ARTRİTTE KAN TESTLERİ VE RÖNTGEN FİLMLERİ » Kitapçık

ARTRİTTE KAN TESTLERİ VE RÖNTGEN FİLMLERİ
» Kitapçık hakkında
» Testler neden yapılır ?
» Teşhis neye dayanır ?
» Ne tip testler vardır ?
» Geleceğe bakış ?
» Terimler
Kitapçık hakkında
Bu kitapçık artritinizin değerlendirilmesinde kullanılan çeşitli testleri anlamanıza yardımcı
olacaktır. Testlerin neden yapıldığını ve en sık kullanılan testleri açıklamaktadır. İtalik
harflerle gösterilen terimler kitapçığın sonunda sözlük bölümünde açıklanmaktadır.
Çok sayıda araştırma ve romatizmal hastalık olduğundan bütün sorunların cevabı olmayabilir.
Kitapçığı okuduktan sonra hala sorularınız olması durumunda doktorunuza veya diğer tıbbi
personele danışınız.
Testler neden yapılır ?
Testler (veya araştırmalar) artriti olan hastalar üzerinde uygulanır. Testlerin amacı şunlar
olabilir:
- Tanı koymak
- Hastalığınızla ilgili diğer olasılıkları elemek
- Artritinizin ne kadar aktif olduğunu değerlendirmek
- Artritinizin nasıl ilerleyeceğini tahmin etmek
- En iyi tedavi şeklini belirlemek
- İlaç tedavisinin etkililiğini izlemek
Teşhis Neye Dayanılarak Konur
Birçok artrit çeşidi olduğunu bilmekteyiz. Doktorunuz üç grup bilgi ile artrit tanısını
koyacaktır.
- Klinik geçmişiniz: Doktorunuza söyledikleriniz
- Klinik muayene: Doktorunuzun sizi muayene ederek buldukları
- Test sonuçları: Daha ciddi nedenleri elemek için yapılabilir
Ne Tip Testler Vardır ?
Kan Testleri
Birçok test çeşidi vardır ve bunlardan bazıları daha sık kullanılır. Örneğin kan grubunuz
araştırılıyorsa doktorunuz sadece bunun üzerinde çalışabilir. Kan genellikle kolunuzdaki bir
toplar damardan doktor, hemşire ya da flebetomist (kan almak için eğitilmiş kişi) tarafından
alınır. Koruyucular içeren farklı şişelerde depolanır daha sonra laboratuvarda analiz edilir.
Bir şişe kanla genellikle bir grup test yapılabilir ve diğer testler için kullanılamaz.
Bu testlerin sonuçları hemen belli olmayabilir. Bazı testlerin sonuçlarının gelmesi günler
hatta haftalar alabilir. Kan sonuçları günden güne fark edebilir bu son derece normaldir ve
bazı ölçütlerde küçük değişkenler önemli olmayabilir.
Kan testleri tanı koymada, hastalığın ya da ilaç yan etkilerinin takibinde yararlı olabilir.
Antikorların takibinde bazı kan testleri kullanılabilir. Normal vücut bakterilerle virüslerle
veya antijen dediğimiz yabancı maddelerle savaşmak için antikorlar üretir. Fakat otoimmün
hastalıklar dediğimiz bazı hastalıklarda, antikorlar vücudun kendi dokularına saldırabilirler.
Kanda farklı antikor tiplerinin tespiti, değişik artrit formlarının test edilmesine yardımcı
olabilir.
Kan testlerinden elde edilen en önemli tahliller aşağıda listelenmiştir:
Tam Kan Sayımı (FBC): Bu test, doktorunuzun anemi veya kansızlığınız (hemoglobin
eksikliği) ve akyuvarlarımız (enfeksiyonlarla savaşan hücreler) ve trombosit (kanı
pıhtılaştıran hücreler) düzeylerinizin normal olup olmadığına karar vermesini sağlar. Artiritli
hastaların kan sayımında genellikle az sayıda anormallik vardır. Bu durum çeşitli ilaç
tedavilerine bağlı olarak da ortaya çıkabilir.
Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR) Bu basit testle kırmızı kan hücrelerinin tüp içindeki
çökme hızlarına bakılır. Bu artritinizin ne kadar enflamasyona neden olduğunu gösterir ve
artrit düzeldikçe bu ölçüm de düzelir. Eritrosit sedimentasyon hızı yaşla artar ve kadınlarda
erkeklerden daha yüksek olma eğilimindedir. Örneğin 65 yaşında bir kadında normallik üst
sınırı 35 mm/st’dir. Bazı laboratuarlar, enflamasyon seviyesini ölçmek için, plazma viskozite
(PV) veya C-reaktif protein (CRP) gibi farklı metotlar kullanırlar.
Biyokimyasal Profil Bazı kan testleri karaciğer veya böbrek fonksiyonlarınızı gösterir. Bu
testler ayrıca tuz derecesini ve kalsiyum düzeylerini de gösterir. Bunların tamamı artritten
veya tedaviden etkilenebilir.
Romatoid Faktörü (RF) Bu faktör, Romatoid artritli bazı bireylerde bulunan bir antikordur.
Sadece Romatoid artritli hastalarda bulunmaz. Artriti olmayan ve bu antikoru bulunduran
bireyler olabileceği gibi Romatoid Artritli hastaların 1/3’ünde bu antikor bulunmayabilir.
Diğer bulgularla birlikte değerlendirildiğinde faydalı bir testtir. Testin pozitif olması
Romatoid Artritinizin olduğu anlamına gelmez. Romatoid faktör miktarı bir rakamla belirtilir.
Ankilozon spondilit, reaktif artrit denilen enflamatuar artrit tipinde bu test negatiftir.
Antinükleer Antikorlar (ANA) Bazı artrit türlerinde kanda bu antikorlar bulunur. Bunlar
genellikle eklemler dışındaki bazı vücut organlarını (böbrekler gibi) etkileyen hastalıklardır.
Antinükleer antikorlar, Sjögren sendromu ve skleroderma gibi bağ dokusu hastalıklarında
sıklıkla görülürler ve bu test özellikle lupusun (sistemik lupus eritematosus, veya SLE)
görüntülenmesi son derece uygundur. Doğru tanı koymaya yardımcı olmak üzere çok sayıda
antinükleer antikor mevcuttur.
Ürat Hepimizin kanında ürat bulunmaktadır. Proteinlerin yıkım ürünüdür ve idrarla atılır.
Eğer düzeyi yükselirse, özellikle el ayak eklemlerinde kristal olarak birikebilirler. Bu
kristaller gut adı verilen şiddetli enflamasyona neden olur. Kandaki ürat düzeyi teşhise
yardımcı olabilir ve tedaviye yanıtı değerlendirmede kullanılabilir.
Diğer Kan Testleri Şu Şu ölçümleri yapmak üzere kullanılan diğer testler:
- Kompleman (lupusta hastalık aktivitesini gösterir)
- İmmünoglobulinler (enfeksiyonlarla savaşmaya yardımcı olur ve bazı hastalıklarda
değişebilir)
- Artiriti tetikleyebilen çeşitli enfeksiyonlara karşı hareket eden antikorlar
Genetik Çalışmalar Bazen tanı koymak için genetik çalışmalar yapılması gerekebilir.
Örneğin Ankilozon Spondilit hastalığı ile ilişkili olabilecek HLA – B27’nin olup olmadığına
bakılabilir. Çoğu vakalarda genetik çalışmalar faydalı değildir.
Dikkat: Eğer doktorunuz tarafından, ilaç etkilerinin gözlenebilmesi için bir takım kan
testleri yaptırmanız gerektiği söylendiyse bunları yaptırmanız son derece önemlidir.
Röntgen Filmleri Eklem ve kemiklerinizin görüntülenmesi için röntgen filmleri en çok
kullanılan testlerdendir. Röntgen filmleri hastanenin özel bir bölümünde (radyoloji), size
vücudunuzun hangi kısmının filminin çekileceğini söyleyen teknisyenler tarafından çekilir.
Göğüs hastalıklarının artrit ile bağlantılı olduğu düşünüldüğünden romatoloji bölümlerine
gelen hastalardan genellikle röntgen filmi istenir.
Filmin çekilmesi için X ışınları vücudunuzdan geçirilerek ve röntgen filminde toplanır. Bu
film daha sonra basılır ve izlenir. Standart flimler kemik dışı dokulardaki problemleri nadiren
gösterirken ana kemik moleküllerini göstermede özellikle iyidirler. Bunun sonucunda, artrit
oluşumunun ilk evresi çok iyi gözlenemeyebilir. Fakat, doktora kemikteki hasar görmüş
bölgeler gibi artrit tanısı koymada yardımcı olabilecek öğeleri gösterebilirler.
Normal bireylerde kemiklerin röntgen görüntüsü değişkendir ve yaşla beraber, bu
görüntülerde değişiklikler meydana gelebilir. Örneğin, ağrıları olmayan kişilerde bile yaşa
bağlı değişiklikler röntgen filmlerinde görülebilir. Sıklıkla eklem içinde veya çevresinde
şiddetli enflamasyona rağmen röntgen filmleri normal olabilir. Buna ek olarak, röntgen
filmlerinde anormallik görülürse de bu ağrı, şişlik ya da tutukluğun nedeni olmayabilir.
Bundan dolayı doktorunuz sadece röntgen filmlerine dayanarak değil fizik, muayene ve diğer
testlerle birlikte değerlendirme yapılacaktır.
Diğer Görüntüleme Yöntemleri
Eklem ya da standart röntgen filmi yanında film çekmek ve röntgen filmi kullanmak için
farklı görüntüleme metotları mevcuttur:
Bu film kemiklere şiddetli hasrı göstermektedir.
Artrografi: Röntgen filmini daha ayrıntılı görmek için ekleme bir miktar boya enjekte edilir.
Bazen de boya damar içine enjekte edilerek dolaşım değerlendirilebilir (buna arteriyogram
veya venogram adı verilir).
Bilgisayarlı Tomografi (CT) Bu yöntem, vücut bölümleri ya da ‘dilimlerinin’ görüntülerini
kaydeden x-ışınları kullanır. Bu çok sayıda görüntü daha sonra bir bilgisayar aracılığıyla
kesitsel resimlere dönüşür. Bilgisayarlı tomografi iskeletin ayrıntılı biçimde görüntülenmesini
sağlar, fakat aynı zamanda sıradan bir röntgen filminde görülmeyecek kaslar gibi diğer
dokuların da görülmesini sağlar.
İzotop Kemik Tarama İzotop gama ışını denilen bir kimyasal türü yayan kimyasaldır.
İzotopun küçük bir miktarı kana verilir ve kemikler tarafından alınır. Gama ışınları özel bir
kamerayla tutulur ve bu bilgi kemiğin hangi bölgelerinde enflamasyon olduğunu gösteren bir
görüntü oluşturan bilgisayara gönderilir. Verilen radyasyon dozu oldukça azalır ve hızlı bir
şekilde idrarla atılır.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) Güçlü bir manyetik alanda yüksek frekanslı
radyo dalgalarını kullanır. Radyo dalgaları vücut dokularında su molekülleri ile etkileşir ve
geri dönen sinyaller bilgisayar ile işlenerek vücut görüntülemesi sağlanır. MRI röntgen filmi
ile tespit edilemeyen özellikle kıkırdak tendonlar ve sinirler gibi yumuşak dokuların
görüntülenmesini sağlar. MRI sıklıkla yumuşak dokulardaki erken ve küçük bozuklukları
tespit etmek için kullanılır. Enflamasyon bulguları da görüntülenir. Özellikle omur ve diz için
faydalıdır. MRI görüntüleme bireyler arsında farklılık gösterir ve çoğunluğu normaldir ve
sonucun isteği yapan doktor tarafından değerlendirilmesi önemlidir.
Dual Enerji X Işını Absorbsiometre (DEXA) Bu görüntüleme yöntemi kemik yoğunluğunu
ölçmek için kullanılır ve osteoporozun tanı ve takibinde özellikle özellikle faydalıdır.
Ultrason Bu görüntüleme yöntemi vücut içindeki görüntüleri oluşturmak için yüksek
frekanslı ses dalgalarını kullanır. Eklemlerin ve tendonların çevresinde sıvı toplanıp
toplanmadığını görmek için uygulanan yöntem, osteoporoz riskini belirlemek içinde
kullanılmaktadır.
Sinoviyal sıvı Analizi
Bütün hareketli eklemler kayganlık için az miktarda sıvı içerirler. Eğer bu artarsa eklem
şişebilir. Bu sıvının incelenmesi enfeksiyonların veya gutun tespitinde önemli olabilir
muayene için iğne veya şırınga ile eklemden sıvı alınır. İğne kemiğe değil kemikler
arasındaki eklem boşluğuna sokulur. Kan testinden daha fazla can yakıcı değildir. Sıvının
alınması rahatsızlık ve şişliğe de iyi gelir. Sıvı daha sonra laboratuarda incelenir. Rengine ve
berraklığına bakılır ve mikroskop altında kan hücreleri, kristal ve bakteri için incelenir.
Biyopsi
Biyopsi vücuttan küçük bir doku parçasının alınmasıdır; bu doku parçası mikroskop altında
incelenebilir. Biyopsi vücuttaki hemen hemen her dokuya yapılabilir ve genel ya da lokal
anestezi altında gerçekleştirilebilir. Yalnızca, tanı için mutlaka gerekli görüldüğü takdirde
yapılır. Bazı artrit türleri vücudun her yerini etkileyebilir. Bunun anlamı doğru tanı koymak
uygun tedaviye başlamak için dokunun mikroskop altında incelenmesi gerektiğidir.
İdrar Testi
İdrar testi tanı koymada ve spesifik ilaç tedavisini kontrol etmede kullanılır.
Daha Az Kullanılan Testler
Bu testler şunlardır:
Artroskopi Diz gibi bir eklemin içine bakmak için kullanılan bir tür teleskoptur. Bu
muayene, eklemi doğrudan değerlendirmek, biyopsi yapmak veya menisküs ameliyatı gibi
cerrahi işlemler gerçekleştirmek için kullanılır. Ve gerektiğinde lokal veya genel anestezi
altında gerçekleştirilebilir.
Sinir İletimi Çalışmaları / Elektromiyografi (NSCI/EMG) Bu testler birbirinden farklı
olsalar da aynı zamanda yapılırlar. Bu testler, sinir ve kasların doğru çalışıp çalışmadığını
değerlendirmek için kullanılmaktadır. Sinir iletimi çalışmaları uyarıların sinirlerden kaslara
iletimini ölçerken, EMG bu uyarılar sonucu kasta oluşan elektiriksel aktiviteyi ölçer.
Elektirokardiyogram (ECG) Kalbin nasıl çalıştığını görmek için kullanılır. Kalp bazı artrit
türleri ile romatizmalardan etkilenebilir.
Pulmoner Fonksiyon Testleri (PFT) Bu testler akciğerin nasıl çalıştığını gösteren üfleme
testleridir. Akciğerler artritin kendisinden ve nadiren de uygulanan tedaviden etkilenebilir.
Geleceğe Bakış
Bu kitapçıkta da göreceğimiz gibi günümüzde tıp çalışanları, çok sayıda test ile farklı
tekniklere sahiptir. Bazıları ucuz ve kolay uygulanabilirken diğerleri pahalı ve özel
merkezlerde yapılıyor olabilir veya bekleme süresi uzun olabilir.
Çalışanlara artrit tanısı ve takibini yapmada yardımcı olmak üzere çalışmalar da
yapılmaktadır. Sizin de desteğinizle Artrit Araştırma Kampanyası (arc) bu araştırmaları
desteklemeye devam edecektir.
Terimler
Anestezik : Algı azaltıcı ilaç. Lokal anestezikler ile vücudun belli bir kısmının algısı azaltılır.
Genel anestezik ile hastanın şuuru kapanır.
Antijenler : Vücudun yabancı ya da potansiyel olarak tehlikeli olarak algıladığı maddelerdir.
Antijenler vücutta antikor tepkisinin ortaya çıkmasına neden olur.
Kompleman : Kanda bulunan bir enzim sistemidir. Enzim, vücutta biyolojik reaksiyonun
ortaya çıkmasına neden olan maddedir. Kompleman basamaklı bir enzim sistemidir, bunun
anlamı reaksiyonların başlamasını sağlamak üzere farklı enzimlerle birbiri ardına aktif hale
geçiyor olmalarıdır. 19 farklı proteinden oluşan kompleman sistemi yabancı maddelerin veya
mikroorganizmaları zararsız hale dönüştürerek fakat aynı zamanda enflamasyon oluşmasını
sağlayarak vücudun savunma sisteminde önemli bir rol oynar. Kan, komplemanın başlıca
elemanlarınının ne kadarının kanda bulunduğunu bulmak bulmak için test edilir.
Hemoglobin : Kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunur ve kana rengini veren pigmenti içerir.
Oksijenle birleşip ayrışabildiğinden oksijenin vücutta taşınmasına yardım eder.
HLA – B27 ( İnsan lökosit antijeni ) : HLA-B ailesine ait HLA genlerinden biridir. HLAB27, ankilozan spondilit hastalarında tek belirleyici olmasa da bu durumdaki hastaların
%95’inde bulunur. Fakat genel nüfusun da %8’inde mevcuttur. Reaktif artrit ve psöriyatik
artrit gibi diğer hastalıklar da HLA-B27 ile ilişkili olabilir.
İmmünoglobulinler : Belirli enfeksiyonlara karşı bağışıklıktan sorumlu olan bir kan proteini
kategorisidir.
Plazma (kan plazması) : İçinde kan hücrelerinin bulunduğu açık renkli bir sıvıdır. Mineral
tuzlar, protein ve eser elementler içerir.
Radyografi Teknisyeni : Röntgen film (radyograf) çekiminde uzmanlaşmış kişi.
Translated, with permission, from the booklet ' Blood Tests and X-Rays' 6004/BLOOD/04-2
published by the Arthritis Research Campaign, United Kingdom (www.arc.org.uk).
The translation was carried out by RAED, not by the Arthritis Research Campaign.
RAED is responsible for the accuracy of this translation.
English edition: Pelin Sakalsız-Ödağacıoğlu
Scientific edition: Dr. A. Dinç
Kaynak: www.arc.org.uk