şeker Fabrikası açılmıştır. ✎ 1926’da İstanbul'da inşaat demiri üreten ilk haddehane (imalathane) açılmıştır. ✎ 1926’da Bakırköy Çimento Fabrikası kurulmuştur. ✎ 1926’da Kayseri Uçak Fabrikası açılmıştır. (1950'li yıllarda kapatılana dek bu fabri- kada toplam 112 savaş uçağı üretilmiştir!) ✎ 1926’da Eskişehir Uçak Bakım İşletmesi açılmıştır. 5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde açılan fabrikalardan biri değildir? A) Kayseri Uçak Fabrikası B) Bursa Dokumacılık Fabrikası C) Uşak Şeker Fabrikası D) Bakırköy Çimento Fabrikası E) Eskişehir Uçak Motoru Fabrikası ✎ 1927’de Bünyan (Kayseri) Dokuma Fabrikası hizmete girmiştir. ✎ 1927’de Bursa Dokumacılık Fabrikası açılmıştır. 1-B 2-C 3-A 4-B 5-E ~ 287 ~ “Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası ✎ 28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi (Sanayiyi Özendirme) Kanunu kabul edilmiş ve özel girişimcilere bazı avantajlar sağlanmıştır. ✎ Bu kanun kapsamında yatırımcılara şu olanaklar sağlanmıştır: 1. I. Belediye sınırları dışında kurulan işletmelere arazinin ücretsiz sağlanması, aşar vergisinin kaldırılması, II. ithal malzemelere gümrük muafiyeti getirilmesi, Malzemelerin demir yolları ve deniz yollarında % 30 indirimle taşınması III. belediye sınırları dışında kurulan işletmelere arazinin ücretsiz sağlanması Yukarıdakilerden hangileri 1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun yatırımcılara sağladığı olanaklar arasında gösterilemez? İşletmelerde kullanılacak ithal malzemenin gümrükten muaf olması ✎ Teşvik-i Sanayi Kanunu, sağlanan bu imkânlara rağmen başarısız olmuştur. Bunun başlıca sebepleri; yeterli sermayenin olmaması, yeterli bilgi, teknik eleman ve tecrübenin olmaması ve 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın olumsuz etkisidir. A) Yalnız I ✎ 1928’de Ankara Çimento Fabrikası açılmıştır. B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ✎ 1928’de Gaziantep'te Mensucat (Tekstil) Fabrikası işletmeye açılmıştır. ✎ 1928’de İstanbul Bomonti (Şişli)'de Türk Mensucat Fabrikası hizmete girmiştir. ✎ 1928’de Kırıkkale’de Mermi Fabrikası açılmıştır. ✎ 1929’da Ayancık Kereste Fabrikası açılmıştır. 2. 1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun amacına ulaşamamasında; yeterli bilgi, teknik eleman ve tecrübenin olmaması, ✎ 1929’da Paşabahçe Rakı ve İspirto Fabrikası hizmete girmiştir. I. ✎ 1930’da Mecidiyeköy Likör ve Kanyak Fabrikası açılmıştır. II. ithalatın piyasadaki payının artması, ✎ 1930-1938 yılları arasında ekonomide olan “Devletçilik” modeline geçilmiştir. Bu III. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın olumsuz etkileri ekonomi modeliyle büyük sanayi yatırımları devlet eliyle gerçekleştirilmiştir. durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? ✎ 1932’de Diyarbakır Tekel Rakı Fabrikası işletmeye açılmıştır. A) Yalnız I ✎ 1933’te Eskişehir Şeker Fabrikası açılmıştır. B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III ✎ 1933’te özel sektörün sanayi alanında yatırım gerçekleştirememesi üzerine, devlet sanayileşme işini kendi üzerine almış ve I. Beş Yıllık Sanayi Plânı hazırlanmıştır. Bu plânın hazırlanmasında ilk dış kredi ve teknik yardım Sovyet Rusya’dan almıştır. ✎ 1934’te yürürlüğe giren I. Beş Yıllık Sanayi Plânı’nı uygulama görevi Sümerbank’a verilmiştir. Uygulamaya konulan bu plânla 1934-1938 yılları arasında önemli sanayi işletmeleri kurulmuştur. Sayısı çok fazla olan bu işletmelerin bazıları şunlardır: 3. Atatürk Dönemi’nde, Sovyet Rusya’nın kredi ve teknik yardımlarıyla hazırlanan I. Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nı uygulama görevi aşağıdaki bankalardan hangisine verilmiştir? B) Halk Bankası A) Etibank ✎ 1934’te Bursa'da ilk Süttozu Fabrikası açılmıştır. C) Merkez Bankası ✎ 1934’te Sümerbank Bakırköy Bez Fabrikasının açılışı yapılmıştır. D) Sümerbank E) Türkiye İş Bankası ✎ 1934’te Isparta Gülyağı Fabrikası üretime başlamıştır. ✎ 1934’te Turhal (Tokat) Şeker Fabrikası açılmıştır. ✎ 1934’te Keçiborlu (Isparta) Kükürt Fabrikası üretime başlamıştır. ✎ 1935’te Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası üretime başlamıştır. ✎ 1935’te Sümerbank Kayseri Dokuma Fabrikası'nın açılışı yapılmıştır. ✎ 1935’te Ankara Mamak'ta Gaz Maskesi Fabrikası açılmıştır. (Savunma Sanayii) ✎ 1936’da Sümerbank Malatya İplik ve Bez Fabrikası kurulmuştur. 4. I. Kırıkkale Mermi Fabrikası, II. Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası, III. Bursa Merinos Fabrikası Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Dönemi’nde kurulan fabrikalar arasındadır? A) Yalnız
