PSİKİYATRİK BOZUKLUKLARDA TANI, SINIFLANDIRMA ve

PSİKİYATRİK BOZUKLUKLARDA
TANI, SINIFLANDIRMA ve
EPİDEMİYOLOJİ
Psikiyatri Anabilim Dalı
Dr. Soner Çakmak
SAĞLIK
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ),
sağlığı şöyle tanımlar:
“Sağlık bedensel, ruhsal ve toplumsal
olarak iyilik durumudur.”
RUHSAL SAĞLIK
Freud’a göre
ruhsal sağlığın temel özellikleri:
Çalışmak ve sevmektir.
RUHSAL BOZUKLUK (HASTALIK)
Özellikleri:
Duygu, düşünce ve davranışlarda,
değişik düzeylerde,
tutarsızlık, yetersizlik, aşırılık ya da
uygunsuzluk.
“Bir miktar delilik karışımının bulunmadığı
mükemmel bir ruh yoktur.” Aristo
RUHSAL BOZUKLUK (HASTALIK)
Bu özellikler;
sürekli ya da yineleyici olup,
bireyin uyum ve işlev düzeyinin
bozulmasına yol açar.
TANI ve SINIFLANDIRMA
Ruhsal bozuklukları dizgesel (sistematik)
olarak ilk kez sınıflandıran
E. Kraepelin olmuştur (1896).
TANI ve SINIFLANDIRMA
Kraepelin’in yaptığı tanımlamaların çoğu
bugün için de geçerlidir;
bu nedenle Kraepelin, psikiyatrinin temeli
olan, tanımlayıcı (deskriptif) psikiyatri’nin
öncüsü sayılır.
TANIMLAR
• Tanımlayıcı(Deskriptif) Psikiyatri: Hastalığın
klinik belirtileri incelenir, tanımlanır, klinik bir
tanıya varılır ve sınıflandırılır. Etiyolojik yönden
ipuçları araştırılır, sağaltım planı çizilir.
• Dinamik Psikiyatri: Normal ve anormal
davranışların altında yatan güçlerin, anlamların
ve nedensel etkenlerin incelenmesi.
TARİHÇE
Türkiye’de çağdaş eğitim görmüş ilk ruh
hekimi, 1898’de GATA’da psikiyatri
derslerini başlatan Raşit Tahsin’dir.
Onu izleyen Mazhar Osman çağdaş Türk
psikiyatrisinin kurucusu sayılır.
TARİHÇE
1927’de Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları
Hastanesini kuran Mazhar Osman ve onun
ardından gelen
İhsan Şükrü Aksel,
Fahrettin Kerim Gökay gibi hocalar
Kraepelin’in tanımlayıcı psikiyatri
okulunu izlediler.
TARİHÇE
Yirminci yüzyılın ortalarına doğru öncelikle
A.B.D.’de tanımlayıcı psikiyatrinin ağırlığı
giderek azaldı.
Bu yönelimde psikanalizin getirdiği dinamik
ilkeler ve A.Meyer’in psikobiyoloji okulu
önemli rol oynamıştır.
TANI ve SINIFLANDIRMA
Amerikan Psikiyatri Birliği (APA)
Tanı ve İstatistik Elkitabı (DSM-I)’nı
(Diagnostic and Statistical Manuel of
Mental Disorders)
ilk kez 1952’de yayımladı.
TANI ve SINIFLANDIRMA
DSM-I’de
ruhsal bozukluklar
birer tepki (reaction) olarak
sınıflandırılmıştır.
Örneğin bunaltı tepkisi,
şizofrenik tepkiler gibi.
TANI ve SINIFLANDIRMA
Bu dönemde A.B.D. ile Avrupa ülkeleri
arasında tanımlama ve tanı ölçütleri
yönünden önemli ayrılıklar ortaya çıkmıştır.
TANI ve SINIFLANDIRMA
DSM-I’in yöntemsel eksikliklerini fark eden
Amerikan Psikiyatri Birliği (APA),
1968’de yayımladığı DSM-II’de
dinamik psikiyatriye ağırlık veren
tutumundan uzaklaşarak tepki (reaction)
teriminden vazgeçmiştir.
TANI ve SINIFLANDIRMA
DSM-II’nin yayımlanmasını izleyerek
A.B.D. ile Avrupa psikiyatri okulları
arasındaki yaklaşım farklılıkları giderek
azaldı.
TANI ve SINIFLANDIRMA
1980’de yayımlanan DSM-III ile
ilk kez, ruhsal bozuklukların
tanı ve sınıflandırılmasında,
araştırmalara dayanan tanı ölçütleri
(diagnotic criteria) getirildi.
TANI ve SINIFLANDIRMA
DSM-III 1987’de gözden geçirilerek
DSM-III-R adıyla yeniden yayımlandı.
DSM-III ve ardından DSM-III-R ile
psikiyatrik tanıların standartlaşması
yönünde önemli adımlar atılmış oldu.
TANI ve SINIFLANDIRMA
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ, WHO)
ise bütün tıbbi hastalıkları içeren,
bir sınıflama geliştirmiştir:
Uluslararası Hastalıklar Sınıflaması
(International Classification of Diseases,
ICD).
TANI ve SINIFLANDIRMA
ICD’nin, ruhsal bozuklukları tanımlayıp
sınıflandıran bölümleri, daha çok
Avrupa psikiyatrisinin etkisiyle
hazırlanmıştır.
TANI ve SINIFLANDIRMA
Günümüzde kullanılan ICD-10 (1992)
ve DSM-IV (1994) sınıflandırmaları
birbirine oldukça yakınlaşmış,
böylece dünya ölçeğinde, ortak bir
sınıflamaya doğru yol alınmıştır.
TANI ve SINIFLANDIRMA
DSM-IV sınıflamasına göre her hastaya 5
eksen üzerinden tanı konmaktaydı:
1. Eksen: Klinik sendromun tanısı
2. Eksen: Kişilik Bozukluğu tanısı
3. Eksen: Bedensel hastalık tanısı
4. Eksen: Psikososyal stres etmenleri
5. Eksen: Uyum ve işlev düzeyi
DSM-V’de kaldırılmıştır
DSM-IV ve DSM-V SINIFLANDIRMASI
DSM-IV
17 ana kategoride
200’ün üzerinde ruhsal bozukluğu
sınıflandırıyordu.
DSM-V
20 ana kategoride
200’ün üzerinde ruhsal bozukluğu
sınıflandırıyor
DSM-V SINIFLANDIRMASI(2014)
•
•
•
•
•
•
•
NÖROGELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR
Mental retardasyon (zeka geriliği)
Öğrenme bozuklukları
Otizim
Dikkat eksikliği ve yıkıcı dav bzk
İletişim bozuklukları
Motor bozukluklar ve Tik bozukları
Diğer nörogelişimsel bozukluklar
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
NÖROBİLİŞSEL BOZUKLUKLAR
Deliryum
Demans
Amnestik Bozukluklar
Diğer Kognitif Bozukluklar
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
•
•
•
•
MADDE KULLANIMI İLE İLİŞKİLİ
BOZUKLUKLAR
Alkol,
Kafein,
Hallüsinojen,
Uçucu,
Sedatif, hipnotik ve anksiyolitik,
Uyarıcı,
Kanabis, opiyat
Nikotin ile ilişkili bozukluklar
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
•
•
ŞİZOFRENİ ve DİĞER PSİKOTİK
BOZUKLUKLAR
Şizofreni
Şizofreniform bozukluk
Şizoaffektif bozukluk
Sanrısal bozukluk
Kısa psikotik bozukluk
Paylaşılmış psikotik bozukluk
DSM-V SINIFLANDIRMASI
İKİ UÇLU (BİPOLAR) VE İLİŞKİLİ
BOZUKLUKLAR
• Bipolar bozukluk I
• Bipolar bozukluk II
• Siklotimik bozukluk
• Tanımlanmamış iki uçlu bozukluk
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
•
•
DEPRESYON BOZUKLUKLARI
Major depresyon
Distimi
Premenstrüel disfori
Madde ve ilaca bağlı depresyon
Başka bir sağlık durumuna bağlı depresyon
Tanımlanmamış depresyon
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
•
•
•
ANKSİYETE BOZUKLUKLARI
Panik bozukluk
Sosyal fobi
Özgül fobi
Ayrılma anksiyetesi
Seçici konuşmazlık(Mutizm)
Yaygın anksiyete bozukluğu
Madde ve ilacın yol açtığı anksiyete boz.
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
•
•
OBSESİF KOMPULSİF VE İLİŞKİLİ
BOZUKLUKLAR
OKB
Beden Algı Bozukluğu
İstifçilik Bozukluğu
Trikotillomani
Deri yolma bozukluğu
Madde ve ilaca bağlı OKB
DSM-V SINIFLANDIRMASI
TRAVMA VE STRESÖRLE İLİŞKİLİ
BOZUKLUKLAR
Tepkisel Bağlanma Bozukluğu
Sınırsız Toplumsal Katılım Bozukluğu
Post-travmatik stres bozukluğu
Akut stres Bozukluğu
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
SOMATOFORM BOZUKLUKLAR
Somatizasyon bozukluğu
Konversiyon bozukluğu
Hipokondriyazis
Yapay bozukluk
DSM-V SINIFLANDIRMASI
•
•
•
•
DİSOSİYATİF BOZUKLUKLAR
Disosiyatif amnezi
Disosiyatif kimlik bozukluğu
Depersonalizasyon bozukluğu
Derealizasyon bozukluğu
DSM-V SINIFLANDIRMASI
DİĞERLERİ
•
•
•
•
•
•
•
Beslenme ve yeme bozukluları
Dışa atım bozuklukları
Uyku uyanıklık bozuklukları
Cinsel işlev bozuklukları
Cinsel sapkınlık(parafili) bozuklukları
Cinsel kimliğinden yakınma bozukluğu
Yıkıcı bozukluklar, dürtü denetim ve
davranım bozuklukları
• Kişilik bozuklukları
EPİDEMİYOLOJİ
Epidemiyoloji insan topluluklarında
sağlık/hastalık süreçlerinin;
zamana ve yere göre dağılımını (betimleyici)
nedenlerini ve belirleyicilerini (çözümleyici)
ve hastalıkların
tanısı, sağaltımı ve önlenmesi için uygun
araştırma yöntemlerini inceleyen bir bilim
dalıdır (deneysel epidemiyoloji)
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİ
Psikiyatrik epidemiyoloji
ruhsal bozuklukların yaygınlığının ve
sıklığının belirlenmesinin yanı sıra;
bu bozuklukların nedenlerini yere ve kişiye
göre değişimlerini, gidiş ve sonlanışlarını
araştırır.
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİ
Epidemiyolojik araştırmalar, aynı zamanda,
ruhsal bozuklukların denetimi ve önlenmesi
için yerel ve ulusal ölçeklerde stratejiler
geliştirilmesine olanak verir.
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİNİN AMAÇLARI
• Ruhsal bozuklukların sıklığı ve yaygınlığı
• Risk gruplarının belirlenmesi
• Ruh sağlığı hizmetlerinin planlanmasına ve
örgütlenmesine katkı
• Ruhsal bozuklukların klinik ve laboratuvar
bulgularını bütünlemek
• Tarihsel çalışmalara veri sunmak
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİDE
TEMEL KAVRAMLAR
Hastalanma Riski (Morbidity Risk):
Bir kişinin,
beklenen süre yaşarsa,
yaşamının herhangi bir döneminde
belli bir hastalığa yakalanma olasılığıdır.
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİDE
TEMEL KAVRAMLAR
Risk etkeni:
Belirli bir bozukluğun
ortaya çıkma olasılığını artırdığı düşünülen
özgül etkenlerdir.
Örn: Sosyodemografik özellikler, kalıtım,
cinsiyet, yaşam olayları gibi.
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİDE
TEMEL KAVRAMLAR
Sıklık (insidans hızı)
Bir toplumda belirli bir zaman diliminde
ortaya çıkan yeni olguların sayısının,
o toplumda bu hastalığa yakalanma riski
olan popülasyona oranıdır.
En sık kullanılan zaman dilimi 1 yıldır.
Örneğin Şizofreni sıklığı: %0,1- %0,7
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİDE
TEMEL KAVRAMLAR
Yaygınlık (prevalans hızı)
Bir toplumda
belirli bir anda (nokta prevalansı) yada
belirli bir zaman diliminde (süre prevalansı)
saptanan eski ve yeni hasta sayısının;
o toplumun aynı an ya da zaman dilimindeki
toplam nüfusuna oranıdır.
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİDE
TEMEL KAVRAMLAR
Yaygınlık (prevalans hızı)
Psikiyatrik epidemiyoloji araştırmalarında
genellikle süre prevalansı kullanılır.
En sık kullanılan zaman dilimi bir yıldır.
Örneğin Şizofreni yaygınlığı: % 1
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİ
Dünya genelinde
birinci basamak sağlık kurumlarına
başvuranların
yaklaşık 1/4’inde ruhsal bir bozukluk ,
yaklaşık 1/3’inde ise ruhsal belirti
bulunmaktadır.
PSİKİYATRİK EPİDEMİYOLOJİ
Türkiye’de yapılan alan çalışmalarında;
psikiyatrik yardım gerektiren
ruhsal bozuklukların yaygınlığı
yaklaşık %20 bulunmuştur.