Hayvanlarda Kimyasal Kontrol

Hayvanlarda Kimyasal Kontrol
timus
PANKREAS
Adrenaller
Tiroyit
Hipofiz ve Hipotalamus
• Hipofiz; beynin hemen altında yer alan bir bez,
ön ve arka lobtan oluşur.
• Arka hipofiz, oksitosin ve vazopressin
hormonlarını salgılar.
– Oksitosin uterusun kasılmasını sağlayarak doğumu
başlatır.
– Vazopressin arteriyollerin kasılmasına neden olur,
kan basıncı yükselir. Böbrek tübüllerinin daha fazla
su geri emmesini sağlar.(20lt)
Epifiz (Pineal) Bezi
• Epifiz ön beynin arka kısmında yer alır. Aşağı
omurgalılarda ışığa duyarlı (sinir impulsları
iletir) ve melatonin salgılar. Memelilerde ise
melatonin salgılar fakat ışığa duyarlı değil.
Melatonin ön hipofizden gonatropik
hormonların salgılanmasını etkiler. Melatonin
ayrıca beynin biyolojik ritmlerle ilgili
kısımlarını da etkiler. Kış depresyonumelatonin üretimin aşırı olması duyarlılık
• Ön hipofiz: salgılanan bazı hormonlar
• Prolaktin: (PRL) bebeğin doğumunu takiben
annede süt yapımını uyarır.Süt yapımının
devamı emmeyle oluşan mekanik uyarıma
bağlıdır.
• Büyüme Hormonu (BH veya STH): tiroid
hormonu ile birlikte büyümede kritik bir rol
oynar.
• Hipotalamus:
• Hipotalamustan salgılanan hormonlar ön
hipofizin hormon salgılamasını düzenler.
Hormonal Etki Mekanizmaları
• Hormonlar hedef hücrelere çeşitli yollardan
girerler. Steroyitler hücre zarını doğrudan veya
reseptöre bağlanarak girerler. Daha sonra
hormonun etkisini göstermesi için DNA’ya
bağlanırlar. Bazı hormonlarsa hücre içine hiç
girmeden dış reseptörlere bağlanırlar.
• Steroyitler hedef hücrenin genetik
materyaliyle etkileşir ve çekirdekten
ribozomlara protein sentezi için hangi
komutların gönderileceğini belirler.
Lokal Kimyasal Aracılar:
• Histamin: Bağ dokudaki mast hücrelerince
yapılır. Bölgedeki kılcal damarların
genişlemesini ve geçirgenliğin artmasını
sağlarlar. Soğuk algınlığına bağlı burun
dokusunun şişmesi histamin etkisi sonucudur.
Allerjiler
• Prostaglandinler: düz kasların kasılma ve
gevşemesi, kan damarlarının kasılma ve
gevşemesi, bağırsak hareketlerinin uyarlması
vs.
• Nitrik oksit: bu gaz makrofajlar tarafından
yabancı hücreleri öldürmekte kullanırlar. Düz
kasların gevşemesini ve kan basıncının
düşmesini sağlar
• Endorfinler: kan akımıyla taşınırlar, asıl
hedefleri sinir hücreleridir. Elektriksel
aktiviteyi etkilerler. Ağrı dindirici opiatlar
• Çevredeki kimyasal ve fiziksel değişikliklerin sinirsel
mekanizmalara dönüştürülmesine duyu
dönüştürülmesi diyoruz.
• Basınç ve sıcaklık değişimleri, kimyasal değişimler,
ışık, elektrik, magnetik alan gibi çevresel değişiklikler
almaç hücrelerin depolarize veya hiperpolarize
olmalarına neden olur.
• Almaçlar farklı yanıtlar oluşturur. Gerilme-almaç
hücreleri sadece uyarıldıklarında impuls çıkarırlar.
Duyu hücreleri ise uyarılmadıklarında bile düşük
belirli bir bazal hızda impuls çıkarırlar.
Duyusal ve Motor Mekanizmaları
Duyu Alınması
• Duyu reseptörlerince alınan duyular beyne
iletilmeden önce elektriksel uyarılara
dönüştürülür. Talamusa gider
• Temporal bölgeler – ses yada gördüğümüz
nesneler ile ilgili veriler
• Pariyetal bölge – nesnelerin hareket ve
yerleşimleri ile ilgili bilgiler
• Beyin duyuları algıladığında bunları yorumlar –
renk koku ses ve tat beyin tarafından
oluşturulur.
• Duyu reseptörlerinin çoğu özelleşmiş nöron
veya epitel hücreleridir.
– Dış reseptörler: (eksteroreseptör): sıcaklık, ışık,
basınç gibi vücut dışı uyarılara duyarlı
– İç reseptörler (interoreseptör): kan basıncı veya
vücut pozisyonu gibi içsel uyarılar
• Reseptör hücreler 4 işlevde uyarıları sinir
sistemine iletir; duyunun dönüştürülmesi,
yükseltilmesi, iletilmesi, bütünleştirilmesi
1. duyunun dönüştürülmesi: uyarının zar
potansiyeline dönüştürülmesi
2. Yükseltilmesi: zayıf olan uyarının sinir
sistemine taşınabilecek seviyede
yükseltilmesidir.
3. İletilmesi: uyarının merkezi sinir sistemine
iletimi
4. Bütünleştirilmesi: bir tip duyu adaptasyonu –
uyarı sürekli olursa tepki azalır. (olmadan
kalp atıışını sürekli duymak veya kıyafetleri
sürekli hissetmek)
• Gerilme Almaçları uyarı şiddetine bağlı olarak belirli
hızda uyarı çıkarırlar.
• Duyu hücrelerinde ise adaptasyon (uyum) vardır.
Yüksek hızda başlayan uyarı zamanla hücrelerin daha
az duyarlı hale gelmesiyle azalır. ( derideki sıcaklık
duyu hücreleri)
• yavaş uyum gösteren almaç hücreleri, uyum sürecine
göre; fazik (hemen uyum sağlayan) hücreler ve tonik
(uyum sağlamayan) hücreler. Toniklere örnek eklem
almaç hücresi, kastaki yüklenmeyi uyum sağlamadan
doğrulukla saptar.
• Duyarlı oldukları enerji tipine göre reseptörler
5 çeşittir;
– mekanik reseptörler: basınç, dokunma, gerilme,
hareket, ses. Ör: kıl hücresi
– ağrı reseptörleri,
– sıcaklık reseptörleri,
– kimyasal reseptörler: beyindeki ozmoreseptörlerin
kandaki toplam madde yoğunluğunu algılayıp
ozmolarite artışında susuzluk duygusunu uyarması
– elektromanyetik reseptörler: görünür ışık, elektrik,
mıknatıs gibi elektromanyetik enerji tiplerini
algılar
Derinin Duyu Almaçları
• Omurgalıların derisinde birkaç çeşit duyu
almacı vardır. Dokunma, basınç, sıcak, soğuk,
ve ağrı almaçları. Almaçların dağılımı
işlevselliğe bağlı olarak değişir.
• Ağrı almaçları soğuk algılayan almaçlardan 30
kat fazla , soğuk algılayan almaçlar sıcaklık
algılayanlardan 10 kat fazla
• Almaç dağılımı tekdüze değil
Proprioseptorlar ve İç Duyu Almaçları
• Vücudun kendi durumu hakkında bilgi alma amacına
hizmet ederler.
• Kas ve tendonlardaki gerilme almaçları proprioseptörler. Kas gerilimindeki değişimlere
duyarlı. Vücudun çeşitli kısımlarındaki hareket ve
pozisyonları merkezi sinir sistemine impuls olarak
gönderirler.
• İç duyulardan sorumlu almaçlar iç organlarda yer
alırlar. Genelde otonom sinir sistemi bu almaçlara
yanıt verir. Bazıları ise susuzluğun ve mide
bulantısının hissedilmesinde etkendirler. Kalp atışının
otomatik kontrolu
Tat ve Kokunun Hissedilmesi
• Kemoreseptörler sorumludur. Tat ve koku
reseptörlerinin eş zamanlı ürettiği his – tat.
• Tat almakla görevli almaçlar dilin üst
yüzeyinde bulunan tat alma tomurcukları
içerisinde yer alırlar. 4 temel tat duyusu; tatlı,
tuzlu, ekşi ve acı. Tatlı ve tuzlu dilin önünde,
acı dilin gerisinde ve ekşi dilin yanlarında yer
alır.
• Almaç hücreleri sinir değil fakat sinir liflerinin
uçları bu almaç hücrelerine yakın geçer ve
uyarılmayı takiben sinir lifinde impuls oluşur
• Tat alımında bireysel farklılıklar vardır. Bireyler
şeker, acı ve ekşiyi farklı tolere ederler.
• Koku: koku almaçları gerçek sinir hücreleridir.
Hücre gövdeleri epitel tabakası içine
gömülüdür. İnsan 10.000 kokuyu ayırt edebilir.
Insanda 100-1000 özgül almaç olduğu
düşünülmektedir. Koku avlanmada, kokuya
bağlı kaçma, çiftleşme amaçlı eş bulma, saldırı,
Görme Duyusu:
• Hayvanların hemen hemen hepsi ışığa yanıt
verir. Tek hücreli hayvanlarda bile ışık
şiddetine bağlı değişimler gözlenir. Yer
değişimi gibi. İçerdikleri bir pigment ışıkla
kimyasal reaksiyon verir. Fotoreseptör. Birçok
omurgasızın almaçları da göz olarak işlev
görmez. Işık şiddeti algılama fakat görüntü
oluşturmama.
• Göz tipleri:
– Çukur göz: planaria’da ışık kaynağı ve yüksekliğini
belirler. Görüntü oluşturmaz
Bileşik gözler: (bal arıları) her biri ommatidium adı verilen
değişikliğe uğrayarak tüp şeklini almış ve sıralar halinde
düzenlenmiş çok küçük göz çukurları.
• Herbir ommatidiumun kristal konisi ve merceğinden
geçen ışık retiküler hücreler olarak bilinen 7-9 adet ince
almaç hücresine odaklanır.
• Rhabdomer denilen özel bir alan bu hücreler boyunca
uzanır ve ışığa duyarlı pigmentlerin yayıldığı mikrovillüs
tabakasına sahiptir. Rhabdomerler spektrumun belli
kısımlarını absorblarlar.
• Bileşik gözler küçük ve hafif dolayısıyla uçan böcekler
için avantaj teşkil eder. Çok hızlı ayrıntıları görebilmeyi
sağlarlar.
Kamera gözler:
• omurgalılar ve yumuşakcalar. 2 tip; iğne deliği
ve mercekli göz.
• İğne deliği göz, küçük bir delikle dışarı açılan
basit bir çukur gözdür. Nadir rastlanır. Gelen
ışık delikten geçer ve arkada dizilmiş almaç
hücrelerin (retina) üzerine düşer. Az ışık geçişi
bir dezavantaj, ışık geniş olsa görüntü bulanık
olur.
İğne deliği göz
• Mercekli göz: ışığın geçtiği daha geniş bir
açıklık vardır. Mercek görüntüyü retinaya
odaklar fakat herhangi bir zamanda sadece
belirli mesafedeki bir nesneye odaklanabilir.
• Kuşlar, memeliler ve bazı sürüngenler göz
merceklerinin biçimini değiştiren kaslara
sahiptirler.
• Balıklar da ise tüm merceklerini retinaya
yaklaştırma veya uzaklaştırmak suretiyle
odaklama yaparlar. Kamera göz hacimce
fazladır bal arısı vs dezavantaj
• İnsan gözü: küre şeklinde bir merceği vardır ve
yaklaşık 2.5cm çapındadır. Göz sclera denilen
dayanıklı ve esnek bir kılıf ile çevrilir. Skleranın
ön kısmı saydam ve kıvrıktır (kornea).
• Skleranın iç tarafında choroid adı verilen çok
sayıda kan damarı bulunan koyu pigmentli
doku tabakası vardır. Koroyit göze kan sağlar
ve ışığı absorblayarak ışığın içeriden
yansımasını engeller böylece görüntü
bulanıklaşmaz. Gececil canlılar için bu tabaka
yansıtıcıdır ve kedi gözlerinin karanlıkta
parlamasından sorumludur.
• Sklera ve korneanın birleşme yerinin hemen
gerisinde koroyit biraz daha kalınlaşır kendi
içine gömülü düz kaslar içerir buraya silli cisim
denir. Silli cisimin önünde koroyit, göz küresinin
yüzeyinden ayrılarak iris adı verilen pigmentli
doku halkasını oluşturur. Halka kas hücreleri
kasıldığında iris merkezindeki açıklık (göz bebeği
– pupil) küçülür. (fotoğraf makinalarındaki
mercek). Mercek, göz bebeğinin hemen
gerisinde askı ligamentleri ile askıya alınmıştır.
Merceğin biçimi buraya bağlanmış bir sıra küçük
kasla kontrol edilir. Esneklik yaşla birlikte azalır.
• Retina; almaç hücrelerini içerir ve koroyidin iç
yüzeyini örten ince tabakadır. Almaçlar çubuk
ve koni olmak üzere 2 tiptir. Çubuk hücreler
ışığa karşı aşırı duyarlıdırlar, mum ışığında
görme yeteneği kazandırırlar. Koni hücreleri,
retinanın merkezinde yoğundurlar ( bu alan
fovea olarak bilinir) ve ayrıntıları görmemizi
sağlar.
• Retinadaki çubuk ve koniler kısa duyu
nöronları ile, duyu nöronları da retinadaki
gangliyon hücreler ile sinaps yapar.
56
57
58
59
Edinilmiş (Kazanılmış) Bağışıklık
• Kazanılma yöntemine göre gruplandırılır.
– Aktif bağışıklık: antibadi (Ig) üretimine yol açan
yabancı bir madde ile temas sonucu oluşur
– Pasif : bir başkasından antibadi alımı ile oluşur.