Para Piyasaları (Finans Piyasaları): Ekonomide mal

B.E.A.
Para Piyasaları (Finans Piyasaları):
Ekonomide mal-hizmet piyasalarının yanında para piyasaları bulunmaktadır. Bu piyasanın
amacı mal piyasasının (reel veya üretim piyasaları) ihtiyaç duyduğu ihtiyaçları karşılamaktır.
Para Talebi:
Para talebi ekonomik bireylerinin yanlarında bulundurmak istedikleri para miktarıdır.
Ekonomik bireylerin para talebine tesir eden iki neden vardır;
a) Nominal gelir
b) Piyasa faiz oranı
Ekonomik bireyler nominal gelirleri arttıkça yanlarında daha fazla, nominal gelirleri azaldıkça
yanlarında daha az para bulundurmak isterler. Diğer yandan ekonomik bireyler faiz oranları
arttıkça paralarını yanlarında tutmak istemezler. Öte taraftan faiz oranları düştükçe paralarını
yanlarında bulundurmak isterler.
MT = $Y L(i)
Yani toplam para talebi gelir ile doğru orantılı, faiz oranı ile ters orantılıdır. Nominal gelirdeki
artış beraberinde para talep eğrisinin sağa kaymasına neden olmaktadır.
Faiz Oranı
Para Talebi
Faiz oralarındaki değişme ise talep eğrisi üzerinde değişime neden olmaktadır.
Faiz Oranı
Para Talebi
Bir ekonomide toplam para talebi toplam para arzına eşittir.
MA = $Y L(i)
(Para Piyasası Dengesi)
Para arzı bir ekonomide dışsal bir değişkendir. Yani para arzını artış veya azalışına etki eden
bir değişken yoktur. Bu sebeple para arz eğrisi dikey pozisyonda bulunmaktadır. Para arzı
konusunda merkez bankası yetkilidir.
Faiz Oranı
Para Arzı
Faiz Oranı
Para Talebi
Piyasadaki Para Miktarı
Para arzında yaşanan artış arz eğrisinin sağa, azalış ise arz eğrisinin sola kaymasına neden
olur.
Faiz Oranı
Para Arzı
Faiz Oranı
Para Talebi
Bir ekonomide para arzının artışı faiz oranlarının düşmesine neden olurken para arzında
yaşanan gerilemeler faiz oranlarının yükselmesine neden olmaktadır.
Merkez Bankası Müdahaleleri:
Merkez Bankası piyasaya Açık Piyasa İşlemleri adı altında müdahalede bulunur. Merkez
bankası hazinenin ihraç etmiş olduğu borç senetlerini (tahvil) piyasadan (bankalardan) satın
alır ve bedelini bankalara öderse bu genişletici piyasa işlemi olarak kayıtlara geçer, eğer
merkez bankası piyasaya elindeki tahvilleri satar piyasadan para çekerse buna da daraltıcı
piyasa işlemleri denir.
Merkez bankasının da aynı firmalar gibi bir bilançosu vardır. Merkez bankasının elindeki
tahviller bankanın aktiflerini temsil ederken, piyasadaki dolaşımdaki para bankanın pasifini
oluşturmaktadır. Merkez bankası piyasadan tahvil satın aldığı zaman aktifindeki tahvil artar
iken öte taraftan bu tahvilleri satın almak için para basarak bu tutarı piyasaya sunmaktadır.
Aktif ve pasif hanesi beraber artmaktadır. Merkez bankası tahvil satarsa aktiflerindeki tahvil
azalır ve piyasadan para çekmiş olur. Tahviller hazine tarafında piyasaya sunulur. Üzerinde
bir tutar vardır. Örneğin 1100 TL. Bu tahvili hazine 1000 TL’den satar. Vade sonunda tahvili
kim satın aldıysa ona 1100 TL öder. Böyle bir durumda faiz oranı
Faiz=(1100-1000)/1000= 0.10 x 100 = % 10 olur.
Merkez bankası para basar ve bu para ile piyasadan tahvil satın alırsa tahvile yönelen talebin
artması sonucu tahvilin piyasa fiyatı yükselir. Böylelikle tahvilin faizi düşer ve piyasada faiz
oranları azalır.
Merkez bankası piyasadan para çekmek istediği zaman piyasaya tahvil arz eder, böylelikle
tahvilin fiyatı düşer ve böylelikle faiz oranı yükselir.
Gelişmiş Model:
Bankalarında dahil olduğu gelişmiş bir modelde bankalarında aynı insanlar gibi para talebinde
bulundukları görülmektedir. Bankalar müşterilerinden sağladıkları kaynakları mevduat
hesaplarında saklamaktadır. Bankalar Merkez Bankası tarafınca tayin edilen bir oranda bu
mevduatların belirli bir oranını karşılık oranında saklamak zorundadırlar. Bu nedenle bankalar
da karşılık miktarında parayı talep ederler. Böylelikle piyasadaki toplam para talebi iki
kalemden oluşmaktadır
a) Piyasa tarafından talep edilen para talebi
b) Bankalarca karşılık miktarı kadar talep edilen para talebi
Bu gelişmiş modelde merkez bankasının bilançosunun aktif kısmında tahviller dururken pasif
kısma piyasadaki para kaleminin yanına karşılıklar eklenmektedir.
Piyasada faaliyet gösteren bankaların aktiflerinde karşılıklar, krediler ve tahviller
bulunmaktadır. Bu bankaların pasiflerinde ise mevduatlar bulunmaktadır.
Genişmiş Para Talebi:
Bir ekonomide toplam para talebi
MT=$Y L(i) dir.
Bu toplam para talebi piyasadaki nakit ve bankalardaki vadesiz mevduatların toplamından
oluşmaktadır. Ekonomik bireyler paralarının bir kısmını ( c oranını) nakit olarak tutarlarken
paralarının geri kalan kısmını da bankalarda tutmaktadırlar.
Nakit Tutulan Para:
CUd = c MT
Vadesiz Mevduat Tutulan Para:
Dd = (1-c) MT
(0 < c < 1)
Bankalar müşterilerinin vadesiz mevduat hesaplarına yatırdıkları Dd tutarındaki paranın
Merkez Bankasınca belirlenen bir oranını (θ) karşılık ayırmak zorundadırlar.
Karşılık Tutarı (R):
R=θD
Denklemde D’yi yerine koyarsak;
Talep Edilen Karşılık Tutarı (R):
Rd= θ (1-c)Md
Sonuçta Merkez Bankası Parasına Yönelen talep dolaşımdaki para ile banka karşılık tutarları
toplamından oluşmaktadır:
Hd=CUd+Rd
Hd Merkez Bankası Parasına olan talep,
Hs Merkez Bankası Parası arzıdır.
Denklemde CUd ve Rd’yi yerlerine koyarsak
Hd = cMd + θ (1-c)Md olur
Md parantezine alırsak
Hd = Md (c+ θ - θc) olur
Parantez içini de θ parantezine alırsak;
Hd=Md(c+ θ(1-c) olur.
Md para talebi yerine değerini yazarsak;
Hd=$Y L(i) [(c+ θ(1-c)] olur.
Sonuçta Ekonomide Merkez Bankası Para arzı, Merkez Bankası Parasına yönelen talebe
eşittir:
Hs = Hd=$Y L(i) [(c+ θ(1-c)]
Faiz Oranı
Para Arzı Hs
Faiz Oranı
Para Talebi Hd=CUd+Rd
Hs =$Y L(i) [(c+ θ(1-c)] ise
1/[(c+ θ(1-c)] Hs = $Y L(i) olur.
1/[(c+ θ(1-c)] para çarpanı olarak isimlendirilmektedir. Bir ekonomide Merkez Bankası Para
Arzı ile para çarpanın çarpımı sonucu piyasa para talebi hesaplanmaktadır.