SON ÇOCUKLUK DÖNEMİ

İTÜ GELİŞTİRME VAKFI OKULLARI
ÖZEL DR. NATUK BİRKAN İLKÖĞRETİM OKULU
“SON ÇOCUKLUK DÖNEMİ” GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ
1
İTÜ GELİŞTİRME VAKFI OKULLARI
ÖZEL DR. NATUK BİRKAN İLKÖĞRETİM OKULU
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ
VELİ BÜLTENİ
SON ÇOCUKLUK DÖNEMİ GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Okul çağı, çocuğun yuvasından çıkıp, dış dünyaya açıldığı, toplumsal çevreye iyice
karıştığı çağdır. İlköğretimin ilk yıllarını içine alan bu dönem, ergenliğin ilk belirtilerinin
başladığı yaşlarda son bulur.
Bu dönemde çocukların yaşayacakları gelişimsel özellikler ve değişimler, zaman
zaman kişisel farklılıklar gösterse de genel olarak öngörebileceğimiz bir seyir izler.
Çocukların yakınındaki yetişkinler olarak bu değişimleri bilmek ve farkında olmak hem bazı
kaygılarımızı gidermek hem de onlara uygun yollarla destek olmak açısından oldukça
önemlidir.
Bu dönemde yaşanan gelişim süreci beş basamakta incelenebilir. Bunlar;





Fiziksel-Motor Gelişim
Zihinsel (Bilişsel) Gelişim
Sosyal-Duygusal Gelişim
Cinsel Gelişim
Ahlaki Gelişim‘ dir.
1) Fiziksel-Motor Gelişim:




6-9 yaş arası:
 Bu dönemde; büyüme hızını yitirmiştir.
 Dengeleri yerindedir, el kol becerileri daha da artmıştır.
 Bu yaş çocukları çok hareketlidir, enerjileri çok fazladır. Hiç
durmazlar, ancak bu hareketlilik sırasında etraftaki
tehlikelerin çok fazla farkında olmayabilirler. Davranışlarını
kontrol altına almada güçlük çekerler. Bu yaş çocukları
kendilerini zararlı aktivitelerden koruyamayabilirler. Bunun bir
sebebi, tehlikenin farkında olamayışları diğer sebebi ise kas
kontrolünün zayıf oluşudur.
Bu yaş çocuklarının etkinlik aralarında dinlenmeye ihtiyaçları vardır. Fiziksel ve
zihinsel çalışmalarda kolayca yorulurlar.
Bu yaş çocuklarının büyük kas gelişimi, küçük kas gelişimine oranla daha iyidir.
Koşmak, zıplamak gibi etkinlikleri; masa başında yapacakları yazma, kesme gibi
etkinliklere tercih ederler. Henüz küçük kaslar ve el becerileri yeterli derecede
gelişmemiş olduğu için bu çağda yapılan işler kaba saba olur.
Bu yaş çocukları küçük harfleri ve nesneleri görmede zorlanabilirler. Görsel
detayları rahatlıkla gözden kaçırabilirler.
Kemik gelişimi henüz tam olarak tamamlanmamıştır. Kemikleri kolayca çatlayabilir.
2





Bu dönemde ev dışı oyunlarının büyük bir önemi vardır. Çocuklar, özellikle, hareket
ve etkinliği gerektiren oyun ve eğlencelerden hoşlanırlar. Yeni beden becerileri
kazanmaya çalışırlar. Ağaca tırmanmaktan, ip atlamaktan, top, seksek ve bilye
oynamaktan, kar ve buz üzerinde kaymaktan zevk alırlar. Çeşitli alanlarda
arkadaşları ile yarışırlar. Koşmak, atlamak ve zıplamak, oyun zamanlarının büyük bir
kısmını alır.
Kendi sağlığını koruma işinde bir takım sorumlulukları üzerlerine alabilirler. Kendi
havlu ve bardağını kullanmayı, dışarı çıkarken havaya göre giyinmeyi, kalem veya
parmağını ağzına sokmamayı ve öz bakımla ilgili becerileri kazanmaya başlarlar.
9-12 yaş arası:
 Bu yaşlarda erken gelişen kız ve erkek çocuklar,
ergenlik çağı gelişim özelliklerini göstermeye
başlarlar. Bu değişimler çeşitli fiziksel ve hormonal
değişiklikler sonucu ortaya çıkmaktadır. Dış
görünüşlerine önem vermeye başlarlar. Ayna
karşısında geçirilen zamanlar artar, özellikle saçlara
ekstra önem verilir. Kişisel temizlik ve giysilere
verilen önem öne çıkar.
Kız çocuklarında adet kanamaları başlayabilir ya da buna hazırlık olarak çeşitli kas
spazmları yaşanabilir. Erkek çocuklarda ergenlik belirtileri daha geç ortaya
çıkmakla birlikte, vücut hormonal olarak kendini ergenlik dönemine hazırlamaya
başladığından büyüme hızlanır.
Kemiklerin hızlı büyümesinden kaynaklanan eklem ağrıları görülebilir. Boy, kilo gibi
fiziksel unsurlar önem kazanır ve bunlarla ilgili kaygılar yaşanabilir.
Küçük kasları iyi gelişmiştir. Resim, el işleri, müzik vb. çeşitli etkinliklerde daha
başarılı olurlar.
2) Zihinsel Gelişim:





6-9 yaş arası:
Konuşma yeteneği ve söz dağarcığı çok gelişmiştir. Zaman, uzay,
sayı kavramları yerleşmiştir. Hayal ile gerçek daha kolay ayırt
edilir. Somut düşünceden soyut düşünceye geçişin ilk adımları atılır.
İlköğretim çağı çocuklarının “öğrenmek-üretmek” için güdüsü çok
fazladır.
Bu çağ çocukları, konuşmaya, tekrarlamaya çok meraklıdır. Yazmaya
ilgi ve merakları daha azdır.
Çocuklar bu dönemde somut düşünme evresinde oldukları için,
çoğunlukla görerek ve yaparak öğrenirler. Bu nedenle
söylediklerinizden çok davranışlarınız önemlidir. “Sözcükleriniz” ve dolayısıyla
“konuşmalarınız” soyuttur.
Çok benzer olaylarda bile ilişkilendirme ve bilgiliyi transfer etme becerisinden
henüz yoksun oldukları için, onlarla saatlerce konuşmak yerine, doğruyu somut
olarak ve örnekler üzerinden göstermek çok daha anlaşılır olacaktır.
3
9-12 yaş arası:
 Ders ve belli yeteneklerde cinsiyet farkları görülmeye başlar. Kızlar okuma, yazma
ve genelde sözel yeteneklerde; erkekler ise şekil - uzay ilişkileri ve mekanik
yeteneklerde daha başarılı olurlar.
 Bu devrenin sonuna doğru artık çocuklar soyut düşünme dönemine girerler. Çeşitli
seçenekleri görebilme ve hipotetik düşünme yönünden gelişirler. Soyut düşünme
becerisinin pek çok yansıması olur. Örneğin sosyal ilişkilerinde çok yönlü ve felsefik
bir bakış açısı geliştirebilirler. Özellikle fen bilimlerine olan ilgileri araştırma ve
parçaları birleştirme konusunda hevesli olmalarına zemin hazırlayabilir. Bilgisayar,
matematik, fizik, kimya gibi konulara ilgi ve yeterlilikleri artar. Tarih, sosyoloji,
felsefe gibi alanlarda düşünmekten hoşlanabilirler.
 Parçaları birleştirme, bir olayın altında yatan nedenleri bulmaya çalışma gibi konular
ilgilerini çekebilir. Yaratıcılık ve üretkenlikleri artar. Deney yapmaktan ve doğa ile
ilgili gözlemlerden hoşlanabilirler. Düşünme ve olayları algılama biçimleri giderek
yetişkinlere benzemeye başlar.
3) Sosyal-Duygusal Gelişim:
6-9 yaş arası:







Bağımlılık azalmış, anne dünyanın ekseni olmaktan çıkmıştır.
Bu yaş çocukları durmadan bir şey öğrenmek, yeni bir şey denemek, beceri
kazanmak, üstünlük göstermek isterler. Övünmeye bayılırlar. Yaşıtlarıyla hem
arkadaşlık kurma isteği vardır, hem de onların arasında bir beceri ve yetenek
üstünlüğü ile sivrilmek çabasındadırlar.
Bu dönemin başında kız ve erkek çocuklar birbiriyle oynamaya devam etseler de
genel olarak en yakın arkadaşlarını gene kendi cinslerinden seçerler. Bu çağın sonuna
doğru kız ve erkek çocukların ilgileri ve oyun etkinlikleri ayrılmaya başlar. Kızlar ve
erkekler ayrı gruplar halinde birbirlerinin karşısına çıkar ve aralarında tartışmalar
ve anlaşmazlıklar olabilir.
Arkadaş seçiminde daha titiz olmaya başlarlar. 1-2 tane
iyi ve sürekli arkadaşları olabilir, bunun yanında
sevmedikleri ve uzak durmayı yeğledikleri arkadaşları da
vardır. Sırdaş olmak çok önemlidir, ancak çok iyi sır
sakladıkları söylenemez.
Özellikle okul uyumunda arkadaşlarının rolü büyüktür.
Okulda arkadaş ilişkileri iyi gidiyorsa, okulu oldukça severler ama ilişkilerinde ters
giden bir şeyler varsa okula gitmek istemeyebilirler ya da gönülsüz giderler.
Arkadaşlarının düşüncelerini çok önemserler ama ilişkileri için verdikleri kararları
çabuk unuturlar.
Küçük grup oyunlarını severler, ancak bu devrede ahlaki gelişim yönünden kuralları
kesin ve değişmez olarak algıladıkları için, grup oyunlarında kuralların
değiştirilmesine tepki verirler.
İki kişi oynarken her şey yolundayken ortama üçüncü birinin girmesi işleri
karıştırabilir. Burada daha çok birinci tercih olamama kaygısı hakimdir. Bu yaş
çocuklarının hemen hepsinde arkadaşları tarafından ilk tercih edilen kişi olma isteği
4






vardır. Üç ya da daha fazla kişinin olduğu oyun gruplarında, lider olan kişiyi
çekememe, onun koyduğu kurallara isyan etme ama bunun yanında onunla arkadaş
olmaktan vazgeçememe gibi çelişkili tepki ve duygular yaşayabilirler. Kuralların
bozulmaması ya da sadece kendileri tarafından değiştirilmesi gibi egosantrik bir
yaklaşımları vardır. Bu daha çok, henüz kendini değerlendirme becerisine sahip
olamayışlarından kaynaklanır.
Kavgaları ve sürtüşmeleri sık sık olur. Bu yaşlarda erkek çocukların fiziksel
saldırganlığı, kız çocukların ise sözel saldırganlığı daha çok yeğlediği gözlenir.
Birbirlerine karşı oldukça acımasız eleştiri ve davranışları olabilir. Çok radikal
kararlar verip, bunları uygulamaktan derhal vazgeçebilirler. İçinde bulundukları
grupta prim yapan davranışları fark edip benimseyebilirler ve bunlar gerçekten
diğerlerine karşı çok acımasızca olabilir.
Bu yaş çocukları eleştirilere karşı çok hassastır. Özellikle öğretmen onlar için
hayatlarındaki en önemli kişilerden biridir. Ondan gelecek destek ve övgü çocuklar
için çok önemlidir. Bu yaş, çocuğun kendini kolayca “üretken” veya “beceriksiz”
hissedeceği bir devredir.
Bu yaş çocukları kolayca motive olurlar. Sadece yapılması istenilen şeyin, nasıl
söylendiği önemlidir. Hemen heveslenirler ama bu hevesleri kısa sürer.
Karşılarındaki kişilerin duygularına karşı çok hassastırlar. Özellikle yakın çevrelerini
“hayal kırıklığına uğratmaktan” çok korkarlar.
Aile içinde olan biteni izlemeye başlar ve gerginliklerden uç sonuçlar çıkarabilirler.
Örneğin anne-babanın basit bir tartışmasını boşanmayla sonuçlanabilecek trajik bir
olay olarak algılayabilir; kendilerine suçlanma payı çıkarıp, kaygı duyabilirler.
Korkuların konusu çoğu kez cin, cadı, hortlak, şeytan gibi hayal mahsulü şeylerdir.
Çocuklar bunların karanlık yerlerde, kapalı odalarda bulunduklarına inandıklarından,
karanlıktan, bodrumdan, tavan arasından ürkerler. Anne-babaları veya arkadaşları
tarafından sevilmemekten, annelerini kaybetmekten, okula geç kalmaktan veya
ödevlerini yetiştirememekten korkarlar. Anlatılan masallar ve hikayeler, okunan
kitaplar, görülen filmler, bu korkuların kaynağı olabilir. Bu dönemin sonuna doğru
genel olarak korkular ve endişeler azalır.

Oyun kartı biriktirme, şeker ve sakızlardan çıkan ve bizim için anlamsız gibi görünen
şeyleri biriktirmek onlar için önemlidir.

Birbirinin sıskalığı, şişmanlığı ve kusurlarıyla alay etme davranışına sıklıkla rastlanır.
Başkasının güçsüzlüğünü, eksiğini bulup çıkardıkça, kendilerini daha güçlü görürler.

Vurdulu-kırdılı macera filmlerine düşkünlük artar. Oyunlarında kahramanları, üstün
rolleri yaşarlar. Resimlendirilmiş öykülere, fıkralara merak sararlar.


9-12 yaş arası:
Bu
yaş
çocuklarının
davranışlarının,
değerlerinin
oluşmasında arkadaşları çok önem kazanmaya başlamıştır.
Bir gruba ait olma bilinci oluşmaya başlamış ve ait olduğu
grupta tercih edilen biri olma arzusu önem kazanmıştır.
Bu dönemde grup normları daha önemli hale gelir ve
5





değiştirilmesi zordur. Grup kurallarına uymadıkları hallerde dışlanma tehlikesiyle
yüz yüze gelebilirler ve bu onları çok kaygılandırır.
Arkadaşlarına daha fazla anlam yükler ve kaybetmekten daha fazla korkarlar. Bu
yaşlarda arkadaşlar, sadece oyun oynanan kişiler değillerdir. Sosyal destek
alınabilecek, ortak ilgileri olan, sırların paylaşıldığı, bireysel kararlarda etkili bir
grup arkadaşlığı oluşmaya başlamıştır. Artık üç ya da daha fazla kişiden oluşan
grupları ikili ilişkiye tercih ederler.
Arkadaşlık ilişkilerinden beklentileri yüksektir, hem sosyal alanda destek beklerler
hem de entellektüel düzeylerine uygun bir paylaşımı arzularlar. Bu dönemde telefon,
msn ve mesaj trafiğinde gözle görülür bir artış olur.
Başkalarının duygularını anlama ve paylaşma becerisi artar. Sadece söylenenleri
değil, artık vücut dilini de yorumlamaya başlarlar. Karşısındakinin bakışlarındaki
anlama daha duyarlı olup, yüz ifadesini okumaya daha fazla çaba harcarlar. Bu
dönemde olayları sadece kendi boyutundan değil, karşısındaki kişinin bakışıyla da
görmeye çalışma çabası vardır.
Yaşıtlarının çok önem kazanması sonucunda çocuklar, olumlu özelliklere sahip
yaşıtlarından oluşan bir grubun üyesiyse, arkadaşlarından olumlu yönde; aksine
olumsuz olarak nitelenebilecek özelliklere sahip bireylerden oluşan bir grubun
içindeyse, arkadaşlarından olumsuz yönde etkilenebilir.
Davranış problemleri bu yaşlarda, özellikle erkek çocuklarda, en yüksek düzeydedir.
Fiziksel kavgalar, yaralanmalar görülebilir.
4) Cinsel Gelişim:





6-9 yaş arası:
 Ruhsal gelişimi yolunda giden bir okul çocuğunda cinsel kimlik
iyice belirmiştir. Kızlar kız özelliklerini, erkekler erkek
özelliklerini, anne-baba ile özdeşim sonucu kazanmışlardır.
 Bu çağda önemli bir değişiklik, cinsel merakların yatışması ve
durgun bir döneme girmesidir. Oyun çağındaki gibi annebabaya soru sormazlar, cinsel konulardan kaçar gibidirler;
ancak günümüzün değişen koşulları ve artan uyarıcı düzeyi
nedeniyle bu dönemin artık eskisi kadar sakin ve uykuda
geçmediğini görebiliyoruz.
Her ne kadar hemcinsleriyle oyun oynasalar da, karşı cinsin ne yaptığıyla ilgili merak
sahibidirler. Hatta zaman zaman karşı cinsten arkadaşlarının cinsiyet özellikleriyle
ilgili meraklarını giderecek oyunlar, şakalar ortaya çıkabilir.
9-12 yaş arası:
Fiziksel ve hormonal değişimlere bağlı olarak; cinsel farklılıklara, karşı cinse ve
genelde cinselliğe karşı ilgi ve soruları artar.
Meraklarının artmasıyla beraber bu konuyla ilgili araştırmaları da artar. Çeşitli
kaynaklardan bu konularla ilgili bilgi edinmeye çalışırlar. Edindikleri bilgileri
birbirleri ile paylaşırlar. Bu bilgiler arkadaş grubu içinde onlara güç ve itibar sağlar.
Cinsellik içeren sözleri kullanmayı denerler.
Cinselliğe ilişkin şakalar, fıkralar kendi aralarında sohbet konusu oluşturur.
6
5) Ahlak Gelişimi:



6-9 yaş arası:
Bu yaş çocukları, şikayet etmeyi de çok severler. Bu onların ahlaki gelişimde
kuralları katı bir biçimde algılamalarından ve davranışın ardındaki niyeti henüz
dikkate alamamalarından kaynaklı olabilir.
Çocuklarda, iyilik ve kötülük kavramları önce ana babanın beğendiği ve beğenmediği
davranışları ile ilgili olarak gelişir. Bir davranış, anne-babanın beğenip
beğenmemesine göre iyi veya kötü sayılır. Ancak bu çağda iyilik ve kötülük
kavramları daha genişler ve genelleşir. Çocuklar, “Söz dinlemek ve yardım etmek
iyidir”, “Başkalarına zarar vermek fenadır.” gibi bir takım değer yargılarına
varabilirler. Çocuklar, davranışlarının büyükler tarafından beğenilmesine önem
verirler, bunların daima doğru ve iyi olarak değerlendirilmesini isterler. Yanılmak,
kusurlu görülmek onları çok endişelendirir.
Bu dönemde çocukların ahlaki yargılarında benmerkezcilik
egemendir. Bu dönem “ceza-boyun eğme” evresidir. Kurallara,
cezalandırılmamak için boyun eğilir, kuralların doğruluğuna
inanıldığı için değil. Çocuklar bu evrede bir davranışın doğru
yada
yanlış olduğuna ilişkin
bir yargıda bulunurken, o
davranışın sonuçlarına bakarlar. Cezalandırılmışlarsa yapılan
davranış doğru değil, cezalandırılmamışlarsa doğrudur. Daha
ileriki yaşlarda “bireyselcilik ya da çıkarcılık” evresi başlar. Bu
evrede de çocuklar bir davranışı kendi açısından yararlı
buluyorsa, o davranış doğrudur. “Benim için faydalı olan her
şey doğrudur” anlayışı, ya da “birine bir şey vermiş isem, onun da karşılığını vermesi
gerekir” şeklinde bir ahlak anlayışı egemendir. Eğitim ve soyso-kültürel yönden az
gelişmiş ülkelerde ne yazık ki insanların çoğunluğu, ahlak gelişimi açısından bu
düzeyin üstüne çıkamazlar.
9-12 yaş arası:
 On iki yaş civarında egosantrik yaklaşım yavaş yavaş yerini daha hakça bir bakış
açısına bırakmaya başlar. Haklı olandan taraf olma erdemli bir davranış olarak
algılanır. Bilişsel gelişime paralel olarak, insan ilişkilerinde daha felsefik bir bakış
açısı geliştirebilirler. İnsan ilişkileri daha karmaşık gelmeye ve üzerinde düşünmeye
değer olarak algılanmaya başlar.
 On yaşlarında başlayan bu dönemde birey, dış dünyaya ve olaylara kendi dışındaki
bir bakış açısından yaklaşabilmeye başlamıştır. Bu evrede çocuğun
ahlaki
çıkarımları, kişiler arası ilişkilerdeki karşılıklı beklentiler çerçevesinde gerçekleşir.
Birey kendisinden beklenen davranışı göstermenin doğru olduğu yargısındadır ve
anne-babası, öğretmeni ve arkadaşlarının kendisinden beklediği gibi davranırsa,
onların sevgisini kazanabileceği, onlar tarafından takdir edilerek kabul görebileceği
düşüncesindedir.
7
Bültenimizin başında da belirttiğimiz gibi gelişimsel özellikler; kişiden kişiye,
kültürden kültüre ve çağın değişen koşulları ile farklılıklar gösterse de anne-babalar
olarak bize, çocuğumuzun neler yaşadığı ve ileriki dönemlerde neler ile karşı karşıya
kalacağı konusunda önemli ipuçları verebilir.
Bu konuda sizlerin bilgilerinize ufakta olsa katkı sağlamış olduğumuzu
umuyoruz.
Saygılarımızla.
Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi
Yararlanılan Kaynaklar:
Yavuzer, Haluk (1993). Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi: İstanbul.
Yavuzer, Haluk (2000). Okul Çağı Çocuğu. Remzi Kitabevi: İstanbul.
Yörükoğlu, Atalay (1992). Çocuk Ruh Sağlığı. Özgür Yayın Dağıtım: İstanbul.
Önerilen Kaynaklar:
Mayle, Peter. Ben Nereden Geldim? Sistem Yayıncılık, İstanbul.
Mayle, Peter. Bize Neler Oluyor? Sistem Yayıncılık, İstanbul.
Martin, Mıchael. Çocuğunuzun Okulla İlgili Sorunlarını Çözebilirsiniz. Sistem Yayıncılık,
İstanbul.
8