Analitik Geometri

advertisement
Analitik
Geometri
Prof. Dr. Salim YÜCE
Prof. Dr.
ANALİTİK GEOMETRİ
ISBN 978-605-318-811-7
DOI 10.14527/9786053188117
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2017, PEGEM AKADEMİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu
kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten
uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve
Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere
http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.
1. Baskı: Mart 2017, Ankara
Yayın-Proje: Özlem Sağlam
Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi
Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited Şirketi
Çetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B
0312 472 58 55
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 33365
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: [email protected]
İçindekiler
iii
ÖN SÖZ
Bana olan sevgi, güven ve yardımları ile her zaman yanımda olan
başta sevgili annem, babam, eşim, çocuklarım ve kardeşlerim
bu kitabın geçek yazarlarıdır. Bu nedenle hepsinin adına bu kitabı
annem Ayşe YÜCE ve babam Muzaffer YÜCE’ye ithaf ediyorum.
Ayrıca, başta 15 Temmuz şehitlerimiz olmak üzere vatan
uğruna canlarını feda eden, bizler huzur içinde yaşayalım diye
sevdiklerini yetim bırakan tüm şehitlerimize ve halen görev yapan
güvenlik kuvvetlerimiz personeline selam olsun.
Bu kitap, üniversitelerin Matematik, Matematik Mühendisliği, Matematik
Bilgisayar, İstatistik, Matematik Öğretmenliği bölümlerinde ve bazı
bölümlerin servis dersi olarak okutulan lisans düzeyinde “Analitik Geometri”
derslerine yardımcı olması amacı ile hazırlanmıştır. Bu bağlamda, kitabın
birinci bölümünde; Afin ve Öklid uzayları ve koordinat sistemleri tanıtılmış,
ayrıca 3-4-7 boyutta vektörel ve karma çarpım ile bunların geometrik
yorumları verilmiş, ikinci bölümde; Koordinat dönüşümleri ile ! 2 ve ! 3 de
dönme verilmiş, üçüncü bölümde; 3-boyutlu uzayda doğru, dördüncü
bölümde; uzayda düzlem incelenmiş, beşinci bölümde genel konikler ve
altıncı ise 2 inci dereceden eğriler olan kuadrikler verilmiştir. Yedinci
bölümde özel yüzeyler tanıtılarak bazıları için matlab çizimleri verilmiş,
sekizinci ve son bölümde Projektif düzlem ve uzay tanıtılarak, Projektif
düzlem ve uzayda Analitik Geometri bilgileri yeniden ele alınmıştır.
Ayrıca, Analitik Geometrinin temeli olan Lineer Cebir bilgileri EK-A
bölümünde, Fen Edebiyat Fakültesi Matematik Bölümlerinin dışında
okutulan Analitik Geometri derslerinde verilen ! 2 de doğru Ek-B
bölümünde ve merkezil Konikler (çember, elips, hiperbol, parabol) EK-C
bölümünde temel kavramlar olarak verilmiştir. Böylece EK bölümleri,
liselerde okutulan Analitik Geometri derslerine yardımcı olacaktır.
Kitabın her bölümün içerisinde konuların daha iyi anlaşılması açısından
örnekler çözülmüş ve gerekli bazı bölüm sonlarında alıştırmalar verilmiştir.
Ayrıca bölüm dizinleri, bölümler arasında bağlantılar kurularak
hazırlanmıştır. Örneğin, genel konik ve genel kuadriklerin merkezil hale
getirilmesinde üçüncü bölümde anlatılan eksenlerin ötelenmesi ile
döndürülmesi veya Ek-A kısmında anlatılan bir matrisin öz değer ve öz
vektörleri kullanılmıştır.
iii
iv
AnalitikGeometri
Kitabın yazımını gerçeklemesinde emekleri için asistanlarım Mücahit
AKBIYIK, Esra ERKAN, G. Yeliz ŞENTÜRK ve doktora öğrencim G. Kemal
NALBANT nezdinde tüm geometri grubu asistanlarıma teşekkür ederim.
Ayrıca, belki de tüm akademik hayatımın başlangıcı sayabileceğim
Matematik sevdamın başlamasına vesile olan lise Matematik öğretmenim
Sayın Şükrü ADIGÜZEL ile akademik hayatımın her noktasında yanımda
olan Hocam Sayın Prof. Dr. Nuri KURUOĞLU’na emekleri içinde teşekkür
ederim.
İçindekiler
v
İÇİNDEKİLER
Ön Söz ...................................................................................................................... iii
1. Bölüm
Koordinat Sistemleri ve Vektörel Çarpımı
1.1. Afin Uzay ............................................................................................................2
1.2. Öklid Uzayı .........................................................................................................8
1.2.1. Öklid Çatısı .............................................................................................9
1.2.2. Öklid Koordinat Sistemi .................................................................... 10
1.3. E2 Öklid Uzayında Özel Koordinat Sistemleri ........................................... 10
1.3.1. Dik Koordinat Sistemi........................................................................ 10
1.3.2. Eğik Koordinat Sistemi ...................................................................... 11
1.4. E2 Öklid Uzayında Özel Koordinat Sistemleri ........................................... 19
1.4.1. Dik Koordinat Sistemi........................................................................ 19
1.4.2. Silindirik Koordinat Sistemi.............................................................. 20
1.4.3. Küresel Koordinat Sistemi................................................................. 25
1.5. R3 Uzayında Vektörel Çarpım ve Karma Çarpım ...................................... 29
1.5.1. Vektörel Çarpım .................................................................................. 29
1.5.2. Karma Çarpım ..................................................................................... 31
1.5.3. R3 de Üç Vektörün Vektörel Çarpımı .............................................. 32
1.5.4. Jacobi Özdeşliği .................................................................................. 33
1.5.5. Lagrange Özdeşliği ............................................................................. 33
1.5.6. Vektörel Çarpımın Geometrik Yorumu ........................................... 35
v
vi
AnalitikGeometri
1.5.7. Karma Çarpımın Geometrik Yorumu .............................................. 35
1.6. R4 4-Uzayında Vektörel Çarpım................................................................... 37
1.7. R7 7-Uzayında Vektörel Çarpım................................................................... 40
1.8. Alıştırmalar...................................................................................................... 45
2. Bölüm
Koordinat Dönüşümleri
2.1. Öteleme ............................................................................................................ 48
2.1.1. Koordinat Sistemlerinin Ötelenmesi................................................ 48
2.1.2. Noktanın (Vektörün) Ötelenmesi .................................................... 52
2.2. Dönme ............................................................................................................. 53
2.2.1. Eksenlerin Dönmesi ........................................................................... 53
2.2.2. Dönmenin Kompleks İfadesi ............................................................ 55
2.2.3. Noktanın Dönmesi ............................................................................. 60
2.2.4. Hiperbolik ve Parabolik Dönme ....................................................... 62
2.3. Öteleme ve Dönmeler .................................................................................... 62
2.4. Bir Noktanın Dik Koordinat Sistemi İle Eğik Koordinat
Sistemindeki Koordinatları Arasındaki Bağıntılar..................................... 64
2.5. Düzlemde Yansımalar.................................................................................... 68
2.5.1. Ox - Eksenine göre yansıma .............................................................. 70
2.5.2. Orijinden geçen ve eğimi t olan bir h doğrusuna göre yansıma... 71
2.5.3. Kesişen İki Doğruya Göre Yansıma ................................................. 73
2.5.4. Orijinden Geçmeyen Bir k Doğrusuna Göre Yansıma .................. 77
2.5.5. Hiperbolik ve Parabolik Yansıma ..................................................... 79
2.6. Düzlemin Diğer Dönüşümleri ...................................................................... 80
2.6.1. Hareket ve Benzerlik Dönüşümü...................................................... 80
2.6.2. Afin Dönüşümler ................................................................................ 82
İçindekiler
vii
2.6.3. İzüşümler.............................................................................................. 84
2.6.4. Projektif Dönüşümler ......................................................................... 88
2.6.5. Projektif Düzlemler ............................................................................ 90
2.6.6. Topolojik Dönüşümler ...................................................................... 92
2.7. R3 de Dönme ................................................................................................... 93
2.7.1. Olin-Rodrigues formülünün bir diğer ispatı ................................... 98
2.8. Alıştırmalar.................................................................................................... 101
3. Bölüm
Uzayda Doğru
3.1. İki Noktadan Geçen Doğru Denklemi ...................................................... 104
3.2. Bir Noktası ve Doğrultman Vektörü Verilen Doğrunun Denklemi ..... 106
3.3. Uzayda Bir Doğrunun Koordinat Eksenleri ile Yaptığı Açılar
Cinsinden Denklemi .................................................................................... 107
3.4. Bir Noktanın Bir Doğruya Olan Uzaklığı ................................................. 110
3.5. Uzayda İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları ................................... 112
3.6. Kesişen İki Doğru Arasındaki Açı.............................................................. 114
3.7. Kesim Noktasının (, nın) Bulunması ....................................................... 115
3.8. Aykırı Doğrular ............................................................................................ 116
3.9. R3 de Plücker Doğru Koordinatları .......................................................... 120
3.10. Alıştırmalar ................................................................................................. 124
4. Bölüm
Uzayda Düzlem
4.1. Doğrudaş Olmayan Üç Noktadan Geçen Düzlem Denklemi ................ 128
4.2. Bir Noktadan Geçen ve Verilen Bir Doğrultuya Dik Olan
Düzlem Denklemi ......................................................................................... 129
viii AnalitikGeometri
4.3. Bir Düzlemin Koordinat Eksenlerinden Ayırdığı Parçalar
Cinsinden İfadesi .......................................................................................... 132
4.4. Verilen Bir Noktadan Geçen ve İki Doğrultuya Paralel Olan
Düzlem Denklemi ........................................................................................ 135
4.5. Bir Doğru ve Dışındaki Bir Noktadan Geçen Bir Düzlemin
Denklemi ........................................................................................................ 136
4.6. Kesişen İki Doğrunun Belirttiği Düzlem Denklemi ................................ 137
4.7. Bir Düzlemin Hesse Normal Formu .......................................................... 138
4.8. Özel Düzlemler ............................................................................................. 140
4.9. Bir Noktanın Bir Düzlem Üzerindeki Dik İzdüşümü ............................. 143
4.10. Bir Noktanın Bir Düzleme Uzaklığı......................................................... 146
4.11. Bir Doğru İle Bir Düzlemin Birbirine Göre Durumları ........................ 148
4.12. Bir Düzlem ile Bir Doğrunun Kesim Noktasının Bulunması .............. 150
4.13. Uzayda Bir Doğru ile Bir Düzlem Arasındaki Açı ................................. 153
4.14. İki Düzlemin Birbirine Göre Durumu .................................................... 154
4.15. İki Düzlem Arasındaki Açı ....................................................................... 156
4.16. Kesişen İki Düzlemin Arakesit Doğrusunun Bulunması...................... 158
4.17. İki Düzlemin Açıortay Düzleminin Denklemi ....................................... 160
4.18. Üç Düzlemin Birbirine Göre Durumu .................................................... 162
4.19. Aykırı İki Doğrunun Ortak Dikmesi ve En Kısa Uzaklık ..................... 169
4.20. Bir Doğrudan Geçen Düzlem Demeti ..................................................... 178
4.21. İzdüşüm ....................................................................................................... 180
4.21.1. Bir Noktanın Düzlem Üzerine Dik İzdüşümü............................ 180
4.21.2. Bir Doğrunun Düzlem Üzerine Dik İzdüşümü .......................... 180
4.21.3. Bir Doğrunun Düzlem Üzerine Verilen Bir Doğruya
Paralelel Olarak İzdüşümü ............................................................ 182
4.21.4. Bir Doğru Parçasının Bir Doğru Üzerindeki İzdüşümünün
Uzunluğu ......................................................................................... 183
İçindekiler
ix
4.21.5. Bir Doğru Parçasının Bir Düzlem Üzerindeki İzdüşümünün
Uzunluğu ......................................................................................... 185
4.22. Uzayda Yansıma ......................................................................................... 186
4.22.1. Uzayda Bir Noktanın Bir Düzleme Göre Yansıması ................. 186
4.22.2. Uzayda Bir Noktanın Bir Doğruya Göre Yansıması .................. 191
4.23. Alıştırmalar ................................................................................................. 194
5. Bölüm
Genel Konikler
5.1. Genel Konik Denklemi ................................................................................ 198
5.2. Koniklerin Standart Denklemi ................................................................... 199
5.3. Genel Konik Denkleminin Merkezil Hale Dönüştürülmesi................... 199
5.3.1. Eksenlerin Ötelenmesi ..................................................................... 200
5.3.2. Eksenlerin Döndürülmesi ................................................................ 204
5.4. Koniklerin Sınıflandırılması ....................................................................... 206
5.4.1. Koniklerin Bir Başka Sınıflandırılması .......................................... 207
5.5. Matris Formunda Genel Konik Denklemi ................................................ 208
5.5.1. Koniklerin Sınıflandırılması ............................................................ 209
5.5.2. Merkezil Hale Dönüştürme ............................................................. 209
5.6. Bir Konik ile Bir Doğrunun Konumu........................................................ 212
5.7. Bir Konik ile Bir Noktanın Konumu ......................................................... 214
5.8. Koniklerde Teğet .......................................................................................... 214
5.9. Koniklerin Elemanları ................................................................................. 219
5.9.1. Koniklerde Merkez ........................................................................... 220
5.9.2. Koniklerde Çap (Köşegen) .............................................................. 227
5.9.3. Koniklerde Eksen .............................................................................. 236
x
AnalitikGeometri
5.9.4. Koniklerde Köşe (Tepe) Noktaları ................................................. 243
5.9.5. Koniklerde Asimptot ........................................................................ 248
5.9.6. Koniklerde Odak ve Doğrultman ................................................... 251
5.9.7. Koniklerde Kutup Noktası ve Kutup Doğrusu ............................. 274
5.10. Konik Aileleri .............................................................................................. 288
5.11. Koniklerin Parametrik ve Kutupsal Koordinatlarla Temsili ................ 300
5.11.1. Koniğin Parametrik Gösterimi ..................................................... 300
5.11.2. Koniğin Kutupsal Koordinatlarda Gösterimi ............................. 304
5.12. Alıştırmalar ................................................................................................. 307
6. Bölüm
Kuadrikler (2. Dereceden Yüzeyler)
6.1. Küre ................................................................................................................ 312
6.2. Elipsoid .......................................................................................................... 313
6.3. Tek Kanatlı Hiperboloid.............................................................................. 314
6.4. Çift Kanatlı Hiperboloid .............................................................................. 315
6.5. Eliptik Koni ................................................................................................... 316
6.6. Eliptik Paraboloid ......................................................................................... 317
6.7. Hiperbolik Paraboloid ................................................................................. 319
6.8. Eliptik Silindir ............................................................................................... 320
6.9. Parabolik Silindir .......................................................................................... 321
6.10. Hiperbolik Silindir ..................................................................................... 322
6.11. Kesişen Bir Çift Düzlem ............................................................................ 323
6.12. Çakışık Bir Çift Düzlem............................................................................. 323
6.13. Genel Kuadrik Denklemi .......................................................................... 323
İçindekiler
xi
6.14. Kuadriklerin Merkezil Hale Dönüştürülmesi ........................................ 324
6.14.1. Öteleme ............................................................................................ 325
6.14.2. Dönme .............................................................................................. 326
6.15. Matris Formu ile Merkezil Hale Getirilme ............................................. 327
6.15.1. Sınıflandırma ................................................................................... 327
6.15.2. Öteleme ............................................................................................ 328
6.15.3. Dönme .............................................................................................. 329
6.16. Kuadrik Çiziminde İzlenecek Yollar ....................................................... 337
6.17. Alıştırmalar ................................................................................................. 361
7. Bölüm
Özel Yüzeyler
7.1. Silindir ............................................................................................................ 366
7.2. Koni ................................................................................................................ 371
7.2.1. Koninin Denklemi ............................................................................ 372
7.2.2. Koninin Vektörel Denklemi ............................................................ 374
7.3. Dönel Yüzeyler.............................................................................................. 375
7.4. Tor Yüzeyi (Dönme Toru) .......................................................................... 382
7.5. Paralel Hiperyüzeyler ................................................................................... 384
8. Bölüm
Projektif Düzlem ve Projektif Uzay
8.1. Temel Kavramlar .......................................................................................... 392
8.1.1. Genişletilmiş Düzlem ....................................................................... 394
8.1.2. Projiktif Uzay ..................................................................................... 396
xii AnalitikGeometri
8.2. Düzlemde Homojen Koordinatlar ............................................................. 398
8.2.1. Düzlemin İdeal Noktaları ................................................................ 403
8.2.2. Düzlemde Bir Doğrunun Homojen Denklemi ............................. 405
8.3. Projektif Analitik Geometri ........................................................................ 412
8.3.1. Projektif Düzlemde Üç Projektif Noktanın Doğrudaşlığı ........... 412
8.3.2. Projektif Düzlemde Üç Projektif Doğrunun Noktadaşlığı.......... 413
8.3.3. İki Doğrunun Arakesit Noktasını Bulma ...................................... 414
8.3.4. Projektif Düzlemde İki Projektif Noktası Verilen Projektif
Doğrunun Denklemi ........................................................................ 415
8.4. Projektif Düzlem Geometrileri ................................................................... 417
8.4.1. Projektif Düzlemin Hareket Dönüşümleri .................................... 423
8.4.2. Projektif Düzlemin Geometrileri .................................................... 424
8.5. Üç Boyutlu Uzayda Homojen Koordinatlar ............................................. 436
8.5.1. Genişletilmiş Düzlem Denklemi ..................................................... 438
8.5.2. Genişletilmiş Doğrunun İdeal Noktası .......................................... 439
Ek-A Lineer Cebir ................................................................................................ 443
Ek-B Düzlemde Doğru........................................................................................ 465
Ek-C Merkezil Konikler ...................................................................................... 489
Kaynaklar .............................................................................................................. 585
Dizin ...................................................................................................................... 587
1. BÖLÜM
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE VEKTÖREL ÇARPIMI
Bu bölümde, afin koordinat sistemi, Öklid koordinat sistemi başta olmak
üzere kutupsal, silindirik ve küresel koordinat sistemleri tanıtıldı. Ayrıca 3boyutta, 4-boyutta ve 7-boyutta vektörel çarpım ve özellikleri ile geometrik
yorumları verildi.
2
Analitik Geometri
Afin Uzay
Tanım 1.1
A   bir küme, V de
üzerinde n  boyutlu bir vektör uzayı olsun. Eğer
f : A A  V
 P, Q   f  P, Q   PQ
fonksiyonu,
A1. P, Q, R  A için f  P, Q   f  Q, R   f  P, R 
A2. P  A,  V için f  P, Q    olacak şekilde bir tek Q  A
noktası vardır.
özelliklerini sağlıyorsa A ’ya V vektör uzayı ile birleşen n -boyutlu afin
uzay denir. Burada A1 ve A2 özelliklerine afin aksiyomları denir. Ayrıca
boyA  boyV  n dir.
Vektör Uzayı ile Afin Uzayın Karşılaştırılması
V vektör uzayı vektörlerin bir kümesi iken, A afin uzayı ise nokta
i)
kümesidir.
ii) V vektör uzayında   0  0     olacak şekilde 0  V vektörü
varken A afin uzayında bu özelliğe sahip bir nokta yoktur.
Afin Aksiyomlardan Çıkan Sonuçlar
i)
A1 afin aksiyomu gereğince afin uzayda herhangi iki nokta bir vektör
belirtir.
Koordinat Sistemleri ve Vektörel Çarpım
3
ii) A2 afin aksiyomu gereğince afin uzayda bir nokta tesbit edilirse bu
uzaydaki bütün noktalar bir vektör belirtir.
Örnek 1.1
V
n
, n  boyutlu standart reel vektör uzayı, A 
n
sıralı n  lilerin
kümesi olsun.
f:
n

n

n
 P, Q   f  P, Q   PQ  Q  P
fonksiyonunu tanımlayalım.
A1.
Her P, Q, R  A 
n
için
f  P, Q   f  Q, R   PQ  QR  Q  P  R  Q  R  P = PR  f  P, R  .
A2.
Her
  1 ,  2 ,...,  n  
n
 V P, Q  A 
n
için
f  P, Q   Q  P olmak üzere
 q1  p1 , q2  p2 ,..., qn  pn   1 ,2 ,...,n 
yazılabilir. Buradan
q1  1  p1 
q2   2  p2 


qn   n  pn 
olmak üzere
i , pi ler tek olduğundan qi ler tektir ve bir tek
Q   q1 , q2 ,..., qn  
n
vardır.
4
Analitik Geometri
Sonuç
n
kümesi,
1.1.1
n
vektör uzayı ile birleşen n -boyutlu bir afin uzaydır.
Afin Çatı
Tanım 1.2
A , V vektör uzayı ile birleşen n -boyutlu afin uzay olsun. P0 , P1,..., Pn  A
noktaları için
P P , P P ,..., P P 
0 1
0
2
uzayının bir bazı (tabanı) ise
0 n
vektör sistemi
P0 , P1,..., Pn 
nokta
 P P V 
0 i
V vektör
 n  1  lisine
A afin
uzayında bir afin çatı denir.
Burada P0 noktasına afin çatının başlangıç noktası, P0 , P1,..., Pn noktalarına
da afin çatının uç noktaları denir.
Teorem 1.1
A , V vektör uzayı ile birleşen n -boyutlu afin uzay olsun. A afin uzayında
belli bir P0  A noktası tespit edildiğinde başlangıcı P0  A noktası olan bir
afin çatı vardır.
İspat


V , n  boyutlu bir vektör uzayı olduğundan 1 ,  2 ,...,  n sistemi V nin
bir bazı olsun. P0  A noktası seçildiğinde A2 aksiyomu gereğince;
5
Koordinat Sistemleri ve Vektörel Çarpım
1  P0 P1 olacak şekilde bir tek P1  A ,
 2  P0 P2 olacak şekilde bir tek P2  A ,
 n  P0 Pn olacak şekilde bir tek Pn  A nokası vardır.
 , ,...,  sistemi
1
2
n

V nin bir bazı olduğundan P0 P1 , P0 P2 ,..., P0 Pn

sistemi de V nin bir bazıdır. O halde P0 , P1 ,..., Pn  sistemi başlangıç noktası
P0  A noktası olan A ’da bir afin çatıdır.
1.1.2
Afin Koordinat Sistemi
Tanım 1.3
A , V vektör uzayı ile birleşen n - boyutlu afin uzay ve P0 , P1 ,..., Pn  , A


da bir afin çatı olsun. V nin bir bazı P0 P1 , P0 P2 ,..., P0 Pn ve P  A noktası
için
P0 P V
vektörü olduğundan
ai 
için P0 P 
n
a P P
i 1
i
0
yazılabilir. Eğer 1  i  n için
xi : A 
P  xi  P   ai
tanımlanırsa P  A noktası için
sıralı n  li karşılık gelir.
 x  P  , x  P  ,..., x  P 
1
2
n
şeklinde bir
6
Analitik Geometri
Tersine, a1 ,..., an 
reel sayıları verildiğinde koordinatları
 a1, a2 ..., an 
n
olan bir tek P noktası bulunabilir:
 a P P   V
i 1
aksiyomu gereğince P0 P 
n
a P P
i 1
i
0 i
i
0 i
olacak şekilde bir tek P  A noktası
vardır. O halde bir afin uzayda P noktasına
şeklinde sıralı n -li karşılık getiren xi
koordinat fonksiyonları ve
olduğundan A2 afin
 x  P  , x  P  ,..., x  P 
1
2
1  i  n 
x1, x2 ,..., xn 
n
fonksiyonlarına afin
sistemine de afin koordinat
Sistemi denir.
Uyarı
n
P0 P  p   ai P0 Pi ifadesindeki
i 1
 a1, a2 ..., an 
sıralı n -lisine P  A
noktasının başlangıç noktası P0 olan afin çatıya göre afin koordinatları ve
p vektörüne de P  A noktasının P0 , P1 ,..., Pn  çatısına göre konum (yer)
vektörü denir.
1.1.3
Afin Koordinat Sistemi Değişimi
A, V vektör uzayı ile birleşen n  boyutlu bir afin uzay olsun. P0 , P1 ,..., Pn 
ile Q0 , Q1 ,..., Qn  afin çatılar olsun.
7
Koordinat Sistemleri ve Vektörel Çarpım
n
P0  A için Q0 P0 V olduğunda Q0 P0   ai Q0Qi
i 1
ve P0 Pi V için
n
P0 Pj   aij Q0Qi yazılabilir. Benzer şekilde,
i 1
n
n
P0Q0   bi P0 Pi
Q0Q j   bij P0 Pi
ve
yazılabilir.
Buradan,
i 1
i 1
B  bij  , A   aij  matrisleri için AB  BA  I n bulunur.
Keyfi bir P  A için Q0 P  Q0 P0  P0 P yazılabilir. Q0 P 
n
P0 P   x j P0 Pj olmak üzere
j 1
n
n
n
 y Q Q  a Q Q   x P P
i 1
i
0
i
i 1
i
0
i
j 1
j
0
j
n
n
 n

  ai Q0Qi   x j   aij Q0Qi 
i 1
j 1
 i 1

n  n

    aij x j  ai  Q0Qi
i 1  j 1

n
yQQ
i 1
i
0
i
ve
8
Analitik Geometri


elde edilir. Buradan Q0Qi sistemi baz olduğundan
n
yi   aij x j  ai yazılabilir.
j 1
O halde Y  AX  C matris formu elde edilir. Burada A , bazlar arasındaki
geçiş matrisi olup regülerdir ve koordinat sistemlerinin dönmesine, C matrisi
ise ötelemeye karşılık gelir.
Öklid Uzayı
Tanım 1.4
A , V vektör uzayı ile birleşen n -boyutlu afin uzay olsun. Eğer A afin
uzayının birleştiği V vektör uzayı bir iç-çarpım uzayı ise bu A afin uzayına
Öklid uzayı denir. Her afin uzay bir Öklid uzayı değilken her Öklid uzayı bir
afin uzaydır.
Örnek 1.2
n
 A sıralı n  lilerin kümesi,
uzaydır. Ayrıca V 
, :

n
n
n
 V vektör uzayı ile birleşen bir afin
üzerinde, x   xi  , y   yi  

 x, y  
n
n
x , y   xi yi
i 1
n
için
Koordinat Sistemleri ve Vektörel Çarpım
şeklinde bir iç-çarpım fonksiyonu tanımlı olduğunu biliyoruz. Yani V 
bir iç-çarpım uzayıdır. O halde A 
n
afin uzayı V 
n
9
n
iç-çarpım uzayı
ile birleşen bir Öklid uzayıdır ve genellikle E n ile gösterilir.
1.2.1
Öklid Çatısı
Tanım 1.5
En ,
n
n
iç çarpım uzayı ile birleşen bir Öklid uzayı ve E0 , E1 ,..., En  E
E E , E E ,..., E E  vektör sistemi
ortonormal bazı ise yani, E E , E E ,..., E E  ,
olsun. Eğer
0
1
0
2
0
0
1
n
n
0
2
0
n
n
uzayının bir
nin bir bazı ve
E0 Ei , E0 E j  ij (Kronecker deltası) ise E0 , E1 ,..., En  nokta kümesine
E n de bir Öklid çatısı (dik çatı) denir.
Uyarı
Her Öklid uzayı bir afin uzayı olduğundan her Öklid çatısı da bir afin çatıdır.
10
1.2.2
Analitik Geometri
Öklid Koordinat Sistemi
Tanım 1.6
Her Öklid çatısı bir afin çatı olduğundan bir afin koordinat sistemi belirler. Bu
afin koordinat sistemine bir Öklid koordinat sistemi veya dik koordinat
sistemi veya kartezyen koordinat sistemi denir.
E 2 Öklid Uzayında Özel Koordinat Sistemleri
1.3.1
Dik Koordinat Sistemi
O; x1, x2 ve bu koordinat sistemini
belirleyen bir dik çatı O  P0 ; P1 , P2  olsun. Bu durumda P0 P1 , P0 P2  , 2
E 2 de bir dik koordinat sistemi
de ortonormal bazdır.
P0 P1  e1  i ,
P0 P2  e2  j için P0 P  aP0 P1  bP0 P2
yazılabilir. Burada x1 ve x2
x1 : E 2 
P  x1  P   a
x2 : E 2 
P  x2  P   b
şeklinde Öklid koordinat fonksiyonlarıdır.
Download