kronik hastalıkların epidemiyolojisi

KRONİK HASTALIKLARIN
EPİDEMİYOLOJİSİ
Olgu
• Erdal Bey 72 yaşında, son 7 yıldır tek başına
yaşıyor, en yakın akrabası ayda bir kez kendisini
ziyaret edebiliyor.
• Son 15 yıldır iskemik kalb hastalığı, atrial
fibrilasyon, kronik obstrüktif akciğer hastalığı
(KOAH), diabetes mellitus ve hipertansiyon
nedeni ile çeşitli hastanelere yılda en az 2 kez
yatırılıyor. Ortalama 10 gün hastanede kalıyor.
• Kendisini izleyen (!) 7 hekimi var.
• Günde toplam 8 ilaç alıyor.
• En az 2 ayda bir çeşitli tetkikler nedeni ile bir
sağlık kurumuna gitmesi gerekiyor.
Tanım
• Kronik hastalık = Uzun süren hastalık
– Genellikle tam iyileştirilmeleri söz konusu
olmayan,
– Sürekli,
– Yavaş ilerleyen,
– Çoğu kez kalıcı sakatlıklar bırakan,
– Oluşmasında kişisel ve genetik etkenlerin rol
oynadığı,
– Çoğunlukla non-enfeksiyöz türde hastalıklardır.
• Hastalıkların nedenlerinin tanımlanışı,
• Antibiyotik ve aşıların bulunuşu.
Bulaşıcı hastalıkların önemi 
• Çevre koşullarının düzeltilmesi,
• İnsan ömrünün uzaması,
• Sanayileşme.
Kronik hastalıkların önemi 
Türkiye 1935 ve 1980 yılında İlk 5 Ölüm Nedeni
1935
Ölüm Nedeni Orantılı Hız (%)
1980
Ölüm Nedeni Orantılı Hız (%)
1- Pnömoni
2- Kalp Hst.
3- Enterit
4- Tüberküloz
15.5
12.5
10.1
9.3
1- Kalp Hst.
2- Perinatal
3- Pnömoni
4- Kanser
5- Perinatal
8.8
5- Serebrovas.
28.9
11.6
8.6
6.7
5.1
Sağlık sorunları
(Dünyada 60 yaş üzeri nüfusta ölüm ve hastalık yükü)
Sıra
Ölüm nedeni
Sıra
Hastalık yükü
1
İskemik kalp hast
1
İskemik KH
2
Serebro vasküler h
2
Srebro vasküler H
3
KOAH
3
KOAH
4
Alt solunum yolu enf
4
Alzheimer ve demans
5
Ac, trakea bronş kanseri
5
Katarakt
6
DM
6
Alt Sol.yolu enf.
7
HT ve bağlı kalp hast
7
İşitme kaybı
8
Mide Ca
8
Ac, trakea bronş kanseri
9
TBC
9
DM
10
Kolon ve rektum Ca
10
Görme bozuklukları
Kronik Hastalıkların Özellikleri
• Genellikle orta yasta baslar, ömür boyu sürer.
• Genellikle kalıcı bir sakatlık bırakır.
• Zaman zaman iyileşme dönemine girse de
tekrarlamalar hastalığı daha kötü duruma sokar.
• Etmenle karsılaşma ile hastalığın ortaya çıkması
arasında geçen süre çok uzun olabilir.
• Çoğu zaman etkenler çok çeşitlidir.
• Hastane ve toplum bakımına gerek vardır.
• Hastanın periyodik tıbbi bakımları olmalıdır.
Kronik Hastalıkların Önemi
• Enfeksiyon hastalıklarından daha çok kişide görülürler.
• Daha çok ölüme neden olurlar.
• Hastaneleri oran ve gün açısından daha çok işgal ederler.
• Kalıcı sakatlıklar yasamı etkiler.
• Tanı, tedavi ve rehabilitasyon için çok fazla ekonomik
desteğe gereksinim vardır.
• Kronik hastalıkların yaklaşık yarısı 45 yasın altında baslar.
• Özel rehabilitasyon kuruluşlarına gereksinim vardır.
• Sosyal servis ve örgütlere gereksinim vardır.
 Kronik hastalıklar orta ve ileri yaşların
hastalığıdır.
 Çoğu ailevi özellik gösterir
– ( Kalp hastalıkları, hipertansiyon, inme,
diyabet, yüksek kolesterol, şişmanlık, kanserler,
böbrek hastalıkları, astım, amfizem, allerjiler,
osteoporoz, artrir, skolyoz, depresyon,
Alzheimer)
Kronik Hastalıkların Toplumsal Önemi
• Gelecekte Dünya sağlığının belirleyicisi olan ilk
10 faktörden 5i bulaşıcı olmayan hastalıklar (HT,
tütün-alkol kullanımı, yüksek kollesterol ve
şişmanlık) olacağı tahmin ediliyor.
• 2002 yılında olan 45 milyon yetişkin ölümünün ¾
ü bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı olmuştur.
(CVS hastalıkları, kanser, KOAH ve diyabet).
• Dünyada bütün yaş gruplarındaki hastalık
yükünün %50si kronik hastalıklardır.
• Gelişmiş ülkelerde 15 yaş üzeri nüfusta kronik
hastalık yükü %80 Türkiye’de % 70
• Türkiye’de Koroner Kalp Hastalıklarından
Ölüm Oranı, Tüm Ölümler İçinde Yüzde 43
• Koroner kalp hastalıklarından korunmak için;
–
–
–
–
–
vücut ağırlığı kontrol altında tutulmalı,
doğru besinlerle beslenmeye özen gösterilmeli,
stres azaltılmalı,
alkol, sigara ve oksijensiz ortamlardan uzak durulmalı,
spor ve haftada üç dört kez en az yarım saat tempolu
yürüyüş yapılmalıdır.
KALP HASTALIKLARI
• Hastaneye yatanların
%11’i
• Ölümlerin
%36’sı Kalp Hst.
• Yıllık ölüm sayısı  21 milyon
Tüm dünyada kalp ve damar hastalıklarına
bağlı ölümler
40
34
36
35
30
28
25
15
20
15
10
5
0
1900
2020
Kalp ve Dam ar Hastalıkları
28
36
Bulaşıcı Hastalıklar
34
15
BURDEN OF DISEASE UNIT
Center for Population and Development Studies at Harvard School of Public Health
(The Global Burden of Disease ;This Section Summarizes Volume 1,Chapter 3,pp 116 to 200
KORONER ARTER HASTALIKLARININ
OLUŞUMUNDA RİSK FAKTÖRLERİ
• 1. Değişmeyen Risk Faktörleri:
– Yaş: en güçlü etmen (Erkeklerde ≥45 , Kadınlarda
≥55 ) Veya erken menapoz
– Her 10 yıl yaşlanma KKH riskini 1.8 kat arttırıyor.
– Cinsiyet (erkeklerde daha sık görülür)
– Aile öyküsü (Birinci derece akrabalarında
Erkeklerde <55 yaş, Kadınlarda <65 yaşından
önce KAH öyküsü)
• 2. Değişebilen Risk Faktörleri:
–
–
–
–
–
–
–
–
Sigara
Hipertansiyon (140-85 mmHg)
Hiperkolesterolemi: 200 mg/dl 
HDL Kol  ( 35 mg/dl ) LDL Kol  (160 mg  )
Trigliserit ( 200-250 mg/dl  )
Diyabetes Mellitus
Obezite ( Şişmanlık BKI: 28)
Hareketsiz Yaşam : Egzersiz hepatik lipaz
aktivitesini azaltarak HDL kolesterolü yükseltir.
Hareketsizlik koroner arter riskini artırır.
– serebrovasküler veya periferal hastalık hikayesinin
olması
KVS hastalıklardan korunma
• Korunma
– Sigara içilmemesi,
– Yemeklerde yağların ,
– Dengeli beslenme,
– Düzenli egzersizler.
• Erken tanı;
– Sık tansiyon ölçümü,
– Kan yağlarının düzenli kontrolü.
KANSERLER
• Genellikle orta ve ileri yaş hastalığıdır. En nadir görülme
yaşı 6-16 yaş grubudur.
• Dünyada her yıl 8.1 milyon yeni kanser olgusu 5.2 milyon
kanser ölümü
• Ülkemizde en sık görülen (%30) ve öldüren  Akc. Ca.
– Erkeklerde en sık  Akc. Ca ve Prostat Ca.
– Kadınlarda en sık  Meme Ca ve Serviks Ca
KANSER NEDENLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
Beslenme %35,
Sigara %30,
İnfeksiyonlar %10,
Güneş ışığı %8,
Cinsel yaşam %7
Alkol %5,
Mesleki faktörler %4,
Katkı ürünleri, endüstri ürünleri %3
KANSERDEN KORUNMA
 Birincil – etkene yönelik – genel topluma
 İkincil – erken tanı – risk grubuna
 Üçüncül – klinik tedavi - hastaya
komplikasyonlar,
yaşamı uzatma,
yaşam kalitesi
• Primer Korunma:
– Sigara içmemek (özellikle akc. Ca.),
– Hava kirliliğinden korunma,
– Bitkileri hayvanlara tercih etmek. Bol ve çeşitli
sebze ve meyve tüketmek
– Kırmızı etten, hayvansal yağlardan uzak durmak
– Alkolden uzak durmak
– BKİ 18.5-25 arasında tutmak
– Hareket etmek
– Tuzu azalmak,
– Uygun saklama koşulları, buzdolabı kullanmak
– Yanmış gıdalar ve gıda katkı maddeleri???
İkincil Koruma
• ERKEN TANI / TARAMA
–
–
–
–
Meme kanseri
Serviks kanseri
Prostat kanseri
Kolorektal kanser
• MEME KANSERİ
• Klinik meme muayenesi (KMM)
• Kendi kendine meme muayenesi (KKMM),
• Mammografi (MG)
• Diğer yöntemler: USG, MRI, sintimammografi
• SERVİKS KANSERİ
• PAP smear: 18 yaşın üzerindeki ya da
cinsel aktif kadınlarda düzenli tarama
mortaliteyi önemli ölçüde azaltır.
• PROSTAT KANSERİ
– Digital rektal muayene ya da serum prostat
spesifik antijen (PSA) ile taramanın prostat
kanseri mortalitesini azalttığına ilişkin yeterli
kanıt yoktur.
• KOLOREKTAL KANSER
– 50-80 yaş grubunda, yılda veya iki yılda bir
yapılan gaitada gizli kan testi mortaliteyi
azaltır.
– 50 yaş üzerindeki kişilerde sigmoidoskopi ile
düzenli tarama mortaliteyi azaltabilir.
KOAH
•
•
•
KOAH önlenebilir ve tedavi edilebilir bir
hastalıktır ve akciğer dışı organlardaki bazı
önemli etkileri hastalığın daha ağır seyretmesine
katkıda bulunabilir
Hastalığın akciğerdeki etkisi hava akımı
kısıtlılığıyla karakterizedir ve tam olarak geri
dönüşümlü değildir
Hava akımı kısıtlılığı genellikle ilerleyicidir ve
akciğerlerin zararlı partikül ya da gazlara
anormal inflamatuar yanıtıyla ilişkilidir
• Korunma:
– Sigara içmemek,
– Hava kirliliğinden korunma,
– Allerjik maddelerden uzak durulmalı,
– Akc. yakınmaları
başvurmalı,
olanlar
sağlık
kurumuna
– Solunum yolu enfeksiyonları zamanında tedavi
edilmeli.
Tip 2 Diyabet (WHO 1998)
• Dünyada 143 milyon Tip 2 Diyabet vakası
bulunmaktadır. Bunların %63’ü gelişmekte olan
ülkelerdedir. 2025 yılında Tip 2 Diyabet vaka
sayısının 300 milyon olacağı tahmin edilmektedir.
• Tip 2 Diyabetlilerin büyük bir bölümü Çin,
Hindistan, ABD’dedir.
• Gelişmiş olan ülkelerde hastalık 65 yaş ve üzeri
grupta daha sık görülmekteyken, gelişmekte olan
ülkelerde 45-64 yaş arasındadır.
• Erken yaşta diyabet geçirenlerde diyabet
komplikasyonları erken gelişmektedir.
Tip 2 Diyabet Risk Faktörleri
•
•
•
•
•
•
Yaş
Şişmanlık
Fiziksel aktivite
Irk/coğrafik yerleşim
Aile öyküsü
Gestasyonel diyabet öyküsü
Çeşitli ülkelerdeki ortalama şişmanlık ile diyabet sıklığı arasındaki
ilişki
Diyetle alınan enerjinin yağ oranı ile diyabet
Türkiye’de Bazı İllerde Tip 2 Diyabet Sıklığı
10
9,4
Diyabet
IGT
9,4
9
8
7,4
7
6,9
7
6
7,4
6,9
7
7,5
7,5
7,5
6,9
7
4,8
5
4,8
4,8
4
3
2
1
0
Gaziantep
Adıyaman
malatya
Elazığ
Kmaraş
Diyarbakır
Mardin
Şurfa
Türkiye Diyabet Prevalans Çalışması Satmaz İ, Yılmaz T ve TÜRDEP
Diyabet Kontrolü
•
•
•
•
•
•
Beslenmenin iyileştirilmesi
Sağlıklı yaşam koşulları
Diyabet için riskli olan bireylerin takibi
Diyabet sürveyansı
Diyabette ikincil korunma
Gebeler, yaşlılar gibi özel risk grubundaki
diyabetlilerin korunması
HİPERTANSİYON
• İnsanlarda en sık görülen kronik hastalıktır (40 yaş
üstünde %15-20).
• Kadınlarda daha sık görülür.
• Şişmanlık ve diyette fazla tuz alımı riski arttırır.
• Yaşamsal organlarda bozukluğa yol açar (kalp ve
böbrek yetmezliği, koroner kalp hastalığı, görme
bozukluğu gibi).
• Tuz kısıtlaması ve yaşam tarzı değişiklikleri kan
basıncının kontrol altına alınmasında çok etkilidir.
• İleri olgularda ilaç tedavisi tercih edilir
OSTEOPOROZ
• Kemiklerdeki kalsiyum ve diğer minerallerin
azalmasına bağlı oluşan bir hastalıktır.
• Oluşmasındaki temel faktör
–
–
–
–
Hareketsizlik
şişmanlık,
sigara ve alkol kullanımı,
diyetle yeterli kalsiyum ve vitamin alınamamasıdır.
• Oluşumundaki bir diğer önemli faktör menapozdur.
• Kadınlarda daha sık görülür.
KRONİK HASTALIKLARDAN KORUNMA
VE KONTROL PROGRAMLARI
1- Hastalık nedenlerinden korunma.
2- Hastalığın erken dönemde saptanması.
3- Zamanında ve uygun tedavi yapılması.
4- Tedavi sonu izleme.
Hastalık nedenlerinden korunma
• Yaşam tarzı ve alışkanlıkların değişimi
– Sigara içilmemesi (akciğer Ca, koroner kalp hst.,
osteoporoz, mesane ve serviks Ca),
– Diyetteki
tuz
miktarının
azaltılması
(hipertansiyon, koroner kalp hastalığı),
– Lifli gıdalara daha çok yer verilmesi
(hipertansiyon, koroner kalp hastalığı, bazı
kanserler),
– Düzenli fizik egzersiz yapılması (hipertansiyon,
koroner kalp hastalığı, osteoporoz, dejeneratif
artrit).
Hastalığın erken dönemde saptanması
• İkincil düzeyde korunma sağlar (erken tanı).
• Sağlık eğitimi ve taramalar ile yürütülür.
• Uygun bir tanı ve tedavi yöntemi olan
hastalıklarda uygulanır (ht, meme ve serviks
Ca, glokom, diabet gibi).
Zamanında ve uygun tedavi yapılması
• Tedavinin sürekliliği önemlidir.
• Amaç; yaşamın uzatılması, komplikasyonların
önlenmesi ve bu sayede yaşam kalitesinin
yükseltilmesidir.
• Tedavi genellikle yaşam boyu olduğu için belli
aralıklarla izlenmelidir.
• İzlemlerde ; hastalığın kontrol altında olup
olmadığı
ve
olası
komplikasyonlar
değerlendirilir.
Tarama ( Screening )
• Hızla uygulanabilen testler
ve muayeneler ile sağlıklı
görülen bir toplumda,
hastalık olasılığı bulunan
kişilerin ayrılmasıdır.
• Tarama çalışmalarının daha ekonomik
olması için birden fazla hastalığın erken
tanısı için çaba harcanmalıdır.
• Aranacak hastalık bakımından risk grupları
tanımlanmalıdır. Örneğin serviks kanseri
taranacaksa;
• erken yaşta evlenmiş, 30 yaşını geçmiş, çok
doğum yapmış kadınlar taranmalıdır.
TARAMA ÇALIŞMALARI İÇİN KRİTERLER
• Toplumda önemli bir sağlık
sorunu olmalıdır.
• Tedavisi olmalıdır.
• İleri inceleme ve tanı
kolaylıkları olmalıdır.
• Bilinen pre-klinik dönemi
olmalıdır.
• Tanı için uygun bir test
olmalıdır.
• Testin kabul edilebilirliği
• Hastalığın doğal seyri iyi
bilinmelidir,
• Hastalık kriterleri
belirlenmiş olmalıdır.
• Tarama harcamaları kabul
edilebilir olmalıdır,
• Hasta bulma çalışmaları
sürekli olmalıdır.
Bazı kanserler için kullanılan
tarama testleri
Prostat kanseri
Mesane kanseri
Rektal tuşe +Prostat Spesifik
Antijen
Sistoskopi
Meme kanseri
Muayene+mamografi
Serviks kanseri
Servikal sitoloji
Kolon kanseri
Dışkıda kan
Hepatoselüler karsinoma Ultrasonografi + alfafetoprotein
Over kanseri
Ultrasonografi +CA-125
Sık görülen kronik hastalıklarda
kullanılan tarama testleri
Hipertansiyon
Koroner kalp hastalığı
Diyabetes mellitus
Anemi
Depresyon
Demans
Kan basıncı ölçümü
Anket + EKG
Kan şekeri ölçümü
Hemoglobin tayini
Depresyon ölçekleri
Bilişsel performans testleri
Osteoporoz
Epilepsi
Glokom
Kemik mineral dansitesi ölçümü
Anket + EEG
Tonometri