biyo 251 sitoloji laboratuvarı

BİYO 251 SİTOLOJİ LABORATUVARI (1.HAFTA)
DENEY NO
DENEYİN ADI
DENEYİN
AMACI
1
MİKROSKOP ÇEŞİTLERİ
Çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük cisimlerin görüntüsünün mercekler
yardımıyla büyütülerek incelenmesini sağlayan optik aletlerin incelenmesi ve
öğrenilmesi.
Bir mikroskop üç kısımdan oluşur: Mekanik kısım, aydınlatma kısmı ve optik
kısmı. Mikroskobun mekanik kısmında ayak, kol, tabla, maşa, tüp ve ayar
vidaları bulunur. Aydınlatma kısmında ayna, diyafram ve kondansatör vardır.
Optik kısımda ise objektifler ve okülerler yer alır.
Mikroskobun Mekanik Kısımları
Mikroskop Ayağı
Mikroskobun en alt kısmındaki ağır madensel kısımdır. Mikroskobun
devrilmemesini sağlar.
Mikroskop Kolu
Rahat çalışabilmek için mikroskobun istenilen eğikliğe getirilmesine yarayan
kısımdır.
Mikroskop Tablası
Mikroskop koluna eklenmiştir. İncelenecek preparatın konulmasına yarar.
Ortasında ışığın geçmesini sağlayan bir delik vardır. Yandaki vidalar ile ileri geri
ve sağa sola hareket ettirilebilir. Hareketi takip edebilmek için özel bir taksimat
vardır.
Mikroskop Maşaları
Tablanın üzerinde, preparatı tespit amacı ile lamı sıkıştırmaya yarayan iki maşa
vardır.
Mikroskop Tüpü
GENEL BİLGİ
Mikroskop kolunun üst kısmındadır. Optik kısımları taşıyan 160-180mm
uzunluğunda bir borudur. Üst kısmında oküler, alt kısmında ise objektiflerin
vidalandığı döner levha bulunur.
Ayar Vidaları
Mikroskop kolunun yan tarafında, dişli kızak üzerinde iki ayar vidası vardır.
Büyük-kaba ayarları sağlayan vidalara “makro vida” denir. Bu vidalar gözle
görülebilen bir hareket sağlar. İnce ayar vidalarına “mikro vida” denir. Bunlar
mikron düzeyine, küçük, göz ile görülemeyen bir hareket sağlar.
Revolver
Objektifleri üzerinde taşıyan hareketli, kendi ekseni etrafında dönebilen mekanik
kısımdır.
Mikroskobun Aydınlatma Kısmı
Ayna
Mikroskop tablasının altında sağa, sola, öne ve arkaya rahat hareket edebilecek
şekilde yerleştirilmiş olan bir ayna bulunur. Ayna, ışığı tablanın ortasındaki
delikten yukarı doğru yansıtır. Bir tarafı düz, diğer tarafı çukurdur. Düz ayna
gelen ışığı mikroskobun optik eksenine paralel olarak yansıtır. Çukur ayna ise,
ışığın optik eksen üzerinde bir noktada toplanmasını sağlar. Aydınlatma sistemini
bünyesinde bulunduran mikroskoplarda ayna bulunmaz.
Diyafram
Aynadan yansıyan ışık diyaframdan geçer. Diyafram bir kol ile açılıp
kapatılabilir. Böylece ışık miktarı azaltılıp çoğaltılabilir.
Kondansatör
Mercek sisteminden oluşur. Diyaframın üzerindedir. Aşağı yukarı hareket
edebilir. Aynadan gelen ışığı preparat üzerine toplamaya yarar.
Mikroskobun Optik Kısmı
Mikroskopta görüntü oluşumunu sağlar. Mikroskop tüpünün alt ve üst ucundaki
mercekler sisteminden oluşur. İncelenecek cisime yakın olana objektif denir.
Göze yakın olana da oküler denir.
Objektif
Mikroskopta ilk görüntü oluşturulur. Görüntünün netliğinden sorumludur. 2-9
mercekten meydana gelmiştir. Büyütme gücü, mercek sisteminin odak mesafesine
bağlıdır. Odak mesafesi ne kadar küçük ise büyütme gücü o kadar fazladır.
Oküler
Objektifin verdiği görüntüyü büyütürler. Mikroskop tüpünden kolayca çıkarılıp
takılabilir ve döndürülebilir. Üzerinde büyütme gücü yazılıdır. Bir veya iki tane
olabilir. Tek okülerli monoküler mikroskoplar kısa süreli incelemeler için
uygundur. Çift okülerli binoküler mikroskoplarda iki göz ile bakılarak rahat
çalışıldığından, araştırma laboratuarlarında sıklıkla kullanılır.
Büyütme dereceleri oküler ve objektifte farklı büyüklüklerde olabilir. Mesela, bir
ışık mikroskobunda objektif büyütmesi, 100x,40x,10x ve 4x olabildiği gibi,
oküler büyütmesi de 5x, 10x, 20x olabilir (Büyütmeler x işaretiyle belirtilir).
“Mikroskop büyütmesi = oküler x objektif” olarak hesaplanır.
Örneğin; objektifi 100x; oküleri 20x büyütme oranına sahip mikroskobun
büyütmesi 2000x olarak tarif edilir. Yani materyalin 2000 defa büyütülmüş
görüntüsü anlamına gelir.
Mikroskop Çeşitleri:
1-Işık Mikroskobu: Görünür dalga boyundaki ışıkla aydınlatılmış cisimlerin
büyütülerek incelenmesinde kullanılır. Optik ve mekanik olmak üzere iki
kısımdan oluşur. Maksimum büyütme gücü 1000-2000 kadardır. Aynadan veya
lambadan yansıyan ışık, kondansatör yardımıyla preparatın bulunduğu mikroskop
tablasında toplanır ve preparat aydınlık bir alanda incelenir. Görüntü, cismin
farklı bölgelerinden, ışığın farklı fazlarda geçmesi sonucu oluşur.
2-Stereo Mikroskop: Büyük opak materyali inceleyerek diseksiyon imkânı
veren, iki gözle bakılarak üç boyutlu görüntü sağlanan mikroskop tipidir. Bu
mikroskoplarda büyütme genellikle 4x ile 40x arasında değişir.
3-Faz Kontrast Mikroskobu: Islak, boyanmamış ve lam- lamel arasına
yerleştirilmemiş örnekleri, kontrast yardımıyla gözlemlememizi sağlar.
Sabitlemeye ve boyamaya ihtiyaç yoktur. Daha çok mikrobiyoloji ve doku
kültürü çalışmalarında canlı ve boyanmamış biyolojik cisimlerin incelenmesi için
kullanılır.
4-İnterferens (Girişim) Mikroskobu: Faz kontrast mikroskobunun iyi bir
versiyonudur. Aralarında bulunan tek fark ışık demetinin kullanımdan
kaynaklanır. Bir ışık demeti örnekten geçerken diğeri ise örnekten geçemeyen
ışık demetidir, değişik bölgelerin farklı yoğunlukları sayesinde kırılma indisleri
ile farklılıkları ortaya koyar ve renkli bir görüntü oluşumunu sağlar.
5-Karanlık Alan Mikroskobu: Bazı saydam cisimler ve ince yapılı
mikroorganizmalar normal ışık mikroskobu ile görülemezler. Bu nedenle bu tip
mikroskopta ışık mikroskobundaki kondansatör yerine dış kaynaklı hiçbir ışığı
objektife iletmeyen karanlık alan kondansatörü yerleştirilir. Boyanmış ya da canlı
örneklerin incelenmesinde kullanılır. Bu mikroskop tıpta, mikrobiyolojide
bakterilerin incelenmesi ve sayımında kullanılır.
6-Polarizasyon Mikroskobu: Polarizasyon mikroskobu biyoloji alanında ışığı
çift kırıcı yani anizotrop maddelerin incelenmesinde kullanılır. İzotrop yani tek
yönlü kırıcı maddeler içinde kırma indisi aynı olduğu için, ışık hangi yönde
yayılırsa yayılsın hızı değişmez. Anizotrop yani çift kırıcı maddelerde atom,
molekül ve miseller özel şekilde tertiplenir. Bunların içinde ışığın yayılma
yönüne göre, kırma indisi maksimum veya minimum olabileceğinden ışık hızı
değişir. Canlı incelemeye uygun olan bu mikroskop hücre ve dokuların bazı
kısımlarını polarize ışığa gösterdikleri özel tepkilerden hareketle geliştirilmiştir.
7-Floresans (Ultraviyole) Mikroskobu: Aydınlanmasında güçlü kaynaklar
kullanan (ultra viyole ışınları yayan, civa veya zenon yakan ark lambaları) bir
mikroskop çeşididir. Mikroorganizmaların veya hücrelerin bölümlerini
incelemek ve işaretlemek için kullanılır. Normal ışık ile gözlemlenmesi olanaksız
olan, organ veya hücre bölümlerini görmemizi sağlar.
8-Konfokal Lazer Tarama Mikroskobu: Işık kaynağı lazer olan optik
mikroskoplarla Scanning (Taramalı) Elektron mikroskop arasında bir mikroskop
çeşididir. Fluoresan işaretleyicilerle işaretlenen nükleik asit dizileri bu
mikroskopla incelenmektedir. Organellerin, hücre iskeleti elementlerinin ve
makro moleküllerin, hücre içindeki konumlarını belirlemek için kullanılır.
Fluoresan boyalarıyla işaretlenmiş moleküller lazer tarafından taranır. Taranan
imgeler tekrardan işlemden geçirilerek üç boyutlu görüntü elde edilir.
9-Elektron Mikroskobu (EM): Aydınlatma kaynağı olarak, ışık yerine
elektronları kullanmaktadır. Elektronların dalga boyu 0.04 nm’dir, görünebilen
ışığın dalga boyundan yaklaşık 10000 kez daha küçüktür. Cisimden saçılan
elektronların görüntülenmesi üzerine kuruludur. Elektron kullanılarak görüntü
birkaç milyon defa büyütülebilmektedir. Maddeyle etkileşen elektronların dalga
boyu bu görüntülemenin nm boyutlarında yapılmasına olanak sağlar. Bu tip
mikroskoplar, elektron enerjisine ve ölçüm aletinin çalışma moduna göre,
geçirimli (transmission) elektron mikroskobu (TEM), taramalı (scanning)
elektron mikroskobu (SEM), yüksek voltaj elektron mikroskobu (HVEM) gibi
farklı sınıflara ayrılır.
TEM
SEM
MİKROSKOP KULLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN
KURALLAR
Mikroskopta incelenecek obje lam adı verilen dikdörtgen bir cam (76 x 26 mm)
üzerine konur. Lam üzerine konan cisim boyalı veya boyasız incelenebilir. Lam
üzerine konan obje preparat olarak adlandırılır.
A-MİKROSKOBUN BAKIMI:
1- Mikroskobu her zaman iki elle taşıyın. Bir elinizle kolu sıkıca tutarken diğer
elinizle ayağın altından tutun.
2- Mikroskobunuzun elektrikli aydınlatma kısmı varsa kabloların altta kalıp
ezilmemesine dikkat edin.
3- Baktığınız preparat sıvı damlası ile hazırlanmışsa mikroskobun gövdesini eğik
duruma getirmeyin.
4- Mercekleri yumuşak ve tüysüz bir bez ile silin.
5- Mikroskobu yerine kaldırırken daima en küçük objektifi kullanır duruma
getirin.
B-MİKROSKOBUN KULLANIMA HAZIRLANMASI
1-En küçük objektifi kullanma durumuna getirin (çıt sesini duyun).
2- Işık, tablanın ortasından geçecek şekilde aynayı ayarlayın. Diyaframı açıp
kapatarak en uygun ışığın geçmesini sağlayın.
3- Merceklerin temizliğini kontrol edin.
4- Büyük objektifi kullanırken preparat ile arasında kalan mesafe az olduğundan
merceklerin kırılma ihtimali vardır. Dikkatli olunması gerekir.
C- MİKROSKOBUN KULLANILMASI
1- İncelenecek objeyi temiz bir lam üzerine koyun.
2- Lameli 45 °lik açı yapacak şekilde tutun ve bırakın. Tırnak ucu ile hafifçe
lamele vurularak, arada kalmış olan hava kabarcıkları çıkartılabilir.
3- Bakılacak objeyi lam ile lamel arasına yerleştirerek hazırladığınız preparatı
mikroskobun tablasına koyun ve maşalarla sabitleyin.
4- Objektifi en küçük ayara getirin. Preparata bakarken, kaba ayar vidasını
çevirerek görüntüyü ayarlayın.
5- Okülerden bakın, görüntüyü ayarladıktan sonra kaba ayar vidasını bırakıp, ince
ayar vidası ile netlik ayarını yapın.
6- Daha büyük görüntüler elde etmek için objektif değiştirince kaba ayar vidası
ile oynamayın (objektifin değiştirilmesi görüntü ayarını bozmaz sadece netliğini
değiştirir).
MATERYALLER
•
Işık Mikroskobu,
•
Inverted (Ters) Mikroskop
•
Stereo Mikroskop
Doç.Dr. Işık Didem KARAGÖZ