Madde Ba¤›ml›l›¤›n›n Hukukî Yönü

Madde Ba¤›ml›l›¤›n›n Hukukî Yönü
Prof. Dr. ‹brahim Balc›o¤lu, Dr. Aylin Çitken, Arfl. Grv., Prof. Dr. M. Kerem Doksat
‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dal›, Koca Mustafa Pafla/‹stanbul
Tel: +902124143000 / 21071
E-mail: [email protected]
ÖZET
Uyuflturucu maddenin yap›m›, kullan›m›, sat›fl›, al›m› gibi eylemler yasalara göre suçtur. Madde kullananlar aras›nda suç iflleme ve yasalara karfl› gelme davran›fl› s›kl›kla gözlenmektedir. Madde kullan›m› s›kl›¤› ile fliddet içerikli eylemler aras›nda ergenlik boyunca da ba¤lant›lar güçlüdür. Madde
kullan›m› suça e¤ilimli davran›fl›n bir parças›d›r. Madde kullananlar suç ifllerler, gençtirler ve antisosyal kiflilik bozuklu¤u teflhisi konmufltur. Dünya genelinde uyuflturucu maddelerle mücadelenin
hukukî temeli vard›r. Bu temel millî ve milletleraras› düzeydedir. Dünya üzerindeki kaçakç›l›¤› en
yayg›n olan yasad›fl› madde kannabis’tir. Küresel anlamda insanl›¤a en büyük zarar› kokain ve eroin vermektedir. Eroin al›nmas› sonucunda ba¤›ml›l›k, zehirlenme, örgütlü suçlara bulaflma, âcil servislere getirilme gibi tablolar görülebilir. Alkol ve madde ba¤›ml›l›¤›n›n sonucu hezeyan ve hallüsinasyon tablosu ortaya ç›kabilir. “Ba¤›ml›l›k” sonucu kifli suç iflleyebilir. “Psikoz” teflhisi konulursa
cezaî ve hukukî ehliyeti yok kabûl edilir. Madde ba¤›ml›s› olan kifli kendine bakamaz, gelir sa¤layamaz. Madde ba¤›ml›l›¤›nda yoksunluk sendromu ortaya ç›kar. Bu dönemde suç ifllerse “cezaî sorumlulu¤u” yok kabûl edilir. TCK’n›n 32. maddesi uygulan›r. Suç iflleyen “madde ba¤›ml›s›” kiflilerin, güvenlik tedbiri olarak, onlara özgü sa¤l›k kuruluflunda tedavi alt›na al›nmas› ve bu kiflilerin
iyileflinceye dek tedavilerine devam edilmesi öngörülmüfltür. Bu kurumlarca verilerek sa¤l›k kurulu raporu ile kifli mahkemece serbest b›rak›labilir.
Anahtar Kelimeler: madde ba¤›ml›l›¤›, hukuk, ceza
ABSTRACT
‹ngilizce bafll›k eksik
Activities like producing, using, selling, buying illicit drugs are considered as criminal according to
laws. Committing crime and behaving illegally are often seen among people who abuse drugs.
There is a strong correlation between drug abuse and violent behavior in adolescence. Drug abuse is a component of criminal behavior. People abusing drugs and committing crime are generally
young and have antisocial personality disorder. Struggle against illicit drugs is based on laws all
around the world. This struggle is both at national and international levels. Cannabis is the most
commonly smuggled illicit drug around the world. Globally, the greatest harm to humankind is being given by cocaine and heroin. Heroin use can lead to scenes like addiction, toxicity, involving in
criminal groups, and admission to emergency services. Abusing drugs and alcohol can lead to delusions and hallucinations. “Addiction or dependency” can cause an individual to commit crime. If
additionally “psychosis” is diagnosed, the person is considered to have no criminal or legal capability. Drug addicts can neither take care of themselves, nor earn their lives. Drug addiction can cause withdrawal syndrome. If the person commits a crime during this period, he is considered as having “no criminal responsibility” and 32nd article of TCK (Turkish Law of Punishment) is applied. As
a security precaution, drug addicts having criminal behavior have to be admitted to health institutions specified in this subject and their treatment has to be continued until completed. These people can be released by court; with a health committee report given by these institutions.
Keywords: drug dependency, law, punishment
G‹R‹fi
Uyuflturucu, uyar›c› ve benzeri madde ba¤›ml›l›¤›
bütün dünyada gittikçe artan ve önem kazanan bir sorundur. Yak›nlarda Türk Ceza Kanunu’nda [TCK] bu ve
ilgili hususlarda önemli düzenlemeler yap›lm›flt›r. Konu-
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
ya ayr›nt›l› olarak girmeden önce iki vak’a örne¤i vermek isteriz:
Vak’a 1: 44 yafl›nda bir adam âcil servise “al›flkanl›¤›m› b›rakmakta zorlan›yorum” diyerek gelir. Son günlerde bafl a¤r›lar›, ishâl, uykusuzluk, terleme, atefl ve depre-
3
Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
sif duygudurumdan muzdarip oldu¤unu ifâde eder.
Uzun süredir uyuflturucu kulland›¤›n›, küçükken eroine
bafllad›¤›n› söyler. Fizik muayenede hastada titreme, burun ak›nt›s›, göz yaflarmas›, gözbebeklerinde geniflleme
ve atefl yükselmesi tesbit edilir. Görevlerini yapamaz olmufl, insanlarla iliflkisi bozulmufltur. Borçlar›n› ödeyememektedir ve vaktinde ifline gidemez hâle gelmifltir. Paras›z kal›nca ve eroin bulamay›nca bir flebekenin a¤›na tak›l›r. fiebeke ona uyuflturucu satt›r›r. Para kazanmak için
bu yola baflvurur. Ancak, polise yakalan›r ve tutuklan›r.
Mahkeme hukukî ehliyetinin ve cezaî sorumlulu¤unun
olup olmad›¤›n› sorar.
Vak’a 2: 28 yafl›nda, hekim, evli ve 2 çocuklu bir erkek. Son befl seneden beri eroin, esrar ve kokain kullan›yor. Bir süre hastânede yatarak tedavi görüyor. Ancak bir
süre sonra tekrar uyuflturucuya bafll›yor. Hastâneden
“organik psikoz” ve “hastal›¤› kronik seyir kazanm›flt›r”
diye rapor al›yor. Bu sebeple antipsikotikler, antidepresanlar, duygudurum dengeleyicileri ve antikolinerjikler
kullanmas› tavsiye ediliyor.
Hastam›za hastâneden “kar›fl›k madde kullan›m›na
ba¤l› psikotik bozukluk”, “maddeye ba¤l› psikotik bozukluk”, “genel t›bbî duruma ba¤l› psikotik bozukluk”,
“organik duygulan›m bozuklu¤u” teflhislerini belli zaman aral›klar› ile konur. Bu teflhislerin konuldu¤u hastaya “hekimlik yapamaz” raporu verilir. Mahkeme “hukukî ehliyeti” olup olmad›¤›n› sorar.
ve millî düzeydedir.
Türkiye’nin kat›l›p imzalad›¤› uluslararas› sözleflmeler flöyledir:
1. 1961 TEK Sözleflmesi (The United Nations Single
Convention on Narcotic Drugs 1961);
2. 1971 tarihli psikotrop maddelere iliflkin sözleflme
(The United Nations Convention on Psychotropic
Substances 1988);
3. 1988 tarihli uyuflturucu ve psikotrop maddelerin kaçakç›l›¤›na karfl› Birleflmifl Milletler Sözleflmesi (The
United Nations Convention on Psychotropic Substances 1988).
Dünya üzerindeki kaçakç›l›¤› en yayg›n olan yasad›fl› madde kannabis’tir. Küresel anlamda insanl›¤a en büyük zarar› ise kokain ve eroin vermektedir.
Eroin ve kokain al›nmas› sonucunda ba¤›ml›l›k, doz
afl›m›na ba¤l› zehirlenme ve ölümler, örgütlü suçlara bulaflma, fliddet eylemlerine kar›flma, âcil servislere getirilme gibi tablolar görülebilir.
Ülkemizde çok miktarda eroin yakalanm›flt›r. Türkiye yasad›fl› eroin trafi¤inde Do¤u ile Bat› aras›nda bir
köprüdür.
Dünya genelinde eroin yakalanmalar›na göz atarsak,
2002 y›l›nda ‹ran ve Pakistan’dan sonra üçüncü s›radad›r
(World Drug Report 2004).
1986–1991 y›llar› aras›nda her y›l ortalama 1–1.5 ton
kadar eroin yakalan›r. Buna karfl›l›k 1992’den itibâren bu
say› giderek artmaya bafllam›fl, 2000 y›l›nda neredeyse 6
tona ulaflm›flt›r.
Ülkemiz co¤rafî konumu sebebiyle madde aç›s›ndan
transit bir ülkedir. Türkiye, yasad›fl› haflhafl ekimi ve ba¤l› afyon üretiminin gerçeklefltirildi¤i Güneybat› Asya ülkelerine yak›n co¤rafyada yer al›r. Ama ayn› zamanda
genifl bir uyuflturucu madde tüketim kitlesine sâhip Bat›
Avrupa ülkeleriyle de komfludur (T.C. ‹çiflleri Bakanl›¤›,
EGM-KOMDB Yay›nlar› 1999). Ülkemiz bu sebeple madde kaçakç›l›¤›nda özel bir yere sâhiptir.
Yasad›fl› madde trafi¤inin, ülkelerde yaflanan savafl
ve iç kar›fl›kl›klar ile oralardaki siyasî yap›lanmalardaki
de¤iflimlere göre flekillendi¤ini biliyoruz. Türkiye’nin
do¤rudan etkilendi¤i kaçakç›l›k güzergâhlar› Balkan,
Kuzey Karadeniz ve Do¤u Akdeniz rotalar› ortaya ç›kmaktad›r (‹çiflleri Bakanl›¤› 2002 Raporu).
Balkan Rotas›: Asya haflhafl ekim alanlar›ndan bafllar, ‹ran ve ülkemizden geçip Balkan yar›madas›na uzan›r. Buradan yol Bat› Avrupa’ya uzan›r. Sovyetlerin da¤›lmas›, Balkanlardaki soyk›r›m ve kar›fl›kl›klar, Kafkaslardaki kaos ve Türkiye’nin uyuflturucu ticareti ile mücadelede baflar›s› Balkan rotas›n› güvenli yol olmaktan ç›karm›flt›r.
MADDE YOKSUNLU⁄U
Madde ba¤›ml›l›¤›nda yoksunluk sendromu ortaya
ç›kar. Madde kullan›m› yo¤un ve uzun sürelidir. Fiziksel
ba¤›ml›l›k maddenin b›rak›lmas› ile görülür. Yoksunluk
belirtileri aras›nda ›fl›¤a ve dokunmaya karfl› hassasiyetin artmas›, tüylerin diken diken olmas›, otonomik hiperaktivite, eklem ve kas a¤r›lar›, esneme, hipersalivasyon,
lakrimasyon, depresif ve anksiyöz duygudurumun bulunmas› say›labilir. Madde yoksunlu¤u hayat› tehdit edici boyuttad›r. Maddeye karfl› dayan›lmaz bir arzu mevcuttur. Madde yoksunlu¤u sendromu tan›s› için bu
semptomlar›n belirgin bir s›k›nt›ya veya ifllevsellikte bozulmaya sebep olmas› gerekir. Bu belirtilere uyku bozuklu¤u, konsantrasyon güçlü¤ü, tremor, konfüzyon, deliryum ve epileptik nöbetler eklenebilir (Toy ve Klamen
2007).
MADDEYLE MÜCADELE
Yaz›m›z›n kalan k›sm›nda “madde” terimiyle her türlü uyuflturucu, uyar›c› ve benzeri ba¤›ml›l›k yap›c› zararl› madde kastedilecektir. Madde ile mücadele milletleraras› boyut kazanm›flt›r. Dünya genelinde maddeyle mücadelenin hukukî temeli vard›r. Bu temel milletleraras›
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
4
Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
Kuzey Karadeniz Rotas›: Sovyetler’in da¤›lmas› ile
yerine konulan devletler otorite sa¤layamam›flt›r. Dolay›s› ile uyuflturucu ile mücadelede boflluk do¤mufltur. Bu
da Avrupa’ya yeni bir uyuflturucu rotas›n›n ortaya ç›kmas›na yol açm›flt›r.
Do¤u Akdeniz Rotas›: Bu yol Pakistan limanlar›ndan
Hint Okyanusu, K›z›ldeniz ve Süveyfl Kanal›’na, oradan
Güney K›br›s’a geçerek Akdeniz üzerinden Avrupa’ya
yay›l›r. Türkiye’nin de¤iflik özelliklerini en çok yans›tan
bölge ‹stanbul ve çevre illeridir. Bölgenin sanayileflmifl olmas›ndan dolay› nüfusunun büyük k›sm›n›n göç ile gelmesi, demografik yap›n›n kozmopolitleflmesine sebep olmufltur. Co¤rafî olarak Balkanlar’a yak›nl›¤› ile ticarî, turistik ve e¤lence faâliyetlerinin yo¤unlu¤u bu bölgeyi
madde kaçakç›l›¤› için uygun hâle getirmifltir. Örnek olarak, 2001 y›l›nda bütün Türkiye’de yakalanan 2938 kilogram eroin’in 1547 kilogram› ‹stanbul, 412 kilogram› Edirne, 31 kilogram› ise Bursa’da olmak üzere, toplam 1990
kilogram› [% 67’sinin] ‹stanbul ve çevre illerinde ele geçirilmifltir (‹çiflleri Bakanl›¤› 2002 Raporu).
Genellikle davalar sonucunda mahkûm olanlar›n
özellikleri:
1. Do¤um yerleri ‹stanbul, Van ve Hakkâri’dir. ‹kametgâhlar› büyük ölçüde ‹stanbul’dad›r.
2. Yafl 35 civar›ndad›r. Yakalananlar›n ço¤u erkektir. Ço¤unlu¤unu polis ele geçirmifltir.
3. Yurt d›fl›nda ba¤lant›lar› mevcuttur. Almanya, ‹ran ve
Bulgaristan ile iliflkiler tespit edilmifltir.
4. Yabanc› uyruklular genellikle ‹ran, Nijeryal› ve Romanyal›d›r.
5. Mahkûmlar aras›nda say›sal olarak kad›nlar›n say›s›
azd›r. Teflekkül hâlinde uyuflturucu ihraç etme ve kullanma suçu iflleyenler erkeklerdir.
t›lmas›n›, tafl›nmas›n› ve kullan›lmas›n› yasaklam›flt›r.
Madde kullanan kifliler “suç iflliyor” say›lmaktad›r. Ba¤›ml›lar›n yoksunluk sendromuna girmemek için madde
sa¤lamak isterler. Bunun için her türlü yasad›fl› eylemi
gerçeklefltirirler.
Yap›lan çal›flmalarda suçlar›n niteli¤ine bakarsak, suç
iflleyen madde kullan›c›lar›n›n %51’inin; di¤er bir araflt›rmada %60’›n› madde bulundurma ve kullan›m› ile iliflkili oldu¤u görülmektedir. Madde kullananlar aras›nda yap›lan bir çal›flmada cezaevi hayat› öyküsünün %31’inin
narkotik suçlar ile iliflkili oldu¤u belirlenmifltir (Çakmak
2006).
Suç ve madde kullan›m› birbirini etkiler. Madde kullan›m› suça e¤ilimli davran›fl›n bir parças›d›r. Suç öncesi
ve s›ras›nda maddenin etkisi ile suça yönelim artmaktad›r. Adam yaralama ve h›rs›zl›k gibi madde kullan›m› ile
ilgisi olmayan suçlar ba¤›ml›larda daha çok görülmektedir (Çakmak 2006).
Madde kullan›m›, suç ve kiflilik bozukluklar› iliflkisini araflt›ran çal›flmalar da bulunmaktad›r. Bu kiflilerin
madde kullanmaya bafllamadan önce fliddet içerikli suçlar iflledikleri, genç olduklar› ve antisosyal kiflilik bozuklu¤u teflhisi ald›klar› belirlenmifltir (Çakmak 2006).
Madde kullananlarda suç iflleme faktörleri olarak cinsiyet, birden fazla madde kullanma, birden çok cezaevine
girme, iflsizlik ve düflük e¤itim seviyesi say›labilir.
AMATEM Klini¤i’nde yatan 1242 vak’a de¤erlendirilmifltir [1997–2000 y›llar› aras›]. Olgular›n %33.2’si en az
bir kere cezaevinde yatm›flt›r. Bu vak’alar erkek, bekâr,
anne-baba ile yaflama, iflsizlik, e¤itim düzeyinin düflüklü¤ü, âilede madde kullan›m öyküsü, maddeye ba¤l› sa¤l›k
ve hukuk problemleri, maddenin etkisiyle tehlikeli davran›fllarda bulunma, erken yaflta maddeye bafllama ve
uzun süreli kullanma, tercih edilen maddenin eroin ve
esrar olmas› gibi parametreler belirlenmifltir (Çakmak
2006).
Do¤al maddelerin ba¤›ml›l›k yapt›¤› eskiden beri biliniyor. Buna bilim ve teknolojinin yard›m› ile sentetik
maddeler eklenmifltir.
Alkol ve madde kullan›m› sa¤l›k problemlerine ve
toplumda da ekonomik-kültürel y›k›mlara yol açar. Büyük rant sa¤lad›¤› için maddelerin yap›m› ve sat›fl› yasad›fl› olaylara da sebep olmaktad›r.
Hukuk kiflilere baz› haklar ve yetkiler verir. Bunlar›n
aras›nda mala ve mülke sâhip olma, kullanma, yararlanma, al›p satma, borçlu veya alacakl› olma say›labilir. Kifli
ile toplum aras›nda vekâlet, vasiyet, al›m-sat›m, evlenme,
boflanma, dava açma, tan›kl›k yapma gibi hukuki iliflkiler
vard›r. Bunun için kiflinin hukukî ehliyetinin var olmas›
gerekir.
Madde kullan›m› veya ba¤›ml›l›¤›n›n kiflinin hukukî
Uyuflturucu maddenin yap›m›, kullan›m›, sat›fl›, al›m›
gibi eylemler yasalara göre suçtur.
Adlî makamlar alkol ve madde kullan›c›lar›n›n “ba¤›ml›” olup olmad›¤›n› sorar. Ba¤›ml›l›k [iptilâ] söz konusu ise “iyilik” [salâh] durumu anlafl›l›ncaya dek muhafaza ve tedavi gerekir (Ceylan ve Türkcan 2003).
Madde kullananlar aras›nda suç iflleme ve yasalara
karfl› gelme davran›fl› s›kl›kla gözlenmektedir. Yap›lan
çal›flmalarda madde kullan›m›n›n psikiyatrik hastal›klara, davran›fl bozukluklar›na ve fliddet tutumlar›n›n geliflimine yol açt›¤› belirlenmifltir. Dolay›s›yla, madde ba¤›ml›lar›n›n suç iflleme s›kl›klar›n›n ola¤an popülasyondan
anlaml› düzeyde daha yüksek oldu¤u ileri sürülmüfltür
(Çakmak 2006).
Madde kullan›m› s›kl›¤› ile fliddet aras›nda ergenlik
boyunca da ba¤lant›lar güçlüdür. Yasalar, t›bbî mecburiyetler hâricinde ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerin imâlini, sa-
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
5
Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
ehliyetini nas›l ve ne flekilde etkiledi¤i önemli bir konudur.
Türk Medenî Kanunu’nun [TMK] 13. maddesi: “Yafl›n›n küçüklü¤ü yüzünden veya ak›l hastal›¤›, ak›l zay›fl›¤›, sarhoflluk ya da buna benzer sebeplerden biriyle akla
uygun biçimde davranma yetene¤inden yoksun herkes,
bu kanuna göre ay›rt etme gücüne sâhip de¤ildir.”
Yukar›daki 13. maddeye [TMK] göre “ay›rt etme gücü [mümeyyizlik, temyiz kudreti], akla s›¤acak biçimde
davranmak, iyiyi kötüden, do¤ruyu yanl›fltan ay›rt edebilmeyi”, di¤er bir deyiflle “sezginlik gücünü” içerir.
Burada alkole veya maddeye ba¤l› olarak hezeyan veya hallüsinasyon tablosu ortaya ç›kar. Maddeye ve alkole ba¤l› olarak kiflide psikolojik, sosyal ve biyolojik bir tak›m semptomlar görülür. Ortaya ç›kan klinik sendromun
ad› “ba¤›ml›l›kt›r”. Ba¤›ml› olan kifli âilesini ve kendisini
s›k›nt›ya düflürür. Böyle durumlarda madde 406’ya
[TMK] göre hukukî ehliyeti k›s›tlan›r.
TMK Madde 406: “Savurganl›¤›, alkol ve madde ba¤›ml›l›¤›, kötü yaflama tarz› veya mal varl›¤›n› kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darl›k veya yoksullu¤a düflürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devaml› korunmaya ve bak›ma muhtaç olan ya da baflkalar›n›n güvenli¤ini tehdit eden her ergen k›s›tlan›r.”
Madde ve alkol ba¤›ml›s› olan kifli kendisine bakamaz, gelir sa¤layamaz. Ayr›ca ba¤›ml› kifli baflkalar›n›n,
komflular›n›n özgürlü¤ünü k›s›tlar (Cantürk 2006).
Madde 432 [TMK]: Ak›l hastal›¤›, ak›l zay›fl›¤›, alkol
veya uyuflturucu madde ba¤›ml›l›¤›, a¤›r tehlike arz eden
bulafl›c› hastal›k veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum için tehlike oluflturan her ergin kifli, kiflisel korunmas›n›n baflka flekilde sa¤lanamamas› halinde, tedavisi, e¤itimi veya ›slah› için elveriflli bir kuruma yerlefltirilir veya
al›konulabilir. Görevlerini yaparlarken bu sebeplerden
birinin varl›¤›n› ö¤renen kamu görevlileri, bu durumu
hemen yetkili vesayet makam›na bildirmek zorundad›rlar.
Bu konuda kiflinin çevresine getirdi¤i külfet de göz
önünde tutulur. ‹lgili kifli durumu elverir vermez kurumdan ç›kar›l›r.
Alkol ve uyuflturucu ile mücadele Anayasa’ya girmifltir. Gençleri, toplumu, âileyi korumak için devlet birtak›m tedbirler alm›flt›r. Toplumun gelece¤ini kurtarmak
için kamuoyuna ve kiflilere görevler yüklemifltir.
Anayasa Madde 19: “Toplum için tehlike teflkil eden
bir ak›l hastas›, uyuflturucu madde veya alkol tutkunu,
bir serseri veya hastal›k yayabilecek bir kiflinin bir kurumda tedavi, e¤itim veya ›slah›” gerekti¤i bildirilmifltir.
Hukukî ehliyetteki k›s›tlama hastal›k tablosu düzelince
ortadan kald›r›labilir. Bununla ilgili madde flöyledir:
Madde 474 [TMK]: “Ak›l hastal›¤› veya ak›l zay›fl›¤›
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
yüzünden k›s›tlanm›fl olan kifli üzerindeki vesayetin kald›r›lmas›na, ancak k›s›tlama sebebinin ortadan kalkm›fl
oldu¤unun resmi sa¤l›k kurulu raporu ile belirlenmesi
hâlinde karar verilebilir.”
Alkol ve madde ba¤›ml›s› kifli ihbar üzerine yakalanabilir. Yakaland›¤›nda madde kullan›yor olabilir ve üzerinde madde bulunabilir. Bu kifliler hakk›nda “ba¤›ml›”
olup olmad›¤› ile ilgili bilirkifliden görüfl istenmektedir.
Ceza davalar›n› ilgilendiren bu durum d›fl›nda kiflinin
hukuki ehliyeti ile ilgili bilgi istenmektedir. Hukukî haklar›n› kullan›p kullanamayaca¤›, k›s›tlama gerekip gerekmedi¤i konusunda bilirkifliden görüfl sorulmaktad›r. Hekim hastay› çok iyi muayene etmeli ve dosyay› gözden
geçirip ayr›nt›l› biçimde de¤erlendirmelidir (Cantürk
2006). “Madde ba¤›ml›l›¤›na ba¤l› psikotik bozukluk” tan›s› alana TCK Madde 32 uygulan›r. Bu maddeye göre
hastan›n “ceza sorumlulu¤u” yoktur. Madde ba¤›ml›l›¤›n›n etkisi ile kifli bir eylem gerçeklefltirebilir. Ancak o, bu
eylemin anlam ve sonuçlar›n› alg›layamamaktad›r veya
iflledi¤i eylemle ilgili olarak irade yeterlili¤i önemli ölçüde etkilenmektedir. Dolay›s›yla bu vak’aya ceza verilemez. Ancak, bu kifli hakk›nda ak›l hastalar›na özgü güvenlik tedbirlerine baflvurulur.
Madde ba¤›ml›s› olan kiflinin hastal›¤› iflledi¤i fiilin
alg›lama ve irade yetene¤ini etkiler. Fizik ba¤›ml›l›k oluflmuflsa bu tesbit geçerlidir. Psikoz teflhisi alan hastaya
TCK Madde 57 uygulan›r. Bu madde “ak›l hastalar›na özgü güvenlik tedbirleri” içerir. Güvenlik tedbiri, ak›l hastalar›n›n toplum aç›s›ndan tehlikelili¤inin ortadan kalkmas›na veya önemli ölçüde azalmas›na kadar uygulanmaya devam edilecektir. Suç iflleyen alkol, uyuflturucu
veya uyar›c› madde ba¤›ml›s› kiflilerin, güvenlik tedbiri
olarak, alkol, uyuflturucu veya uyar›c› madde ba¤›ml›lar›na özgü sa¤l›k kuruluflunda tedavi alt›na al›nmas› ve
bu kiflilerin tedavilerinin, alkol, uyuflturucu veya uyar›c›
madde ba¤›ml›l›¤›ndan kurtulmalar›na dek öngörülmüfltür. Bu kifliler yerlefltirildi¤i kurum sa¤l›k kurulunca bu
yönde düzenlenecek rapor üzerine mahkeme veya hâkim
karar› ile serbest b›rak›labilecektir (Yalvaç 2005).
Avrupa’da pek çok ülkede uyuflturucu madde kullan›m›n›n yasak olup olmamas› tart›flmaya aç›lm›flt›r. Esrar
konusunda belirsizlik mevcuttur. Bâz› ülkeler esrar kullan›m›n› serbest b›rakm›flt›r. Bâz›lar› ise, endiflelerini devam ettirmektedirler.
Uyuflturucu madde trafi¤i yasaklanabilir. Esrar maddesi d›fl›ndaki uyuflturucu maddelere yasak getirilebilir.
Eroin ve esrar ile ilgili al›nan “iptilâ” raporu tart›flma ortaya koymaktad›r. Kullan›m›n›n yasaklanmamas› ve
madde ticareti ve üretiminin organize edilmesini savunan görüfller bulunmaktad›r. Sigara ve alkol üretimi ile
bir benzerlik kurulmaktad›r. Yasaklama politikalar›n›n
6
Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
etkisiz kald›¤› ve dolay›s›yla suç oran›n›n yükseldi¤i ileri sürülmektedir (Ceylan 2003).
Avrupa’daki uygulamalar›, Bat› Avrupa Devletlerindeki de¤erlendirmeleri gözden geçirelim:
‹rlanda: Esrar ile di¤er maddeler aras›nda ay›r›m yap›lmaktad›r. Opioidler d›fl›ndaki uyuflturucular›n kullan›m› suç oluflturmuyor. Opioid kullan›m› tespit edilirse
14 y›la kadar hapis cezas› verilir. Kiflisel kullan›m için bulundurman›n cezas› hafif maddeler için üç y›la dek; sert
maddeler için yedi y›la dek hapis cezas›d›r.
Lüksemburg: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu kullan›m›n›n
cezas› bireysel kullan›mda üç aydan üç y›la kadar; kolektif kullan›mda üç y›ldan befl y›la dek hapis cezas›d›r.
Portekiz-‹sveç: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Kiflisel kullan›m için ceza
3–6 ay aras›nda hapistir.
Avusturya-Danimarka-Belçika-Finlandiya: Hukuk
sisteminde uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lm›yor.
Do¤rudan do¤ruya suçlama yoktur. Kiflisel kullan›m için
ceza düflük, uyuflturucu trafi¤i için ceza yüksektir.
Fransa: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda
ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu kullan›m›n›n cezas› bir y›la kadard›r. Kiflisel kullan›m için bulundurman›n
cezas› ömür boyu hapistir.
‹spanya: Hukuk sisteminde esrar ve di¤er maddeler
aras›nda ay›r›m yap›lmaktad›r. Halk uyuflturucu kullan›rsa ve bireysel kullan›m varsa yönetimsel cezalar uygulan›r. Uyuflturucu trafi¤i için de¤iflik cezalar tatbik edilir.
Çek ve Slovakya: Hukuk sisteminde uyuflturucular
aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu kullan›m›n›n cezas› yoktur. Bireysel kullan›m için para ve hapis
cezas› uygulan›r.
‹sviçre: Hukuk sisteminde uyuflturucu maddelerin
basit kullan›m› [bireysel kullan›m›] yasaklanm›flt›r. Madde ba¤›ml›lar› için “aç›k yerler” deneyimine bafllanm›flt›r.
Eroin ve morfinin kontrollü da¤›t›m› serbest b›rak›lm›flt›r. Tedaviye devam ediyorsa savc› izlemeden vazgeçer.
Almanya: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda
ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu ile ilgili suçlarda
öncelikle kamu izleme ofisi mahkemeden önce kamuoyu
ele almaktad›r. Kiflisel kullan›m veya bulundurmada ceza yoktur. Suç tekrarlanm›flsa ceza artar. Komite tedavi
karar› vermektedir. Tedavi, yarg›lama sürecinin devam
ettirilmemesi için flartt›r.
‹talya: Hukuk sisteminde esrar ve di¤er uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Bireysel kullan›m için bulundurmada, ihtar veya ehliyetin al›nmas›
gibi yönetimsel cezalar uygulanmaktad›r. Metadon programlar› devreye girmifltir. Cezaevlerinde tedavi programlar›na devam edilir.
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
Yunanistan: Kiflisel kullan›m durumunda ceza on
günden befl y›la dek, uyuflturucu trafi¤i suçlar›n›n cezas›
befl y›ldan ömür boyuna kadar hapis cezas›d›r. Madde
ba¤›ml›s› olmayan kiflilerin madde kullan›m› durumunda bâz› tedbirler vard›r:
— Hapis yerine para cezas›
— fiartl› sal›verilme
— Gözalt›nda tutulma flart› ile sal›verme
— Ücretsiz çal›flma
‹ngiltere: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda
üç düzeyde ay›r›m yap›lmaktad›r:
A) Eroin, kokain
B) Esrar, barbitürat, amfetamin
C) Di¤erleri
A grubu [eroin, kokain] d›fl›nda do¤rudan do¤ruya
suçlamada bulunulmamaktad›r.
Hollanda: Hukuk sisteminde esrar ve di¤er maddeler
aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Kiflisel kullan›m için
ceza hafiftir. Uyuflturucu trafi¤ine bulaflma varsa cezalar
artmaktad›r. Madde bulmak için suç iflleyen birisine
yönelik yapt›r›mlar flöyledir:
1. Kiflinin alt› ay tedaviyi kabûl etmesi,
2. Tedavi olaca¤›na dâir söz vermesi ve gözalt›nda iki
y›l tutulmas›.
Avrupa’da birçok ülkede uyuflturucunun yasak olup
olmamas› tart›flmaya aç›lm›flt›r. Baz›lar› esrar› serbest
b›rak›rken, di¤erleri ise endiflelerini devam ettirmektedirler. K›saca belirsizlik mevcuttur.
Yasaklanman›n etkisiz kald›¤› ve dolay›s› ile suç
oran›n›n yükseldi¤i ileri sürülmektedir.
KAYNAKLAR
Balc›o¤lu ‹ (2006) Madde, ‹ntihar ve Toplum. 3. Ulusal Ba¤›ml›l›k Kongresi Özet Kitab›, ‹stanbul.
Cantürk G (2006) Maddeler, Ba¤›ml›l›k ve Hukuki Haklar. 3.
Ulusal Ba¤›ml›l›k Kongresi Özet Kitab›, ‹stanbul.
Ceylan E, Türkcan A (2003) Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluklar› 2. cilt 1. kitap 2. Bask›, ‹stanbul.
Çakmak D, Evren C (2006) Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluklar›, ‹stanbul: Özgül Matbaac›l›k [Organon ‹laç A.fi.].
fiimflek S (2004) ‹stanbul Devlet Güvenlik Mahkemelerinde
Karara Ba¤lanm›fl Konusu Eroin Olan Uyuflturucu Suçlar›:
Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul: ‹stanbul
Üniversitesi Adli T›p Enstitüsü.
T.C. ‹çiflleri Bakanl›¤› Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Kaçakç›l›k ve
Organize Suçlarla Mücadele 98 (1999) Ankara-Sivas: EGMKOMDB Yay›nlar›–1999/2.
T.C. ‹çiflleri Bakanl›¤› Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Kaçakç›l›k ve
Organize Suçlarla Mücadele Daire Baflkanl›¤› 2002 Raporu,
Ankara: EGM-KOMDB Yay›nlar›–2002/3.
7
Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
Toy EC, Klamen D (2007) Olgu Dosyalar› Psikiyatri, Balc›o¤lu ‹
[Çeviri editörü], ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri.
United Nations Office on drugs and crime (2004) World Drug
Report, Vol.1, Analysis, 130.
United Nations Office on drugs and crime (2004) World Drug
Report, Vol.2, Chapter 4. Seizures, Opiate. Seizure; 1997–
2002, 283.
United Nations Treaty Series (1961) The United Nations Conven-
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net
tion on Psychotropic Substances Vol. 1019, no: 14956.
United Nations Treaty Series, The United Nations Convention
against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic
Substances of 1988. Vol.1582 no: 27627.
Ülgen H, Ö¤üz T, Sar› S (2002) Türk Medeni Kanunu, ‹stanbul:
Filiz Kitabevi.
Yalvaç G (2005) Karfl›laflt›rmal› Gerekçeli TCK-CMK-C.G.T.‹.K.
Ankara: Adalet Yay›nevi.
8
Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1