Tedavi - SABİS
advertisement
YAŞLI BİREYİN DEĞERLENDİRİLMESİ ve BAKIMI , Yaşlılık : • Biyolojik olarak yaşlanma;organizmanın organ,doku hücre düzeyinde yaşam fonksiyonlarını aksatacak şekilde değişerek beklenen ömür süresinin sonuna doğru gelme sürecidir. Yaşlanma : • Yaşamsal fonksiyonların sürekli olarak azalması,tüm organizmanın verimliliğinde görülen azalma,çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinin giderek azalması olarak tanımlanmaktadır. DSÖ insan ömründe yaşlanmaya kronolojik bir sınır getirmiştir: • 65-74 yaş genç yaşlılık • 75-84 yaş ileri yaşlılık • 85 yaş ileri yaşlılık Nüfusun Yaşlanması: 65 yaş ve üzeri nüfusun genel nüfusa oranı Genç toplum: % 4 ten az, Erişkin toplum: % 4 – 7, Yaşlı toplum: % 7 – 10, Çok yaşlı toplum: % 10 un üzerindedir. Türkiye’de 65 yaş ve üzeri nüfus GNS1990 4.3 TNSA- TNSA- GNS- TNSA- ADNKS1993 1998 2000 2003 2007 5.5 5.9 5.7 6.9 7.2 GNS: Genel Nüfus Sayımı TNSA: Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 29.09.2009 Yaş grubu ve cinsiyete göre Türkiye nüfusu Yaş grubu Toplam Erkek Kadın 65-69 1.698.583 781.165 917.418 70-74 1.373.077 629.241 743.836 75-79 1.069.961 441.289 628.672 80-84 578.879 212.383 366.496 85-89 182.188 58.552 123.636 90+ 97.487 27.473 70.014 T.C. BAŞBAKANLIK TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ (ADNKS) VERİ TABANI 2007 29.09.2009 YAŞLANMA KURAMLARI • Aşınma ve yıpranma (stokastik) – – – – Serbest radikal kuramı Metabolik hatalı sonuçlar DNA hasarı Çarpraz bağlanma veya glikolizasyon • Programlanmış yaşlanma – Sınırlı hücre bölünmesi (Telomer Kuramı) – İmmun disfonksiyon) – Nöroendokrin disregülasyon 29.09.2009 Kullanılan oksijenin bir kısmı (%3-5) biyolojik yapımıza zararlı olan serbest radikallerin oluşmasına neden olur. OKSİDATİF HÜCRE HASARI 29.09.2009 Yaşlılıkta Fizyolojik Değişiklikler: • Akciğerlerde elastikiyet azalır. • Damarlarda aterosikleroz oluşumu artar. • Sindirim kanalı peristaltizmi ve sekresyonları azalır • Kemiklerin mineral yoğunluğu azalır. Yaşlılıkta Fizyolojik Değişiklikler: • Kas dokusu azalır ,yağ oranı artar, • Duyu organlarının işlevi yavaşlar, • Hormonlar azalır, • Glükoz toleransı azalır, • Bazal metabolizma yavaşlar. Yaşlanmanın karakteristik özellikleri: • Organ rezerv kapasitelerinde azalma (özellikle stres periodlarında belirginleşme, stres cevap kapasitesinde azalma. • Homeostatik kontrolde azalma (termoregülasyon sisteminde bozukluk, baroreseptör duyarlılığında azalma), • Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinde azalma (pozisyon değişikliği ile ortaya çıkan ortostatik hipotansiyon, değişen ısıya adaptasyonda zayıflık), 29.09.2009 İnterdisipliner ekip • Konsultan geriatrist • Doktor (geriatrist, iç hastalıkları uzmanı, pratisyen hekim, aile hekimi) • Hemşire • Sosyal hizmet uzmanı • Beslenme uzmanı • Psikolog • İş ve uğraşı terapisti • Fizyoterapist GERİATRİK BAKIM VEREN KURUM ve KURULUŞLAR • • • • • HASTANELER HUZUREVLERİ YAŞLI DAYANIŞMA MERKEZLERİ BAKIMEVLERİ EVDE BAKIM VEREN MERKEZLER 05.02.2009 İTİBARİYLE HUZUREVİ HUZUREVİ SAYISI KAPASİTE SHÇEK AİT 78 7962 DERNEK VE VAKIFLARA AİT 34 2675 AZINLIKLARA AİT 7 991 DİĞER BAKANLIKLARA BAĞLI 6 2442 BELEDİYELERE AİT 22 2104 ÖZEL 112 4736 TOPLAM 259 20919 29.09.2009 YAŞLI DAYANIŞMA MERKEZLERİ MERKEZLER ERKEK KADIN TOPLAM ÜYE SAYISI ANKARA EMEK YDM 29 164 193 ANKARA MAMAK 51 39 90 ÇANAKKALE 23 169 192 İZMİR NEBAHAT DOLMAN 58 303 361 ESKİŞEHİR YDM 63 15 78 Toplam 224 690 914 29.09.2009 Geriatrik hastalarda göz önüne alınması gereken temel ilkeler: 1-Yaşlılarda hastalıkların prezantasyonu değişkendir. (hipertiroidide taşikardi, terleme veya anksiyete yerine depresif ve apatik görünüm). 2-Hastalıkların prezantasyonu nonspesifiktir. Yataktan çıkmama, yememe gibi sadece nonspesifik yakınmalar olabilir. 3-Yaşlılarda kayıt dışı hastalıklar sıktır. 4-Yaşlı hastalarda birçok patolojik durum aynı anda var olabilir ve bunlara yönelik bir çok ilaç da kullanılıyor veya değişik tedaviler uygulanıyor olabilir. 5-Yaşlılarda polifarmasi-çoklu ilaç kullanımı oranı yüksektir. 29.09.2009 Yetersizlik (disability): • Yetersizliğin saptanmasında ,günlük yaşam aktivitelerinin(GYA) ve aletli günlük yaşam aktivitelerinin (AGYA) sorgulanmasının önemi büyüktür. GYA-AGYA: • • • • • • Banyo yapma , Giyinme, Tuvalete gitme, Yataktan kalkma, İdrar –dışkı kontrolü, Yemek yeme vb… • • • • Telefon kullanma, Ulaşım, Yemek hazırlama, Alış veriş ve ev işleri yapma, • Kendi ilacını içebilme, • Kendi parasını,hesabını bilme. • GYA’ni ve AGYA’ni yardımsız sürdüremeyen yaşlıların yetersizlik durumunda olduğu kabul edilir. • Çalışmalar yaş ilerledikçe yetersizliğin,arttığını özellikle 85 yaşından sonra yetersizlik oranının %90 lara ulaştığını göstermiştir. Yaşlılıkta sık görülen yetersizlik nedenleri: • • • • • Düşme ve kırıklar, İdrar tutamama, İşitmede ve görmede zayıflık, Depresyon, Demans,inme. GERİATRİK SENDROMLAR • • • • • • • • • • • Depresyon Demans İnkontinans Bası yaraları Düşme ve kırıklar İmpotans, Prostat sorunları Yürüme bozuklukları Hipertansiyon, Koroner arter hastalığı Kalp yetmezliği • • • • • • • • Osteoporoz Osteoartrit Kanser Görme ve işitme yetersizlikleri Solunum yolu enfeksiyonları İdrar yolu enfeksiyonları Malnutrisyon Polifarmasi ÜRİNER SİSTEM SORUNLARI ÜRİNER İNKONTİNANS • Evdeki yaşlılar Sıklık %10-25 • Hastanede yatan yaşlılar %30-40 • Bakımevleri %50-75 29.09.2009 Üriner İnkontinans Nedenleri; Geçici Kalıcı • Deliryum • obsrüktif tip inkontinans • İdrar yolu enf • nörojenik mesane • Atrofik vajinit, üretrit • Psikojenik ilaçlar • İdrar çıkışında artış • Mobilitede kısıtlılık Önemi • • • • • • • Deri lezyonları Bası yaraları Üriner sistem infeksiyonları >> sepsis Utanma, damgalanma, depresyon Bakımevine yerleştirilme riskinde artış Bakıcıda tükenmişlik, depresyon Maliyet YAKLAŞIM • Yaşam tarzı değişiklikleri ??? • Medikal tedavi • Cerrahi tedavi ÜRİNER SİSTEM ENFEKSİYONLARI • yaşlı ve kronik hastalığı olanlarda daha ciddi seyreder ve yüksek oranda tedavi yetersizlikleri vardır. nedenleri Yaslı kadın hasta Yaslı erkek hasta • Mesanenin tam bosalmaması • Östrojenin azalması • Üriner sistem anomalisi • Üretral striktür veya girişim • Prostat hipertrofisi • Tas Mental bozukluk Perineal kirlilik Düşük idrar akımı Seyrek işeme Rezidü idrar kalması Etiyoloji ●E. coli ●Klebsiella ● Proteus mirabilis ● Pseudomonasspp. ●S Saprophyticus ● Koagülaz negatif stafilakoklar ● Enterokoklar Üriner Sistem İnfeksiyonları Ateş Bilinç değişikliği Genel durum bozukluğu Üriner semptomlar Bulantı-kusma İDRAR KÜLTÜRÜ Yaklaşım; • Nedene yönelik örneğin mesane inkontinansı tedavisi, yapısal anomalinin giderilmesi • Perineal hijyen • Hidrasyon • Antibiyotik DÜŞME ve KAZALAR Yaşlıların yarısında düşme öyküsü bulunmakta; %60’ı ev ortamında %30’u toplumsal alanlarda, %10’u sağlık bakım kurumlarında Düşmeyi Artıran Risk Faktörleri Yaş ve kadın cinsiyeti İnkontinans Kas Güçsüzlüğü Depresyon Düşme Öyküsü Ortostatik Hipotansiyon Yürüme Problemleri Kognitif Fonksiyon Bozuklukları Denge Problemleri Görme Problemleri Yardımcı Cihaz Kullanımı İnme Hikayesi Artrit ≥4 İlaç Kullanımı • Yaşlıların %26’sının güvenli ev koşullarına ve güvenli davranışlara sahip olmadığı saptanmıştır. Çevre güvenliğini artırmaya yönelik uygulamalar?? UYKU SORUNLARI Yaşlıların %40’ında yaşanmaktadır. 29.09.2009 YAŞLILARDA UYKU BOZUKLUKLARI • Uykusuzluk (İnsomnia) • Uyku Apne Sendromu • Periyodik Bacak Hareketleri (PBH) ve Huzursuz Bacak Sendromu (HBS) • REM Uykusu Davranış Bozukluğu (RUDB) 29.09.2009 Tedavi İlaç • • • Dışı Tedaviler Uyku Hijyeni: Gevşeme teknikleri Uyku Kısaltma Tedavisi: İlaç tedavisi BESLENME SORUNLARI toplumda yaşayan yaşlıların yaklaşık %30’unda, geriatrik hastaların %50’sinde malnutrisyon saptanmıştır Yaşlı beslenmesini etkileyen nedenler; • • • • • • • • • iştahı, hastalıklar veya kullanılan ilaçlar, depresyon veya mental sorunlar yaşlının tek başına yaşaması, fiziksel engeli, bu konuda yardımcı olacak kişi ve kurumların olmaması, çiğneme ve dişlerle ilgili sorunlar, yutma güçlükleri Tat ve koku değişiklikleri, sedanter yaşam metabolik aktivitenin düşmesi yeterli beslenmesini sağlayacak gelirinin olmamasıdır. Yaklaşım • Öğün düzenlemesi: öğün araları düzgün, öğün sayısı çok, öğün miktarı az • Sağlıklı beslenme davranışı kazanmasını sağlama, • Yeterli sıvı alımı, deri turgoru ve dil kontrol edilmeli, özellikle sıcak yaz aylarında, dehidratasyon belirtilerini izle!!!! • Yaşlının günlük besin gereksinimi 30-40 cal/kg, 1 gr/kg protein yağlar günlük kalorinin %25 ini kapsamalıdır. • Ca ve diğer mineraller ile D vitamini osteoporozun önlenmesi için • Son altı ay içinde %10 veya daha fazla kilo kaybı veya artışı var mı? • Konstipasyon?? POLİFARMASİ Genelde gerekli ama bazen de gereksiz olarak reçeteli ve/veya reçetesiz birden fazla ilacın kullanımı... Çoklu ve/veya kronik polifarmasiye neden etkenlerdir. hastalıklar olan ana İlaç kullanımını etkileyen değişiklikler Absorpsiyon Metabolizma Gastrik asit üretimi Hepatik kan akımı Gastrik pH Hepatik kütle Gastrointestinal kan akımı Enzimatik aktivite Gastrointestinal mukoza hücre kütlesi Gastrointesinal motilite Itrah Renal plazma akışı Dağılım Glomerüler Total vücut suyu Vücut yağ/vücut ağırlığı oranı filtrasyon Serum albümini Tübüler fonksiyon Kalp debisi Kalp, beyin, ve kaslara kan akımı Uyumu etkileyen nedenler: • • • • • • • • • Çoklu ilaç kullanımı, Bu grubun düzenli ilaç kullanımında yetersiz kalması, İlaç-ilaç etkileşimi, İlaç alımına bağlı semptomların niteliği, Semptomların düzelmesi veya düzelmemesi ile hastanın kendi kararıyla tedaviye son vermesi, Tekrar hastalanırım kaygısı ile ilaç biriktirmeye gereksinim duyulması, Hafıza kaybı, görme ve işitme duyusunun bozulması, bu grupta sıklıkla rastlanan motor aktivitede azalmalar, İlaç kap veya şişe kapaklarını açmada zorlanmalar, İlacın yüksek maliyeti ve sınırlı gelir. 29.09.2009 İlaç uyumunu artırmaya yönelik uygulamalar??? 29.09.2009 YAŞLILARDA SIK GÖRÜLEN HASTALIKLAR Ülkemizde 65 yaş üzeri nüfusun %90’ının kronik hastalığı olduğu bunların; %35’inin iki, %23’ünün üç, %15’inin dört ya da daha fazla kronik hastalığı olduğu saptanmıştır. Yaşlılarda Mortalite Sıralaması • Kalp hastalıkları, • Kanserler, • Serebrovasküler hastalıklar, YAŞLILARDA GÖZLENEN HASTALIKLARIN ÖZELLİKLERİ •Genellikle birden fazla patoloji •Atipik belirtiler veya gizli seyir •Tedavi edilmediği takdirde hızlı kötüleşme •Komplikasyon gelişme riski yüksek •Genellikle aynı anda birçok ilaç kullanımı •Genellikle fonksiyon sorunu ve rehabilitasyon ihtiyacı KALP HASTALIKLARI KORONER ARTER HASTALIĞI • İnsidansı yaşla doğrudan ilişkilidir. • KAH’dan ölenlerin %85’İ 65 yaş ve üzeri • En sık ölüm nedenidir. 29.09.2009 Yaşlanmayla oluşan değişiklikler Kalp • Miyokard esnekliği azalır • Kardiyak miyosit sayısı azalır • Perikardiyal yağ dokusu artar • Kan basıncı artar • Kalp hızı azalır • Miyokardiyal kontraktilite azalır 29.09.2009 Damarlar • Arter duvar kalınlığı artar • İntimal kollojen ve lipid içeriği artar • Subendotelde ca, lipid birikir, bağ dokusu artar • Elastaz aktivite artar • Pulmoner damar direnci artar Aterosklerotik Risk Faktörleri • Sigara – – – – Aterom plaklarını artırır Fibrinojen konsantrasyonunu artırır Trombosit aggregasyonunu artırır HDL azaltır, LDL artırır • LDL (amaç <100 mg/dl) • Diyet • HT (<140/90 mm/Hg, diyabetikse <130/80 mm/Hg) • Trombojenik faktörler (aspirin ted, antikoagülan ted, GİS kanama?) 29.09.2009 • 65 yaş ve üzeri grupta total kolesterol ve LDL-K düzeltilmesiyle 2 yıl içinde koroner olay gelişme riski %45 azalmaktadır. 29.09.2009 Yaşlıda kronik KAH tedavisi • Medikal tedavi • Girişimsel Tedavi – PTCA – PTCA-Stend • Cerrahi Tedavi-CABG 29.09.2009 HİPERTANSİYON Patofizyoloji • aorta ve büyük damarların serleşmesi ve kompliansının azalması • sistemik vasküler rezistans artışı, • baroreseptör reflekslerinin zayıflaması, • kardiyovasküler beta reseptör aktivitesinin azalması, • plazma volümü azalmasına rağmen renin aktivitesinin düşmesi • çevresel faktörler – diyet, – stress, – inaktivite, – obezite Hipertansiyon sınıflaması, ESC, 2007 Kategori Sistolik KB Optimum Normal Yüksek normal Evre 1 hipertansiyon Evre 2 hipertansiyon Evre 3 hipertansiyon İzole sistolik hipertansiyon 29.09.2009 <120 120-129 130-139 140-159 160-179 >180 >140 Diyastolik KB ve ve/veya ve/veya ve/veya ve/veya ve/veya ve <80 80-84 85-89 90-99 100-109 >110 <90 Önemi • • • • • kalp yetmezliği (6 kat) inme, Aterosklerotik kardiyovasküler hastalık (KVH), böbrek yetmezliği Mortalite artışında (kadınlarda 8, erkeklerde 2 kat) bağımsız risk faktörü SKB kardiyovasküler morbidite ve mortalite için, DKB’ndan daha kuvvetli bir belirleyicidir. 29.09.2009 Yaşlılarda dikkat edilecek bazı özellikler • • • • • Psödohipertansiyon Psödohipotansiyon Beyaz önlük hipertansiyonu Ortostatik hipotansiyon Postprandial hipotansiyon 29.09.2009 Hipertansiyon Kontrolü AMAÇ • SKB <140 ve DKB<90 mm Hg olması • renal hastalık ve diabetes mellitus varlığında <130/80 mm Hg olması • DKB 55 mmHg’nin altına düşürülmemeli YAKLAŞIM Yaşam tarzı değişiklikleri Farmakolojik tedavi – tiyazid tipi diüretikler – KKB 29.09.2009 Hipertansiyonun önlenmesi ve tedavisi için yaşam tarzı değişiklikleri • Kilolu iseler kilo vermeleri sağlanmalı • Alkol alımı kısıtlanmalı • Aerobik fiziksel aktivite artırılmalı (haftanın çoğu gününde 30-45 dk) • Sodyum alımı kısıtlanmalı • Sigara bıraktırılmalı • Diyet (DASH) – – – – – doymuş yağ ve kolesterol tuz tüketimi azaltılmalı Ca K MG tüketimi arttırılmalı Sebze meyveden zengin (4-5 porsiyon) Fiber (5-6 porsiyon/gün) Düşük yağlı süt ürünleri (2-3 porsiyon) 29.09.2009 İNME %70 i 65 yaş üzerindedir. * İnmeli hastaların %30’u bir yıl içinde (%20’si erken dönemde) kaybedilmektedir. • erişkinlerde ilk sırada maluliyet nedeni İnme tipleri ve insidansı • İskemik (infarkt): Insidans % 80-mortalite % 40 – % 50 - Trombotik – atheroskleroz • Büyük damar % 30 (karotid, middle cerebral) • Küçük damar % 20 (lacunar stroke) – % 30 Embolik (kalp hast / atheroskleroz) • Hemoraji: Insidans % 20- mortalite % 80 – Intraserebral %15 – Subaraknoid %5 SVH risk faktörleri • Değiştirilebilen • Değiştirilemeyen – Yaş (%70 i 65 yaş üzeri) – Cins (İnsidansı erkeklerde kadınların 1,3 katı) – Irk – Aile öyküsü – HT (>165/95 mmHg, *4, %60’ından sorumlu) – DM – Kalp hastalıkları (Atriyal fibrilasyon, infektif endokardit, mitral stenoz, miyokard infarktüsü, sol ventrikül hipertrofisi ) – Hiperlipidemi – Sigara (*2) – Orak hücreli anemi – Alkol – İlaç kullanımı ve bağımlılığı – Hormon tedavisi (OK, HRT) – Hiperkoagülabilite TEDAVİ • Antiödem tedavi -ozmatik diürezler -hipertonik solüsyonlar • steroidler • İskemik inmede trombolitik tedavi :Akut iskemik inmelerde ilk 3 saatin içinde tPA uygulanması onaylanmıştır. • Analjezikler • Antiemetikler Sedatifler bilinç düzeyini değiştirecekleri ve solunumu deprese edebilecekleri için tercih edilmemelidir. 29.09.2009 İNMELİ HASTAYA YAKLAŞIM • Hastanın medikal durumunun stabilizasyonu • İskemik ve hemorajik inme ayırıcı tanısının yapılması • Komplikasyonların önlenmesi • Erken rehabilitasyon girişimlerinin uygulanması • Tekrarlayıcı inmeyi önlemeye yönelik koruyucu tedavi indikasyonlarının belirlenmesi 29.09.2009 DEMANS • Bellek ve bir ya da daha çok kognitif özelliğin bozukluğudur • Bu durum başka bir tıbbi hastalıkla açıklanamaz DSM IV-APA 2000 DİĞER KOGNİTİF ÖZELLİKLER • Yürütücü işlevlerde bozulma • Afazi • Agnozi ALZHEİMER DIŞI KOGNİTİF YIKIM NEDENLERİ • Depresyon • Vasküler demans • İlaç, alkol, toksinler (CO, alüminyum, civa, kurşun, arsenik) • Kafa içi yer kaplayan oluşumlar • Hipoksi • Kafa travması • Hidrosefali • İnfeksiyonlar (Sifiliz, memenjitler, ensefalitler) • Beslenme bozuklukları-vitamin yetmezlikleri (B1, B12, Folik asit yetmezlikleri) • Metabolik bozukluklar (Hipotiroidi, renal hastalıklar, karaciğer yetmezliği) ALZHEİMER %50-80 demans nedeni KLİNİK SEYİR • Yavaş başlar • Sinsi ve yavaş ilerler • Başlangıçta sadece bellek bozukluğu ile başlar • Zamanla diğer kognitif, psikiyatrik ve işlevsel sorunlar eklenir • Geri dönüşümsüzdür. KESİN RİSKLER • Yaş • Aile hikayesi • cinsiyet • • • • OLASI RİSKLER Kafa travması Düşük eğitim Vasküler hastalık ve ateroskleroz (sigara, hipertansiyon) Diğer genler (Down sendromu vs) KORUYUCU FAKTÖRLER • östrojen • antioksidanlar • anti-inflamatuar ilaçlar • düşük yağlı diyet • aerobik egzersiz • zihinsel aktivite KLİNİK DEĞERLENDİRME • • • • • • TIBBİ HİKAYE İLAÇ HİKAYESİ SOSYAL HİKAYE PSİKİYATRİK DEĞERLENDİRME NÖROLOJİK DEĞERLENDİRME BİYOKİMYA • TAM KAN , b12 SEVİYESİ, TİROİD FONKSİYONLAR vb.. • GÖRÜNTÜLEME • BT / MRI Tedavi Asetilkolinesteraz inhibitörleri N-metil-D-aspartat Asetilkolin parçalanmasını önlemeye yardımcıdır. Genelde hafif-orta şiddetli Alzheimer hastalığında tercih edilirler. Yan etkiler: bulantı, kusma, diyare, baş ağrısı, halsizlik, iştah değişimleri, uyku bozuklukları, kas güçsüzlüğü, kilo kaybı, mide iritasyonu, ülser riskini de artırırlar. 29.09.2009 (NMDA) reseptör antagonistleri transmitter olan glumat’ı düzenleyici etkiye sahiptir. Onaylanmış tek NMDA orta ve ciddi Alzheimer tedavisinde kullanılan memantindir. yan etkiler: baş ağrısı halsizlik, kusma, öksürük, sırt ağrısı, konfüzyon, kabızlık ve uyku hali mevcuttur. Genel yaklaşım • Hastayla vesayet meselelerini de içerecek şekilde geleceğin gerçekçi bir biçimde tasarlanmasına yönelik tartışılmaya gayret edilir. • Hobiler ve sosyal ilişkileri sürdürmenin önemi aktarılır. • Araba kullanmayı sürdürmenin sakıncalarından sözedilir. • Hasta yakınına destek grupları hakkında bilgi verilir ve dernek aktivitelerinde yer alması doğrultusunda cesaretlendirilir. • • • • • Ev kazaları gözden geçirilir. Yalnız yaşamaması yönünde teşvik edilir Sfinkter kontrolünü arttırıcı yöntemler üzerinde durulur. Gündüz bakım evlerinin değerlendirilmesi teşvik edilir. Hasta yakını yükü gözden geçirilir ve muhtemel bir depresyona karşı önlem alınır. • Evde profesyonel yardım ve bakımevine nakil teşvik edilir. • Yatak yaraları, kontraktürler, üriner ve solunum sistemi enfeksiyonları, malnutrisyon. 29.09.2009 Spesifik yaklaşım alanları • Davranış modifikasyonu • Uğraşı rehabilitasyonu • Çevrenin ve bakıcıların stabilizasyonu • Çevresel manipülasyonlar • Müzik • Mevcudiyetin simülayonu Yaşlılık :))) Ahmet bey 97'sinde... Hüseyin bey ise 92'sine erişmiş. Yıllardır dostlukları devam etmekte... Bir gün Ahmet bey, Hüseyin beyin evinde yemeğe davet edilmiş. Ahmet beyin dikkatini çekmis o gece... Hüseyin bey karısına hitap ederken 'Gülüm', 'Hayatım', 'Balım', 'Tatlım', 'Şekerim', 'Sevgilim', 'Ruhum' gibi laflar kullanıyor. Bir ara karısı mutfaktayken yine: '- Birtanem, nerelerdesin, yemeğin soğuyacak' demiş. Ahmet Bey dayanamamış: '- Yahu dikkat ediyorum, karına ne iltifatlı laflar ediyorsun. Ballar, şekerler.... Bunca seneden sonra olacak sey değil, bravo sana' demiş. Hüseyin Bey şöyle bir arkasını dönüp karısının hâlâ mutfakta olduğunu tespit ettikten sonra: '- Sorma birader' demiş... '- Ne balı ne şekeri... 10 yıl oluyor bizim hatunun adını unuttum. Bir türlü çıkaramıyorum...' GÖRME SORUNLARI KATARAKT - %90 yaşa bağlı (senil katarakt). - 50-70 yaşından sonra % 50-60 görülebilir. - Yıllar geçtikçe küçük protein molekülleri lenste yığılmaya başlar ve sonunda lens saydamlığını kaybeder ve isli, buzlu, lekeli cam gibi olur. Belirtileri: çift görme şekilsiz veya bulanık görme akşam görmede zorluk yaşanması parlak ışıkların etrafında hare derinlik hissi kaybı, göz yorgunluğu, başağrısı Tedavi: Cerrahidir 29.09.2009 PRESBİYOPİ • Yaşa bağlı lensin esnekliğini kaybetmesi nedeniyle, cisimlerin 50 cm. den daha yakından görülmelerinde zorlanmadır. • 40 yaşından sonra her 10 yılda bir, +1 numara büyüme gösterir. Tedavi; • gözlük veya lens kullanımı iledir. GLOKOM Önemi; %90’ı 40 yaş üzerinde görülen, önlenebilir, 2. sıradaki körlük nedeni. Belirtileri: • göziçi basıncının yükselmesi • Optik sinir harabiyeti • görme alanının kaybı Nedenleri: İleri yaş Yapısal sorunlar Tedavi: 1) İlaç tedavisi 2) Laser uygulaması 3) Cerrahi tedavi Tipleri: – Açık açılı glokom (%85-90) – Kapalı açılı glokom – Sekonder glokom (diyabet, katarakt, travma vs.) Korunma: • Aile öyküsünde ve 40 yaş sonrasında yılda bir kontrol (göziçi basıncı ölçümü) İŞİTME SORUNLARI • En sık kronik hastalıklar içinde 4. sırayı işitme kaybı • Yaşlılar çoğunlukla duyma problemlerini kabul etmez • Yaklaşık dörtte üçüne işitme cihazı önerilir. PRESBİAKUZİ • Sensorinöral tipte dejenerasyon ve seniliteye bağlı olarak konuşmanın kavramsallaştırmasındaki güçlük. • Gelen sesi duydukları ancak anlayamadıkları şeklindedir. • Daha çok tiz sesleri duymakta, anlamakta güçlük çeker. İŞİTME CİHAZI • İşitme cihazı gelen sesin şiddetini yükseltir konuşmanın ayırt edilmesi veya anlaşılmasına direkt olarak yardımı olmaz. Konuşulanları anlamadaki güçlüğün minimale indirgenmesi için işitsel, görsel ve işitsel-görsel yetenek geliştirme teknikleri uygulanır. • Uygun işitme cihazı seçimi • Adaptasyon ve uyum programları HAREKET SİSTEMİ SORUNLARI OSTEOARTRİT En sık görülen eklem hastalığı 75 yaşın üzerinde %80 Osteoartritde eklem değişiklikleri Semptomları Bir ya da daha fazla eklemde ağrı, sertlik, katılık Eklemin genişlemesi, deforme olması Bazı durumlarda şişlik Hareket sırasında eklemde krepitasyon Belirtiler yavaş başlar eklem kullanıldıkça atar. 29.09.2009 En sık Görüldüğü Eklemler Boyun Bel Kalça El parmak eklemleri Diz Ayak parmak eklemleri 29.09.2009 Osteoartrit Tedavisinde Amaç Ağrıyı gidermek Hareketteki kısıtlanmayı düzeltmek, aktivitelerin sorunsuz yapılmasına yardımcı olmak Hastalığın ilerlemesini engellemek Yaşam kalitesini artırmak 29.09.2009 Tedavi Eğitim ve kilo verilmesi, eklemlerin korunması için öneriler Aneljezikler ve antiinflamatuvar (NSAİ) ilaçlar Egzersiz Fizik tedavi ve rehabilitasyon Yüzeyel sıcak veya soğuk uygulamalar, Masaj, Derin ısıtıcılar, Hidroterapi, Elektroterapi, TENS Yardımcı aletler (ortez, ayakkabı ve yürüme cihazları) Eklem içi ilaç uygulamaları Cerrahi yöntemler (osteotomi, protez...) 29.09.2009 PNÖMONİ • Yaşlılarda genç erişkinlere göre 3-5 kat fazla görülmektedir. • %90’dan fazlası hastaneye yatış gerektirmektedir. • Pnömoniden ölümlerin %90’a yakını 65 yaş ve üzerindekilerde görülmektedir. • Yaşlılarda görülen pnömonilerin atipik seyrettiği ve alışılmış klinik belirtilerin olmayabileceği unutulmamalıdır. Etken • S. pneumoniae • H. influenza • Gram negatif bakteriler • S. aureus • B grubu streptokok • M. catarrhalis • C. pneumoniae • L. pneumophila • • • • RSV İnfluenza virüs Rhinovirüs Human metapneumovirüs Neden • Mekanik savunma bariyer değişiklikleri – azalan akciğer elastisitesi bağlı rezidüel kapasite azalması amfizem). – Mukosiliyer klerens ve öksürük etkinliğinin azalması – Orofarenjial mikroaspirasyon – orofarenjial kolonizasyon – kıkırdak kosta kalsifikasyonu, – solunum kas güçsüzlüğü, – uzamış apne ve hipopneler gibi solunum patterni ve mekaniğindeki değişiklikler – Özellikle alkol, sedatif ilaç kullanımı, nörolojik kusurlar ve nazogastrik tüp uygulanmasının yaşlılarda aspirasyon riskini artması • İmmun sistem değişiklikleri 29.09.2009 Semptomlar Bulgular Konfüzyon Hipotansiyon Depresyon Ateş yokluğu • İştahsızlık Dehidratasyon Debilite Takipne Eşlik eden hastalıkta alevlenme Taşikardi Bulantı ve kusma Deliryum 29.09.2009 TEDAVİ Antibiyotik; beraber bulunan hastalıklar, böbrek, karaciğer fonksiyonları gibi bir çok değişkene bağlı saptanır. KORUNMA kronik hastalıkları kontrol altına almak; sigara, alkol alışkanlığı sınırlamak; dengeli beslenmeyi sağlamak; gereksiz ilaç kullanımını önlemek; solunum yolu kolonizasyonundan sakınmak ***İnfluenza (grip) ve pnömokok aşıları KANSER • Tüm malignensilerin yaklaşık %80’i 55 yaş üzeri bireylerde görülmekte; • tüm kanser ölümlerinin %70’i ise bu yaş grubunda görülmektedir. Yaşlılarda kanser insidansının artış nedeni; *Yaşlanma ile oluşan moleküler değişiklikler ve bağışıklık sistemindeki yetersizlik, yaşlı dokuların karsinojenlere duyarlılığını artırır. Yaşlılarda en sık görülen kanserler • Epitelyal kanserler (%84) – bazal hücreli veya skuamoz hücreli cilt kanserleridir (%29) • • • • Meme (%11) Prostat (%10) Akciğer (%10) Kalın bağırsak kanserleri (%5) Korunma • Primer – Diyet – Düzenli egzersiz – Sigaranın bıraktırılması • Sekonder – Riskli grupların tanınması Kanser taraması • • • • • Mamografi : 50 yaş üzeri yılda bir Gaitada gizli kan: Yılda bir Prostat spesifik antijen: 2-3 yılda bir ??? Rektal muayene: 40 yaş üzeri yılda bir Pap smear:70 yaş ve üstünde son 3 veya daha fazlası normal gelirse serviks kanseri için tarama sonlandırılabilinir. • Tümör belirleyicileri : rutin değil • Kolonoskopi: 50 yaş sonrası 10 yılda • Sigmoidoskopi: 5 yılda Tedavisinin Belirlenmesi • • • • • Kapsamlı değerlendirme Kanser evrelemesi Cerrahi risk değerlendirmesi Kemoterapi uygunluğunun değerlendirilmesi Radyoterapi uygunluğunun değerlendirilmesi • Böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi 29.09.2009 GÖZÖNÜNDE BULUNDURULMALI!! • • • • • • Yaşlı hastanın bakımı zor Çoklu ilaç kullanımı var Kemik iliği rezervleri azalmış Nörotoksik etkiler daha sık Kemoterapi komplikasyonlarının daha sık Ağrı kontrolü daha zor – düşük doz ve kısa etkili analjezikler (opiat grubundan kaçınılması) – İlaç dışı yöntemler (relaksasyon yöntemleri, sıcak uygulama, vibrasyon gibi), 29.09.2009 GERİATRİK DEPRESYON • 65 yaş üstü bireylerin %10-25’inde önemli düzeyde depresyon saptanmıştır. • Huzurevlerinde evde yaşayanlara göre daha yüksektir. • Yaşlılıkta depresif belirtilerin normal sayılmasının ya da hastalık/ ilaç yan etkilerine bağlanması depresyonun az tanınmasına yol açmaktadır. 29.09.2009 Nedenleri 29.09.2009 Yaşlılarda depresyon tedavisinde dikkat edilmesi gerekenler • • • • • • • • • Yaşlılıkta ortaya çıkan fizyolojik değişiklikler İlaç etkileşimleri Eşlik eden hastalıklar Depresyonun özellikleri Önceki antidepresan tedavilere verilen yanıt Tolerabilite Güvenlik Yan etkiler Hastanın ilaç uyumu Geriatrik Depresyon Skalası 15 soru kısa form 15 puan 5 puan üzeri depresyon 30 soru uzun form 11 puan ve üzeri depresyon 29.09.2009 Tedavi • Farmakoterapi (iyileşme daha uzun zamanda, ortalama 6-12 hafta) • psikoterapi, • toplum desteği sağlama, • EKT (Elektrokonvüsif tedavi) Yaşlılarda Acil Olarak Müdahale Gerektiren Durumlar: • Göğüs ağrısı :kalp damar hastalıklarına,infaktüste,atardamaryırtılmalarında ,akciğer damarlarında tıkanmalara,göğüs boşluğuna hava toplanmasına,pnömoniye,kas iskelet sistemi hastalıklarına bağlı olabilir. Bayılma : • Beynin kan akımının azalmasına bağlı olarak gelişebilir.Kalp atımında düzensizlik,tansiyonun düşmesi,damar sisteminde bozukluklar,beyin damarlarında tıkanıklık veya kanama,bilinç kaybına neden olabilir. GİS Kanamaları: • Üst ve alt kanamalar olabilir.Uzun süreli antienflamatuvar ilaç kullanımı mide ve kolon sekresyonlarının azalması nedeniyle oluşabilir. • Üriner sistem enfeksiyonları: • Tedavi edilecek bir hastalık olan Üriner sistem enfeksiyonları ileri yaşlarda mortalite riskini arttırır.bu nedenle yaşlılarda genel durum bozukluğunda üriner sistem enfeksiyonlarının da araştırılması gerekmektedir. Sıcak çarpması: • Yüksek ateş,merkezi sinir sistemi bozuklukları,terleme kaybı olur. Yaşlılığın sonuçlarından korunmak için neler yapılabilinir? • Günümüzde genetik olarak yaşlanmayı durdurmak mümkün değildir.Yaşam uzadıkça hastalıklar ve yetersizliklerle geçen sürede uzamaktadır. • Hastalıklar ve yetersizlikler birincil koruma önlemleri ile oluşmadan önlenmeye çalışılabilinir. Yaşlılıkta Birincil Koruma Önlemleri: • Beslenmenin düzenlenmesi,sigara ve alkolden uzaklaşma,spor yapma,kazaların önlenmesi,zihinsel aktiviteyi arttırma,sosyal aktivitelere devam etme,hormonların ve ilaçların doğru kullanılması… Yaşlılıkta İkincil Korunma Yöntemleri: • Hastalıklara ve yetersizliklere erken tanı konulabilir. • Erken tanı tarama testleriyle konur. • GYA ve AGYA ‘nin ölçülmesi yetersizliklerin saptanmasında tarama testi olarak kullanılabilir Üçüncül Koruma Önlemleri: • Hastalıkları ve yetersizlikleri yanında ekonomik,çevresel ve sosyal desteğide eksik olan yaşlılar riskli gurubuna girebilirler. • Üçüncül korumada riskli yaşlılara verilebilecek fiziksel,sosyal,çevresel ve ekonomik her türlü destektir.
