PARA POLİTİKASI VE ARAÇLARI Para politikasının

PARA POLİTİKASI VE ARAÇLARI
Para politikasının hedefleri
1. Fiyat istikrarını sağlamak
2. Finansal istikrarı sağlamak
3. Ekonomik büyümeyi sağlamak
4. Tam istihdamı sağlamak
5. Döviz kurlarında istikrarı sağlamak
6. Faiz oranlarında istikrarı sağlamak
Para Politikasının Genel Araçları
1-Açık Piyasa İşlemleriMerkez Bankasının devlete ait kısa vadeli senetleri alıp satması
işlemine açık piyasa işlemleri denir.
Açık Piyasa İşlemlerinin Uygulanma Biçimleri
Doğrudan (kesin) Alım: Piyasada kalıcı bir likidite sıkışıklığı olması durumunda Merkez
Bankasının başvurduğu bir yöntemdir.
Repo (geçici satın alma işlemi): Piyasada geçici likidite sıkışıklığı olması durumunda
kullanılan bir araçtır. Merkez Bankası, APİ yapmaya yetkili bankalardan menkul kıymetleri
ilerde belirlenen bir tarihte belli bir fiyattan geri satmak taahhüdüyle belirli bir süre için satın
almaktadır.
Doğrudan (kesin) Satım: Piyasada kalıcı bir nitelikte likidite fazlası olması durumunda
başvurulan yöntemdir.
Ters Repo (geçici satış işlemi): Piyasada geçici bir likidite fazlası olması durumunda
başvurulan bir yöntemdir.
Açık Piyasa İşlemlerinin Etkileri
 Miktar Etkisi Açık piyasa işlemleri vasıtasıyla banka rezervlerinin ve dolayısıyla da
kaydi para yaratma mekanizmasıyla para arzının etkilenmesidir.
 Fiyat Etkisi Merkez Bankasının piyasada menkul kıymet alıp - satması, menkul
kıymetin denge fiyatını etkiler. Menkul kıymetlerin fiyatları ile faiz oranı arasında ters
yönlü bir ilişki mevcuttur.
 Dinamik Açık Piyasa İşlemi: Uygulanan para politikasının amaçları yönünde
ekonomik faaliyetleri etkileyebilmek için Merkez Bankasının banka rezervlerini,
parasal tabanı ve para arzını değiştirmek amacıyla yürüttüğü açık piyasa işlemidir.
 Defansif Açık Piyasa İşlemi: Merkez Bankasının kontrolü dışındaki faktörler
nedeniyle parasal tabanda ve banka rezervlerinde meydana gelen değişiklikleri
dengelemek amacıyla yürütülen açık piyasa işlemidir.
Açık Piyasa İşlemlerinin Ekonomi Üzerindeki Etkileri
 Para Arzını Etkileme Kanalı
 Menkul Kıymet Fiyatlarını Etkileme Kanalı
 Ekonomik Birimlerin Beklentileri
Açık Piyasa İşlemlerinin Avantajları
o Tamamen Merkez Bankasının denetimindedir.
o Son derece esnektir.
o Yapılan hatalar hemen düzeltilebilir.
o Kapsamlı bürokrasi gerektirmeyen ve kolay icra edilen işlemlerdir.
2-Reeskont Politikasının
 Merkez Bankasının fonksiyonlarından biri de bankaların bankası olmasıdır. Bu
fonksiyon kapsamında bankalar nakit ihtiyacı içinde oldukları zaman Merkez Bankası
bankalara borç verebilmektedir. Bu anlamda verilen krediye reeskont kredisi, bu
krediye uygulanan faiz oranına ise reeskont oranı adı verilmektedir.
 Reeskont oranlarının Merkez Bankası tarafından yükseltilmesi, bankaların borçlanma
isteklerini azaltır. Bu şekilde Merkez Bankası para arzı artışını sınırlandırmış
olmaktadır.
Reeskont Politikasının Avantajları
 Finansal paniklerin önlenmesinde son derece önemlidir.
 Merkez Bankasının likiditenin son kaynağı olma fonksiyonunu yerine
getirmesine yardımcı olur.
Reeskont Politikasının Dezavantajları
 Anons etkisi: Merkez Bankasının reeskont oranı aracılığıyla izlediği para
politikasındaki bir değişikliğin sinyalini piyasalara vermesidir. Bu etki
piyasalar tarafından yanlış yorumlanabilir.
 Merkez Bankasının likiditenin son kaynağı olma fonksiyonu kötü niyet
sorunlarına (bir finansal işlemin gerçekleşmesinden sonra ortaya çıkan
sorunlar) neden olabilir. Bu politika, Merkez Bankasının likiditenin son
kaynağı olma fonksiyonunu gerçekleştirme amacıyla kullanıldığından kötü
niyet sorunlarına yol açabilir.
 Piyasa faiz oranları değiştikçe reeskont politikasında da dalgalanmalar
oluşabilir.
3-Zorunlu Rezerv Politikası
Rezerv Politikası
Rezerv Arzı: Faiz oranı ile rezerv miktarı arasındaki doğru orantıya verilen isimdir.
Rezerv Talebi: Faiz oranı ile rezerv miktarı arasındaki ters orantıya verilen isimdir.
Rezerv Talebi:
 Açık Piyasa İşlemleri
Alım → Rezerv arzı sağa kayar.
Satım → Rezerv arzı sola kayar.
 Reeskont politikası
Reeskont oranı artarsa→ Rezerv arzı sola kayar.
Reeskont oranı düşerse → Rezerv arzı sağa kayar.
 Zorunlu rezerv politikası
MB zorunlu rezerv oranını artırırsa → Rezerv talebi eğrisi sağa kayar.
MB zorunlu rezerv oranını azaltırsa → Rezerv talebi eğrisi sola kayar.
Hedef Kullanma Stratejisi
 Faaliyet Hedefi: Para politikası araçları ile doğrudan etkilenebilecek değişkenlere
verilen isimdir.
 Ara Hedef: Para politikası amaçlarını doğrudan etkileyen ve faaliyet hedefleri
tarafından etkilenebilecek değişkenleri kapsamaktadır.
Para Politikasının Hedef Değişkenleri: Merkez bankalarının hedef değişken olarak
kullanabileceği değişkenler iki ana başlıkta toplanır.
 Parasal büyüklükler
 Faiz oranı
Para Politikasında Ara Hedef Seçiminde Uygulanacak Kriterler
 Tabloya göre
 Ekonomide iki çeşit sektör geçerlidir.
 Para piyasası
 Mal piyasası (reel piyasa)
 Mal piyasasında iki çeşit dengesizlik ortaya çıkabilir.
 Harcama dengesizlikleri (toplam talepten kaynaklanır)
 Arz şokları (toplam arzdan kaynaklanır)
 Para piyasasında iki çeşit dengesizlik ortaya çıkabilir.
 Portföy dengesizliği (para talebinden kaynaklanır)
 Para arzı dengesizliği (para arzından kaynaklanır)
 Bir tek para arzı dengesizliğinde merkez bankaları parasal büyüklük ve faiz oranı
konusunda seçim yapmaktadır.
 İstikrar Politikaları
 Ekonomi politikaları, her zaman makroekonomik hedefler olan tam istihdam
düzeyine ulaşma, fiyat istikrarını sağlama, ekonomik büyüme ve kalkınmayı
gerçekleştirme, gelir ve refah düzeyini artırmak gibi hedeflere varmak için
uygulanır. Bu hedeflere varmak için aşılması gereken en büyük engel
ekonomideki istikrarsızlıklardır. Bu istikrarsızlıkları gidermek için istikrar
politikaları uygulanır..
BÖLÜM IV
MERKEZ BANKASI VE FİNANSAL PİYASALAR
Merkez Bankası
Merkez Bankacılığının Geçmişi
 1694 yılında kurulan İngiltere Bankası bazı iktisatçılara göre ilk Merkez
Bankası kabul edilirken, bazı iktisatçılar 1668 yılında kurulan İsveç Devlet
Bankasını ilk Merkez Bankası olarak kabul etmişlerdir.
 Mülkiyet bakımından Almanya, İspanya, İrlanda, Kanada, Norveç gibi bir çok
ülkede Merkez Bankası tamamıyla devlet bankasıdır. Türkiye, Şili, Yunanistan
gibi bazı ülkelerde karma mülkiyet söz konusu iken, ABD ve İsviçre gibi bazı
ülkelerde Merkez Bankaları özel mülkiyete ait olma özelliklerini devam
ettirmektedir.
 1930 yılında kurulan ve 1931 yılında faaliyete başlayan TCMB’nin sermaye
yapısı incelendiğinde 4 grup hisse senediyle karşılaşılır.
 A Grubu: Devlete (Hazineye) aittir (% 51).
 B Grubu: Millî bankalara aittir.
 C Grubu: Diğer bankalar ve imtiyazlı şirketler
 D Grubu: TTK’ye tabi gerçek kişiler
Merkez Bankasının temel görevleri:
 Paranın iç ve dış değerinde istikrar sağlamak
 Bankaların bankası olmak
 Likiditenin son kaynağı olmak
 Devletin bankacılığını yapmak
Bu görevler, ülkeler arasında farklılık gösterse de temelde merkez bankalarına yüklenen en
önemli görev, paranın iç ve dış değerini korumak yani fiyat istikrarını sağlamaktır.
Türkiye’de Merkez Bankacılığı
Osmanlı Dönemi: Ekonominin dışa açılmasının getirdiği zorunluluklardan dolayı ilk önce
1844 yılında “Usulü Cedide Üzere Tahsisi Ayar” kararnamesi yayınlandı. Bu kararnamenin
amacı iki metalli para sistemi oluşturup düzenlenmekti. 1847 yılına gelindiğinde ise “Bankı
Dersaadet” adı ile imparatorlukta ilk defa dış ödemeleri düzenleme işlemi üstlenen bir banka
kuruldu.
1856 yılında İngiliz sermayesiyle kurulan Ottoman Bank, Fransız ortakların katılımı
ve Osmanlı makamlarının muvafakati ile 4 Şubat 1863’te imzalanan sözleşme ile 1 Haziran
1863 tarihinde “Bank-ı Osmanî-i Şahane” (Osmanlı Bankası) olarak hizmet vermeye başladı.
Para basma imtiyazını eline alan Osmanlı Bankası devletin haznedarlığını yapma, devlet
gelirlerini toplama, hazine ödemelerini yapma ve hazine bonolarını iskonto etme gibi görevler
üstlenerek Merkez Bankası hüviyetini kazandı.
Cumhuriyet Dönemi: İzmir İktisat Kongresinden Merkez Bankasının kuruluşuna kadar
geçen süre zarfında birçok yabancı uzmandan da görüş alınıp zaman içerisinde oluşturulan
bilgi birikimi, 1929 ekonomik buhranının ekonomideki menfi tesirlerinden kaçınma isteği gibi
temel nedenlerin neticesinde nihayet 1930 yılında Maliye Bakanı Şükrü Saraçoğlu’nun
hazırladığı tasarının yasalaşması ile Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kurulmuş oldu.
TCMB’nin İdari Yapısı, Görevleri ve Yetkileri
TCMB’nin İdari Yapısı
TCMB’nin idari yapısını oluşturan birimler:
 Banka Meclisi
 Genel Kurul
 Başkanlık
 Denetleme Kurulu
 Yönetim Komitesi
 Para Politikası Kurulu
 Şubeler
TCMB Başkanı, Banka Meclisinin önerisi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile 5 yıllık
süre için atanmaktadır.
2001 yılında yapılan değişiklikle TCMB teşkilat yapısına eklenen Para Politikası
Kurulu, başkanın başkanlığında, başkan yardımcıları, banka meclisi üyeleri arasından seçilen
bir üye ve başkanın önerisi üzerine müşterek kararla atanacak bir üyeden oluşmaktadır.
Temel Görev ve Yetkileri
Merkez Bankasının Temel Görevleri
 Açık piyasa işlemleri yapmak
 Hükümetle birlikte Türk lirasının iç ve dış değerini koruyan tedbirleri almak
 Kur rejimi belirlemek ฀฀ Döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım satımı
ile dövizlerin Türk lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak
 Zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek
 Reeskont ve avans işlemleri yapmak
 Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek
 Türk lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek
 Finansal sistemde istikrar sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili
düzenleyici tedbirleri almak
 Mali piyasaları izlemek
 Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma
hesaplarının vadelerini belirlemek
Merkez Bankasının Temel Yetkileri
 Tekelden banknot ihraç imtiyazına sahip olmak
 Hükûmet ile birlikte enflasyon hedefini tespit etmek, buna uyumlu olarak para
politikasını belirlemek
 Para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumlu olmak
 Para politikası araçlarını doğrudan doğruya seçmek ve kullanmak
 Olağanüstü hâllerde, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının
ihtiyacı karşılamaması durumunda, bu fona avans vermek
 Nihai kredi mercii olarak bankalara kredi vermek
 Bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde
uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan
istemek
TCMB Yasasında Yapılan Değişiklikler
 Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı çerçevesinde 5 Mayıs 2001’de yürürlüğe
giren 4651 sayılı Kanunla, 1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 14 maddesi
değiştirilmiş, 7 madde yürürlükten kaldırılmış ve kanuna 1 madde eklenmiştir
2001 yılında yapılan değişiklikler:
 Araç bağımsızlığı (Bankanın temel amacının fiyat istikrarını sağlamak olması
ve para politikasını belirlemede ve uygulamada tek yetkili ve sorumlu banka
olması hükme bağlanmıştır.)
 Hesap verilebilirlik ve kamuoyunun bilgilendirilmesi
 “Para Politikası Kurulu” olarak görev yapması
 Kamu kesimine kredi açılmaması
 Son borç verme mercisi olması
 Finansal sistemin ve ödeme sisteminin gözetimi
 Görev süreleri ve güvencesi (Başkanın görev süresine paralel olarak başkan
yardımcılarının görev süreleri üç yıldan beş yıla çıkarıldı.)
TCMB Bilançosu
Bilançonun Aktif Hesapları
 Altın Mevcudu
 Uluslararası Standartta Olan
 Uluslararası Standartta Olmayan
 Döviz Alacakları
 Madeni Para
 Dahildeki Muhabirler
 Menkul Değerler Cüzdanı
 İç Krediler
 Açık Piyasa İşlemleri
 Dış Krediler
 İştirakler
 Gayrimenkuller ve Demirbaşlar
 Takipteki Alacaklar
 İtfaya Tabi Hesaplar ve Aktifleştirilen Alacaklar
 Muvakkat Borçlular
 Diğer Aktifler
 Bilançonun Pasif Kalemleri
 Bilançonun Pasif Kalemleri
 Tedavüldeki Banknotlar
 Altın
 Diğer Kalemler
 Döviz Borçları
 Mevduat
 Açık Piyasa İşlemleri
 Dış Krediler
 İthalat Akreditif Bedelleri, Teminat ve Depozitolar
 Ödenecek Senet ve Havaleler
 Sermaye
 A Sınıfı Hisse Senetleri: Her biri 100 hisseliktir. Bu sınıf hisse
senetleri münhasıran hazineye ait olup sermayenin % 51’inden aşağıda
olamayacağı hükmü TCMB Kanunu’nda yer almaktadır.
 B Sınıfı Hisse Senetleri: Türkiye’de faaliyette bulunan millî bankalara
aittir.
 İhtiyat Akçesi
 Karşılıklar
 İtfaya Tabi Hesaplar
 Muvakkat Alacaklılar
 Diğer Pasifler