6.2 Gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin ve
advertisement
Ek I KAPSAM, TARİFLER VE KISALTMALAR, AT (EC) TİP ONAYI BAŞVURUSU, ÖZELLİKLER VE DENEYLER VE İMALATIN UYGUNLUĞU 1 Kapsam (Değişik:RG-22/12/2009-27440) Bu Yönetmelik; bütün motorlu araçların gaz ve parçacık hâlindeki kirleticilerine, emisyon kontrol cihazlarının faydalı ömrüne, dolaşımdaki araçların ve motorların uygunluğuna, araç üzerinde teşhis (OBD) sistemlerine ve Hafif Yolcu ve Ticari Araçlardan Çıkan Emisyonlar (Euro 5 ve Euro 6) Bakımından ve Araç Tamir ve Bakım Bilgilerine Erişim Konusunda Motorlu Araçların Tip Onayına İlişkin Yönetmeliğe ((AT) 715/2007) göre tip onayı verilen M1, N1, N2 ve M2 kategorisindeki araçların motorları hariç olmak üzere, 4 üncü maddede belirtilen motorlara uygulanır. Bu Yönetmeliğin 2008/74/EC Direktifi doğrultusundaki değişikliğin yürürlüğe girmesinden itibaren referans kütlesi 2610 kg’ın altındaki N1, N2 ve M2 kategorisi araçlarda, yeni onaylar için Hafif Yolcu ve Ticari Araçlardan Çıkan Emisyonlar (Euro 5 ve Euro 6) Bakımından ve Araç Tamir ve Bakım Bilgilerine Erişim Konusunda Motorlu Araçların Tip Onayına İlişkin Yönetmeliğin ((AT) 715/2007) 9 uncu maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarındaki tarihlere kadar ve tip onayı mevcut araçların kapsam genişletmeleri için söz konusu Yönetmeliğin aynı maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarında belirtilen tarihlere kadar tip onayı verilmeye devam edilir. 2 Tarifler 2.1 Bu Yönetmeliğin amaçları bakımından aşağıdaki tarifler uygulanır: Motorun (motor grubunun) onayı Gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyon seviyesi bakımından bir motor tipinin (motor grubunun) onayı. Yardımcı emisyon kontrol stratejisi (AECS) Araç hızı, motor devri, kullanılan vites, emme sıcaklığı ve emme basıncı gibi belirli bir ortam veya çalışma şartına göre belli bir amaç için faaliyete geçen veya temel emisyon stratejisini değiştiren bir emisyon kontrol stratejisidir. Temel emisyon kontrol stratejisi (BECS) AECS faal hale gelmedikçe, motor devri ve yük çalışma aralığı boyunca faal olan emisyon kontrol stratejisi. BECS için örnekler aşağıda verilmiş olup, bunlarla sınırlı değildir: - Motor zamanlama haritası, - EGR haritası, - SCR katalitik konvertör ayıraç dozajlama haritası. NOx giderme – Parçacık filtresi birleşimi Azot oksitleri (NOx) ve parçacık kirleticileri (PT) eş zamanlı olarak azaltmak üzere tasarımlanan bir egzoz çıkış sonrası iyileştirme sistemi. Sürekli kendini temizleme Sürekli olarak veya her bir ETC deneyinde en az bir defa meydana gelen bir egzoz çıkış sonrası iyileştirme sisteminin kendini temizleme işlemi. Böyle bir kendini temizleme işlemi, özel bir deney işlemini gerektirmeyecektir. Kontrol alanı A ve C motor devirleri arasında ve % 25’ten % 100’e kadar yük arasındaki alan. Beyan edilen azami güç (Pmax) Tip onayı başvurusunda imalatçı tarafından beyan edilen EC kW cinsinden (net güç) azami güç. Beyin stratejisi - Aracın normal çalışmasında ve kullanımında makul olarak karşılaşılması beklenebilecek şartlar altında BECS ile ilişkili emisyon kontrolünün etkinliğini azaltan bir AECS, - Standard hale getirilmiş bir tip onayı deneyi üzerindeki çalışma ile diğer çalışmalar arasında ayrım yapan ve uygulanabilir tip onayı prosedürlerinde önemli oranda yer almayan şartlarda daha küçük bir emisyon kontrol seviyesi sağlayan bir BECS veya - Bir OBD veya standard hale getirilmiş bir tip onayı deneyi üzerindeki çalışma ile diğer çalışmalar arasında ayrım yapan ve uygulanabilir tip onayı prosedürlerinde önemli oranda yer almayan şartlarda daha düşük seviyede (vaktinde ve doğru olarak) izleme yeteneği sağlayan bir emisyon kontrol izleme stratejisi. NOx giderme sistemi Azot oksitlerin (NOx) emisyonlarını azaltmak için tasarımlanmış olan egzoz iyileştirme sistemi [örneğin, halihazırda NOx katalizörleri, NOx tutucular ve seçici katalitik indirgemeye (Selective Catalitic Reduction SCR) dayanan aktif ve pasif tipte sistemler mevcuttur]. Gecikme süresi Referans noktada ölçülen bileşenin değişimi ile son okumanın (t10) % 10’luk sistem tepkisi arasındaki süre. Gaz halindeki bileşenler için bu gecikme süresi, esas olarak ölçülen bileşenin numune alma sondasından detektöre kadar taşıma süresidir. Gecikme süresi için numune alma sondası referans nokta olarak tarif edilir. Dizel motor Sıkıştırma ateşleme prensibine göre çalışan motor. ELR deneyi Bu Ek Madde 6.2’ye uygun olarak uygulanacak, sabit motor devirlerinde yük basamakları sırasından oluşan bir deney çevrimi. ESC deneyi Bu Ek Madde 6.2’ye uygun olarak uygulanacak, 13 adet sabit durum modundan oluşan bir deney çevrimi. ETC deneyi Bu Ek Madde 6.2’ye uygun olarak uygulanacak, 1800 adet ikişer geçici moddan oluşan bir deney çevrimi. Tasarım elemanı Bir araç veya motor konusunda; - Bilgisayar yazılımı, elektronik kontrol sistemleri ve bilgisayar mantığını içeren herhangi bir kontrol sistemi, - Herhangi kontrol sistemi kalibrasyonları, - Sistemlerin etkileşim sonucu veya - Herhangi donanım parçaları. Emisyonlarla ilgili kusur Emisyon kontrol sistemine ait herhangi bir parametre, özelliği veya bileşeni (aksamı) etkileyen bir cihaz, sistem veya tertibattaki malzemeler veya işçilikte tasarımdaki normal üretim toleranslarından sapma veya eksiklik. Tespit edilmeyen bir bileşenin “emisyonlarla ilgili kusur” olduğu kabul edilebilir. Emisyon kontrol stratejisi (ECS) Egzoz emisyonlarını kontrol etmek amacıyla bir BECS ve bir AECS takımı içeren bir motor sisteminin veya aracın toplam tasarımı içinde birleştirilen tasarım elemanı veya tasarım elemanlarının bir takımı. Emisyon kontrol sistemi Egzoz iyileştirme sistemi, motor sisteminin elektronik kumandası/kumandaları ve bu kumandaya/kumandalara giriş sağlayan veya bundan/bunlardan çıkış alan egzozdaki motor sisteminin emisyonla ilgili aksamı ve uygulanabildiğinde emisyonların yönetimi konusunda motor sistemi elektronik kontrol ünitesi/üniteleri ile herhangi bir başka güç aktarma (power train) veya araç kontrol ünitesi/üniteleri (EECU) arasındaki iletişim ara yüzü (donanım ve mesajlar). Emisyon kontrol izleme sistemi Ek I Madde 6.5’in şartlarına göre motor sisteminde uygulanan NO x kontrol tedbirlerinin doğru çalışmasını sağlayan sistem. Varsayılan emisyon hata modu (emission default mode) MI’nin devreye girmesine yol açan ve arızalı aksam veya sistemden giriş gerektirmeyen, OBD sistemi tarafından belirlenen ECS arızası durumunda faal hale gelen AECS. Motor iyileştirme sistemi grubu Araçlarda kullanılan sıkıştırma ateşlemeli motorlardan yayılan gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyonlarına ve araçlarda kullanılan doğal gaz veya sıvılaştırılmış petrol gazı ile çalışan pozitif ateşlemeli motorlardan yayılan gaz kirleticilerin emisyonlarına karşı alınacak tedbirlerle ilgili üye ülkelerin yasalarının yakınlaştırılması konusunda 2005/55/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifini uygulayan ve söz konusu yönetmeliğin Ek I, Ek II, Ek III ve Ek IV’ünü değiştiren 2005/78/EC Komisyon Direktifinin 1) Ek II’sine (bu Yönetmeliğin Ek XI’i) göre bozulma faktörlerini belirlemek için bir çalışma birikim programı boyunca deneye tabi tutmak için ve 2005/78/EC Direktifinin Ek III’üne (bu Yönetmeliğin Ek XII’si) göre dolaşımdaki araçlar/motorların uygunluğunun kontrolü için motor grubunun tanımına uyan, ancak benzer egzoz iyileştirme sistemini kullanan motorlar içinde ayrıca gruplanan, imalatçının motor gruplaması. Motor sistemi Motor, emisyon kontrol sistemi ve elektronik kontrol ünitesi/üniteleri ile herhangi başka bir güç aktarma (power train) veya araç kontrol ünitesi/üniteleri (EECU) arasındaki iletişim ara yüzü (donanım ve mesajlar). Motor grubu Bu yönetmelik Ek II, İlave 2’de belirtildiği şekilde tasarımlarından dolayı, benzer egzoz emisyon karakteristiklerine sahip olan motor sistemlerini imalatçının gruplandırması. Grubun bütün elemanları, uygulanabilir emisyon sınır değerlerine uymalıdır. Motor çalışma devir aralığı Motor alan çalışması süresince en çok sıklıkta kullanılan, bu Yönetmeliğin Ek III’ünde belirtildiği şekilde düşük ve yüksek devirler arasında bulunan motor devir aralığı. A, B ve C motor devirleri Bu yönetmelik Ek III, İlave 1’de belirtildiği şekilde ELR deneyi ve ESC deneyi için kullanılacak motor çalışma devir aralığındaki deney devirleri. Motor ayarı Emisyon kontrol stratejisini (ECS), tekli bir motor performans oranlamasını (tip onaylı tam yük eğrisi) ve kullanılıyorsa tork sınırlayıcıların bir takımını içeren özel motor/araç konfigürasyonu. Motor tipi Bu yönetmeliğin Ek II’sinde belirtilen motor karakteristikleri gibi bu tür esas hususlarda farklılık göstermeyen bir motor sınıfı. Egzoz iyileştirme sistemi Motorun akış yönünde yerleştirilmiş olan bir katalitik konvertör (oksidasyon veya üç yollu), parçacık filtresi, NOx giderme sistemi, birleştirilmiş NOx giderme - parçacık filtresi veya herhangi bir başka emisyon azaltma cihazı. Bu tanım, takılı ise, motor sisteminin tamamlayıcı bir parçası olduğu kabul edilen egzoz gazı devri daimi (geri sirkülasyonunu) içermez. Gaz yakıtlı motor Doğal gaz (NG) veya sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) yakıtı kullanan pozitif ateşlemeli motor. Gaz halindeki kirleticiler Karbon monoksit, hidrokarbonlar [dizel için CH1,85, LPG için CH2,525 ve NG (NMHC) için CH2,93 oranı ve etanol yakıtlı dizel motorlar için CH3O0,5 molekülü kabul edilerek], metan (NG için CH4 oranı kabul edilerek) ve azot oksitler. Azot oksitler, azot dioksit (NO2) eş değeri olarak belirtilenlerdir. Yüksek devir (nhi) Beyan edilen azami gücün % 70’nin meydana geldiği en yüksek motor devri. Düşük devir (nlo) Beyan edilen azami gücün % 50’sinin meydana geldiği en düşük motor devri. 1) OJ L 313, 29.11.2005, s. 1. Ana işlevsel arıza 1) Motor sisteminin gaz veya parçacık emisyonlarının hemen veya gecikmiş artışına yol açması beklenen veya OBD sistemi tarafından uygun olarak tahmin edilemeyen, egzoz iyileştirme sisteminin sürekli veya geçici arızası. Arıza - Elektrik arızaları dahil, emisyon kontrol sistemi emisyonlarının OBD eşik sınırlarını aşması sonucunu doğuran veya uygulanabildiğinde herhangi bir düzenlenmiş kirleticinin OBD eşik sınırlarını aştığı durumda egzoz iyileştirme sisteminin fonksiyonel performans aralığının elde edilemediği herhangi bir bozulma veya hata, - OBD sisteminin bu yönetmeliğin şartlarının izlenmesini yerine getiremediği herhangi bir durum. Bununla birlikte imalatçı, OBD eşik sınırlarını aşmayan emisyonlara sebep olan bozulma veya hatayı arıza olarak kabul edebilir. Arıza göstergesi (MI) Bu yönetmeliğin anlamı dahilinde bir arıza olması durumunda, araç sürücüsüne açıkça bilgi veren görsel işaret. Çoklu ayarlı motor Bir motor ayarından daha fazlasını içeren bir motor. NG (Doğal gaz) gaz aralığı Kasım 1993 tarihli, EN 437 Avrupa Standardında belirtildiği şekilde, H veya L aralığından birisi. Net güç Motorlu Araçların Motor Gücü İle İlgili Tip Onayı Yönetmeliğinde (80/1269/AT) (80/1269/EEC Komisyon Direktifi) 2) belirtildiği şekilde AT güç ölçme yöntemine uygun olarak ölçülen, deney tezgahı üzerinde krank milinin ucunda elde edilen AT kW cinsinden güç veya eş değeri. OBD Arızanın mevcudiyetini belirleme ve bilgisayar (beyin) hafızasında bulunan arıza kodları vasıtasıyla muhtemel hata alanını tanımlayabilme yeteneği olan, emisyon kontrolü için kullanılan, araç üzerindeki teşhis sistemi. OBD - Motor grubu 2005/78/EC Yönetmeliği Ek IV’ün şartlarına göre OBD sisteminin tip onayı için, bu Ek’in Madde 8’ine uygun müşterek OBD sistemi tasarım parametrelerine sahip olan, imalatçının motor sistemlerinin gruplanmasıdır. Opaklık ölçer Işığın sönümü (yok olması) prensibi vasıtasıyla duman parçacıklarının ışık geçirmezliğini ölçmek için tasarımlanan bir cihaz. Ana motor Bir motor grubundan bu motor grubunun emisyon karakteristiklerini temsil edecek şekilde seçilen bir motor. Parçacık iyileştirme cihazı Parçacık kirleticilerin emisyonlarını mekanik, aerodinamik, yayılmalı veya atıl durumda ayırma yoluyla azaltmak için tasarımlanan egzoz iyileştirme sistemi. Parçacık kirleticiler Egzoz gazı, sıcaklık 325 K’yi (52 oC) geçmeyecek şekilde filtrelenmiş temiz hava ile seyreltildikten sonra belirtilen bir filtre ortamında toplanan herhangi bir malzeme. Yük yüzdesi Her hangi bir motor devrinde elde edilebilir azami torkun bir kesri. Bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinin birinci fıkrası (2005/55/EC Madde 4(1)’i, egzoz iyileştirme sisteminin katalitik/filtreleme verimliliğinin düşüşü veya kaybının izlenmesi yerine ana işlevsel arızanın izlenmesini belirtmektedir. Ana işlevsel arızalara örnekler, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünde (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.2.3.2 ve Madde 3.2.3.3’te verilmiştir. 2) 12/11/2001 tarihli ve 24581 sayılı Resmi Gazete. (OJ L 375, 31.12.1980, s. 46. 1999/99/EC Yönetmeliği ile değiştirilen yönetmelik (OJ L 334, 28.12.1999, s. 32)). 1) Periyodik yenilenme (rejenerasyon) Periyodik olarak 100 saatten daha az normal motor çalışmasında meydana gelen, emisyon kontrol cihazının yenilenmesi işlemi. Çevrimler sırasında yenilenme meydana gelirse, emisyon standardları aşılabilir. Güç çıkış ünitesi Donanıma güç verme amacıyla araca monte edilen, motor tahrikli çıkış tertibatı. Ayıraç Araç üzerindeki bir depoya konulan, emisyon kontrol sisteminde gerekli olması durumunda (gerekirse) egzoz iyileştirme sistemine sağlanan herhangi bir madde. Tekrar kalibrasyon Doğal gazın farklı bir aralığında aynı performansı (güç, yakıt tüketimi) sağlamak için NG motorunun ince ayarı. Referans devir (nref) Bu Yönetmeliğin Ek III, İlave 2’de belirtildiği şekilde, ETC deneyinin bağıl hız değerlerini normal durumdan çıkarmak için kullanılacak % 100 devir değeri. Tepki süresi Referans noktada ölçülen bileşenin hızlı değişmesi ile ölçme sisteminin tepkisindeki uygun değişim arasındaki süre farkı olup, burada ölçülen bileşenin değişimi en az % 60 FS’dir ve 0,1 saniyeden daha az sürede meydana gelir. Sistem tepki süresi (t90), sistemin gecikme süresi ile sistemin yükselme süresinden oluşur (ISO 16183). Yükselme süresi Son okumanın (t90 - t10) %10 ile %90’lık tepki arasındaki süre. Bu, ölçülecek bileşen cihaza ulaştıktan sonraki cihazın tepkisidir. Yükselme süresi için numune alma sondası referans nokta olarak tanımlanır. Kendi kendine uyarlanabilirlik Hava/yakıt oranının sabit tutulmasını sağlayan herhangi bir motor tertibatı. Duman Işığı emen, yansıtan veya kıran, dizel motorun egzoz buharında askıda duran parçacıklar. Deney çevrimi Sabit durumda (ESC deneyi) veya geçici çalışma şartlarında (ETC, ELR deneyi) motorun izleyeceği, tanımlanan her bir devir ve torktaki deney noktalarının sırası. Tork sınırlayıcı Motorun azami torkunu geçici olarak sınırlayan bir cihaz. Dönüşüm süresi Numune alma sondasında ölçülecek bileşenin değişmesi ile son okumanın (t 50) % 50’lik sistem tepkisi arasındaki süre. Dönüşüm süresi, farklı ölçme cihazlarının sinyallerinin aynı hizaya getirilmesi için kullanılır. Faydalı ömür Bu Ek Madde 6.2.1’de verilen çizelgenin B1 satırı, B2 satırı veya C satırına göre tipi onaylanan araçlar ve motorlar için, ilgili gaz, parçacık ve duman emisyon sınırlarına uygunluğun tip onayının parçası olarak garanti edilmesi zorunluluğuna bakarak, bu yönetmeliğin Madde 3’ünde (emisyon kontrol sisteminin dayanıklılığı) tanımlanan ilgili mesafe periyodu ve/veya zaman. Wobbe endeksi (alt Wl veya üst Wu) Aynı referans şartlarda, birim hacim başına gazın kalorifik değerine karşılık gelene ve bağıl yoğunluğunun kareköküne oranı: W = Hgas x air gas λ- kayma faktörü (Sλ) Motor saf metandan farklı bir gaz bileşimi ile çalıştırılıyorsa, aşırı hava oranının (λ) değişimi konusunda motor yönetim sisteminin gerekli esnekliğini açıklayan bir ifade (Sλ’in hesaplanması için Ek VII’ye bakılmalıdır). (Ek:RG-22/12/2009-27440) Referans kütle Aracın yürür vaziyetteki kütlesinden 75 kg’lık sürücü kütlesinin çıkartılması ve buna 100 kg’lık bir kütlenin eklenmesiyle bulunan kütledir. (Ek:RG-22/12/2009-27440) Aracın yürür vaziyetteki kütlesi Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onayı Yönetmeliğinin (2007/46/AT) eki Ek I’in 2.6 numaralı maddesinde açıklanan kütledir. 2.2 Semboller, kısaltmalar ve uluslar arası standardlar 2.2.1 Deney parametreleri için semboller Sembol Ap AT c Cd C1 d Do DF D E EE EM EZ f fa Fs H Ha Hd i K k kf kh,D kh,G KV KW,a KW,d KW,e KW,r L La Mra Mre md med medf mew mf mf,d mgas mse Birim m2 m2 ppm/% hacim m m3/s — — g/kWh 1/s MJ/m3 g/kg g/kg m-1 % m g/mol g/mol kg kg kg kg mg mg g/h veya g kg Anlamı İzokinetik numune alma sondasının enine kesit alanı Egzoz borusunun enine kesit alanı Derişim (Konsantrasyon) SSV-CVS’nin boşaltma katsayısı Karbon 1 eş değeri hidrokarbon Çap PDP kalibrasyon fonksiyonunun kesişim noktası Seyreltme faktörü Bessel fonksiyon sabitesi Bessel fonksiyon sabitesi Etan verimliliği Metan verimliliği Kontrol noktasındaki enterpole edilmiş NOx emisyonu Frekans Laboratuvar ortam faktörü Stokiyometrik faktör Kalorifik değer Giriş havasının mutlak nemi Seyreltme havasının mutlak nemi Bireysel mod veya anlık ölçümü tayin eden son ek Bessel sabitesi Işık absorpsiyon katsayısı Islak düzeltmeye göre kuru düzeltme için özel yakıt faktörü Dizel motorlarda NOx için nem düzeltme faktörü Gaz yakıtlı motorlarda NOx için nem düzeltme faktörü CVF kalibrasyon fonksiyonu Giriş havası için ıslak düzeltme faktörüne göre kuru düzeltme faktörü Seyreltme havası için ıslak düzeltme faktörüne göre kuru düzeltme faktörü Seyreltilmiş egzoz gazı için ıslak düzeltme faktörüne göre kuru düzeltme faktörü Çiğ egzoz gazı için ıslak düzeltme faktörüne göre kuru düzeltme faktörü Deney motoru için azami torka göre tork yüzdesi Etkin optik yol uzunluğu Giriş havasının molekül kütlesi Egzozun molekül kütlesi Parçacık numune alma filtrelerinden geçen seyreltme havasının kütlesi Çevrim boyunca toplam seyreltilmiş egzoz kütlesi Çevrim boyunca eş değer seyreltilmiş egzoz kütlesi Çevrim boyunca toplam egzoz kütlesi Toplanan parçacık numune kütlesi Toplanan seyreltme havasının parçacık numune kütlesi Gaz halindeki emisyonların kütle debisi Çevrim boyunca numune kütlesi msep mset mssd N NP NP,i n np nhi nlo nref pa pb pd pp pr ps p1 P(a) P(b) P(n) P(m) qmaw qmad qmdw qmdew qmdew,i qmedf qmew qmf qmp qvs qvt Ω Qs QSSV r Rd rD rp rs Rf ρ S Si Sλ T Ta t te tf tp Δt Δti τ u V0 Vs kg kg kg % min-1 s-1 min-1 min-1 min-1 kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa kW kW kW kW kg/h veya kg/s kg/h veya kg/s kg/h veya kg/s kg/h veya kg/s kg/s kg/h veya kg/s kg/h veya kg/s kg/h veya kg/s kg/h veya kg/s dm3/min cm3/min m3/s m3/s kg/m3 kW m–1 K K s s s s s s % m3/devir l Parçacık numune alma filtrelerinden geçen seyreltilmiş egzoz numunesinin kütlesi Parçacık numune alma filtrelerinden geçen çift seyreltilmiş egzoz numunesinin kütlesi İkincil seyreltme havasının kütlesi Opaklık (Işık geçirmezlik) Çevrim boyunca PDP’nin toplam devirleri Bir süre aralığında PDP’nin devirleri Motor devri PDP devri Yüksek motor devri Düşük motor devri ETC deneyi için referans motor devri Motor giriş havasının doygun buhar basıncı Toplam atmosferik basınç Seyreltme havasının doygun buhar basıncı Mutlak basınç Soğutma banyosundan sonra su buharı basıncı Kuru atmosfer basıncı Pompa girişindeki basınç baskısı Deney için takılacak yardımcı donanım tarafından emilen güç Deney için sökülecek yardımcı donanım tarafından emilen güç Düzeltilmemiş net güç Deney yatağı üzerinde ölçülen güç Islak esasa göre giriş havası kütle debisi Kuru esasa göre giriş havası kütle debisi Islak esasa göre seyreltme havası kütle debisi Islak esasa göre seyreltilmiş egzoz gazı kütle debisi Islak esasa göre anlık CVS kütle debisi Islak esasa göre eş değer seyreltilmiş egzoz gazı kütle debisi Islak esasa göre egzoz gazı debisi Yakıt kütle debisi Parçacık numunesi kütle debisi Analizör tezgahına numune debisi İzleyici gaz debisi Bessel sabitesi CVS hacim debisi SSV-CVS hacım debisi İzokinetik sonda ve egzoz borusunun enine kesit alanlarının oranı Seyreltme oranı SSV-CVS’nin çap oranı SSV-CVS’nin basınç oranı Numune oranı FID tepki faktörü Yoğunluk Dinamometre ayarı Anlık duman değeri λ-kayma faktörü Mutlak sıcaklık Giriş havasının mutlak sıcaklığı Ölçme süresi Elektrik tepki süresi Bessel fonksiyonu için filtre tepki süresi Fiziki filtre tepki süresi Art arda alınan duman bilgileri arasındaki süre aralığı (=1/numune alma oranı) Anlık CVS akışı için süre aralığı Duman yayılımı Gaz bileşeni ile egzoz gazı yoğunlukları arasındaki oran Devir başına pompalanan PDP gaz hacmi Analizör tezgahının sistem hacmi W Wobbe endeksi Wfiili kWh ETC’nin gerçek çevrim çalışması Wref kWh ETC’nin referans çevrim çalışması WF Ağırlıklandırma faktörü WFE Etkin ağırlıklandırma faktörü X0 m3/devir PDP hacim debisinin kalibrasyon fonksiyonu Yi m-1 1 s’lik Bessel ortalanmış duman değeri 2.2.2 Kimyasal bileşenler için simgeler CH4 Metan C2H6 Etan C2H5OH Etanol C3H8 Propan CO Karbon monoksit DOP Di-oktilfitalat CO2 Karbon dioksit HC Hidrokarbon NMHC Metansız hidrokarbon NOx Azot oksitler NO Azot oksit NO2 Azot dioksit PT Parçacıklar 2.2.3 Kısaltmalar CFV Kritik akış venturisi CLD Kimyasal ışık veren detektör ELR Avrupa yük tepki deneyi ESC Avrupa sabit durum çevrimi ETC Avrupa geçici çevrimi FID Alev iyonlaştırma detektörü GC Gaz kromatografisi HCLD Isıtılmış kimyasal ışık veren detektör HFID Isıtılmış alev iyonlaştırma detektörü LPG Sıvılaştırılmış petrol gazı NDIR Dağıtıcı olmayan infrared analizörü NG Doğal gaz NMC Metansız kesici 2.2.4 Yakıt bileşimi için simgeler wALF Yakıtın hidrojen muhtevası wBET Yakıtın karbon muhtevası wGAM Yakıtın kükürt muhtevası wDEL Yakıtın azot muhtevası wEPS Yakıtın oksijen muhtevası α Molar hidrojen oranı β Molar karbon oranı γ Molar kükürt oranı δ Molar azot oranı ε Molar oksijen oranı % kütle % kütle % kütle % kütle % kütle (H/C) (C/C) (S/C) (N/C) (O/C) CβHαOεNδSγ bir yakıta atıf yapılırken karbon esaslı yakıtlar için β =1, hidrojen yakıt için β = 0’dır. 2.2.5. Bu yönetmelikle atıf yapılan standardlar ISO 15031-1 ISO 15031-2 ISO 15031-3 SAE J 1939-13 Karayolu Araçları - Emisyonla ilişkili teşhis (diagnostik) için araç ve dış donanım arasında haberleşme - Bölüm 1: Genel Bilgiler Karayolu Araçları - Emisyonla ilişkili teşhis için araç ve dış donanım arasında haberleşme Bölüm 2: Terimler, tarifler, kısaltmalar Karayolu Araçları - Emisyonla ilişkili teşhis için araç ve dış donanım arasında haberleşme Bölüm 3: Teşhis konektörü ve ilgili elektrik devreleri, özellikler ve kullanımı Araç dışında teşhis konektörü ISO 15031-4 SAE J 1939-73 ISO 15031-5 ISO 15031-6 SAE J 2012 ISO 15031-7 SAE J 2186 ISO 15765-4 SAE J 1939 ISO 16185 ISO 2575 ISO 16183 Karayolu Araçları - Emisyonla ilişkili teşhis için araç ve dış donanım arasında haberleşme Bölüm 4: Harici deney donanımı Uygulama Aşamaları- Teşhisler Karayolu Araçları - Emisyonla ilişkili teşhis için araç ve dış donanım arasında haberleşme Bölüm 5: Emisyon ilgili teşhiz hizmetleri Karayolu Araçları - Emisyonla ilişkili teşhis için araç ve dış donanım arasında haberleşme Bölüm 6: Teşhis arıza kodu tanımları ISO 15031-6 standardına eş değer teşhis arıza kodu tanımları Karayolu Araçları - Emisyonla ilişkili diagnostik için araç ve dış Aletler Arasında Haberleşme Bölüm 7: Veri bağlantı güvenliği E/E Veri bağlantı güvenliği Karayolu Araçları – Kumanda alanı ağı (CAN) üzerinde teşhisler- Bölüm 4: Emisyon ilgili hizmetleri için özellikler Bir seri kontrol ve araç iletişim ağı için önerilen uygulama Karayolu Araçları – Tip onay için motor grubu Karayolu Araçları - Kontroller, göstergeler ve Sinyaller İçin Semboller Ağır hizmet motorları- Geçici deney şartlarında kısmi akış seyretme sistemleri kullanılarak çiğ egzoz gazından çıkan gaz emisyonlarının ve parçacık emisyonlarının ölçülmesi 3 AT (EC) tip onayı başvurusu 3.1 Motor tipi veya motor grubu tipi için ayrı teknik ünite olarak AT tip onayı başvurusu 3.1.1 Dizel motorlar için gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyon seviyesi ve gaz yakıtlı motorlar için gaz kirleticilerinin emisyonu ile birlikte faydalı ömür ve araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi konusunda bir motor tipinin veya motor gurubunun onay başvurusu, motor imalatçısı veya tam yetkili temsilcisi tarafından yapılmalıdır. Başvuru, araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi ile donatılmış bir motorla ilgili ise, Madde 3.4’ün şartları yerine getirilmelidir. 3.1.2 Başvuruda, üç nüsha halinde aşağıda belirtilen dokümanlar ve aşağıdaki hususlar bulunmalıdır: 3.1.2.1 Uygulanabilirse, motorlu araçlar ve römorklarının tip onayı ile ilgili üye ülkelerin kanunlarının yakınlaştırılmasına dair MARTOY’un 5 inci ve 6 ncı maddelerinin (6/2/1970 tarihli 70/156/EEC Direktifi 1) Madde 3 ve Madde 4) şartlarına uygun olan, bu Yönetmeliğin Ek II’sinde belirtilen hususları içeren motor tipi veya motor grubuna ait bir açıklama. 3.1.3 Ek II’de belirtilen ‘motor tipi’ veya ‘ana motor’ karakteristiklerine uygun olan bir motor, Madde 6’da belirtilen onay deneylerini yapmaktan sorumlu teknik servise sunulmalıdır. 3.2 Motoru konusunda bir araç tipi için AT tip onayı başvurusu 3.2.1 Dizel motoru veya motor grubu tarafından yayılan gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyonu ile birlikte faydalı ömür ve araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi konusunda ve gaz yakıtlı motor veya motor grubu tarafından yayılan gaz halindeki kirleticilerin emisyonunun seviyesi konusunda bir aracın onayı için başvuru, araç imalatçısı veya tam yetkili temsilcisi tarafından yapılmalıdır. Başvuru araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi ile donatılmış bir motorla ilgili ise, Madde 3.4’ün şartları yerine getirilmelidir. 3.2.2 Başvuruda, üç nüsha halinde aşağıda belirtilen dokümanlar ve aşağıdaki hususlar bulunmalıdır: 3.2.2.1 Uygulanabilirse, MARTOY’un 5 inci maddesinin (70/156/EEC Direktifi Madde 3) uygulanmasında gerekli olan dokümanla birlikte Ek II’de belirtilen hususları içeren araç tipine, motorla ilgili araç parçalarına, motor tipine veya motor grubuna ait açıklama. 3.2.3 İmalatçı, bir arıza açıklaması sağlamalıdır. 1) OJ L 42, 23.2.1970, s. 1. En son 2004/104/EC (OJ L 337, 13.11.2004, s. 13) tarafından değiştirilen yönetmelik. İmalatçı, araç sürücüsüne gerekli ayıracın eksikliğini işaret etmek için kullanılan göstergenin ve uyarı modunun açıklamasını sağlamalıdır. 3.3 Onaylanmış motorlu araç tipi için AT tip onayı başvurusu 3.3.1 Onaylı dizel motorlar veya gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyonu bakımından ve onaylı gaz yakıtlı motor veya motor grubu tarafından yayılan gaz halindeki kirleticilerin emisyon seviyesi faydalı ömür ve araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi ile birlikte bir araç tipinin onay başvurusu, araç imalatçısı veya tam yetkili temsilcisi tarafından yapılmalıdır. 3.3.2 Başvuruda, üç nüsha halinde aşağıda belirtilen dokümanlar ve aşağıdaki hususlar bulunmalıdır: 3.3.2.1 Uygulanabildiği şekilde, Ek II’de belirtilen hususları içeren motor tipine ve motorla ilgili araç parçalarına ait açıklama ve uygulanabilirse, MARTOY’un 5 inci maddesinin (70/156/EEC Direktifi Madde 3) uygulanmasında gerekli olan dokümanla birlikte, ayrı teknik ünite olarak araç tipine yerleştirilen motor veya motor grubuna ait EC tip onayı belgesinin (Ek VI) bir kopyası. 3.3.3 İmalatçı, araç sürücüsüne bir hatanın varlığını işaret etmek için OBD sistemi tarafından kullanılan bir arıza göstergesinin (MI) açıklamasını sağlamalıdır. İmalatçı, araç sürücüsüne gerekli ayıracın eksikliğini işaret etmek için kullanılan göstergenin ve uyarı modunun açıklamasını sağlamalıdır. 3.4 Araç üzerinde teşhis sistemleri 3.4.1 Araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi ile donatılan bir motorun onay başvurusu, Ek II, İlave 1, Madde 9’da (ana motorun açıklaması) ve/veya Ek II, İlave 3, Madde 6’da (grup içindeki motor tipinin açıklaması) istenen bilgiler aşağıdakiler ile birlikte olmalıdır. 3.4.1.1 Motorun emisyon kontrol sisteminin ilgili parçalarının başka bir deyişle, OBD sistemi ile izlenen algılayıcılar, harekete geçiriciler (aktuatörler) ve aksamların bir listesi dahil, OBD sisteminin fonksiyonel çalışma özelliklerini tam olarak açıklayan ayrıntılı yazılmış bilgiler. 3.4.1.2 Uygulanabildiği durumda, önemli fonksiyonel hatanın izlenmesi için kullanılan parametrelerin imalatçı tarafından beyanı ve ayrıca; 3.4.1.2.1 İmalatçı, teknik servise emisyon üzerinde etkiye sahip olacak emisyon kontrol sistemi içindeki muhtemel hataların açıklamasını sağlamalıdır. Bu bilgiler, teknik servis ile araç imalatçısı arasında tartışılmalı ve bir mutabakata varılmalıdır. 3.4.1.3 Uygulanabildiği durumda, bilgi alış verişinin emisyon kontrol sisteminin doğru çalışması üzerinde bir etkisi varsa, motor elektronik kontrol ünitesi (EECU) ile diğer herhangi bir güç aktarma veya araç kontrol ünitesi arasındaki iletişim ara yüzünün (donanım ve mesajlar) bir açıklaması . 3.4.1.4 Uygun olduğu durumda, onayların kapsam genişletmelerine imkan verecek ilgili bilgilerle birlikte diğer tip onaylarının kopyaları. 3.4.1.5 Uygulanabilirse, bu Ek Madde 8’de belirtildiği gibi motor grubunun ayrıntıları. 3.4.1.6 İmalatçı, Madde 3.4.1.3’te dikkate alınan EECU’nun veya herhangi bir ara yüz değişkeninin kurcalanmasını ve değiştirilmesini önlemek için alınan tedbirleri açıklamalıdır. 4 AT tip onayı 4.1 Evrensel yakıt ile AT tip onayının verilmesi Evrensel yakıt ile AT tip onayı aşağıdaki şartlara tabi olarak verilir: 4.1.1 Dizel yakıtlarda, ana motor Ek IV’te belirtilen referans yakıt ile bu Yönetmeliğin şartlarını sağlar. 4.1.2 Doğal gazda, ana motor piyasada bulunabilen her türlü yakıt bileşimine uyarlanma özelliğini göstermelidir. Doğal gazda, yüksek kalorili yakıt (H-gaz) ve düşük kalorili yakıt (L-gaz) olmak üzere genellikle iki tip yakıt vardır. Ancak, her iki aralıkta önemli yaygınlıkta; Wobbe Endeksi ile belirtilen enerji muhtevasında ve λ-kayma faktöründe (Sλ) önemli derecede farklılık gösterir. Wobbe Endeksinin ve Sλ’nın hesaplanması için formül, bu Ek Madde 2.27 ve Madde 2.28’de verilmiştir. 1,08 ile 1,19 arasındaki (1,08 ≤ Sλ ≤ 1,19) λ kayma faktörlü doğal gazların L aralığına ait olduğu kabul edilirken, 0,89 ile 1,08 arasındaki (0,89 ≤ Sλ ≤ 1,08) λ kayma faktörlü doğal gazların H aralığına ait olduğu kabul edilir. Referans yakıtların bileşimi, Sλ'nın aşırı değişimlerini yansıtır. Ana motor, iki deney arasında yakıt kullanımında herhangi bir tekrar ayarlama yapmadan, Ek IV’te belirtilen GR (Yakıt 1) ve G25 (Yakıt 2) referans yakıtları ile bu yönetmeliğin şartlarını sağlamalıdır. Bununla birlikte, ölçme yapmadan bir ETC çevrimi üzerinde uyarlama çalıştırmasına yakıt değişiminden sonra izin verilir. Deneyden önce ana motor, Ek III, İlave 2, Madde 3’te verilen işlem kullanılarak çalıştırılmalıdır. 4.1.2.1 İmalatçının isteği doğrultusunda, λ kayma faktörü (Sλ), 0,89 (GR'nin alt aralığı) ile 1,19 (G25'in üst aralığı) arasında bulunuyorsa, örneğin Yakıt 3 piyasa yakıtı olduğunda, motor üçüncü bir yakıt (Yakıt 3) ile deneye tabi tutulabilir. Bu deneyin sonuçları, imalatın uygunluğunun değerlendirilmesi için temel olarak kullanılabilir. 4.1.3 Bir tarafta H-gazları aralığı ve diğer tarafta L-gazları aralığı için kendi kendine uyarlanan ve bir anahtar vasıtasıyla H ve L aralıkları arasında değişen doğal gaz yakıtlı motorda, ana motorda ana motor her bir aralık için Ek IV’te belirtilen ilgili iki referans yakıtla anahtarın her konumunda deneye tabi tutulmalıdır. Gazların H aralığı için yakıtlar GR (Yakıt 1) ve G23 (Yakıt 3), L aralığı için ise G25 (Yakıt 2) ve G23 (Yakıt 3)’tür. Ana motor, anahtarın her konumunda iki deney arasında yakıt kullanımında herhangi bir tekrar ayarlama yapmadan, anahtarın her iki konumunda bu yönetmeliğin şartlarını sağlamalıdır. Bununla birlikte, ölçme yapmadan bir ETC çevrimi boyunca uyarlama çalıştırmasına yakıt değişiminden sonra izin verilir. Deneyden önce ana motor, Ek III, İlave 2, Madde 3’te verilen işlem kullanılarak çalıştırılmalıdır. 4.1.3.1 İmalatçının isteği doğrultusunda, λ kayma faktörü (Sλ), 0,89 (yani, GR'nin alt aralığı) ile 1,19 (yani, G25'in üst aralığı) arasında bulunuyorsa, örneğin Yakıt 3 piyasa yakıtı olduğunda, motor G 23'ün (Yakıt 3) yerine üçüncü bir yakıt ile deneye tabi tutulabilir. Bu deneyin sonuçları, imalatın uygunluğunun değerlendirilmesi için temel olarak kullanılabilir. 4.1.4 Doğal gaz yakıtlı motorlarda, “r” emisyon sonuçlarının oranı her bir kirletici için aşağıdaki şekilde tespit edilmelidir: r Referans Yakıt 2 ile emisyon sonucu / Referans Yakıt 1 ile emisyon sonucu veya ra Referans Yakıt 2 ile emisyon sonucu / Referans Yakıt 3 ile emisyon sonucu ve rb Referans Yakıt 1 ile emisyon sonucu / Referans Yakıt 3 ile emisyon sonucudur. 4.1.5 LPG'de ana motor, piyasaya arzı muhtemel herhangi bir yakıt bileşimine uyarlama özelliğini göstermelidir. LPG'de C3/C4 bileşiminde değişiklikler vardır. Referans yakıtlarda bu değişiklikler yansıtılır. Ana motor, iki deney arasında yakıt kullanımında herhangi bir ayarlama yapmaksızın, Ek IV’te belirtilen A ve B referans yakıtları ile emisyon şartlarını sağlamalıdır. Bununla birlikte, ölçme yapmadan bir ETC çevrimi boyunca uyarlama çalıştırmasına yakıt değişiminden sonra izin verilir. Ana motor, deneyden önce Ek III, İlave 2, Madde 3’te verilen işlem kullanılarak çalıştırılmalıdır. 4.1.5.1 Emisyon sonuçlarının oranı “r”, her bir kirletici için aşağıdaki gibi tespit edilmelidir: r Referans Yakıt B ile emisyon sonucu / Referans Yakıt A ile emisyon sonucu 4.2 Sınırlı yakıt aralığı ile tip onayının verilmesi Sınırlı yakıt aralığı ile EC tip onayı, aşağıdaki şartlara göre verilir: 4.2.1 Doğal gazla çalışan ve H veya L gazları aralığında çalışması tasarlanan bir motorun egzoz emisyonlarının onayı Ana motor, ilgili aralık için Ek IV’te belirtilen iki referans yakıtla deneye tabi tutulmalıdır. Gazların H aralığı için yakıtlar GR (Yakıt 1) ve G23 (Yakıt 3), gazların L aralığı için ise G25 (Yakıt 2) ve G23 (Yakıt 3)’tür. Ana motor, iki deney arasında yakıt kullanımında herhangi bir ayarlama yapmadan, bu yönetmeliğin şartlarını sağlamalıdır. Bununla birlikte, ölçme yapmadan bir ETC çevrimi boyunca uyarlama çalıştırmasına yakıt değişiminden sonra izin verilir. Ana motor, deneyden önce Ek III, İlave 2, Madde 3’te verilen işlem kullanılarak çalıştırılmalıdır. 4.2.1.1 İmalatçının isteği doğrultusunda, λ - kayma faktörü (Sλ), 0,89 (GR'nin alt aralığı) ile 1,19 (G25'in üst aralığı) arasında bulunuyorsa, örneğin Yakıt 3 piyasa yakıtı olduğunda, motor G 23'ün (Yakıt 3) yerine üçüncü bir yakıt ile deneye tabi tutulabilir. Bu deneyin sonuçları, imalatın uygunluğunun değerlendirilmesi için temel olarak kullanılabilir. 4.2.1.2 Emisyon sonuçlarının oranı “r” her bir kirletici için aşağıdaki gibi tespit edilmelidir: r Referans Yakıt 2 ile emisyon sonucu / Referans Yakıt 1 ile emisyon sonucu veya ra Referans Yakıt 2 ile emisyon sonucu / Referans Yakıt 3 ile emisyon sonucu ve rb Referans Yakıt 1 ile emisyon sonucu / Referans Yakıt 3 ile emisyon sonucudur. 4.2.1.3 Motor müşteriye tesliminde, motorun onaylandığı gazların aralığını belirten bir etiket taşımalıdır (Madde 5.1.5 ). 4.2.2 Doğal gazla veya LPG ile çalışan ve özel bir yakıt bileşimi ile çalışması için planlanan bir motorun egzoz emisyonlarının onayı. 4.2.2.1 Ana motor; Ek IV’te belirtildiği gibi, doğal gazda G 20 ve G25 referans yakıtları, LPG durumunda A ve B referans yakıtları ile emisyon şartlarını sağlamalıdır. Deneyler arasında, yakıt kullanma sisteminin ince ayarına müsaade edilir. Bu ince ayar, temel kontrol stratejisinde veya veri tabanının temel yapısında herhangi bir değişiklik yapılmadan, yakıt kullanımı veri tabanının tekrar kalibrasyonundan ibarettir. Gerekirse, yakıt akış miktarı ile doğrudan ilgili olan parçaların (enjektör memeleri gibi) değişimine müsaade edilir. 4.2.2.2 İmalatçının isteği doğrultusunda, tip onayının sadece sırasıyla gazların H aralığı veya L aralığı için geçerli olduğu durumda motor, G20 ve G23 veya G25 ve G23 referans yakıtlarla deneye tabi tutulabilir. 4.2.2.3 Motor tüketiciye tesliminde, motorun kalibre edildiği yakıt bileşimini gösteren bir etiket taşımalıdır (Madde 5.1.5). 4.3 Grubun bir elemanının egzoz emisyonları onayı 4.3.1 Madde 4.3.2’de belirtilen durum hariç, ana motorun onayı, ana motorun onaylandığı aralık içindeki herhangi bir yakıt tüketimi (Madde 4.2.2’de belirtilen motorlarda) veya ana motorun onaylandığı aynı yakıt aralığı için (Madde 4.1 veya Madde 4.2’de belirtilen motorlarda) ilave deney yapmadan bütün grup elemanlarına kadar genişletilmelidir. 4.3.2 İkincil deney motoru Bir motor grubuna ait olan motorun veya motoru bakımından aracın tip onayı için başvuru halinde, teknik servis seçilmiş ana motoru dikkate alarak, yapılan başvurunun Ek I, İlave 1’de tarif edilen motor grubunu tam olarak temsil etmediğini tespit ederse, teknik servis alternatif olarak gerektiğinde ilave referans deney motorunu seçebilir ve deneye tabi tutabilir. 4.4 Tip onayı belgesi Madde 3.1, Madde 3.2 ve Madde 3.3'te belirtilen onay için Ek VI’da belirtilen örneğe uygun bir belge verilmelidir. 4.5 (Ek:RG-22/12/2009-27440) İmalatçının talebi hâlinde, bu Yönetmeliğe göre verilen tamamlanmış aracın tip onayının kapsam genişletmesi referans kütlesi 2610 kg’ın altındaki tamamlanmamış araç için yapılır. İmalatçının, tamamlanmamış araca monte edilmesi beklenen bütün karoseri kombinasyonlarının aracın referans kütlesini 2610 kg’ın üzerine artırdığını göstermesi hâlinde, tip onaylarının kapsamı genişletilir. 5 Motor işaretlemeleri 5.1 Teknik ünite olarak onaylanmış olan motor aşağıda belirtilenleri taşımalıdır : 5.1.1 Motor imalatçısının ticari markası veya ticari adı, 5.1.2 İmalatçının ticari açıklaması, 5.1.3 EC tip onayını veren ülkenin ayırt edici harfi/harfleri veya numarasından/numaralarından sonra gelen EC tip onayı numarası 5.1.4 NG motoru durumunda, EC tip onayı numarasından sonra yerleştirilecek aşağıdaki işaretlerden birisi: Gazların H aralığı için onaylanan ve kalibre edilen motor durumunda H, Gazların L aralığı için onaylanan ve kalibre edilen motor durumunda L, Gazların hem H aralığı, hem de L aralığı için onaylanan ve kalibre edilen motor durumunda HL, Gazların H aralığında özel gaz bileşimi için ve motor yakıt kullanımının ince ayarından sonra gazların H aralığında başka bir özel gaza dönüşebilir olması için onaylanan ve kalibre edilen motor durumunda H t , Gazların L aralığında özel gaz bileşimi için ve motor yakıt kullanımının ince ayarından sonra gazların L aralığında başka bir özel gaza dönüşebilir olması için onaylanan ve kalibre edilen motor durumunda L t , Gazların H veya L aralığında özel gaz bileşimi için ve motor yakıt kullanımının ince ayarından sonra gazların H veya L aralığında başka bir özel gaza dönüşebilir olması için onaylanan ve kalibre edilen motor durumunda HLt . 5.1.5 Etiketler Yakıt aralığı sınırlı tip onaylı NG ve LPG yakıtı kullanan motorlarda, aşağıdaki etiketler uygulanabilir: 5.1.5.1 Muhteva Aşağıdaki bilgiler verilmelidir: Madde 4.2.1.3 durumunda, etiket, “SADECE DOĞAL GAZ ARALIĞI H İLE KULLANIM İÇİN”i ifade etmelidir. Uygulanabilirse, “H”, “L” ile değiştirilir. Madde 4.2.2.3 durumunda etiket, uygulanabildiği şekilde, “SADECE DOĞAL GAZIN............. ÖZELLİĞİ İLE KULLANIM İÇİN”i veya “SADECE SIVILAŞTIRILMIŞ PETROL GAZININ .............. ÖZELLİĞİ İLE KULLANIM İÇİN”i ifade etmelidir. Ek IV’teki uygun çizelge/çizelgelerde yer alan bütün bilgiler, motor imalatçısı tarafından belirtilen bireysel unsurlar ve sınırlarla birlikte verilmelidir. Harfler ve rakamlar, en az 4 mm yükseklikte olmalıdır. Not - Boşluk noksanlığı (yer darlığı) bu tür etiketlemeye mani olursa, basitleştirilmiş bir kod kullanılabilir. Bu durumda, yukarıdaki bütün bilgileri ihtiva eden açıklayıcı notlar, ilgili yetkililer için olduğu gibi, yakıt tankını dolduran veya motor ve aksesuarları üzerinde bakım ve tamir yapan herhangi bir kişi için de kolaylıkla ulaşabilir olmalıdır. Bu açıklayıcı notların yeri ve muhtevası, imalatçı ile onay kuruluşunun arasındaki mutabakatla tespit edilecektir. 5.1.5.2 Özellikler Etiketler, motorun faydalı ömrü için dayanıklı olmalıdır. Etiketler, açıkça seçilebilir olmalı ve harfleri ve rakamları silinmez olmalıdır. İlave olarak, etiketler, takma işlemi motorun faydalı ömrü için dayanıklı olacak biçimde iliştirilmeli (sabitlenmeli, yerleştirilmeli) ve etiketler parçalanmadan veya şeklini değiştirmeden sökülememelidir. 5.1.5.3 Yerleştirme Etiketler, motorun normal çalışması için gerekli fakat motorun ömrü boyunca normal olarak değiştirmeyi gerektirmeyen motor parçasına sıkıca tutturulmalıdır (sabitlenmelidir). İlaveten bu etiketler, motorun çalışması için gerekli bütün yardımcı aksamlar motora takıldıktan sonra da ortalama bir kişinin açıkça görebileceği şekilde yerleştirilmelidir. 5.2 Motoru konusunda bir araç tipi için EC tip onayı başvurusu durumunda, Madde 5.1.5’te belirtilen işaret, aynı zamanda yakıt doldurma deliğine de yakın yerleştirilmelidir. 5.3 Onaylanmış motorlu bir araç tipi için EC tip onayı başvurusu durumunda, Madde 5.1.5’te belirtilen işaret, aynı zamanda yakıt doldurma deliğine de yakın yerleştirilmelidir. 6 Özellikler ve deneyler 6.1 Genel 6.1.1 Emisyon kontrol donanımı 6.1.1.1 Uygun olduğu durumda, dizel motorlardan yayılan gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyonları ve gaz yakıtlı motorlardan yayılan gaz halindeki emisyonları etkileyebilecek aksamlar, normal kullanımda, motorun bu yönetmeliğin hükümlerine uyabileceği şekilde tasarımlanmalı, imal edilmeli, monte edilmeli ve yerleştirilmelidir. 6.1.2 Beyin stratejisinin kullanımı yasaklanmıştır. 6.1.2.1 Çoklu ayarlı motorlar için uygun ve sağlam hükümler, bu yönetmelikte yer alıncaya kadar çoklu ayarlı motorların kullanımı yasaklanmıştır1). 6.1.3 Emisyon kontrol stratejisi 6.1.3.1 Dizel motorlardan yayılan gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyonları ve gaz yakıtlı motorlardan yayılan gaz halindeki emisyonları etkileyebilecek herhangi bir tasarım unsuru ve emisyon kontrol stratejisi (ECS), normal kullanımda, motorun bu yönetmeliğin hükümlerine uyabileceği şekilde tasarımlanmalı, imal edilmeli, monte edilmeli ve yerleştirilmelidir. ECS, temel emisyon kontrol stratejisi (BECS) ve genellikle bir veya daha fazla yardımcı emisyon kontrol stratejisinden (AECS) oluşur. 6.1.4 Temel emisyon kontrol stratejisinin şartları 6.1.4.1 Temel emisyon kontrol stratejisi (BECS) normal kullanımda, motorun bu yönetmeliğin hükümlerine uyabileceği şekilde tasarımlanmalıdır. Normal kullanım, Madde 6.1.5.4’te belirtilen kullanım şartlarına göre sınırlandırılmaz. 6.1.5 Yardımcı emisyon kontrol stratejisinin şartları 6.1.5.1 Yardımcı emisyon kontrol stratejisi (AECS); aşağıda belirtilenleri yerine getirmesi kaydıyla, bir motora veya bir araca yerleştirilebilir: - Madde 6.1.5.5’te tarif edilen amaçlar için sadece Madde 6.1.5.4’te belirtilen kullanım şartları dışında çalışırsa veya - Madde 6.1.5.6’da tarif edilen amaçlar için sadece istisnaî olarak Madde 6.1.5.4’te belirtilen kullanım şartları içinde ve bu amaçlar için ihtiyaç duyulandan daha fazla olmayacak şekilde harekete geçirilirse. 6.1.5.2 Madde 6.1.5.4’te belirtilen kullanım şartları içinde çalışan ve uygulanabilir emisyon deneyi çevrimleri sırasında normal olarak uygulanana göre farklı kullanım veya değiştirilmiş emisyon kontrol stratejisi sonucunu doğuran Madde 6.1.7’nin şartlarına uygunluktaki yardımcı emisyon kontrol stratejisine (AECS), alınan tedbirlerin emisyon kontrol sisteminin etkinliğini sürekli olarak azaltmadığını tam olarak gösteriyorsa, izin verilecektir. Diğer bütün durumlarda, böyle bir stratejinin beyin stratejisi olacağı kabul edilmelidir. 6.1.5.3 Madde 6.1.5.4’te belirtilen kullanım şartları dışında çalışan, Madde 6.1.7’nin şartlarına uygunluktaki yardımcı emisyon kontrol stratejisine (AECS), alınan tedbirlerin çevresel koruma ve diğer teknik görünüşler Komisyon, çoklu ayarlı motorlar konusunda özel tedbirlerin bu Yönetmeliğin 15 inci maddesine (2005/55/EC Direktifi Madde 10) yönelik bir öneri olarak aynı zamanda yönetmelikte belirtilmesine gerek olup olmadığını tespit edecektir. 1) bakımından Madde 6.1.5.6’nın amaçları için gerekli asgari strateji olduğunu tam olarak gösteriyorsa, izin verilecektir. Diğer bütün durumlarda böyle bir stratejinin beyin stratejisi olacağı kabul edilmelidir. 6.1.5.4 Madde 6.1.5.1’de verildiği gibi aşağıdaki kullanım şartları, kararlı durum ve geçici motor çalışmalarına göre uygulanmalıdır: - 1000 metreyi aşmayan rakım (veya 90 kPa’lık eş değer atmosfer basıncı), - 275 K ila 303 K (2 °C ila 30 °C) aralığı içindeki ortam sıcaklığı 1) 2) ve - 343 K ila 373 K (70 °C ila 100 °C) aralığı içindeki motor soğutucu sıcaklığı. 6.1.5.5 Yardımcı emisyon kontrol stratejisi (AECS) bir motora veya AECS’nin çalışması uygulanabilir tip onayı deneyi içinde yer alması ve Madde 6.1.5.6’ya göre faal hale getirilmesi kaydıyla bir araca yerleştirilebilir. 6.1.5.6 AECS aşağıdaki şekilde ve durumlarda faal hale getirilir: - Motor sistemini (hava kullanma cihazını koruma dahil) ve/veya aracı hasardan korumak amacıyla sadece araç üzerinde sinyaller ile veya - Çalışma ile ilgili güvenlik, emisyon hata modları ve azalan yakıtın telafisi (limp-home) stratejileri gibi amaçlar için veya - Aşırı emisyonları önleme, soğuk çalıştırma veya ısıtma gibi bu tür amaçlar için veya - Söz konusu motor için uygun olan emisyon sınır değerleri içinde yer alan diğer bütün düzenlemiş kirleticilerin kontrolünün sürdürülmesi amacıyla, özel ortam veya çalışma şartları altında bir düzenlenmiş kirleticinin kontrolünden taviz veriliyorsa. Bu tür bir AECS’nin bütün etkileri, doğal olarak meydana gelen olayı telafi etmek olup, bunu bütün emisyon bileşenlerinin kabul edilebilir kontrolünü sağlayacak biçimde yerine getirir. 6.1.6 Tork sınırlayıcılar için şartlar 6.1.6.1 Bir tork sınırlayıcıya, Madde 6.1.6.2 veya Madde 6.5.5’in şartlarına uygunsa, izin verilecektir. Diğer bütün durumlarda tork sınırlayıcı bir beyin stratejisi olarak kabul edilmelidir. 6.1.6.2 Bir tork sınırlayıcı, aşağıda belirtilenleri yerine getirmesi kaydıyla, bir motora veya bir araca yerleştirilebilir: - Güç aktarımını (güç nakil organları) veya araç yapısını hasardan korumak ve/veya araç güvenliği amacıyla veya araç sabitken güç çıkışının faal hale getirilmesi amacıyla veya NO x giderme sisteminin doğru çalışmasını sağlayacak tedbirler için sadece araç üzerinde sinyaller ile harekete geçirilirse ve - Sadece geçici olarak harekete geçirilirse ve - Emisyon kontrol stratejisini (ECS) değiştirmez ise ve - Güç çıkış veya güç aktarmasını koruma durumunda, tork tam yük torkunu hiçbir durumda aşmazken, motor devrinden bağımsız olarak sabit bir değere kadar sınırlandırılırsa ve - Motor sistemindeki NOx’in düzgün işleyişini sağlamak için sürücünün gerekli tedbirleri almasını teşvik etmek amacıyla aracın performansını sınırlamak üzere aynı biçimde faal hale getirilirse. 6.1.7 Elektronik emisyon kontrol sistemleri için özel şartlar 6.1.7.1 Dokümantasyon şartları 1) 2) 1 Ekim 2008’e kadar, izleyen metin uygulanır: “279 K ila 303 K (6 oC ila 30 oC) aralığındaki ortam sıcaklığı”. Bu sıcaklık aralığı, düşük sıcaklık sınırının uygunluğu konusundaki özel önemle bu yönetmeliğin yeniden gözden geçirilmesinin bir parçası olarak tekrar değerlendirilecektir. İmalatçı, herhangi bir tasarım unsuruna, emisyon kontrol stratejisine, motor sistemin tork sınırlayıcısına ve tork sınırlayıcısının çıkış değişkenlerini kumanda eden vasıtalara, bunların kontrolü doğrudan veya dolaylı olup olmadığına bakılmaksızın erişimini sağlayan bir dokümantasyon paketi temin etmelidir. Dokümantasyon iki kısımdan oluşmalıdır: (a) Tip onayı başvurusunun yapıldığı sırada, teknik servise verilmesi gereken resmî belge paketi, sistemin ve uygulanabilirse tork sınırlayıcının tam bir açıklamasını içermelidir. Münferit birim girişlerinin kontrol aralığından elde edilen bir matris ile izin verilen bütün çıkışların tanımlanmış olduğu bir belirti göstermesi kaydıyla, bu dokümantasyon kısa olabilir. Bu bilgiler, bu Ek Madde 3'te istenen belgelere iliştirilmelidir. (b) Herhangi bir yardımcı kontrol stratejisi (AECS) ile değiştirilen parametreleri ve AECS’nin çalıştığı sınır şartlarını gösteren ilave bilgi. İlave belgeler, bütün çalışma modlarında yakıt sistemi kontrol mantığının, zamanlama stratejilerinin ve anahtar noktalarının bir açıklamasını içermelidir. Bunlar, bu Ek Madde 6.5.5’te belirtilen tork sınırlayıcısının da bir açıklamasını içermelidir. İlave belgeler, herhangi bir AECS’nin kullanım gerekçesini ihtiva etmeli ve motora veya araca takılan herhangi bir AECS’nin egzoz emisyonları üzerine etkisini gösterecek ilave bilgileri ve deney verilerini de içermelidir. AECS’nin kullanım gerekçesi, deney verilerine ve/veya sağlam mühendislik analizi esasına dayanabilir. Bu ilave belgeler kesinlikle gizli kalmalı ve talep halinde tip onayı kuruluşu için sağlanmalıdır. Tip onayı kuruluşu bu belgeleri gizli tutmalıdır. 6.1.8 Özel olarak Madde 6.2.1’deki çizelgelerin A satırına göre motorların tip onayı için (normal olarak ETC üzerinde deney yapılmayan motorlar) 6.1.8.1 Madde 2’de belirtilen tanımlara göre, herhangi bir stratejinin veya tedbirin bir beyin stratejisi olarak kabul edilmesinin gerekip gerekmediğini doğrulamak için, tip onayı kuruluşu ve/veya yetkili servis, ilave olarak, imalatın uygunluğunu kontrol amacıyla tip onayı deneyi veya işlemleri ile birlikte yapılabilen ETC kullanılarak bir NOx tarama deneyini isteyebilir. 6.1.8.2 Madde 2’de belirtilen tanımlara göre her hangi bir strateji veya tedbirin bir beyin stratejisi olarak kabul edilmesinin gerekip gerekmediğini doğrularken, uygun NOx sınır değerle ilgili olarak % 10'luk ilave bir sınır kabul edilmelidir. 6.1.9 2001/27/AT ile değişik 88/77/AT Yönetmeliğinin Ek I, Madde 6.1.5’inde verilen tip onayının kapsamının genişletilmesi için geçici hükümler Mevcut tip onayı belgesi numarası bu Yönetmeliğin zorunlu uygulama tarihine kadar geçerli olacaktır. Kapsam genişletmesinde, kapsam genişletmesi temel onay numarasını gösterecek ardışık sayı sadece aşağıdaki şekilde değiştirilecektir: Almanya tarafından verilen, A uygulama tarihine karşılık gelen dördüncü onayın ikinci kapsam genişletmesi için örnek: e1*88/77*2001/27A*0004*02 6.1.10 Elektronik sistem güvenliği için hükümler 6.1.10.1 Emisyon Kontrol Üniteli herhangi bir araç, imalatçı tarafından yetki verilenler hariç, değişikliklere mani olacak özellikler içermelidir. Bu değişiklikler, aracın teşhis, servis, muayene, yeniden takma ve onarımı için gerekli ise, imalatçı bu değişikliklere izin vermelidir. Yeniden programlanabilir herhangi bir bilgisayar kodu veya çalışma parametreleri, kurcalamaya karşı dayanıklı olmalı ve güvenlik değişimi 2005/78/EC Yönetmeliği Ek IV, Madde 6’da belirtildiği şekilde protokoller ve teşhis bağlayıcı kullanılarak yapılması kaydıyla, en azından ISO 15031-7’deki (SAE J2186) hükümler kadar iyi koruma seviyesinde olabilmelidir. Sökülebilir kalibrasyon hafıza çipleri mühürlü bir taşıyıcı içinde kılıflanmış olacak şekilde mahfazalı olmalı veya elektronik algoritmalarla korunmalı ve özel aletler ve işlemler kullanılmaksızın değiştirilememelidir. 6.1.10.2 Bilgisayar kodlu motor çalışma parametreleri, özel aletler ve işlemler kullanılmaksızın değiştirilememelidir örneğin, lehimlenmiş veya mahfazalı bilgisayar bileşenleri veya mühürlenmiş (veya lehimli) bilgisayar mahfazaları. 6.1.10.3 İmalatçılar, azami yakıt dağıtım ayarını araç kullanımda iken kurcalamaya karşı koruyacak yeterli tedbirleri almalıdır. 6.1.10.4 İmalatçılar, koruma gerektirmeyen araçlar için bu şartlardan birinden muafiyet için onay kuruluşuna başvurabilir. Onay kuruluşunun muafiyeti de dikkate alarak değerlendirme yapacağı kriterler; performans çiplerinin geçerli mevcudiyeti, aracın yüksek performans yeteneği ve aracın planlanan satış hacmini içermekle birlikte, kriterler bunlarla sınırlı değildir. 6.1.10.5 Programlanabilir bilgisayar kod sistemlerini (örneğin, Elektrikli Silinebilir Programlanabilir Sadece Okumalı Hafıza - Electrical Erasable Programmable Read - Only Memory: EEPROM) kullanan imalatçılar yetkisiz yeniden programlamaya mani olmalıdır. İmalatçılar, geliştirilmiş müdaheleye karşı önleme stratejileri ve imalatçısı tarafından sağlanan bir bakım bilgisayarına elektronik erişim için gereken yazılıma karşı koruyucu özellikleri dahil etmelidir. Kurcalamaya karşı eş değer koruma sağlayan alternatif yöntemler yetkili kuruluş tarafından onaylanabilir. 6.2 Gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin ve dumanın emisyonu ile ilgili özellikler Madde 6.2.1'deki çizelgelerin A satırı ile ilgili tip onayı için emisyonlar; elektronik yakıt enjeksiyon donanımı, egzoz gazı geri döngüsü (devridaimi) (EGR) ve/veya oksidasyon katalizörü takılı olanları dahil, konvansiyonel dizel motorları ile ESC ve ELR deneylerinde tespit edilmelidir. NO x katalizörleri ve/veya parçacık tutucular dahil, ilerletilmiş egzoz iyileştirme sistemleri takılı dizel motorlar ayrıca ETC deneyinde tespit edilmelidir. Madde 6.2.1'deki çizelgelerin B1 veya B2 veya C satırı ile ilgili tip onayı için emisyonlar; ESC, ELR ve ETC deneylerinde tespit edilmelidir. Gaz yakıtlı motorlar için gaz halindeki emisyonlar ETC deneyinde tespit edilmelidir. ESC ve ELR deney işlemleri Ek III, İlave 1'de, ETC deney işlemi Ek III, İlave 2 ve İlave 3'te açıklanmıştır. (Ek:RG-22/12/2009-27440) Benzinli motorlarda, Ek XVI’da (2005/78/EC Direktifi Ek VII) belirtilen deney işlemleri uygulanır. Dizel motorlarda, Ek XV’deki (2005/78/EC Direktifi Ek VI) duman opaklığı için deney işlemleri uygulanır. Uygulanabilirse, deneye sunulan motorda gaz kirleticiler ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyonları ve uygulanabilirse, duman Ek III, İlave 4'te belirtilen yöntemlerle ölçülmelidir. Gaz halindeki kirleticiler için tavsiye edilen analitik sistemler, tavsiye edilen parçacık numune alma sistemleri ve tavsiye edilen duman ölçme sistemi Ek V'te açıklanmıştır. Diğer sistemler veya analizörlerin ilgili deney çevrimlerinde eş değer sonuçlar verdiği tespit edilirse, teknik servis tarafından onaylanabilir. Sistem eşdeğerliğinin tespit edilmesi, düşünülen sistem ile bu Yönetmeliğin referans sistemlerinden biri arasında 7 (veya daha fazla) numune çifti ilişkilendirme (korelasyon) çalışmasına dayanmalıdır. Sadece parçacık emisyonları için tam akış seyreltme sistemi veya ISO 16183’ün şartlarını karşılayan kısmi akış seyreltme sistemi eş değer referans sistemler olarak tanınır. Sonuçlar, özel çevrim emisyonları değerini belirtir. İlişki deneyi, aynı laboratuvarda, aynı deney hücresinde (odasında) ve aynı motor üzerinde yapılmalıdır. Eş zamanlı olarak yapılması tercih edilir. Numune çifti ortalamalarının eş değerliği, bu laboratuvar, deney odası ve motor şartlarında elde edilen, bu Ek’in İlave 4’ünde açıklandığı gibi, f-deneyi ve t- deneyi istatistikleri ile tespit edilmelidir. Sınırı aşan değerler, ISO 5725’e uygun olarak belirlenmeli ve veri tabanından hariç tutulmalıdır. Bu yönetmeliğe yeni bir sistemin dahil edilmesi için eş değerliliğin tespiti, ISO 5725 standardında açıklandığı şekilde, tekrarlanabilirlik ve uyarlılık hesaplarına dayandırılmalıdır. 6.2.1 Sınır değerler ESC deneyinde tespit edildiği şekilde karbon dioksit, karbon monoksit, toplam hidrokarbonlar, azot oksitler ve parçacıklar ve ELR deneyinde tespit edildiği şekilde duman opaklığının belirli kütlesi, Çizelge 1’de gösterilen miktarları aşmamalıdır. Çizelge 1 - Sınır değerler - ESC ve ELR deneyleri Hidrokarboların kütlesi (HC) g/kWh 0,66 Azot oksitlerin kütlesi (NOx) g/kWh 5,0 Parçacıkların kütlesi (PT) g/kWh 0,10 0,13 1) Duman A(2000) Karbon monoksit kütlesi (CO) g/kWh 2,1 B1(2005) 1,5 0,46 3,5 0,02 0,5 B2(2008) 1,5 0,46 2,0 0,02 0,5 C(EEV) 1,5 0,25 2,0 0,02 0,15 Satır 1) m-1 0,8 Silindir başına 0,75 dm3 ten az süpürme hacimli ve 3000 devir/dakika’dan fazla anma güç devirli olan motorlar için İlave olarak, ETC deneyi ile deneye tabi tutulan dizel motorlarda ve özel olarak gaz yakıtlı motorlarda karbon monoksit, metansız hidrokarbonlar, metan (uygulanabilirse), azot oksitler ve parçacıkların (uygulanabilirse) belirli kütleleri Çizelge 2’de gösterilen miktarları aşmamalıdır: Çizelge 2 - Sınır değerler - ETC deneyleri A(2000) 5,45 Metansız hidrokarboların kütlesi (NMHC) g/kWh 0,78 B1(2005) 4,0 0,55 1,1 3,5 0,03 B2(2008) 4,0 0,55 1,1 2,0 0,03 C(EEV) 3,0 0,40 0,65 2,0 0,02 Satır Karbon monoksit kütlesi (CO) g/kWh Metanın kütlesi (CH4) 1) g/kWh Azot oksitlerin kütlesi (NOx) g/kWh 1,6 5,0 Parçacıkların kütlesi (PT) 2) g/kWh 0,16 0,21 3) 1) Sadece NG motorlar için. Gaz yakıtlı motorlar için A, B1 ve B2 aşamalarında uygulanamaz. 3) Silindir başına 0,75 dm3 ten daha az süpürme hacimli ve 3000 devir/dakika’dan daha fazla anma güç devirli olan motorlar için 2) 6.2.2 Dizel ve gaz yakıtlı motorlar için hidrokarbon ölçmesi 6.2.2.1 İmalatçı, ETC deneyinde metansız hidrokarbonların ölçülmesi yerine toplam hidrokarbonların kütlesini (THC) ölçmeyi seçebilir. Bu durumda, toplam hidroharbonların kütlesi için sınır, metansız hidrokarbonların kütlesi için Çizelge 2'de gösterilen ile aynıdır. 6.2.3 Dizel motorlar için özel şartlar 6.2.3.1 ESC deneyinin kontrol alanı içindeki rastgele kontrol noktalarında ölçülen azot oksitlerin belirli kütlesi, çok yakın deney modlarından interpole edilmiş değerlerin % 10’dan daha fazlasını aşmamalıdır (referans Ek III, İlave 1, Madde 4.6.2 ve Madde 4.6.3). 6.2.3.2 ELR'nin rastgele deney devrindeki duman değeri, çok yakın iki deney devrinin en yüksek duman değerini % 20’den daha fazlasını veya sınır değerin % 5’ten daha fazlasını (hangisi daha büyük olursa) aşmamalıdır. 6.3 Dayanıklılık ve bozulma faktörleri 6.3.1 Bu Yönetmeliğin amaçları için imalatçı, motor grubu veya iyileştirme sistemi grubunun gaz ve parçacık emisyonlarının bu yönetmelik, Madde 3’te belirtilen uygun dayanıklılık süresi boyunca bu Ek Madde 6.2.1’de belirtilen uygun emisyon sınırları ile uyum içinde kaldığını göstermek için kullanılacak bozulma faktörlerini tespit etmelidir. 6.3.2 Bir motor veya motor iyileştirme sistemi grubunun uygun dayanıklılık süresi boyunca ilgili emisyon sınırları ile uygunluğunu göstermek için işlemler, bu Yönetmeliğin Ek XI’de (2005/78/EC Direktifi Ek II) verilmiştir. 6.4 Araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi 6.4.1 Bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında (2005/55/EC Direktifi Madde 4(1) ve Madde 4(2)) belirtildiği gibi, dizel motorlara veya dizel motorla donatılmış araçlara bu Yönetmeliğin Ek XIII’ün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) şartlarına uygun olarak emisyon kontrolü için araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi takılmalıdır. Bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinin ikinci fıkrasında (2005/55/EC Direktifi Madde 4(2)) belirtildiği gibi, gaz motorlara veya gaz motorla donatılmış araçlara bu Yönetmeliğin Ek XIII’ün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) şartlarına uygun olarak emisyon kontrolü için araç üzerinde teşhis (OBD) sistemi takılmalıdır. 6.4.2 Küçük parti motor imalatı Bu maddenin şartlarına alternatif olarak, OBD motor grubuna ait bir motor tipini; - dünya çapında yılda 500 birimden az imal eden motor imalatçıları, motorun sadece devre sürekliliği için izlendiği veya iyileştirme sisteminin ana işlevsel arızası için izlendiği durumda, mevcut yönetmeliğin şartları esasına göre AT tip onayı alabilir. - dünya çapında yılda 50 birimden az imal eden motor imalatçıları, sadece komple emisyon kontrol sisteminin (motor ve iyileştirme sistemi) devre sürekliliği için izlendiği durumda, mevcut yönetmeliğin şartları esasına göre AT tip onayı almalıdır. Tip onayı kuruluşu, bu hüküm altında verilen her bir tip onayının durumundan Komisyona bilgi vermelidir. 6.5 NOx kontrol tedbirlerinin doğru çalışmasını sağlamak için şartlar 6.5.1 Genel 6.5.1.1 Bu madde, bu Ek Madde 6.2.1’deki çizelgelerde verilen emisyon sınır değerlerine uygun olmasını sağlamak için kullanılan teknolojiye bakılmaksızın, sıkıştırma ateşlemeli motor sistemlerine uygulanabilir. 6.5.1.2 Uygulama tarihleri Madde 6.5.3, Madde 6.5.4 ve Madde 6.5.5’in şartları, bu Yönetmeliğin zorunlu uygulama tarihlerinden önce tip onayı almak isteyenler yeni tip onayları için 9/11/2006’dan, tip onayı mevcut olanlar için 1/10/2007’den itibaren uygulanmalıdır. 6.5.1.3 Bu maddenin kapsadığı herhangi bir motor sistemi, motorun faydalı ömrü boyunca bu şartları karşılama özelliğinde olacak şekilde tasarımlanmalı, imal edilmeli ve yerleştirilmelidir. 6.5.1.4 Bu maddenin kapsadığı bir motor sisteminin fonksiyonel çalışma karakteristiklerini tam olarak açıklayan bilgiler, imalatçı tarafından Ek II’de verilmelidir. 6.5.1.5 Tip onayı başvurusunda, motor sistemi bir ayıraç gerektirirse, imalatçı, egzoz iyileştirme sistemi tarafından tüketilen bütün ayıraç/ayıraçların özelliklerini, yani tipini, derişimlerini, çalışma sıcaklık şartlarını, uluslar arası standardlara atfı vb. belirtmelidir. 6.5.1.6 Madde 6.1’de belirtilen şartlara tabi olarak, bu maddenin kapsadığı herhangi bir motor sistemi, Topluluk bölgesinde ilgili olan bütün şartlarda, özellikle düşük ortam sıcaklığında düzenli olarak emisyon kontrol sistemi fonksiyonuna sahip olmalıdır. 6.5.1.7 Tip onayının amacı bakımından, imalatçı, ayıraç gerektiren motor sistemleri için uygulanabilir emisyon deney çevrimi boyunca, herhangi bir amonyak emisyonunun 25 ppm’lik ortalama bir değeri aşmadığını teknik servise göstermelidir. 6.5.1.8 Ayıraç gerektiren motor sistemleri için araca yerleştirilen her bir ayrı ayıraç deposu, depo içindeki herhangi bir sıvıdan numune alınması için vasıtalar içermelidir. Numune alma noktası, herhangi bir özel alet veya cihazının kullanımı olmaksızın kolaylıkla erişilebilir olmalıdır. 6.5.2 Bakım şartları 6.5.2.1 İmalatçı, bütün yeni ağır hizmet araçlarının veya yeni ağır hizmet motorlarının sahiplerine, araç emisyon kontrol sistemi işlevini düzgün olarak yerine getirmediği durumlarda, sürücünün MI arıza göstergesi ile sorundan haberdar olması gerektiğini ve bu nedenle motorun düşük performansla çalışacağını belirten yazılı talimatlar vermeli veya verdirmelidir. 6.5.2.2 Bu talimatlar, ilgili olduğu durumlarda tüketilebilir ayıraçların kullanımını içeren, uygun kullanım ve bakım kurallarını göstermelidir. 6.5.2.3 Talimatlar, yeni ağır hizmet araçlarının veya yeni ağır hizmet motorlarının satıldığı veya tescil edildiği ülkenin lisanında, ve teknik olmayan açık bir anlatımla yazılmalıdır. 6.5.2.4 Talimatlar, araç operatörü tarafından normal bakım aralıkları arasında tüketilebilir ayıraçların tekrar doldurulmasının gerekip gerekmediğini belirtmeli ve yeni ağır hizmet araç tipine göre muhtemel ayıraç tüketim hızını göstermelidir. 6.5.2.5 Talimatlar, araç veya motor tipi için verilen uygunluk belgesine uygun araç için gösterge ile gösterdiğinde, doğru özelliklerdeki gerekli ayıracın kullanımı ve yeniden doldurulmasının zorunlu olduğunu belirtmelidir. 6.5.2.6 Talimatlar, kirletici emisyonlarının azaltılması için gerekli ise, herhangi bir ayıraç tüketmeyen aracı kullanmanın yasalara aykırı olabileceği ve sonuçta tescil ülkesinde veya aracın kullanıldığı başka bir ülkede aracın satın alınması veya çalışması için edinilen uygun şartların geçersiz olabileceğini belirtmelidir. 6.5.3 Motor sistemi NOx kontrolü 6.5.3.1 NOx emisyon kontrolü bakımından motor sisteminin doğru olmayan çalışması (örneğin; gerekli ayıracın eksikliği, doğru olmayan EGR akışı veya EGR’nin harekete geçmemesinden dolayı), egzoz akışı içinde konumlandırılan algılayıcılarla NOx seviyesini izleme yoluyla tespit edilmelidir. 6.5.3.2 Ek I, Madde 6.2.1’deki çizelgede verilen uygulanabilir sınır değerin üzerinde NO x seviyesindeki 1,5 g/kwh’ten daha fazla herhangi bir sapma durumunda, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.6.5’te belirtildiği gibi MI’nin devreye girmesiyle (faaliyete geçmesiyle) sürücü haberdar edilmelidir. 6.5.3.3 Ayrıca, motorun en az 400 gün veya 9600 saat çalışmasıyla NO x’in Madde 6.5.3.2’de belirtilen seviyeleri niçin aştığının sebebini tanımlayan silinmez bir hata kodu, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.9.2’ye uygun olarak muhafaza edilmelidir. NOx aşmasının nedenleri; en azından ve uygulanabildiği durumlarda boş ayıraç deposu, ayıraç dozajlama faaliyetinin kesilmesi, yetersiz ayıraç kalitesi, çok düşük ayıraç tüketimi, doğru olmayan EGR akışı veya EGR’nin devreye girmemesi durumlarında tanımlanmalıdır. Diğer bütün durumlarda, imalatçıya “yüksek NO xesas nedeni bilinmiyor” ifadesini gösteren silinemeyen hata koduna atıf yapmasına izin verilir. 6.5.3.4 NOx seviyesi, bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinin üçüncü fıkrasındaki (2005/55/EC Madde 4(3)) çizelgede verilen OBD eşik sınır değerlerini aşarsa, bir tork sınırlayıcı, araç sürücüsü tarafından açıkça algılanacak bir biçimde Madde 6.5.5’in şartlarına göre motorun performansını düşürmelidir Tork sınırlayıcı harekete geçirildiğinde, sürücünün Madde 6.5.3.2’nin şartlarına göre ikaz edilmesi sürdürülmelidir. 6.5.3.5 NOx emisyonlarının kontrolü için EGR’nin veya iyileştirme sistemi olmayan başka bir sistemin kullanımı esasına dayanan motor sistemlerinde, imalatçı NOx seviyesinin belirlenmesi için Madde 6.5.3.1’in şartlarına uygun alternatif bir yöntemden yararlanabilir. İmalatçı, tip onayı verilirken NO x seviyesinin belirlenmesinde alternatif yöntemin Madde 6.5.3.1’in şartları ile karşılaştırılarak süre olarak eş değer ve doğru olduğunu ve bu yöntemin Madde 6.5.3.2, Madde 6.5.3.3 ve Madde 6.5.3.4’te belirtilenlerle aynı sonuçlara yol açtığını göstermelidir. 6.5.4 Ayıraç kontrolü 6.5.4.1 Bu maddenin şartlarını yerine getirecek ayıracın kullanımını gerektiren araçlar için sürücü, aracın ön göğsü üzerinde özel bir mekanik veya elektronik gösterge vasıtasıyla araçtaki ayıraç depolama deposunda bulunan ayıracın seviyesi hakkında bilgilendirilmelidir. Bu bilgilendirme, ayıraç aşağıda belirtilen seviyelere geldiğinde bir uyarıyı içermelidir: - Kabın % 10’unun veya imalatçının seçimine göre daha yüksek bir yüzdenin altına, - İmalatçı tarafından belirtilen yakıt rezervi seviyesi ile mümkün olan sürüş mesafesine karşılık gelen seviyenin altına. Ayıraç göstergesi, yakıt seviye göstergesinin yakınına yerleştirilmelidir. 6.5.4.2 Ayıraç deposu boşalırsa, sürücü, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.6.5’in şartlarına uygun olarak bilgilendirilmelidir. 6.5.4.3 Ayıraç deposu boşalır boşalmaz, Madde 6.5.4.2’nin şartlarına ilaveten Madde 6.5.5’in şartları uygulanmalıdır. 6.5.4.4 İmalatçı, Madde 6.5.3’ün şartlarına uymaya alternatif olarak, Madde 6.5.4.4 ila Madde 6.5.4.12’deki şartlara uymayı seçebilir. 6.5.4.5 Motor sistemlerinde, imalatçı tarafından beyan edilen ve bu yönetmelik Ek II’de kaydedilen ayıraç özelliklerine karşılık gelen bir sıvının araçta mevcut olduğunu belirleyen vasıtalar bulunmalıdır. 6.5.4.6 Ayıraç deposundaki sıvı, bu yönetmelik Ek II’de kaydedildiği şekilde imalatçı tarafından beyan edilen asgari şartlara karşılık gelmez ise, Madde 6.5.4.12’nin ilave şartları uygulanmalıdır. 6.5.4.7 Motor sistemlerinde, ayıraç tüketimini belirlemek ve tüketim bilgilerine araç dışından erişimi sağlamak için vasıtalar bulunmalıdır. 6.5.4.8 Motorun bir önceki tam 48 saatlik çalışma süresi veya en azından 15 litrelik istenen ortalama ayıraç tüketimi için ihtiyaç duyulan süre boyunca (hangisi daha uzunsa) motor sistemi tarafından ortalama ayıraç tüketimi ve motor sistemi tarafından istenen ortalama ayıraç tüketimi, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 6.8.3’te belirtildiği gibi standard teşhis bağlantı kablosu seri çıkışıyla elde edilmelidir. 6.5.4.9 Ayıraç tüketimini izlemek için motorda en az aşağıdaki parametreler izlenmelidir: - Araçta depolama deposundaki ayıracın seviyesi, - Ayıracın egzoz iyileştirme sistemi içerisine teknik olarak mümkün olduğunca püskürtme noktasına yakın bir şekilde akışı veya püskürmesi. 6.5.4.10 Madde 6.5.4.8’de tarif edilen süre boyunca ortalama ayıraç tüketiminde ve motor sistemi tarafından istenen ortalama ayıraç tüketiminde % 50’den fazla herhangi bir sapma, Madde 6.5.4.12’de belirtilen tedbirlerin uygulanması gerekir. 6.5.4.11 Ayıracın dozajlama faaliyetinde kesinti durumunda, Madde 6.5.4.12’de belirtilen tedbirler uygulanmalıdır. Motor çalışma şartları, motorun emisyon performansının ayıraç dozajlamasını gerektirmeyecek şekilde olduğu için, bu tür bir kesintinin motor ECU (elektronik kontrol ünitesi) tarafından istenmesi halinde, bu tür çalışma şartları uygulandığında imalatçının onay kuruluşunu açıkça bilgilendirmesi kaydıyla, bu uygulama gerekmez. 6.5.4.12 Madde 6.5.4.6, Madde 6.5.4.10 veya Madde 6.5.4.11 ile ilgili olarak belirlenen herhangi bir arıza, Madde 6.5.3.2, Madde 6.5.3.3 veya Madde 6.5.3.4’te belirtilenler gibi aynı düzendeki aynı sonuçlara yol açmalıdır. 6.5.5 Egzoz iyileştirme sisteminin kurcalanmasını engellemek için tedbirler 6.5.5.1 Bu bölümün kapsadığı motor sisteminde, motor sisteminin düzgün çalışmadığını veya aracın doğru olmayan şekilde çalıştırıldığını sürücüye ikaz edecek bir tork sınırlayıcı bulunmalı ve bu suretle hatanın/hataların anında düzeltilmesi teşvik edilmelidir. 6.5.5.2 Araç; Madde 6.5.3.4, Madde 6.5.4.3, Madde 6.5.4.6, Madde 6.5.4.10’un şartları veya Madde 6.5.4.11’in şartları oluştuktan sonra ilk defa sabit duruma geldiğinde, tork sınırlayıcı faaliyete geçmelidir. 6.5.5.3 Herhangi bir durumda tork sınırlayıcının devreye girmesi halinde, motor torku aşağıdaki araçlar için sabit bir değeri aşmamalıdır: - N3 >16 ton, M1>7,5 ton, M3/III ve M3/B > 7,5 ton kategorisi araçlar için, azami motor torkunun % 60’ını, - N1, N2, N3 ≤ 16 ton, 3,5 ton < M1 ≤ 7,5 ton, M2, M3/I, M3/II, M3/A ve M3/B ≤ 7,5 ton kategorisi araçlar için motor, azami motor torkunun % 75’ini. 6.5.5.4 Dokümantasyon ve tork sınırlayıcı için şartlar, Madde 6.5.5.5 ila Madde 6.5.5.8’de belirtilmiştir. 6.5.5.5 Emisyon kontrol izleme sisteminin ve tork sınırlayıcının fonksiyonel çalışma özelliklerini tam olarak açıklayan ayrıntılı yazılmış bilgiler, bu Ek Madde 6.1.7.1(b)’nin dokümantasyon şartlarına uygun olarak belirtilmelidir. İmalatçı, özellikle Madde 6.5.6.5’e uygun olarak, ETC’deki belirli NO x emisyonunun NOx derişimi (g/kWh) ile ilişkisi için ECU tarafından kullanılan algoritmalar hakkında bilgiler vermelidir. 6.5.5.6 Motor devri rölantide iken tork sınırlayıcının harekete geçme şartları ortadan kalkmışsa, tork sınırlayıcı çalışmamalıdır. Tork sınırlayıcı, harekete geçmesi ile ilgili nedenlere çözüm bulunmadan otomatik olarak devre dışı olmamalıdır. 6.5.5.7 Tork sınırlayıcısı anahtarla veya bir bakım aleti vasıtasıyla devreden çıkarılamamalıdır. 6.5.5.8 Tork sınırlayıcısı, kolluk kuvvetleri, kurtarma hizmetleri, itfaiye hizmetleri ve ambulanslar tarafından kullanılan motorlara veya araçlara uygulanmamalıdır. Sürekli devre dışı bırakma, sadece motor veya araç imalatçısı tarafından yapılmalı ve motor grubu içindeki özel motor tipi uygun tanıtım için gösterilmelidir. 6.5.6 Emisyon kontrol izleme sisteminin çalışma şartları 6.5.6.1 Emisyon kontrol izleme sistemi, aşağıdaki durumlarda çalışmalıdır: - 266 K ve 308 K (– 7 °C ve 35 °C) arasındaki bütün ortam sıcaklıklarında, - 1600 m’nin altındaki bütün rakımlarda, - 343 K’nin (70 °C) üzerindeki motor soğutma sıcaklıklarında. Bu madde, depolama deposunda ayıraç seviyesinin bütün kullanım şartlarında izlenmesinin gerektiği durumlarda uygulanmaz. 6.5.6.2 Bir azalan yakıtın telafisi stratejisi faal iken ve Madde 6.5.5.3’te uygun araç kategorisi için belirtilen seviyelerin üzerinde bir tork azalmasına yol açtığı zaman emisyon kontrol izleme sisteminin faaliyeti durdurulabilir. 6.5.6.3 Varsayılan emisyon hata modu faal ise, emisyon kontrol izleme sistemi çalışır durumda kalmalı ve Madde 6.5’in hükümlerine uymalıdır. 6.5.6.4 NOx kontrol tedbirlerinin doğru çalışmaması durumu, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) İlave 1, Madde 6.1’de verilen tarifte atıf yapıldığı gibi, dört OBD deney çevrimi içinde tespit edilmelidir. 6.5.6.5 ETC’de özel NOx emisyonuna (g/kWh) göre gerçek NOx derişimi ile ilgili olması için ECU tarafından kullanılan algoritmalar beyin (defeat) stratejisi olarak kabul edilmemelidir. 6.5.6.6 Tip onay kuruluşu tarafından Madde 6.1.5’e uygun olarak onaylanmış olan bir AECS çalışıyorsa, AECS’nin çalışmasından dolayı NOx’deki herhangi bir artış, Madde 6.5.3.2’de belirtilen uygun NO x seviyesine kadar uygulanabilir. Bütün böyle durumlarda, AECS’nin NOx eşik değeri üzerine etkisi, Madde 6.5.5.5’e uygun olarak açıklanmalıdır. 6.5.7 Emisyon kontrol izleme sisteminin arızası 6.5.7.1 Emisyon kontrol izleme sistemi; elektrik arızaları ve Madde 6.5.3.2 ve Madde 6.5.3.4’te istendiği gibi emisyon artışının teşhisini engelleyen herhangi bir algılayıcının sökülmesi veya devre dışı bırakılması bakımından izlenmelidir. NOx derişimini doğrudan ölçen algılayıcılar, üre kalitesi algılayıcıları ve ayıraç dozajlama faaliyetini, ayıraç seviyesini, ayıraç tüketimini veya EGR debisini izlemek için kullanılan algılayıcılar, teşhis yeteneğini etkileyen algılayıcılara örnek olarak gösterilir. 6.5.7.2 Emisyon kontrol sisteminin bir arızası teyit edilirse, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.6.5’e uygun olarak ikaz sinyalinin çalışmasıyla sürücü hemen uyarılmalıdır. 6.5.7.3 Motorun 50 saatlik çalışmasında arıza giderilmezse, tork sınırlayıcısı Madde 6.5.5’e göre faaliyete geçirilmelidir. Yukarıda belirtilen süre, bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (b), (c) (ç), (d) ve (e) bentlerinde (2005/55/EC Madde 2(7) ve Madde 2(8)) belirtilen sürelerden itibaren 36 saate indirilmelidir. 6.5.7.4 Emisyon kontrol izleme sistemi, arızanın mevcut durumunun sona ermiş olduğunu tespit ettiğinde, Madde 6.5.7.5’te belirtilen durumlar hariç, bu arıza ile ilişkili hata kodu/kodları sistem hafızasından silinebilir ve uygulanabilirse tork sınırlayıcısı Madde 6.5.5.6’ya uygun olarak devre dışı bırakılmalıdır. Emisyon kontrol izleme sisteminin arızası ile ilişkili hata kodu/kodları, herhangi bir tarama aleti ile sistemden silinme özelliğinde olmamalıdır. 6.5.7.5 Madde 6.5.7.1’e göre emisyon kontrol izleme sistemi parçalarının sökülmesi veya çalışmaz duruma gelmesi halinde silinmez hata kodu, en az 400 gün veya 9600 saat motor çalışma süresi için bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.9.2’ye uygun olarak muhafaza edilmelidir. 6.5.8 Emisyon kontrol izleme sisteminin gösterimi 6.5.8.1 Madde 3’te verilen tip onayı başvurunun bir kısmı olarak, imalatçı, Madde 6.5.8.2 ila Madde 6.5.8.7’ye göre motor dinamometresi üzerindeki deneylerle bu bölümün hükümlerinin uygunluğunu göstermelidir. 6.5.8.2 İmalatçı tarafından emisyon kontrol izleme sistemlerinin grup içinde benzer olduğu tip onayı kuruluşuna gösterilmesi kaydıyla, motor grubunun veya OBD motor grubunun bu bölümün şartlarına uygunluğu, grubun (ana motor) elemanlarından birisinin emisyon kontrol izleme sistemi deneye tabi tutularak gösterilebilir. Bu gösterim; algoritmalar, fonksiyonel analiz vb. gibi elemanlar tip onayı kuruluşuna sunularak yapılabilir. Ana motor, tip onayı kuruluşu ile mutabakata varılarak imalatçı tarafından seçilir. 6.5.8.3 Emisyon kontrol izleme sisteminin deneye tabi tutulması aşağıdaki üç safhadan oluşur: Seçim: Emisyon kontrol tedbirlerinin doğru olmayan çalışması veya emisyon kontrol izleme sisteminin arızası, imalatçı tarafından sağlanan doğru olmayan çalışmalar listesi dahilinde yetkili tarafından seçilir. Nitelendirme: Doğru olmayan çalışmanın etkisi, motor deney tezgahında ETC boyunca NO x seviyesi ölçülmek suretiyle geçerliliği onaylanır. Gösterim: Sistemin tepkisi (tork azaltımı, ikaz sinyali vb.), motor dört OBD deney çevriminde çalıştırılarak gösterilmelidir. 6.5.8.3.1 Seçim safhasında, imalatçı, tork sınırlayıcısının veya sadece ikaz sinyalinin faal hale geçmesine yol açan herhangi bir NOx kontrol tedbirini ve emisyon kontrol izleme sistemindeki muhtemel arızaları belirlemek için kullanılan izleme stratejilerinin açıklamasını tip onayı kuruluşuna vermelidir. Bu listede doğru olmayan çalışmalara örnekler; boş ayıraç deposu, ayıraç dozajlama faaliyetinin kesilmesine yol açan doğru olmayan çalışma, yetersiz ayıraç kalitesi, düşük ayıraç tüketimine yol açan doğru olmayan çalışma ve doğru olmayan EGR akışı veya EGR’nin faaliyete geçmemesidir. NOx kontrol sisteminin asgari iki ve azami üç doğru olmayan çalışması veya emisyon kontrol izleme sisteminin arızaları, tip onayı kuruluşu tarafından bu listeden seçilmelidir. 6.5.8.3.2 Nitelendirme safhasında NOx emisyonları, ETC çevrimi boyunca Ek III, İlave 2’nin hükümlerine göre ölçülmelidir. ETC deneyinin sonucu, NOx kontrol izleme sisteminin gösterim işlemi (tork azaltımı ve/veya ikaz sinyali) sırasında tepki göstermesi beklendiği şekilde tespit etmek için kullanılmalıdır. Arıza, NO x seviyesi Madde 6.5.3.2 veya Madde 6.5.3.4’te verilen eşik seviyelerin herhangi birini 1 g/kWh’ten fazla aşmayacak şekilde benzeştirilmelidir. Ayıraç deposunun boş olması durumunda veya emisyon kontrol izleme sisteminin arıza gösterimi için emisyonların nitelendirilmesi gerekli değildir. Nitelendirme safhasında tork sınırlayıcısı devre dışı bırakılmalıdır. 6.5.8.3.3 Motor, gösterim safhasında azami dört OBD deney çevrimi çalıştırılmalıdır. Gösterim amaçları için kabul edilenlerden başka hiçbir arıza olmamalıdır. 6.5.8.3.4 Madde 6.5.8.3.3’ün deney dizisine başlamadan önce emisyon kontrol izleme sistemi ‘arıza yok’ durumuna ayarlanmalıdır. 6.5.8.3.5 Seçilen NOx seviyesine bağlı olarak, sistem ikaz sinyalini ve uygulanabilirse ilaveten belirleme dizisinin sonundan önce herhangi bir zamanda tork sınırlayıcısını harekete geçirmelidir. NO x kontrol izleme sistemi uygun olarak tepki verdiğinde belirleme dizisi durdurulabilir. 6.5.8.4 Prensip olarak, egzoz akışına konumlandırılan algılayıcılarla NO x seviyesinin izlenmesi esasına dayanan emisyon kontrol izleme sistemi durumunda, imalatçı uygunluğun belirlenmesi için belirli sistem işlevselliklerini (örneğin; dozajlama faaliyetinin kesilmesi, kapalı EGR vanası) doğrudan izlemeyi seçebilir. Bu durumda, seçilmiş sistem işlevselliği gösterilmelidir. 6.5.8.5 Tork sınırlayıcısı ile Madde 6.5.5.3’te istenen tork azaltımının seviyesi, 80/1269/EEC Yönetmeliğine uygun olarak genel motor performans onayı ile birlikte onaylanmalıdır. Gösterim işlemlerinde, imalatçı, düzgün tork sınırlayıcısının motor ECU’na dahil edildiğini tip onayı kuruluşuna göstermelidir. Gösterim esnasında ayrı tork ölçmesi gerekli değildir. 6.5.8.6 Madde 6.5.8.3.3 ila Madde 6.5.8.3.5’e alternatif olarak, emisyon kontrol izleme sisteminin ve tork sınırlayıcısının gösterimi, bir araç deneye tabi tutularak yapılabilir. Araç; ikaz sinyali ve tork sınırlayıcısının faaliyetinin Madde 6.5’in ve özellikle Madde 6.5.5.2 ve Madde 6.5.5.3’ün şartlarına uygun olarak çalışacağını göstermek için emisyon kontrol izleme sisteminin seçilmiş doğru olmayan çalışmaları ve arızaları ile birlikte karayolunda veya deney pistinde sürülmelidir. 6.5.8.7 Silinmez hata kodunun bilgisayar hafızasında muhafaza edilmesi Madde 6.5’in şartlarına uygunluk için gerekli ise, aşağıdaki üç şart, gösterim sırasının sonuna kadar sağlanmalıdır: - Madde 6.5.3.3’te belirtilen uygun silinemez hata kodunun OBD bilgisayarı hafızasındaki varlığını OBD tarama aleti ile doğrulamak mümkün olup, böylelikle tarama aletinin bunu silemeyeceğini tip onayı kuruluşunun tatmin olması için gösterilebilir ve - Bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.9.2’de belirtilen silinemez sayaç okunarak, faal hale gelmiş ikaz sinyali ile belirleme dizisi esnasında harcanan zamanı doğrulamak mümkün olup, böylelikle tarama aletinin bunu silemeyeceğini tip onayı kuruluşunun tatmin olması için gösterilebilir ve - Bu silinmez bilgilerin motorun en az 400 gün veya 9600 saatlik çalışması süresinde bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) Madde 3.9.2’ye uygun olarak muhafaza edildiğini gösteren tasarım elemanlarını tip onayı kuruluşu onaylamıştır. 7 Araca yerleştirme 7.1 Motorun araca yerleştirilmesi, motorun tip onayı bakımından aşağıdaki karakteristiklere uygun olmalıdır: 7.1.1 Giriş basıncı, Ek VI’da tip onaylı motor için belirtileni aşmamalı, 7.1.2 Egzoz geri basıncı, Ek VI’da tip onaylı motor için belirtileni aşmamalı, 7.1.3 Egzoz sistemi hacmi, Ek VI’da tip onaylı motor için belirtilenin % 40’tan daha fazla farklık göstermemeli, 7.1.4 Motorun çalışması için ihtiyaç duyulan yardımcı donanım tarafından emilen güç, Ek VI’da tip onaylı motor için belirtileni aşmamalıdır. 8 Motor grubu 8.1 Motor grubunu tanımlayan parametreler Motor imalatçısı tarafından belirlenen motor grubu, ISO 16185’in hükümlerine uygun olmalıdır. 8.2 Ana motorun seçimi 8.2.1 Dizel motorlar Grubun ana motoru, beyan edilen azami tork devrinde strok başına en yüksek yakıt dağıtımına ait esas kriterler kullanılarak seçilmelidir. İki veya daha fazla motorun bu esas kriterleri paylaşması durumunda, ana motor anma devrinde tork başına en yüksek yakıt dağıtımına ait ikincil kriter kullanılarak seçilmelidir. Belirli şartlarda, onay kuruluşu, ikinci bir motoru deneye tabi tutarak, grubun en kötü durumdaki emisyon değerini en iyi nitelendirlebilecek şekilde sonuçlandırabilir. Böylece, onay kuruluşu, bu grup içinde motorların en yüksek emisyon seviyelerine sahip olabileceğini gösteren özelliklere dayanan deney için ilave bir motoru seçebilir. Grup içindeki motorlar, egzoz emisyonlarını etkilemesi düşünülen başka değişken özelliklerle birleşirse, bu özellikler aynı zamanda tanımlanmalı ve ana motorun seçiminde göz önünde bulundurulmalıdır. 8.2.2 Gaz yakıtlı motorlar Grubun ana motoru, en büyük süpürme hacmi (deplasman) temel kriterler olarak alınmak suretiyle seçilmelidir. İki veya daha fazla motorun bu temel kriterleri paylaşması durumunda, ana motor aşağıdaki sıraya bağlı olarak ikincil kriterler kullanılarak seçilmelidir: - Beyan edilen anma gücü devrinde strok başına en yüksek yakıt dağıtımı, En büyük avanslı ateşleme zamanlaması, En düşük EGR değeri, Hava pompasız veya en düşük debili fiili hava akış pompası Belirli şartlarda, onay kuruluşu, ikinci bir motoru deneye tabi tutarak, grubun en kötü durumdaki emisyon değerini en iyi nitelendirilebilecek şekilde sonuçlandırabilir. Böylece, onay kuruluşu, bu grup içinde motorların en yüksek emisyon seviyelerine sahip olduğunu gösteren özelliklere dayanan deney için ilave bir motoru seçebilir. 8.3 OBD-motor grubunu tanımlamak için parametreler OBD-motor grubu, grup içindeki motor sistemleri ile müşterek olması gereken temel tasarım parametreleri ile tanımlanabilir. Motor sistemlerinin aynı OBD-motor grubuna ait olacağının kabul edilebilmesi için, aşağıdaki temel parametreler listesinde yer alan yöntemlerin ilgili mühendislik gösterimi veya diğer işlemler vasıtasıyla imalatçı tarafından eş değer olduğu gösterilmedikçe, bu temel parametreler listesi müşterek olmalıdır: - OBD izleme yöntemleri, - Arıza belirleme yöntemleri. Not - Yukarıda belirtilen kriterlerin sağlanması kaydıyla, aynı motor grubuna ait olmayan motorlar hala aynı OBD-motor grubuna ait olabilir. 9 İmalatın uygunluğu 9.1 İmalatın uygunluğunu sağlamak için MARTOY’un 12 nci maddesinin (70/156/EEC Direktifi Madde 10) hükümlerine uygun olarak tedbirler alınmalıdır. İmalatın uygunluğu, bu Yönetmelik Ek VI’da belirtilen tip onayı belgesindeki açıklama esas alınarak kontrol edilir. İlave 1, İlave 2 ve İlave 3’ün uygulanmasında, imalatın uygunluğunun kontrolüne tabi motorlardan çıkan, gaz ve parçacık halindeki kirleticilerin ölçülen emisyonu, Ek VI’nın İlavesinin Madde 1.5’inde kaydedilen bu motor için uygun bozulma faktörleri uygulanarak ayarlanmalıdır. MARTOY’un (70/156/EEC Direktifi) Ek X, Madde 2.4.2 ve Madde 2.4.3’ü, yetkili kuruluşun imalatçının denetim işleminden tatmin olmadığı durumda geçerlidir. 9.1.1 Kirleticilerin emisyonları ölçülecekse ve motor tip onayının bir veya birkaç kapsam genişletmesi varsa, deneyler, ilgili kapsam genişletmesine ilişkin bilgi paketinde açıklanan motor/motorlar üzerinde yapılacaktır. 9.1.1.1 Kirlilik deneyine tabi tutulan motorun uygunluğu: İmalatçı, motorun yetkililere sunulmasından sonra seçilen motorlarla ilgili herhangi bir ayarlama yapmamalıdır. 9.1.1.1.1 Üç motor serilerden rastgele alınır. Sadece ESC ve ELR deneylerinde veya sadece bu Ek Madde 6.2.1’deki çizelgelerin A satırına göre tip onayı için sadece ETC deneyine tabi tutulan motorlar, imalatın uygunluğunun kontrolü için bu geçerli deneylere tabi tutulur. Yetkili kuruluşla mutabakata varılarak, Madde 6.2.1’deki çizelgelerin A, B1 veya B2 veya C satırına göre tip onaylı diğer bütün motorlar, imalatın uygunluğunun kontrolü için ESC ve ELR çevrimlerinde veya ETC çevriminde deneye tabi tutulur. Sınır değerler, bu Ek Madde 6.2.1’de verilmiştir. 9.1.1.1.2 Yetkili kuruluşun motorlu araçlar ve römorklarına uygulanan MARTOY’un (70/156/EEC Direktifi) Ek X’a uygun olarak, imalatçı tarafından verilen imalatın standard sapmasından tatmin olduğu durumda, deneyler, bu Ek, İlave 1’e göre yapılır. Yetkili kuruluşun motorlu araçlar ve römorklarına uygulanan MARTOY’un (70/156/EEC Direktifi) Ek X’a uygun olarak imalatçı tarafından verilen imalatın standard sapmasından tatmin olmadığı durumda, deneyler, bu Ek, İlave 2’ye göre yapılır. Deneyler, imalatçının isteği doğrultusunda bu Ek, İlave 3’e uygun olarak yapılabilir. 9.1.1.1.3 Numune alınarak motorun deneye tabi tutulması esasına göre; bir serinin imalatı, uygun İlave’deki uygulanan deney kriterlerine göre bütün kirleticiler için geçer kararına varılması halinde uygun olarak ve bir tek kirletici için bile geçmez kararına varıldığı durumda ise, uygunsuz olarak kabul edilir. Bir kirletici için geçer kararına varılmış olduğunda, bu karar, diğer kirleticilerle ilgili bir karara varmak için yapılan herhangi bir ilave deneyle değiştirilemez. Bütün kirleticiler için hiçbir geçer kararına varılmazsa ve tek bir kirletici için bile geçmez kararına varılmaz ise, başka bir motor üzerinde deneye devam edilir (Şekil 2). Hiçbir karara varılamaz ise, imalatçı herhangi bir zamanda, deneyin durdurulmasına karar verebilir. Bu durumda, geçmez kararı kaydedilir. 9.1.1.2 Deneyler, yeni imal edilmiş motorlar üzerinde yapılacaktır. Gaz yakıtlı motorlar, Ek III, İlave 2, Madde 3’te belirtilen işlem kullanılarak çalıştırılmalıdır. 9.1.1.2.1 Bununla birlikte, imalatçının isteği doğrultusunda, deneyler, bu Ek Madde 9.1.1.2’de belirtilen süreden fazla, azami 100 saate kadar çalıştırılmış olan dizel motor veya gaz yakıtlı motorlar üzerinde yapılabilir. Bu durumda, çalıştırma işlemi, bu motorlar üzerinde herhangi bir ayarlama yapmamayı yüklenen imalatçı tarafından yapılacaktır. 9.1.1.2.2 İmalatçı, Madde 9.1.1.2.1’e uygun olarak çalıştırma işlemini yapmak isterse, çalıştırma işlemi aşağıda belirtilenler üzerinde yapılabilir: - Deneye tabi tutulan bütün motorlar veya - Aşağıdaki şekilde gelişim katsayısının tespiti ile birlikte, deneye tabi tutulan ilk motor: - Kirletici emisyonlar, deneye tabi tutulan ilk motor üzerinde 0 ila ‘x’ saatlerinde ölçülmelidir, - 0 ve ‘x’ saatleri arasındaki emisyonların gelişim katsayısı her bir kirletici için aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır: ‘x’ saatteki emisyonlar 0 saatteki emisyonlar Bu değer, 1’den küçük olabilir. - Müteakip deney motorları çalıştırma işlemine tabi tutulmayacak, ancak bunların 0 saatteki emisyonları gelişim katsayısı ile değiştirilecektir. Bu durumda alınacak değerler: - İlk motor için ”x” saatteki değerler olacak, - Diğer motorlar için gelişim katsayısı ile çarpılan sıfır saatteki değerler olacaktır. 9.1.1.2.3 Dizel ve LPG gaz yakıtlı motorlar için, bütün bu deneyler ticari yakıtla yapılabilir. Ancak, imalatçının isteği halinde Ek IV’te belirtilen referans yakıtlar kullanılabilir. Bu husus, bu Ek Madde 4’te belirtilen deneylerin her bir gaz yakıtlı motor için en az iki referans yakıtla yapılmasını belirtir. 9.1.1.2.4 NG gaz yakıtlı motorlar için, bütün bu deneyler, aşağıdaki şekilde ticari yakıtla yapılabilir: - H işaretli motorlar için H aralığı (0,89 ≤ Sλ ≤ 1,00) içindeki ticari yakıtla, - L işaretli motorlar için L aralığı (1,00 ≤ Sλ ≤ 1,19) içindeki ticari yakıtla, - HL işaretli motorlar için λ kayma faktörünün sınır aralığı (0,89 ≤ Sλ ≤ 1,19) içindeki ticari yakıtla. Bununla birlikte, imalatçının isteği doğrultusunda, Ek IV’te belirtilen referans yakıtlar kullanılabilir. Bu husus, bu Ek Madde 4’ünde belirtilen deneyleri belirtir. 9.1.1.2.5 Ticari yakıt kullanıldığında, gaz yakıtlı motorların uygunsuzluğu ile ortaya çıkan anlaşmazlık durumunda, deneyler, ana motorun deneye tabi tutulmuş olduğu referans yakıtla veya ana motorun deneye tabi tutulmuş olduğu Madde 4.1.3.1 ve Madde 4.2.1.1’de belirtilen mümkün olan ilave Yakıt 3 ile yapılmalıdır. Sonra sonuç, Madde 4.1.4, Madde 4.1.5.1 ve Madde 4.2.1.2’de belirtilen ‘r’, ‘r a’ veya ‘rb’ ilgili faktör/faktörleri uygulayan bir hesaplamaya dönüştürülmelidir. ‘r’, ‘r a’ veya ‘rb’ bir’den küçük ise, hiçbir düzeltme yapılmamalıdır. Ölçülen ve hesaplanan sonuçlar, motorun ilgili bütün yakıtlarla sınır değerlerini sağladığını göstermelidir (Yakıt 1, Yakıt 2 ve uygulanabilirse doğal gaz yakıtlı motorlarda Yakıt 3 ve LPG'li motorlarda Yakıt A ve Yakıt B). 9.1.1.2.6 Bir tek belirli yakıt bileşimi ile çalışmak için planlanan gaz yakıtlı motorun imalatının uygunluğu için deneyler, motorun kalibre edilmiş olduğu yakıtla yapılmalıdır. Üç motorun deneyi Deney istatistik sonucunun hesaplanması Uygun İlaveye göre, deney istatistik sonucu en az bir kirletici için serinin geçmez kriterleri ile uygun mu? EVET Seriler reddedilir EVET Seriler kabul edilir HAYIR HAYIR Uygun İlaveye göre, deney istatistik sonucu en az bir kirletici için serinin geçer kriterleri ile uygun mu? EVET Bir veya daha fazla kirletici için geçer kararı verilir. Bütün kirleticiler için bir geçer kararı verilir mi? HAYIR İlave bir motorun deneyi Şekil 2 - İmalatın uygunluk deneyi şeması 9.1.2 Araç üzerinde teşhis (OBD) 9.1.2.1 OBD sistemi imalatının uygunluğunun doğrulanması yapılacaksa, aşağıdakine uygun olarak yapılmalıdır: 9.1.2.2 Onay kuruluşu, imalat kalitesinin tatmin edici olmadığını belirlerse, serilerden rastgele bir motor alınır ve bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) İlave 1’de açıklanan deneylere tabi tutulur. Deneyler, azami 100 saate kadar çalıştırılmış olan motor üzerinde yapılabilir. 9.1.2.3 Bu motor, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) İlave 1’de açıklanan deneylerin şartlarını sağlarsa, imalatın uygun olduğu kabul edilir. 9.1.2.4 Serilerden alınan motor, Madde 9.1.2.2’nin şartlarını sağlamıyorsa, serilerden rastgele ilave dört motor numunesi alınmalı ve bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) İlave 1’de açıklanan deneylere tabi tutulmalıdır. Deneyler azami 100 saate kadar çalıştırılmış olan motorlar üzerinde yapılabilir. 9.1.2.5 Rastgele alınan ilave dört motor numunesinin en az üç tanesi, bu Yönetmeliğin Ek XIII’ünün (2005/78/EC Direktifi Ek IV) İlave 1’inde açıklanan deneylerin şartlarını sağlıyorsa, imalatın uygun olduğu kabul edilir. 10 Dolaşımdaki araçların/motorların uygunluğu 10.1 Bu yönetmeliğin amaçları bakımından dolaşımdaki araçların/motorların uygunluğu, araca yerleştirilen motorun faydalı ömrü boyunca periyodik olarak kontrol edilmelidir. 10.2 Emisyonlar için verilen tip onaylarına atıf yapılarak, normal kullanım şartları altındaki araca yerleştirilen motorun faydalı ömrü sırasında emisyon kontrol cihazlarının işlevselliğinin uygunluğu için ilave tedbirlerin alınması uygundur. 10.3 Dolaşımdaki araçların/motorların uygunluğu bakımından izlenecek işlemler, bu Yönetmeliğin Ek XII’de (2005/78/EC Direktifi Ek III) verilmiştir.
