strateji tasarımında risk yönetimi

Türkiye İç Kontrol Enstitüsü
STRATEJİ TASARIMINDA RİSK YÖNETİMİ
Ortamın kararlı olduğu, çevre koşullarının değişmediği, rekabetin olmadığı durumlarda plan yapmak
ve başarıya ulaşmak kolaydır. Ancak günümüzde ne kamu ne de özel sektör için bütün şartların sabit
kaldığı bir durum söz konusu değildir. Her stratejik davranış, kendi içerisinde belirli oranlarda risk
içermektedir. Bunun sonucu olarak strateji üretmek ve hayata geçirmek isteyen kurumların risk
almaya istekli ve hazırlıklı olması bir zorunluluktur.
Stratejik yönetim sisteminin öncelikli yaklaşımı stratejik karar verme sürecidir. Çoğu zaman bu öncelik
kurumlar tarafından yanlış anlaşılmakta ve riskler ihmal edilmektedir. Bu durum ise kuruma değer
katmak amacıyla uygulanan stratejik yönetim ve planlama çalışmalarının başarısız olmasına neden
olmaktadır. Hatalı uygulanan stratejide ısrar, değişen şartlara uyum göstermeyi geciktirebilir. Öyle ki,
riskleri bilinmeyen stratejilerin varlığı, kurum için yokluğundan daha büyük bir tehlike teşkil edebilir.
Dolayısı ile uzun vadeli kararların kriz yönetimi çözümleri ile başarıya ulaştırılması mümkün değildir.
Uzun vadeli kararlar için uzun vadeli bakış açıları oluşturmak gerekir. Bu aşamada kurumların risk
yönetimine ilişkin ihtiyaçları gündeme gelmektedir.
Stratejik planlama, kurumun gelecekte yer almayı arzuladığı pozisyonu belirlemeye yönelik olarak,
uzun süreli amaç ve hedeflerin formüle edilmesini ve kurumun içinde yer aldığı belirsiz ortamda, bu
amaç ve hedeflerin başarılması için gerekli stratejilerin seçilmesini kapsar. Stratejiler, sonuçları etkili
ve riskli olabilen seçimlerdir. Bu açıdan stratejik planlama esasen belirsizlikleri yönetmek için
kullanılan bir yönetsel araçtır. Başarılı bir stratejik planlama, kurumu karşı karşıya kaldığı tehditlere
karşı korurken aynı zamanda fırsatlardan da yararlanmasını sağlamak üzere organizasyonu doğru
şekilde konumlandırmayı gerektirmektedir. Bu gereklilik kurumun iç ve dış çevresinde neler olduğunu
anlamak ve buna göre örgütü yeniden şekillendirmek anlamına gelmektedir. Bir örgüt çeşitli
olasılıklara hazır olduğunda strateji üretmek daha kolay olacaktır. Olaylar kurum için görünür hale
Türkiye İç Kontrol Enstitüsü
geldikçe ve tanımlandıkça, hangi stratejiler üzerinde çalışılması gerektiği konusunda doğru kararların
verilmesi mümkün olacaktır.
Risk yönetimi, stratejiler ve belirsizliklerin birbirleri ile nasıl bir etkileşim kurduklarını göstererek
kurumun farklı gelecek senaryoları üretebilmesini sağlamaktadır. Kurumları, çeşitli olasılıkları
düşünmeye teşvik eden ve belirsizlik koşulları hakkında özet bilgiler sunan risk yönetimi, stratejik
planlama için güvenilir bir çerçeve oluşturmaktadır.
Mevcut stratejik planlara bakıldığında genel olarak
planlama ile uğraşıldığı, risklerin özellikle de fırsatların göz
ardı edildiği görülmektedir. Stratejik planlama ve risk
yönetimi çoğunlukla ayrı etkinlikler şeklinde algılanmakta
ve uygulanmaktadır. Stratejik planlama ve risk yönetimi bir
kurumun vizyon, misyon ve stratejik hedeflere ulaşma
başarısını artırmanın en önemli araçlarıdır. Bu anlamda
stratejik planın risk yönetimi ile entegrasyonu mantıksal
açıdan zorunlu bir çalışmadır.
Risk yönetimi, kurumu çeşitli risklere karşı hazırlıklı kılmakta daha da önemlisi onları yönetmek için
somut eylem planlarının hazırlanmasına yardımcı olmaktadır. Sistematik bilgi toplamak ve alternatif
senaryolar üretmek riskleri ortadan kaldırmasa bile önemli oranda etkilerinin hafifletilmesini
sağlamaktadır. Eğer doğru yönetilemezse; ekonomideki değişiklikler, demografik yapıdaki
değişimler, devlet politikaları, kurum içi hata ve uyumsuzluklar gibi birçok iç ve dış etken kurumun
stratejik hedeflerinin başarısını ve kurum performansını etkileyebilecek ve maddi kayıplarla birlikte
itibar kayıplarına da neden olabilecektir. Bu nedenle, kurumsal risk yönetiminin, stratejilerin
üretilmesinden, uygulanmasına, izlenmesine ve değiştirilmesine kadar aktif, sürekli ve gelişen bir
süreç olarak yer alması sağlanmalı, risk senaryoları geliştirilerek geleceğe ilişkin riskler belirlenmelidir.
Stratejik planlama ve risk yönetiminin ortak noktası belirsizliktir. Kurumlar, belirsizliklerle dolu bir
gelecek üzerine stratejiler geliştirmekte ve üretilen stratejiler ölçüsünde riski kabul etmektedirler. Bu
nedenle, stratejik planların hazırlık çalışmalarından uygulanmasına kadar tüm süreçte, risk yönetimini
stratejik planlamanın ayrılmaz bir parçası olarak görmek gerekmektedir.
Türkiye İç Kontrol Enstitüsü
Stratejik Risklerin Belirlenmesinde Senaryo Analizi Tekniği
Stratejik plan hazırlama aşamasında, kurumlar amaç ve hedeflerini oluştururken farklı tekniklerden
yararlanmaktadırlar. Bu teknikler içerisinde en sık kullanılan SWOT analizidir. SWOT analizi ile kurum,
iç ve dış etkenlerden kaynaklanan fırsat ve tehditlerini tanımlayarak stratejik amaç ve hedeflerinin
sınırlarını ve yönünü belirlemeye çalışmaktadırlar. SWOT analizi, çevresel etkenler ve belirsizlikler
hakkında kuruma bir öngörü sunmuş olsa da, etkin bir risk yönetimi açısından yeterli güvence
sağlamamaktadır.
Stratejik plan hazırlık aşamasında mutlaka kapsamlı bir Stratejik Risk Yönetimi Çalıştayı organize
edilmeli, riskin ve stratejilerin belirlenmesi aşamasına senaryo analizi ile yaklaşılmalıdır. Özelikle
belirsizliğin yüksek olduğu dönemlerde gerek stratejik planlama, gerekse bütçe çalışmalarını
gerçekleştirenlerin işlerinin güçleştiği, son yıllarda birçok şirketin yıllık bütçeler yerine üçer aylık
bütçelerle çalışmayı tercih ettiği bilinmektedir.
Söz konusu durumda beş yıllık stratejik planlar
yapmak, geleneksel risk yöntemlerinden ve
duyarlılık
analizlerinden
gerektirmektedir.
daha
Stratejik
fazlasını
planlama
için
senaryo, güven uyandıran bir gelecek için hikaye
anlatımı olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle
günümüzde
senaryolar,
stratejik
planlama
süreçlerini destekleyen güçlü araçlar olarak
kabul
edilmekte,
düşünceyi
birçok
“senaryo
kurum
analizleri”
stratejik
şeklinde
gerçekleştirmeyi tercih etmektedir.
Senaryo analizi ile kurumun risk profilini sübjektif kriterler çerçevesinde değerlendirerek,
gerçekleştiğinde büyük ölçekli zararlara yol açabilecek, beklenmeyen ve sıra dışı risklerin
değerlendirilmesi amaçlamaktadır. Bu durum stratejik planlama ve risk yönetimine yaratıcı bir
perspektif kazandırmaktadır.
Stratejik Risk Yönetimi Çalıştaylarına katılacak ekibin oluşturulması da analizin etkinliği açısından
önemlidir. Senaryo analizi, gelecek ile ilgili belirsizliklerin modellenmesinde sübjektif bir yaklaşımı
içerdiğinden, kişisel düşünce farklılıklarının yer aldığı bir ortama ihtiyaç duymaktadır. Kurumlarda
stratejik planlamayı gerçekleştiren ekipler genellikle işle ilgili benzer bir zihinsel modele sahiptir ve
strateji üretme sürecine katılacak kadar önemli bir pozisyona gelmek için kurumda uzun zaman
Türkiye İç Kontrol Enstitüsü
çalışmış olmak beklenir. Ancak, uzun zaman aynı ortamda bulunanların benzer deneyim birikimine
sahip olmaları, aralarındaki düşünsel farklılıkları da azaltır. Bu nedenle strateji geliştirme sürecine
kurum içinden farklı görev, statü ve deneyime sahip kişiler ile kurum dışından katılımcıların da
sağlanması başarılı bir strateji üretme sürecine katkı sağlayacaktır.
Belirlenen her stratejik amaç ve hedef değişen derecelerde risk içerir. Stratejik Risk Yönetimi
Çalıştayları ile amaçlanan, amaç ve hedefleri belirlerken riskleri de öngörebilmek ve hedeflere
ulaşabilmek için riski yönetebilecek doğru stratejileri ve kontrol önlemlerini tasarlayabilmektedir.
Stratejik
Risk
neticesinde,
riskler
değerlendirildikten
önlemleri
Yönetimi
ve
Çalıştayları
tespit
edilerek
gerekli
tasarlandıktan
kontrol
sonra
verilen
kararların amaç, hedef ve stratejiler üzerinde
değişiklik
yapılmasını
gerektirmediğini
kontrol
gerektirip
edilir.
Kurum
çalıştaylarda; riskten kaçınma, transfer etme
ya da erteleme kararı almış olabilir. Böyle bir
durum amaç, hedef ve stratejilerin değişmesi
anlamına gelmektedir. Dolayısı ile bazı hedeflerden vazgeçmek, bazı hedefleri ertelemek, strateji ve
faaliyetleri değiştirmek, azaltmak ya da yenilerini eklemek gerekebilir. Ayrıca kontrol faaliyetlerinin
uygulanması ya da strateji ve faaliyet değişiklikleri ile ilgili ek bir maliyete katlanılması söz konusu
olabilir. Bu nedenle kurum amaç ve hedeflerine ilişkin belirlemiş olduğu kaynakları da çalıştay sonrası
tekrar gözden geçirir, ek kaynak gerekip gerekmediği, vazgeçilen hedeflere ilişkin kaynakların ne
şekilde kullanılacağı, hedefler arasında kaynak transferine gerek olup olmadığı konularını
değerlendirerek stratejik plana ilişkin kaynak ihtiyacını tekrar planlar.
Senaryo analizi tekniği ile yönetilen Stratejik Risk Yönetimi Çalıştaylarından, sadece stratejik plan
hazırlık aşamasında değil, mevcut stratejik planların risklerinin belirlenmesinde ve risk yönetimi ile
ilişkilendirilmesinde ya da daha önce hazırlanmış risk yönetimi eylem planlarının içeriğinin
genişletilmesinde de yararlanılabilir. Çalıştaylar kapsamında gerçekleştirilecek beyin fırtınası
çalışmaları ile stratejik planların başarı düzeyi artırılabilir, risk yönetimi eylem planlarının eksik kalmış
olan bölümleri genişletilebilir, önlemlerin etkinliği artırılabilir.
Stratejik planlama yaklaşımı örgütlerin faaliyetlerini amaç ve hedefleri doğrultusunda sürdürmelerini,
kaynaklarını en verimli şekilde tahsis etmelerini ve kullanmalarını gerektirmektedir. Ancak, her
Türkiye İç Kontrol Enstitüsü
kurumsal faaliyet içerisinde sayısız risk barındırmaktadır. Söz konusu gerekliliklerin yerine getirilmesi
kurumlar için riski karşılamaktan öte bir tutumu zorunlu kılmaktadır. Bu aşamada, kurumların iç ve dış
çevrelerinde meydana gelen değişimleri, operasyonel ve yönetsel faaliyetlerinden kaynaklanan risk
ve belirsizlikleri etkin bir şekilde yönetebilme yetkinlikleri, kurumsal başarı ve performans açısından
önemli bir faktör olmaktadır.
Basitçe ifade etmek gerekirse kurumlar risk almadan kazanç sağlayamazlar ancak risklerini doğru
yönetemezlerse de kaybederler. Risk zekasına sahip kurumlar sadece olanı değil, olabileceği de anlar
ve buna uygun tepkiler verirler. Bu nedenle gerçekleşmese bile riskin var olduğunu bilmek her kurum
için başarının ön şartıdır.
Türkiye İç Kontrol Enstitüsü Hakkında Daha Fazla Bilgi Almak İçin Web Sitemizi Ziyaret Edebilirsiniz.
www.iciturkey.org