TRANSFÜZYONLA BULAŞAN ENFEKSİYON ETKENLERİ

XV.Ulusal kan Merkezleri ve Transfüzyon Tıbbı Kursu
18-22 Kasım 2012/ Starlight Otel-Side / Antalya
TRANSFÜZYONLA BULAŞAN
ENFEKSİYON ETKENLERİ
Pof.Dr.Faruk AYDIN
KTÜ Tıp Fakültesi
Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı
Trabzon
[email protected], [email protected]
1
Kan ve Kan Ürünleri ile
Bulaşan Etkenler
 Bakteriler
HBsAg
HBcAg
 Virüsler
HBV-DNA
DNA Polimeraz
 Prionlar
 Parazitler
 Mantarlar
2
Kan ve Kan Ürünleri ile Bulaşan Etkenler
VİRÜSLER
BAKTERİLER
PARAZİTLER
RİKETSİYALAR
CMV
Borrelia burgdorferi
Babesia türleri
R rickettsii
EBV
Brucella melitensis
Plasmodium türleri
Coxiella burnetti
Campylobacter türleri
Toxoplasma godii
Pseudomonas türleri
Trypanasoma cruzi
Salmonella türleri
Leişmanya türleri
HAV
HBV-HDV
HCV
HGV
PRIONLAR
CJD
Serratia türleri
Staphyloccoccus türleri
HEV
Streptococcus türleri
HTLV 1-2
Treponema pallidum
HHV-8
Yersinia türleri
HIV1/2
Parvo-B19
WNV
3
Bu Etkenlerin Ortak Özellikleri
 Dolaşımda uzun süre kalmaları
 İnkübasyon sürelerinin uzun olması
 Asemptomatik seyretmeleri
 Banka kanı ve fraksiyonlarda stabilitelerini
korumalarıdır
4
Bakteri Enfeksiyonları
•
Sepsis nadir
Ölüm riski
(60 000/1)
• Kontaminasyon riski
%0.2-0.5
5
Bağışçıda Bakteriyemi
• Asemptomatik infeksiyon
 Küçük cerrahi/tanısal girişim
 Diş çekimi
 Abse drenajı
 Endoskopi…
• Önemsenmeyen odaklar
 Diş infeksiyonları
 Küçük abseler
 Diyare
 Osteomiyelit
6
Asemptomatik Seyirli Bakteriyel
Enfeksiyonlar
• Bruselloz
• Salmonelloz
• Yersiniyoz
• Sifilis
• Campylobacter inf.
• Lyme hastalığı
• Riketsiyozlar
7
Ürün Hazırlama Aşamasında
Kontaminasyon
• Kan torbaları ve setleri
 Üretim aşaması
 Nakil ve saklama koşulları
 Ambalaj bozulmaları
• Bağışçının deri florası
 Yetersiz deri antisepsisi
 Flebotomi bölgesindeki cilt
lezyonu



S. aureus
Koagulaz negatif stafilokoklar
Propionibacterium acnes
8
Ürün Hazırlama Aşamasında
Kontaminasyon
• Hazırlık aşaması
 Santrifüjleme ve bileşenlere ayırma
 Saklama



En riskli ürün trombosit süspansiyonu
Trombosit süspansiyonu ( 5000/1)
Eritrosit süspansiyonu (38 500/1)
 Transfüzyon öncesi hazırlık aşaması
 Isıtma banyosu
 Uygun olmayan transport
 Kanın takılması
9
Bakteriyel Enfeksiyon
• Seyrektir
 Koruma solüsyonu
Sodyum sitrat
 Kandaki hümoral ve hücresel faktörler
 Soğukta saklama
10
Bakteriyel Enfeksiyon
Semptomları
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ateş
Titreme
Hipotansiyon
Bulantı-kusma
Taşikardi
Oligüri
Solunum sıkıntısı
Baş ve sırt ağrısı
Yaygın damar içi pıhtılaşma sendromu
Şok
Deride kuruluk
Yüzde kızarma
Kas ağrıları
Karında kramplar
Hemolitik reaksyonlarla
karışabilir
11
Bakteriyel Enfeksiyon
• Ortaya çıkma süresi 15 dak – 17 gün
• Gram (- ) kontaminasyonlarda ölüm
• Trombosit transfüzyonda ateş - %30-40 bakteri
kontaminasyonu
• Klinik tablo
 Torbadaki bakteri sayısı
 Bakteri türü
 Torbaların saklanma koşulları
 Hastanın immün durumu
 Antibakteriyel tedavi
12
Bakteriyel Enfeksiyon
Tedavisi
• Transfüzyon durdurulur
• Torba kan merkezine iletilir
 Kan uyuşmazlığı
 Mikrobiyolojik inceleme
• Hastadan kan kültürü alınır
• Septik şok tedavisine başlanır
13
Bakteriyel Kontaminasyon
Önlemleri
• Torbaların sıvı kısmı renk değişikliği ve bulanıklık
açısından kontrol edilmeli
• Genel hijyen kurallarına uyulmalı
• Sorunlu ekipman kullanılmamalı
• Cilt antisepsisi
• Trombosit saklama süresi 5 gün
14
Ürünler
 TAM KAN
 ERİTROSİT
 PLAZMA





FAKTÖR VIII
FAKTÖR IX
IVIG
ALBUMİN
KRİYOPREP.
 TROMBOSİT
Viral Enfeksiyonlar
•
•
•
•
•
Uzun kuluçka süresi
Latent-persistan infeksiyon
Kronik taşıyıcılık
Asemptomatik seyir
Pencere dönemi
 Serolojik göstergeler negatif
• Saklama koşullarında varlığını sürdürebilme
 Kan
 Kan bileşeni
 Fraksinasyon ürünü
16
Viral Enfeksiyonlar
• Öncelikle
 Hepatit B Virüsü
 Hepatit C Virüsü
 HIV ½
 İnsan T hücresi
Lenfotropik virüsü 1/2
• Daha az
 Hepatit A virüsü
 Hepatit D virüsü
 Hepatit G virüsü
 Transfüzyonla bulaşan virüs
(TTV)
 WNV
 Parvovirus B19
 Sitomegalovirus
Lökosit
 Epstein-Barr virus
 Herpes virus Tip6/Tip8
17
Viral Enfeksiyonlar
• Kolay tanımlanan klinik bulgu yok
• Donör sorgulaması çok önemli
 IV ilaç kullanımı
 Eşcinsel ilişki
 Çok sayıda cinsel partner
 Sarılık anamnezi
18
Hepatit B virüsü
• ABD’de bulaş riski 63 000’de 1
• Duyarlı yöntemlerle HBsAg araştırılmasına rağmen
bulaş riski
 Pencere dönemi
 Virüs miktarının düşük olması
 Varyant virüsler
• Flebotomi öncesi sarılık sorgulaması
• Anti Hbctotal araştırılması ???
• HBV taraması HDV bulaş riskini ortadan kaldırır.
19
Hepatit C virüsü
• Kronikleşme riski yüksek
• 1990’lı yıllarda bulaş riski % 0.03
• Üçüncü jenerasyon kitlerle bulaş riski103 000
transfüzyonda 1
• Anti HCV koruyucu antikor değildir
20
HIV
 DSÖ verilerine göre HIV bulaşı %70-80 oranında
heteroseksüel cinsel ilişki ile olmaktadır.
 HIV pozitif bir kanın başka bir kişiye nakli bulaşma
olasılığının en yüksek olduğu durumdur.
 Ancak kan donörlerinde rutin yapılan taramalar ile
bir çok ülkede bunun önüne geçilmiş ve bu yolla
bulaşma oranı %3-5’e indirilmiştir.
HIV
 Damar içi madde kullanımında şırınga paylaşımı
ile HIV bulaşma oranı %5-10’dur
 Yaralanma ile infeksiyon riski %0.5 , 0.1 ml kan
infeksiyonun geçişi için yeterlidir
 Dünyadaki HIV bulaşmalarının %5-10’u da
anneden bebeğine bulaşma ile olmaktadır.
 Sağlık çalışanlarına iğne batması ile HIV
infeksiyonu bildirimi sayıca çok azdır.
HTLV I-II
 Retroviruslar içinde yer alan zarflı RNA viruslardır
 Parenteral (özellikle damar içi uyuşturucu kullananlarda) cinsel
temas, vertikal bulaş
 HTLV-I
 Japonya, Karaibler ve Afrika’da endemik
 Yetişkin T-hücre lösemisi ve tropikal spastik paraparezi
 HTLV-II
 Amerikan yerlileri, Güney Amerika, Orta Afrika ülkeleri ve
Moğolistan’da endemik
 Hairy Cell Lösemi etkenidir ?
 Her ikiside intrasellüler yerleşimlidir
 Plazma, plazma ürünleri ile geçiş olmaz
HTLV I-II
 ABD’de 14-80/ 100 000 (kan donörü)
 Kan donörlerinde tarama ile 1988’den sonra
risk belirgin gerilemiştir
 İtalya’da 290/ 100 000 (kan donörü)
 Avrupa ve Amerika’da donör taramasında
zorunludur
 Buruk ve ark;
 Kan donörlerinde anti HTLV I/II ELISA %0,8 (+)
bulmuşlar (126 donör)
Buruk CK ve ark. XXXII. Türk Mikrobiyoloji Kongresi, 2006
Diğer virüsler
• HGV, TTV, SEN
 Transfüzyonla bulaşırlar
 Hepatit oluşturdukları ?
• Hepatit A
 Viremi çok kısa, Bulaşma çok nadir
• CMV
 Bağışıklığı baskılanmış hastalar
 Transplant hastaları
• Epstein Barr virüsü, Parvovirüs B19, HHV6-8
25
Viral Enfeksiyonlar - Korunma
• Uygun donör
• Pek çoğunun tedavisi için uygun ajan yok
• Bağışık olmayan alıcıya HBV bulaşında HBV
hiperimmünglobulin
• CMV, EBV, HHV6, HHV8 bulaşını önlemek için
lökosit filtresi
• Otolog transfüzyon
26
Plazma ve ürünleri ile
geçen
Eritrosit süspansiyonu ile
geçen
 Batı Nil virusu
 Kolorada Kene Ateşi Virusu
 HAV
 Parvovirus B19
 TTV
 Trombosit süspansiyonu
ile geçen
 Batı Nil virusu
 Parvovirus B19
Lökositler ile geçen
 CMV
 EBV
 HTLV-I/II
 HHV 6-8
 Batı Nil virusu
 HTLV I-II
 Parvovirus B19
 TTV
Tarama testleri
 Şubat 1987: HIV
 Nisan 1992: VDRL, HBsAg, HIV, sıtma
 Şubat 1996: Anti-HCV
 Ağustos 1996: Hızlı tarama testleri
 Ekim 1997: Riski olmayanlarda sıtma
taramasının kaldırılması !
Tarama testleri
Günümüzde zorunlu tarama:
HBsAg
Anti-HCV
Anti-HIV 1,2
Sifiliz
PRİONLAR
 Enfeksiyöz proteinlerdir
 “Deli dana hastalığı” etkeni (insanda CJH, vCJH)
 CJH olanlardan yapılan doku nakilleri ile
bulaştığından, transfüzyonla da bulaşabileceği
kuşkusu doğmuştur
 Herhangi bir tarama testi yoktur
 ABD’de, deli dana hastalığının görüldüğü Avrupa
ülkelerinde (Türkiye dahil) belli bir süreden fazla
kalmış olanlar, donör olarak kabul edilmemeye
başlanmıştır
30
Varyant-CJD
CJD’nin yeni bir varyantı olan
vCJD hastalığı son yıllarda
İngiltere’de görülen deli dana
hastalığıdır.
Şimdiye kadar kan
transfüzyonu ile 2 olgu
bildirilmiştir, FDA, 1980-1996
yılları arasında en az 6 ay
İngiltere’de kalmış kişilerin kan
vermesini yasaklamıştır.
31
Prionlar:
32
Parazit Enfeksiyonları
• Sıtma
• Babezyoz
• Chagas’ hastalığı
• Toksoplazmoz
• Kala-azar
• Filariazis
33
Sıtma
• İlk bulaş 1911’de tanımlanmış
• 5 tür plasmodium
 P. falciparum ort :2 yıl
 P. vivax ort: 6-8 yıl
 P. ovale ort: 6-8 yıl
 P. malariae ort:40 yıl
 P. knowlesi
• Aseksüel formlar bulaşır
• Başlıca eritrosit içeren ürünlerle bulaşır
34
Sıtma
• P. vivax için ml’de 10 parazit yeterli
• Torba kanında P. falciparum 19 gün
Diğerleri
1 hafta
• Kuluçka süresi 10 – 60 gün
• Ateş 2 haftada türe özgü periyodik olur
• Mortalite
 Splenektomi
 İmmün yetmezlik
 Malignite
 Serebral tutulum
35
• Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 08.10.1997
gün ve B100THGO 1000004 sayılı genelgesinde
 Bağışçı ayrımı
 Risk taşımayan bağışçılarda rutin sıtma paraziti
aranmaması
 Risk taşıyan bağışçılarda sıtma paraziti aranmasına
devam edilmesi
36
Mantar İnfeksiyonları
• Fungemisi olanlar donör olamaz
• Genellikle kontaminasyon sonucu problem yaratırlar.
 Aspergillus
 Penicilium
 Candida
 Hormodendrum
• Riskli ülkelerde belli bir süreden fazla kalanlar donör
olamaz.
37
Güvenli kan
 Bağışçı sorgulaması (Donör Sorgulama Formu)
 Tarama testleri
 Bilinmeyen etkenler!!!
• Kesin tanı laboratuar testleriyle konur
 Etkenin direkt varlığı
 Etkenin indirekt varlığı
• Etkene ve bağışçıya ait özellikler tanı testlerini
etkileyebilir
38
Genel Önlemler
• Her hasta ve bağışçı ile temas öncesi ve sonrası
•
•
•
•
eller usulüne göre yıkanmalı
Eldiven giyilmeli, eldiven çıkartıldıktan sonra eller
yıkanmalı
Önlüksüz girişimde bulunulmamalı
Kan ve diğer vücut sıvılarının sıçrama olasılığı varsa
gözlük takılmalı
Kan ve diğer vücut sıvılarının sıçrama olasılığı varsa
hasta ayrı odaya alınmalı
39
Genel önlemler
• Tekrar kullanılabilir malzeme mekanik temizliği
yapıldıktan sonra steril edilmeli
• Kontamine iğne ve kesici malzeme uygun tıbbi
atığa atılmalı
• Kan ya da kan içeren vücut sıvıları yere
döküldüğü zaman üzerine 1/10 sulandırılmış
çamaşır suyu dökülerek 30 dakika bekledikten
sonra kağıt havlu ile silinmeli
40
Genel önlemler
• Daha sonra bol sabunlu veya deterjanlı su ile
kirlenmiş bölge yıkanmalı
• Kan ve tüm vücut sıvıları infekte kabul
edilmelidir.
41
Transfüzyon =Transplantasyon
42
Özet
 Çok sayıda mikroorganizma (70 e yakın) kan ve kan
ürünleri ile bulaşabilir
 Çoğunu belirleyecek tarama testleri geliştirilmişse de
testlerin rutinde kullanımında yetersizlikler vardır
 Tarama testleri yerine donörden alınacak iyi bir
anamnez en uygun korunma yöntemidir
 Koruma önlemleri hem kendimizi, hem bağışçıyı hem
de alıcıyı koruyacaktır
 Bu amaçla geliştirilmiş olan “DONÖR SORGULAMA
FORMU” nun her donör için titizlikle uygulanması
gereklidir
43