Cihad Baban
advertisement
a cy pe AKİS Haftalık Aktüalite Mecmuan Sene: 3, Cilt: VII, Sayı: 110 Rüzgârlı Sok. Ovehan Kat: 3 Daire: 7 P\ K. 582 — Ankara Tel: 15221 (Başyazar) 18992 (Yazı İşleri ve İdare) Fiatı : Neşriyat Metin 60 Kuruş Müşaviri TOKER İmtiyaz sahibi ve fazı işlerini fiilen idare eden mesul müdür : Yusuf Z i y a A D E M H A N Umumî Neşriyat Müdürü : Hamdi AVCIOĞLU * Teknik Sekreter : M. Nevzat ÜNLÜ Karikatür ; * Fotoğraf : Hüseyin EZER Osman ÖZCAN . ASSOCIATED PRESS TÜRK HABERLER AJANSI * Klişe : Doğan Klişe ATELYESİ * Mûessese Müdürü : Mübin TOKER * 3 aylık 6 aylık 1 senelik Sevgili AKİS Okuyucuları eki, resmi makam sahiplerini küçük düşürebilecek, onlara P gösterilmesi gerekli saygıyı sarsa­ bilecek neşriyat yapmak, katta ya­ bancı muhabirlerin bu neviden ha­ vadisleri kendi gazetelerine bildir­ meleri yasaktır da Türkiyenin dı­ şında Türk basınım topyekûn kö­ tülemek vatandaşlar için hak, mil­ letvekilleri için de vazife midir? Bilhassa milletvekilleri için vazife midir ki iktidarın orsanı, D.P. nin İzmir milletvekili Nuriye Pınarı hizaya davet edecek bir tek satırı esirgemiştir? Zafer gazetesinin böyle mevzularda ne derece has­ sas olduğunu bilmiyen yoktur. Bi­ zim hakkımızda bir yabancı gaze­ tede en ufak tenkid yazısı çıktı mı, yahut C.H.P. nin Genel Sekreteri B.B.C. nin mikrofonunda kendisine Türkiyede radyoda konuşmak hak­ kının verilmediğini belirtti mi Za­ fer gazetesinin başyazarları kor­ kunç bir yaylım ateşi açarlar. Böy­ la davranan satılmıştır, alçaktır, vatan hainidir, yahudi ajanıdır, su­ iniyet erbabıdır. Böyle davrananın maksadı, Türkiyeyi küçük düşür­ mektir. Biz, kendi işlerimizi kendi aramızda hallederiz. Dışarıya çı­ kıp da jurnalde bulunmak, bize ya­ kışmaz. pe cy a TURHAN -Kendi A r a m ı z d a Abone Şartları : (12 nüsha) : 6 lira (25 nüsha) : 12 lira (52 nüsha) : 34 lira İlân Şartları : 4 renkli arka kapak (Tam sayfa) : 350 lira Kapak içi 300 lira metin sayfaları Santimi 4 lira * Dizildiği ve Basıldığı Yer : Yeni Matbaa — Ankara Denizciler Cad. 23/B. Basıldığı tarih:14.6.1956 Kapak resmimiz: Cihad Baban İki aşk arasında Fakat günlerdir bakıyoruz, Za­ fer gazetesinde Nuriye Pınarın ağ­ zından dünyanın en büyük ajan­ sıyla yeryüzünün dört köşesine ya­ yılan parlak fikirlerden bir tek sa­ tırla dahi bahis yok. Nuriye Pınar, ayağının tozuyla Amerikaya var­ dığında gazeteciler etrafım sarı­ yor. Bütün Amerika için, Türkiye­ de cereyan eden en mühim hadise basınla alakalı kanunlarda yapı­ lan tadilat ve konulan tahditlerdir. O bakımdan muhabirler sayın mil­ letvekilinin fikrini öğrenmek isti­ yorlar. Sayın milletvekili de Türk gazetecilerinin tahsilsiz, kültürsüz, sorumsuz çocuklar olduğunu söy­ lüyor ve bunların şereflere, itibar­ lara tecavüz ettiklerini belirtiyor. Amerikalı muhabirlerin ağızları bir karış açık kalmışsa, mazur görmek lazımdır. Buradaki o "tah­ silsiz, kültürsüz, sorumsuz çocuk­ lar" dahi bir Amerikalı milletve­ kili gelip de kendi memleketinin basınını kötüleseydi şaşıp kalmak­ tan başka şey yapamazlardı. Ame­ rikalı gazeteciler de, bizimkiler de hayatlarında çok kadın milletveki­ li görmüşlerdir. Ama her halde hiç birinin kulağı Nuriye Pınarın ağ­ zından çıkan sözler neviinden söz­ leri duymamıştır. Bu bakımdan D. P. nin İzmir milletvekili basın tarihinde kendisine bir yer yap­ mıştır ve her halde unutulmazlığı sağlamıştır. * A ma doğrusu istenilirse, kabaha­ ti dışarda sarfedilen o sözler­ den ziyade, içerde sarfedilen bazı başka sözlerde aramak daha doğ­ ru olmaz mı? Nuriye Pınarı tanı- yanlar onun hangi saikle böyle ko­ nuştuğunu anlamakta elbette ki güçlük çekmemişlerdir. Sayın mil­ letvekili, partisinin yüksek kade­ melerinde esen havaya kendisini intibak ettirmeye daima itina gös­ termemiş inidir? Bizim kanaati­ mizce Başbakan Adnan Menderes gazetecileri son zamanda yaptığı şekilde kötülememeliydi. Bizim kanaatimizce Başbakan Adnan Menderes hakimleri bir gece yarı­ sı Meclis kürsüsünden itham etme­ meliydi. Gazetecilerden de, hakim­ lerden de şikâyeti olması son de­ rece tabiiydi. Bizim de kendisin­ den şikâyetlerimiz vardır. Ama o nasıl kendisi hakkındaki tenkidlerin bir muayyen şekilde, bir mu­ ayyen seviyede yapılmasını isti­ yorsa - ki bunda haklı olmadığını söylemek imkânsızdır - aynı şekil­ de kendi şikâyetlerini de iltibasa mahal vermiyecek tarzda yapma­ lıydı. Bakınız, iltibas nasıl vuku buluyor? Bakınız, Menderesten fazla Menderesciler ne yolda be­ yanat yapmaya başlıyorlar? Yarın, bir başka milletvekilinin Ameri­ kaya gittiğinde kendisine hâkim­ lerin tekaüde sevkedilmesi hadise­ si sorulduğunda "bırakınız onları, bizim hakimlerimiz tahsilsiz, kül­ türsüz, sorumsuz, partizan kimse­ lerdir" diye cevap vermiyeceğinden emin olunabilir mi? Mesele, Türkiyede yolu açma­ maktır. Bir hükümet başkanının, istediği kanunları Meclise getirir­ ken taraftarları arasında bazı zümre ve meslekler aleyhinde bir hava varmış hissini yaratması şart değildir. Hattâ kendisini o zümre ve meslekler mensuplarının aleyhindeymiş gibi göstermesi da­ hi zararlıda*. Su dakikada Adnan Menderesin Nuriye Pınar tarafın­ dan düşünülmeksizin sarfedilmiş sözlerden dolayı memnuniyet duy­ duğu akla gelebilir mi? Ama o sözlerin kaynağının, kendisi tara­ fından memleketin dahilinde söy­ lenmiş başka sözler olduğunu his­ setmesi elbette ki Başbakanı daha fazla üzecektir. Adnan Mendere­ sin Başbakanlıktan başka D.P. Genel Başkanlığı sıfatı vardır. O sıfatla D.P. milletvekili sayın ba­ yandan izahat istemesi ve gelecek izahat karşısında bir vaziyet al­ ması son derece faydalı olacaktır. Bunu yapmasını kendisine hara­ retle tavsiye ederiz. D.P. içinde bir çok kimse, his­ lerine kapılarak "yalan mı söyle­ miş" diye düşünmüş olabilir. Yalan mı, bilinmez. Fakat bizce tamamiyle yanlıştır. Türk gazetecileri Nuriye Pınarın tarif ettiği kimse­ ler değildir. Zaten bugün, bahis mevzuu hadise karşısında sorula­ cak sual şudur: "Doğru mu yap­ mış?" Bunun cevabını en ziyade selâhiyetle D.P. Genel Başkanı ve­ rebilir. Saygılarımızla AKİS 3 U L A Ş T I R M A a İnönünün Çankayadaki evi Telefonu televizyona benziyor Kayıptan gelen sesler süye geldi, basın hürriyetinin kısıl­ masını bütün kalbiyle tasvip ettiği anlaşılan ve gazeteci olduğunu söy­ leyen bir başka demokrat milletve­ kili nutuk irat etti, muhalifler cevap­ lar verdiler. Sanki 21540 numaralı telefon o gece bir nevi televizyon ha­ line gelmişti. Eğer kürsüye çıkanla­ rın yüzleri de görülebilseydi, evdekilerin keyfine diyecek olmıyacaktı. Bu, geceye kadar böylece devam etti, fakat sonra büyü bozuldu. Sade­ ce büyü bozulmadı, telefon toptan bozuldu ve konuşulmaz hal aldı. Za­ ten 21540 numaralı telefon, pek şa­ kacı bir telefondu. Zaman zaman arızaya uğruyor, zaman zaman garip; sesler karışıyor, müdahaleler oluyor, tamirler ediliyor, gene bozukluk baş­ lıyor, numara dışardan aranılabiliyor, fakat evden dışarısı aranamıyor, el­ hasıl bir keşmekeştir gidiyordu. Fa­ kat Mecliste Basın Kanunlariyle il­ gili tadilatın müzakere edildiği gece olanlar şimdiye kadar hiç olmamıştı. Evdekiler, telefonlarının böyle bir hassa da taşıdığım o gece anladılar; Bu muhakkak ki telefon abonelerinin karşılaştığı hadiselerin en tuhafı idi. cy Telefonlar pe Geçen haftanın ortasında Ankarada, harikulade bir hadise cereyan etti. Hadise şu anda bütün garabeti­ ni muhafaza ediyordu ve zihinlerde bir izah şekli bulunamamıştı. Çar­ şamba günü öğleden sonra, hattâ akşam üzeri İsmet İnönünün Çanka­ yadaki evinden biri telefon etmek is­ temişti. Ahizeyi kaldırdı, her zaman­ ki gibi "çevir" işareti olan uzun dü­ dük sesi geldi. Fakat düdüğün arka­ sında bazı konuşmalar seziliyordu. Telefon etmek isteyen kimse ilk ra­ kamı çevirdi. Düdük sesi tabiatiyle durdu. O zaman, sanki kulaktaki bir hoparlörmüş gibi konuşmalar bü­ tün berraklığı ile işitilmeye başlandı. Türkiye Büyük Millet Meclisindeki müzakereler duyuluyordu. Sanki har tipler evin içinde konuşuyorlardı. Ses o kadar temiz geliyordu. Evdekiler şaşırdılar. İçlerinden bazıları müzakerelerin başım takip etmişler,- sonra Çankayaya dönmüş­ lerdi.. Tecrübeyi tekrarladılar. Hep aynı netice elde ediliyordu. Düdük sesi işitildiği zaman bir rakam çev­ rildiğinde telefon Türkiye Büyük Mililet Meclisinin kürsüsündeki mik­ rofona bağlanıyordu. Yalnız hatip­ lerin sesi değil, salondaki gürültüler de rahat rahat işitiliyordu. İsmet İnönünün evinden bu suretle müzake­ reler gece geç vakte kadar takip edilebildi. Hüseyin Balık konuştu, Adnan Menderesle karşılıklı birbirleri­ ne laf attılar, sonra Başbakan kür­ 4 Fişten çekilen telefon Evlerinde telefon olanların numa­ ra benzerlikleri yüzünden yahut kasten uğadıkları azizliklerin hele abone siyasi bir şahsiyetse ardı arası kesilmezdi. Gece yarısı uyandırılıp kendilerinden §u veya. bu mesele hak­ kında fikirleri sorulur, istifa edip et-' medikleri tahkik olunurdu. Bir defasında istifa edip etmediği sualine bir. bakan, geç vakit telefonla uyandırı­ lışına çok kızmış olacak ki; bilimi yorum, Başbakana sorun" diye cevap vermişti. Siyasi şahsiyetlerin ço­ ğu ve umumiyetle iktidar mensupla­ rı telefonla rahatsız edilmemek için fisi çekmekten başka çare bulama­ mışlardı. Menderes IV. Kabinesi Ba­ kanlarından birinin istifa ettiği şayi­ aları ortaya çıkınca bu haberi tah­ kik etmek isteyen bir gazeteci Baka­ nı evinde arıyordu. Telefon uzun uzun çalıyor, cevap verilmiyordu. Ga­ zeteci, Bakanın evde olduğunu gara­ ja telefon edip öğrenmişti. Bakanın şoförü "beyfendiyi" biraz önce bırak­ mıştı. 02 numaralı telefon (arıza) 21904 numaralı telefonun bozuk ol­ madığını söylüyordu. Demek ki Ba­ kan o gece rahatsız edilmek istemi­ yordu. Bir başka Bakan bir gece kan* disinden mühim bir husus hakkında izahat isteyen gazetecilere telefonda şöyle bir cevap vermişti: "Bu saatte beni ne için rahatsız ediyorsunuz?" Saat 11 i geçmemişti. Telefon siyasi şahsiyetler için belki can sıkıcı, asap bozucu bir vasıta olabilirdi. Fakat hakikatte insanların en çok isine ya­ rayan medeni vasıtalardan biriydi. Gazetecilik ve telefon Siyaset adamlarının zaman zaman çok canlarım sıkmasına rağmen telefon gazetecilerin mesleki faali­ yetlerinde en çok istifade ettikleri vasıtaydı. Haberlerin büyük Ur kıs­ mı telefonla alınıp veriliyordu. 08 nu­ marayı en çok arayan, İstanbul hal­ tım en fazla işgal eden gazeteciler, yurtta olup bitenleri de bütün teferruatiyle öğrenmek imkânına sahip olanlar da 03 operatörleriydi. Muha­ birlerin gazeteleriyle yaptıkları ko­ nuşmaları 03 operatörleri isterlerse dinliyebilirler veya başka bir numa­ raya dinletebilirlerdi. Telefonun ga­ zetecilik bakımından faydaları ya­ nında en büyük mahzuru buydu. Bu­ na mukabil gazeteci de bazan tesadü­ fi olarak mühim hadiseleri telefonla öğrenebilirdi. Bunun en güzel örnek­ lerinden biri İkinci Dünya Harbinde İkinci Cephenin açılısında olmuştu. Taarruzun başlıyacağı gün, son de­ rece gizli tutuluyordu. Bütün dünya ajansları ve belli başlı gazeteler en usta muhabirlerini londraya gönder­ mişlerdi. İkinci Cephenin açılacağı gün Müttefik Kuvvetler Kumandan­ lığı karargâhı bir arı kovam gibiydi. Yüzlerce muhabir yayınlanacak olan resmi tebliği bekliyordu. Fakat o da­ kikalarda Reuter Ajansı İkinci Cep­ he hareketinin muvaffak olduğunu ve müttefik kuvvetlerin süratle iler­ lediklerini bütün dünyaya yayıyordu. Muhabirler tebliğ yayınlanıp da ga­ zetelerine telefon ettikleri zaman bu hakikati öğrenmişlerdi. Reuter Ajan­ sının bir "Monitoring" radyo dinleme servisi vardı. Burada bütün radyo ve radyo telefon konuşmaları dinleni­ yordu. O gün de "Monitoring" servisi iki Alman karargahı arasındaki rad­ yo telefon konuşmasını yakalamış ve dinlemiş, bu suretle Reuter bu mühim haberi dünyaya yayan ilk ajans olmuştu. Yabancı muhabirler bazan telefonu meslekdaşlarının ha­ ber vermelerine mani olmak için de AKİS, 19 HAZİRAN 1956 ULAŞTIRMA Bu sıkıntı Ankaranın da bazı semtlerinde görülüyordu. Meselâ Yenişehirde, Ulus meydanında, Bahçelievlerde telefon almağa imkan yok­ tu. Telefon almak zorunda olanlar İstanbuldaki gibi bir miktar hava parası ödemekten başka çare bula­ mıyorlardı. Fakat bu "hava parası" İstanbuldaki kadar yüksek değildi. Zaten Ankaranın telefon şebekesi muntazam ve genişlemeğe müsaitti. Şehir büyüdükçe ve nüfus arttıkça şebekeye ilâveler yapılabiliyordu. Asıl mesele İstanbulun telefonlarım düzeltmek meselesiydi. İstanbul için bazı tedbirler düşünülüyordu. Apart­ manlara, iş hanlarına otomatik sant­ ral konacak ve bunlara bir numara verilecekti. Bu suretle bu gibi yerler­ den alınacak diğer numaralar da ih- pe cy Telefon derdi Bütün medeni vasıtalar gibi telefon da Türkiyeye İstanbuldan girmiş ve yayılmıstı. Bu yüzden en eski şebeke de İstânbuldaydı. Şehrin nü­ fusu defalarca arttığı halde şebeke­ ye pak cüz'i ilâveler yapılmıştı. Hat­ lar adamakıllı eskimişti. Şebeke, kaldıramıyacağı kadar ağır bir yük al­ tında çalışmak zorundaydı. Bu yüz­ den telefon konuşmaları biribirine karışıyor, insan karşısındakine bir türlü meram anlatamıyordu. Meselâ Heybeliada ile konuşmak İstanbullu­ lar için bir mesele oluyordu. Tele­ fonla Heybeliyi bulmak için sarfedilen zaman zarfında oraya gidilebi­ liri!. Bu vaziyet senelerden beri böy­ le devam edip' gidiyor, İstanbul halkı bu telefon derdinden bir türlü kurtulamıyordu. Fakat asıl-derdin büyüğü telefona ihtiyacı olanların telefon bulamamasıydı. Bunlar her telefon al­ mak isteyen vatandaş gibi telefon müdürlüğüne müracaat ediyorlar, kendilerine bir sıra numarası verili­ yor ve böylece telefonlarım bekleme­ ğe başlıyorlardı. Bu beklemenin ne kadar devam edeceği hakkında ilgi­ liler hiç bir şey söyliyemiyorlardı. Çünkü bu bekleme telefonun yerine başka bir âletin icad edileceği güne kadar da sürebilirdi. Sabırla dört beş sene bekliyenlerin sayısı çoktu. Bunların en dayanıklısı Üsküdarda otu­ ran ve 14 seneden beri telefon bek- liyen Nail .Kırâli'ydi. İlk . müracaat edşinde sırada 470 inciydi. Kendisin­ den sonra müracaat ederek telefon 'alanların sayısı 80 den fazlaydı. Fa-, kat o sabırla bekliyordu. Bir gün na da sıra gelecekti. Bu sıkıntı İstanbulda belki dün­ yanın başka yerlerinde esi bulunma­ yan bir alışverişin ortaya çıkmasına sebep oldu. Telefonlar yüksek hava paraları ile devredilmeğe başlandı. Meselâ İstanbulda yeni muayeneha­ ne açan bir doktorun telefona ne ka­ dar ihtiyacı olduğunu tekinin etmek zer değildir. Böyle müşkül durum­ da kalan ve mesleği icabı muhakkak telefon almak zorunda olanlar, enin­ de sonunda kesenin ağzım açmağa mecbur oluyorlardı. İlk zamanlar bir devir işi 700-800 liraya hallediliyor­ du. Sonra fiatlar yavaş yavaş yük­ seldi. Son zamanlarda İstanbulda semt durumuna göre, 2500-3000 lira hava parası ödeyenlere bile rastlan­ dı. a kullanırlardı. Böyle bir hadise de İkinei Dünya Harbinin ilk yıllarında olmuştu. Bir muhabir kendi-gazetesine" mühim bir haberi ulaştırdıktan sonra telefonla karşı tarafa İncilden parçalar okumak suretiyle tak tele­ fon hattını saatlerce işgal etmiş ve rakiplerini bu suretle atlatmıştı. Graham Bell'in faydalı icadı Bazan eğlenceli de oluyor AKİS, 16 HAZİRAN 1956 tiyas sahiplerine tahsis. olunacaktı. Bu karar tatbik mevkiine konursa şehirde 30 binden fazla telefon nu­ marasının açılacağı ileri sürülüyor­ du. Halbuki telefon için sıra bekliyenlerin sayısı. 80.000 civarındaydı. Bu suretle hiç değilse bekleyenler­ den üçte birinden fazlasının ihtiyacı karşılanmış olacaktı. İstanbul için düşünülen tedbirler, telefon şebekesini halkın ihtiyacı nisbetinde genişletmek gibi normal ted­ birler değil, telefon tesislerinin kul­ lanılış şeklinde değişiklik yapılması esasına dayanan tedbirlerdi, Haki­ katte bu tedbirler geçici olmaktan ileri gidemezdi. Meselenin şehrin ge­ lecekteki genişleme imkânları da göz Önünde tutularak bir plân çerçe­ vesinde ele alınması lâzımdı. Bu iş­ ler batı memleketlerinde öteden beri beşer yıllık, onar yıllık inkişaf plân­ ları ile halledilirdi. Bu meselenin bir de yedek parça tarafı vardı. Davanın toptan halledilebilmesi için memle­ kette telefon şebekelerinin yedek parça ve malzeme ihtiyacım karşıla­ yacak sanayiin kurulması lâzımdı. İstanbulda tatbiki düşünülen üçten çok dairesi olan apartman ve hanla­ ra tek numara verilmesi usulü, Fransada malzeme ve kredi sıkıntısı çe­ kildiği senelerde tatbik edilmişti. Bu abone usulü ile yüzde seksen bir ta­ sarruf sağlayabiliyordu. Fakat çok konuşma yapan aboneler bu usulden memnun kalmamışlardı. Çünkü sıra beklemeleri icap ediyordu. Abone üc­ retlerinde bir değişiklik yapılmamış, hat masrafı beş abone arasında tak­ sim edilerek alınmıştı. Bell'in torunu Geçen ay ortalarında İstanbul'a ge­ len bir turist "İstanbulluların te­ lefonla konuşmasını bilmediklerini' iddia ediyordu. Bu turist, telefonun mucidi Graham Bell'in torunu Lihan Coville'di. Graham Bell'in damadı olan babası tanınmış coğrafya âlimi Dr. Gilbert Grosvenor seksen yıl önce İstanbulda Rumelihisarında' doğmuştu. Onbeş onaltı yaşlarında Türkiyeden ayrılan Gilbert 64 yıl sonra [doğduğu şehri görmeğe geliyordu. (Kızını, karısını da yanına almıştı. Kızı Lilian büyük babasını gayet iyi ha­ ­ırlıyordu. Büyükannesi sağırdı. Gra­ ham Bell karısının kulaklarının duy­ masını sağlıyacak bir âlet icad et­ meğe çalışıyordu. Nihayet bir âlet bulmuştu: Bu yalnız sağırların de­ ğil bütün insanların isine yarayan, zamandan büyük tasarruf sağlayan telefondu. Yeni bir buluş Son zamanlarda, Paris telefon şebekesinde arızanın yerini ve ne­ vini tayin, ve tesbit eden bir. cihaz kullanılmağa başlandı. "Pentaconta" ismi verilen bu-âlet geniş bir telefon şebekesinin binlerce teferruatı ara­ sında bir arızanın nerede olduğunu ilgili memuruna bir fiş üzerinde gös­ teriyor ve arızanın süratle giderilme­ sini temin ediyordu. 5 YURTTA OLUP BİTENLER Adalet Yeni tasarruflar Bu hafta çarşamba günü, Zafer gazetesinin okuyucuları Türkiyenin eh mühim havadisini gazetelerinde bulabilmek için hayli aramak zorun­ da kaldılar. Bir gün evvel Ankara radyosu saat 19 ajansında Adalet Bakanlığının bir tebliğini okumuştu. Tebliğde bildirildiğine göre Temyi­ zin yedi azası dana emekliye sevkedilmişlerdi Bu yedi azadan (biri Baş­ kan Bedri Köker, diğeri Cumhuriyet Başsavcısı Rifat Alabay idi. Bakan­ lık, tıpkı bundan evvel 16 hakime yaptığı gibi Emeklilik Kanununun bir maddesini tatbik etmişti. Madde, gö­ rülen lüzum üzerine bakana, Tem­ yiz Başkam dahil 25 hizmet yılını veya 60 yaşım doldurmuş her hangi bir hakimi tekaüde sevketmek hak­ kim veriyordu ve tekaüd edilenlerin itiraz hakkı yoktu. Bu sefer hakla­ rında lüzum görülenler arasında Temyiz ikinci başkanlarından Hay­ dar Yücekök ve azalardan Kâmil Coşkunoğlu, Melâhat Ruacan, Faik Uras, İlhan Dizdar vardı. a Rifat Alabay makamından ayrılıyor Göç hazırlığı raftarıydı. Fakat havadis, daha du­ yulduğu anda çok geniş akisler uyan­ dırdı. pe cy Zafer gazetesi okuyucularının aranması boşuna değildi. Haber, birin­ ci sayfanın en altonda' tek sütunluk bir başlıkla verilmişti. Halbuki aynı gün, hemen bütün -diğer gazeteler hadiseyi manşetlerle bildiriyorlardı. Gazeteciliğin icabı da bundan başka bir şey değildi. En tarafsız gözle, bir memleketin Temyiz Başkanının gö­ rülen lüzum üzerine Başsavcıyla bir­ likte tekaüde sevkedilmesi büyült başlıklara lâyık bir hadiseydi. Fakat anlaşılıyordu ki D.P. nin yarı resmi organı hadisenin küçümsenmesi ta- Melâhat Ruacan İlk ve Son Kanuni bir tasarruf On altı hakimin emekliye ayrılması hadisesi sırasında cereyan eden­ ler hafızalardan henüz silinmemişti. Temyiz Başkam ve azalan Adalet Bakanım toplu halde görmek iste» misler, Adalet Bakam kendilerini kar bul etmemiş, hareketin suç teşkil et­ tiğini belirtmiş, sonra Temyiz Başka­ nı Bakanla ve Başbakanla görüşmüş­ tü. O sırada AKİS söyle yazıyordu: "Malûm hadiselerden sonra Başba­ kan Adnan Menderes Temyiz Başka­ nı Bedri Kökeri ve Teniyiz âzasından Suad Bertanı Başbakanlıkta kabul etmişti. Nasıl, Temyizdeki tasarruf­ lar hakkında Temyiz Başkanının fik­ ri alınmamış, kendisine danışılma­ mış mıydı? Buna Başbakanın ne ka­ dar üzüldüğü anlatılamazdı. Fakat icra öyle hareket mecburiyetinde kat­ mıştı; başka çare yoktu". Bedri Kö­ ker o gün Başbakanlıktan çıkarken, bir daha Öyle davranılmıyacağına kaniydi. Nitekim, icranın tasarrufu­ nun "tamamiyle" kanuni olduğunu belirtmeyi kabul etmişti. O sıralarda Temyiz Başkanının istifa etmek ni­ yetinde bulunduğu rivayetleri Tem­ yizin içinde dolaşıyordu. Fakat me­ sele kapanmış sayılmıştı. İşte simdi, icra, bizzat emekliye sevkedilen Tem­ yiz Başkanının tabiriyle tekrar "tâmamiyie kanuni" bir tasarruf yapıyor ve Emeklilik Kanununun meşhur maddesini yeniden tatbik ediyordu. Meselenin hayret uyandıran bir ta­ rafı yoktu. Bunu beklemek lâzımdı. Alâkanın sebebi "Tasarrufun büyük alâka toplama­ sının başka bir sebebi vardı. Ba­ zı bakanlar hakkında Meclis tahkikatı açılmıştı. Meclis, bir Yüce Di­ vanın kurulmasını kararlaştırabilirdi. O takdirde Yüce Divana Temyiz Birinci Başkam başkanlık edecekti. Acaba bu mevkie Meclis kimi seçe­ cekti? Zira, Temyiz Birinci Başkanları bizzat Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafındaki seçiliyordu. Halkı, isimler alakadar ediyordu. Yüce Di­ vanın bir kısım azalarının da Tem­ yizden geleceği malûmdu. Bu bakım­ dan icranın tasarrufu, merakla süslü bir alakaya yol açtı. Bunun haricinde, Adalet Bakanı­ nın bugün tatbik ettiği Emeklilik Kanununun bahis mevzuu maddesini tenkid ettiği, doğru bulmadığı ve ta­ dili yoluna gidileceğini vaad ettiği de hatırlardaydı. Hakikaten Menderes IV. kabinesinin programında bu yol­ da yapılmış sarih taahhüt mevcuttu Hattâ bu haftanın başında Mecliste Hür. P. milletvekillerinden Selâhattin Toker söz almış ve tadilâtın ne zaman getirileceğini sormuştu. Selahattin Toker bir de takrir vermiş ve komisyonunun kanun süreyi geçirdiğini belirterek Meclisin resen karar almasını teklif etmişti. Fakat ko­ misyon başkanı İzzet'Akçal kürsüye gelmiş. komisyonunun en geç cuma günü tasarıyı getireceğini bildirmiş, bunun üzerine de Selâhattin Toker takririni geri almıştı. KomisyonAKİS, 16 HAZİRAN 1956 FAYDADAN kadar nara cezası ve üç seneye ka­ dar hapis cezasına maruz kalmak. Cezalar hükümet tarafından Türk halkının devlete karşı saygı­ sını sarsacak, onun siyasi ve malt itibarım kıracak mahiyette görüle­ cek her hangi bir neşriyatta bulun­ muş gazetecilere tatbik edilecektir. Eğer bir gazete kalka kapalı bîr toplantıdan havadis verir, hattâ bu­ na ima yoluyla yaparsa üç aya ka­ dar bir müddet için kapatılabilecektir ve mensupları bu devre zarfında başka bir mevkuteye yazamıyacak. lardır. Bir mevkutede hücuma uğ­ ramış olan şahıslar tekzip için bir misli yer talep edebileceklerdir. Hattâ müvezzi çocuklara bile hü­ kümet hakkında, dolayısiyle şüphe uyandıracak havadisleri bağırmak yasak edilmektedir. Müteakiben yazıda yeni tadilâ­ tın hakiki mucip sebebi Türkiyenin iyi olmayan ekonomik vaziyetine bağlandıktan, bir çok maddenin yokluğu belirtildikten ve doların karaborsada 12 lira üzerinden mu­ amele gördüğü ifade edildikten sonra denilmektedir ki: Memleketin hali İstanbul ve Ankaranın ağızlarına sokulmak istenen tıkaca karşı şiddetle itiraz eden muhalif (Cumhuriyetçi) ve müstakil gazeteler tarafından açıkça belirtilmiştir. Muhalefet lide ri, Türkiyenin eski Cumhurbaşkan General İsmet İnönü ikaz etmekte­ dir: "Totaliterliğe doğru gidiyo­ ruz." Tek ümid 1954 ün daha az sıkı basın kanunundan cesaretle ve zekice yakasını kurtaran Türk ga zetecilerinin yeni tahditleri tatbik edilmez kılacak yola bulabilmele­ ridir. pe cy a Adnan Menderesin, basın kanunlariyle alâkalı tadilâtın müzake­ re edildiği gece, Türkiye Büyük Millet Meclisinin kürsüsünden ya­ lan haber ve havadisler mevzuunda ettiği şikâyetlere katılmıyacak ak­ lı başında vatandaş elbette ki yok­ tur. Basın, dünyanın hiç bir demok­ rasisinde yalan imal eden bir ma­ kine değildir. Adnan Menderes bu gibi haberlerin doğurduğu mahzur­ ları o gece gayet güzel şekilde, şöyle anlatıyordu: Seyhan Barajı açılıyor, iki bin koza kesilmiş, 3 vagon istakoz git­ miş, şu yapılmış, bu yapılmış diye yazdılar. Bunların doğru olmadığı­ na dair şiddetli neşriyat yapıldı, ne okra? Amerika efkârı umumiyesine hitap eden çok geniş tirajlı Time Mecmuası, kebap yiyen Türkler, sevk için baraj yapan Türkler diye bizim gazetelerden alıp bu ya-\ lan haberleri kendi sayfalarına nak­ letti. Bize yardan için karar vere­ cek Amerika efkarı umumiyesine yaydı. Bir defa 2 bin koyan da ya­ lan, iki bin koza da yalan, iki yüz kuzu da yalan.. İstakoz baştan başa yalan. Kim uyduruyor banları? Yok mu doğruya yazacak? Time mecmuasının bahis mev­ zuu yazısının milletvekillerine nak­ ledilişinde bir küçük hata vardı. Yazının aslında kebap yediği, zevk için baraj yaptırdığı bildirilen "Türkler" değil. "Menderes" lal Mecmua şahsen Menderesi tenkid ediyordu. Fakat ne olursa olsun bi­ zim gazetelerimizde çıkan bu-mü­ balâğalı haberin, sanki doğruymuş gibi Amerika umumi efkârına ya yılması hepimiz için talihsizlikti. Ama, böyle neşriyatı önliyeceğ mucip sebebiyle basın hürriyetin temelinden zedeleyen, son derece şiddetli tadilâtın getirilmesi talihlilik mi olmuştu? Bakınız, ayn Time mecmuası aynı Amerika umumi efkârına geçen hafta hangi haberi yayıyordu. Yazı, mecmuanın "Basın" baş­ lığını taşıyan kısmında çıkmıştır ve başlık olarak "Türkiyede dar gömlek" cümlesi seçilmiştir. Yazı da bu dar gömleğin Türk basım için Başbakan Adnan Menderes ta rafından hazırlandığı belirtildikten sonra şöyle denilmektedir: Hükümet yeni bir basın kanunu tasarısını kendi Demokrat Parti' Meclis Grubundan bir çırpıda geçirdi ve Büyük Millet Meclisinin bir komisyonu bono kabul etti. Bu haf­ ta, tasarı demokratların hâkim bu­ lunduğa Meclisten, beklenildiği veç­ hile geçerse yeni kanun Türk ga­ zeteci ve naşirlerini çok müşkül bir tercih karşısında bırakacaktır: Menderes rejimine karşı her türlü tenkidden vaz geçmek veya 10.000 araya (resmi kurdan 3.600 dolar) BÜYÜK AKİS, 16 HAZİRAN 1956 Bizzat Başbakanın tabiriyle bi­ ­e yardım için karar verecek Ame­ rika umumi efkârına bu haberin yayılması, "Menderesin zevk için baraj yaptığı" havadisinin yayılma­ sından daha mı az zararlıdır, lütfen söyler misiniz? Üstelik, Time'ın "Basın" kısmı bütün dünya gaze­ tecileri tarafından alâkayla okun­ duğuna göre zararımızın derece­ si daha kolaylıkla anlaşılabilir. Time'ın havadisi tetkik edildiği zaman mecmuanın bizde cereyan eden hadiseleri ne kadar yakından ve vukufla takip ettiği görülmek­ tedir. Yalan havadis, şahısların şe­ ref ve haysiyetlerine tecavüz... Amerikan basınının bunları tasvip ettiği nasıl iddia olunabilir? Halbu­ ki hükümet tadil tasarısını bu mucip sebeple Meclise sevketmişti. Kanunun, mucip sebebinin hududu­ nu aştığı böylece tarafsız bir ölçü­ ye vurulduğunda da ortaya çık­ maktadır. Tadilâtın faydadan bü­ yük zarar doğurduğunu açıkça ya­ zan Cihad Babana hak vermemek kabil mi? Bugün bütün dünyada Z AR A R memleketlerin rejimleri . basınları­ nın hürriyeti teraziye vurularak isimlendirilmektedir. Bilhassa. Ame­ rika umumi efkârının basın hürri­ yetine her şeyden çok ehemmiyet vermesinin sebebi bundan başka Ur şey değildir. Yeni tahditlerin Amerikadan yardım alma şansımızı azalttığına bizzat Menderesin Mec­ listeki sözlerinden ve onun bahset­ tiği meşhur Time'ın bu mevzudaki yazısından daha iyi delil bulunabi­ lir mi? Fakat hepsi bu kadar değildir. Meşhur New-York Times, hakkı­ mızda çok ağır bir başyazı yazmış­ tır. Bu gazetenin Amerikalı politi­ kacılar üzerindeki tesiri, Ankarada hiç kimsenin meçhulü değildir. New York Times yazısında üzücü keli­ meler kullanmıştır. Nihayet bizzat Amerika Dışişleri Bakanı John Foster Dulles bir dostun yapabile­ ceği en munis ikazı yapmaktan kendini alamamıştır. Dulles Ame­ rikanın basın hürriyeti mevzuunda­ ki, görüsünü bilhassa ehemmiyetle belirtmiş ve "tatbikatın beklenece­ ği" sözüyle bir açık kapı, bir son şans bırakmayı Amerikanın Türkiyeye beslediği dostluğa daha uygun bulmuştur. Bu satırları niçin yazıyoruz? Demokrat Partiymiş, Halk Partisiymiş, Hürriyet Partisiymiş.. Bun­ lar bir. kenara, kepimiz her şeyden evvel Türküz ve bu vatan hepimi­ zindir. Onun menfaatleri her şeyin üstündedir. Basın hürriyetinin eski şekliyle • 1950 den hemen sonraki şekliyle - iadesi elbette ki en büyük arzumuzdur ve o arzunun gerçek­ leşmesi için gayret sarfetmekten bîr an geri kalmıyacağız. Ama, istediğimiz hürriyete hemen yarın kavuşamıyacağımızı bilecek kadar da realistiz. Başbakan Adnan Men­ deres, tadilâta itiraz edecek dost yabancıları tatmin için tadilâttan evvel basında çıkan ve mer'i ka­ nunlarla önlenemiyen kötü neşri­ yat örneklerinden mürekkep bir broşürün yayınlanacağım Meclis­ teki konuşmasında bildirmişti. Eğer böyle Örnekler mevcutsa, bun­ lar hemen tercüme edilip yayınlan­ malıdır. Hükümeti ikaz etmeyi, dışarda aleyhimizde havanın gittikçe ağırlaştığını haber vermeyi bir va­ zife biliyoruz. Bu satırların maksa­ dı budur. Hem Adnan Menderes emin ola­ bilir ki bahis mevzuu örnekler elin­ de varsa, bu, yabancılardan evvel bizleri tatmin edecektir. İtiraf ede­ riz ki bu örneklerden bir tek tane­ sinin . dahi müzakereler. sırasında Meclis kürsüsünden okunmamış olman D.P. için hakikaten talihsizlik olmuştur. Hepimiz, bekliyoruz! YURTTA OLUP BİTENLER daki müzakereler sırasında emekli lik haddinin 30 yıla, yaş haddinin de 65 e çıkarılması kâbul edilmişti. F a k a t kanun halen yürürlükte bu­ lunduğuna göre, tatbiki, elbette hu­ kuken caiz haldeydi. Şimdi Meclis yeni bir Temyiz Başkanı seçecekti. Usûl bazı adayların gösterilmesiydi. Müteakiben milletvekilleri reylerini kullanacaklardı. İlk kadın aza Emekliliklerine lüzum görülenler arasında dünyada ilk kadın temyiz azası olarak bundan sadece birkaç sene evvel iktidar organları tarafın­ dan methedilen, röportajları yayınla­ nan Melâhat Ruacan da bulunuyordu. Melâhat Ruacan o mevkie, tabir ca­ izse, bilgisinin ve karakterinin hak­ kıyla- gelmişti. Türk kadınlığı, hem­ cinslerinden birinin Adalet mekaniz­ masının en yüksek organına dahil olması karşısında topyekûn iftihar duymuş ve bunu inkilâpların bir ne­ ticesi olarak alkışlamıştı. Fakat Me­ lâhat Ruacanın Temyizden ayrılış lafza, kendisi için oraya gelişinden daha az şerefli değildi ve bundan da İftihar duymak pekâlâ kabildi. Kasım Gülek "New-Look" pe cy a Bir tahkikat talebi daha İşte, çarşamba günü Türkiye Büyük H. P. nin ateşli Genel Sekreteri Ka­ Millet Meclisinin gündeminin ilk sım Güleğe, daha kaza merkezine maddesini teşkil eden ve Menderes yaklaşılırken D.P. lilerin bir gösteri­ III. kabinesinin iki sabık bakanı hak­ ­ine hazır bulunması ihtar olunmuş­ kında Çelik Silolar meselesinden do­ tu. Bu, iktidar partisi için bir "mulayı Meclis Tahkikatı isteyen tak­ -kabelei bilmisil" olacaktı. Takaları­ rir ele alındığı zaman da müstakbel na D.P. ' rozetlerini takacaklar ve Temyiz Başkanının kim olacağı su- muhalefet liderini öyle karşılıyacakali bu yüzden zihinlerdeydi. Takrir l a r d ı . C.H.P. liler de, Cumhurbaşka­ C.H.P. milletvekillerinden Hasan Er­ nının şehri ziyareti sırasında ayni doğan tarafından verilmişti. Mesele şeyi yapmamışlar mıydı? Aradaki D.P. grubunda da münakaşa mevzuu fark şuydu: Muhalefetin hareketi olmuş, bakanların izahatı orada tat­ sürpriz olduğundan kaza merkezinin minkâr bulunmamıştı. O tarihlerde gazeteler Muammer Obuz veya Rüş­ D.P, teşkilâtı gafil avlanmıştı. Hal­ buki Kasım Güleğin ziyareti vesile­ tü Özal gibi D.P. li milletvekilleri­ siyle yapılan hazırlık evvelden dunin de ortaya deliller, koyduklarını yazmışlardı. Bu dellillerden sonra D.P. Grubu, kararı Meclis Umumi Heyetine bırakmış ve . kendi azaları konuşmakta serbest bırakılmıştı. Diğer taraftan Muhalefet bu tak­ riri gündeme aldırabilmek için yoru­ cu gayretler sarfetmişti. Hasan Er­ doğan bir çok vesikaya malik bulun­ duğunu bildiriyor ve davasından emin görünüyordu. Ama köprülerin altından çok su geçmişti. Meclis müzakereleri sıra­ sında D.P. grubunda vesikalar orta­ ya attıkları gazetelerde yazılmış olan milletvekillerinden hiç biri kür­ süde - hattâ salonda - görünmedi. Bütün eller Hasan Erdoğan'ın takri­ rinin aleyhinde kalktı - Başbakanınki dahil - ve Meclis tahkikatının açıl­ maması, D.P. milletvekillerinin ittifakiyle kararlaştırıldı. Muhalefet Konuşanlar ve konuşmıyanlar Hadise geçen haftanın sonunda, Çan a k k a l e n i n şirin bir kazasında cereyan etti. Kaza Biga kazasıydı. C. Osman Bölükbaşı Diktafonlu hatip yulmustu. Bu bakımdan tesiri C.H.P. Genel Sekreteri üzerinde büyük olmadı. Zaten doğrusu istenilirse Kasım Gülek bu gibi manevraları boşa çıkaracak kadar pişkindi. Şehrin girip yerinde yakalarında D.E. rozeti taşı­ yan vatandaşlar görünce, memnuni­ yetini izhar etti. Demek karşı parti­ liler de kendisini dinlemiye gelmiş­ lerdi. Tenevvür edecekler, C.H.P. nin görüşlerim . öğreneceklerdi.. Muhale­ fet için bundan iyi şey bulunurmuydu? Hakikaten miting büyük bir olgunluk içinde geçti. Kasım Gülek ye­ ni kanunların çerçevesi dahilinde ko­ nuşuyordu. Demokrat Bigalıların ise, parti mücadelesini bir sportmen görüşle anladıkları ortaya çıktı; zira rakiplerini sükûnetle dinlediler. Hiç bir esef verici hadise cereyan etme­ di, bilâkis taraflar miting meydanından dost bir şekilde ayrıldılar. Alâka uyandırıcı olan cihet, Biga gibi bir vakitler D.P. nin kalesi olan kazada Muhalefetin kaydetmiş olduğu büyük terakkiydi. Kasım Güleğin seyahati­ nin sonunda, sadece . Bigada değil, aynı şekilde vaktiyle yüzde yüz de­ mokrat olan bölgelerde halkın bu partiden soğumuş bulunduğu C.H.P. Genel Sekreterine karşı gösterilen sıcak ve yakın alâkadan anlaşılıyor- du. Zafer'e gelen haberler Bunu anlamak için D.P. organı Zafer'i okumak kâfiydi. Zafer, Bi­ galıların Güleğe iltifat etmediğini, mitingin fiyaskoyla neticelendiğini yazıyordu. Fakat sadece o yazı bile, hakikatlerin pek de belirtildiği gibi olmadığım gösteriyordu. Haberin ba­ şında, Gülegin konuşacağı meydanda 2-3 bin kişinin toplandığı, ancak bu­ nun 500 k a d a r ı n ı n Halk Partili oldu­ ğu, mütebakisinin göğüsleri rozetli demokratlardan müteşekkil bulun­ duğu, bunların da, C.H.P. Genel Sek­ reteri konuşmaya başlayınca meyda­ nı terkettikleri bildiriliyordu. Halk Partilileri taşıyan otobüslerin adedi de 4 veya 5 idi. Fakat gazete, bu haberin altında Biga'nın D.P. ilçe başkanının bir tel­ grafım koymuştu. Telgrafta şunlar belirtiliyordu: Gülek 15 otobüs ve taksiyle karşılanmıştı, miting mey­ danında göğüslerinde D.P. rozeti ta­ şıyan 3 bin kişi vardı, meydanda 5 bin kişi bulunuyordu, bunun ise an­ cak 800 ü C.H.P. liydi, Güleği 3 0 - 4 0 kişi alkışlamıştı! Birbirini tutmayan iki- yazıdan anlaşılan, mitingin çok alaka topla­ dığından ibaretti. Bigada bunlar ce­ reyan ederken. Nazilli ve Aydın hal­ kı da C.M.P. Genel Başkam Osman Bölükbaşının etrafım sarmış, ona sevgi tezahüratı yapıyordu. Osman Bölükbaşı yeni bir usul bulmuştu: Mecliste yaptığı konuşmaları, vatan­ daşlarına telden dinletiyordu. Kendi tabiriyle bu, 'Diktafonlu demokrasi Devri" idi. Halk Bölükbaşıya büyük alaka gösteriyor, onun, yeni kanunAKİS, 16 HAZİRAN 1956 YURTTA OLUP BİTENLER larla da sesinin kesilmemiş olması karşısında sevincini belirtiyordu. Bölükbaşı ve Gülek, muhalefetin konu­ şan iki hatibi oldular. Tabii, Hür. P. nin idealist ve genç milletvekillerin­ den başka.. Dut yiyen bülbüller pe cy a F a k a t muhalefet demek, Bölükbaşı ve Gülek mi demekti? Bilhassa C.H.P. Kurultayı Parti Meclisine kıy­ metli azalarını getirmişti. Millet me­ selâ Şemseddin Günaltayın, meselâ Faik Ahmet Barutçunun, meselâ İs­ mail Rüştü Aksalın basın kanunla­ rında yapılan tadilât hakkında ne düşündüklerini öğrenmeyi pek ister­ di. Ancak üstadlar, bir fikir beyan etmediler.. Köşelerinde, susmuş otu­ ruyorlardı. Konuşan, gene o, beğenilmiyen Kasım Gülekti. C.H.P. Genel Sekreteri bu suretle tekrar ispat et- yen şekilde konuşmaya cevaz ver­ mektedir ve tenkid hürriyeti Türkiyeden tamamiyle kalkmış, değildir. Hattâ Kasım Gülek, yeni kanunlara uymakta öylesine maharetli davran­ mıştı ki Zafer gazetesinin başyazar­ larından Bahadır Dülger bile kendi­ sim hararetle tebrik etmekten geri kalmamıştı. Ne var ki bu, D. P. den ziyade Dülgerin fikrinden ibaretti. D. P. mitinglerin yeni ölçüler içinde devamından dahi memnun değildi. Gazeteler uzun zamandan beri İçtimaatı Umumiye Kanununda da de­ ğişiklikler yapılacağım yazıyorlardı. Başbakan Adnan Menderesin bu acık hava toplantılarından ettiği şikâyet­ ler de henüz unutulmamıştı. Mende­ res üç şeyden dert yanmıştı: basın, hâkimler ve miting hatipleri. Basın­ la alâkalı kanunlar Meclisten geçiril­ miştir bir çok hakim tekaüde sevke- Ş. Günaltay -İ. R. Aksal - F. A. Barutçu Bekleyen ti ki eski parti içinde bir muhalif li­ derin çalışması gerektiği gibi çalışa­ cak tek şahsiyet kendisidir. Onun da teşrii masuniyeti yoktu, onun da ya­ kasına yapışılabilir ve mahkemeye verilebilirdi. Ama kanunlar her tür­ lü sözü menedinceye kadar bir mu­ halefet liderinin vazifesi konuşmak­ tı. Şu anda Şemseddin Günaltayın bir Parti Meclisi heyetinin başında yurdu dolaşması gerekmez miydi? Faik Ahmet Barutçu, vatandaşlarım tenvir etmemeli miydi? V İsmail Rüştü Aksalın bir konuşma dahi yap­ maması doğru muydu? Ama, hayır! Devlet adamı vasfı taşıdıkları ümid edilen bu zevat, maalesef mücadele kudretinden ve dinamizminden man* rum bulunduklarını belli ediyorlardı. C.M.P. için de vaziyet aynıydı. Gerçi Osman Bölükbaşının teşrii ma­ suniyeti vardı ama, öteki liderler de pek âlâ seslerini duyurabilirlerdi. Ge­ rek Gülek, gerek Bölükbaşı göster­ mişlerdi ki yeni kanunlar bir muayAKİS, 16 HAZİRAN 1956 dervişler dilmişti. Şimdi, sıranın mitinglerde olduğunu tahmin etmek zor değildi. D.P. Meclis Grubunun basınla alâka­ lı kanunları çıkardığı geceki havası düşünülünce, 'böyle bir talebe D.P. milletvekillerinin hayır demiyecekleri ortadaydı. Bilhassa Meclisin tatile girmesin­ den önce İçtimaatı Umumiye Kanu­ nunda değişiklik yapılması ve yaz aylarında muhalefetin çalışmalarının mümkün mertebe kısılmaya gayret edilmesi hiç kimseyi şaşırtmamalı­ dır. Müzakereler sırasında Nusret Kirişçioğlunun ve fikir arkadaşları­ nın D.P. milletvekillerini tatmin ede­ cek mucip sebepleri ifadede güçlük çekmiyecekleri aşikârdır. Eğer bu tahminler tahakkuk ederse, muhalefetin - frenkçe tabirle"New-look" çalışması da fayda vermiyecek ve Gülekle Bölükbaşı icad zekâlarını yeni baştan kullanıp baş­ ka yollar bulmak Borunda kalacak­ lardır. B.M.M. Yatırımdan ağırlamaya Geçen haftanın sonunda cuma günü öğleden sonra, uykusuz geçen bir gecenin ferdasında - o gece basınla alâkalı kanunlarda yapılan tadilat kabul edilmişti - Meclis toplandığın­ da kanun yapma vazifesine devam etti. Basın kanunlarından sonra ele alınan ilk tasarı "1956 mali yılı Muvazenei Umumiye Kanununa bağlı cetvellerde değişiklik yapılması hak­ kında kanun lâyihası ve Bütçe En­ cümeni mazbatası" adını taşıyordu. Tasarı süratle kanunlaştı, üzerinde ne muhalif ve ne de muvafık bir tek milletvekili söz almak lüzumunu his­ setmedi. Muhalefet kırmızı oy verdi ama bu, daha ziyade bir alışkanlığın neticesiydi. Halbuki celseye başkanlık eden Fikri Apaydın tasarının mevzuunu bildirdiğinde Parlamento muhabirle­ rinden bir çoğunun gözleri kısa boy­ lu, esmer, gözlüklü bir milletvekilini aramıştı. Aranan milletvekili, Zonguldağı temsil eden D.P. li Sebati Atamandı. Sebati Ataman Bütçe Komisyonunun raporunda, tasarıya mu­ halif olduğunu bildiriyordu. Parla­ mento muhabirleri onun kürsüye çıkıp fikirlerini müdafaa etmesini beklemişlerdi. Fakat Sebati Ataman görünmedi. O görünmeyince de tasarı beş dakika içinde kanunlaştı. Tasarıyla bir münakale yapılıyor­ du. Yani bütçeye bağlı cetvellerin bi­ rinden para alınıyor, bu para başka bir cetvele aktarılıyordu. Cetveller A-l ve A-2 işaretini taşıyordu. Para­ nın miktarı ise 600 bin liraydı. Böyle münakaleler her zaman yapılırdı ama bu seferki bir hususiyet arzediyordu ve meselenin müzakeresi şı­ rasında bilhassa demokrat milletvekillerinin söz alması iyi olurdu. Zira tasarıyla "yatırımlar için Devlet Ha­ va Meydanları İşletmesi Umum Mü­ dürlüğüne" ayrılan fasıldan 600 bin lira düşülüyor ve bu, nereye ekleni­ yordu biliyor musunuz? "Devlet reis­ leri, misafirleri ve ecnebi elçilerin ağırlanma masrafları" faslına. Hay­ ret etmemek kabil değildi. Yatırım­ lar için para bulamadığımız bildirili­ yordu, hükümet tasarrufa azami de­ recede riayet edilmesi lüzumunu mü­ dafaa ediyordu, sonra da bütçede böyle münakaleler yapılıyordu. Evet, hayret etmemek hakikaten kabil de­ ğildi. Meclise tasarı 21.4.1956 tarihi ve Başbakan Vekili Ethem Menderesin imzasiyle sevkedilmişti. Hükümetin esbabı mucibesinde sadece şu denil­ mekteydi "Bu yıl memleketimizi zi­ yaret edecek olan İran Şehinşahı ile Pakistan ve Alman Reisicumhurları­ nın ağırlama masraflarım karşıla­ mak üzere mezkur kanun lâyihası hazırlanmış bulunmaktadır." Bütçe Komisyonu ise mazbatasını 39.5.1956 tarihinde yazmıştı. Yani. İran Şehinşahının ziyareti sona erdikten sonra.. Bu suretle masraflar tahsisatın çık- 9 YURTTA OLUP BİTENLER Kapaktaki Gazeteci Cihad Baban denemelerini oralarda yapmışlar­ dır. Hattâ oradan milletvekili çı­ kanlar Mecliste eksik değildir. 1946 ile 1950 arasındaki mücadele yıllarında Cihad Baban ve onun başında bulunduğu gazeteler de­ mokrasi davasının en hararetli müdafileri olmuşlardır. Tasvir'in ve Son Saat'in başına devamlı fe­ lâketler gelmiş, o zamanki kanun­ lar en sert şekilde bu iki gazeteye karsı tatbik edilmiştir. Cihad Ba­ banın bugün basın hürriyetini kı­ sıcı bulduğu kanunlar karşısında­ ki reaksiyonunun kaynağını, o za­ man gördüğü muamelede ve uğra­ dığı haksızlıklarda aramak lâzım­ dır. Basın hürriyetinin kıymetini, zararını görerek anlayanların ko­ lay kolay fikir değiştirmeleri kabil değildir. a Bugün 45 yaşında olan Cihad Baban, 1946 da İstanbul milletvekili olarak Meclise girmiş, mütea­ kip iki devrede İzmiri temsil et­ miştir. Uzun müddet Dışişleri Ko­ misyona başkanlığı yapmış, Par­ lamentolar Birliğinin İdare heyeti başkanlığında bulunmuştur. Cihad Baban, D.P. 1946 ruhundan ayrı­ lınca uzunca müddet bocalamıştır. Ne yapacağını, nasıl davranacağı­ nı kestirememiş, böylece ne İsayı memnun edebilmiştir, ne de Musayı. Ama şimdi her şey göstermek­ tedir ki basınla alâkalı mevzuat Tercüman gazetesi başyazarının gözlerini açmıştır. Bunun neticesi olarak İzmir milletvekilinin cephe­ sini seçmiş olduğu ve gayesinin tıpkı batı demokrasilerinde olduğu gibi, parti içinde kalarak partiye hakim olan ve fakat kendisinin tasvip etmediği gidişle elinden gel­ diği kadar mücadele etmekten ibaret bulunduğu anlaşılmaktadır. pe cy Basınla alâkalı kanunlarda yapılan tadilât bahis mevzuu oldu­ ğa sırada, görüşüldüğünde ve ka­ bulünden sonra bir gazeteci D.P. milletvekili bulunduğu halde fik­ rini ısrarla söylemekten caymadı. Fikri şuydu: D.P. hata etmiştir. Bahis mevzuu gazeteci bundan iki sene evvel Menderes hükümeti meşhur 6334 sayılı kanunu bazı gazete başyazarlarının tam tasvibiyle geçirirken de bizzat Başba­ kana yapılanın yanlışlığını anlat­ maya çalışmıştı. Hattâ o zaman Başbakan, müstakil başyazarlar kanuna taraftarken kendi millet­ vekilinin niçin kraldan fazla kral­ cılık yaptığını anlıyamamıştı. Ama unutmuştu ki Cihad Baban gaze­ tecidir ve onun milletvekilliği sı­ fatı geçici bir etiketten başka şey değildir. Eski Tasvir'in, bugünkü Tercüman'ın başyazarı mürekkep yalamış olmanın tabii icabından başka şey yapmıyordu. Cihad Baban, kendi kendisini yetiştirmiş bir insandır. Babıâliye muhabir, sekreter yardımcısı ola­ rak girmiş, az zamanda yükselerek gazete sahibi olmuştu. Bununla da kalmamış, bazı arkadaşlarına mes­ leğin kapılarını açmış, onları da yetiştirmeye çalışmıştı. Meselâ Bahadır Dülger bunlardan biridir. Tercüman gazetesinin bugünkü başyazarı bir yandan hukuk tah­ silini ikmal ederken, diğer taraftan da gazetelerde gece çalışıyor ve ailesinin geçimini sağlıyordu. Zira iyi. fakat zengin olmayan bir aile­ dendi. Son Posta, Cumhuriyet, Te­ ni Sabah. Tasviri Efkâr Cihad Ba­ banın çalıştığı gazeteler arasında­ dır. Oralarda mesleğin hemen her sahasiyie ülfet peyda etmiş, iyi bir gazeteci olmanın vasıflarını kazanmıştır. Nitekim Tasvir gaze­ tesine ortak olarak girişi de bunun neticesidir. Babıâlide Tasvir ve onun yav­ rusu Son Saat bir çok gazeteci için "ilk kapı" olmuştur. Bugünün tanınmış bir çok siması ilk kalem masından önce yapılmış oluyordu. Komisyon münakaleyi kabul etmiş­ ti. Fakat hükümetin - istediği başka bir şey daha vardı: Bütçeye bağlı R işaretli cetvelin Dışişleri Bakanlığı kısmma bir formülün eklenmesi. Formül şuydu: "Bu ziyaretler dolayısiyle verilecek ziyafet,, hediye, bah­ şiş, nakliye. masrafları ile ziyafetin gerektirdiği her türlü masraflar ye misafirlerin, ikametine tahsis edile­ cek saray ve köşklerin tamir ve tef­ riş masrafları bu tertipten ödenir. Bu suretle yapılacak masraf ve tedi­ yeler 2490 sayılı Artırma, Eksiltme ve İhale Kanunu hükümlerine tabi 10 Onun tasavvurlarını taşıyan bir çok hakiki D.P. linin bugün Hür. P. saflarında çalıştığım ha­ tırlamak, Cihad Babanın müstak­ bel akibeti hakkında da kolayca fikir verebilir. tutulmaz." Komisyon istisnaiyet teşkil ede­ cek bu hükümlerin tedvinine lüzum olmadığı kararına varmış ve o mad­ deyi tayyetmişti. İşte Meclisin ses­ sizce kabul ettiği münakale huydu. Büyük bir para Bütçe Komisyonunun raporunda belirtildiğine göre müzakereler şı­ rasında Dışişleri Bakanlığının temsil­ cisi izahat vermişti. İzahata nazaran "1956 yılı bütçesinin ihzarı turasında memleketimizi ziyaret edecek Devlet balkanları hakkında bir işar vaki ol- madığından dolayı normal sarfiyata tekabül eden tahsisat vaz'edilmiş ve bilahare 1956 yılı esnasında vukubulacak ziyaretler için gereken masraf­ ları karşılamak üzere m a l i yıl içinde mevcut tahsisatın kifayet etmiyeceği cihetle bu fasla tahsisat ilâvesi za­ ruri görülmüş bulunmaktadır". Fa­ kat bu izahata bakıp, bahis mevzuu fasılda ufak bir paranın bulunduğu sanılmamalıdır. Dışişleri Bakanlığı­ nın Temsil ve Ağırlama masrafları için bütçede zaten 1 milyon 14 bin 500 lira vardır ve bunun 1 milyon li­ rası Devlet başkanları, misafirleri ve ecnebi elçileri ağırlama masrafıdır. Demek ki simdi bu. 1 milyon 600 Un liraya çıkarılmakta ve ek 600 bin li­ rası yatırım kısmından kesilmekte­ dir. Gönül isterdi ki bir kaç demokrat milletvekili hareketi tasvip etmedik­ lerini Meclis kürsüsüne çıkıp ifade etsinler. Fakat olmadı. Çok uzayan ziyaretler Zira son senelerde Devlet ziyaret­ leri delâlet ettikleri mânadan baş­ ka mahiyet almışlardı ve bu hal halk arasında üzüntü yaratıyordu. Böyle bir üzüntüden ise, en ziyade D. P. zarar görüyordu. Devlet başkanları­ nın memleketimizi resmen ziyaret et­ meleri sadece memnunluk uyandırır, fakat bu ziyaretlerin batı memleket­ lerinde olduğu gibi üç, nihayet dört güne indirilmesine mutlak zaruret vardır. İki haftalık devlet ziyareti, oralarda görülmüş şey değildir. Nite­ kim İngiliz Kraliçesi son hafta zar­ fında İsveçi resmen ziyaret etmiştir. Seyahatin resmi kısmı dört gün sür­ müştür. Kral ailesi o kısmı mütea­ kip daha bir müddet, hususi surette İsveçte kalmıştır. Usul budur. Sonra, resmi ziyaret esnasında büyük kafi­ leler teşkiliyle muhtelif şehirlere gi­ dilmesi, geçitler tertip edilmesi, şe­ hirlerin taklarla süslenmesi, ışıklan­ dırılması da doğru değildir. Zaten iki haftalık devlet ziyaret­ leri de misafirleri sıkmaktan başka netice vermez. Gelenler buraya şa­ tafatla gezdirilmek maksadiyle değil, iki millet arasındaki dostluğu artır­ mak maksadiyle gelmektedirler. Eğer İran hükümdarları sade. fakat vakur bir şekilde ağırlansalardı, bü­ yük masraflar İhtiyar olunmasaydı ve gelecek olan diğer devlet başkan­ larına da mütevazi programlar ter­ tiplenmesi kararlaşsaydı. yatıranlar için Devlet Hava Meydanları İşlet­ mesi Umum Müdürlüğüne ayrılan 600 bin lira o islere sarfedilir, Diniş­ leri Bakanlığı bütçesindeki 1 milyon lira da yeterdi. Hem unutmamak lâ­ zımdır ki gösterişi çok merasimler de Milli Müdafaa Bakanlığı, Ulaş­ tırma Bakanlığı, Cumhurbaşkanlığı ve muhtelif belediyelerle Devlet İkti­ sadî Teşekküllerinin bütçelerinden milyonunun çok üstünde paralar sarfedilmektedir. Sebati Atamanın Meclis kürsüsün­ den bu masum tenkidleri yapması. hakikaten çok yerinde vs çok fayda­ lı olurdu. AKİS, İŞ HAZİRAN 1956 B A S I N Bir vasıta Günlük gazete okuyucuları • Parti teşkilâtı tarafından kontrol edilen Sovyet basım maddi bir kuvvet olmakla beraber, Sovyet kay­ nakları bu kuvvetin enini boyunu açıklamakta mütereddit davranırlar. Son yıllar içinde yayınlanan adetler, gazete sayısını "7000 den fazla" ile "8000 den fazla", okuyucu sayısını ise 43 milyon ile 47 milyon arasında göstermektedir. Bu bilgi gazetelerin çıkış müddetlerine göre teferruatı ih­ tiva etmemektedir. Günlük, haftada üç defa, haftada iki defa, haftalık' gazete ve dergilerin sayıları ve günlük satışları bir arada gösterilmiş­ tir. Son zamanlarda Sovyetler Birli­ ğini ziyaret eden Encyclopedia Britanmica yazarlarından William Benton'a bir konuşma sırasında Tass Ajansı Müdürü Palgunof, "7000 den fazla gazete arasında 500 kadarının günlük" olduğunu söylemiştir. Sov­ yet gazetelerinin bazılarının memle- pe cy Sovyet basın tarihinde en mühim tarih 5 Mayıs 1912 dir. O gün St. Petersburg'da Sovyet gazeteleri­ nin en önemlisi, Bolşevik'lerin mer­ kezî organı olan Pravda'nın ilk sa­ yısı çıkıyordu. Gazetenin kurucu başyazarları Lenin, Stalin ve Molotof'tu. Pravda'nın doğum günü olan 5 mayıs şimdi bütün Sovyetler Birliğinde "Ba­ sın Günü" olarak kutlanmaktadır. O gün çıkan gazete ve dergilerde Lenin'in basının vazifelerini özetleyen şu sözlerine rastlanır: "Basın sadece kollektif bir propaganda ve uyarma vasıtası değil, aynı zamanda kollek­ tif bir teşkilâtlandırma organıdır." Gazete hakkındaki bu dar görüş Sov­ yet gazeteciliğinin amentüsü gibi muhafaza edilmektedir. Sovyet ba­ sını, bu sebeple haber vermek de dahil olmak üzere bütün vazifelerini bir yana bırakarak propagandacı, uya­ rıcı ve teşkilâtlandırıcı olmaya çalı­ şır. Varlığının sebebi, Sovyet gazete­ lerinin her "Basın Günü" ilân etmek­ ten bıkıp usanmadıkları gibi, devlete ve partiye hizmet etmektir. 1860 yılı "Basın Günü" nde Komünist Partisi Merkez Komitesi Propaganda ve Uyarma Dairesi Başkan Yardımcısı Strepukof'un yazdığı makalenin bas­ lığı basının Sovyetlerdeki a n l a m ı n a uygun bir örnektir: "Parti ve hükü­ met kararlarının tatbiki için kütle­ lerin seferber olmasını sağlayan kuv­ vetli bir vasıta". Bu vasıta doğrudan doğruya par­ ti hiyerarşisi tarafından kontrol edi­ lir. Sovyet gazetelerinin çoğunluğu Komünist Partisinin resmî organları­ dır. Bu gazetelerin yazı işleri mü dürleri ve başyazarları, o bölgeler­ deki parti teşkilâtının idare heyet­ leri tarafından tayla edilirler. Çoğu zaman yazı işleri müdürleri ve baş­ yazarlar bizzat idare heyetlerin­ de vazifelidirler. Başyazarların se­ çiminde Komünist Partisinin yetki hudutları, parti organı olmayan gazeteleri de içine alır. Memleketteki bütün başyazarların ve yazıişleri mü­ dürlerinin tayini, terfii veya azli, ga­ zetenin bulunduğu bölgedeki parti teşkilatı idare kurulunun tasvibi ile olur. Bu islerde parti üst kademele­ rinin kontrolunu sağlamak amaciyle, bir başyazar tayin edilirken daha üst kademedeki bir parti teşkilâtı idare heyetinin muvafakati alınır. Mahallî gazetelere yapılacak tayinlerin eya­ let veya cumhuriyet parti komiteleri tarafından tasdiki lâzımdır. Eyalet veya cumhuriyet gazetelerine yapı­ lacak tayinleri ise bizzat Merkez Ko­ mitesi tasdik eder. a Sovyet Rusya Molotof, Lenin ve Stalin Pravda'nın idarehanesinde Mezbeleden Kremline AKİS, 16 HAZİRAN 1956 ket dışında satılması yasak olduğu işin daha teferruatlı bilgi edinmeğe imkan yoktur. Bu adetler müphem olmakla beraber, Sovyetler Birliğin­ de, gazetelerin büyük ölçüde dağılmadığını açıkça göstermektedir. Nü­ fus başına gazete satışında dünyada yedinci gelen ve Sovyetlere nazaran nüfusu daha az olan Amerikada 1760 günlük gazete Çıkmaktadır. Bunların günlük satışlarının toplamı 56.147.359 (1955 de 59.072,480) dur. Bundan başka geçen yıl Amerikada satışları toplamı 17.206.936 olan 8428 haftalık gazete ve dergi çıkmaktaydı.' Tabiler kimlerdir? Sovyetlerde bir gazetenin tirajım okuyucuların alâkası tayin etmez,. Kâğıt tahsisi bir gazete için tirajın en yüksek haddini tesbit etmektedir. Halihazırda kâğıt, ihtiyacı karşıla­ madığı için tirajın en yüksek haddi satışı ifade etmektedir. Gazetelerin kâğıt, mürekkep v.s. ihtiyaçları par­ ti ve hükümet tarafından, gazeteyi çıkaran teşkilâtın derecesine ve par­ ti programı bakımından gazetenin ehemmiyetine göre tayin edilir. Gaze­ teler, halkın yaşayışında tesirleri olan teşekküller tarafından yayınla-. nırlar. Bunlar, parti, mahalli hükü­ met organları (Sovyetler), sendika­ lar, Genç Komünistler Birliği, kara, hava, deniz kuvvetleri, ulaştırma, ta­ rım, eğitim ve çeşitli sanayi bakan­ lıkları ve Yazarlar Sendikası gibi daha küçük çapta meslek ve ihtisas teşekkülleridir. Gazeteler yayınlarım neşreden teşekkülün menfaatleri ve hitap ettikleri bölgenin tayin ettiği özel saha içinde merkezleştirirler. Bu saha içinde rekabete müsaade edil­ mez. Günlük veya haftada üç günlük olan gazeteler arasında ziraat veya sanayi gibi ihtisas sahalarında neşri­ yat yapan gazeteler, gazete kâğıdı­ nın ihtiyaca yetmemesi sebebiyle umumi mahiyetteki haberleri de ya­ yınlarlar. Gazetelerin tirajlarının ar­ tırılmasını veya düşürülmesini zama­ nın icaplarına göre, parti teşkilâtı kararlaştırır. Beş Yıllık Plân'ın tat­ bikatı sıralarında memleketin sınai kalkınması birinci planda tutulduğu için, şimdi unutulmuş olan Ekonomicheskaia Zhizn (İktisadî Hayat) ve Za industrializatsiu (Sanayileşme­ ye Doğru) gazetelerinin tirajları bü­ yük ölçüde artırılmıştı. 1939 baha­ rında köylülerin yeter derecede bir­ leştirildiği kanaatine varılınca o za­ mana kadar 300.000 tirajı olan Köylü Gazetesi (Krestianskaia gazete) ta­ til edilmişti, II. Dünya Harbi başlar başlamaz Kızıl Yıldız (Krasnaia Zvezda) adlı ordu gazetesine büyük imkânlar sağlanarak tirajda en öne geçmesi sağlandı. Son zamanlarda ziraata yeniden önem verilmeğe baş­ landığı için, yeni bir gazete olan "Zi­ raat" (Selskoye khozyaistvo) gaze­ tesine tirajını 1.000.000 a kadar yük­ seltebilecek kadar gazete kâğıdı veril­ di. Böylece gazetelerin önemlilik de­ receleri, geniş ölçüde neşir sahaları­ nın ehemmiyetine göre tayin edil­ mekle beraber, naşirleri arasında olduğu gibi gazeteler arasında pek az değişikliğe uğrayan bir temel biye­ ­­ BASIN bancı muhabiri vardır. Pravdanın başyazısı ile başlıca makaleleri bav gün radyoda okunur ve taşra. gaze­ teleri tarafından iktibas edilir. Meşhur Yirminci Kongre toplantı halinde Yumuşama basına de tesir etti Sovyet gazetelerinin en çok dikkati çeken tarafları meşgul olduk­ ları sahalar, değişik olmasına rağ­ men hepsinin birbirine benzemek zo­ runda oluşlarıdır. Stalin'in ölümün­ den sonra hissedilmeğe başlanan ser­ best hava içinde Strepukof, sebeple­ rine dokunmaksızın bu durumu tenkid etmektedir: — Önümde aynı gün çıkan vi­ lâyet ve taşra gazetelerinden bir ka­ çı duruyor. Herşeyden önce insanın dikkatini bu gazetelerin şaşılacak de­ recede birbirine benzeyişleri çekiyor, Bunlar ikiz kardeşler gibi birbirle­ rinden zor farkedilebilir. Başlıkları olmasa bu gazetelerden biri diğerinin yerine geçebilir. Bunu ne okuyucular ne de gazetenin mensupları anlıyabilirler." Strepukof makalesinde bundan sonra, bütün gazetelerin aynı konu­ daki başyazılarından bahsediyor; meselâ, son zamanlarda umumiyetle tarım kampanyasından bahisle, bu kampanyanın ehemmiyetini hemen hemen aynı ifadelerle belirttiklerini, makalelerin sonunda da aynı hükme vardıklarım Örneklerle izah ediyor. Gazeteler arasında esasta olma­ makla beraber ifade şeklinde bazı farklara rastlanmaktadır. Gazetelerin teşkil ettikleri tayfın bir başında partinin başta gelen organı Pravda ağır başlı ye kudretli edası ile dur­ maktadır. Öte başta ise Vechernaia Moskva gibi memleketin ileri gelen dört beş akşam gazetesi yer alır. Bunlar bol haberli, canlı ve halkın 12 a Tek tip gazete hoşuna giden gazetelerdir. Pravdaya nazaran hafif telâkki olunurlar. Genç Komünistler Birliğinin organı Komsomolskaia Pravda genç bir okuyu­ cu kütlesine hitap eder. Şekil bakı­ mından en güzel gazete budur. Dili de öteki günlük gazetelerin kullandı­ ğı düden daha sadedir. Erkek ve ka­ dın münasebetlerinden, öğrencilerin ahlâki durumlarından, gençlik ha­ talarından geniş ölçüde bahseder. Yazarlar Sendikası tarafından haf­ tada üç defa neşredilen Literaturnaia Gazeta da seçkin bir gazetedir. Ay­ dınları ilgilendiren kültür konuları ve edebiyattan başka konulara da geniş ölçüde yer verir. Bu gazete 1950-54 yılları arasında büyük şehirlerde kız, erkek öğrenci­ lerin birbirlerinden ayrılmalarım tenkid etmek suretiyle geniş bir kam­ panya açmıştır. Bu kampanya neti­ cesinde 1954 de öğrencilerin cinsiyet­ lerine göre birbirlerinden ayrılmala­ rına nihayet verilmiştir. pe cy rarşi vardır. Parti, hükümet, sendi" kalar ve Genç Komünistler Birliği en başta gelirler. Zirai, asker! veya sı­ nai idarelerin geçici bir devre için önem kazanmalarına bakılmaksızın yukarda isimleri verilen organizas­ yonların gazeteleri önemlerini muha­ faza ederler. Birliği gibi Pravda partinin en üst kademelerinin görüşünü aksetti­ rir. Bu sebeple bütün gazeteler onun­ la ağız birliği etmek zorundadırlar. Meselâ literaturnaia Gazeta Vera Panova'nın 1954 de basılan Mevsimler isimli, Sovyet cemiyetinin bazı husu­ siyetlerini tenkid eden romanım öv­ müştü. Fakat sonradan Pravda bu romanın değersiz olduğunu yazınca, Literaturnaia Gazeta da romanı ve roman hakkında bizzat yaptığı neş­ riyatı inkâr etmiştir. Bu gibi örnek­ leri çoğaltmak mümkündür. Son yıl­ larda Pravda'ya cevap vermeğe cesa­ ret edebilen tek gazete İzvestia ol­ muştur. Pravda memleket içinde haftada 7 gün çıkan yegâne gazete­ dir. Tirajı 4.900.000 olan Pravdanın en yakın rakibi hükümet organı olan 1.400.000 t i r ? v e s t i a d ı r . Sovyet gazeteleri ?alımına yabancı memle­ k e t l e r i n muhbirleri olan bu ikisidir. Preva 25. izvesatiarun ise 8 Va- Haber anlayışı Sovyetlerde Pravda ile şümul bakımından mukayese edilebilecek tek basın teşekkülü Tasa Ajansıdır. Sovyetlerde bundan başka haber ajansı yoktur. Tass'ın haber servisin­ den başka, bir fotoğraf servisi, bir hazır klişe servisi, bir makale servisi ile partinin ve hükümetin üst ma­ kamlarına ve büyük şehirlerdeki baş yazarlara mühürlü olarak gönderilen bir hususi servisi vardır. Tass'ın ha­ ber anlayışı Lenin'in basın tarifine çok uymaktadır. 1920 de bazı Rus gazetecileri ve gazetecilik öğretmen­ leri haberleri "gerçeğe uygun haber" ve "propagandaya yarayan haber" diye ikiye ayırmışlardı. Moskova Üniversitesinde gazetecilik derslerinde Tass'ın Müdürü Palgunof haber ma­ hiyetindeki havadislerin mevcudiye­ tini kati bir dille reddetti Ona göre haberin bir istikameti olmalıydı. Ak­ si halde olayların naklinden öteye geçemezdi. Bir haber şu veya bu ha­ diseyi yahut gerçeği aydınlatmakla kalmamalıydı. Haberin kesin bir maksadı olmalıydı. Haber toplumu gerçeklerle uyarmak demekti. Habe­ ri yazan, konusunu seçerken her şey­ den önce her havadisin, her hadisenin basına aksettirilmiyeceğini nazarı dikkate almalıydı. Haberler yol gös­ terici ve öğretici olmalıydı. Tass ajansı, Palgunof'un Üniversitede ver­ diği öğütleri takip ediyor ve "bütün gerçekleri" umumi efkâra bildirmiyordu. Gazetelere gönderilen günlük servisin yanında, partinin ve hükü­ metin ileri gelenlerine ve parti orga­ nı gazetelerin başyazarlarına "özel haber bültenleri" gidiyordu. Yayın­ lanması doğru görülmeyen haberler bu bültene giriyordu. Meselâ, Sovyet liderlerinden biri mühim bir beyanat verince, Tass ajansı dünyada bu be­ yanat hakkında yapılan tefsirleri ya­ yınlıyordu. Tefsirler arasında lehte olmıyanlardan ise sadece "bütün Londra gazeteleri Sovyet deklâras­ yonunu birinci sahifelerinde büyük başlıklarla vermektedirler" diye bah­ sediyor, tefsirin metnim de sözü ge­ çen "özel bülten" e koyuyordu. Ya­ hut da şöyle bir haber yayınlanıyor­ du: "Fransız gazetelerinin çoğu Sov­ yetlerin beyanatım büyük ölçüde tah­ rif ederek ve iftiralar katarak neş­ retmektedirler." Fransız gazeteleri­ nin neşriyatı ise olduğu gibi gizli bül­ tene giriyordu. Bu usul bilhassa Bir­ leşmiş Milletler müzakerelerinde çok kullanılıyordu. Sovyet delegelerinin demeçleri tam metin olarak neşredi­ liyor, yabancı delegelerin konuşma­ ları ise, "bir kaç yabancı delege Sov­ yetlere kabaca hücumlarda bulun­ muşlardır" diye bildiriliyor, delegele­ rin neler söyledikleri sükûtla geçişti­ riliyordu. Yabancı delegelerin ne dedik'lerini, hükümet ve parti ileri ge­ lenleri ancak g i z l i bültenden öğre­ nebiliyorlardı. AKİS 15 HAZİRAN 1956 HİTABET Meclisten bir gece İngiltere'de Esbabı mucibe lâyihası, ihtiva etti­ ği, hukuka ve Anayasanın temi­ natı altında bulunan matbuat hürri­ yetine külliyen aykırı bir takım hü­ kümleri İsviçre, Fransa, İngiltere gi­ bi memleketlerin mevzuatı ve tatbikatiyle mukayeseye çalışmakta, fa- pe cy Geçen haftanın ortasında bir akşam üstü, Türkiye Büyük Millet Mec­ lisinin azaları son aylana en güzel nutuklarından birini dinlemek fırsa­ tını boldular. Kocaeli Milletvekili Taran Güneş Hür. P. Meclis Grubu adına Basın Kanunlarında yapılacak tadilâtla alâkalı t a s a n hakkında gö­ rüşüyordu. Turan Güneş ortada iki tasarı bulunduğundan iki konuşma hazırlamıştı. Fakat tasarıların tümü üzerindeki müzakerenin tevhidi yo­ lunda bir karar alınınca, bunları ar­ ka arkaya okumak zorunda kaldı. Gerçi o akşam Meclisin dinleyici sıralan kalabalıktı, çok sayıda millet­ vekili de müzakereleri takip ediyor­ du. F a k a t bütün okuyucularımızın son derece derin bir tetkikin neticesi olan konuşmaları öğrenmek istiyeceklerinden zerrece şüphe etmiyoruz. Bu bakımdan mevzua tamamiyle hâ­ kim olan ve en ince teferruatına ka­ dar her şeyi izah eden Taran Güneşin bu konuşmasını aşağıda aynen bula­ caksınız. Bilindiği gibi o gece sabaha kar­ şı Türkiye Büyük Millet Meclisinde hükümet tarafından getirilen ve ba­ sınla ilgili kanunlarda tadilât yapan tasarılar D.P. ekseriyetinin reyiyle kabul edilmiştir. kanuna rağmen suçsuz, ahlâklı, if­ fetti, masum insanları ve fiilleri töh­ metler, yalan yanlış haberlerle baskı altında tutuyormuş gibi, insaf ve iz'an sahiplerinin asla kabul edemiyecekleri bahanelerle neşir hayatımız ve vatandaş ve siyasi partilerin top­ lanma ve fikir hürriyetleri emsali görülmeyen bir baskının, bir maksa­ dı mahsusun tehdidi altına konulmak istenmektedir. a Siyasi Nutuklar Nutuk başlıyor Muhterem arkadaşlar, Yüksek Meclisin iki kanun tasarısını beraberce müzakere edeceğini, sayın Adliye Vekili gibi evvelden keş­ fetmek imkanına sahip olmadığımız için mütalâalarımızı ayrı ayrı hazır­ ladık. Sırasiyle arzediyoruz: Gerek Hükümet lâyihasının, ge­ rekse onun ikinci bir nüshası olan Encümen mazbatasının mucip sebep­ lerinde 6334 sayılı kanunun, adının ve rolünün, tevsian ve teşdiden ne için değiştirilmek istendiği bir takım umumi kelimeler ve mefhumlar yanyana getirmek suretiyle anlatılmış­ tır. Bunlardan, hürriyetin suiistimali­ nin önlenmesi, şeref, haysiyet ve iti­ barın korunması, resmi makam ve mercilere karşı saygı (hissinin vika­ yesi gibi; âmme ahlâkı, aile nizamı, halkın iaşesi gibi sözlere her satır başında rastlanmakta ve sanki bu memleket bugüne kadar cemiyet za­ bıtasından mahrummuş gibi, içtimai ve ferdî, resmi ve hususî sahalarda kıymet hükümlerimiz' ve bunların müeyyideleri yokmuş gibi, bu Devlet Menderes Kabineleriyle yeni kuruluyormuş ve bu memleketin ahlâkiyatı bir hercümerç içindeymiş gibi, basın bu devletin hak, menfaat ve şeref­ lerine tesahüp hissini paylaşmaktan uzak kalas yıkıcı ve mukaddesatsız bir yolun yolcusuymus gibi ve neşir hayatımız her okunuşta insanın yü­ reğini oynatan şiddetteki 6334 sayılı Turan Güneş kürsüde Başarılı bir hatip kat bu memleketlerdeki hükümleri zikretmekten katiyen hazer etmekte­ dir. Zikredilen memleketlerin mevzu­ atım burada teker teker gözden ge­ çirmek hakikaten faydalı olacaktır. Bunlardan birincisi daha yüz sene evvel İngilterede kabul edildiği söy­ lenen kanundur. Esbabı mucibe her­ halde 1843 tarihli Lord Campbell Act'dan bahsetmek istiyor. 1992 ta­ rihli Defamation Act kanuniyle beraber mütalâası gereken bu ka­ nun, Hükümetin görüşünü ve getir­ diği hükümleri desteklemekten tamamiyle uzak ve demokratik bir memlekette basından beklenen fay­ dalar üzerinde nasıl bir titizlikle du­ rulduğunu mükemmel bir şekilde gösteren bir metindir. İngiliz hukukunda Libel bir sah­ sa, onu halkın nazarında şerefsiz bir duruma düşürecek hususları yazılı olarak isnat etmektir. Campbell ka­ nunu hakaret sebebiyle takibata başlanılabilmesi için birçok şartlar koyduktan sonra bakınız 6 ncı maddesinde ne diyor: "Hakareti mutazammın bir ha­ ber veyahut isnat davasında mağdu­ ra atfedilen ithamların doğruluğu id­ diası bunda âmme menfaati olduğu takdirde kabul edilir." 7 nci maddede gazeteciye, yazının kendi rızası veya bilgisi hilafına ga­ zeteye girdiğini, yahut bu yazının dercedilmesinin kendi dikkatsizlik ve tedbirsizliğinden ileri gelmediğini dermeyan imkânım bahsetmektedir. Ayrıca gazeteci beraat ettiği tak­ dirde mahkeme masraflarım istiyebilmektedir. Bu hükümlerin kısaca ifade ettiği mâna şudur: İngilterede hakaret da­ valarında Menderesin şiddetle kaçın­ dığı ispat hakla mevzuunda hususi hayat dahi ispatın dışında bırakılmış değildir. Herhangi bir keyfiyetin açıklanmasında âmme menfaati bu­ lunması kafidir. Lâyihanın mesuliyet ve suçluluk. hudutlarım genişlettiği iddia olunan memleketlerden İngilterede bununla da iktifa edilmemiştir. 1962 tarihli Defamation Act maznunu isnat et­ tiği fiillerin bütün unsurlarım ispat külfetinden de kurtarmıştır. 5 inci madde ispat edilemiyen hususların neticeyi değiştirmiyeceği hallerde, yani hasıl olan umumî intibaın isna­ dın doğruluğunu meydana koyduğu hallerde beraati derpiş etmiştir. Hakaret suçları hakkında, bu mevzuu inceliyen Kıraliyet Heyetinin âzası Prof. Wade "Hakaret mevzua­ tı siyasi hürriyetlerin en mühimini İlgilendirmektedir." diyor. Bunun ta­ bii 'bir neticesi olarak İngilterede bu dâvalar jürili mahkemeler tarafın­ dan görülmektedir. Fransa'da imdi gene esbabı mucibenin kendi görüsünü desteklemek için ileriye sürdüğü Fransız mevzuatının hükü­ metin tabiriyle dikkâte şayan hü­ kümlerine bir göz atalım: Bu hükümler hakikaten dikkate şayandır. Fakat ne çare ki, esbabı mucibeyi tamamiyle reddedici mahi­ yettedir. Fransız Basın Kanununun 29 un­ cu maddesindeki hakaret suçu Ceza Kanunumuzdaki hakaret suçunun un­ surlarım ihtiva etmektedir. Daha 1881 tarihli Basın Kanunu bu mev­ zuda âmme vazifesi görenlere yapı­ lan isnatlar hakkında ispat iddiasını kabul ediyordu. Fransada bu mevzudaki tekamül esbabı mucibenin gösterdiğinin tam aksine olmuştur. 6 Mayıs 1944 tarih­ li Ordonans ispat hakkım şahısların hususi hayatları dışında bütün hal­ lere ve fertlere teşmil etmiştir. Lâ­ yihada, bu mevzuatın önliyemediği bazı mahzurlar ve noksanları berta­ raf ettiği iddia edilen içtihatlar da bakınız hangileridir: Fransız mahkemeleri siyasi faali­ yetleri; Hükümetin ve idarenin icra­ atını daima hususî hayatın dışında Ş HİTABET addetmektedirler. Bir mahkeme ka­ rarına göre bir mebusun çok içki iç­ tiğini iddia eden gazeteci bunu ispat edebilecektir. Son tadilâttan evvel bir mebusun kumar borçlarını ödemek için karşılıksız çek çekmesi ispatı caiz olmayan bir husus sayılırken bu­ gün mahkemeler aksi içtihatta bu­ lunmaktadırlar. Bütün bunlarla da iktifa edilme­ mektedir. Ayrıca suiniyetin mevcu­ diyeti de aranmaktadır. Yani gazete­ cinin yazının haysiyeti sarsıcı mahi­ yetini bilmesi kâfi değildir. Bu yazı­ yı haysiyeti rencide kastiyle yazması icap etmektedir. Tekamül burada da durmamıştır. Halen Fransız Mecli­ sinde bulunan ve ilk müzakeresi ya­ pılmış olan Basın Kanunu Tasarısına göre seçimle âmme vazifelerine gel­ miş veya gelmeye namzet şahıslar hakkında yapılacak isnatlarda isnat edilen fiilin on seneden yeni olması kaydı da kaldırılmıştır. Müellifler "nüfuz ticareti yapmış bir şahsın bu fiillerini eski de olsa efkârı umumiyeye bildirmekte fayda vardır" de­ mektedirler. atta ilgili kararlarına uygun olarak hakaretin vs sövmenin unsurları pa­ yet sarih, vazıh ve kat'i olarak belir­ tilmiştir. Huzurunuza getirilen tasa­ rıdaki suçların bu unsur ve tariflerle uzaktan yakından hiçbir alâkası mevcut değildir. Esbabı mucibenin gayet geniş vs ağır olduğunu iddia ettiği, fakat iza­ hatımızın apaçık ortaya koyduğu gi­ bi bunun tamamiyle aksi olan mev­ zuatın, gene esbabı mucibenin bah­ settiği tatbikat ve 'içtihatlarla ne şe­ kilde tamamlandığına da biraz te­ mas etmek yerinde olacaktır. Bakınız bu mevzuda Birleşmiş Milletler Unesco Teşkilatının neşri­ yatında neler deniyor: "Sayısı gittikçe artan memleket­ lerde vs bilhassa hakaret mevzuunda ağır ve teferruatlı hükümler koymuş memleketlerde mahkemeler daha zi- pe cy Gene esbabı mucibede zikredilen İsviçreye geliyoruz. İsviçre Ceza Kanununun 178 üncü maddesindeki hakaret sucu tarifleri ve unsurları bakımından ceza kanunumuzun mad­ delerinden ayrılmamaktadır. 1937 tarihli metin, isbat mevzu­ unda şu hükmü koymuştu. İspat umumun menfaati olduğu ve aile ha­ yatına yahut hususi hayata taallûk etmediği ve maznunun esas itibariyle başkası hakkında kötü söylemek maksadiyle hareket eylemedigi hal­ lerde caizdir. Esbabı mucibenin söylediğinin ak­ sine bir temayülle bu hüküm de kâfi görülmemiştir. 5 Ekim 1960 tadilâtı ile şu şekle sokulmuştur: "Maznun eğer isnatlarının doğru­ luğunu veya bu isnatları hüsnüniyet­ le doğru sayması için ciddi sebeple­ rin mevcudiyetim ispat ederse ceza görmez." Cezanın da azami altı ay hapis olduğuna işaret edelim. Alman ceza kanununun 186 ve müteakip maddelerinde de hemen he­ men aynı hükümlere rastlamak ka­ bildir. Belçika ceza kanunu da 443 ve müteakip maddelerinde müşabih hükümleri ihtiva etmektedir. Huzu­ runuzu fazla işgal etmemek için taf­ sil etmiyoruz. Bütün bu hükümler, görüldüğü gibi, âmme vazifesi görenlere karşı y a p ı l a n isnatları ispat hakkı mihveri etrafında toplanmıştır. Bütün isnat mevzuatının temeli olan bu hakkın memleketimizde ne kabil mülâhaza­ larla red yolunda bulunduğu nazara alınınca hükümetin hakiki maksadı­ na nüfuz etmek pek kolaylaşmakta­ dır. a İsviçre'de Birleşmiş Milletler Zikretmiş olduğumuz garp memleketlerine ait bütün kanunlarda ceza hukuku prensiplerine ve Birleş­ miş Milletler teşekküllerinin matbu­ 14 Büyük Millet Meclisi Milletin kalbi yade sembolik cezalar ve sembolik tazminatlara hükmetmeğe meyledi­ yorlar. Bunun sebebi bir hakarete maruz kalan şahsın zararım tazmin gayesiyle umumî olarak insan hürri­ yetlerinin ana temelim teşkil eden matbuat ve söz hürriyetim tehlikeye sokmamak endişesidir. İngilterede de hakarete taalluk eden kanunlarda daha liberal bir durum ortaya çık­ mıştır." Sırası gelmişken lâyihada boşluk­ ları doldurduğu iddia edilen mahke­ me kararlarından misaller de vere­ lim. İsviçre Federal Mahkemesinin bir kararı: "Şahsım âmme hizmetine arzla siyasi bir faaliyete girişen şahıs se­ bebiyet-verdiği vakalardan mütevel­ lit kendisine yapılan mânevi hücum­ lara ve dürüst olmayan hareketlere tahammül etmek, siyasi hayatta bir rol ifa edebilmek kabiliyetinde olup olmadığını ortaya koyarak efkârı umumiyenin bu hususta vereceği ka­ rarı kabul eylemek mecburiyetinde­ dir." Bir karar daha zikredelim: "Siyasî hayatta rol oynayan şa­ hıslar hakkında efkârı umumiyeyi tenvir etmek gazetecilerin sn meşru hakkıdır. Bu hak bilhassa Federal Meclis azaları hakkında hususi bir genişlik kazanır. Zira Meclisin üze­ rinde onu murakabe edecek hiç bir resmi organ yoktur." Gene bir karar: "Aynı zamanda siyasî rakibine bir darbe indirmek için bir siyaset ada­ mının kusurlarım haber veren şa­ hıs Anayasanın 55 inci maddesindeki matbuat hürriyetinin himayesi al­ tındadır." Yine İsviçreden bir karar: "Amme menfaatini yahut cemi­ yeti pek yakından ilgilendiren bir me­ seleyi bir şahsın şu veya bu şekilde hareketinden ayırmak mümkün de­ ğilse, demokratik bir devlette mat­ buatın bu mesele üzerine dikkati çekmesine o şahsa zarar dahi verse mani olunamaz." Fransız mahkemesinin iki kara­ rım ve umumi prensibi de daha ev­ vel zikretmiştik. Daha başka karar­ lar zikretmek de mümkündür. Bu bahsi tamamlamak için gene Unes­ co'nun neşriyatından bir ufak par­ çayı zikredelim: "Devletin organları ve memurları ancak, sövmeye ve iftiraya karşı ko­ runmuşlardır. Ammenin menfaati için gazetecinin, kulağına gelen ve bu müessesenin veya âzalarının şerefine halel getirebilecek ağır vak'aları bunların doğruluğunu isbat etmek şartiyle neşre hakkı vardır." Ceza hukuku Bu durum muvacehesinde huzurunuzda bulunan tasarıya bir güz atacak olursak şu hakikati görürüz. Bütün bunlar medenî dünyada, hu­ kuk ve hürriyet âleminde mevcut değilmiş, 6334 sayılı kanunun, ceza hukuku esaslarına aykırılığı ve vu­ zuhsuzluğu yetişmiyormuş gibi bu son kanunla insan zihninde ve dilin­ de mevcut ne kadar fikir ve kelime varsa suç haline getirilmek isten­ miştir. Hemen hemen kanunun her maddesi ve her kelimesi birbirinden daha beter iphamlar ve kasıtlarla do­ lu olduğu için heyeti umumiyesi üzerindeki maruzatımızda sadece es­ ki metinde bulunmayan bir iki nok­ taya temasla iktifa edeceğiz. Layiha 6334 s a y ı l ı kanunun 1 in­ ci maddesine resmi sıfatı haiz olan­ ları her türlü tenkidi görüşün dışına çıkaran yem bir hüküm koymakta­ dır. Bu hüküm, şahısların küçük dü­ şürülmesini suç saymış bulunuyor. Suçun tarifi Eğer, bu (sözde suç), oeza kanunumuzdaki hakaret ve sövme suç­ larından ve hattâ birinci bendin İti­ bardan düşürme suçundan ayrı bir AKİS, 16 HAZİRAN 195$ mâna ifade «diyorsa, buradaki saye muhterem iktidar mensuplarım va­ tandaşların üstünde hususî mevki ve imtiyazlar sahibi insanlar haline ge­ tirmekten başka bir şey olamaz. Demin bu kanundaki maddelerin dünyanın hiç bir yerinde olmadığım söylemiştim. Bu ifadeyi bir noktada tasrih etmek lazım gelecektir. Haki­ katen buna benzer bir hükmü Peron Arjantininin 1944 te tadil edilen ce­ za kanununda biraz daha hafif ola­ rak bulmak mümkündür: Desacato yahut resmi makamlara hürmetsiz­ lik suçu... La Prenza gazetesinin mahkûmiyeti bu maddeye göre ol­ muştur. Peron düştükten sonra bu hükümler Arjantinin ispat hakkım kabul etmiyen yegâne memleket vas­ fı ile beraber ortadan kalkmıştır. Bu kabil bir hükmün cenubi Amerikada mevcudiyetine şaşmamak icap eder. Zira ekseriya orada da si­ yaset adamları bir defa iktidara gel­ diler mi, her ne suretle olursa olsun bir daha ayrılmamanın yollarım ararlar. Tasarının garip hükümlerinden biri de 3 üncü maddedeki "suiniyetle veya maksadı mahsusla neşriyat" su­ çudur. Telif veya tercüme bir çok eserlerin sahibi olan Adliye Vekili Profesör Göktürk'ten bu suçun ilmi tarifini yapmasını ve unsurlarım göstermesini bilhassa rica etmek is­ teriz. Bu izahatı şüphesiz ilim âle­ mine yeni ve kendi malı olduğu gay­ rı kabili inkâr fikirler ve mefhumlar getirmiş olacaktır. Çünkü bizim bildiğimiz kadar ne felsefede ne de hukukta hiçbir fiil ve tasarruf mak­ satsız olamaz. Hattâ arkadaşlar, bu sözde suçun- maddeye sıkıştırılmış ol­ masının dahi bir maksadı vardır. O da fıkrada bundan evvel sayılmış bir alay suçu suiniyet şartından kurtar­ maktır. Gazetecilere ait bir mesele pe cy a Zamanımızda haberleri süratle hal­ ka iletmek mecburiyeti ve bir neş­ riyat müdürünün masasına her gün yığılan yüzlerce hattâ binlerce habe­ rin mevsukiyetinin tesbitindeki im­ kânsızlıklar medeni memleketleri ya­ lan haberler mevzuunda daha liberal olmağa şevketmiştir. Roger Pinto'nun dediği gibi yalan haber hakkın­ daki müeyyideler muhaliflerin yay­ dığı yalan haberleri önliyebilir, fa­ kat hükümetlerin müsamaha ettikle­ ri veya bizzat yaydıkları yalan ha­ vadislere hiç tesir etmez. Bu mevzuda İngiliz Hükümeti Birleşmiş Milletlere verdiği raporda söyle demektedir: "Majestenin Hükü­ meti bu hususu ilk evvelâ gazeteci­ lerin bizzat kendilerinin uğraşması lâzım gelen bir mesele telâkki etmek­ tedir." Nitekim İngiltere dahi bu sebep­ lerle Belçika, Amerika, Danimarka gibi yalan haberleri, isnat suçunu teş­ kil etmemek şartiyle, suç saymayan devletler arasındadır. Birleşmiş Mil­ letler de, beynelmilel bir mahkeme­ ye haberin yalan veya doğruluğunu tesbit ettirmenin güçlüğü karşısında beynelmilel bir cevap hakkının tesi­ siyle iktifa etmiştir. Bu metnin müzakeresinde iki nok­ tai nazar çarpışıyordu. Anglosakson grubu, yalan haberle mücadelede en emin silahın doğru haberlerin yayıl­ ması olduğu kanaatinde idi. Rusya ise her halükârda yalan haberin ce­ zalandırılmasını istiyordu. 1946 senesinde bu Meclis kürsü­ sünden konuşan Demokrat Parti Li­ deri Menderes, bu bahsettiğimiz sis­ temlerden yalan haberlerin panzehrini doğru haberde gören fikre taraftar olmalıydı ki şöyle söylüyordu: "Dünyanın her tarafında resmi makamların hakikate uymayan be­ yanlar yaptıkları her gün görülmek­ Yalan haberler te olan hadiselerdendir. Matbuatta yalan haberlerin çıkmasına karşı Tasarının şeref ve haysiyete vaki tecavüzler hakkındaki hükümleri­ bunların büyük tehlike olduğu ileri sürülüyor, tedbirler alınmaktan bah­ nin teferruatını maddelere bırakarak, derpiş ettiği ikinci kısım suçlara ge­ sediliyor. Hatırdan çıkarılmaması lâ­ zım gelen bir taraf daha vardır arka­ çiyoruz. daşlar.. Gazeteler yalan havadis neş­ Talan haberlerin methü senasını rediyorlar. Yalan havadis neşreden yapmak, hattâ bunları caiz görmek gazeteler hep muhalif gazeteler mi­ tabiatiyle mümkün değildir. Bu mev­ dir? Bunlardan başka memlekette zuda esbabı mucibe lâyihası ecnebi yalan havadis neşreden gazete yok memleketlerden bahsederek işe bir ilim çeşnisi katmak istediğinden biz mudur? İşini doğru dürüst ve açık de kısa bir mukayeseli hukuk tetki­ görmek davasında olan hükümetle­ rin matbuat hürriyetinden korkacak­ ki yapmayı muvafık gürdük. ları hiçbir şey yoktur. Menderes de* Bazı memleketler, yalan haberle­ rin suç sayılabilmesi için bunları ga­ vam ediyor.. Çünkü hükümetler ya­ lan, isnat vs iftiralara karşı kendile­ zetecinin suiniyetle, yalan olduğunu rini müdafaa edecek silâhlarla esa­ bilerek nesrini şart koymuşlar ve sen kâfi derecede mücehhezdirler. muayyen mahiyetteki haberler için kabul etmişlerdir. Bu sistem Fransız Hükümetlerin ellerinde en Kuvvetli silâh hakikat silâhıdır. Gazeteleri sistemidir. radyolar ellerindedir. Bütün Fransız Matbuat Kanunu 27 nci vardır, bûnları kullanarak fikirlerini, kana­ maddesinde "Ammenin huzurunu ih­ atlerini emellerini memleketin bir ba­ lal edebilecek veya milletin harp gü­ şından öbür başına sabahtan akşama cünü köstekliyecek, yahut orduların yaymak imkânına sahiptirler. kuvvei maneviyesini veya disiplinini Arkadaşlar, bu sözler bahsettiği­ bozabilecek mahiyette süiniyetle neş­ redilen yalan haberleri" cezalandır­ miz sistemin en veciz bir izahından başka bîr şey değildir. mıştır. AKİS, 16 HAZİRAN 1956 Okuyucu mektupları Köprülüler hakkında Eğer Türkiyede asalet mevzuubahis olsa idi, muhakkak ki Köprülüler en mümtaz sırayı işgal edeceklerdi. Tarih basımızın her sıkıştığı an, bu aileden bir ferde . mühim ve asil vazifeler tahmil ey­ lemektedir. Zaman çarkı dönmüş ve bu ta­ lih yıldızı Köprülü ailesinin ba­ sında yeniden parlamaya bağla­ mıştır, şimdi, bugün bu ailenin hayattaki fertlerine cedleri ile ay­ nı kanda, aynı kabiliyette ve kalp­ leri aynı vatan sevgisi ile çarp-. makta olduğunu ispat etmek va­ zifesi düşmektedir. Lütuf Allahtan, dirayet Köprü­ lülerden. Bülent Kâhyaoğlu - İstanbul * Mecmua hakkında AKİS'in 108. sayısında bir okuyucu "Mandalinci'ye niye dur­ madan çatıyorsunuz" diye yazıyor. "Size zarar mı yaptı, babanızı mı öldürdü?" diye sözlerini bitiriyor. Bu zata söyle demek istiyorum: Akis'in tenkidlerinin maddi menfaata dayandığını zannediyorsanız, onu hiç okumayın. Akis zatıâliniz için çıkmıyor. Eğer Akis'in tenkidleri hoşunuza gitmiyorsa Zafer okuyun. Mandalinci'ye gelene kadar baş­ kalarını Akis daha sertçe tenkid etti de niye ağzınızı açmadınız? Yok­ sa Mandal inci, sizin babanız mı? Mehmet Duygu Ataman • Trabzon ir okuyucunuz Zeyyad Mandalinci hakkındaki neşriyatınızı tasvib etmedikten başka bu neşri­ yat için "tecavüzkârane" sıfatını kollanıyor.. Tecavüzden kasıt ne­ dir, neye tecavüz edilmiştir, belli değil. Mevzuatımız arasında gayrimeşru bir fiilin icraına müsamaha göstermiyecek maddelerin mevcut ol­ duğu aşikârdır. O halde sayın okuyucunuzun telâş etmesine, tah­ kir ve istihza karşılığı heyecanlı sualler sormasına lüzum yoktur. Taşkın bir asabiyetle karalanan satırları dahi mütekâmil bir gaze­ tecilik zihniyeti ile sütunlarına alan mecmuanızı kalpten tebrik eder­ ken böyle bir mecmuaya gönderilen tenkid mektuplarında, sert isnat­ ların sağlam bir temele dayanması, kullanılan kelimelerin daha ağır­ başlı ve ölçülü olması zaruretini bizzat o okuyucunuzun takdir bu­ yuracağından eminim. Ergün Yener • Ankara B Hususi hayat hakkında ir yazınızda "Hattâ hiç âdeti olmadığı halde bizzat İsmet İnönü, iktidar partisinin organını birkaç gün için takip etmişti" di­ yorsunuz. Bu, sayın İnönü'nün hu­ susi hayatına karışmak değil midir? Vedat Şerbetcioğlu • Ankara B HİTABET Bir rapor 6336 sayılı kanun hakkında müte­ hassıs üç profesör, üç doçent ve bir çok ihtisas adamımızın verdiği hüküm meydandadır. Bu mütehassıs heyetin verdiği rapordan yüksek müsaadenizle bir pasajı okumak is­ teriz. "Komisyonumuz 6334 sayılı kanu­ nu matbuat hürriyeti balonundan uygun görmemekte ve esasen umu­ mi mevzuat sistemimizle de ahenk­ siz telakki etmektedir. Bu kanunun ihdas eylemiş bulunduğu devletin malî ve siyasî itibarını bozacak ya- pe cy Tenkit hürriyeti Her türlü vuzuhtan mahrum; ve '- bütün hukukçular tarafından şid­ detle tenkid edilen 6334 sayılı kânu­ nun toplantılara da teşmil edilmesi­ nin manasım anlıyoruz. Hükümet matbuat kanaliyle vatandaşların ha' kikatleri duymasına mani olmak is­ tediği kadar, söz hürriyetini de tama­ men kaldırmak kasdındadır. Muka­ yeseli hukuktan dem vuran Hüküme­ tin burada meselâ Norveç Anayasa­ sının, "Hükümeti tenkid etmek ser­ besttir" diyen 100 üncü maddesinden yahut Amerikan Anayasasının, "Kongre, vatandaşların hükümete tenkid edilen hususların düzeltilmesi için istidalar vermesi gayesiyle sü­ kûnetle toplanmasına mani olamaz" diyen hükmünden bahsetmemesi, demokratik düzende tenkid hürriyetinin, vatandaş ve muhalefet haklarının en tabiî ve en zaruri derecelerine, hattâ alfabesine dahi itibar etmek niyetinden çok uzaklarda bulunduğunun delilidir. ğı konferansta kabul edilmiş bulunan konvansiyon projesi 2 nci maddesin­ de hangi haberlerin müeyyideye ta­ bi tutulacağını göstermiştir. Getirilen kanun tasarısındaki hükümlere orada rastlamak kabil değildir. Bu hükümler bizi medeni aleniden tecrit edecektir. Haberleşme hürriyeti T a s a r ı d a bununla da iktifa edilme­ mekte, Türkiyenin medeni dün­ yada işgal etmekte' bulunduğu mevkii sarsacak hükümler dahi getiril­ mekten çekinilmemektedir. Vuzuh­ tan ve hukuktan uzak bu hükümler, yabancı memleketlerde neşredilecek haberlere de teşmil edilmek isten­ mektedir Birleşmiş Milletlerin ha­ berleşme hürriyeti hakkında topladı 16 pis cezalarına mahkûm edilmelerine sebebiyet verdiği için Türkiyenin mü­ nevver muhitlerinde ve dünyada namüsait tesirlerin husule gelmesine sebebiyet vermiştir.' Tasarının manası Mütehassısların ve efkârı umumiyenin verdiği hüküm bu iken dünyada eşi, menendi bulunmayan tabir ve mefhumların mevzuatımız arasına sokulması, yirminci asrın ya­ rısında, medeni insanların diyarı Türkiyeyi şahsî ihtiraslara, keyfi idareye ve suiistimallere teslim et­ mekten başka bir mâna taşıyamaz. Siyasî mücadele imkânı u lâyiha, iktidar ve muhalefet olarak, halk efkârı karşısında de­ mokrasi kaidelerine riayet edilerek müsavi şartlarla siyasî mücadele im­ kânını ortadan kaldıran çok vahim bir adımdır.Bu hareket hürriyet. re- B a Totaliter devletlerde Yalan haberlerin cezalandırılmasın­ da suiniyet veya bilerek neşir un­ surunu aramıyan memleketler Nika­ ragua. İspanya ve Yugoslavyadır. Yugoslav Basın Kanununun 11 in­ ci maddesinde şöyle diyor: "Milli ve umumi menfaatlere zararlı ve halkı tehyiç edici yalan haberlerin yayıl­ ması suçtur." İspanyada Devletin Emniyeti hak­ kındaki kanun: "Milli sınırlar içinde veya dışında devletin emniyetine za­ rarlı, yalan veya tarafgirane veya tahrif edilmiş haberleri" cezalandır­ maktadır. - Yalan haberler mevzuunda bun­ ların bilerek neşrinden katiyen bahsetmiyen tasarı, Yugoslavya ve İs­ panya gibi herhalde demokratik sa­ yılmayan devletlerin kanunlarındaki hudutları da aşarak hemen hemen gazetecinin neşredeceği her yanlış haberi suç saymaktadır. Bu madde­ nin ihtiva ettiği suçlar hakkında da maddelerin müzakeresinde teferruatiyle durulacaktır. Burada şu kadarına işaret edalim ki Menderes yalan haberi mücer­ ret cezalandıran memleketler siste­ mine, bugün takip ettiği yolun zaruri bir neticesi olarak girmektedir. Me­ deni memleketler mevzuatından dem vurduktan sonra Hükümetin, totali­ ter memleketlerdeki hükümleri daha da genişleterek ye ağırlaştırarak hu­ zurunuza getirmesi hazin bir keyfi­ yettir. Hürriyet Partisi Genel Merkezi İlimle siyaset bağdaşıyor lan haber neşri suçları müphem ve tenkid serbestisini zedeleyen, fikir ve tenkid etrafında tehlikeli sahalar yaratan suçlardır. Dünyanın diğer memleketlerinde tesadüf edilmeyen bu suçlan Türkiyede ihdası gerekti­ recek memleketimize ait hususi »ir durum yoktur. Kanunun ihtiva ettiği suçlardan dolayı mevkute sahibinin mesuliye­ tini tesis eden hükmü matbuat hür­ riyeti konusunda modern temayülle­ re taban tabana zıttır ve mevzuat sistemimize aykırıdır. Bu kanunun ihdas eylemiş bulunduğu ve diğer dünya. memleketlerinde emsaline te­ sadüf edilmeyen takibatta muvafa­ kat müessesesi içtimaî huzur hala­ mından sadece zararlı olmaktadır. Tatbikatta bu suretle girişilen ceza tezyidi hiçbir fiilî önleme tesiri yap-, mamış. bilâkis birer fikir adamı olan gazetecilerin bazen pek basit haka­ ret suçlarından dolayı senelerce na- jimine indirilen pek ağır bir darbe­ dir. Çünkü sözle, ikna yoluyla bu memlekette iktidar için siyasi müca­ delede galebe temin etmek imkânsız hale geldiğinin bir ifadesidir. Demokrasinin tabii ne zaruri kai­ delerine riayet halinde iktidarda kalamıyacaklarını hissedenlerin, zor ve şiddet yoluna sapması, iç politika­ mızda karanlık bir devrin başlangı­ cında okluğumuzu gösterir. Bunun mesuliyetinin muhasebesini herke­ sin vicdanında yapması zamanı ar­ tık gelmiştir. "Biz ekseriyetteyiz bunu böyle istedik binaenaleyh attığımız her adım meşrudur, haklıdır" demek mümkün olamaz. Çünkü ekseriyetin yapamıyacağı şey kanun değildir. Ancak kanun yapmak usullerini mu­ rakabe eden, siyasi mücadele sahne­ sinde ekseriyet ve ekalliyete kendini kabul ettiren, kamımın da üstünde ah lak. hukuk ve insan haklan ve kalAKİS, 16 HAZİRAN 1956 HİTABET vesile ile de tekrar edelim ki, memlekette şiddet yolunu haklı gösterecek ne uzak ne yakın bir teh­ like yoktur. "Hürriyetinizi kısıyorum fakat size maddi refah temin edece­ ğim' diyen diktatörlük rejimleri ka­ dar bile, ortada atılan adımı müdahale edecek bir sebep mevcut değildir. Mütehassıslar ve bütün müşahitler memleket iktisadının sürüklendiği çıkmazdan kolay kolay kurtarılamıyacağını müttefikan tekrar ediyor­ lar. Devam edecek bu sıkıntılar, şid­ det yoluna sapanların tahayyül et­ tikleri emniyet havasım gün geçtik­ çe ortadan kaldıracaktır. Kaldı ki, polis rejimi ile, en şiddetli baskılarla insan iz'anının kontrol edilemiyeceği tesbit edilmiş bir hakikattir. Bir bu­ çuk asra yakın hürriyet mücadelesi yapan bu memlekette saati tersine götürmek bir hayaldir. Azası bulun­ duğumuz batı âlemi önünde Türk ce­ miyeti hakkında yanlış fikir verebi­ lecek günlük iktidar hesaplarından ari olmamız lazımdır. pe cy Bu nı ile meydana getirilmiş hayırlı bir hizmetti. 1960 yılının bir gece yarısı, teha­ lük ve iftiharla bu çatının altında ifa edilen bu hizmet, hür matbuatı de­ mokratik idarenin ayrılmaz bir par­ çası saymak ve amme işlerini, âmme­ nin daimi mütalâa ve murakabesine açık tutmaktaki fayda ve zaruretin bir ifadesiydi. Basın kanununun müzakere edil­ diği gece; matbuat hürriyetinin fazileti, umumi efkâr murakabesini te­ minde hür matbuatın oynıyacağı ro­ lün ehemmiyeti, üzerinde yapılan ko­ nuşmaları unutabilmek kabil değil­ dir. Ve gene mazide matbuat hürriye­ tinin ağır tahditler altına sokulma­ sından milletin neler kaybettiğinin, yürekler yanarak, o gün nasıl tak­ bih edildiği, ekseriyeti bugün de Me­ bus olan, arkadaşlarımız tarafından ve bütün millet tarafından unutul­ muş olamaz. Bu çok yakın mazinin ardından. Onuncu Büyük Millet Meclisinin mü­ zakeresine arzedilen bu tadil tasarı­ sını ve bu tasarıya hâkim olan geri­ leme zihniyetini ibretle ve elemle karşılamamak mümkün değildir. Hür matbuat yolunda göze alınan bu geri dönüş, hattâ süratli kaçışın doğurduğu elemlerin yanında insanı sevindiren değil, müsterih kılan tek nokta Türk Milletinin bu münase­ betle de kendisine verilmiş sözlerle, rey ve imzalarla tesbit edilmiş fikir­ lere kimlerin sadık kaldığını, kimle­ rin de artık aşikâr olan tasmimlerle ricat haline geldiğini bir kere daha kat'i delilleriyle görmek imkânım bulmasıdır. Tarih terazisinin işlemeğe başla­ dığında şüphe yoktur. a deleri mevcuttur. Bir demokraside ekalliyet re ekseriyetin değiştiremiyeceği bu kaideler kanunların da üstündedir. Hükümetin getirdiği bu tasarı. Anayasamızın, insan haklarının özünü teşkil edan adalet ve insafla hareket etme prensiplerini ihlal etinektedir. Basını yalnız hükümetin dediğini yapan; yalnız onun hoşlana­ cağı tarzda kalem kullanan, sahte ve müraî bir propaganda aleti hali­ ne getirmek hür münakaşa rejimi olan demokratik hayat tarzına tam bir ihanettir. Günün kısa vadeli mülahazaların­ dan nefislerimizi kurtarmış olarak mütalaa edelim. Hakikatte böyle ta­ sarılar hiç bir şey halletmiyecektir. Tarihi, ağır ve muttarit adımlarla ilerlediği istikametten geri çevirmek kabil değildir. İnsanlara zulmede­ rek, kendini emniyet altına almak isteyen diktatörleri hatırlıyalım. Bun­ lar da kendilerine yetkili organlar­ dan, ekseriyet usûllerine riayet ede­ rek, insan haklarına aykırı, antide­ mokratik kaideler çıkarmışlardır. Fa­ kat neticede bu kanunları çıkarma­ nın insanlığa karşı işlenmiş suçlar olduğu meydana çıkmıştır. İdealistler mevcuttur Bu memlekette idealist bulunma­ dığını sananlar daima haksız çıkmış­ lardır. Bir vatan borcu Son söz olarak, tarihimizin bu mühim anında, Anayasamızın ve in­ san haklarının gösterdiği yoldan, ne bahasına olursa olsun, inhiraf etme­ mek hususunda azami derecede has­ sasiyet göstermek mecburiyetinde bulunduğumuzu hatırlatmağı vatani bir borç sayıyoruz. İkinci n u t u k Muhterem arkadaşlar, Yürürlükte bulunan Basın Kanunumuz. Demokrat Parti iktidarının muhalefette iken Türk Milletine yapmış olduğu vaadleri tutmak heyecan AKİS 16 HAZİRAN 1956 Matbuat hürriyeti Matbuat hürriyetinin ve bu hürri­ yet nizamım tesbit eden kaidele­ rin mahiyet ve ehemmiyetini 1956 senesinde millet kürsüsünde tekrar­ dan içtinap edeceğiz. Zira, hürriye­ tin tadım bilen ve her sahada, her gün hürriyet nizamına yeni bir par­ ça ilâve edilme iştiyakım içinde ya­ şattığına inandığımız Türk Milleti­ nin huzurunda bulunduğumuzu müd­ rikiz. Bu sebeple de, maruzatımız daha ziyade bu tadil t a s a r ı s ı n ı n sevkine âmil olan zihniyetin ve bu zihniyeti dile getirmiş bulunan hükümlerin matbuat hürriyetini tarümar ettiğini anlatmaktan ibaret kalacaktır. Tasarının esbabı mucibesini dik­ katle okuduk. Kifayetli bir hüküme­ tin lâyihalarını dayandırması lâzım gelen sebeplerden ve araştırmalar­ dan hiç birine rastlıyamadık. Bir çok maddelerin tadil sebepleri bile zikredilmemiştir. Bazılarının mucip sebep­ lerini ise Türkiyenin totaliter rejime felsefesiyle ve bütün açıklığı ile gir­ diği 1938 senesinde kabul olunan ba­ sın kanununun maddelerinde ve ge­ rekçesinde bulmak mümkündür. Huzurunuza getirilen lâyiha, bir mesuliyet vs seza sağnağı altında basında teminat vs cesaret 'namına bir iz dahi bırakmamaktadır. Hele bu kanunu neşir yoliyle veya radyo ile işlenecek bazı cürümler hakkındaki 6334 saydı kanunda arzu edilen ta­ dillerle beraber mütalâa edecek olursak, Türkiyede bana hürriyetinin değil basının bile kalmıyacagına hükmetmemiz icap eder. Bu lâyiha, 1950 yılında çıkardan Basın Kanununun kabul ettiği; sıra ile mesuliyet esasını bırakmakta vs müteselsil mesuliyet asasına dön­ mektedir. Bir kere bu yeni sistem başlı başına bir ricatta*. Filhakika mevcut Basın Kanunumuzun kabul etmiş olduğu Belçika sistemi yani "responsabilite par cascade" adı ve­ rilen sıra ile mesuliyet esası, müelliflerce ileri bir sistem olarak kabul edilmekte iken tadil tasarısı bu sis­ temi reddetmektedir. Mesuliyet hu­ dutlarım o kadar genişletiyor ki mev­ kute ile ilgi derecesi ne olursa olsun herkes içlerinden birinin herhangi bir suç islemesi halinde suçlu duru­ ma düşebiliyor. Tasan gazetecileri korkutmak için neşriyat müdürünün hüsnüniyetle aldanmasına, yanılma­ sına bile cevaz vermemektedir. 16 ncı maddenin 3 üncü bendi bunun için kaldırılmıştır. Bu suretle elde edil­ mek istenen hedef, neşriyat müdürü­ nü ağır ceza tehditleri altında daimi tereddütlere sevketmek ve netice itibariyle resmi merciler tarafından verilen haberler dışında muhabirlerin kendi istihbaratiyle elde edebilecek­ leri Havadisleri, şahsi anlayışının teo­ rim edilebileceği endişesiyle gazete­ sinde neşrettirmemek olacaktır: Sa­ hipleri ise, belki de gazeteci olmadık­ ları ve yekinen gazete ile meşgul bulunmadıkları halde, daimi ceza teh­ didi ve muazzam meblâğlar ödemek tehlikesi karşısında, neşriyat müdür­ lerine hususi kaynaklardan elde edi­ len haberleri koymağı ya men ede­ cekler yahut da gazete çıkarmaktan vazgeçeceklerdir. Lâyiha önüne geleni sindirmek ve çökertmek kasdinde o kadar ileri gi­ diyor ki ne gibi suçlar olacağım tas­ rih etmeden herhangi bir kanuna muhalefetten dolayı gazete sahipleri­ nin alâka derecesini aramaksızın on­ ların da tayin olunacak para cezası­ nın on misline mahkûm olmasına im­ kân hazırlamaktadır. Bütün bunlardan sonra gazetele­ rin Napolyon'un "Moniteur" üne dönmemesi ve tek elden ancak hükü­ metin istediğini halka duyuran bir 'Takvimi Vekayi" haline gelmemesi mümkün değildir. Zaten hükümetin de istediği bu­ dur. Bunu 16 ncı maddenin 2 nci ben­ dinde bütün açıklığı ve vehametiyle görmekteyiz. Bu bend, hükümete ga­ zetelerin bütün haber ve fikir kaynaklarına icabında baskı yapmak imkânını verebilecektir. Filhakika suç olsun veya olmasın Müddeiumu­ miler, yani Adliye Vekili yoliyle hü­ kümet, her yazıma kimin tarafından yazıldığını, her haber ve vesikanın kimin tarafından verildiğini öğrene­ bilecektir, İçinde suç unsuru bulun- HİTABET a ğını da tetkik ederek bir karara varacak ve bu karar gereğince cevap veya tekziplerde münasip göreceği değişiklikleri yaparak gazetelere gönderecektir. Bu hal, hükümete bağlı bir me­ mur olmak vasfı - hele böyle bir rol­ de büsbütün galip olan müddeiu­ mumiler yoliyle yalnız iktidar lehine nerelere kadar gidilebileceğini açık­ ça gösterir. Ayrıca bu madde ile müddeiumu­ miler cevap ve tekzibin suç mahiye­ tinin tayininde kat'i ve lâzimülinfaz bir karar mercii haline getirilmiştir. Buna rağmen maddenin son fıkrası cevap ve tekzipte suç teşkil eden bir mahiyet bulunduğu takdirde alaka­ lılar için bir masuniyet tesis etmek mantıkiliğine dahi yer vermemiştir. Cevap ve tekziplerin kazaî bir merci olmayan ve sadece adil bir sı- pe cy mayan bir yazı veya haber veya ve, sika sahibinin Savcı tarafından bilin­ mesinde ne fayda olacağını düşün­ mek, hükümetin pek sevdiği bir ta­ birle, maksadı mahsusu anlamak için kafidir. Böylece anonimlik hakkı denen ve matbuat ve haber alma hürriyeti­ nin temel taşlarından biri olan bir müessese ortadan kaldırılmaktadır. Dikkate şayan olan cihet şudur ki, 1981 senesinde, bundan yirmi beş sene evvel, hükümet böyle bir selahiyeti istediği zaman Encümen bu hük­ mü kabul etmemişti. O zamanki en­ cümen hükümetin teklifini reddeder­ ken diyordu ki: 'Teşkilatı Esasiye Kanuniyle müeyyet olan bu hürriyet tahrir esrarının kabulünü bir neticei mantıkiye olarak iktiza ettirir." Teşkilâtı Esasiye Kanununa ria­ yette 1931 senesine nazaran hangi durumda bulunduğumuzun ve mazi­ den hüsnü misal bulmağa mecbur kalmamızdaki acılığın takdirini siz­ lere ve Türk Milletine bırakıyoruz. İsveç mevzuatını tetkik ettiği an­ laşılan hükümetin bu memleketteki anonimlik hakkına dair hükümleri meskût geçmesi pek manalıdır. Çün­ kü İsveç anonimlik hakkım en ge­ niş şekilde kabul etmiş bir memle­ kettir. Anonimlik hakkına dair batı memleketlerinden misaller vermeğe devam edelim: İsviçre Ceza Kanununun 27 nci maddesinde anonimlik hakkı aynı esaslar dahilimle zikredilmektedir. Fransız Basın Kanunu ise imza­ sız veya remizle yazılmış yazılarda suc bulunması halinde dahi neşriyat müdürünü, mesleki sır telâkki ettiği hususu yani yazanların ismini, açık­ lamaktan men etmiştir. Bu gibi yazı­ lardan dolayı maznun olarak mahke­ meye sevki halinde dahi kendisini kurtarmak için neşriyat müdürünün yapabileceği hareket; müdafaa sa­ dedinde ifşa etmek üzere müddeiu­ mumiden müsaade istemek, ancak bu (müsaade verildiği takdirde suc mev­ zuu olan imzasız yazı muharririnin adım mahkemeye bildirmektir. Cevap ve tekzip hakkı Bütün Türk matbuatı sadece büyük kalkınma hamleleri ve va­ tan şantiyesi edebiyatı dışında, Anadolu Ajansı bültenleriyle iktifaya mecbur edilmek isteniyor. Lâyihada­ ki bu hükümler yanında hukukçula­ rı hayretlere düşüren daha bîr çok hükümler de vardır. Bunları mad­ delerde tafsilâtiyle göstereceğiz. Bir misal olmak üzere cevap hak­ kı üzerinde kısaca durmamıza müsaade ediniz. Cevap ve tekziplerden bahseden, tasarının 19 uncu maddesiyle cevap ve tekziplerin neşrinden evvel müd­ deiumumi kontrolünden geçirilerek gazetelere o vasıta ile gönderilmesi usulü ihdas edilmiştir. Müddeiumumiler, bu cevap ve tekziplerin suc mahiyetinde olun ol­ madığım, kanunda yaralı şekil ve şartlara uygun bulunup bulunmadı­ 18 T u r a n G ü n e ş çalışıyor İlim adamı fatı bulunan müddeiumumiler tara­ fından, neşirden evvel tetkik ve kont­ role tabi tutulmasının Anayasamızın matbuatın neşirden evvel teftiş ve muayeneye tabi tutulmasını, yani sansürü, katiyetle meneden 77 nci maddesine mugayir olabileceği dahi tasarıda nazara alınmamıştır. Bu lâyihanın 30 uncu maddesin­ deki gazete kapatma hükmü, 6334 sayılı kanunun, yeni tadilleriyle büs­ bütün yaygın, büsbütün gayrivazıh, büsbütün tahrip edici duruma gele­ cek elan suç ve suçluluk halleriyle beraber mütalâa edilince, bilhassa muhalefet gafında gazetecilik yap­ manın, fikri ve şahsi hürriyetler için de, servetler için de korkunç bir macera haline getirilmek istendiği anlaşılacaktır. İlâveten şunu arz ede­ lim ki, . muhalefete meyyal basım maddî imkânsızlıklar cephesinden yıldırmak kasdiyle iktidar, politika­ sını e şekilde tertip ve tanzim etmiş­ tir ki, kağıt ve matbaa levamızı tah­ sisleri ve resmî ilân tevziatında bü­ yük payları kendini tutan gazetele­ rin almakta bulunduğunu ve diğer gazetelerin neşre devam imkânlarım daimî bir emniyetsizlik içinde tutmak gayretini güttüğünü bu memlekette bilmeyen yoktur. Gazete kapatma mevzuunda ba­ tı âleminden misaller vermek gere­ kirse derhal söyliyelim ki; meselâ ne İşviçrede, ne de İngilterede böyle (bir ceza mevcut değildir. Fransaya. gelince ancak çok ağır suçlar neti­ cesi bir gazete kapatılabilir ve bu suçların da hudutları bellidir. Bun­ lar (cinayet ve cürümlere teşvik, as­ kerleri itaatsizliğe tahrik, milletin harp gücünü kösteklemek ve ordula­ rın kuvvet maneviyelerini veya disip­ linlerini bozucu veya amme huzuru­ nu bozacak mahiyette haberleri sui­ niyetle neşretmek) gibi devletin tamamiyetini alâkadar eden mevzulara münhasırdır. Derhal ilâve edelim ki 1944 yılında kabul olunan bu ka­ nun hükümleri tatbik edilerek hiçbir gazete kapatılmamıştır. . Kanunumuza yemden sokulmak istenen tahsil şartına gelince, bu hü­ küm, matbuatta fikirlerin ve kabili­ yetlerin serbest münakaşa ve reka­ betle kıymetlendirilmesi esasını bir tarafa bırakarak idari mekanizmama şartlarım aynı hiyerarşi zihniyetiyle gazeteciliğe de sokmaktan daha baş­ ka bir manaya gelemez. Halbuki mo­ dern idare ilminde dahi bu kabil şek­ li kriterler bugün terkedilmeğe baş­ lanmıştır..' Amme hürriyetlerinin ayrılmaz bir parçası olan fikirlerim neşir hak­ kım tahsil şartına bağlamağa çalış­ mak hükümetin ricate ve geriliğe te­ mayülünün, fikir hürriyeti hakkında bilgi sahibi olmadığının delillerinden birini teşkil etmektedir. Matbuat hürriyetinim düşmanları Daha 1822 senesinde" bir Fransız mebusu, (Dupont de 1'Eure), mec liste şöyle diyordu: "Matbuat hürriyetinin başlıca düşmanları, kabiliyetsiz nazırlar, selâhiyetlerini kötüye kullanan me­ murlar, iktidarın millet hazinesinden beslediği sayısız ajanlar, eski ve ye­ ni suiistimallerin taraftarlarıdır. Hep et efkârı umumiyenin mürakebesinden kaçmak mecburiyetinde oldukla­ rı için matbuatı susturmak isterler." Gene bir mütefekkirin dediği gi­ bi ehliyetsin hükümetler, büyük iç­ timai meseleler karşısında onları an­ lamak ve çözmek kudretim göstere­ medikleri için matbuatı mahkûm et­ meli suretiyle kendilerim haklı gös­ termeğe calışmışlardır. Bugünkü hükümetin durumu bun­ dan zerreee farklı değildir. Tarihin gösterdiği sonsuz misal­ lere ve beşeriyetin bütün tecrübele­ rine rağmen her devirde bazı insan­ ların veya zümrelerin kendilerinde beşerde bulunması mümkün olmayan bara hususiyetler ve kabiliyetler veh­ mettikleri görülmemiş bir şey değilAKİS, 16 HAZİRAN 1956 "Muhalefete rey verilmesi şüphe yok ki demokrasiye olan derin" işti­ yakın ifadesiydi. Demokrat Partinin başlıca vazifesi, beliren bu inkişafı kuvvetlendirmek ve hızlandırmak ol­ mak icabederdi. Halkın hepimizden ve bilhassa demokratlardan bekledi­ ği de bu idi. Halbuki Matbuat Kanu­ nu tasarısiyle geri bir adım atılıyor. Bu geri adımın daha başka geri adunların destekliğini yapacağından haklı olarak endişeliyiz. Demokrat Parti milletvekilleri Meclise herhal­ de geri adımlara şahitlik etmek için gelmemiş olduklarını en kuvvetli bir iman halinde biliyorlar. Elemle söyliyelim ki Demokrat Parti bu geri adım karsısında vazifesinin ne olabi­ leceğini düşünmektedir." diyordu. Milletin azmi İŞ İŞTEN GEÇTİ (Jean-Paul Sartre'in romanı. Çe­ viren: Zübeyir Bensan, Varlık Yayınları Cep Kitapları Serisi No. W. İstanbul Yeni Matbaa. 128 sayfa, 100 kuruş). ean-Paul Sartre'in adı memleke­ Jcülüğünü timizde edebî eserlerinden çok ön­ yaptığı bir felsefi cereyan - ekzistansiyalizm - dolayısiyle du­ yulmuştur. Eserleri dilimize çevrilmediğinden, yabancı dil bilmeyen okuyucular için Sartre'in sanatçı şah­ siyeti tamamen meçhuldür. Doğrusu istenirse, ekzistansiyalizm de mem­ leketimizde Jean-Paul Sartre'in eser­ leri kadar az tanınmaktadır. Geçen ay umumi efkârı bir hayli meşgul eden "Maçka âlemleri", ekzistansiyalizmin bazı gençler tarafından pej­ mürdelik, başıboşluk ve ayyaşlık şeklinde anlaşıldığını ortaya koydu ve "ekzistansiyalizm" den bahse vesile teşkil etti. İkinci Dünya Harbinin Batı Av­ rupa memleketleri gençliği üzerinde­ ki tesirleriyle ortaya çıkan ruhi yı­ kılışın, bu felsefî cereyanın yayılma­ sına hız verdiği bilinmektedir. JeanPaul Sartre, bu düşünce sisteminin ışığı altında yazan, bir muharrirdir. "İş İşten Geçti - Les Jeux Sont Faits" Sartre'in dilimize çevrilen üçüncü eseridir. Daha önce Orhan Veli Kanık, muharririn bir piyesini "Saygılı Yos­ ma" adıyla tercüme etmişti. Diğer eser de "Açık Oturum" adında bir perdelik bir piyestir. "İş İşten.Geçti" şekli ve muhte­ vası bakımından yadırgıyacağımız bir roman. Bir defa,öyle tahlildi, tas­ virdi gibi şeyler yok.. Roman âdeta bir senaryo gibi yazılmış. Şahıslar hep hareket halinde. Roman kısa kı­ sa pasajlara bölünmüş. Kitabı okur- pe cy Demokrat Parti liderinin, muha­ lefette söylediklerini biz Hürriyet Partisi şimdi elemle tekrar etmek zorundayız. Türk Milleti bu geri adım karşı­ sında nazarlarım mümessillerine çe­ virmiş bulunmaktadır. Demokratik düzeni, bütün müesseseleriyle tahak­ kuk ' ettirmek azmine, mümessilleri­ nin de katılıp katılmıyacağını me­ rakla beklemektedir. Her halükarda son hükmü vermenin kendi selâhiyetinde olduğu şuuru ile bu aziz millet, on seneden beri bütün güciyle tahak­ kukuna çalıştığı demokratik rejime doğru azimle, cesaretle yürümesine devam edecektir. Kendisine ayak uyduramıyanların hüsranlariyle başbaşa kalmaları mukadderdir. KİTAPLAR a dir. Bütün bunları, tarihin seyri içinde, pek kısa süren arızî devirler olarak kabul etmek lâzımdır. Serbest düşünce, hür tefekkür ve demokratik: nizamın inkişafı bütün engellere rağmen daima kuvvetle ve emin adımlarla yürümüştür. Türkiyede de muhakkak yürüyecektir. Demokrat Partinin mesul lideri, 1046 yılında, bu tadiller yanında hiç mesabesinde kalan Basın Kanunu ta­ dili tasarısı dolayısiyle bu kürsüden şunları söylemişti: AKİS, 16 HAZİRAN 1956 ken insan âdeta bir -film seyreder gi­ bi oluyor. Daima hareket ve sahne­ den sahneye cüretli atlayışlar, Amerikalı romancı Steinbeck'i hatırlatı­ yor. Fakat Sartre, daha hareketli, daha cesur.. "İş işten Geçti", koyu bir dikta­ törlük, altında yaşayan bir ülkede ha­ zırlanan bir ihtilâli hikâye etmekte­ dir. İhtilalin elebaşısıyla, diktatörlü­ ğün ileri gelenlerinden birinin karısı arasındaki aşk, romanın iskeletini teşkil ediyor. Bu aşkın ölümden sonra devamı, ölüler dünyasının insanlariyle canlılar arasındaki münase­ betler okuyucunun alâkasını körük­ lüyor, -Zübeyir Bensan'ın tercümesi bu süratli temponun içinde çok zaman aksıyor, yaya kalıyor. Mütercim ese­ rin kelimelerine sadık kalmak endi­ şesiyle, en mühim unsurdan, akıcı ve süratli tempodan, fedakârlık yap­ mak zorunda kalmış. Fakat, Sartre gibi ünlü bir yazarın dilimize çevri­ len ilk romanını, kitaplarımızın ara­ sına katmak küçümsenecek bir hiz­ met değildir. BİR DÜNYA Kİ.. (Yazan: Suat Taşer. "Üç Duvarlı Dünya" eserisinin dördüncü kitabı. Seçilmiş Hikâyeler 24. Ankara Dergim' Kitapları Son Havadis Matbaası. 130 sayfa, 100 kuruş). Ulrich Damrau tarafından hazırlanmış güzel bir kapak içinde satışa arzedilen "Bir Dünya Ki.." ile Suat Taşer, tiyatro mevzuundaki dör­ düncü eserini yayınlamış oluyor. Suat Taşer, şair olarak, yazar olarak, aktör olarak muhtelif sanat kollarında gayret sarfeden biridir. "Üç Duvarlı Dünya" adını verdiği tiyatroya candan bağlıdır. Bir tiyat­ ro oyuncusu olarak sahneye seneler­ den beri emek verir. Memleketimizde tiyatronun neden diğer sanat kolları gibi zaman zaman da olsa bir ilerle­ me, bir parlama göstermediğini araş­ tırmayı kendine dert edinen Suat Ta­ şer bu kitabında muhtelif konferans­ larım ve makalelerini bir araya top­ lamış. "Derken" başlıklı önsözde ya­ zar, 'Tiyatroyu bir millî kültür da­ vası, uygarlık ölçülerinin en sağlam­ larından biri olarak benimsediğimiz için bu uğurda gücümüz yetesiye ça­ lışmayı, karınca kararınca faydalı olmayı ilke edindik" diyor. "Bir Dünya Ki..", tiyatro mevzu­ unda hissedilen bir boşluğu, kısmen de olsa, dolduruyor. "Tiyatroyu nasıl kurtarabiliriz?", "Teknik arkadan gelsin". "Aktörün Çilesi", "Piyes yazarının çilesi", "Tiyatro ve ahlâk" başlıklı makaleler tiyatromuzun için­ de bulunduğu meselelere ışık tuta­ cak yazılardır. 19 DÜNYADA OLUP BİTENLER Saar Conrad Adenauer İkinci Dünya Harbinden sonra da Fransızlar ayni saiklerle Saar'ı ele geçirmeye teşebbüs etmişlerdi. Harbi müteakip kurulan, Fransızlara mü­ temayil, kukla Hoffman hükümeti, her fırsattan istifade ederek Saar'ı Fransaya bağlamaya çalışıyordu. Fransa ile Saar arasındaki gümrük anlaşmaları kaldırılıyor, Saar parası Fransız frangına bağlanıyor, Fran­ sızlara her türlü kolaylık sağlanıyor­ du. Harpten yeni çıkmış, mağlûp ve zayıf Almanya bu duruma itiraz edemiyordu. Fakat Almanlar yavaş yavaş kuvvetlenip Avrupa meselele­ rinde söz sahibi olmaya başlar baş­ lamaz seslerini yükselttiler. Saar'ın hali hazır statüsünün hiç de kabule şayan olmadığını ileri sürdüler. Al­ manlara göre, Fransa ve Almanyanın bu mesele hakkında bir anlaşma­ ya varmaları kaçınılmaz bir zaruret­ ti. Aslen Alman olan Saar halkı da bu gelişen duruma ayak uydurarak Fransız makamlarım tazyike başla­ mıştı. Almanyanın NATO'ya girme­ sinin mevzuubahis edilmesi Saar me­ selesinin hallini daha süratlendirdi. Geçen yıl Pariste karşılaşan Alman ve Fransız başbakanları bir uyuşma zemini hazırladılar: Saar Avrupalılaştırılacaktı.. Kurulacak Saar hükü­ meti savunma ye dış münasebetler­ den gayrı bütün meselelerde serbest­ çe söz sahibi olabilecek, bu iki mev­ zu ile de Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi tarafından seçilmiş bir ko­ miser ilgilenecekti. Fakat her şey­ den evvel Saar halkının reyini almak icabediyordu. Tapılan referandumla Saar'lılar bu projeyi tasvip etmedik­ lerini bildirdiler. Bu durum karşısın­ da Fransaya mütemayil Hoffman is­ tifa etti. Alman taraftarı Dr. Ney hükümeti- iş başına geçti. Dr. Ney hükümeti Saar'ı Almanyaya bağla­ mak istiyordu. Bu arazi Alman çevrelerinde de vardı. Fakat Fransanın buna muhalefet edeceği biliniyordu. Zira Fransa, ihtiyaç duyduğu kömür ve demiri bu bölgeden ucuzca elde ediyordu. Saar Almanyaya geçtiği takdirde kömür hususunda çekeceği müşkülât Fransanın meçhulü değil­ di. Bunun için Fransızlar ağzı kendi topraklarında olan, fakat Saar arazisinin altına tesadüf eden Warmdt ocaklarından 1980 yılına kadar 90 milyon ton kömür çıkarmak selahiyetinin kendilerine tanınmasını ıs­ rarla istiyorlardı. Bundan başka Lorraine bölgesinde istihsal' edilen mal­ ların ucuza naklini temin için de Mo­ selle nehrine bir kanal açmak isti­ yorlar ve bu işe Almanların da para yatırmasını arzu ediyorlardı. Fransa ancak bu şartlar tahakkuk ettikten pe cy a Usta politikacı pılacak bir plebisitle Saarın müstak­ bel statüsünü tayine hakkı olacağı hükmü de konmuştu. Bu hükme gö­ re 1935 de yapılan plebisitte halk, Almanya ile birleşme arzusunu izhar etmiş ve Saar, Fransız hakimiyetinden çıkmıştı. Ortadan k a l d ı r ı l a n d i k e n Geçen hafta içinde Luxemburg'da buluşan Fransız ve Alman. Başba­ kanları, Avrupanın dikenli meselele­ rinden birisi daha hallettiler. Saar meselesinde Fransa ve Almanyanın bir anlaşma zemini bulmaları ve Guy Mollet ile Adenauer'in dünya mesele­ leri hakkında fikir teati etmeleri, görüş birliğine varmaları şüphe yok ki, dünya sulhu için ferahlatıcı bir işarettir. Saar meselesinin bugüne kadar çözülmemesi, Avrupada hakiki manada bir birlik kurulmasına mani ol­ maktaydı. Almanya ile Fransa arası­ na sıkışmış, zengin yeraltı kaynakla­ rına sahip bu küçük endüstri bölgesinde yaşayan ahalinin yüzde 90 ı Al­ man aslındandır. Bölgenin sahip ol­ duğu, zenginlikler öteden beri Fransanın iştahım uyandırmakta ve bu bölgeyi Fransaya bağlamak arzusu­ nu kuvvetlendirmektedir. Saar'ın Al­ man ahalisi böyle bir yakınlaşmayı arzu etmemektedir. Bunu, yapılan iki plebisitte de açıkça ifade etmiş­ tir. Birinci Dünya Harbinin muzaffer İ devletlerinden biri olan Fransa, har­ bin sonunda hem Saar'ı işgal etmiş, hem de Almanların harp borçlarına karşılık bu bölgedeki madenlerin iş­ letme imtiyazım almıştı. Fransanın Alsace ve. Lorraine'de kurulmuş bu­ lunan endüstri bölgesinin en hayatî ihtiyacı olan kömürün Saar'da bol miktarda mevcudiyeti Fransız'ları bu harekete sevketmişti. Sulh anlaşma­ sına, Saar halkının 15 yıl sonra ya­ sonra Saar'ın Almanya ile birleşme­ sine göz yumacaktı. Almanya şansölyesi Adenauer, Fransızların bu arzularım makul bu­ luyordu. Fakat işe bazı tazyik grup­ larının karışması anlaşmayı güçleşti­ riyordu, Saar'lılar kendi toprakların­ da bulunan bir madenin Fransızlar tarafından işletilmesini hoş karşıla­ mıyorlardı. Demiryolu şirketleri de bu bölgedeki nakliyat inhisarcılığının kanal projesiyle ellerinden çıkacağım düşünerek buna yanaşmaması için Başbakana tazyiklerde bulunuyorlar­ dı, İnce ve akıllı bir diplomat olan Adenauer, Fransa ile iyi münasebetler idame ettirmekteki menfaatini hiçbir zaman göz önünden uzaklaştırmıyordu. Bu sebeple demiryolcuları ikna etmiş ve Wrandt madeni meselesinde de bir hal çaresi bulmuştu. Luxemburg'da imzalanan son an­ laşmaya göre Fransızlar, Wrandt madeninden 1980 yılına kadar 60 mil­ yon ton kömür çıkarabilecektir. Fransanın ihtiyacı olan diğer 24 mil­ yon ton Almanya tarafından temin edilecektir. Bu suretle Saar halkı da madenden istifade imkânına kavuş­ muş olacaktır. Moselle kanalının açılmasım Almanya kabul etmekte ve 300 milyon markla masraflara katıl­ maktadır. Buna mukabil 1 Ocak 1957 de Saar Almanyaya ilhak olunacak ve Saar ile Fransa arasındaki güm­ rük ve para anlaşmaları 1960 da yü­ rürlükten kaldırılacaktır. Şimdiye kadar Fransız - Alman münasebetlerini daima çıkmaza sü­ rükleyen Saar problemi halledildik­ ten sonra bu iki memleket müşterek tehlike karşısında birbirlerine daha Saar referanduma Fransa'ya "Hayır !." AKİS, 16 HAZİRAN 1956 DÜNYADA OLUP BİTENLER Bir Diktatör Aranıyor! Dr. Erdoğan METO Paris, pe cy sıkı bağlarla bağlanmış olacaktır. Bu anlaşma Rusyanın, Batı Almanyayı da komünist bloka çekmek gayretle­ rine büyük bir darbe teşkil etmiştir. Almanyanın Fransa ile anlaşma gayretlerinin boşa çıkması neticesin­ de kendi blokuna kayacağım ümid eden Ruslar, böylelikle büyük bir ha­ yal kırıklığına uğramışlardır. Bunda hiç şüphesiz tecrübeli bir diplomat olan Başbakan Adenauer, büyük rol oynamıştır. Fransanın ya­ nı başında komünistleşmiş bir Al­ manyanın mevcudiyetinin Avrupa için nasıl bir tehlike teşkil edeceğini tahmin eden Fransız Başbakanı Guy Mollet'nin de iyi niyetli davranışı me­ selenin tatlıya bağlanmasında elbet­ te müessir olmuştur. Luxemburg mülakatında iki baş­ bakan yalnız Saar meselesini görüş­ memişlerdir. Mollet, Moskova seya­ hati intibalarını Adenauer'e naklet­ miş ve Rusların Almanyanın birleş­ tirilmesine taraftar olmadıklarım açıklamıştır. Luxemburg anlaşmasını mütea­ kip Amerika seyahatine çıkan ve bu satırların yazıldığı sırada yolda bu­ lunan Başbakan Adenauer'in Washingtonda yapacağı müzakerelere Saar meselesini halletmiş olarak gi­ rişmesi şüphe yok ki kendisi için mühim bir koz teşkil edecektir. Amerika, Avrupada Fransa ile anlaş­ mış, kuvvetli bir Almanyayı daima destekliyecek ve birleşmesini temin için elinden gelen her şeyi yapacak­ tır. a Guy Monet iyi niyet Fransalılar bir diktatör arıyor: İşgalinden kurtulduktan sonra, hemen on seneden beri sürüp gi­ den sağ sol çalkantısı, yalnız bir­ çok hükümet adamını yıpratmak­ la kalmamış, ayni zamanda reji­ min temellerini kemirmeğe başla­ mıştı. O kadar ki, parti kongrele­ rinde "Cezayir harbini her ne pa­ hasına olursa olsun durduracağız!" diyen sosyalist başbakan Guy Mol­ let, hâdiselerin zoruyla tamamen harpçi bir politikaya sürüklenir­ ken; ona en geniş selâhiyeti Mec­ listeki itimad reyleriyle vermiş olan Fransız komünistleri, askere çağrılan gençlerin maneviyatını yıkmak için ne lazımsa yapmaktan çekinmiyorlardı. Bu karışıklık içe­ risinde, birçok tanınmış şahsiyet Anayasanın değiştirilmesini, ikti­ darın merkezileştirilerek bir ele tevdi edilmesini istiyor; hattâ or­ taya, "mutedil diktatör" namzedi olarak De Gaulle veya Mendes France gibi isimler atılıyordu. Yal­ nız bu "zümrüd-ü anka" ya terkedilecek selâhiyetler meselesine gelince işler çatallaşıyor, bunlar pek büyük bir kıskançlıkla, nerdeyse miskalle, veriliyordu. Londrada işçi muhitlerinden gelmiş bur İngilize, Kral Ailesi hakkında fikrini sormuş olan genç bir hariciyecimiz hiç beklemediği bir cevapla karşılaşmıştı: "Kral Ailesi mi, bizim alın terimizden faydalanan tufeyli bur nesil!". Yal­ nız biraz sonra ayni İngilizin lâf arasında, Kraliçenin geçişini sey­ retmek için Hyde Fark Corner'de yağmur altında nasıl saatlerce beklediğini söylemesi, hâdiseleri bambaşka bir ışıkla aydınlatıvermişti. Sovyet Komünist Partisinin meşhur XX. Kongresinin gizli bir oturumunda, Stalin'in elinden çek­ tiklerini bazı gazetelere göre göz­ yaşları içerisinde anlatan Kruçef, sözlerini daha da tesirli hale sok­ mak için bazı misaller vermişti: Bu arada 30 senelik mutlak ve kanlı bir istibdadın Stalin'i tama­ men delirtmiş olduğunu anlatmak için, sarayın bahçesine diktirdiği kendi heykelleri arasında saatler­ ce nasıl dolaştığını söylemesi en Birleşmiş Milletler Arap saçı Geçen hafta, Güvenlik Konseyi Or­ ta Doğu meselelerinin halli için AKİS, 16 HAZİRAN 1956 İngiltere tarafından teklif edilen bir tasarıyı, uzun müzakerelerden sonra kabul etmiştir. Orta Doğu meselele­ rinde bu suretle anlaşmaya doğru bir adım atılmasında. Birleşmiş Mil­ letler Genel Sekreteri Dag Hammarakjoeld'un bu bölgedeki uzlaştırma seyahati müsait bir zemin teşkil etmiştir. Hammarskjoeld'un Arap ve İsrail devlet adamlariyle yaptığı dikkate lâyık noktalardan biri addedilebilir: Zira, "şahsiyete tapınılması" nın insanları ve onla­ rın şahsına bağla totaliter rejim­ leri nerelere kadar sürükliyebileceği bundan daha aşikâr surette gösterilemez. * Son 25 senenin siyasi tarihi, bir memlekette diktatörlüğün nasıl doğup geliştiğini ve nihayet, kaçı­ nılmaz akıbetine nasıl yuvarlan­ dığını, nerdeyse bir hastalığın kli­ nik hikâyesi kadar katiyetle tarif etmiştir. İçtimaî müesseseleri he­ men hiç gelişmemiş milletlerde bir­ birini takip eden askeri hükümet darbeleri, bu hastalığın sadece başka kalıplara giren şekilleridir. Muayyen bir medeniyet seviye­ sine erişmiş cemiyetlerde, ekseriya diktatörü ortaya çıkaran hâdiseler, meselâ Fransada olduğu gibi bir istikrar ihtiyacı veya iktisadi bir hamle mecburiyetidir. Çok defa da, en geniş hürriyeti vâdederek ikti­ dara gelen partilerin iplerini elle­ rinde tutan adamlar, bu hürriye­ tin pek kısa zamanda, pek rahat­ sız edici olduğu kanaatine varırlar. Zira "asırları senelere sığdırmak lâzımdır" veya "bir milletin kade­ rini tayin etmek" gerekmektedir. Bu gibi devâsâ işler de, ancak âni ve şahsî kararlara, kanun yolları­ nın hiçe sayılmasına, bir takım acele tatbiklere, "her ne pahasına olursa olsun iktidarda tutunmak" zihniyetine mütevakkıf zannedilir. Çünkü, bugünün karanlığı içinde, yarının ne getireceği belli değildir: Muhakkak addedilen bir şey de yarının bugünden karanlık olamıyacağıdır!.. Artık bu dönülmez noktaya erişen diktatör namzedi, fildişi ka­ lesinden tâ bu kulenin duvarları çöküp devrilinceye, tavanı başına yıkılıncaya kadar çıkamaz: Cezbe halinde memleket idare etmeğe kal kısanların en korkunç nümu­ nesi Hitler, kararlarını yıldızlara soracak kadar ileri gitmişti. Bu kararların akıbetini Alman nesil­ leri işgal altında ödemektedir. İk­ tisadî esaret ise bundan daha sin­ si, daha uzun vadeli; diktatör tas­ laklarının boynuna bundan da ağır bir vebaldir. müsbet temaslara, Sovyet Rusyanın bu anlaşmazlığın Birleşmiş Milletler kanaliyle halledilmesine matuf gö­ rüşe iltihakı da eklenince meselenin hal yoluna girmesi ümidi büsbütün kuvvet bulmuştur. Güvenlik Konseyinde kabul edi­ len İngiliz tasarısıyla meselenin Bir­ leşmiş Milletler Teşkilâtı tarafından halledilmesi. Arap devletlerin de mu- 21 DÜNYADA OLUP B İ T E N L E R ler aynı mealde bir cümlenin tebliğ­ de yer almasına ses çıkarmamışlar­ dı. Güvenlik Konseyinde bu iki teb­ liğdeki esasların tam zıddı bir görü­ şü savunmaları, Sovyetlerin sözlerine sadakatte ne derece kaypak oldukla­ rı bilinmeseydi daha fazla hayret uyandırabilirdi. Bu hareket Sovyet Rusyanın bütün sulhçu görünme gayretlerine rağmen Arap devletle­ riyle alâkayı kesmeye niyeti olmadı­ ğım da ortaya koymuştur. Nitekim Rusya halen Arap devletlerine yap­ tığı silâh sevkiyatını da kesmemiş­ tir. Halbuki Orta Doğu'da silâhlı bir çatışmayı önlemenin ilk şartı bu böl­ gedeki devletlerin silâhtan mahrum bırakılmasıdır. Arapların hâmisi Güvenlik Konseyindeki görüşme­ lerde Sovyetlerin tam bir çark yapa­ rak Arap devletlerine omuz verme­ leri, ancak yeni bakan Şepilof un mu­ vaffakiyetini temin eden ilk göz ağ­ rılarını yalnız bırakmak istememesiyle izah edilebilir. Şepilof, Arap âlemini yalnız Bir­ leşmiş Milletlerde desteklemekle kalmıyacaktır. Önümüzdeki günlerde, İngilizlerin Süveyşi terki ve Nasırın Cumhurbaşkanlığına gelmesinin yıl­ dönümü münasebetiyle yapılacak törenlerde hazır bulunmak üzere Mı­ İtalya Belediye seçimleri Mahallî seçimler bazan milletlerin, hükümetleri hakkındaki düşünce­ lerini ifadeye imkân vermesi bakı­ mında ehemmiyet taşır. İki hafta evvel neticelenen İtalya Belediye se­ çimlerine bu bakımdan büyük alâka gösterildi. İtalya halen, ancak üç kişilik bir ekseriyete sahip bulunan Hristiyan Demokrat Partinin lideri Segni'nin başkanlığındaki bir koalisyon hükü­ meti tarafından idare edilmektedir. Seçim kampanyası sırasındaki ve se­ çimlerden sonraki hadiseler bu ko­ alisyonun uzun ömürlü olamıyacağı fikrini uyandırmıştır. Belediye seçimlerinde Hristiyan Demokratlar kuvvetli bir manzara göstermişlerdir. Fakat koalisyonu teşkil eden Liberallerle Sosyal De­ mokratlar arasındaki görüş ayrılık­ ları seçim sırasında belirti bir şekil­ de ortaya çıkmıştır. Liberaller seç­ menlere parti programlarının muha­ fazakâr karakterini överken Sosyal Demokratlar da halktan reform ya­ ratacak olan yeni tezlerine rey ver­ mesini istemişlerdir. Bu suretle bir koalisyona giren bu iki partinin ayrı iki kutup olduğu iyice anlaşılmıştır. Bu hadisenin bünyesinde belirli bir şekilde sağ ve sol kânadları ihtiva eden Hristiyan Demokratlara da te­ sir edeceği muhakkaktır. Bu durum karşısında koalisyon içindeki anlaş­ mazlığın başgöstermesi ve gelişmesi bir zaman meselesi haline gelmiştir. Esasen zayıf bir ekseriyete dayanan hükümet, her an düşme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Hükümeti tekrar kurmak icap ettiği takdirde, yeni hü- pe cy vafık reyleriyle, imkân dahiline gir­ miştir. Vasıl olunan bu netice Hammarskjoeld'un Nasır ile yaptığı görüş­ melerden eli boş çıkmadığını göster­ mektedir. Genel Sekreter Nasır ve yardımcılarını İsrail hakkında 1947 de Birleşmiş Milletler tarafından it­ tihaz edilen kararın tatbikini iste­ mekten vazgeçirmiştir. Bilindiği gibi 19,47 kararı, İsrail ve Araplar arasında bir sınır tayin ediyor ve bu sınırın iki tarafında ka­ lan yahudi ve arapların tehcirini der­ piş ediyordu. Esasen bu karar nüfusunun üçte ikisi Filistin aslından gelen Ürdün'ün hiç hoşuna gitmemişti. Suriyenin de Ürdünü desteklemesi üzerine Şam'­ da toplanan Arap Birliği Konseyinde, Arap devletlerinin bu meselede en ufak bir tâvizde bulunmamaları kararlaştırılmıştı. Nitekim son İngi­ liz teklifinin müzakeresinde bu ka­ r a r gözönünden uzak tutulmamış ve teklifte bulunan "-Birleşmiş Milletler her iki tarafın da kabul edebileceği bir anlaşma projesi hazırlıyacaktır' cümlesi Arap temsilcilerinin şiddet­ li itirazlarına hedef olmuştur. Bu iti­ razlar neticesinde metinden bu cüm­ le çıkarılmıştır. Bu suretle Arapların bu anlaşmazlığın giderilmesi sırasın­ da en ufak tâvizde bulunmaya yanaşmıyacakları bir defa daha ortaya çıkmıştır. Bu mevzu üzerindeki mü­ nakaşalar sırasında dikkati en faz­ la çeken husus, Sovyet delegasyonu­ nun Arapları desteklemeleri olmuş­ tur. "B ve K" nın Londrayı ziyaret­ leri sırasında neşredilen tebliğde, Güvenlik Konseyinde arapların itira­ zına yol açan cümlenin bîr benzeri de zikredilmişti. Bunu takip eden RusFransız görüşmelerinde de Sovyet- a Dimitri Şepilof Rusyanın Güvenlik Konseyindeki hareket tarzı ancak Dışişleri Baka­ nının değişmesiyle izah edilebilir. Titonun Moskova seyahati arife­ sinde, istifa eden Molotof'un yerini iş­ gal eden Pravda'nın eski başyazarı Şepilof, uzun müddet Dışişleri Ko­ misyonu başkanlığında bulunmuştu. Yeni bir görüşü ve yeni nesli temsil ettiği iddia olunuyordu. Daha Dışiş­ leri Bakanlığına gelmeden önce Arap devletlerine silâh vermek husu­ sunda başarı göstermişti. Bu sebeple "B ve K" nın yeni dış politikasına Molotof tan daha iyi ayak uydurma­ sı bekleniyordu. sır'a gidecek, buradan da Suriye'ye geçerek çok alâka duyduğu Arap âlemini daha yakından tanıyacaktır. 22 General Burns - Dag Hammarskjoeld - Nâsır O zaman ekilenler, şimdi biçiliyor AKİS, 16 HAZİRAN 1956 DÜNYADA OLUP BİTENLER siyle ifa ediliyordu. Bu yüzden Ame­ rikalılar aylarca evvel vazifesini yapamıyan bu müessesinin ilgasını is­ temişlerdi. Bu görüşe Kore harbine katılan diğer 15 devlet de iştirak edince komisyonun vazifesine son ve­ rildi. Maamafih bu komisyon esas vazi­ fesini lâyıkiyle başaramamış olma­ sına rağmen, mevcudiyeti ile Kore harbini takip eden tehlikeli aylarda bazı hizmetler görmekten de geri kalmamıştı. Başbakan Segni ve seçmenleri doğru Kore Tek taraflı kontrole paydos Geçen hafta,- Kore'deki Birleşmiş Milletler Kumandanlığı, Güney Korede anlaşmanın tatbikini kontrol eden Bitaraf Komisyonun vazifesine bilâ müddet son verildiğini açıkla­ mıştır. Amerikan generali Guard, bu­ nun sebebini şöyle izah etmiştir: "Güney Korede komisyona her türlü kolaylık ve hareket serbestisi sağlandığı halde, Korede azami sui­ niyetle hareket edilmektedir. Bunu Çin hükümeti de 9 Nisanda İngilterenin Pekindeki maslahatgüzarına ver­ diği bir notada teyid etmiş ve vazife lerinin ifasında bir çok güçlüklerle karşı karşıya kalan İsveç ve İsviçre temsilcilerinin şikayet etmekte hak­ lı olduklarım bildirmiştir." cy kümete girecek partilerin başında Nenni'nin liderliğindeki Radikal Sos­ yalist partisi bulunmaktadır. Nenni taraftarları Belediye seçimlerinden kuvvetli çıkmışlardır. Sovyet Rusyadaki son değişiklikler Staline bağ­ lı İtalyan komünistlerinin reylerini kendi partileri yerine Nenni'nin partisine vermelerine yol açmıştır. Cephe"ye a "Cumhuriyetçi Şimdilik durumda bir değişiklik olması beklenemez. Kore halkı tek bir devlet halinde yaşamayı ne kadar isterse istesin, gene de tıpkı Alman­ ya gibi ikiye bölünmüş bir halde ya­ şamaya devam edecektir. Zira Doğu ve Batının bu meselede bir anlaşma­ ya varmaları bugün için imkânsız­ dır. pe Seçimlerde kuvvetini ortaya koyan Nenni, hemen taarruza geçerek bazı şehirlerde Hristiyan Demokratlarla beraber çalışacaklarım bildirmiş ve müşterek çalışmaların müstakbel bir "Cumhuriyetçi Cephe" için zemin hazırlıyacağını söylemiştir. Bu be­ yanına rağmen Nenni, komünistlerle olan ittifakını da bozmamıştır. Nen­ ni bu suretle kabineye giremiyen ko­ münistlerin müstakbel bir Hristiyan Demokrat - Sosyalist koalisyonu des­ teklemesini temin gayesi gütmekte­ dir. Bu tahakkuk ettiği takdirde be­ lediye seçimlerinden pek başarısız çıkan aşın sağcılar ve monarşistler ağır bir darbe daha yiyeceklerdir. itki bitaraf, iki komünist devletin temsilcilerinden teşekkül eden bu ko­ misyon, sanki harbin bittiğinin ve tarafların buna razı olduğunun bir sembolü idi. Şimdi ismi var cismi yok olan bu kontrolün da kalkmasiyle statükonun bozulabileceğini beklemek yersiz olur. Her ne kadar Güney Kore Cumhurbaşkanı Sygman-Ree ara sıra harp tehditlerinde bulunuyorsa da bunu tatbik mevkii­ ne geçirecek kudrette değildir. Zira Güney Kore ordusu Amerikan vesa­ yeti altındadır ve Amerikalılar harbi istemedikleri için mütareke şartları­ na riayet edeceklerdir. Ruslar ise Asyada bugün için silâhlı bir çatışma­ ya taraftar değillerdir. Ekonomik alanda kalkınma hareketlerine giriş­ miş Kızıl Çin de böyle bir arzu bes­ lememektedir. Hadiselerin gelişmesi, yakında İtalyada bir "Cumhuriyetçi Cephe" koalisyonunu iş başında görmenin sürpriz sayılmaması lazım geldiğini ortaya koymaktadır. Kitap ve Kırtasiyenizi BİLGİ' den alınız SAKARYA CAD. No. 4/A YENİŞEHİR • ANKARA AKİS, 16 HAZİRAN 1956 Bu kötü niyetli hareketler ekse­ riya komisyonun içinden gelmektey­ di. Kontrollar esnasında Çekoslovak­ ya ve Polonya delegeleri bitarafane hareket edecekleri yerde, davranışla­ rını daima Kuzey Kore'nin men­ faatlerine göre tâyin etmişlerdi. Uzun tecrübeler sonunda komünistler i ç i n bitaraflık kelimesinin bir mâna ifade etmediği anlaşılmıştı. Kuzey Korede Çekoslovakya ve Polonya temsilcileri İsveç ve İsviçrelilerin, iş­ lerini zorlaştırmaktan bir an bile ge­ ri kalmamışlar ve daima mahalli idarecilerin tarafım tutmuşlardı. Me­ selâ Mançuryadan gelen trenlerin kontrolune mani olmuşlar, Yalu neh­ ri boyunca yapılan silâh kaçakçılığı­ na ete çıkarmamışlar ve silâhların tayin edilen limanlardan başka li­ manlardan Kuzey Koreye girmesine göz yummuşlardı. Bu şerait altında kontrolün deva­ mı fayda yerine zarar verecek hale geliyordu. Zira kontrol yalnız bir ta­ rafta - Güney Korede - tam mâna- Syngman - Ree Keskin sirke 23 KADIN Ankara Bir ihtiyaca cevap Ankara günden güne güzelleşen. temiz ve rahat bir şehirdir. Anka­ ralılar, Ankarayı severler, yalnız sı­ caklar basınca, Atatürk Bulvarına dökülen Ankaralıların şaşkına dön­ müş bir halleri vardır. Geniş bir yer­ de oturup, bir bardak buzlu bira ve­ ya dondurma ile ferahlamak imkanı­ nı bulamazlar. Caddenin üzerindeki kahveler hep hıncahınç doludur. Ama, şehrin göbeğinde otomobil ve insan gürültüsü içinde dinlenmek cidden imkansızdır. Baraj, Çiftlik, Gölbaşı, ancak hafta sonu tatillerin­ de gidilebilecek uzak yerlerdir. An­ karalı senelerden beri, şehrin içinde fakat gürültüden, tozdan mahfuz, ferah gazinoların, yaz bahçelerinin hasretini duymaktadır. Son günlerde Gençlik Parkında yapılan ufak te­ fek değişiklikler, halkın bu ihtiyacı­ nı kısmen olsun karşılaması bakımın­ dan gayet mühimdir. Pırıl pırıl semaverler içinde masa­ lara gelen demli çaylar, havuzdan kıyıya esen hafif bir rüzgâr, kenar­ daki ağaçların hışırtısı Ankarayı âdeta İstanbulun Emirgânına götür­ mektedir. Hele gece, ışıklar içinde pı­ rıl pırıl yanan park, bir tarafta caz ve biraz ötede, Luna Parkın eğlenceleriyle, âdeta renkli bir filmi hatır­ latmaktadır. Ankara kalesinden aşa­ ğıya doğru inerken bu manzara cid­ den görülmeğe değer. Ev kadım sıcak bir yaz günü ço­ cuklarım alıp kenardaki gazinolar­ dan birinde sabah kahvesi içmeğe gi­ debilir. Elindeki işi işlerken, çocuk­ lar sandalda dolaşır veya dönme do­ laplarda eğlenebilirler. Parkın giriş kapısının iki yanına açılan dükkân­ lar da parka bir canlılık vermekte­ dir. İnsanın en çok hoşuna giden şey denizden ve tabiatın bazı iltifatların­ dan mahrum addedilen Ankarada in­ san gücünün başardığı güzel şeyler­ dir. Eğitim Tembelliğin tedavisi çocuğunuzun iştihası yoksa Ş ayet onu, yemeğini yemesi için dövmek pe cy a Bugün parkın içinde havuzun or­ tasında küçük bir tepecikte ve Luna Park'a giden köprünün iki ucunda açılan gazinolar, günün birçok sa­ atlerinde, halkı cezbedecek bir hoşluk arzetmektedir. Havuz "deniz hasreti" duyan Ankaralıları avutmakta, ço­ luk çocuğa sandala binip kürek çek­ mek imkanları vermektedir. Vakıa bu havuz kaç senedir mevcuttur ama bu yaz, kenarlarda açılan gazinolar, kaliteyi derhal yükseltmiş ve herke­ sin çoluk çocuğu ile, Gençlik Par­ kına gidip ferahlamasını mümkün kılmıştır. Emirgân bahçesi mi? aklınıza gelmez. İşte tembellik de, hayat karşısında duyulan bir iştihasızlıktan başka bir şey değildir. Tem­ bel çocuğu, dolu tabağının karşısına geçip bekleyen iştihasız çocuğa ben­ zetebiliriz. Meme emmeyen çocuk Bütün anneler bilirler ki alâkasızlık bazan kundaktaki bebekle- İki sevimli y a v r u Oyun tembelliği yener rin bile istinasını kapamaktadır. Son günlerde Amerikada en modern bir kreşte vuku bulan bazı hadiseler psi­ kologların ve ruh doktorlarının bu mevzuda tamamiyle gözünü açmıştır. Bu kreşte, en son hıfzıssıhha ka­ idelerine riayet edilmekte ve çocuk­ lara dakikası dakikasına en son metodlarla bakılmakta idi. Bir hemşi­ re geliyor, onların altım değiştiriyor, derken birisi gelip bahçeye çıkarıyor­ du, bir diğeri vitaminlerini veriyor, bir başkası banyolarım yapıyordu. Buna rağmen çocuklar, günden gü­ ne sararmaya, zayıflamaya ve bibe­ ronlarını almamaya başladılar. Ade­ ta yaşama arzularım kaybetmişlerdi.. Çünkü annesizlik, alâkasızlık onların büyüme arzularına set çekmiş, on­ ları sessiz bir bedbinliğe sürüklemiş­ ti. Çocukların bakıcıları değişti, hep­ sine ayrı ayrı hemşireler tahsis edildi. Bunlar çocuğu sabahtan alıyor, akşama kadar meşgul oluyorlardı. Çocuklar derhal canlandılar. Tembel çocuklar her şeyden ev­ vel, bedbaht çocuklardır. Her şeyden evvel, onları anlamaya çalışmak, on­ ları sevmek, onlara yardım etmek lâ­ zımdır. Fizik sebepler Tembelliğe sebebiyet verecek bazı vücut arızaları vardır ki göz ve ku lak, burun arızalarını, bademcikleri bunların arasında saymak mümkün­ dür. Tembel çocuk evvelâ bir dokto­ ra götürülüp dikkatli bir muayene­ den geçirilmelidir. Terbiye sebepleri alışmak için zorla odaya kapatı­ lan, hakaret gören, veya aksine, sözde modern terbiye sistemine uyu­ larak tamamiyle serbest bırakılan başıboş çocuk, kolayca tembellik yo­ luna girer. Baba akşam eve gelince yalnız rahatım düşünüyor ve çocu­ ğun çalışması ile hiçbir surette ala­ kadar olmuyorsa, anne lakayt ise, çocuk muayyen bir saatti masa ba- Ç G e n ç l i k Parkından b i r g ö r ü n ü ş Ankaralıların Emirgânı 24 AKİS 16 HAZİRAN 1956 KADIN Jale CANDAN Henüz çocuk denilecek yaşta idim. Bize daima her hadiseden bir ibret dersi çıkararak nasihat eden bir hocamız vardı. Onun nasi­ hatlerine canımız sıkılmazdı. Çün­ kü çok tatlı konuşurdu. Fakat na­ sihati sevecek yaşta değildik, söy­ ledikleri bir kulağımızdan girer, bir kulağımızdan çıkardı. Zeki ve tecrübeli idi. Sözlerine ehemmiyet vermediğimizi hissederdi. Fakat kızmak adeti değildi. Güler ve: "— Biliyorum çocuklar, derdi. Beni dinlemiyorsunuz. Fakat ne kadar dinlemezseniz, dinlemeyiniz gene de, söylediklerimin bir mik­ tarı aklınızda kalacaktır ve bazan mühim bir hadise karşısında, ha­ yatınızın bir dönüm noktasını teş­ kil edecek bir kararı verirken, bel­ ki birdenbire benim söylediğim ba­ zı sözleri hatırlıyacaksınız. Çünkü ben kendi hocamı hep böyle hatır­ larım." Hocam şimdi çok uzak memle­ ketlerdedir. Fakat gün geçmez ki onu, hatırlamayayım. O, talebelerine fazileti ve vazife aşkım, insanlık sevgisini gayet cazip bir şekilde anlatır, saadeti bu yolda aramayı onlarda bir itiyat haline getirme­ ye çalışırdı. Bu rahat yürünen, in­ sanın ayağına batmayan, dümdüz güzel bir yoldu. İnsan, bu yolda yürürse kendinden emin olur, hiç­ bir şeyin sarsamıyacağı bir kuv­ vet kazanırdı. pe cy Ruhi sebepler Meşhur Diderot şu sözü boşu bo­ şuna söylememiştir: "Ona ne öğretmemi istiyorsunuz, o beni sevmiyor ki!" Hakikaten meselenin düğüm nok­ tası budur. Ekseri çocuklar okula başlar başlamaz, birdenbire tembel oluverirler. Bunlar yabancı muhite İntibak edemiyen ve muvaffakiyetsizlik kompleksine kapılan çocuklar­ dır. Bazı çocuklar da, kendi kendile­ rinden kurtulup etrafları ile alâka­ dar olamadıkları içindir ki, tembel olurlar. Bunların vaziyeti daha da vahimdir. İlk çocukluk hislerinden bir türlü kurtulamıyan ve kaybet­ mek üzere oldukları mesuliyetsiz, gayretsiz devreyi terketmemekte inad eden bu çocuklar muhakkak ki, ruhi bir buhran geçirmektedirler. Ta­ pılacak şey, cezadan sakınmaktır. Ceza ve tehdit daima tabiata aykırı­ dır. Mütemadiyen tenkid edilen çocuk inkişafım yapamaz. Bu gibi vaziyet­ lerde yapılacak ilk şey, aile muhitim kontrol etmektir. Ailede huzurlu, ra­ hat ve mesut bir hava var mıdır? Evine neş'e ile dönen çocuk, nasıl kar­ şılanmaktadır? Çocuklarımız a şına geçip çalışmayı adet edinmemişse tembellik doğrudan doğruya bir terbiye hatası, bir disiplin ve program eksikliği neticesidir. Çareler Tembelliğin sebebini anladıktan sonra tedaviye geçmek lâzımdır. Yapılacak birkaç şey vardır: Tembel bir çocuk hayatta herhan­ gi bir şeye alâka gösterir göstermez kurtuldu demektir. Onun alâka gös­ terdiği şey, oyun da olsa derhal bu hissinden istifade edip onu inkişaf ettirmek, meselâ onunla top oynıyarak arkadaşlık tesis etmek, ona yak­ laşmak, ona harcettigi gayretler ne- Mahzun çocuk Alâkasızlık tembelleştirir AKİS 16 HAZİRAN 1956 * Henüz iyice kavrıyamadığımız ve derinliklerine nüfuz edeme­ den işimize gelen bazı harici şe­ killerini kabullendiğimiz "modern ticesi elde ettiği bir şeyin zevkini aşı­ lamak lâzımdır. Bu arada meselâ ço­ cuğun izzetinefsine dokunmak veya gururunu kırmak gayet tehlikelidir. Gururunu okşamak da aynı derece­ de menfi neticeler doğurabilir. Me­ selâ çocuğa bir vazife verirken: "Bu­ nu sen yap, çünkü zekisin muhakkak yaparsın" demek tehlikelidir. Çocuk o vazifeyi yaparsa lüzumsuz bir gu­ rur duyar, yapamazsa mahcup olur. Halbuki aynı iş için çocuğa şu şe­ kilde hitab etmek doğru olur: "— Bunu yapmaya gayret et, bi­ raz güç fakat çalışırsan herhalde yapabilirsin." Çalışmak çocuğa sıkıntılı bir va­ zife olarak gösterilmemelidir. Tem­ bel çocuğa ceza olarak yeniden baş­ ka başka vazifeler vermek, çalışma­ yı ona bir ceza, bir sıkıntılı iş olarak takdim etmek demektir. Bu gibi ce­ zalar çocuğu çalışmaktan büsbütün nefret ettirir. Zaten tembel çocukların çabuk yoruldukları bir numara değil, bir çocuk terbiyesi" bu yarım mânası ile, bize yarın için kurmayı tahay­ yül ettiğimiz mükemmel cemiyeti veremiyecektir. Tazyiksiz bir di­ siplin ve serbest bir gelişme, ba­ şıboş, prensipsiz, inançsız, idealsiz bir terbiye demek değildir. Bugün çocuk, ayağında "blucin", ağzında ciklet, dilinde tuhaf espriler dola­ şırsa ve bazen hareketleri hattâ sözleri ile bizi şaşırtırsa, onun bu harici şekillerinden, hallerinden lü­ zumundan fazla endişe duymıyalım. Düşünelim, ilk ıslığı çaldığı­ mız, ilk deniz şortunu veya "karyoka" denilen ilk tahta takunya-' ları, paçaları bol pijamaları giydi­ ğimiz zaman uyandırdığımız tep­ kileri düşünelim ve anlayalım. Fa­ kat eğer bugünün çocuğu hiçbir prensibe bağlanmadan, hiçbir fazi­ let kaidesi tanımadan, idealsiz büyüyorsa, işte o zaman yarın icin ne kadar endişe duysak yeri­ dir. "Ne yapalım, zaman böyle!" demiyelim. Zaman böyle değildir ve bugünkü maddi dünya belki dünden de daha idealist bir dünya olmak azmindedir. Anne, baba ve öğretmen olarak derhal harekete geçelim, çocuklarımızda kuvvetli bir manevî taraf yaratmaya gay­ ret edelim. Onlarda doğru muha­ keme etmeyi, prensip yolundan yürümeyi, insan haklarına hür­ meti birer itiyat haline sokmaya çalışalım. Pek canı' gönülden din­ lemiyorlarsa gene de üzülmiyelim. Dinlemeseler de duyarlar. Duyduk­ ları her şey onların körpe hafıza­ larına yerleşir. Zamanında hatır­ larlar ve yarının manevi cephesini kurarlar.. hakikattir. İnsan sevmediği işleri ya­ parken cidden yorulur. Tembel çocuk çalışmanın verdiği zevki mükâfat şeklinde hissettiği zaman, çalışmaya ısınacaktır. Daima bu yoldan yürü­ mek, ufak gayretleri teşvik etmek lâzımdır. Yoksa "Senin yasında iken ben sınıfımın birincisi idim!", "Sen adam olamıyacaksın!", "Komşunun çocuğuna baksana, nasıl çalışıyor!" gibi sözlerle çocuğun üstüne varmak iyi neticeler vermez. Bu menfi kıyas­ lamalar tembel çocuğa, zaten aradığı lâkaydiyi verecektir. Ümitsizlik için­ de, kendisini tam bir tembelliğe terkedecektir. Çocuğun kendisine ait rahat bir çalışma köşesi, masası, sandalyesi, lambası olmalıdır. O çalışırken evde sükûnet hüküm sürmeli, onun alâka­ sını başka tarafa çekecek şeyler ya­ pılmamalıdır. Bu arada çocuğa iyi bir çalışma metodu Öğretmek ve onu ufak tefek ezberlere alıştırmak lâzımdır. Çünkü bu ezberler hafıza için mükemmel 25 KADIN birer egzersizdir. Çocuğu çalışmaya alıştırmak bakımından da, gayet mü­ himdir. Hocalariyle sık sık konuşarak ço­ cuğun durumu gözden geçirilmelidir. Aile ve hoca bu hususta birbirinin yardımcısıdır. Halbuki bazı aileler çocuğun yanında hocayı tenkid et­ mekten çekinmezler. Çocuk sınıfta tembel ise, fena notlar alıyorsa, bü­ tün gayretinize rağmen onun sınıfta­ ki durumu düzelmiyorsa onu hiç ol­ mazsa mektep dışında, bazı sahalara muvaffakiyet kazanmaya, komp­ lekslerini silkip atmaya teşvik edi­ niz. Hem de unutmayınız ki bazan fena bir talebe mükemmel bir hayat adamı olabilir, mükemmel bir tale­ be de hayatta hiç muvaffak olmıyaÇocuğun kabiliyet ve istidatlarım bulup o yolda yürümesine gayret ediniz. Çocuk yardıma ve anlayışa muhtaçtır. Ona kollarınızı açınız.! Moda Yazın her kadın şıktır Çan eteklik M u h t e l i f bluzlarla giyilen eteklik­ ler yaz kış, kadının en çok işe yarıyan, en rahat giyilebilen kıyafe­ tidir. Yaz etekliklerinin gayet bol ve zengin olması tabiî şarttır. Fakat daire kloşlar bu sene eskisi gibi mo­ da değildir ve yeni eteklikler yaptı­ racak olan kadınların bu hususu göz önünde bulundurmaları lâzımdır. Eteklerin bolluğu bu sene, ya belden itibaren başlayan büzgülerle, ya da pli kaşelerle, ütüsüz plilerle veril­ mektedir. Dikkat edilecek nokta ku­ maşın verev olarak değil daima düz olarak kesilmesidir. Modellerde zen­ ginlikleri ile nazarı dikkati celbe­ den ve aşağıya doğru açılarak giden bir çok eteklik doğrudan doğruya verev olarak değil, gene düz hat ku­ maş üzerine çan biçimi, eteğe doğru açılarak kesilen, yanyana getirilen birkaç parçadan yapılmıştır. Bele oturtmak için yapılan pensler gayet derindir ve belden bir hayli aşağıya indikten sonra, serbest bırakılarak etekliğe icap eden bolluğu vermek­ tedir. pe cy a Muhakkak ki, yaz mevsimi kadınlara giyim hususunda bir çok kolaylıklar sağlıyan, onlara fantezi yapmak ve az para ile sık olmak im­ kanım veren bir mevsimdir. Bir kaç gün evvel Ankarada, Atatürk Bulvarında şıklığı ile bütün bakışları üstüne çeken bir genç kız dolaşıyordu. Üzerinde yeşil beyaz çubuklu bir entari vardı: Bel dikiş- sizdi ve takriben bel hizasından 90 santim aşağıya kadar, elbise vücuda yapışık olarak, çubuklar uzunlama­ sına getirilerek hazırlanmıştı. Bun­ dan sonra eteğe takılan gayet bol büzgülü parçada çizgiler enine kul­ lanılmıştı. Herkesin alâkasını uyan­ dıran bu elbise, Sümerbank satış ma­ ğazasından metresi 150 kuruşa alı­ nan basmadan yapılmıştı. Hele insan biraz becerikliyse, biraz da geniş ha­ yale sahipse, yazın, cidden bedava­ dan giyinebilirdi. Kadife tasmalar Zengin eteklikler üzerine giyilen çok açık yakalı bluzların sadeliği boyna takılan kadife kurdelelerle gi­ derilmiştir. Bu kadife kurdeleler ba­ zan ufak bir fiyonkla kapanmakta­ dır, bazan küçük bir çiçekle, bazan da kiraz gibi bir demet meyve ile. Fakat bu kadife tasmalar daha ziya­ de gene kızlar içindir ve boyun hattını kestiği için biraz şişman ve yaş­ lı olanlar tarafından katiyen kulla­ nılmamalıdır. Müstakbel annenin kıyafeti Bol etek modası Fakat bluzlar dar 26 Müstakbel anne bütün medeni memleketlerde, daima en çok saygı gören bir insandır. O yürürken herkes ona yol verir, bir taşıt vası­ tasında o ayakta ise derhal herkes ona yerim terketmeğe hazırdır. Müs­ takbel anne daima, her yerde yar­ dım görür, anlayış ve sempati ile karşılanır. Onun rahat etmesi ve ha­ milelik gibi güç bir devreyi mesut geçirebilmesi için tabib ve psikolog­ lar elele çalışırlar, onun ıstıraplarım dindirmeğe uğraşır ve onun hayat arkadaşım aydınlatmak için konfe­ ranslar tertip eder, yazılar yazarlar. Müstakbel anne vücudundaki de­ ğişiklikler neticesi birtakım komp­ leksler duyabilir, rahatsızlıklar his­ seder, endişeli ve zayıftır. Her ne kadar itiraf etmese de, içinde daima Boyna takılan süsler Elbiseyi zenginleştiriyor korku vardır. Bütün bu zaafları ve sinir bozukluklarım yenebilmek için onun maneviyatının kuvvetli olması, her an takviye edilmesi lazımdır. İş­ te bu noktaya gelince, şunu hatırla­ mak doğru olur: insan saçlarım ta­ ramadan ve taradıktan sonra, hayatı derhal değişik gözlerle görmeye baş­ lamaktadır. Şu halde müstakbel an­ nenin, her şeyden evvel, kendisine eskisi kadar ve eskisinden daha çok itina göstermesi, tuvaletini ve giyi­ mini ihmal etmemesi, çirkinleşmek kompleksine karşı mücadele etmesi ve daha ilk günden, bu mücadeleye başlaması lâzımdır. Medeni memle ketlerde piyasada nasıl yem doğacak çocuklar için takımlar mevcutsa, ay­ nı şekilde müstakbel anneler için pratik, rahat ve aynı zamanda zarif, süslü hamilelik kıyafetleri mevcut­ tur. Hele yaz günü hususi kıyafet­ ler temin etmedikçe, hamileliği ra­ hat geçirmek adeta imkânsızdır. Kanguru etek Hamile bir kadının, her şeyden ev­ vel "kanguru" ismim alan bir etekliğe sahip olması şarttır. Bu etek­ liği, müstakbel anne, ilk aylardan son aylara kadar kullanabilecektir; Çünkü ketenden veya çok ince yün­ lüden yapılacak olan bu etekliğin tam karin üstünde, karnı tamamiyle serbest bırakan bir "kanguru ceb." yani boşluğu vardır. Bu boşluğu, ih­ tiyaca göre kullanabilen, krep dö şin bir parça ile kapamak da mümkünAKİS, 16 HAZİRAN 1956 dür. Bu parçayı büzerek lâstiğe ge­ çirmek ve lastiğin iki ucunu belde kavuşturmak kafidir. Etekliğin umumi görünüşü dardır ve üzerine gi­ yilen bol ceketler ve bluzlarla hamilelik şişmanlığını en güzel şekilde gizler. Bluzlar İKTİSADİ VE MALİ SAHADA Ucuz basmalardan, kareli zefirler­ den açık yakalı, kolsuz, robalı çok şirin bol bluzlar yapıp, bunları değiş­ tirerek çeşit çeşit giyinmek müstak­ bel anneye daima şık ve güzel, iti­ nalı görünmek imkânını verecektir. Sokak için Etekliğin kumaşından yapılacak bol ve hafif bir ceket, müstakbel anneye son aylarına kadar rahatça her yere gidebilmek imkânım vere­ cektir. Bu takıma uygun bir "şapka, eldiven de kullanılırsa, hamile ka­ dın aynı zamanda şık da olabilecek­ tir. Bir manto şarttır Geçen haftanın sonunda, Ekonomi ve Ticaret Bakam Ankara Gaze­ teciler Cemiyetinde bir basın toplan­ tısı yaptı. Yeni bakanın iktisadî me­ selelerimiz hakkındaki düşüncelerini açıklaması hiç şüphe yok ki, faydalı oldu. Esasen bazı memleket mesele­ lerinin - ne kadar dikenli olurlarsa olsunlar - selâhiyetliler tarafından ifade edilmesi, ötedenberi duyulan bir ihtiyaçtı. İktisadî hayatın mesuliyet ve emeğinin tamamen bakanın omuz­ larına yüklü bulunduğu ne kadar açık bir hakikatse, bu güçlüklerin ağırlığını gündelik hayatımızda hepi­ mizin taşımakta olduğu da o kadar aşikârdır. Bu bakımdan bu çeşit ko­ nuşma ve açıklamaların faydaları daha da artmaktadır. Bir basın toplantısı a Ekmek fiyatları Ekonomi ve Ticaret Bakam ekmek meselesini bütün açıklığiyle an­ lattı. Fırıncılar, maliyetin artması karşısında bugünkü fiatlarla imalâ­ ta devam edemiyeceklerini bildirmiş­ lerdi. Fırıncıları bu taleplerinde hak­ sız görmek imkânsızdı. Bu sebeple Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı bir tedbir alıyordu: Ekmek fiatları değiştirilmiyecek, fakat bir ekmeğin ağırlığı 900 gramdan 800 grama indi­ rilecekti. Bu suretle fiat sabit tu­ tulmakla beraber, ekmeğe % 11 nisbetinde - 3,37 kuruşluk - bir zam yapılmış olacaktı. Fırıncılar için lü­ zumlu zam, gramajın indirilmesi su­ retiyle tahakkuk ettiriliyordu. Fiat artırma zarureti kendini gösterdik­ ten sonra bunun herhangi bir şekil­ de ifade edilmesi gayet tabiiydi. Şaşı­ lacak olan nokta "zam" kelimesinin kullanılmasından kaçınılmasıydı. Zam, ekmek meselesinde olduğu gi­ bi bir zaruret olarak karşımıza çı­ kabilirdi. Ekmeğin vezni azaltılarak fiilen tahakkuk ettirilen zamdan ce­ saretle bahsetmemek için ortada bir sebep yoktu. Bu zam sadece fırıncılar mesele­ sini halletmekteydi. Fakat hububat fiatlarının yüksekliği ve Toprak Mahsulleri Ofisinin zararlarıyla il­ gili olan ekmek meselesi daha başka tedbirlere de lüzum göstermekteydi. Ticaret Bakam toplantıda bu ikinci kategori tedbirlere de temas etti: filerde ekmek fiatları serbest bı­ rakılacaktı. Bu suretle ekmeğin fiatı Ofisin maliyet altındaki satış fiatlarına göre değil, serbest piyasa fiatlarına göre ayarlanacaktı. Bu ted­ bir ekmek, fiatlarında hissedilir bir yükselmeyi ifade ettiğinden, dar ge­ lirlilere, bu artışın neticelerini bir de­ receye kadar hafifletmek maksadiyle nakden yardım edilecekti. Toprak Mahsulleri Ofisinin ek­ mek fiatlarını bugünkü seviyede tutmak için katlandığı zararlar, bu ted­ bire başvurulmasını zaruri kılmış ol­ malıydı, Ofis, maliyet fiatları altın­ pe cy Ö ğ l e d e n sonra veya gece giymek için, müstakbel anne tamamiyle modaya uygun olarak bol bir yazlık manto yaptırmalıdır. Bu manto, ar­ ka ortadan dikişli olursa, daha çok zenginlik ve bolluk kazanacaktır. Önden aşağı kadar düğmeli olup ka­ tın kısmım tamamiyle gizlemesi lâ­ zımdır. Bu düğmeler, meselâ kenarı plili bir pat üzerine dikilebilir. "Trois-quarto" kolları da aynı şe­ kilde sıkı bir band ve plili bir kenar­ la bitebilir.. Süslü bir teferruat, ha­ milelik mantosuna şık bir manto manzarası verecektir. Zaten bu man­ toyu hamilelikten sonra da kullan­ mak pek âlâ mümkün olacaktır. Onu yıkanabilen beyaz pikeden, kalın poplinden veya fay ve grogren ku­ maşlardan yapmak mümkündür. Ay­ nı kumaştan yapılmış küçük bir kanotye şapka ve yaka kısmına takı­ lacak küçük bir zarif eşarp, müstak­ bel anneye, herzamanki kadar şık olabileceğini her an hatırlatacaktır. Ticaret A n n e namzedinin kıyafeti Daima zarif kalınabilir AKİS, 16 HAZİRAN 1956 da satış yapma yüzünden 1954 de 29 milyon lira zarar etmişti. Bu mik­ tarın 1955 de biraz daha artmış ol­ ması da mümkündü. Buğday alım fi­ atlarının 35 kuruşa çıkarılması halin­ de, bugünkü üç şehir sisteminin da­ ha büyük zararlara katlanmadan yü­ rütülmesi mümkün olmıyacaktı. Fi­ atları serbest bırakmak, takip edi­ len ekmek politikasında külli bir de­ ğişikliği ifade ediyordu. Toprak Mah­ sulleri Ofisi, kurulduğu günden beri, "müstehliki koruma" fonksiyonunu bilhassa bu sahada tahakkuk ettir­ mişti. Emeklilerin, memurların ve iş­ çilerin tekasüf ettiği üc büyük şehir­ de - Ankara, İstanbul, İzmir - ve ha­ yat şartlarının çetin olduğu Karade­ niz şehir ve kasabalarında ve diğer başlıca şehirlerde Ofis, buğdayı de­ rece derece maliyetin aşağısındaki fiyatlarla satarak, ekmeğin mümkün mertebe ucuz olmasını sağlıyordu. Bu, m a l i zararları tereddütsüzce ka­ bul edilen bir ekmek politikasıydı. Gittikçe kabaran fiat seviyesine za­ ruri olarak buğdayın da uyması, bu politikanın terkedilmesi lüzumunu ortaya çıkarmıştı. Şimdiye kadar buğdayı koruma politikası Ofis kanaliyle, devlet büt­ çesinden finanse ediliyordu. Ekmek fiatlarının serbest bırakılması bil­ hassa bu noktada ehemmiyetli bir değişikliğin ifadesiydi. Fiatları ser­ best bırakma yoluna gidildiği takdir-, de 30 veya 40 kuruşluk himaye poli­ tikasının finansmanı doğrudan doğ­ ruya müstehlike terettüp edecekti. Ekmek fiatları serbest bırakılın­ ca, şüphe yok ki bugünkü fiatlarda esaslı yükselmeler olacaktır. Bugün 28-30 kuruşa satılan Ofis buğdayı­ nın ekmeği 30 kuruş olduğuna göre, İstanbul Borsasının 39-40 kuruşluk buğdayının ekmeği 40-45 kuruşa sa­ tılacaktır. Eğer buğday himaye fiatı 40 kuruşa yükseltilirse, ekmek fiat­ larının daha da yükselmesi beklene­ bilir. Bu suretle Ofis zararları me­ selesi halledilirken geriye bazı ikti­ sadî ve içtimai meseleler kalacaktır. Bakan bunların içtimai olanları hak­ kındaki düşüncesini ifade etmiştir: Ofis zararlarından yapılacak tasar­ rufa mukabil, dar gelirli vatandaş­ lara nakden yardım edilecektir. Dar gelirliler tabiri, belediye anlayışıyla yardıma muhtaç sayılan mahdut bir kategoriyi ifade etmektedir. Değiş­ mez gelirliler tabakası, serbest fiatlı ekmek müşterileri arasında bırakı­ lacaktır. Ucuz ekmek politikasının, şümulü içinde bulunan memur, emek­ li ve isçilerin de nakdi yardımlardan faydalanmalarına pratik İmkân yok­ tur. Bu sebeple serbest ekmek fiat­ ları karşısında değişmez gelirlilerin durumu bir mesele olarak ortaya çı­ kacaktır. Umumi fiat artışlarını bir nokta­ da durdurmak mümkün olmadıkça ekmek fiatlarında olduğu gibi, fiatların birbirini kovalamasının nasıl önüne geçileceğini kestirmek mümkün değildir. Bu sebeple "1950 den beri 27 İKTİSADİ VE MALİ SAHADA devam edegelen hummalı bir iktisadi kalkınma faaliyetinin normal nefes alma devresi isinde" bulunduğumuz hususunda. Ekonomi ve Ticaret Ba­ kanıyla bir mutabakata varmak ko­ lay değildir. pe cy a İhracat Ekonomi ve Ticaret Bakanı, dış ti­ caret mevzuuna "ihracat" tan gir­ meyi tercin etti. Bu şekilde hareket etmekte cidden haklıydı. Zira bütün sıkıntılarımızın giderilmesi için tek ümit ve döviz kaynağı ihracattır, İh­ racatı artırmak, devamlı bir politika ve gayret mevzuu olmaya lâyıktır. İh­ racatımızı zorlaştıran manileri orta­ dan kaldırmak da elbette en acele iş­ lerimizden biri olmalıdır. İhracatımızı zorlaştıran sebepler­ den biri ambalaj maddesi noksanlı­ ğıdır. Bakanın bu meseleye el koy­ muş, olması ancak memnuniyet uyan­ dırır. Fakat şimdiki halde bakanın bu mevzudaki beyanatı tatmin edici olmaktan uzaktır. Bu ihtiyaçların karşılanması için "gereken dövizi vereceğim" demek dururken bakanın, "tahsis ve transfer muameleleri süratlendirilmiştir" formülünü ter­ cih etmesi, bu maddelerin sıkıntısı­ nı çekenlere ferahlık verecek mani" yette bir beyan' sayılamaz. Bakanın bu şekilde konuşması vaad hususun­ da ölçülü davranma arzusundan ileri geliyorsa, kendisinden takdirlerimizi esirgemememiz icap eder. Çuval, çelik çember, çivi ve saire gibi ambalaj maddelerinin ihracatı­ mız için taşıdığı ehemmiyeti bilmeyen yoktur. Bunlar altın yumurtla­ yan tavuğun ihtiyaçlarıdır. Bunlar olmadan, ihracat da olmaz. Binaena­ leyh er veya geç bu maddelere döviz ödemek zorundayız. Ambalaj madde­ leri için de parayı zamanında öde­ mek - akaryakıtta olduğu gibi - ih­ racatımızı güçleştiren manialardan birisi bertaraf etmek imkânını yara­ tacaktır. 28 Fiat muvazenesi meselesi Ekonomi ve Ticaret Bakanı yeni fiat muvazenesi ihtiyacından bah­ sederken ekonomik bir izah çerçeve­ si içinde lirik bir üslûbu tercih etti: "Üzerinde yaşadığımız memleketin mal sahibi olarak umranında bizlere düsen manevi mesuliyet, evlat ve ayalimize daha mamur bir şekilde intikalini temin hususundaki vazifeleri­ mizi, nefislerimizin ufak tefek fera­ gati pahasına da olsa, jenerasyonu­ mun şerefle deruhte etmesi lâzım geldiğinde hiç bir memleket çocuğu­ nun şüphesi olduğunu zannetmiyo­ rum" derken bakanın herkesle ittifak halinde olduğu şüphe götürmez. Ha­ kikaten "Türk cemiyeti inkişaf ha­ lindedir. Her geçen gün, bu cemiyeti yeni icaplarla karşı karşıya bırakmaktadır." Ancak bakanın sıkıntıla­ rımızı "aşağı seviyede bir istikrarın bozulması" seklindeki izahı diğer sözleriyle aynı kıymeti taşımamak­ tadır. 30 senelik hayatımızın, son beş senesine de bir inkişaf payı isabet et­ tiği muhakkaktır.-Gene muhakkak olan bir başka husus da bu son beş seneye bazı iktisadi politika hataları­ nın da sığmış olmasıdır. Mamafih Ekonomi ve Ticaret Bakam alınan tasarruf tedbirlerinden bahsederken "eskisi kadar geniş çapta envestismanlara girmemek" kararım da açıklayarak realitelerden ayrılmak ni­ yetinde olmadığını ifade etmiştir. Dış ticaret Beyanatta ithalât sıkıntıları için âcil bir devadan bahis yoktur. Esasen bugünkü durumda, bir Ekono­ mi ve Ticaret Bakanından mucize beklemeye de kimsenin hakkı olma­ sa gerektir. Ancak bugünkü durum­ dan hangi "tedbirler manzumesi" ile ve kaç yıl sürecek bir gayretle çıka­ bileceğimizi öğrenmek ihtiyacı haklı olarak tatmin beklemektedir. Toplantıda açıklandığına göre maden cevheri ihracatçılarının tesis ve yedek ihtiyaçlarını karşılamak için ihracat bedellerinin yüzde bir miktarının bu ihtiyaçlarda kullanıl­ mak üzere ihracatçı emrine terkedilmesi kararlaştırılmıştır. Aynı za­ manda ihracatçı olmak imtiyazı ma­ dencileri bir nisbet dairesinde kur­ tarmış bulunuyor. Bütün bunların palyatiflerden ibaret olduğunu anla­ mak zor değildir. Yedek parça ve ham madde kıtlığı çeken sanayiimi­ zin daha az alâka görmesi için ihra­ catçı olmadığı mı ileri sürülecektir ? İhracatçı ile ithalatı azaltan arasın­ da döviz tasarrufu temin bakımından fark var mıdır? Bu ay içinde yeni dış ticaret reji­ minin ilân edileceği Bakanın bildir­ dikleri arasındadır. Bu rejimin yeni olarak ne getireceği belli değildir. Bütün mesele döviz getirip getirmiyeceğindedir. Hiç olmazsa herkese müsavi su­ rette tatbik edilecek usullerin kon­ ması, bu usullere titizlikle riayet edilmesi bile büyük faydalar sağlıya­ caktır. AKİS, 16 HAZİRAN 1956 T I B Hastalıklar landığı sıralarda da sevilmiş, alkış­ lanmış, uğrunda göz yaşı dökülmüş bahtiyarlardandı. pe cy a Tekrar hastalanıyor Yıldırım yüksek ağaçlara düşer. Meyvalı ağaç taşlanır. Eisenho­ ­er bütün iyi dileklere, dualara, te­ mennilere rağmen yine hastalandı. Geçen eylül ayında geçirdiği enfarktüsde heyecan, hiddet, şiddet, tees­ sür, yorgunluk, sürmenaj rol oyna­ mış olabilir. Bu yeni hastalıkta bun­ ların . pek tesiri olacağım sanmıyo­ ruz. AP Ajansının 9.6.956 tarihli bül­ teninde şöyle bir haber vardı: "Bir­ leşik Amerika Devlet Reisi Eisenho­ ­er bu sabah müstacel bir ameliyat geçirmiştir. Mütehassıs hekimler cer­ rahî müdahaleyi icap ettiren rahat­ sızlığın kanserle bîr ilgisi olmadığım söylemektedirler. Bağırsak tıkanıklı­ ğının sebebi bir ince bağırsak hastalı­ ğıdır. Şafaktan az önce yapılan ame­ liyatı, müteakip yayınlanan tebliğde, bu tıkanıklığın habis olmayan ileitis adlı rahatsızlıktan mütevellid olduğu ve ameliyatla giderildiği kaydedil­ miştir. Bir saat elli üç dakika süren ameliyat normal ve başarılı olmuş­ tur. Geçen yıl eylülde bir kalb krizi geçiren 65 yaşındaki devlet reisinin kalbi halen memnunluk vericidir. Başkanın sıhhati gittikçe düzelmek­ tedir." "Yine AP Ajansının 11. Hazi­ ran 1956 tarihli bülteninde de şunlar Başkan Eisenhower Herkes "İke"yi seviyor İke'nin hastalığı Eisenhower gecen yıl bir enfarktüs krizi geçirmişti. Derhal hastahaneye kaldırılmış, sıkı bir tedaviye alınmıştı. Hekimlerin gayretine bütün dünyanın iyi dilek ve duaları da ek­ lenmiş, sağır kubbede bu yürekten temenniler akisler uyandırmaktan geri kalmamıştı. Hakikaten Başkan yavaş yavaş şifaya kavuşmuştu. Hastahaneyi terketmiş ve bir çiftlik­ te istirahate çekilmişti. Nihayet ye­ niden siyasi hayata dönmüş, milyon­ ların arasına karışmıştı. Başkan için bu ağır hastalık artık bir hatıradan ibaretti. Şunu da öğrenmiş oluyordu: Memleket kendisim seviyordu. Düş­ manı olmıyan adamdı. Muvafıkı, mu­ halifi, demirperde ilerisi, demirperde gerisi, sağlığı ile yakından ilgilen­ miş, bütün dünya sanki onun göğ­ sünde bir kalb gibi serpmişti. En­ farktüs hep birden geçiriliyor gibiy­ di Amerika ve bütün dünya saadette, ıztırapta, elemde onunla beraberdi. Dünyada bundan büyük bahtiyarlık olamazdı. Nekahatten sonra büyük Başkan bu mesud atmosfer içinde, kendimi hasta eden ağır yükü tekrar yüklenmek kudretini ve cesaretini kendinde bulabilmişti. Eisenhower, iş başında olduğu zaman da, hastaAKİS, 16 HAZİRAN 1956 yanlıdır: "Başkan Eisenhower dün, ameliyattan 36 saat sonra ayağa kalkmış, etrafındakilerin yardımı ile biraz yürümüş, yatağından 4-5 met­ re ilerideki bir koltukta bir müddet dinlenmiş, 10 dakika sonra tekrar yatağına dönmüştür. Nekahat ihti­ latsız ve normal geçmektedir. Walter Reed asker hastahanesinin ya­ yınladığı bültene göre başkanın du­ rumu fevkaladedir. Ameliyattan son­ ra herhangi bir arıza olmamıştır. Başkanın resmi işlerle meşgul olma­ sına henüz müsaade edilmemiştir. Zi­ yaret yasağı' da devam etmektedir. Yalnız oğlu ve gelini dün, dokuzun­ cu evlenme yılları olduğu için kısa bir ziyarette bulunmuşlardır. Hasta­ haneyi terkederken John Eisenho­ ­er babasının durumunun iyi oldu­ ğunu söylemiştir." İleitis ne demektir? bağırsağın İ nce kalın bağırsağa son kısımlarında, birleştiği hizalar­ da, lokalize olan, müzmin gidişli, nekroz yapan ve o kısım bağırsağı daraltan bir hastalığa ileitis terminalis, ileitis regionalis ismi verilmek­ tedir. Hastalık önce Crohn tarafın­ dan tarif edildiğinden Crohn hastalı ğı diye de anılır. Hastalığın tüberkü­ loz, sifiliz ve kanserle bir ilgisi yoktur. Çok sık raslanan bir hastalık değildir. Yahudilerde çok görüldüğü yazılmışsa da sonradan her ırkta kadınlarda olduğu kadar erkeklerde de rastlanmıştır. En çok 20-30 yaş lar arasındaki insanlar bu hastalığa tutulur. Hastalık apandisite çok ben zer. Ekseriya hekimleri yanıltır. Ameliyata gönderilen hastanın bu mü- kasıklara, bele, böbrek civarına uzanan fistüller de vardır. Hatta fistüllerin anal, perianal, rektal ve rekto-vajinal olanları da vardır. Hastalarda zamanla kansızlık, baslar. İle­ ri derecede zayıflarlar. Teşhis için bağırsaklara yapılan röntgen muayenesinin önemi büyük­ tür, ince bağırsağın son kısımları daralmış olduğundan bu kısımlara kadar ulaşan kontrast madde ince bir ip gibi geçmeğe başlar. Hattâ bazan kesif madde buralarda tama­ men takılır kalır, ileriye geçemez. İleitis'in anatomo-patolojik görü­ nüşü non spesifik bir granülom do­ kusundan ibarettir. Yani iltihaplı kı­ sım bir tek hücre kümesinden müte­ şekkil değildir, içinde her çeşid hüc­ re vardır. Fakat ekseriyeti lenfosit­ ler teşkil eder. Dev hücreler de bu­ lunur. İnce bağırsağın son kısımla­ rındaki iltahap bölgesi, ince bağırsak boyunca 50-100 santimetreye kadar pe cy a dahaleden sonra ileitise yakalanmış okluğu anlaşılır. Hastanın karnının sağ tarafında ağrı vardır. Hattâ tümöral bir kitle ele gelir. Bu yüzden kanser veya periton tüberkülozu sa­ nılır. Ateş yükselmesi, ishal, şiddetli zayıflama, kusma, umumi durumda bozulma vardır. Kanın akyuvarları apandisitte olduğu gibi biraz artmıştır. Tümör şeklini aldığı zaman bu kitlenin içinde iltihaplı olan ince bağırsağm son kısımları, civardaki sağlam bağırsak büklümleri ve mezanter bulunur. Hastalığın dört klinik şekli vardır: 1) Apandisiti andıran şekil, 2) Diyarelerle sürüp giden anterit - bağırsak iltihabı şekli -, 3) Bağırsak tıkanması yapanlar. 4) Fistüllerle kendini gösteren ileitisler.. Bu sonuncu şekilde fistüller iç organlara, komşu bağırsak boğumlarına, kolonlara, sigmoid ve çekuma, kadınlarda rahme, mesaneye açılabildiği gibi dışarıya, meselâ karın duvarına. uzanır. Bu kısım bağırsağın kenarı çok kalınlaşmış, sertleşmiştir. Kalın­ laşma içeriye doğru olduğundan ba­ ğırsağın lümiyeri daralmış bazı yar­ lerde de tıkanmıştır. Bağırsağın et­ rafındaki mezanter ve fibrin kitleleri o kısmı dışardan da boğmuştur. Ci­ vardaki lenfa bezeleri büyümüş ve iltahaplanmıştır. Bu iltahap kitlesinin içinde, eğer apandisit daha önceden çıkarılmamışsa o da mahpus kalmış­ tır. Bu civarda yukarda söylediğimiz çeşitli fistüller de teşekkül etmiştir. Böylelikle hasta bağırsak civarı; ap­ seler, tümörler, fistüllerle tanınmaz ve anatomik durumu seçilemez bir hale gelmiştir. İleitis terminalis'in neden, niçin, nasıl teşekkül ettiği henüz bilinme mektedir. Bu hususta ileri sürülen bir çok fikirler vardır. Bir kısmı hastalığı tüberküloza bağlamak is­ temiştir. Fakat anatomo-patolojik bakımdan tüberküloza ait hususiyet­ ler görülemediği gibi, basil de bulu­ namamış, hayvan tecrübeleri dalma menfi kalmıştır. İleitis'in, apandisitten sonra meydana çıktığını söyle­ yenler varsa da bu, kabul edilebile­ cek bir kanaat değildir. Çünkü has­ talık apandisiti çıkarılmış olan kim­ selerde de ortaya çıkmaktadır. Trav­ maları, lenfa sistemi hastalıklarını, basilli dizanteriyi, bünye ve ailevi is­ tidadı sebep gösterenler de vardır. Bütün bu fikirlere hastalığın teşek­ külünde bir pay ayırmakla beraber gerçek etiyolojinin henüz karanlık olduğunu kabul etmek lâzımdır. Tedavi Hastalığın özel bir tedavisi yoktur. Had safhada ameliyat yapılmam mahzurludur. Bu dönemi antibiyotik­ lerle geçiştirmeğe çalışmak lâzım­ dır. Hangi antibiyotiğin daha fayda­ lı olduğuna dair de bir bilgimiz mev­ cut değildir. Sülfamidler, penicillin, streptomicin ve bunların karması preparatlar, aureomycin, terramycin, chloromycetin ve benzerleri kullanı­ labilir. Hastada ishaller bulunduğun­ dan bunu kesmeğe ve özel bir rejim tatbik etmeğe çalışmalıdır. Vitamin­ lerden de şüphesiz faydalanılacaktır. Bunların bazılarının bağırsaklardaki tahribatı söndürücü ve geçiştirici özellikleri vardır. Bağırsaklardaki leziyonlar geniş olduğu zaman da konservatif tedavi şarttır. Müzmin safhada en iyi çare ame­ liyattır. Bu suretle hasta olan bağır­ sak parçası çıkarılır. İnce bağırsa­ ğın sağlam Ucu kalın bağırsağa di­ kilir, İltahaplı kısımlar dolayısiyle hasta bağırsak kısmı çıkarılamaz ve­ ya leziyonlar geniş olduğundan bu­ na imkân bulunamazsa, o zaman sa­ dece ince bağırsakla kalın bağırsa­ ğın transvers kısmı arasında yeni bir birleşme ve yol yapılarak ince bağır­ sağın çıkarılmasından vaz geçilir. Ameliyata rağmen de hastanın iyi olmadığı, hastalığın tekrarladığı görülmüştür. O hakle hastayı tamamen şifalandırmak için bugün tatbik edilen ameliyatlar da kâfi değildir. Dr. E.E. AKİS, 16 HAZİRAN 1956 Z A B I T A Fransa Cinayet 1954 de bir sonbahar günü Rennes'de bir apartmanda oturan güzel Denise Labbe, altı aylık kızı Catherine'i aşağı atmak üzere pencereden dışarı uzattı. Komşular sokaktan Denise'i gözetliyorlardı. Denise çocuğu­ nu atmaktan vazgeçti. Aradan beş gün geçmişti. Denise, kızını yakında­ ki kanallardan birine attı. Bu defa da bir balıkçı çocuğun imdadına ye­ tişmişti. Bir ay sonra Orge nehri ke­ narından geçen bir yolcu boğulmak üzere olan küçük bir çocuğu ölümden kurtardı. Bu da Denise Labbe'nin kı­ zı Catherine'den başkası değildi. Ni­ hayet 8 kasım 1954 günü Denise kız kardeşinin Vendome'deki evinde Catherine'le yalnız kalmıştı. Ana çocu­ ğunun başım bir çamaşır kovasına soktu ve boğuluncaya kadar öylece tuttu. pe cy a Duruşma Geçen hafta Fransa'da Blois ağır ceza mahkemesi salonu hıncahınç doluydu. Gök gürlüyor, şimşekler ça­ kıyor, salonun ışıkları yanıp sönü­ yordu. Salonda bulunan batıl itikatlı kimseler, bu olayları Allahın gazaba gelmesine atfediyorlardı. Burada 30 yaşındaki Denise Labbe ile sevgilisi 28 yaşında Jacques Algarron cinayet suçu ile muhakeme ediliyorlardı. De­ nise ağlıyordu. Çocuğunu sevgilisi Algarronun ısrarı ile aşkım ispat için öldürdüğünü itiraf etmişti. Halk, on­ ları bir yıl önce tevkif edildiklerinden beri "büyülü" insanlar diye tanıyor­ du. Algarron siyahlar giymiş suçlu sandalyesinde gayet sakin oturuyor­ du. Denise, fakir bir postacının kı­ zıydı. 13 yaşında yetim kalmış, ken­ di kendine okumuştu. Bir dairede ka­ tibeydi. Algarron ise evlilik dışında doğmuş, annesi ile babası sonradan evlenmişlerdi. Saint Cyr'i bitirerek topçu teğmeni çıkan Algarron, fel­ sefeye çok meraklıydı. İkisi de, Marquis de Sade'dan Jean Paul Sartre'a kadar, Fransız entellektüalizmine kendilerini vermişlerdi. Hele Denise, hepsini mükemmel biliyordu. Talebe­ lerle hiç çekinmeden düşüp kalkıyor­ du. Günün birinde babasını tanıma­ dığı bir çocuğa sahip oluverdi. Jacques ise Denise'le tanıştığı zaman iki gayrı meşru çocuğun babasıydı. Kadınlara karşı davranışında daima bayram olduğu yazarların tavrım takınırdı. Meselâ mahcup bir genç kıza, Gide'in kitaplarında okudukla­ rım hatırlıyarak "ateşli bir aşk" tek­ lif ederdi. Denise'le mektuplaşmaya başlayınca, ona inandığı ekzistansiyalist üstadların tavsiyesine uyarak "düşüncelerin hareket haline gelme­ si" prensibine göre hareket etmesini telkin ediyordu. Denise'in sadece "se­ ni seviyorum" demesi kâfi değildi. Bunu ispat etmeliydi. Jacques, "be­ nim aşkıma lâyık olabilmek için ıs­ tırap çekmelisin" diyordu. Bir mek­ tubunda da D'Annunzio'dan bir par­ ça yazmıştı. Kıskanç bir kocanın ka­ rısının başka bir erkekten olan çocu­ ğunu öldürüşünü ve sonra "şimdi daha güzel olmadı mı" deyişini anla­ tıyordu. Denise kabul etmişti. Fakat "böyle bir şey yapmağa hakkım yok" diyordu. Jacques ise "yerden göğe kadar hakkın var" diye aksini iddia ediyordu. Nihayet Denise Jacques'ın sözlerine kanmıştı. Jacques, Denise'den telgrafı aldı­ ğı zaman bir yakın dostuna hayran­ lıkla "bir ananın çocuğunu öldüre- Avukat R. Floriot ve M. Garçon Belagat yarışı AKİS, 16 HAZİRAN 1956 Denise Labbe Filozof katil bilmesi için çok cesur olması lâzım geldiğini" izaha çalışıyordu. Fransızlar böyle aşk cinayetleriyle çok ilgilenirlerdi. Hele bu davada Fransanın en meşhur iki avukatının karşı karşıya gelmesi halkın alâkası­ nı bir kat daha arttırıyordu. Tatlı sesli, müstehzi Maurice Garçon Fran­ sız Akademisi üyesiydi. Bir davada karşı tarafın avukatı jüri ile müna­ kaşa ederken o gayet sakin sulu bo­ ya ile resim yapmıştı. Bu defa De­ nise'i müdafaa edecekti. Müthiş bir hatip ve kuvvetli bir aktör olan Re­ ne Floriot da Algarron'u kurtarma­ ya çalışacaktı. Algarron'un hiç bir suçu olmadığını, bütün iddiaların Denise'in muhayyilesinden çıktığını söylüyordu. Bunu ispat için Algar­ ron'un eski metreslerinden birini şahit olarak dinletmeğe getirmişti. Şahit, Algarron'un kimseyi büyüliyemiyeceğini, bununla beraber kuvvetli bir erkek olduğunu söyledi. Fakat Algarron'un karışık ruhlu bir genç olduğu anlaşılmıştı. Nietzsche'nin bir hayranı olarak, "doğru ve yanlış mefhumlarının ötesinde üs­ tün bir hayata" inandığını itiraf et­ mişti. Sevgilisinin çocuğunu öldürmesinden bir hayranlık duyduğunu gizlememişti. "Bu hayranlık, muaz­ zam bir olay karşısında duyulan bir hayranlık" tı. Mahkeme, Denise'i müebbet hap­ se, Algarron'u yirmi seneye mah­ kûm etmişti. Jacques'ın dudakların­ da hâlâ gururlu bir tebessüm vardı. "Gerçek canavarlar mukaddestirler" diyordu. "Çünkü onlarda ekseriya bir evliyanın vasıflarım bulmak mümkündür.'' Jacques, salondan çı­ karılırken bu fikri kendisine Georges Bernanos'un ilham ettiğini söylü­ yordu. 31 Olaylar hakkında Milletvekillerini . seçen ve bu mevkie getiren halk. istediklerini yapmayan milletvekillerini dâ­ va edecek olurlarsa kime şikayette bulunacaklardır?. Böylelerine "yapmayın, etmeyin" dense bile arkaları halka çevrik ol­ duğu, kulakları bir seste bulundu­ ğu için bir fayda sağlanmıyacaktır kanaatindeyim.. Kimi kime şikâyet edelim? Orhan Kükrekel - Ankara * Mecmua hakkında Sizin de bildiğiniz gibi, ... . mecmuası çıktığında 60 kuruştu. Fazla dayanamıyarak 75 kuruş ol­ du. Yeni çıkan - - - - da 75 kuru?. Üstelik bunların hiç biri AKİS ayarında değil. O halde neden AKİSin fiyatı 60 kuruş? Siz de bir ayar­ lama yapıp fiatı 75 e çıkarmalısı­ nız. Bundan başka Kadın, Spo-, Tıb v.s. sayfalarına fazla yer veri­ yorsunuz. Bunları kısaltıp ic poli­ tikaya daha geniş yer ayıramaz mı­ s ı n ı z ? ' B i r de AKİS'i his almazsa haftada iki defa çıkarmayı hiç dü­ ğündünüz mü? Hasan Kabil - İstanbul ürkiyede çıkan mecmualar uT mumiyetle uzun ömürlü olmu­ yor. Bunun sebebi, her halde cid­ Opera Televizyonda opera Vasat Amerikalı, çok çalışan, çok yorulan bir insandır. Yıpratıcı bir iş gününden sonra evine döndüğünde soluğu televizyonun başında alır. Bu e kadar rahat, o derece eğlenceli - hem de ucuz v bir vakit geçirme va­ sıtasıdır ki biraz gayret isteyen meş­ guliyetler - meselâ kitap okumak me­ sela plâk dinlemek - hiç rağbet görmez. Başlangıçta televizyonun sine­ maya, hattâ "eğlence" endüstrisinin diğer dallarına, tiyatroya, konsere, operaya, öldürücü darbeler indirece­ ği sanılmış, ortalığı bir telâş almış­ tı. Çok şükür bu tahakkuk etmedi. Fakat gene de Amerikalıların çoğu - belki biraz mübalâğa ile - işleri ve televizyonları arasında ömür geçiren fânilerdir. Neyse ki televizyon kum­ panyaları, çeşitli, canlı ve eğlendiri­ ci programları arasında kültür ya­ yınlarına da geniş yer vermekte, böy leee medeni bir insanın manevi ihti­ yaçlarım karşılamakta, bu gibi bir ihtiyacı olmayanlara da onu hisset­ tirmektedirler. Televizyon perdesinin kargısına oturana kadar operaya, konsere, tiyatroya canlı bir ilgi duymamış olanlar, evinin içine kadar, gelen hayallerin hakikisini görmek arzusuna kapılmakta, böylece ope­ raların ve konser salonlarının müş- pe cy diyetlerini muhafaza edememeleri­ dir. AKİS'in son sayılarında ilân­ lara fazla yer verildiğini re klişe­ lerin iyi çıkmadığım görerek üzü­ lüyorum. Hânların çokluğunu tica­ rî bir zaruret olarak kabul etsek bile, o klişeler doğrusu AKİS'e hiç yakışmıyor. M. Taban - Cönek MUSİKİ a Okuyucu mektupları mektupları ' sütununda O kuyucu zaman zaman, AKİS'in '"sistem­ li şahsî neşriyat yaptığı" iddiasına rastlıyorum. Kanaatimce, bu iddia­ lar yersizdir. AKİS, bir aktüalite mecmuası olmak vasfına uygun neş­ riyat yapmaktadır. Bu sebeple ka­ pağınıza De Sica, Gina ve Sophianın resmini koymanızı da, bunu tenkid eden bir okuyucunuzun dü­ şüncesi hilâfına, doğru buldum. He­ le günlük gazetelerdeki modern pin-up'lara gına getirdiğimiz do düşünülürse,. Feridun Mentes - İzmir terisi artmaktadır. Amerikanın, musiki âleminin dev isimleri sık sık televizyon perdesin­ de halkın huzuruna çıkmaktadırlar. Geçenlerde NBC'nin tertiplediği ve meşhur emprezaryo S. Hurok tara­ fından desteklenen "Prodüktörler Gösterisi" adlı musiki programlarına on üç büyük sanatkârın iştirak et­ mesi, iyi musikinin yayılması bakı­ mından müsbet bir iş olmuştur. Bir bucuk saat süren bir programda pi­ yanist Artur Ruıbinstein. viyolonist I- saze Stern, cellist Piatigorsky, sop­ rano Renata Tebaldi, kontralto Marian Anderson gibi ünlü sanatkârlar, itina ile seçilmiş eserleri ve opera sahnelerim halka sunmuşlardır. Bale sanatı da sık sık televizyon­ da kendine yer bulmaktadır, Ameri­ kan bale teşekküllerinden başka, zi­ yaretçi gruplar da televizyon idare­ leri tarafından, angaje edilmektedir­ ler. Bu ara İngiliz Sadler's Wells top­ luluğunun Çaykovski'nin "Uyuyan Güzel" ini renkli televizyonda temeli etmesi, bir taraftan Margot Fonteyn, Frederick Ashton, Michael Somes gi­ bi ünlü dansçıların sanatını milyon­ larca insana tanıtmış, diğer taraftan da hitap ettiği saha, zaruri olarak bir temsil salonunun dar hudutlarına münhasır kalan bir sanatı geniş halk kütlelerine bütün gerçeğiyle takdim etmek gibi mutlu bir netice hasıl et­ miştir. Amerikada televizyon idarelerinin bilhassa programlı ve sistemli ola­ rak üstünde durduğu sanat dalı ope­ radır. Bundan yedi yıl kadar önce ku rulan NBC-TV opera kumpanyası, o zamandan beri, opera tarihinde en çok sayıda dinleyiciye bitap etme du­ rumuna gelen bir teşekkül olmuştur. Burada "dinleyici" kelimesiyle ifade edilmek istenen, bir operayı hem gö­ ren ve hem de dinleyenlerdir. Halkın, televizyon perdesinde seyrettiği ope­ ralardan hoşlandığı, NBC nin bunca yıldır teşebbüsünü devam ettirebil­ mesinden, bütçesini genişletmesinden ve faaliyetini şümullendirmesinden anlaşılmaktadır. Operanın televizyon vasıtasiyle halka yakınlaştırılması neticesinde canlı opera temsillerine ilginin artacağı iddiası da, NBC-TV opera grubunun şimdi canlı temsil­ ler vermek üzere Amerika içi bir. turneye çıkmayı kararlaştırmasın­ dan anlaşılmaktadır. Geçen Kasım ayında verilen bir "Madame Butterfly" temsili sırasında bu karar hal­ ka ilân edilmiş ve gazetelerin birinci * Din hakkında Mecmüanızda Orgeneral Aknozun resmi altına "Kaderi 7 ha­ ziranda" yazmışsınız. Daha evvelki bir yazınızda "kader" in imanın şartlarından biri olarak öğretilme­ sine takılmıştınız. Bu iki yazı ara­ sında tenakuz yok mu? Münevver­ lere hitap ettiği şüphesiz olan mec­ muanızda, dinin temel şartlarını da­ hi bilmeyen ve öğrenmek zahmetl­ i n e , katlanmayan birine bu mevzuda yazı yazdırılmasını "kötü kader" e mi yoksa, bu mevzudaki kifayet­ sizliğe mi atfedeceksiniz? A. Özgül - Ankara 32 'Sihirli Flüt" televizyon programlarında TV Amerikalıları operaya alıştırıyor AKİS, 16 HAZİRAN 1956 MUSİKİ a Mozart Televizyonda Mozart'ın "Sihirli Flüt" ünü temsil etmekle, Salzburg'lu üstadı 200 üncü doğum' yılında televizyon da andı: Hem renkli ve hem de siyah-beyaz olarak yapılan iki saat­ lik yayında, Mozart'ın son şaheserle­ rinden biri olan bu nefis opera, yüzbinlerce kişi tarafından seyredildi. NBC kumpanyası, bu temsil için mu­ azzam para harcamış, en yetkili sa­ yılan şahısları angaje etmiş, yani İn­ gilizce metnin hazırlanmasını iki ün­ lü yazara, W. H. Auden ile Chester Kallman'a vermiş, mizansen ve koregrafi işleri için de büyük dans üsta­ dı George Balanchine'i vazifelendirmişti. Netice gerçi, harcanan gay­ ret, zaman ve para ile mütenasip de­ ğildi. Bununla beraber eseri çok ya­ kından tanımayanlar, NBC-TV nin "Sihirli Flüt" ünü zevkle seyrettiler. Diğerleri, Schikaneder'in livresi umumiyetle pek saçma sayılmakla be­ pe cy sayfasında yer alabilecek mahiyette bir haber değeri kazanmıştı. Tasav­ vura göre NBC Operası ismini taşı­ yan ve malt bakımdan RCA kumpanyasınca da desteklenen trup, önü­ müzdeki sonbaharda en az sekiz haf­ ta sürecek seyahatine başlıyacaktır. Repertuarda şimdilik iki opera var­ dır: Puccini'nin ünlü operası "Madame Butterfly" ve Mozart'ın "Figaro'nun Düğünü".. Gelecek yıl turne repertuarına iki opera daha eklene­ cek ve her yıl bu sayı artacaktır. Tercüme opera meselesi Televizyon operasının gördüğü rağ­ beti, eserlerin İngilizce olarak temsil edilmesinde arayanlar çoktur. Amerikanın başlıca kumpanyaları, operaları çok defa asıl dillerinde oy­ narlar. Meselâ Wagner Almanca, Verdi İtalyanca, Debussy Fransızca temsil edilir. Operanın, oynandığı memleketin dilinde mi, yoksa yazıl­ dığı dilde mi temsil edilmesinin daha doğru olacağı hususu henüz bir mü­ nakaşa mevzuudur. İki tarafın da kuvvetli taraftarları vardır ve tatbi-, katta her iki fikir de tatbik sahası bulabilmektedirler. Mamafih televiz­ yon, tercümesi itina ile, halk. diline uyarak yapılmış operaların çok bü­ yük rağbet gördüğünü isbat etmiş­ tir. Milyonlarca Amerikalı, her mem­ leket halkı için olduğu gibi, anlaya­ cakları bir ifade tarzı ile, açıkça se­ çilen kelimelerle teganni edilen, kendi kültür istikametlerine uygun bir şekilde sunulan operaları büyük bir zevkle dinlemektedirler. NBC-TV'nin yedi yıllık çalışması, bu gerçeği or­ taya koymuştur. Televizyonun, opera yayınlarım idare edenler, tabiî ve ra­ hat bir konuşma diliyle hazırlanmış tercümelerin ve müzikal icra güzelli­ ğinin yanında, göze hitap eden ve gerçeklik duygusu veren mizansenle­ ri, bugünün seyircileri tarafından yadırganmıyacak çağdaş oyun tarzını, bundan başka televizyon kamerası­ nın imkân verdiği hareketten ve efektlerden faydalanmayı ihmal et­ memektedirler. NBC-TV nin repertuar politikası, hele birçok opera kumpanyasının kurtulamadığı kuru gelenekçiliğe kı­ yasla, son derece canlı ve tazedir. Diğer kumpanyalar, rağbet görmez zannıyla alışılanların dışında opera oynamakta büyük cesaretsizlik gös­ terdikleri halde televizyon, modern operayı bile hem de sık sık - halka sunmakta tereddüt göstermemiş, hat­ tâ birçok bestekâra opera siparişleri yapmıştır. Şüphesiz ki, herkesin bil­ diği ve sevdiği operalar ihmal edil­ memiştir. Fakat bunların yânında Verdi'nin "Macbeth", Çaykovski'nin "Maça Kızı", Puccini'nin üçüz ope­ raları gibi nisbeten gölgede kalmış eserler, Lukas Foss'un "Griffelkin", Menotti'nin'" Amahl ve Gece Ziyaret­ çileri", Martinu'nun "Evlenme" si gibi çağdaş, operalar da repertuara alınmıştır. İlerde, gittikçe artan sa­ yıda yeni veya tanınmamış operanın televizyon perdesine çıkarılması ta­ savvur dahilindedir. AKİS, 19 HAZİRAN 1956 raber, Auden ve Kallman'ın yaptığı değişiklikleri uygunsuz buldular. Çünkü eninde sonunda Mozart'ın, mu­ siki yapısı bozulmuş oluyordu. İkinci perdede aryaların ve toplulukla­ rının sırasının değiştirilmiş olması Mozart'a hürmetsizlikti. Hele uver­ türün bitişte temsilde rol alanların isimleri perdede gösterilirken - çalın­ ması herkesi hayrette bıraktı. Or­ kestra şefi Peter Herman Adler'in idaresi, gerçi muntazam, fakat çok hareketsizdi. Başrollerde Leontyne Price (Pamina), William Lewis (Tamino), Yi-Kwei-Sze (Sarastro), Laurel Hurley (Gece Kraliçesi) ve John Reardon (Papagena) gibi usta ses sanatkârları, kendilerinden beklenen teganninin acak asgarisini verdiler. Fakat bu gibi kifayetsizlikler gene de Mozart hayranlarının sayısını art­ tırmaktan geri kalmadı. Televizyo­ nun daha iyi Mozart temsillerine ze­ min hazırlandı. S P O R Kırkpınar pe cy Geçen hafta yapılan Kırkpınar güreşleri, geçen senelere nazaran daha az alaka gördü. Bunda şüphe yok ki, geçenlerde İstanbulda yapılan serbest ve grekoromen stildeki dünya güreş şampiyonasının tesiri olmuştu. Kırkpınar güreşlerinin he­ men Dünya Kupası karşılaşmalarını takip etmesi cidden talihsizlikti. Bir hafta geceli gündüzlü devam eden Kırkpınar güreşleri, bu yıl da ananesine uygun bir şekilde geçti ve meraklılara zevkli, heyecanlı anlar yaşattı. Ananeye, başpehlivan güreşlerine başlanırken bir anlaşmazlığın çıkarıl­ ması hususunda da riayet edildi. Adil ve İrfan Atan kardeşler, ilk tur­ da İbrahim Karabacakla güreşmek arzusunu gösterdiler. Hakem heyeti bu talebi uygun görmiyerek Atan kardeşleri 'başka pehlivanlarla eş tut­ turunca, bu iki pehlivan Kırkpınarı terkettiler. Hadise üzüntü yarattı. Hakem heyeti kendisine karşı gelen bu iki pehlivanı üç sene müddetle Kırkpınar güreşlerine katılmaktan menederek cezalandırmıştır. Üç gün süren başpehlivanlık karşılaşmalarında İbrahim Karaba­ cak bütün rakiplerini yenerek bu se­ nenin başpehlivanı ünvanını kazan­ mıştır. kem, nihayet sahayı terketti. Herkes birbirine "Şimdi ne olacak?" diye soruyordu. Talimatnameye vâkıf o­ lanların söylediklerine göre, yan ha­ kemin, orta hakemin kararlarına mü­ dahale etmeye, ona müessir olmaya hakkı yoktu. Orta hakemin karar­ ları nihai ve kat'i idi. Hele müsaba­ ka talimatnamesinin 31 inci maddesi çok açıktı: Bir takıma mensup oyun­ cuların hakemin kararına, toplu ola­ rak beş dakikadan fazla bir müddet­ le itirazlarda bulunmaları takımları­ nın hükmen mağlûp sayılmasına yol açardı. Kasımpaşalıların hareketi talimatnamenin bu maddesine uyuyor­ du. Bu görüşte olanlar, fikirlerini büsbütün kuvvetlendirmek için İngiltereden misaller de veriyorlardı: 1036 senesinde Kral Kupası maçla­ rında bir takım, avuta çıkan bir to­ pun rakip oyuncu tarafından tekrar sahaya sokulması neticesinde bir gol a Güreş Futbol Lig maçları İstanbul gecen cumartesi günü sıcaktan cayır cayır yanıyordu. Ha­ raret gölgede 33 dereceye kadar yük­ selmişti. Halk sıcağın tesirinden kur­ tulmak için akın akın plajların, me­ sire yerlerinin yolunu tutmuştu. Fa­ kat gene de Mithatpaşa Stadının tri­ bünleri boş kalmadı. Futbolde heye­ can arayanlar, mevsim sonunda bir şeyler görebilmek ümidiyle Galata­ saray - Kasımpaşa karşılaşmasını kaçırmamışlardı. Sahada 64 üncü da­ kikaya kadar futbol oynandı. Bu da­ kikadan sonrası dokunaklı bir dram­ dı. Sahada bir köşeye çekilip ağla­ yanlar, başım yerden yere vuranlar ve hakemin etrafım saranlar tribündekilere üzücü bir temsil seyrettirdi­ ler. Hadise oyun 2-2 berabere devam ederken Güngörün soldan yaptığı bir ortayı Metinin bir voleyle K. Paşa ağlarına yollaması üzerine çıkmıştı. Top daha ağları bulmadan önce yan hakem uzun uzun bayrak sallayarak hakemin dikkatini çekmek istemişti. Bu yüzden Kasımpaşa müdafileri Me­ tinin sütuna müdahale etmemişlerdi. Hakem düdüğünü öttürüp gol kararı verince birden ortalık karıştı. Saha­ da hiç de hoşa gitmiyecek el şakaları başladı. Çıkan karışıklıkta kimseye BOZ geçirmeye muvaffak olamayan ha- 34 Kırkpınar güreşleri Er meydanı yiyerek şampiyonluktan olmuştu. Durum filmle do tesbit edildiği halde hakemin verdiği karar değiştirilme­ mişti. Bu vak'ayı hikâye edenler, ha­ diseye sebep olan hakemin derhal is­ tifa ederek hayatında bir daha maç idare etmediğini de ilâve etmeyi unutmuyorlardı. Maçın hakemi Osman Yeşeren ver­ diği raporda golün nizami olduğunu, Kasımpaşalı futbolcular tarafından tartaklandığım, oyundan çıkardığı Seracettinin sahayı terketmemekte ısrar ederek kendisine itaatsizlik et­ tiğini belirtiyordu. Tertip komitesi de, hakemin raporuna istinat ederek, Galatasarayın hükmen galibiyetine karar vermişti. Kasımpaşalı idareciler de hakem­ den şikâyetçiydiler. Merkez hakem komitesi, Önümüzdeki günlerde fe­ derasyon tarafından kendisine hava­ le edilecek olan dosyayı tetkik ede­ cek ve beynelmilel hakem Osman Ye­ şeren hakkında bir karara varacak­ tır. Diğer karşılaşmalar Adalet, hafta içinde İstanbulsporlulara 7-2 gibi bir neticeyle mağ­ lûp olduktan sonra, pazar günü lig dördüncülüğünü tayin edecek olan Beykoz maçında daha derli toplu bir oyun çıkararak 2-2 berabere kalma­ ğa muvaffak oldu. Adaletin, Beykoz maçına kadrosuna B. Erol, Cahit ve Selâhattin gibi şöhretli futbolcuları almadan çıkması bu futbolcuların idarecilerle anlaşmazlık halinde ve yakında başka kulüplere geçmek ta­ savvurunda olduklarına dair söylen­ tilere kuvvet verdi. İdarecilerin bu haberlerin bir esasa istinad etmedi­ ğini söylemelerine rağmen, çıkan du­ mandan bir yerlerde ateş yandığı an­ laşılmaktadır. Galatasaray şampiyon Muhtelif sebeplerle tehir üzerine tehir edilen lig maçları bir türlü sona erememektedir. Buna rağmen, halkın liglere alâkam bir nebze olsun sönmemekte, maç günleri Mithatpa­ şa Stadı ağzına kadar dolmaktadır. Yalnız çarşamba günü oynanan Ga­ latasaray - İstanbulspor maçından sonra ligler cazibesinden çok şey kaybetti: Galatasaray, bir hafta ev­ vel Adalet gibi kuvvetli bir takımı 7-2 mağlûp eden bu kuvvetli rakiple 2-2 berabere kalarak sahadan şam­ piyonluğunu garantileyip çıktı. İs­ tanbulspor karşısında bir mağlûbiye­ te uğramak sarı-kırmızılılara şam­ piyonluk yolunun kapısını tamamen kapamıyacaktı, fakat ne de olsa li­ mitleri zayıflatacaktı. Bu mühim maniyi sadece bir puvan kaybı ile atlatmak Galatasaraylılara rahat bir nefes aldırdı. Fenerbahçe Rusyada Yetmiş beş bini aşan bir meraklı kütlesi maçın başlama saatinden çok evvel Moskovadaki Dinamo sta­ dının tribünlerini doldurmuştu. Yir­ mi seneden beri ilk defa bir Türk ta­ kımı Moskovayı ziyaret ediyordu. Son günlerde Sovyetlerin Batıya kar­ şı güler yüzlü davranmaları ve şi­ rin görünme gayretlerine rağmen halk gene de hayretim gizliyemedi. Biraz Moskova sokaklarına asılan "Fenerbahçe geliyor" y a z ı l ı cazip afişler ve biraz da tecessüs saikiyle Sarı-Lâcivertliler daima halkın alâ­ kasını gördüler. Doğrusunu söylemek icap ederse saha ve seyirci avantaj­ ları ile birlikte Dinamo takımının kuvvetini bilenler, Fenerbahçenin çok farklı bir şekilde mağlûp olaca­ ğını düşünüyorlardı. Fakat hadise­ ler biç de umulduğu gibi olmadı. Fe­ nerbahçe güzel bir oyun çıkardı. Sa­ hadan 3-1 mağlûp ayrılması bile Fe­ nerbahçenin başarısını gölgeliyemedi. Çarşamba günü Leningrad'da Zenith takımı karşısında kısa paslı ve bol deplasmanlı bir oyun çıkaran sarı-lacivertliler Rusyadaki ikinci maçla­ rını 2-1 galip olarak bitirdiler. AKİS, 16 HAZİRAN 1956 a pe cy a pe cy
