ÜNİTE

HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
0-12 YAŞ ÇOCUKLARDA
GÖRÜLEN HASTALIKLAR II
• 0-12 Yaş Çocuklarda
Görülen Hastalıklar
• Difteri
• Boğmaca
• Tetanos
• Menenjit
• Çocuk felci
• Hepatit
• Tüberküloz
• Pnömoni
• Astım Bronşit
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• 0-12 yaş çocuklarda sık görülen
hastalıklar hakkında bilgi sahibi
olacak,
• Bu hastalıkların etkenlerinin,
bulaşma yollarını, belirtilerini ve
bakım ilkelerini öğrenecek,
• Bu hastalıklardan korunmak için
neler yapılacağı konusunda bilgi
sahibi olacak,
• Bu bilgiler ışığında çocukların
hastalıklara karşı korunmasında
etkili olabileceksiniz.
ÇOCUK SAĞLIĞI
VE
HASTALIKLARI
Yrd. Doç. Dr. Aynur
AYTEKİN
ÜNİTE
12
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
GİRİŞ
Bu ünitede 0-12 yaş çocuklarda sıklıkla görülen diğer hastalıklar hakkında
bilgi verilecektir. Bu hastalıklar; difteri, boğmaca, tetanos, menenjit, çocuk felci,
hepatit, tüberküloz, pnömoni ve astım bronşittir. Çocukluk döneminde karşılaşılan
bu hastalıkların nedenleri, tedavi ve bakım ilkeleri, korunma yolları hakkında bilgi
edinmek çocukların sağlıklı büyüme gelişmelerine katkı sağlayacağından büyük
öneme sahiptir.
0-12 YAŞ ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN HASTALIKLAR
Difteri (Kuşpalazı)
Difteri basili süt, su ve
balgamda aylarca
canlı kalabilir.
Hastalık, daha çok kış aylarında ve aşılanmamış çocuklarda görülür.
Hastalığın görülme yaşı, toplumun aşılanma durumu ile ilişkilidir. Anne aşılanmış
ya da hastalığı geçirmişse, anneden geçen antikorlarla bebekte bağışıklık oluşur.
Bu nedenle doğumdan sonra ilk altı ayda hastalık görülmez. En fazla 2-8 yaşlarında
görülür. On yaşına doğru bağışıklık oranı artar. Büyük yaşlarda görülen nadir
vakalar ise hastalığı hafif geçirir. Difteri, bildirimi zorunlu bir hastalıktır.
Etken: Gram pozitif bir basil olan Corynebakterium diphteria’dır. Basil, yüksek ısı
ve antiseptiklere dayanıksızdır. Süt, su ve balgamda aylarca canlı kalabilir. Difteri
basilinin en önemli özelliği dış toksin üretmesidir.
Bulaşma: Hastalığın kaynağı insanlardır. Bulaştırıcılık hasta ya da taşıyıcı insanların
damlacıkları, tükürük ve ağız, boğaz salgıları ile doğrudan ya da daha az sıklıkla
hasta kişilerin cilt lezyonları ile kirlenmiş araç gereçler, yiyecek ve içecekler ile
temas edilmesi ve çiğ süt ile dolaylı olarak oluşmaktadır. Duyarlı kişilerde mikrop
çoğunlukla boğaza yerleşir. Fakat derideki yaralara bulaşıp deri difterisine de
neden olabilir. Bulaştırma süresi değişkendir. Genellikle 2-4 hafta süreyle
bulaştırıcılık devam eder.
Kuluçka dönemi: Hastalık etkeninin vücuda alındıktan hastalık belirtilerinin
görülmesine kadar geçen süre 1-7 gün, ortalama 2-5 gündür.
Belirtileri: Difteri basilinin yerleşme yerine göre ağız, boğaz, gırtlak, göz, göbek,
deri ve orta kulak difterisi görülür. Hastalığın belirtileri, etkenin yerleştiği vücut
bölgesine göre değişiklik gösterir.
Resim 1. Difteride psöudomembran (yalancı zar) (Kaynak: Emond, R.T.D., Welsby, P.D.,
Rowland, H.A.K. (Çevirenler: Uzun, C., Yumuk, Z., Anğ, Ö.) (2012). İnfeksiyon
hastalıkları Renkli Atlas. 1. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
Difteri basili, vücuda girdikten sonra boğaza yerleşerek orada bölgesel
inflamasyona (enfeksiyona karşı dokunun kendini savunma için gösterdiği
reaksiyon) neden olur. Basil, bademcik ve gırtlak bölgesinde kuvvetli, yapışkan,
iltihaplı bir sıvı salgılar ve bu sıvı, enfeksiyon bölgesini çevreleyen şişkin, grimsi bir
zar tabakası oluşturur. Buna yalancı zar (psöudomebran) denir. Basil, bu yalancı
zar içerisinde daha kolay üreyerek çoğalır ve daha fazla toksin salgılar. Toksin lenf
yoluyla genel dolaşıma katılarak diğer organlarda da hastalık belirtilerinin ortaya
çıkmasına neden olur. Genellikle çocukta, boğaz ağrısı, yutma zorluğu, burun
akıntısı, ses kısıklığı görülür. Ateş olmayabilir. Boyundaki lenf bezleri şişer.
Hastalık, kalp ve sinir sisteminde hasara yol açar, geçici felçlere sebep olabilir.
Difteri tehlikeli bir
hastalık olduğu için
hasta vakit
geçirilmeden doktora
götürülmelidir.
Bakım ve Korunma: Hastalığa yakalanan her on kişiden biri her türlü tedaviye
rağmen solunum yollarının tıkanması, kalp yetmezliği ve felçler nedeniyle hayatını
kaybeder. Tehlikeli bir hastalık olduğu için hasta vakit geçirilmeden doktora
götürülmelidir. Tedavisi, hastane koşullarında antitoksin difteri serumunun ve
antibiyotiklerin kullanılmasını içerir. Yatak istirahatı gerekir. Hastaya bol su ve
yumuşak gıdalar verilmelidir. Difterili hasta diğer kişilerden ayrı tutulmalıdır.
Karantina, birer hafta ara ile yapılan boğaz kültürü negatif olana kadar devam
ettirilir. Taşıyıcıların saptanması ve tedavisi korunmada çok önemlidir.
En iyi korunma şekli aşılamadır. Difteri aşısı, tetanos ve boğmaca aşısı ile
birlikte karma aşı olarak uygulanmaktadır. Aşı, ikinci ayını tamamlamış bebeklere
en az dört hafta ara ile üç doz şeklinde ve üçüncü dozdan bir yıl sonra dördüncü
doz yapılarak uygulanmaktadır.
Boğmaca (Pertusis)
Boğmaca için en
bulaştırıcı dönem,
öksürük nöbetleri
ortaya çıkmadan
önceki kataral
dönemdir.
Boğmaca her yaşta görülebilmesine karşın vakaların % 80’ini 1-5 yaş arası
çocuklar oluşturmaktadır. Beş ayın altındaki çocuklarda oldukça öldürücüdür. Kış
aylarında daha sıklıkla görülmektedir. İnatçı öksürük nöbetleriyle seyreden bulaşıcı
akut solunum yolu enfeksiyonudur. Bildirimi zorunlu hastalıklardandır.
Etken: Hastalık etkeni, Bordotella pertussis basilidir.
Bulaşma: Hastalık solunum yolları salgılarıyla doğrudan temas ya da öksürürken
aksırırken çıkarılan damlacıklar yoluyla bulaşır. Basille taze bulaşmış eşyalar
aracılığıyla da dolaylı bulaşma olabilmektedir. Etken, hastalığın ilk 1-2 haftasında
üst solunum yolunda bulunur. Boğmaca için en bulaştırıcı dönem, öksürük
nöbetleri ortaya çıkmadan önceki kataral dönemdir.
Kuluçka dönemi: 6-12 gündür.
Belirtileri: Hastalığın süresi 6-10 haftadır. Hastalık belirtileri üç dönemde
gözlemlenir.
• Kataral dönem (prodromal veya nezle dönemi); 1-3 hafta sürer. Üst
solunum yolu enfeksiyonu gibi başlar. Hafif kuru öksürük, aksırık, hafif
ateş ve burun akıntısı görülür. Bu dönemde hastalık oldukça bulaşıcıdır.
• Paroksismal (öksürük) dönemi; 2-6 hafta sürer. Hasta 5-15 veya daha fazla
sayıda kısa, kesik kesik, boğulur gibi öksürür. Öksürük nöbet tarzında ve
genellikle geceleri gelir. Çocuk öksürük nöbeti nedeniyle oksijensiz kalır ve
morarır. Öksürük ardından derin ve sesli bir nefes alır. Nöbet esnasında
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
•
çocuk kızarır, morarır, gözleri fırlar, dil dışarı sarkar, kaygı dolu bir yüz
ifadesi vardır. Nöbet sonunda koyu yapışkan bir balgam çıkarır. Küçük
çocuklarda kusma olur.
İyileşme dönemi; 2-3 hafta sürer. Öksürük nöbetleri ve kusma giderek
azalır ve hasta normale döner.
Boğmacada ağır vakalar
ve altı aydan küçük
bebekler mutlaka
hastanede tedavi
edilmelidir.
Resim 2. Boğmaca hastalığı geçiren çocuk (Kaynak: Avcı, İ.A. (2010). Enfeksiyon
Hastalıkları. Genişletilmiş İkinci Baskı. Amasya: Göktuğ Basın Yayın ve Dağıtım.)
Bakım ve Korunma: Hafif vakalar evde, ağır vakalar ve altı aydan küçük bebekler
hastanede tedavi edilmelidir. Öksürük nöbetleri sırasında oksijen verilir.
Bulaştırıcılık süresini kısaltmak için 14 gün boyunca antibiyotik (eritromisin)
tedavisi sağlanır.
Çocuğun istirahati sağlanmalı, havadar, sessiz, nemli ve aydınlık bir odada
izlenmeli, ziyaretçi kısıtlanmalıdır. Boğmaca, solunum yolu salgılarının damlacık
olarak yayılması ve direkt temasla bulaştığından damlacık izolasyon önlemleri
alınmalıdır. Solunum yolundaki balgamı yumuşatmak için bol sıvı verilmelidir.
Beslenme öksürük nöbeti geçtikten yarım saat sonraya bırakılmalı, çocuk sık sık ve
az miktarlarda beslenmelidir. Boğmacalı çocuk tedaviden beş gün sonra kreş ya da
okuluna devam edebilir.
Korunmada en iyi yol aşılamadır. Boğmaca aşısı genellikle tetanos ve difteri
aşıları ile kombine olarak yapılır. Aşılamaya bebek iki aylıkken başlanır ve dört doz
uygulanır. Yedi yaşından küçük hiç aşılanmamış çocuklar ve dört dozdan daha az
boğmaca aşısı olanların aşılanması gerekir.
Tetanos
Tüm dünyada görülen, yaş ve cinsiyet farkı gözetmeyen öldürücü bir
hastalıktır.
Etken: Hastalık etkeni, Clostridim tetani basilidir.
Bulaşma: Tetanos etkeni vücuda deri ve mukozalardaki sıyrık, çatlak ve yaralardan
girer. Sıklıkla kirli cam, çivi vb. kesici ve delici aletlerle yaralanmalar, parçalı
kırıklar, deri yaraları nedeniyle oluşur. Ayrıca kirli enjektörlerle yapılan ilaç
enjeksiyonları, basille bulaşmış aletlerle kulak delme, sünnet, dövme yaptırma,
akupunktur uygulamalarında, enfekte böcek ısırıklarında, ameliyathanede
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
Tetanos etkeni
vücuda deri ve
mukozalardaki sıyrık,
çatlak ve yaralardan
girer.
kontamine (kirli) malzemelerin kullanılması durumunda hastalık bulaşabilir.
Tetanos etkeni, canlı kaldığı sürece hastalık bulaşabilir.
Kuluçka dönemi: 4-21 gün, ortalama 8 gündür. Kuluçka süresinin kısa olması,
hastalığın seyrini olumsuz yönde etkiler.
Belirtileri: Hastalık belirtileri yaranın yeri, özelliği ve yaygınlığına göre değişir.
Bebeklerde emmede güçlükle başlar, yaşamın ilk 2 gününde normal emen ve
ağlayan bir bebekte, 3-28 günler arası emme güçlüğü, katılık veya konvülsiyonların
(kasılma) veya her ikisinin birden görülmesi tetanos belirtisi olarak ele alınmalıdır.
Baş ağrısı, ensede ve çenede sertlik, yutmada güçlük vardır. Hastalarda tipik
görüntü olarak sırt kaslarındaki kasılma sonucu gövdenin öne doğru kavis
göstermesi, baş ve bacakların arkaya bükülmesi, tüfek tetiği pozisyonu
(opistotonus pozisyonu) ve yüz kaslarının kasılması sonucu sürekli sırıtma
görünümü vardır. Solunum problemleri, şok ve akciğer sorunları sıklıkla görülür.
Resim 3. Tetanoslu çocuk (Kaynak: Avcı, İ.A. (2010). Enfeksiyon Hastalıkları.
Genişletilmiş İkinci Baskı. Amasya: Göktuğ Basın Yayın ve Dağıtım.)
Tetanostan en önemli
korunma yolu
tetanos aşısının
yaptırılmasıdır.
Bakım ve Korunma: Hastanın tam olarak iyileşmesi haftalar sürebilir. Tetanos
antitoksini (tetanosa karşı hazır serum) ile tedavi edilmezse hastada solunum
kaslarının tutulumu sonucu solunum yollarında daralma (laringospazm) gelişerek
kaybedilebilir. Çocuğu uyaranlardan uzaklaştırmak amacıyla sessiz, sakin ve
karanlık bir hastane odasında tedavisi ve bakımı yapılır. Hastanın kalp ve solunum
fonksiyonları takip edilir. Kasılmaları önleyici ilaçlar yapılır.
Hastalık etkeni dünyada yaygın hâlde bulunduğundan ve sporları her türlü
ısı ve neme dayanıklı olduğundan en önemli korunma yolu tetanos aşısının
yapılmasıdır. Yaralanmalardan sonra aşılanma durumu bilinmeyenlerde ve son
aşıları 10 yıldan önce yapılmış olanlarda hemen tetanos aşısı yapılmalıdır. Yeni
doğan bebeklerde görülen neonatal tetanosu önlemek için gebe kadınlara
gebeliğin 6. ve 7. aylarında birer doz olmak üzere iki doz aşı yapılmalıdır.
Menenjit
Menenjit her mevsimde görülse de ilkbahar ve kış mevsimlerinde görülme
sıklığı artmaktadır. Sıklıkla 2 ay 2 yaş arası çocuklarda ve kreş, okul gibi toplu
yaşanılan yerlerde görülür.
Etken: Menenjit beyni koruyan ve omuriliği çevreleyen zarlara (meninksler) çeşitli
bakteriler (B grubu streptokoklar, Neisseria menengitidis, E. Coli, Heaemophilus
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
Menenjit, hasta
kişilerin öksürük ve
solunum yolu salgıları
ile bulaşır.
influenza tip b gibi), virüsler ( enterovirüsler, adenovirüs, herpes virüs gibi) ve
mantarların bulaşmasıyla meydana gelen bir hastalıktır.
Bulaşma: Hastalık etkeni, kişiden kişiye solunum yolu ile bulaşır. Hasta kişilerin
öksürük ve solunum yolu salgıları ile çıkarttıkları tükürük damlacıklarının yakın
çevrelerince solunması ile alınır. Virüslerin neden olduğu menenjitte ise fekal- oral
bulaşma (hasta kişilerin dışkılarının karıştığı su ve besinlerle sindirim yoluyla
alınması) söz konusudur.
Kuluçka dönemi: Birkaç saatte başlayabileceği gibi 2-10 güne kadar çıkabilir.
Ortalama 1-4 gündür.
Belirtileri: Ateş, baş ağrısı, bilinç kaybı, iştahsızlık, bulantı, kusma, uyku hâli,
huzursuzluk sık görülen yakınmalardır. Büyük çocuklar ve erişkinler ışığa duyarlılık
(fotofobi), ense sertliği ve sırt ağrısı gibi santral sinir sistemine ilişkin belirtiler
görülür. Nöbet geçirme küçük çocuklarda daha sıktır, büyük çocuklarda ise ense
sertliği daha yoğun görülür. Bebeklerde bıngıldakta (fontanel) kabarıklık, göz
kapaklarında düşme izlenebilir. Kafa içi basıncının artmasına bağlı gözlerde kayma,
kusma, baş ağrısı, vücutta mor lekeler sıklıkla görülen yakınmalardır.
Bakım ve Korunma: Hasta çocuğun hastanede gözetim altında tutulması gerekir.
Menenjitte nedene göre tedavi yapılır. Bakterilerin neden olduğu menenjitte
antibiyotik tedavisi uygulanır. Hasta çocuk dış etkenlerden uzak, sakin ve kolay
havalandırılabilen odada bakım almalıdır. Doktor önerisiyle bulguları rahatlatıcı
çeşitli ilaçlar tedavide kullanılabilir.
Bakteriyel menenjitten korunmak için çocukların erken dönemde Hemofilus
influenza tip B (Hib) aşısı ve meningokok aşısı ile aşılanması, kabakulak sonrası
gelişebilecek menenjit için kabakulak aşısının yapılmış olması önemlidir. Çocuk
tamamen iyileştikten sonra kreşe ya da okula gönderilmelidir. Hasta çocukla yakın
temas içinde olanlar için koruyucu önlemler (maske, eldiven, önlük giyme, el
yıkama gibi) alınmalı ve koruyucu tedavi planlanmalıdır.
Çocuk Felci (Poliomyelit)
Mevsimsel bir hastalık olan çocuk felci sıcak ve nemli mevsimlerde görülür.
Hastalık en fazla ilk iki yaştaki çocukları etkilemesine rağmen bağışık olmayan her
yaştaki insanda görülebilir. Çocuk felci, omuriliğin ön boynuzlarının iltihaplanması
sonucu felçle sonuçlanan bir hastalıktır.
Etken: Hastalık etkeni, poliomyelit virüsüdür.
Bulaşma: Hastalığın kaynağı insandır. Bulaşma hasta insanların ağız, boğaz
salgılarıyla ve damlacıklarıyla solunum yoluyla ve dışkılarının karıştığı su ve
besinlerle sindirim yoluyla (oral-fekal yol) olmaktadır. Bulaşıcılık süresi, etkenin
boğazda bir hafta, dışkıda ise 3-6 hafta canlı kaldığı süre boyuncadır.
Kuluçka dönemi: 7-21 gün arasında değişmektedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
Çocuk felci, omuriliğin
ön boynuzlarının
iltihaplanması sonucu
felçle sonuçlanan bir
hastalıktır.
Resim 4. Çocuk felci (Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Çocuk Gelişimi ve
Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara.)
Belirtileri: Hastalık genellikle belirti vermeden seyreder. Bazı tiplerinde ateş, baş
ağrısı, bitkinlik, kusma, boğaz ağrısı, boyunda kasılma ve sırt ağrıları şeklinde
yakınmalar olabilmektedir. Hastaların yaklaşık binde birinde felçler görülür. Felç
genellikle bacaklardan başlayıp yukarı doğru ilerler. Tipik olarak gevşek tipte felç
vardır.
Bakım ve Korunma: Tedavide amaç hastanın yakınmalarını azaltmak ve rahatını
sağlamaktır. Hasta yatak istirahatine alınır. Hastanın odası sakin, iyi
havalandırılmış, aydınlık ve sessiz olmalıdır. Solunum kaslarının etkilendiği
hastalarda solunum desteği gerekebilir. Doktor önerisine uygun olarak rahatlatıcı
ilaçlar kullanılabilir.
Korunma için hastalarla veya gıdalarla temastan sonra el yıkama son derece
önemlidir. Bulaştırıcılık süresinde hastanın izole edilmesi, oral-fekal bulaşma ve
solunum yolu ile bulaşmayla ilgili izolasyon önlemleri alınmalıdır. En etkili
korunma yolu ise çocuk felci aşısının yapılmasıdır.
Hepatit (Sarılık)
Sarılık hem dünyada hem de ülkemizde yaygın olarak görülen enfeksiyon
hastalığıdır. Sarılığın farklı türleri vardır. Etken virüse göre hastalık Hepatit A,
Hepatit B, Hepatit C, Hepatit D, Hepatit E şeklinde sınıflandırılır. Özellikle
gelişmekte olan alt yapı sorunlarını çözmemiş, sosyoekonomik durumu bozuk,
kanalizasyon şebekesi yetersiz ve temiz içme-kullanma suyu sağlanamayan
ülkelerde daha çok görülmektedir.
Etken: Hepatit A virüsü, Hepatit B virüsü, Hepatit C virüsü, Hepatit D virüsü,
Hepatit E virüsüdür.
Bulaşma: Hepatit A ve E virüsleri insandan insana fekal-oral yolla bulaşır. Hepatit A
ve E taşıyıcısı olan kişilerin atıkları (dışkı) ile bulaşmış besinlerin iyi yıkanmadan
ağız yoluyla alınmasıyla bulaşmaktadır. Diğer Hepatit türleri ise damardan kan
verilmesi ya da virüsle bulaşmış enjektörün batması gibi yollarla ya da cinsel
temasla bulaşmaktadır. Hastalık belirtileri ortaya çıkmadan önceki dönemde
bulaştırıcılığının olması nedeniyle toplumda yayılımı kolaylaşmaktadır.
Kuluçka dönemi: Hepatit A için 15-40 gün, Hepatit B için 30-180 gün, Hepatit C için
20-90, Hepatit D için 30-50, Hepatit E için 15-60 gündür.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
Hepatit A ve B aşısı
ülkemiz rutin aşı
takviminde yer
almaktadır.
Belirtileri: Akut viral hepatitler ani başlayan sarılık, koyu renkli idrar, iştahsızlık,
hâlsizlik, bulantı, sağ üst kadran ağrısı, idrarda bilirubin artışı ve karaciğer
enzimlerinin yükselmesiyle karakterize hastalıktır. İyileşme süresi genellikle 1-4
hafta sürer. Bu dönemde yakınma ve belirtilerde gerileme olur. Kan değerleri
yaklaşık 1-3 ay içinde tamamen normale döner.
Bakım ve Korunma: Akut viral hepatitlerin özel bir tedavisi yoktur. Hastalar
bulgular gerileyinceye kadar hastane ortamında izlenmelidir. Karaciğer fonksiyon
testleri 7-10 günde bir tekrarlanarak takip edilmelidir. Hastalık yakınmaları
gerileyinceye kadar çocuk/genç yatak istirahatine alınmalıdır. Bulaştırıcılığı
önlemek için hasta tek kişilik odada bakılmalıdır. Fekal-oral yolla bulaşan Hepatit A
ve E’den korunmada genel hijyen önlemlerinin alınması ve ellerin yıkanması
konusuna dikkat çekilmeli, sağlık eğitimleri verilmelidir. Yiyecek ve içeceklerin
temizliğine özen gösterilmeli, içme suları klorlanmalı, tuvaletler mikrop
öldürücülerle temizlenmelidir. Kan nakillerinde kan, sarılık yönünden
incelenmelidir.
Çocukların korunmasına yönelik olarak hepatit A ve D’ye karşı aşı ile
bağışıklık sağlanabilir. Hepatit A ve B aşısı ülkemiz rutin aşı takviminde yer
almaktadır. Ülkemizde tüm çocuklar doğumdan itibaren üç doz olmak üzere
aşılanmaktadır. Ayrıca Hepatit B’den korunmakla Hepatit D’den de korunulmuş
olacaktır.
Tüberküloz (Verem)
Tüberküloz önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalık olmasına karşın kötü
sosyo-ekonomik koşullar ve yetersiz sağlık olanakları nedeniyle yüksek ölüm hızına
neden olan önemli bir hastalıktır. Tüberküloz olgularının % 15’ini 15 yaş altı
çocuklar oluşturmaktadır. Hastalığın uzun süreli olması, hastane ve evde bakım
gerektirmesi ve aşı ile korunabilir olmasına karşılık toplumda sorun olmayı
sürdürmesi nedeniyle önemini korumaktadır. Her yaş ve mevsimde görülebilir.
Etken: Hastalık etkeni, Mikobakterium tüberkülozis basilidir. Hastalığın kaynağı
insan olmakla birlikte kontrol altına alınamamış hastalıklı sığırların sütlerinin
içilmesi ile bulaşan mikobakterium bovis tipi de bulunmaktadır.
Bulaşma: Mikrobun en sık yayılma yolu hasta kişinin öksürmesi, aksırması,
konuşması ile akciğer sekresyonlarının (salgı) damlacık şeklinde havaya atılmasıdır.
Bu damlacıklar parçalanmakta ve havada her biri 1-3 tüberküloz basili içeren
damlacık çekirdeklerini oluşturmaktadır. Bu çekirdekler solunan hava ile
akciğerlerde hava keseciklerine (alveollere) yerleşerek burada çoğalmaktadır.
Hastalığın akciğer dışı organlara yayılımı çocuklarda daha sıktır. Çocuklara
hastalığın bulaşmasında aile ve yakın çevresi ile yakın temas etkilidir. Ayrıca
hastalıklı sığırların kaynatılmadan içilen sütü ile de bulaşma olmaktadır.
Kuluçka dönemi: Yaklaşık 4-12 haftadır.
Belirtileri: Tüm tüberküloz olgularının % 80-90’ı akciğerlerde ortaya çıkar.
Akciğerleri tahrip etmesi sonucu diğer organlarda ikincil enfeksiyona neden olur.
İki haftadan uzun süren öksürük, birkaç hafta süren gündüz düşük, akşama doğru
titreyerek yükselen ve gece terleyerek düşen aralıklı ateş, 2-3 ay içinde zayıflama,
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
Tüberkülin testi
negatif olan özellikle
bebek ve çocuklara
BCG aşısı yapılmalıdır.
gece terlemesi, çabuk yorulma, aşırı hâlsizlik, kusma, baş ağrısı, karın ağrısı,
eklemlerde şişlik, koltuk altı ve boyundaki lenf bezelerinde şişlik gibi yakınmalar
görülür. Bebekler ve küçük çocuklar erişkinden farklı olarak balgam çıkarmazlar.
Bu nedenle bulaştırıcı kabul edilmezler. On beş yaşın üzerindeki çocuklar ve
erişkinler bulaştırıcıdır.
Bakım ve Korunma: Tüberküloz hastalığının tedavisinde kullanılan ilaçlar basilin
çoğalmasını önlediği ve basilin ölümüne yol açtığı için büyük önem taşır. Hastalar
hastanede yatırılarak tedavi edilir. Hastalık uzun süre tedavi ve bakım gerektirir.
Evde tedavi alan hastaların rutin ziyaretler ile tedaviye uyumlarının sağlanması
gerekir. Bu hastaların tedavisinde beslenmenin de büyük önemi vardır. Bol protein
ve vitamin içeren yüksek kalorili bir diyetle beslenmesi gerekir. Tedavide kullanılan
ilaçların yan etkileri konusunda aile bilgilendirilmeli, bu etkilerin görülmesi
durumunda hemen hastaneye başvurmaları gerekmektedir.
Tüberküloz basili tozla, toprakla ya da hastaların eşyalarını kullanmakla, aynı
kaptan yemek yemekle bulaşmadığından hastanın kişisel eşyalarına yönelik özel
önlem gerekli değildir. Hastayla yakın teması olanlara da koruyucu ilaç tedavisi
yapılmalıdır. Tüberküloz aşı ile korunulabilir bir hastalıktır. Ülkemiz aşı takviminde
yer almaktadır. Tüberkülin testi (PPD testi) negatif olan özellikle bebek ve
çocuklara BCG aşısı yapılmalıdır.
Pnömoni (Zatürre)
Özellikle küçük bebek ve çocuklarda sıklıkla karşılaşılan bir hastalıktır.
Etken: Toplumda gelişen pnömonilerden 100’den fazla etken sorumludur. Çeşitli
bakteriler (B grubu streptokoklar, E. Coli, enterik bakteriler streptococus
pneumoniae gibi), virüsler (adenovirüsler, RSV, parainfluenza, cytomegalovirus
gibi) hastalık etkenidir.
Bulaşma: Pnömoniye yol açan etkenler akciğer hava keseciklerine (alveollere)
çeşitli yollarla ulaşır. Viral etkenler damlacık bulaşma yoluyla, bakteriyel etkenler
ise akciğerlere besin, mide içeriği veya yabancı cisimlerin kaçması sonucu ya da
kan dolaşımına geçen bakterinin akciğerlere ulaşması yoluyla enfeksiyona neden
olmaktadır.
Kuluçka dönemi: Hastalık etkenine göre değişir.
Belirtileri: Hastanın yaşı, hastalık etkeni ve etkenin yerleşim yerine göre değişir.
Sıklıkla üst solunum yolu enfeksiyonunu takiben gelişir. Ateş, öksürük, solunum
sıkıntısı, halsizlik, iştahsızlık, huzursuzluk, yorgunluk, baş ağrısı, baş dönmesi,
boğaz ağrısı, kas ağrısı, hızlı solunum, koyu balgam görülür.
Bakım ve Korunma: Hastalığın tedavisi etkene ve hastalığın şiddetine göre değişir.
Etkene göre doktorun reçete ettiği ilaç tedavisi kullanılır. Ağır hastalar hastanede
yatırılarak tedavi edilmelidir. Hastanın protein oranı yüksek yiyeceklerle
beslenmesi ve yeterli sıvı alması gerekir. Hastanın odası sık sık havalandırılmalı ve
nemli tutulmalıdır. Hastayı rahatlatmaya yönelik tedbirler alınmalıdır hastanın
burun ve kulak temizliğine ve rahat nefes alabilmesine dikkat edilmelidir.
Pnömoniden korunmak için konjuge pnömokok aşısı (KPA) ve hemofilus
influenza tip b (Hib) aşısı yarar sağlar.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
Astım Bronşit
Astım görülme sıklığı son on yılda giderek artmıştır. En çok 5-17 yaş
çocuklarda görülmektedir. Akut astım krizi diğer kronik hastalıklar içinde en fazla
okula devamı etkileyen, hastaneye yatışa neden olan, çocuğun aktivitelerini
kısıtlayan ve önemli oranda maliyet gerektiren çocuk hastalığıdır.
Etken: Astımın oluşumunda çevresel etkenler, viral ve bakteriyel hastalıklar,
alerjen maddeler, genetik yatkınlık etkili olmaktadır.
Bireysel Etkinlik
Çocukta astım krizini
başlatan
faktörlerin/alerjenlerin
belirlenerek bunlardan
uzak durulması
sağlanmalıdır.
Astımı tetikleyen faktörler: Ağaçlar, çiçekler, bitkiler, polenler, hava kirliliği, küf, ev
tozu, sigara dumanı, kokular, spreyler, kimyasallar, soğuk hava, egzersiz, soğuk
algınlığı, enfeksiyonlar, kedi, köpek gibi hayvanlar, çeşitli ilaçlar, aşırı stres,
yumurta, fıstık, balık gibi besinler vb. astım krizini başlatabilir.
Belirtileri: Astım bronşit solunum yollarında mukozada şişlik, kızarıklık ile
karakterize hava yollarının aşırı duyarlılığı ve tıkanıklığı ile seyreden kronik bir
hastalıktır. Erken dönemde solunum değişiklikleri, baş ağrısı, sulu gözler, gözlerin
altında morluklar, çabuk yorulma, boğaz ağrısı, uyku sorunu, boğazda kızarıklık, ve
gece öksürüğü görülür. Akut dönemde öksürük, solunumun kısalması, solunum
güçlüğü, endişe, göğüste hırıltı ve soluk verirken küçük hava yollarının daralmasına
bağlı ıslık sesi (wheezing) duyulur. Astım tedavi edilmezse hastanın durumu daha
da ağırlaşır.
Bakım ve Korunma: Astım sorunu olan çocukların doktor kontrolünde takip
edilmesi gerekir. Tedavide hasta ve aile eğitimi, astımı tetikleyen faktörlerden
uzak durulması, astımın şiddetinin belirlenmesi, hastaya özel belirlenmiş uzun
dönemli ilaç tedavisinin devamlılığı, hasta ya da hastanın yakınındaki kişilerin
astım atağını tanıması ve bu durumda gerekli müdahaleyi yapabilmesi basamakları
önem taşımaktadır. Kreş ve okul ortamındaki çocuklar için öğretmenlerin/ bakım
vericilerin konuyla ilgili bilgi sahibi olmalıdırlar. Sürekli ilaç kullanan çocukların
ilaçlarını yanlarında bulundurmaları gerekir. Çocukta astım krizini başlatan
faktörlerin/alerjenlerin belirlenerek bunlardan uzak durması gerekmektedir.
Ailenin okul ve sağlık personeli ile sürekli işbirliği halinde olması önemlidir.
• Çevrenizdeki 0-12 yaş çocuklarda görülen hastalıkları
arkadaşlarınızla tartışarak gözlemlediğiniz belirtilerden
hastalığı tespit etme yoluna gidiniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
Özet
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
•Bu ünitede geçen hastalıkların bir kısmı onbirinci ünitede olduğu
gibi bulaşıcı özelliğe sahip hastalıklarken bir kısmı da bulaşıcılık
özelliği olmayan çocukluk döneminde yaygın olarak görülen
enfeksiyon hastalıklarıdır.
•Difteri basili, hasta ya da taşıyıcı insanların damlacıkları, tükürük ve
ağız, boğaz salgıları ile doğrudan ya da daha az sıklıkla hasta
kişilerin cilt lezyonları ile kirlenmiş araç gereçler, yiyecek ve
içecekler ile temas edilmesi ve çiğ süt ile dolaylı olarak bulaşır.
•Boğmaca basili,solunum yolları salgılarıyla doğrudan temas ya da
öksürürken aksırırken çıkarılan damlacıklar yoluyla bulaşır.
•Tetanos etkeni vücuda deri ve mukozalardaki sıyrık, çatlak ve
yaralardan, kirli enjektörlerle yapılan ilaç enjeksiyonları, basille
bulaşmış aletlerle kulak delme, sünnet, dövme yaptırmayla da
bulaşabilir.
•Menenjit ve çocuk felci etkenleri, solunum yolu ya da fekal- oral
yolla bulaşır.
•Hepatit A ve E virüsleri insandan insana fekal-oral yolla bulaşır.
Diğer hepatit türleri ise damardan kan verilmesi ya da virüsle
bulaşmış enjektörün batması gibi yollarla ya da cinsel temasla
bulaşır.
•Tüberküloz etkeni, solunum yolu ve hastalıklı sığırların
kaynatılmadan içilen sütleri aracılığıyla bulaşır.
•Zatürre etkenleri damlacık bulaşma yoluyla, bakteriyel etkenler ise
akciğerlere besin, mide içeriği veya yabancı cisimlerin kaçması
sonucu ya da kan dolaşımına geçen bakterinin akciğerlere ulaşması
yoluyla enfeksiyona neden olur.
•Astımın oluşumunda çevresel etkenler, viral ve bakteriyel
hastalıklar, alerjen maddeler, genetik yatkınlık etkili olmaktadır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer
alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.
1. Hangi hastalıkta basil, bademcik ve gırtlak bölgesinde kuvvetli, yapışkan,
iltihaplı bir sıvı salgılar ve bu sıvı enfeksiyon bölgesini çevreleyen şişkin,
grimsi bir zar tabakası (psöudomebran) oluşturur?
a) Tetanos
b) Boğmaca
c) Difteri
d) Menenjit
e) Çocuk felci
2. Virüs ve bakterilerin neden olduğu beyin zarının iltihaplanması şeklinde
tanımlanan hastalık aşağıdakilerden hangisidir?
a) Çocuk felci
b) Pnömoni
c) Tetanos
d) Menenjit
e) Tüberküloz
3. Difteri aşısı hangi aşı/ aşılarla birlikte uygulanmaktadır?
a) Boğmaca
b) Boğmaca-tetanos
c) Hepatit
d) Hepatit-çocuk felci
e) Hepatit-tetanos
4. Tetanos etkeni vücuda hangi yolla girmez?
a) Hava yolu
b) Deri
c) Sünnet
d) Kulak delme
e) Dövme
5. Boğmaca olan çocukta en fazla bulaştırıcılığın olduğu dönem
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Prodromal dönem
b) Öksürük dönemi
c) Kataral dönem
d) İyileşme dönemi
e) Ateşli dönem
6. Menenjitten korunmada aşağıda yer alan aşılardan hangisi etkili değildir?
a) Hemofilus influenza tip B
b) Boğmaca aşısı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
c) Meningokok aşısı
d) Kabakulak aşısı
e) Hepsi
7. Poliomyelit virüsü hangi hastalığın etkenidir?
a) Difteri
b) Boğmaca
c) Tetaoz
d) Menenjit
e) Çocuk felci
8. Aşağıda yer alan hepatit türlerinden hangileri fekal-oral yolla bulaşır?
a) Hepatit A ve C
b) Hepatit D ve E
c) Hepatit B ve E
d) Hepatit A ve E
e) Hepatit B ve C
9. Tüberküloz basili aşağıda yer alan yollardan hangisiyle bulaşır?
a) Hasta kişinin basille bulaşmış eşyalarıyla
b) Hasta kişinin öksürüğü ile
c) Toprakla
d) Tozla
e) Hasta kişiyle aynı kaptan yemek yemekle
10. Aşağıdakilerden hangisi pnömoniye neden olan bakteriyel etkenler için
bulaşma yollarından biri değildir?
a) Damlacık bulaşma
b) Kan yoluyla
c) Yabancı cisim kaçması
d) Mide içeriğinin akciğere kaçması
e) Besinlerin akciğere kaçması
Cevap Anahtarı
1.C, 2.D, 3.B, 4.A, 5.C, 6.B, 7.E, 8.D, 9.B, 10.A
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar II
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Avcı, İ.A. (2010). Enfeksiyon Hastalıkları. Genişletilmiş İkinci Baskı. Amasya: Göktuğ
Basın Yayın ve Dağıtım.
Conk, Z., Başbakkal, Z., Yılmaz, H.B., Bolışık, B. (2013). Pediatri Hemşireliği. 1.
Baskı. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
Emond, R.T.D., Welsby, P.D., Rowland, H.A.K. (Çevirenler: Uzun, C., Yumuk, Z.,
Anğ, Ö.) (2012). İnfeksiyon hastalıkları Renkli Atlas. 1. Baskı. İstanbul: Nobel
Tıp Kitabevleri.
Erdem, Y. (2006). Çocukluk Çağında sık Görülen İnfeksiyon Hastalıklarında Bakım.
1. Baskı. Ankara: Kök Yayıncılık.
Erdem, Y. (2011). Çocuk Gelişim ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. Ankara:
Vize Yayıncılık.
Görak, G., Savaşer, S., Yıldız, S. (2011). Bulaşıcı Hastalıklar Hemşireliği. 1. Baskı.
İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.
Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür, G.K.) (2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı.
İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım.
Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara.
Törüner, E.K., Büyükgönenç, L. (2012). Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik
Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara: Göktuğ Yayıncılık.
Uysal, F.K. (2005). Anne ve Çocuk Sağlığı. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
Yenibaş, R. (2008). Çocuk Gelişim Eğitimi ve Sağlığı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları Yayınları Branş Kitapları Serisi. İstanbul:
Ekbil Matbaacılık.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14